________________
૪૪.
વૈરાગ્યકલ્પલતા/બ્લોક-૪૬ શ્લોક :
अन्ये तु धर्मप्रणिधानमात्रं, बीजं जगुर्यन शिवाशयोऽपि । घने मलेऽनन्त्यविवर्तगे स्याद्,
वाच्यं पुनः किं तदुपायरागे ।।४६।। શ્લોકાર્ચ -
અન્ય વળી, ધર્મ પ્રણિધાનમાત્ર=મોક્ષ માટે ધર્મ કરવાની ઈચ્છામાત્ર, બીજ કહે છે=મોક્ષનું બીજ કહે છે, જે કારણથી શિવાશય પણ ઘનમળવાળાં અનન્યવિર્વતમાં અર્થાત્ અચરમાવર્તમાં ન થાય તો વળી તેના ઉપાયના રાગમાં શું કહેવું? મોક્ષના ઉપાયભૂત અનુષ્ઠાનના રાગમાં શું કહેવું? અર્થાત્ મોક્ષના ઉપાયભૂત અનુષ્ઠાનમાં રાગ થાય નહિ. માટે મોક્ષના ઉપાયભૂત અનુષ્ઠાનમાં મોક્ષના આશયથી કરવાની ઈચ્છા છે તે પણ યોગબીજ છે એમ અન્વય છે. II૪૬il ભાવાર્થ :અચરમાવર્તમાં મોક્ષના આશયનો અભાવ મોક્ષના ઉપાયભૂત ક્રિયારાગનો પણ અભાવ :
શ્લોક-૪૪માં કહ્યું કે સદુધર્મનો રાગ મોક્ષનું બીજ છે પરંતુ ધર્મમાત્ર કરવાનું પ્રણિધાન મોક્ષનું બીજ નથી અને આથી જ બુધપુરુષો ભગવાનના શાસનની પ્રભાવના થાય તેવાં ઉદાર યાત્રામહોત્સવાદિ કૃત્ય કરે છે જેથી યોગ્યજીવોને તે ઉદાર પ્રવૃત્તિ જોઈને સધર્મનો રાગ થાય.
વળી, કેટલાક કહે છે કે સંસારના પરિભ્રમણથી ત્રાસ પામેલા જીવો ધર્મ કરવા માત્રની ઇચ્છા કરે છે તે પણ બીજ છે; કેમ કે જ્યાં સુધી જીવોમાં ઘનમળ હોય અર્થાત્ દીર્ઘ સંસાર ચલાવે તેવાં ગાઢ કર્મો હોય ત્યારે મોક્ષનો આશય પણ થતો નથી. આથી જ ચરમાવર્ત બહારના જીવો મોક્ષના આશયવાળા થતા નથી અને જેઓને મોક્ષનો આશય થાય નહિ તેને મોક્ષના ઉપાયભૂત
