________________
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૧૨-૧૩ શ્લોકાર્ય :
આપાતરમ્ય=જોતાની સાથે રમ્ય લાગે તેવી, પરિણામથી રમ્ય ફળથી રય, સુનિર્મળ અંગવાળી, સમર્થ પાત્રરૂપ ગાત્ર છે જેને એવી સમર્થ છે આધારરૂપ દેહ એવી, વૈરાગ્યલક્ષમીને છોડીને જગતમાં રુચિથી બુધ પુરુષોને અન્ય કોઈ સ્ત્રી નથી. Inશા ભાવાર્થ :- બુધ પુરુષોને વૈરાગ્યરૂપી સ્ત્રી પ્રત્યે જ અત્યંત રુચિ હોય છે, તે સિવાય અન્ય કોઈ સ્ત્રી પ્રત્યે બુધ પુરુષોને રુચિ હોતી નથી. તે વૈરાગ્યલક્ષ્મી કેવી છે તે બતાવતાં કહે છે –
દૃષ્ટિપાત કરવા માત્રથી રમ્ય લાગે તેવી વૈરાગ્યલક્ષ્મી છે; કેમ કે વિરક્ત ચિત્તમાં કાલુષ્યનો અભાવ હોય છે તેથી કોઈપણ વિરક્ત પુરુષોને જોવા માત્રથી વૈરાગ્યની પરિણતિ રમ્ય જણાય છે. વળી, વૈરાગ્યપરિણતિ પરિણામથી પણ રમ્ય છે; કેમ કે વિરક્ત આત્માઓ કર્મબંધ કરતા નથી પરંતુ ઉત્તમ યોગમાર્ગની વૃદ્ધિ કરે છે. વળી, વૈરાગ્યની પરિણતિ અસંગભાવની પરિણતિરૂપ હોય છે તેથી નિર્મલ અંગવાળી હોય છે અને વૈરાગ્યની પરિણતિનો દેહ સમર્થ એવા જ્ઞાનના પરિણામના આધાર ઉપર રહે છે. તેથી સમર્થ એવા પાત્રરૂપ ગાત્રવાળી વૈરાગ્યલક્ષ્મી છે તેમ કહેલ છે અને વૈરાગ્યનો પરિણામ આવો સુંદર હોવાથી બુધપુરુષોને વૈરાગ્ય સિવાય ક્યાંય અન્યત્ર રુચિ હોતી નથી. પ્રસ્તુત ગ્રંથ વૈરાગ્યની પ્રાપ્તિનું પ્રબળ કારણ છે માટે બુધ પુરુષોને આહ્લાદ કરાવે તેવો છે. વિશા શ્લોક -
वैराग्यमित्रं कृतिनां पवित्रं, लब्धं प्रसादानृपसुस्थितस्य । प्रदर्शयत्येव विवेकरत्नं, विधाय वाचाटखलाक्षिबन्धम् ।।१३।।
