Page Text
________________
अय. ... ...:
साङ्ख्याभिमतमात्मन उपचरितभोक्तृत्वम् । ७. ५६ . (टि.) तत एवेति अहंकारास्पदत्वादेव । तस्येति अनुभवस्य । तस्येति कर्तुः । ततः । एवेति अहङ्कारास्पदत्वादेव । तदिति अहंकारास्पदत्वम् । तस्येति अनुभवितुः । तदोपाधि- . कत्वेति तस्यानुभवितुरौपाधिकत्वसिद्धिः ।
१० अथ पुरुषस्वभावत्वाभावादहङ्कारस्य तदास्पदत्वं पुरुषस्वभावस्यानुभ-... वितृत्वस्यौपाधिकमिति चेत् , स्यादेवम् , यदि पुरुषस्वभावोऽहङ्कारो न स्यात् । . मुक्तस्याहङ्काराभावादपुरुषस्वभाव एवाहङ्कारः; स्वभावो हि न जातुचित् तद्वन्तं त्यजति, तस्य निःस्वभावत्वप्रसङ्गादिति चेत । न, स्वभावस्य द्विविधत्वात् सामान्यविशेषपर्याय..... भेदात् , तत्र सामान्यपर्यायः शाश्वतिकस्वभावः, कादाचित्को विशेषपर्याय इति नं .... कादाचित्कत्वात् पुंस्यहङ्कारादेरतत्स्वभावता, ततो न तदास्पदत्वमनुभवितृत्वस्यौपाधि-.. कम् , येनाभ्रान्तं न भवेत् । ततः सिद्धमात्माऽनुभवितेव कर्ता; अकर्तुर्भोक्तृत्वानुपपत्तेश्च ।
$૧૦ સાંખ્ય- અહંકાર એ પુરુષ અર્થાત આત્માના સ્વભાવરૂપ નથી, એટલે પુરુષના સ્વભાવભૂત ભકતૃત્વ તેને ઔષાધિક છે.
જૈન–આવું તે જ બને જે અહંકાર પુરુષના સ્વભાવરૂપ ન હોય. .
સાંખ્ય મુક્તાત્મામાં અહંકારનો અભાવ છે, માટે અહંકાર પુરુષના . સ્વભાવરૂપ નથી, કારણ કે સ્વભાવ જે વસ્તુમાંથી દૂર થાય છે તે નિઃસ્વભાવ બની જાય, એટલે સ્વભાવ તેને કદી પણ ત્યાગ કરતા નથી..
न-सेभ नथी १२९४ स्वभाव से प्रारे छे--(१) सामान्य पर्याय३३ . અને (૨) વિશેષ પર્યાયરૂપે. તેમાં સામાન્ય પર્યાય શાસ્પતિક (નિત્ય) સ્વરૂપ સ્વભાવવાળે છે, અને વિશેષપર્યાય કાદાચિત્ક (કઈ કઈવાર થવાના) સવરૂપ સ્વભાવવાળો છે, એટલે, અહંકારાદિ પુરુષમાં કઈ કઈ વાર થનાર હોવા છતાં પણ પણ તે પુરુષના અરવભાવરૂપ નથી, માટે અહંકારનું ભકતૃત્વ પાધિક નથી. તે પછી અહંકારનું ભકતૃત્વ અબ્રાન્ત કેમ નહિ? તેથી આત્મામાં ભેતૃત્વની જેમ જ કર્તૃત્વ પણ છે, એ સિદ્ધ થયું. અને વળી, અકર્તામાં ભકતૃત્વ સિદ્ધ થઈ શકતું નથી, માટે પણ તેને આત્માને કર્તા માન જોઈએ. .
(पं०) अथेत्यादि । स्यादेवमित्यादि सूरिः । अहङ्कारो न स्यादिति अपि त्वस्त्येव ।। मुक्तस्याहङ्काराभावादित्यादि परः । तद्वन्तमिति स्वभाववन्तम् । न, स्वभावस्येत्यादि । सूरिः । पुंस्यहंकारादेरिति अहङ्कारादिः पुंसः कादाचित्को विशेषपर्यायः । अतत्स्वभाव- ... तेति अपि तु तत्स्वभावतैव । (टि०) तदास्पदत्वमिति अहङ्कारास्पदत्वम् ।
११ ननु भोक्तृत्वमप्युपचरितमेवास्य, प्रकृतिविकारभूतायां हि दंपेणा-. कारायां बुद्धौ संक्रान्तानां सुखदु.खादीनां पुरुषः स्वात्मनि प्रतिबिम्बोदयमात्रेण भोक्ता : व्यपदिश्यते, तदशस्यम् , तस्य तथापरिणाममन्तरेण प्रतिबिम्बोदयस्याऽघटनात्.. . स्फटिकादावपि परिणामेनैव प्रतिबिम्बोदयसमर्थनात्; तथापरिणामाभ्युपगमे च कुतः... कर्तृत्वमस्य न स्यात् ?; इति सिद्धमस्य कर्तृत्वं साक्षाद्भोक्तृत्वं चेति ।
| SR No. | 011612 |
| Book Title | Ratnakaravatarika Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dalsukh Malvania |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 242 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |