Page Text
________________
નિ(ની)રખવું
નિ(ની)રખવું સ. ક્રિ. [સં. નિર્ + લૂ-નિરીક્ષ> પ્રા. fનર્િવલ-] તીક્ષ્ણ કે ખારીક નજરથી તેવું, ધ્યાનપૂર્વક નેવું. નિ(ની)રખાવું કમ ણિ, ક્રિ નિરખાવવું કે., સ. ક્રિ. નિરખાવવું, નિ(-ની)રખાવું જુએ ‘નિ(-ની)રખવું”માં, નિરગ્નિ વિ. સં. નિર્ + fના] અગ્નિ-હોત્ર ન કરનાર, શ્રત સ્માર્ત વિધિ પ્રમાણે અગ્નિક્રમ ન કરનાર નિરત વિ. [સં.] મગ્ન, લીન, મશગૂલ, ગરકાવ નિ-રતિ શ્રી, [સં.] અ-સક્તિ, પ્રબળ લગની, ૨૦ નિરતિશય વિ. સં. નિદ્-તિરા] જેનાથી કાઈ ચઢિયાતું ન હોય તેવું, સર્વાંત્તમ, સૌથી ચડિયાતું નિરતિશય વિ. [ + સં. ત] અતિશય કર્યા વિના કહેલું, જેવું હોય તેવું કહેલું, યથાર્થ રૂપમાં કહી બતાવેલું નિરદળવું સ. હૈં. [સં. નિર્ + હૈંહ, અર્વા, તદ્દ્ભવ] રગદેાળવું, મેઢવું. નિરદળાવું કમણિ, ક્રિ. નિરદળાવવું. પ્રે,, સ. ક્રિ. નિરદળાવવું, નિરઢળાવું જએ ‘નિરદળનું’માં. નિરદે વિ. [સં. નિર્ + તો, બ.ત્રી. મર્યાં. તદ્દભવ] નિર્દય, ((૨) ક્રિ, વિ. નક્કી, ચાક્કસ નિરધાર હું. સં. નિર્, અમાં. તદ્દ્ભવ જએ ‘નિર્ધાર.’ નિરધારવું સ. ક્રિ. [સં. નિર્ + ચ્ (ચાર-), અર્જુ, તદભવ] જુએ ‘નિર્ધારવું.’ નિરધારારૂં ક્રમણિ, ક્રિ. નિરધારાવવું પ્રે., સ. ક્ર.
યાહીન, ઘાતકી
૧૨૯૮
નિરધારાવવું, નિરધારાયું જ ‘નિરધારવું’માં. નિર-નિરાળું વિ, જિએ‘નિરાળું’-પહેલી બે શ્રુતુએના દ્વિસઁવ.] અલગ અલગ, ભિન્ન ભિન્ન, જતું જદુ નિરનુકંપ (કમ્પ) વિ. [સં. નાિર્ + અનુ-મ્પ], નિરક્રોશ વિ. [સં. ત્તિ ્ + અનુ-હોરા], નિર્દય, ચા-હીન નિરનુનાસિક વિ. [સં. નિંર્ + અનુજ્ઞાત્તિ; પરંતુ અનુનાસિક્ત વિશે. હોઈ સાચે। પ્રયાગ તા અનનુનાસિક.] જેમાં અનુનાસિક ઉચ્ચારણ ન હેાય તેવું, અનનુનાસિક (એવેા ‘સ્વર’; જેમકે ‘આદુ' આ’-આમાં દુ'માં અનનુનાસિક '; ‘હું”માં અનુનાસિક ‘'.')
ન
નિરતુપ્રાસ વિ. સં. નિર્ + »નુ-પ્રાક્ષ] જેમાં પ્રાસ મેળવવામાં આવ્યા હોય તેવું, ‘બ્લૅન્ક' નિરનુસ્વાર વિ. [ર્સ, નિર્ + અનુસ્વાર્] જેમાં અનુસ્વાર નથી રહ્યો કે દૂ થયા છે તેવું. (એવા ‘સ્વર;' જેમકે હસવું’-‘હંસ,' ‘હું' અનુસ્વારવાળા]
નિરન્ત વિ. [સં. નિર્ + અન] જેની પાસે અન્ન રહ્યું ન હેાય તેવું. (ર) (લા.) લખ્યું નિર્દેશ નિસ્ત્વય વિ. [સં. નિર્+પ્રશ્ર્વથ] વંશ રહ્યો ન તેવું, નિરપણું ન. કુતર-કામ, કાતરણી
નિરપત્ય વિ. સં. નિર્+ અવસ્થ] બાળક મરી ગયાં છે તેનું,
સંતાન-હીન, વાંઝિયું
નિરપત્યતા શ્રી. [સં.] સંતાનહૌન-તા, વાંઝિયાપણુ નિરપરાધ વિ. [સં. નિર્ + અવાય], -શ્રી વિ. [ + ગુ. ઈ” ત, પ્ર] અપરાધ વિનાનું, અનપરાધી, બિન-ગુનેગાર નિરપાઈ સી. [જુએ ‘નિરપવું’+ગુ. ‘અઈ' ત. પ્ર.] નિરપલાપણું, અટકચાળાપણું નિરપટ્ટ વિ. અટકચાળું, આળવીતરું
Jain Education International_2010_04
નિરલંકાર
નિરપવાદ વિ. [સં, નિર્પ્ + q-z] અપવાદ ન રહ્યો હોય તેવું, અપવાદ વગરનું, વાંધા-વચકા વિનાનું, ‘ઍબ્સેાટ'. (૨) ક્રિ. વિ. અપવાદ વિના, વાંધા-વચકા વિના નિરપેક્ષ વિ. સિં, નિર્ + મપેક્ષા, ખ.વી.] જેમાં કાઈ જાતની અપેક્ષા-ઇચ્છા-કામના-જરૂર ન હોય તેવું. નિઃસ્પૃહ, (ર)(લા.) તટસ્થ. (૩) સ્વતંત્ર. (૪) અ-વ્યક્ત, અંÀાહટ’(મ.ન.), ‘કૅઝેરિકલ’ (રા.વિ.)
નિરપેક્ષ-તા શ્રી. [સં.] નિરપેક્ષપણું. (૨) ‘ઍબ્સેાયૂટ-નેસ' નિરપેક્ષિત વિ. સં. નિર્+પેક્ષિત; સ્વાભાવિક મનપે ક્ષિત છે] જુએ ‘નિરપેક્ષ.' નિરપેક્ષ વિ. સં. નિરપેક્ષ પુત છે. આ સંસ્ ત.પ્ર. ઉમેરી ઊભેદ કરેલેા છે.] જુએ ‘નિરપેક્ષ ’ નિરભિયહ વિ. [સં, નિર્ + અમિ-ગ્રહ] ઝૂંટવી લેવાની વૃત્તિ ન હેાય તેવું. (૨) અનાસક્ત, નિઃસ્પૃહ નિરભિમાન વિ. [સં. નિર્વ્ + મિ-માન] અભિમાન ન રહ્યું હોય તેવું, ગર્વ વિનાનું નિરભિનાનિ-તા સ્રી.,ત્વ ન [ર્સ. જ આ નીચે ‘નિરભિમાની.’] અભિમાની ન હેાવાપણું નિરભિમાની વિ. સં., પું.; નિમિમાન' પૂછ્તા છે, આ સં. ૢ ત. પ્ર. ઉમેરી માની લીધેલા છે.] જએ ‘નિરભિમાન.’
નિરભે વિ. સં. નિર્મય, અાં. તદ્દ્ભવ જઆ ‘નિર્ભય.' નિરભેળ વિ. [સં. નિમ્ = fન ્ + જએ‘ભેળ.'] જેમાં ભેળ ન હેાય તેવું, વિશુદ્ધ, ચેખું નિરભ્ર વિ. [સં. નિર્ + મન્ન, ખ.વી.] વાદળાં વિનાનું નિરમવું સ,ક્રિ. સં. નિર્+મા, અર્યાં. તદ્દભવ] નિર્માણ કરવું, રચવું, બનાવવું. નિરમાવું કર્મણિ, ક્ર. નિરમાવવું પ્રે., સક્રિ
નિરમળ વિ. સં. મેં ] જુએ ‘નિર્મલ.’ નિરમળી . [સં. નિશ્રી] એક વનસ્પતિ (જેનાં બી નાખવાથી ડહાળું પાણી આòરી સ્વચ્છ થાય છે.) નિરમાવવું, નિરમાવું જએ ‘નિરમવું’માં. નિરય ન. [સં., પું.] નરક-લેાક નિરયન વિ. [સં, નિર્ + અયન] સૂયૅ આસપાસ કરતાં પૃથ્વી પેાતાની ધરી થાડી ચાડી ખસેડતી જાય છે એ વસ્તુને જેમાં ગણતરીમાં નથી લેવામાં આવતી તેવું (ગણિત), અયન-ચલનને ગણતરીમાં ન લેતું. (જ્યાતિષ.) નિરયન-વ ન. [સં,] સૂર્ય અમુક એક નક્ષત્રના તારા પાસે હોય ત્યાંથી ખસતા દેખાઈ પાછે એ જ તારા પાસે આવી ગયેલા દેખાય એટલેા સમય. (ખગેાળ.)
નિરર્ગલ(ળ) વિ.સં. નિર્+ અર્થે રુકાવટ વિનાનું, પ્રતિબંધ વનાનું, નિરંકુશ. (ર) અનર્ગળ, પુષ્કળ, અપાર નિરર્થ, ૦૪ વિ. [સં, નિર્ + અર્થ-TM] અર્થ-હીન. (૨) નિષ્પ્રશ્ન યેાજન, નિષ્કારણ્. (૩) નકામું, બિનજરૂરી. (૪) નિષ્ફળ નિરર્થકતા ફ્રી. [સં.] નિરર્થંક હોવાપણું
નિરલસ વિ. [સં, નિર્ + અન; સાચા શબ્દ અન; આ
ગુ.માં નવે.] આળસ વિનાનું
નિરલંકાર (નિરલહુર) વિ. સં. નિર્ + મરુંળા જેમાંથી
www.jainelibrary.org
For Private & Personal Use Only
| SR No. | 016073 |
| Book Title | Bruhad Gujarat kosha Part 2 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Keshav Shastri |
| Publisher | University Granth Nirman Board |
| Publication Year | 1981 |
| Total Pages | 1294 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 39 MB |