________________
૩૮
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૪૦-૪૧ એક કારણથી કાર્ય થતું નથી પરંતુ પરસ્પર અનુબદ્ધ એવા હેતુઓથી જ કાર્ય થાય છે અને તેથી જ હેવંતરથી ઉપગત એવા કાળના પરિપાકથી તત્વશક્તિનો નાશ થાય છે એમ કહેલ છે.
આનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે જીવ દરેક સમયે કોઈક અધ્યવસાય કરે છે તે વખતે કર્મના ઉદયથી કે ક્ષયોપશમથી યુક્ત જીવનો પરિણામ થાય છે તે અધ્યવસાયને અનુકૂળ જીવનો ત્યાં પ્રયત્ન છે છતાં ચાર ગતિઓમાં પરિભ્રમણ કરતાં કરતાં મિથ્યાત્વ મંદ થાય તેવો અધ્યવસાય જીવને ચરમાવર્તમાં જ થાય છે. તેની પૂર્વે દૂર દૂર પુદ્ગલપરાવર્તમાં મિથ્યાત્વ ગાઢગાઢતર વર્તે છે તેનો નાશ તે જીવ આ ક્રમથી કરે છે તેમાં તે જીવનો કાળપરિપાક મુખ્ય છે, પુરુષકાર ગૌણ છે. જેમ કોઈ સંસારી જીવે સ્ત્રી શરીરને અનુકૂળ આયુષ્ય બાંધેલ હોય તે જીવ માતાના ઉદરમાં આવીને સ્ત્રી શરીરને અનુકૂળ જ પ્રયત્ન કરે છે. પુરુષશરીરને અનુકૂળ યત્ન કરતો નથી તેમાં તે જીવનું કર્મ મુખ્ય કારણ છે. પુરુષકાર કર્મપ્રેરિત હોવાથી ગૌણ કારણ છે તેમ ચરમાવર્તની પ્રાપ્તિમાં અન્ય કારણો ગૌણ છે. કાળનો પરિપાક મુખ્ય કારણ છે તેથી અન્ય હેતુથી ઉપગત કાળના પરિપાકથી ભવભ્રમણની શક્તિ ક્ષીણ થાય છે એમ કહેલ છે. II૪ના શ્લોક :
प्राहुस्तमेनं मुनयोऽत्र धर्मतारुण्यकालं खलु चित्ररूपम् । ततोऽवशिष्टं भवबाल्यकाल
माच्छादिताभ्यन्तरभोगरागम् ।।४१।। શ્લોકાર્ચ -
અહીં સંસારમાં, તેને=ચરમપુદગલપરાવર્તને, ખરેખર ચિત્ર એવો ધર્મનો તારુણ્યકાળ ચિત્રરૂપ ધર્મનો યૌવનકાળ, મુનિઓ કહે છે, તેનાથી અવશિષ્ટ એવા તેને ચરમાવર્તથી અવશિષ્ટ એવો પૂર્વનો કાળ છે તેને, આચ્છાદિત આવ્યંતર ભોગરાગવાળો એવો ભવબાલ્યકાળ કહે છે. I૪૧ll
