________________
૪૦.
વૈરાગ્યકલ્પલતા/બ્લોક-૪ર तमेव वैराग्यसमृद्धिकल्प
वल्ल्या बुधा बीजमुदाहरन्ति ।।४२।। શ્લોકાર્ચ -
હવે ક્રમથી ભવબાલ્યકાળ વ્યતીત થયે છતે જે વળી, ધર્મરાગ ઉત્પન્ન થાય છે તેને જ બધો વૈરાગ્યસમૃદ્ધિની કલ્પવલ્લીનું બીજ કહે છે. II૪રા. ભાવાર્થવૈરાગ્યસમૃદ્ધિની કલ્પવલ્લીનું બીજ ધર્મરાગ -
ભવના બાલ્યકાળરૂપ અચરમાવર્તકાળ ક્રમથી વ્યતીત થયે છતે જીવ ચરમાવર્તિમાં પ્રવેશે છે અને ચરમાવર્તકાળ અવશ્ય ધર્મ માટે યોગ્ય કાળ છે. પરંતુ ચરમાવર્તકાળના પ્રારંભમાં જ દરેક જીવોને ધર્મ પ્રાપ્ત થાય જ એવો નિયમ નથી. આમ છતાં કોઈક જીવોને પ્રારંભમાં ધર્મ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે તેથી
જ્યારે ધર્મપ્રાપ્તિની બાહ્ય સામગ્રી અને ધર્મસામગ્રીનાં પ્રતિબંધક કર્મો ઉદયમાં ન હોય ત્યારે ચરમાવર્તમાં ગમે ત્યારે ધર્મરાગ થઈ શકે અને ધર્મરાગ જ વૈરાગ્યસમૃદ્ધિની કલ્પવેલીનું બીજ વિદ્વાનો કહે છે; કેમ કે ધર્મનો રાગ પ્રગટ થયા પછી જીવ સંસારના સ્વરૂપને યથાર્થ વિચારતો થાય છે અને તેના કારણે જ વૈરાગ્યનો પ્રાદુર્ભાવ થાય છે, તેથી વૈરાગ્યસમૃદ્ધિની કલ્પવલ્લીનું બીજ ધર્મરાગ છે.
અહીં ભવબાલ્યકાળ ક્રમથી વ્યતીત થયે છતે એમ કહ્યું તેનું તાત્પર્ય એ છે કે જીવ અનાદિકાળથી પુદ્ગલોનાં આવર્તામાં વર્તે છે તે સર્વ ભવનો બાલ્યકાળ છે અને ક્રમે કરીને જે પુદ્ગલપરાવર્તે પૂરા થાય છે તે સર્વ ભવબાલ્યકાળના હાસ તુલ્ય છે, તેથી જેમ જેમ પુદ્ગલપરાવર્તનો પૂરાં થાય છે તેમ તેમ ક્રમથી ભવબાલ્યકાળનો વ્યય થાય છે. અને જેમ જેમ પૂર્વપૂર્વનાં પુદ્ગલપરાવર્તનો પૂરાં થાય છે તેમ તેમ તેટલે અંશે કંઈક મિથ્યાત્વ મંદ થાય છે, છતાં ધર્મરાગની પ્રાપ્તિમાં કારણ બને તેટલા પ્રમાણમાં મિથ્યાત્વ મંદ ચરમાવર્ત પૂર્વે થતું નથી માટે તે સર્વ કાળ ભવબાલ્યકાળ છે. આશા
