________________
૧૫૧
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૧૪૦–૧૪૧
ભાવોરૂપ ક્લેશોમાં અને શાતાવેદનીયના ઉદયથી કલ્પિત એવા અનુકૂલ ભાવોરૂપ ક્લેશોમાં, સમાધિની પ્રતિસંખ્યા વડે જ=સમાધિની નિર્મળબુદ્ધિ વડે જ, શાંત થયેલા એવા જેઓ રતિ અને અરતિનો ત્યાગ કરે છે તેઓની અમે સ્તુતિ કરીએ છીએ. ||૧૪૦|
ભાવાર્થ:
આત્મા ઉપર આઠ કર્મો લાગેલાં છે. તેમાં વેદનીયકર્મ બે વિભાગવાળું છે. એક શાતાવેદનીય અને બીજું અશાતાવેદનીય. અને વેદનીયકર્મના ઉદયથી થનારું શાતાનું સુખ કે વેદનીયકર્મના ઉદયથી થનારું અશાતાનું અસુખ એ જીવનું પારમાર્થિક સ્વરૂપ નથી પરંતુ દેહની સાથે સંસર્ગવાળા જીવને દેહની સાથે સંશ્લેષની બુદ્ધિને કારણે ‘આ મને ઇષ્ટ છે’ અને ‘આ મને અનિષ્ટ છે’ તેવી કલ્પના થાય છે. તેથી દેહને પ્રતિકૂલ એવા શીત આતપ આદિ ભાવોમાં સંસારી જીવોને અતિરૂપ ક્લેશ થાય છે અને દેહને અનુકૂળ એવા ભાવોમાં રતિરૂપ કલેશ થાય છે અને જે મહાત્માઓમાં વિવેચક્ષુ પ્રગટેલ છે તેઓને શાતા-અશાતાના ભાવોમાં જે રતિ-અતિના ભાવો થાય છે તેના બદલે તે શાતા-અશાતાના સંયોગોમાં જ સમાધિકૃત એવા ઉત્તમ ભાવોમાં યત્ન કરે તો તે શાતા-અશાતાના કારણભૂત ક્લેશોમાં આત્માને રતિ-અતિ થતી નથી. પરંતુ તે સર્વકાળમાં સમાધિમાં જ રતિ વર્તે છેઃ તેથી તેવા યોગીઓ શાતાઅશાતા કાળમાં વર્તતા ભાવોની વિરુદ્ધ એવા સમાધિના ભાવોમાં ઉદ્યમ કરીને શાંતરસવાળા બંનેલા છે. જેઓ શાતા-અશાતાના ભાવોમાં રતિ-અરતિનો ત્યાગ કરે છે તેઓની ગ્રંથકારશ્રી સ્તુતિ કરે છે. [૧૪]
અવતરણિકા :
વળી સમાધિવાળા મુનિઓ કેવા હોય છે તે બતાવતાં કહે છે
શ્લોક ઃ
न रत्यरत्यभ्युदयाय दृष्टा,
क्रिया यतीनामशनादिकाऽपि ।
