________________
૧૫૦
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૧૩૯–૧૪૦
અતિનો પરિણામ છે અને આ આનંદનો પરિણામ છે એ પ્રકારનો વિભાગ કરીને અતિનો અને આનંદનો અવભાસ તે મહાત્માઓના ચિત્તમાં પ્રસાર પામતો નથી.
આશય એ છે કે સમાધિની પ્રારંભિક ભૂમિકાવાળા મહાત્માઓને સંસારી ભાવોમાં અતિ છે અને આત્મિકભાવોમાં આનંદ છે. તેથી અપ્રમાદથી સાંસારિક ભાવોમાં પરિહાર માટે યત્ન કરે છે અને આત્મિકભાવોમાં સ્થિર થવા યત્ન કરે છે તોપણ સમાધિમાં એકતિવાળું જેમનું માનસ છે તેવા મહાત્માઓને સંસારી અવસ્થામાં અરતિને અભિવ્યક્ત કરે અને સિદ્ધ અવસ્થામાં આનંદને અભિવ્યક્ત કરે તેવું વિભાગવાળું માનસ નથી. પરંતુ મોહની અનાકુળતામાં આનંદના અનુભવને કરનારું તેઓનું એકમાનસ વર્તે છે. આથી જ સમાધિની પ્રાપ્તિ માટે ઉદ્યમ કરતાં મહાત્માઓને જ્યારે જ્યારે સમાધિને અનુકૂલ યત્નમાં સ્ખલના થાય ત્યારે ત્યારે અતિ વર્તે છે અને જ્યારે જ્યારે સમાધિને અનુકૂળ ક્રિયાઓમાં દૃઢ યત્ન થાય છે ત્યારે ત્યારે આનંદ વર્તે છે તેવો અતિનો અને આનંદનો વિભાગ સમાધિની શુદ્ધિમાં પ્રાપ્ત થતો નથી. II૧૩૯
અવતરણિકા:
વળી, સમાધિની શુદ્ધિવાળા મહાત્માઓનું માનસ કેવું હોય છે તે સ્પષ્ટ કરવા અર્થે કહે છે
શ્લોક ઃ
क्लेशेषु शीतातपतृड्बुभुक्षादिकेषु वेद्योदयकल्पितेषु ।
शान्ताः समाधिप्रतिसंख्ययैव,
त्यजन्ति ये रत्यरती स्तुमस्तान् ।।१४० ।।
શ્લોકાર્થ :
વેધના ઉદયથી કલ્પિત એવા શીત, આતપ, તૃષા, ક્ષુધા આદિ ભાવોરૂપ ક્લેશોમાં=અશાતાવેદનીયર્મના ઉદયથી કલ્પિત એવા પ્રતિકૂલ
