________________
વૈરાગ્યકલ્પલતા/બ્લોક-૪૧-૪૨ ભાવાર્થ - ચરમાવર્ત ધર્મની નિષ્પત્તિને અનુકૂળ યૌવનકાળ અને ચરમાવર્ત પૂર્વનો કાળ ભવભ્રમણને અનુકૂળ એવો બાલકાળ -
બાલ્યાવસ્થા ભાવિના હિતાહિતની વિચારણા વગરની તત્કાળ ઊઠતી મનોવૃત્તિ પ્રમાણે પ્રવૃત્તિ કરવા પ્રેરણા કરે છે, આથી જ બાળઅવસ્થામાં પોતાના ભાવિની ચિંતા હોતી નથી પરંતુ તત્કાળ જેમાંથી આનંદ જણાય તે પ્રકારે પ્રવૃત્તિ કરવાની મનોવૃત્તિ થાય છે અને યુવાનકાળમાં કાંઈક વિવેક પ્રગટેલો હોય છે તેથી ભાવિ અર્થે ધનાર્જનાદિ માટે ઉદ્યમ થાય છે. તેમ ચરમાવર્ત પૂર્વનો કાળ ભવના ભ્રમણને અનુકૂળ એવો બાલકાળ છે. જે કાળમાં આત્માના અભ્યતર ગુણસમૃદ્ધિ પ્રત્યેનો રાગ આચ્છાદિત છે અને માત્ર બાહ્ય ઇન્દ્રિયથી દેખાતા તુચ્છ અને અસાર ભોગો પ્રત્યે રાગ વર્તે છે, તેથી આત્માની ચિંતા છોડીને બાહ્ય વિષયોના રાગમાં જ ચરમાવર્ત પૂર્વના જીવો વર્તે છે અને જેમ યુવાન અવસ્થામાં કંઈક ભાવિની ચિંતા પ્રગટે છે અને તેના માટે ધનાર્જનાદિ માટે ઉદ્યમ થાય છે તેમ બાહ્ય ભોગોનો રાગ કંઈક ઘટેલો-હોય છે, તેથી ચરમાવર્તવર્તી જીવમાં કંઈક વિવેક પ્રગટે છે, માટે આત્માની અંતરંગ ગુણસમૃદ્ધિ પ્રત્યે તેનું વલણ થાય છે, તેથી ચરમાવર્તવાળા જીવો શુદ્ધ આત્માના પારમાર્થિકસ્વરૂપને પ્રગટ કરવા માટે યત્ન કરે તેવા હોય છે, તેથી ધર્મની નિષ્પત્તિને અનુકૂળ યૌવનકાળ ચરમાવર્તને યોગીઓ કહે છે.
વળી, આ ચરમાવર્ત ધર્મનો યુવાનકાળ ચિત્રરૂપ છે એમ કહેવાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે ચરમાવર્તીજીવોમાંથી કેટલાક પ્રારંભિક ભૂમિકાના ધર્મમાં ઉદ્યમ કરનારા છે તો કેટલાક મહાઉદ્યમ કરીને શીધ્ર સંસારનો અંત કરનારા છે, તેથી યોગમાર્ગના સેવનના અનેક પ્રકારોને આશ્રયીને ચરમાવર્ત ચિત્ર પ્રકારનો છે. આવા શ્લોક :
उत्पद्यते यस्त्वथ धर्मरागः, क्रमाद् व्यतीते भवबाल्यकाले ।
