Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧૯૩ ) ૬. તાર્થણ વચવાનુતચા- . સંબંધ વૃત્તિ કહેવાય છે. એ વૃત્તિરૂપ સંબંમેચમ્ તે તે પદાર્થનું પોતપોતાના વ્યવહારને ધનું જ્ઞાન જે પુરુષને પૂર્વે હોય છે, તે પુરૂષને અનુકૂળ ચિતન્ય સાથે અભેદપણું તે વિષયગત ! તે ઘટાદિક પદના શ્રવણથી ઘટાદિક અર્થની અપરોક્ષતા કે વિષયની પ્રત્યક્ષતા.
સ્મૃતિ થાય છે; અને જે પુરૂષને એ વૃત્તિરૂ૫ વિઘાતચ-ઘટપટાદિક વિષે વડે સંબંધનું જ્ઞાન પૂર્વે નથી હતું, તે પુરૂષને તે અવચ્છિન્ન ચૈિતન્ય.
ઘટાદિક પદનું શ્રવણ થયા છતાં પણ ઘટાદિક
અથની સ્મૃતિ થતી નથી આ પ્રકારે અન્વયविषयवासना-शब्दादिविषयाणां भुज्य
| વ્યતિરેક વડે એ વૃત્તિજ્ઞાન પદજન્ય પદાર્થની માનવશાન: સંવાર: શબ્દાદિ વિષયો જે વખતે ભોગવાતા હોય તે વખતના ઉત્પન્ન
સ્મૃતિમાં ઉપયોગી થાય છે. થયેલા સંસ્કાર તે વિષયવાસના કહેવાય.
પદની એ વૃત્તિના બે પ્રકાર છેઃ (૧) વિષયાન -તરસ્ત્રક્ર=નવનિતાપિs. | શક્તિ અને (૨) લક્ષણું. (એનાં લક્ષણો તે ચકાવુક્રમિથૈયાના માળાઓ. ચંદન, તે શબ્દોમાં જેવાં ). સ્ત્રી, વગેરે તે તે વિષયાકાર એકાગ્રપણાની ૨. વિષયવૈતન્યમચાવત: રાજ્ઞાન બુદ્ધિવડે અભિવ્યકત થવા ગ્ય જે આનંદ રિબાવા વૃત્તિ વિષય ચિતન્યને અભિતે વિષયાદ.
વ્યંજક (વ્યક્ત કરનાર જણાવનાર ) જે વિષયાનુવા – “અભિધેયાનુબંધ') અંતઃકરણ અને અજ્ઞાનનું પરિણામ વિશેષ શબ્દ જુઓ.
તે વૃત્તિ. તેમાં વ્યાવહારિક ઘટપટાદિક વિચાર:-શબ્દ, સ્પર્શ, વગેરે અર્થકાર વૃત્તિમાં અંત:કરણના પરિણામવિષયોમાં જે રાગ તે વિષયાસક્તિ છે. રૂ૫ વૃત્તિ છે; અને પ્રતિભાસિક શક્તિરજ
વિલંવાદ્રિવૃત્તિ –નિષ્ફળ પ્રવૃત્તિ. તાદિ અર્થાકાર વૃત્તિમાં અજ્ઞાનના પરવિતર્મ-કૃતિ, સ્મૃતિ, અને શાસ્ત્રોએ
ણામરૂપ વૃત્તિ છે. એ વૃત્તિ બે પ્રકારની જે કર્મ કરવાનું વિધાન કર્યું છે, તે વિહિત
છેઃ (૧) પ્રવૃત્તિ, અને (ર) અપ્રાકૃત્તિ, કર્મ કહેવાય છે. જેમ, સંધ્યાવંદન, અગ્નિહોત્ર,
। वृत्तिविषयत्वम्-शक्तिलक्षणाकृत्तद्धितान्तઆદિક કર્મ વિહિત કર્મ છે.
સમાસાનામતમજ્ઞાનાવનજ્ઞાનવિષચમ્ ! શકિત, વિદિતમ-ધમત્તાવાવમા ધમની લક્ષણા, કૃદંત, તદ્ધિતાંત, અને સમાસ, એ પ્રાપ્ત કરે એવું હેવાપણું.
બધામાંથી ગમે તે એકના જ્ઞાનને અધીન જે તારમાન-પ્રવચપેન પ્રવર્તમાન ! જ્ઞાનનું વિષયપણે તે વૃત્તિવિધ્યત્વ કહેવાય. વિધાયક્રમનુમાનં વીતાનુમાન | અન્વથદ્વારા | वृत्तिव्याप्तित्वम्-विशिष्टशब्दादिप्रमाणપ્રવર્તમાન વિધાયક અનુમાન તે વીતાનુમાન. વાત્ તત્તઢિયાવરધીમુન્મામિ ત્વમ્ वृत्तिः-शाब्दबोधहेतुपदार्थोपस्थित्यनुकूल:
વિશિષ્ટ શબ્દાદિ પ્રમાણને બળથી તે તે પવાર્થઃ સવા વૃત્તિઃ શાબ્દબોધની
વિષયાકાર બુદ્ધિના ઉદયનું પ્રકટ થવાપણું. હેતુ જે પદાર્થની ઉપસ્થિતિ એટલે સ્મૃતિ वेगः-मनोवृत्तिवृत्तिसंस्कारत्वव्याप्यजातिमान् છે, તે સ્મૃતિને અનુકૂળ જે પદપદાર્થને ! વેશ: મનમાં રહેનારા પદાર્થ વિષે સંબંધ, તે સંબંધનું નામ વૃત્તિ. જેમ ઘટાદિક રહેનારી, તથા સંસ્કારત્વ જાતિની વ્યાપ્ય પદાથીના શાબ્દ બેધને હેતુ જે ઘટાદક | એવી જે જાતિ છે, તે જાતિવાળા ગુણુ વેગ અર્થો સાથે શક્તિ આદિક સંબંધ છે, તે તે કહેવાય છે. મતલબ કે મન વિષે વેગ રહે છે.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020174 |
| Book Title | Darshanik Kosh Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chhotalal N Bhatt |
| Publisher | Gujarat Varnacular Society Ahmedabad |
| Publication Year | 1938 |
| Total Pages | 134 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary |
| File Size | 9 MB |