Abhidhan Rajendra kosha Part 1

SR No.: 016041
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha
Publication Year: 1986
Total Pages: 1064
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Dictionary, Dictionary, & agam_dictionary
File Size: 38 MB

Page 109

(२०) [सिघहेम. अभिधानराजेन्द्र परिशिष्टम् ।
[अ०८पा.२] एम्हि एत्ताहे इदानीमः ॥ १३४॥
(तुम्) मोत्तुं (अत्) प्रमित्र (तूण) काऊण. इदानीमो भवेद् पर्गिह, एतादे च विकल्पनात् ।
कट्टा-55 (तुआण) नुप्राण च । आणि एरिदम एसाहे, अयं चैतत् प्ररूपितम् ।
इदमर्थस्य केरः॥१४७।। पूर्वस्य पुरिमः ॥ १३५ ॥
प्रत्ययस्येदमर्थस्य, केर' प्रादेश इम्यते । पूर्वस्य पुरिमो वा स्यात, पुव्वं च पुरिमं तथा ।
तुम्हफेरी अम्हकेरा, युष्मदीयाऽस्मदीययोः। त्रस्तस्य हित्थ-तट्ठौ ॥ १३६ ॥
न स्यात् 'महम-पक्खे' तु 'पाणिणीया' हापि च । अस्त-शब्दस्य वा स्याता, हिट्ठ-तट्ठौ विकल्पनात्।
पर-राजच्यांक-मिको च ॥१४॥ हित्थं तरं च तत्थं च, त्रयं सिद्धिं समश्नुते ॥
प्रत्ययः पर-राजभ्या-मिदमर्थः परोऽस्तु यः । बृहस्पती बहो नयः ॥ १३७ ॥
तस्व स्थाने भवेतांतु,क-डिक्की केर श्त्यपि॥ गृहस्पती वहस्य वा भयो निगद्यते पदे ।
परकीयं तु पारकं, परकं पारफेर। भयस्सई नयाई भयप्पर ततो भवेत् ।
राजकीयं तु राइक रायकेरं च पठ्यते । पहस्सई बहकर बहप्पई च पाक्तिकम् ।
- युष्मदस्मदोऽत्र एच्चयः ॥१४॥ इदुश यत्र वा वृहस्पता' (१११३८) ति प्रदर्शितौ ।
यः परो युष्मदस्मदग्न्यां प्रत्ययोऽभिदमर्थकः । बिहस्सई बिहप्फई बिहप्पई बुहस्सई ।
पच्चयस्तस्य, युप्माकमिदं यामाकमित्यदः। बुद्धप्फई बुहप्पई च तत्र यान्ति सिद्धिताम् ।
तुम्देच्चयं स्याद्, आस्माकं नवेदम्देवयं तथा। मसिनोजय-शक्ति-बुप्ताऽऽरब्ध-पदातेमेइलावह
वतवः ॥१५॥
प्रत्ययस्य वतेवः स्यात्, 'मुहरब्व' निदश्यते। सिप्पि-विका-दत्त पाइकं ॥१३॥
सर्वाङ्गादीनस्येकः ॥१५॥ 'मलिनादेमहलादिरादेशो वा विधीयते । मलिनं-मनिणं महलं, सभयं-अवहं च सवदमिति केचित् ।
सर्वानात् 'सर्वादेः पथ्यने-[ हेम०७।१] त्यादिना य ईनऽस्ति । शुक्ति:-सिप्पी सुस्ती, छुप्ता-निको च छुतो च ॥
तस्येकः स्यात, सर्वाङ्गीण:-सव्वत्रियो गदितः। प्रारब्धश्चाढत्तो बारको वा, पदातिरिति तु पदम् ।
पथो णस्येकट् ॥१५॥ पारको च पयाई, 'उभयोकालं'नवेदार्षे ।
"नित्यं णः पन्थश्च" [हे०६४] सूत्रणेतेन यः पयो णः स्यात् । दंशाया दाहा ॥१३॥
तस्येकट करणीयः, पान्धः पहिमो ततो भवति । दंगा-शब्दस्य दाढा स्यात्, संस्कृतेऽप्ययमिप्यते ।
ईयस्यात्मनो णयः ॥१५॥ बहिसो बाहिं-बाहिरौ ॥१४०॥
पात्मनः पर ईयो यो, जयादशोऽस्तु तस्य तु । 'बाहिं पाहिरमित्येतो' स्थाने द्वौ पहिसो मतो।
प्रात्मीयं पठ्यते तेन, बुधैरऽप्पणयं पदम् ।
त्वस्य डिमा-त्तणो वा ॥१५॥ अधसो हेढें ॥१४॥
त्व प्रत्यस्य वा स्यातां 'मिमा 'तण' श्मौ क्रमात । देह इत्ययमादेशोऽधसो, हेटुमतो भवेत् ।
पीणिमा पुप्फिमा, पीणतणं पुप्फत्तणं तथा। मातृ-पितुः स्वसुः सिआ-ौ ॥१४॥
पके पीणतं पुष्फत्त, एवमन्यनिदर्शनम् । मातुः पितुः परः स्वस-शब्दः, तस्य सिआ च छा।
इनः पृथ्यादि-शब्देषु नियतत्वादयं विधिः। स्याद् माउच्ग माउसिमा, पिसच्छा च पि (ब) ऊलिया। तदन्यप्रत्ययान्तेषु साम्प्रतं तु विधीयते। तिर्यचस्तिरिच्छिः ॥१४३॥
पीनता 'पीणया' चहा-न्यभाषायां तु-'पीणदा'। तिरिच्कृिस्तिर्यचः स्थान प्रादेशो विनिगद्यते ।
तेनेह 'दा' तनः स्थाने, आदेशो न विधीयते । 'तिरिच्चि पेच्या भाषे-'तिरिमा' ऽपि प्रयुज्यते ।।
अनोगत् तैलस्य मेधः ॥१५॥ गृहस्य घरोऽपतौ ॥१४४॥
अङ्कोपवर्जितात् शब्दात, 'डेम्लः' तैलस्य कथ्यते । हस्य घर प्रादेशः, पतिशब्दः परो न चेत् ।
कपलं, न चाकोतेखमत्र प्रवर्तते। -सामी, राय-घरं पत्यौ-गहवई पुनः॥
यत्तदेतदोतोरित्तिा एतल्लुक च ॥१५६॥ शीलाद्यर्थस्येरः ॥१४॥
इत्तिो यत्तदेतद्भ्यः स्याद् मावादरतारिख ।
परिमाणार्थकस्याऽऽदेशो, लुक् स्यादेतदोऽपि च । शौन-धर्म-साध्वर्थे यो, विहितः प्रत्ययो भवेत ।
पतावत इत्तिनं, तावद् यावत तित्ति जित्तिमं । । ययमादेशः, तस्य स्थाने विधीयते ।।
इदंकिमश्च मेत्तिअ-डेतिल-केदहाः ॥१५७।। हा लस्तु-दसिरो, रोविरो लजिरो तथा। जार वाविरो ऊस-सिरो च नमिरो ऽपिच॥
शवेन्यो यत्तदेतद्भ्यः किमिदंभ्यां च यः परः। न र केचिदिच्छान्त, नमिराऽऽदयः ।
अतुर्वा मवतुर्वा स्यात् तस्य स्थाने मितत्रयः । तेग सिध्यन्ति, तृनो बाधाऽत्र रादिना ॥
डेदहो मेत्तिो डेत्तिलो, भवेदतदध मुक।
पत्ति पत्तिलं एहहं स्यादियत क्त्वस्तुमत्तूण-तुप्राणाः ॥१४६॥
कत्तिनं केत्तिनं केहहं स्यात् कियत् । "नम प्रत् दुण-तुप्राणा' स्युः, स्थाने त्वाप्रत्ययस्य त। । जेसिजेत्तिलं जेदहं यावतः