________________
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૪૬–૪૭
૪૫
ક્રિયાનો પણ રાગ થાય નહિ, તેઓ ધર્મ કરવાની ઇચ્છા કરે છે તે પરમાર્થથી સંસારમાં ભોગાદિ સામગ્રીની પ્રાપ્તિની અર્થે જ કરે છે અને ભોગના ઉપાયરૂપે ધર્મની ઇચ્છા ક્યારેક વ્યક્તરૂપે ધર્મ કરતી વખતે હોય છે તો ક્યારેક વ્યક્તરૂપે તેવી ઇચ્છા ન હોય તોપણ જેઓને સંસારના ભોગમાં ઉત્કટ સારબુદ્ધિ છે અને તે ઉત્કટ સારબુદ્ધિના કારણે ભોગના સંક્લેશ વગરની મુક્ત અવસ્થા રુચે તેમ નથી તેવા જીવોની ધર્મની પ્રવૃત્તિ ધર્મરાગથી થતી નથી માટે મોક્ષનું બીજ નથી. પરંતુ જેઓને સંસારના પરિભ્રમણ પ્રત્યે ઉદ્વેગ થયો છે તેથી ધર્મ - ક૨વાની ઇચ્છા થઈ છે તે પણ યોગનું બીજ છે; કેમ કે મુક્તિ પ્રત્યેના અદ્વેષથી કે મના=અલ્પ મુક્તિરાગથી પ્રેરિત તેઓનો ધર્મરાગ છે. II૪૬ના
અવતરણિકા ઃ
શ્લોક-૪૪માં કહ્યું કે સદ્ધર્મનો રાગ મોક્ષનું બીજ છે, ધર્મ માત્ર કરવાની ઇચ્છા મોક્ષનું બીજ નથી. વળી, શ્લોક-૪૬માં કહ્યું કે કેટલાક ધર્મપ્રણિધાન માત્રને મોક્ષનું બીજ કહે છે; કેમ કે ઘતમળવાળા અચરમાવર્તકાળમાં જીવને મોક્ષનો આશય પણ થતો નથી. તેથી મોક્ષના ઉપાયમાં રાગ કેવી રીતે થાય ? માટે મોક્ષના ઉપાયના રાગપૂર્વક ધર્મ માત્ર કરવાની ઇચ્છા મોક્ષનું બીજ છે. તેની પુષ્ટિ કરવા અર્થે જ કહે છે
શ્લોક ઃ
धर्मस्य येष्टा विषयस्वरूपा
नुबन्धनिष्ठा त्रिविधा विशुद्धिः ।
सर्वाऽपि मोक्षार्थमपेक्ष्य साक्षात्परम्पराहेतुतया शुभा सा ।। ४७ ।।
શ્લોકાર્થ ઃ
-
વિષય-સ્વરૂપ-અનુબંધનિષ્ઠ=વિષયનિષ્ઠ, સ્વરૂપનિષ્ઠ અને અનુબંધનિષ્ઠ ધર્મની જે ત્રણ પ્રકારની વિશુદ્ધિ ઇષ્ટ છે, તે સર્વ પણ મોક્ષ પ્રયોજનની અપેક્ષાએ સાક્ષાત્ કે પરંપરાએ હેતુપણાથી શુભ છે. I[૪૭]]
