Book Title: Ratnakaravatarika Part 03
Author(s): Dalsukh Malvania
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/011612/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Lalbhai Dalpatbhai Series No. 4 ATNAPRA HASURI'S RATNAKARAVATARIKA PART III Being a Commentary on Vadi Devasuri's PRAMANANAYATATTVALOKA WITH General Editors: Dalsukh Malvania Ambalal P. Shah A PANJIKA by RAJASEKHARASURI A TIPPANA by Pt. JNANACANDRA and GUJARATI TRANSLATION MUNI SHRI MALAYAVIJAYAJI Edited by Pt. Dalsukh Malvania by bhAratIya LALBHAI DALPATBHAI * 12. BHARATIYA SANSKRITI VIDYAMANDIRA AHMEDABAD-9 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ First Edition : 750 Copies September 1909 Printed by Svami Tribhuvandas, Ramananda Printing Press, Kankaria Road, Ahmedabad and Published by Dalsukh Malvania, Director, L. D. Institute of Indology, Ahmedabad-9 Price Rupees 81 = Copies can be had of L. D. Institute of Indology Ahmedabad-9. Gurjar Grantha Ratna Karyalaya Gandhi Road, Ahmedabad-1. Motilal Banarasidas Varanasi, Patna, Delhi. Munshi Ram Manoharalal Nai Sarak, Delhi. Mehar Chand Lachhamandas. Delhi.-6. Chowkhamba Sanskrit Series Office Varanasi. Sarasvati Pustak Bhandar Hathikhana, Ratanpole, Ahmedabad-1. Oriental Book Centre Manok Chowk, Ahmedabad, Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdizrIdevasUri sUtritasya pra Nanayatattvalokasya zrIratnaprabhAcAryaviracitA laghvI TIkA ratna kara vatare bhA0 3 zrI rAjazekharasUrikRta paJjikA paNDitajJAnacandrakRta TippaNakAbhyAM samanvitA / gUrjagbhASAnuvAdakaH AcArya zrI vijaya nItisUriziSyo munizrImalaya #1 saMpAdaka : paNDita dalasukha ma bhAratIya jaya saMskRi vidyAmaMdira : prakAzaka lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya ruti ^ amadAvAda - 9 'dira Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAlabhAI dalapatabhAI granthamAlA pradhAna saMpAdaka - dalamukha mAlapaNiyA, aMbAlAla pre. zAha 8-00 mudritagranthAH 1. saptapadArthI-zivAdityakRta, jinavardhana- 9. THE NATYADARPANA OF RA MACANDRA & GUNACANDRA: sUrikRtaTIkA saha 4-00 A Critical Study : Dr. K. H. 2, 5, 15, 20.CATALOGUE OF SANSKRIT Trivedi 30-00 AND PRAKRIT MANUSCRIPTS: 10,14,21. vizeSAvazyakamANya-svopajJa 1. Muri Shri Punyavijayaji's Colle vRtti saha prathamabhAga 15-00 Part I clion. dvitIyabhAga 20-00, tRtIyabhAga 21-00 Rs. 50-00 Part II Rs. 40-00 11. AKALANKA'S CRITICIST OF DHARMAKIRTI'S PHILOSOPHY Part III Rs. 30-0.) A Study 1 Dr. Nagin Shah 30-00 Part IV Rs. 40-00 * ratnAkarAva vAcakazrImANikyagaNi 3. kAvyazikSA-vinayacaMdrasUrikRta 10-00 13. zabdAnuzAsana - AcArya malayagiri4. yogazataka - AcArya haribhadrakRta svo viracita 30-00 pajJavRtti tathA brahmaliddhAntasamuccaya 17. kalpalatAviveka-phalapapallavazepasaha 5-00 ajJAtakartRka 32-00 6, 16, 24. ratnAkarAvatArikA-ratnaprabha. 18. nighaNTuzepa- savRtti - zrIhemacandrasUri 30-00 sUrikRta bhA0 1, 2,38-00,10-00, 19. YOGABINDU OF HARIBHADRA : 8-00 Text with English Translation, 7. gItagovindakAvyam - mahAkavizrI Notes, Etc. 10-00 22. zAlavArtAsamuncaya-zrI haribhadrasUrijayadevaviracita, mAnAGkaTIkA saha 8-00 kRta (hindI anuvAda saha) 20-00 8. nemiraMgaratnAkara chaMda - kavilAvaNya- 23. tilakamaJjarIsAra-pallIpAla dhanapAla samayakRta 12-00 saMprati munyamANagranthanAmAvali 1. neminAhacariu - A. haribhadrasuri- 7. YOGADRSTISAMUCCAYA OF HARIBHADRA ! Text with. (dvitIya)kRta English Translation, Notes Etc. 2. adhyAtmavindu-svopatravRtti saha - 8. SASTRA VARTASAMUCCAYA OF upAdhyAya harSavardhanakRta Ac. HARIBHADRA I Text with English Translation, Notes Etc. 3. nyAyamaJjarIgranthimaGga-cakradharakRta 9. SOME ASPECTS OF RELIGION AND 4. madanarekhA-AkhyAyikA - jinabhadra- PHILOSOPHY OF INDIA sUrikRta 10. DICTIONARY OF PRAKRIT PROPER NAMES 5. vidyAnuzAsana - A0 mahiSeNasUrikRta 11. SOME MISCELLANEOUS JAIN WORKS 6. bhASyavArtikaTIkAvivaraNapalikA ON LOGIC AND METAPHYSICS paM. aniruddha 12. JAINA ONTOLOGY Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PREFACE We have great pleasure in publishing the third and final part of Ratnakaravatarika. At tbe end of this part various indices are added. The introduction written in Gujarati by the editor deals with the Jaina logic and gives an account of the life and works of the authors-viz. Ac. Vadidevasuri, Ac. Ratnaprabha, Ac. Rajasekhara and Muni Jzana.candra. We hope that this work will be very useful in enhancing the understanding of Jaina logic in particular and Indian logic in general. I am grateful to Pt. Bechardasji Dosbi for completing the printing of this work during my absence, to Pt. Ambalal P. Shah for correcting proofs, to Pt. Rupendrakumara for preparing indices. Muniraj Shri Malayavijayaji deserves our hearty thanks for translating Ratnakaravatarika into Gujarati. L. D. Institute of Indology, Ahmedabad-9. 5-9-69. Dalsukh Malvania Director. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA jaina pramANavidyA pramANa pramANeNanA jaina dRSTie svataMtra vicAra jaina AgamamAM nathI paraMtu paradarzanamAM prasiddha pramANavicArane ullekha temAM maLe che. jai AgamemAM te jainadaSTie pAMca jJAnanA svasa'mata viyAra vyavasthitarIte prajJApanAmAM ane tyAra pachI nandIsUtramAM maLe che. jaina ka zAstra ane jainasaMmata jJAnavicAra e banne sakaLAyela che paraMtu jainakarma zAstranA saMbaMdha pramANu sAthe nathI. AthI paNa siddha thAya che ke jainAe pAtAnA darzanamAM pramANune nahIM paNa jJAnanA vicAra pAtAnI rIte prathama karyAM che ane te e ke jJAna samyak ane mithyA haiAya che. samyaSTi eTale ke karmazAsranI paribhASAmAM AdhyAtmika vikAsakramanA ceAthA guNasthAnake agara tethI uparanI bhUmie je jIva hAya ta sabhyaSTi che ane tenuM jJAna samyak che. te sivAyanA jIvAnA jJAnane samyak kahevAmAM AvatuM nathI ta mithyA athavA samyak-mithyA eTale ke mizra hAya che. AcAya umAsvAtie tattvArthasUtramAM saprathama dhoSaNA karI ke jainasa mata je pAMca samyajJAna che. te ja pramANu samajavAM. Ama chaMtaradarzanamAM prasiddha pramANanirUpaNunA meLa jaina danamAM jJAnanirUpaNu sAthe che ema AcArya umAsvAtie kahyuM. AthI e siddha thayuM ke je jJAna e ja pramANa hoya. ajJAna eTale ke je jJAnarUpa na hoya te pramANa na hAya. vaLI, AcAryaM umAsvAtie e paNa kahyu ke e pAMca jJAna e pramANamAM vibhakata che-- pratyakSa ane parAkSa. anya darzanAmAM te kALe pramANu saMkhyA ekathI mAMDIne cha ane tethI pazu adhika manAtI hatI. tenI sAme mAtra e ja pramANu mAnavAnu AcArya umAsvAtinuM je sUcana hatuM te pramANuvidhAnA jaina vivecakAe mAnya rAkhyu che. matijJAna, zrutajJAna. avadhijJAna, manaHpayajJAna ane kevalajJAna-A pAMca jJAne che. temAMnAM prathama be AtmA uparAMta indriyAdi anyanI apekSA rAkhe che tethI te parAkSa che ane avadha Adi traNa mAtra AtmasApekSa hAI pratyakSa che. AvA vibhAga AcAryAM umAsvAtie karyAM che, AmAM itaradAnikAne anusarIne AcAya jinabhadre saMzAdhana sUcavyuM ke indriyajanya matijJAnane paNa pratyakSa mAnavuM joIe paraMtu tene pAramArthika pratyakSa na mAnatAM sAMvyavahArika pratyakSa mAnavuM joI e. A jinabhadranuM A sUcana A. akala`ka Adi sau dArzanikAe pramANavibhAgamAM svIkAyuM che ane te samAnya banyuM che. AcAryaM usAsvAtie matijJAnanA je paryAye nAMdhyA hatA te vastutaH zabdabheda nathI paNa temAM abheda paNa che ema vyAkhyA karIne AcArya aksa ke anya jainetara Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dArzanikAmAM prasiddha pramANa-vyavasthAne najara samakSa rAkhIne pareAkSa pramANanA bhedyamAM smRti, pratyabhijJAna, tarka ane anumAnane paNa samAveza karI dIdhe ane jainasa'mata pramANuvyavasthA nIce pramANe karI pratyakSa-- indriyapratyakSa ( sAMvyavahArika ), atIndriyapratyakSa (pAramArthika) parAkSasmRti pratyabhijJAna ta anumAna Agama akalake karelI A vyavasthA AcAryaM vAdI devasUrie prastuta pramANunayatattvAlAkamAM A. mANikyana'dInA parIkSAmukhane anusarIne svIkArI lIdhI che. vAdI devasUri pUrve paNa zvetAmbara jaitAmAM nyAyAvatAravAtika ane tenI vRtti tathA pramAlamA jevA grantha lakhAyA hatA. jemAM pratyakSa, anumAna ane Agama-ema traNa pramANa manAyAM hatAM. paraMtu AcAya vAdI daive tenuM anusaraNa nathI karyuM. paraMtu digaMbara AcArya aklaka karelI vyavasthA mAnya rAkhI che. te sUcave che ke A bAbatamAM zvetAmbara-digaMbaranA bhedanI vAta AgaLa dharavAmAM nathI AvI paNa je ucita hatuM teneA svIkAra thayA che. pramANanA bhedA pratyakSa ane parAkSa che evI je vyavasthA karavAmAM AvI che te itara dAniko dvArA pramANabhedanI vyavasthAmAM saMzAdhana che te kahevAnI jarUra nathI ane vicArapUta hAi anyane svIkAryuM paNa bane tevI che. pareAkSanA bheomAM smRti, pratyabhijJAna ane tarka e traNene pRthak pramANa zA mATe mAnavAM joIe tenI carcA prastuta graMthamAM che ja. ethI ahIM te viSe lakhavAnI jarUra nathI. smRti ane tarkane pRthak pramANa mAtra jaitanyAyamAM ja mAnavAmAM AvyAM che jyAre pratyabhijJAnane pramANa mAnavAmAM mAtra bauddhone ja vAMdhA che ane tenuM kAraNa e che ke bauddhone mate badhu ja kSaNika hAI pratyabhijJAnane saMbhava ja nathI. temanu kahevuM che ke pratyabhijJAna e bhrAntanAna che. jyAre khIjA badhA dArzanikA vastune mAtra kSaNika ja na mAnatA hoI temane mate abhrAnta pratyabhinAna sabhavI zake che. te pratyakSa che ke pRthak pramANa che temAM matabheda che paraMtu tenA prAmANyamAM te bauddha sivAyanA kAi ne vAMdheA nathI. jJAnanuM jJAne pratyakSa pramANa che ke parAkSa emAM dArzanikAmAM vivAda che. vaLI, jJAnanu jJAna svathI, ja che ke parathI~emAM paNa vivAda che. A bAbatamAM jaidAnikAe bauddhonuM anusaraNa karIne jJAnane svavidita mAnyuM che. ane svasavedanane pratyakSa paNa mAnyu che. ane e siddha karavAmAM anubhava uparAMta tarkanI paNa sahAya lIdhI che. jainA AtmA ane AtmabAhya vastunuM astitva mAnatA hAI temane mate jJAna jema ravaprakAzaka che. tema paprakAzaka paNa che. AthI yeAgAcAra bauddhonI jema jenA jJAnadvArA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' 'paraprakAzane bhrAta mAnatA nathI athavA te ema paNa mAnatA nathI ke jJAna ja svayaM bAhyarUpe pratibhAsita thAya che. vaLI, advaita vedAMtInI jema bhedajJAnane bhrama paNa mAnatA . nathI kAraNa AtmA ane bAhya vastuno bheda jainone mAnya che. te ja rIte jaina mate mAdayamiThanI jema badhuM zUnya paNuM nathI, badhuM ja pratItyasamutpanna che ema paNa nathI. eTale ke jene jaDa-cetananuM svAtaMya paNa mAne che. tethI te banne svataMtrarUpe paNa jJAta thaI zake che. pramANanuM lakSaNa zuM mAnavuM tene vicAra karIe te prAcIna nyAyasUtra vageremAM pramANa sAmAnyanuM lakSaNa karavAmAM AvyuM nathI. paraMtu tenA TIkAgraMthomAM te maLe che. prastutamAM pramANanuM lakSaNa karatI vakhate te vyavasAyAtmaka hovuM jarUrI che-tema jaNAvyuM che. A vyavasAya zabdamAMthI ja te abhrAnta nirNaya hovo joIe e phalita karavAmAM AvyuM che. bauddha sivAyanA badhA dArzanikoe abhrAnta nirNaya upara bhAra mUkyo che, pachI bhale te te lakSaNomAM zabdo judA heya. bauddhoe pramANasAmAnya lakSaNamAM nirNayane mahatva nathI ApyuM paNa avisaMvAdane mahatva ApyuM che. tenuM kAraNa e che ke temane mate pratyakSa pramANa evuM che je vyavasAyAtmaka nathI paNa vyavasAyajanaka che. sAmAnya rIte pramANuvidhAmAM bauddhone anusaranAra jano e ahIM paNa matabheda jAhera karyo che ane anya dArzanika saMmata pramANanI nirNAyaktAne svIkAra karyo che. ' viparyaya ke bhrama kone mAna eTale ke kayuM jJAna mithyA che tenI carcA dArzanikee karI che, tene saMkSepamAM nirdeza ahIM jarUrI che.dAnikoe pitAnI tatvasvarUpanI vicAraNAne anusarIne ja bhramavivecanA karI che-e dIvA jevuM spaSTa che. vijJAnAdvaita vAdI bauddho vijJAnathI atirikta koI tattvane svIkAratA ja nathI te temane te tatvavijJAnathI bhinna keI che ja nahi. tethI temaNe kahyuM ke te svayaMprakAzI vijJAna grAhya-grAhakabhAvathI zUnya che chatAM tene grAhya-grAhaka mAnavuM e eka bhrama che ane bAhya kazuM nathI chatAM antastatva=vijJAnamAM bAhya Arepa kare e paNa bhrama che. A daSTie vicAratAM mAtra zutimAM rajAnuM jJAna e ja bhrAnti nathI paNa badhA ja saviSaya pratyayo-jJAna brAnta ja che. svayaM jJAna ja bAhyarUpe Aropita thatuM hoI tene AtmakhyAti eTale ke svayaM vijJAnanI ja khyAti eTale bhAna mAnavuM joIe, tene ekamAM bIjAne pratyaya mAnI anyathAkhyAti kahI zakAya nahiM. AnI viruddha brahmavAdIonI anirvacanIya khyAti che. eTale ke bAhya prapaMca avidyAne vilAsa che ane te avidyA brahmathI bhinna ke abhinnarUpe kahI zakAtI nathI mATe bAhyanuM jJAna e anirvacanIya khyAti che. brahmajJAna e ja samyagajJAna che. tethI anya te mithyA che, tethI bAghanuM je kAMI jJAna che te mithyA che. mImAMsakane mate avidyamAnane te pratibhAsa bane ja nahi. tethI vijJAna AlambanazUnya mAnI zakAya nahi. bauddhoe jema jJAnane bAhyAlaMbana rahita mAnyuM che ema te mImAMsaka svIkArI zake tema hatuM nahi kAraNa temane mate bAhya vastunI sattA te che ja. arthe be prakAra che-laukika ane alaukika. rajatamAM rajAnuM jJAna e laukika arthanuM jJAna che, kAraNa, laukika artha vyavahAramAM samartha che paNa alaukika arthanuM bhAna thAya che Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAre te artha vyavahAramAM samartha nathI. tethI tene loke miyA kahe che 5NuM kharI rIte te alaukika arthanI khyAti che, jethI ApaNo vyavahAra siddha thaI zaktA nathI. eTale alaukika evA rajatanuM jJAna tene loke mithyA kahe che paNa vastutaH te alaukika arthanI khyAtirUpa che. sAMkhyone paNa Ane maLo mata che. temane te koI paNa vastune kAMI abhAva che ja nahi. tethI viparIta khyAti athavA bhramane teo prasiddha arthanI ja khyAtiathavA sakhyAti ja mAne che. vyakta artha avyakta thaI javAthI vyavahAropayogI banato nathI, tethI kAMI te asat kahI zakAya nahi. mImAMsaka prabhAkare vaLI ja ja khulAso karyo che. tenuM kahevuM che ke je pramANa svataH siddha hoya ane tenA prAmANyanI siddhi parAdhIna na hoya te badhA ja jJAnane pramANe ja mAnavAM joIe. mithyA jJAnanI siddhi te kaI bAdhaka Ave tyAre thAya ane bAdhakanizcayAdhIna je pramANanI siddhi hoya te pramANane svataH mAnI zakAya nahi. ane pramANe te mImAMsakamate svataH siddha ja che. mATe jo bhrama ke mithyA jJAnano e artha karavAmAM Ave ke atatamAM tat jJAna te te ane pratibhAsa mAne paDe. ane asatano pratibhAsa te saMbhave nahi. tema mAnavAmAM to zUnyavAdane Azraya levo paDe-mATe jene mithyAjJAna kahevAmAM Ave che te kharI rIte vivekAkhyAti che- eTale ke be jJAnane je viveka thavuM joIe te thayo nathI-be jJAnane eka mAnI levAmAM - AvyAM che. joI che zuktikA paNa smaraNa thayuM rajAnuM. tethI zaktikAne rajata mAnI lIdhuM. AmAM pratyakSa ane smaraNa jevA be jJAnane viveka nathI rahyo mATe te mithyA che. A badhA matenI viruddha nyAya-vaizeSikone mata che je anyathAkhyAti tarIke oLakhAya che. prastutamAM jainone paNa te mAnya che. eka svarUpa, deza, kALa AdimAM rahela vastune anya svarUpa AdimAM jANavI te anyathAkhyAti che, Ane ja viparIta khyAti ke viparyaya kahevAmAM Ave che. A prakAranA viparyayathI ane saMzaya tathA anadhyavasAyathI bhinna je jJAna hoya te samyam jJAna ke pramANu kahevAya-AvI samyam jJAnanI vyAkhyA jena dArzanikee karI che. ane tenI pUrvakALanI vyAkhyA sAthe saMgati e che ke AtmA ane anAtmAnA vivekanuM jJAna te samyajJAna ane tene abheda karI devo te mithyAjJAna-AvI Agamika vyAkhyA hatI, temAM je je rUpe nathI tene te rUpe jANavuM te mizyAjJAna=apramANu ane je, je rUpe hoya tene te rUpe jANavuM te samyagajJAna = pramANa che-ema dArzanikee jaNAvyuM. pratyakSapramANa vizada hoya temAM sau ekamata che. paraMtu pratyakSa pramANa te nirvikalpaka ja hovuM joIe evo Agraha bauddhone che, taiyAyidi anyane mate te nirvikalpaka temaja savikalpa che. prastutamAM jainene mate nirvikalpa te pramANa hoI ja na zake, kAraNa ke anadhyavasAyarUpa banI jAya che. pratyakSapramANa savikalpaka ja hovuM joIe. bauoe je jJAnamAM zabdasaMsparza hoya ke zabdasaMsparzanI yogyatA hoya te badhAM ja jJAnane kapanayukta mAnI pratyakSa keTImAMthI bAkAta rAkhyAM che. temane mana te Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ panApeADha jJAna ja pratyakSa' che. eTale ke kA paNa prakAranI panAthI zUnya mAtra vizada evuM ja jJAna pratyakSa koTimAM samAviSTa che. liMgathI parAkSa vastunuM jJAna karavu te anumAna che evI sAmAnya vyAkhyA sarva sa Mmata che. paraMtu liMga kone kahevu, kayA liMgane hetu tarIke upayAga karI pareAkSa vastunuM jJAna karAvavuM temAM, ane evA hetu ke liMganA keTalA prakAra mAnavA temAM vivAda che. pakSasattva Adi traNa lakSaNe bauddhAe mAnyAM tyAre temaNe naiyAyikAdi saMmata pAMca lakSAnuM te nirAkaraNa karyuM" ja hatuM eTale jainAnI samakSa eka trilakSaNa raMtu mAnavA na mAnavAnA prazna hatA. jaina dArzanikAe temAM evuM sUcana karyuM' ke trilakSaNane badale hetunu eka ja lakSaNa mAnavu jarUrI che ane te anyathAnupapatti eTale ke avinAbhAva che. avinAbhAvaniyAmaka saMbaMdha tAdAtmya ke tadutpatti che - hAI zake evI sthApanA bauddhoe anyanuM khaMDana karIne karI hatI. ane tene ja AdhAre hetunA svabhAva ane kArya evA be bhedo mAnyA hatA. anupalabdhi nAmanA trIjo prakAra paNa bauddhoe nirdiSTa karyA che paNa tene samAveza ravabhAva hetumAM ja karavA ema paNa temaNe sUcavyuM che. paraMtu jainee A bAbatamAM bauddhonuM anusaraNa nathI karyuM ane naiyAyikAnI jema spaSTa karyu` che ke sabadhanA niyama karI zakAya nahi. avinAbhAvanI upatti sAhacaryamAM saMbhave pachI bhale sahacarAne ravabhAva bhinna paNa heAya eTale ke temanuM tAdAtmya na paNa hAya. vaLI, pUrvAparabhAva dharAvanAra e vastumAM sadaiva kArya kAraNubhAvarUpa sabaMdhane Agraha rAkhavo paNa ucita nathI. nAnI AvI mAnyAtAne kAraNe hetunA bheda bauddhothI judA paDe che. vaLI, khAsa vAta to e che ke bauddhoe svataMtra kAraNahetune svIkAra na karatAM tenI vyAkhyA evI karI che ke tene vabhAvahetumAM antarbhAva thAya paraMtu jenee naiyAyikAdine anusarIne svataMtra kAraNahetune svIkAra karyAM che. anumAnanA pratijJA Adi keTalA avayava mAnavA temAM bauddho ane anya dArzanikAmAM vivAda che. paraMtu janetre A khabatamAM Agraha rAkhyA nathI. pratipAdyanI apekSAe anumAnanA avayave ekathI mAMDIne jeTalA Avazyaka hoya teTlAne prayeAga karavA evI mAnyatA jaina dharAve che. Agama nirdoSa puSapraNIta che e mAnyatA bauddhonI jema jainone paNa svIkRta che. naiyAyika-vaizeSikanI jema Agama nitya IzvarapraNIta che ke mImAMsakanI jema te apauruSeya che evI mAnyatA jaineAte mAnya nathI. naya jaina AgamamAM ane tenI je prAcIna vyAkhyA karavAmAM AvI temAM pAMca jJAna jemane umAsvAtie pramANu kahyAM te uparAMta nayavicAra paNa che. AthI AcAya umAsvAtie tattvArthasUtramAM tattvane jANavAnA je aneka upAyA varNavyA che temAM pramANunI sAthe nayane paNa ullekha karyA che. AthI jaina danikAe jyAre pramANanI vicAraNA zarU karI tyAre Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenI sAthe niyavicAraNuM paNa karavAnuM cAlu rAkhyuM che. prAcIna bhagavatI jevI AgamAM kavyArthika-paryAyArthika jevA no ullekha che. paNa pachI sAta nAnI mAnyatA sthira thaI ane te sAtane dravyArthika-paryAyArthikanA bhede tarIke svIkAravAmAM AvyA. te ja paraMparA jena dArzanikee paNa mAnya rAkhI che ane tene anusarIne nonI vyAkhyA karI che. tatvanuM nirUpaNa aneka prakAre thaI zake che, te te te prakAra te naya che-AvI sAmAnya vyAkhyA nayanI che. sArAMza ke vastunirUpaNanA je aneka mArgo che athavA te daSTi che te no che. AvA nayonuM vargIkaraNa karIne sAta no svIkAravAmAM AvyA ane tene paNa kavyArthika ane paryAyArthikarUpe athavA te arthanA ane zabdanaya rUpe vaheMcI devAmAM AvyA. te te kALe pracalita vividha dArzanika mAnyatAone saMbaMdha paNa A nayo sAthe joDavAmAM Avyo ane nayonA sunaya-dunaya evA bhedo paNa thayA. anya mata ke daSTi ke vastune jovAnA ke nirUpaNanA prakAra pratye upekSA hoya te sunaya ane je tenuM nirAkaraNa karI svamatane ja Agraha hoya te durnaya-AvI paNa vyavasthA kALakrame jaina dAnikoe karI. te ja vyavasthA prastuta pramANanayatattvAlakamAM paNa svIkRta che. pramANa ane nayane paraspara zuM saMbaMdha che enI paNa carcA thaI ane nakkI karavAmAM AvyuM che ke vastune akhaMDarUpa ke sarvaze jANavAne upAya te pramANa ane tenA eka-eka aMzanuM nirUpaNa karanAra ne naya. naya te pramANane aMza che tethI tene pramANa na kahevAya tema apramANa paNa na kahevAya, paraMtu pramANano aMza kahevAya evI dalIla karavAmAM AvI che. eTale ke sakalagrAhI pramANa che te vikalagrAhI naya che-Ama pramANu ane nayane viveka karavAmAM Avyo che. vaLI, naya e paNa adhigamanuM-vastune jANavAnuM sAdhana che jema jJAna, te pachI tene kayA jJAna sAthe saMbaMdha mAnavo?-A praznanA uttaramAM ema nizcita thayuM che ke zrutajJAna dvArA jJAna viSayanA ekAMzanuM grahaNa naya kare che ane tenuM nirUpaNa kare che. pramANa ane nayanI jema anya paNa adhigamanA upAyo nikSepa vagere paNa Agama nI vyAkhyAomAM svIkAravAmAM AvyA hatA. paraMtu pramANuvidyAnA granthomAM e badhAmAMthI mAtra nikSepa nirUpaNa kavacit jovAmAM Ave che. bAkInA upAye upekSita thayA. che. prastutemAM te e nikSepanI paNa upekSA ja thaI che. pramANane viSaya- AgamayuganA jainadarzanamAM taranI gaNatarI karavAmAM AvI che kavacita tenA svarUpanuM digdarzana che; carcA nathI. paNa jaina dArzanikee tattvanI gaNatarI upara nahIM paNa tenA svarUpanI carcA upara bhAra mUkyo che, kAraNa, je kALe temaNe danakSetramAM praveza karyo tyAre tavanA svarUpanI carcA mukhya banI gaI hatI. tatvanA jaDa ane cetana ema be bheda che ke eka ja; ane eka ja hoya to te jaDa ', ke cetana; vaLI, te nitya che ke anitya che, ke pariNAmI nitya che; tatva ane tenA guNa Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmone zo saMbaMdha che; tatva jo skaMdharUpe hoya te tenA avayavothI tene bhinna mAnavuM ke abhine; vaLI tatva vacanagAcara che ke vacanAtIta AvA aneka prazno tatvacarcAnA mukhya viSayo hatA. ane dArzanikamAM A bAbatamAM aneka mata pravartatA hatA. temAM jaina dArzanie Agamagata tatvavicAraNAne bhUmikArUpe svIkArIne anekAMtavAdanI sthApanA karI, ane saptabhaMgInA siddhAMtane anusarIne tatvamAM tathAkathita be virodhI dharmo paNa saMbhavI zake che ema prarUpaNa karI. AthI teoe tatvane astinAsti, eka-aneka nitya-anitya, bhinna-abhina, vAcya-avAcya ema be virodhI dharmanI bhUmirUpa svIkAryuM che ane ema karI sAMkhyasaMmata ekAMta bhAvarUpa ane zUnyavAdI saMmata abhAvasvarUpane virodha karI tene bhAvAbhAva svarUpa ravIkAryuM. vedAMtasaMmata brahmAdvaita, yogAcArasaMmata jJAnAta ke citrAta, mAdhyamiksaMmata zUnyAta, vaiyAkaraNasaMmata zabdAdvaita-Adi advaitavAdone virodha karyo ane tatva te eka ane anekarUpa che ema siddha karyuM. vaLI, vastu tatvane advaita vedAMtanAM ekAMta anitya, te amuka vastune ekAMta nitya ane amukane ekAMta anitya ema naiyAyika-vaizeSika dvArA manAyuM hatuM. tene paNa virodha karIne vastutatvane nitya ane anitya mAnavAmAM AvyuM. vaLI, yogAcAra bauddhoe mAnyuM hatuM ke vastu te vacanAgocara che ane bhatRharie pratipAdita karyuM hatuM ke te sarvathA vAcya ja che. tene virodha karIne vastutavane vAcya ane avAcya siddha karavAmAM AvyuM. Ama aneka virodhI dhamaeNnI bhUmirUpa vastutatva che ema anekAMtavAdanI sthApanA dvArA jaina dArzanike e siddha karyuM. temanI A sthApanAmAM sAMkhya ane mImAMsakoe paNa temane sahAya karI che. temanI ane jainenI vacce bheda e che ke jainene enekAMtavAda e sarvavyApI siddhAnta che, jyAre sAMkhyamAM prakRti pariNAmI nitya manAI hatI paraMtu puruSa te phUTa ja manAyo hato ane bIjI bAbatomAM jevI ke bhedabheda, - ekAneka ItyAdimAM teo mauna hatA. mImAMsake viSe paNa kahI zakAya ke teo paNa anekAMtavAdamAM eka hada sudhI AgaLa vadhyA hatA paNa vastu anekAtmaka che ema sarvavyApI siddhAMta sthApI zakyA na hatA. AthI A kSetramAM jene ja mukhyarUpe anekAMtavAdI kare che. jo ke AcArya zAMtarakSite sAMkhya-jaina ane mImAMsaka e traNene samAveza anekAMtavAdIomAM karyo che chatAM paNa je prakArano anekAMtavAdane vikAsa jenee karyo te prakArane sAMkhyA ane mImAMsamAM nathI e spaSTa che. pramANunuM phala- . . . niyAyika-vaizeSike bhedavAdI che eTale temane mate kriyA karaNa, kartA, karma e . badhAne atyaMta bheda ja hoya, sAme pakSe yogAcAra bauddho mAtra vijJAnanuM ja astitva svIkAratA hoI temane atyaMta bhedano svIkAra pAlave tema hatuM nahi. A vastuvicAro paDa pramANa ane tenA phalanA vicAramAM paNa paDyo che tethI niyAyika vagere pramANa ane tenA kalane atyaMta bhinna mAne che. jyAre boddho tene abheda svIkAre che. AmAM jenoe bhedabheda svIkArI potAnA vAdanI mAnyatAne AgaLa dharI che. AnI vizeSa carcA te jijJAsue te prakaraNamAM ja joI levI joIe. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramAtA- anya darzanamAM prAraMbhamAM ja tatvajJAna zA mATe jarUrI che enI carcA hoya che. ane mokSa mATe tene upayogI che ema sAmAnya rIte kahevAmAM Ave che. prastutamAM mAtra eTalI ja pratijJA che ke ahIM pramANa ane nayanA svarUpanI vyavasthA karavAmAM Avaze. AthI mokSa ke tenA mArganI carcA AmAM nahIM Ave evo sAmAnya rIte khyAla baMdhAya paNa tenuM nirAkaraNa pramAtAnA svarUpa prasaMge (7. 55-57) AcAryo karI dIdhuM che. ane tenA svarUpanirUpaNamAM je je vizeSaNe ApyAM che te badhAM ja sArthaka che. ane te te vizeSaNe dvArA anya dArzanikanI mAnyatAthI jainasaMmata AtmasvarUpa kyAM juduM paDe che te spaSTa karavAmAM AvyuM che. AmAM svayaM jainomAM paNa je saMpradAyabhede bheda che te pratye paNa dayAna doravAmAM AvyuM che ane jaNAvyuM che ke kaI paNa strI ke puruSa sabhya jJAna ane samyak kriyA dvArA mukti pAmI zake che. gujarAtamAM pramANavidyAno avatAra pramANanayatattvAka-syAdvAdaratnAkara - gujarAtanA itihAsamAM solaMkIyuga e suvarNayuga kahevAya che tenAM aneka kAraNomAM eka e paNa che ke A kALamAM gujarAtamAM vidyAnA kSetre apUrva siddhi prApta karI che. vidhAnA vividha viSayamAM mALavAnA rAjA muMja-bhejanI joDIe ane temanA pUrvajoe mALavAne je pratiSThA ApI hatI tevI pratiSTA gujarAtamAM paNa jAme e jovAnI tamannA gujarAtanA rAjAone paNa thaI siddharAja jayasiMha ane kumArapALanI joDIe vidvajanane je Adara ane pratiSThA ApyAM tethI gujarAta paNa apUrva vidyAdhAma banI gayuM ane vAghelA kALamAM paNa e paraMparA cAlu rahI. AcArya vAdI devasUri siddharAjanA kALamAM thayA ane temaNe svayaM ane temanA ziSyoe gujarAtamAM vidyAnI pratiSThA vadhAravAmAM nA sUno phALe nathI Apyo. te kALanA samagra bhAratamAM je dArzanika grantho lakhAyA che, temAM svayaMracita pramANanayatavAlekanI TIkAne bahAne Akara grantharUpe vAdI devasUrie syAdvAdaratnAkara lakhe, e pramANavidyAnA AkagranthomAM zreigrantha che tema kahevAmAM anaucityane deSa nathI. samagra bhAratanI dArzanika pravRttinuM Akalana prathama sUtrarUpe pramANanayatattvAlakamAM ane pachI tenI vistRta TIkA syAdvAdaranAkara granthamAM jinadaSTie karavAmAM AvyuM che. jana darzana e sarvamatasamanvayanuM darzana heI syAdvAdaranAkaramAM sarvamatono saMgraha ane samanvaya jovA maLe che. jenadaSTie thayela e nirUpaNamAM pUrva pakSarUpe vividha dArzanika matone je prakAre sa graha thayo che tene kAraNe bhAratavarSane te kALanA dArzanika vivAdanuM citra khaDuM karavAmAM e eka saMpUrNa sAdhana che ema kahevAmAM Ave te atizayokti nathI. temAM ulekhAyelA aneka bauddha grantha ane bIjA aneka grantha Aje upalabdha paNa nathI paraMtu tenI bhALa mAtra syAdvAdaratnAkarathI ja maLe che. A granthanI racanAmAM AcArya vAdI devasUrie prabhAcanA prameyakamalamAtA ane nyAyakumudacandrane pUro upayoga karyo ja che. uparAMta temanA paNa pUrvaja vidyAnanda ane alaMka jevAnA jena dArzanika granthane paNa temAM upayoga thayo che ane temanA paNa pUrvajo Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bauddha dArzanika dharmAni ane tenA aneka TIkAkAra, zAMtarakSita tathA tenA TIkAkAra kamalazIla ane bIjA aneka bauddha AcAryonA granthone upayoga che ja. uparAMta nyAya-vaizeSikadi - darzananA jayaMta Adi aneka AcAryonA maulika granthonuM avagAhana paNa temAM tarI Ave che. temane maLela jJAnavAra pacAvIne jayaMtanI nyAyamaMjarInI chaTAdAra bhASAmAM syAdAdaratnAkyanI racanA karIne gujarAtanI dArzanika vidyAnI bhUkhane saMtoSavAno eka ' bhagIratha prayatna AcArya vAdI devasUrie karyo hato. temanA e granthanuM mUlya A rIte ja " mUlavavuM joIe, eka sAMpradAyika grantha tarIke nahi. ane ema thAya te ja bhAratIya 'darzana vicAranA je sopAna che te samajavAmAM ane bhAratIya pramANuvidhAmAM je vikAsa thaye che temAM jaina dArzanike e je pradAna karyuM che, tenI mUlavaNI karavAmAM saralatA thaze. ' bhAratIya dArzanika carcAmAM jaina AcAryone praveza moDe che tethI tene eka lAbha e che ke jayAre vaidika ane bauddho vacce vivAda cAlatuM hatuM tyAre te banenI dalIlamAM rahela belAbalane vicAra karavAno avakAza jainAcAryone maLyo ane temaNe jyAre potAnI pramANuvidyAnuM nirmANa karyuM tyAre bauddha ane vaidike bannenI vidyAnA vikAsamAMthI navanIta tAravIne temaNe pitAnI pramANavidyAnuM nirmANa karyuM. A badho vArase vAdI devasUrine maLyo tethI syAdvAdaranAkaragata jaina pramANavidyA e te kAlanI bhAratIya pramANuvidyAnuM navanIta che ema kahIe te atizayokti nathI. ' jaina Agama granthamAM mukhyatve jJAnacarcA che paraMtu pramANacarcA prAsaMgika che AcArya umAsvAtie tattvArthAdhigamasUtramAM tatvane jANavAnA nAnA prakArano nirdeza karyo che temAM eka prakAra pramANa ane naya dvArA tatvano adhigama karavo e che. ane Agamagata pAMca jJAne e ja be pramANa che ema paNa A. umAsvAtie niyuM che. tenI vyAkhyAmAM pUjyapAdathI mAMDIne aneka acAryoe jJAna e ja pramANa che ema mAnya rAkhI anya dezomAM pracalita pramANenI carcA sAthe jaina pramANacarcAno meLa besADavA tathA jainAgamamAM prasiddha pAMca jJAne sAthe pramANane meLa besADavA nAnAvidha prayatno karyA che. AcArya siddhasene nyAyAvatAra nAmanI saMkSipta padyabaddha racanA karI temAM jaina daSTie pramANa ane naya carcA karI che. paNa chevaTe AcArya ane jaina saMmata pramANa saMkhyA je niyata karI tenuM ja moTe bhAge anukaraNa karIne tyAra pachInA pramANacarcAnA gra racAyA che. temAM akalaMkane granthonA navanItarUpe AcArya mANikyanaMdIe parIkSAmukha nAmanA sUtra granthanI racanA karI paraMtu temAM mAtra tattvajJAnanA upAya tarIke pramANanI ja mimAMsA karavAmAM AvI hatI. AthI AcArya umAsvAtie sUcavela pramANa ane naya-e be tatvajJAnanA upAya che tenuM nirUpaNa. je AgamAnusArI hatuM ane jenuM samarthana nyAyAvatAramAM thayuM hatuM, te upekSita thatuM hatuM. tevI upekSA nivAravA AcArya vAdI devasUrie "pramANanayatavAloka' nAmanA sUtragranthanI racanA mukhya parIkSA mukhane anusarIne karI ane te rIte mULa jaina AgamagataM tatvajJAnanI paraMparAne punarjIvita karI che. eTaluM ja nahi paNa temAM vAdavidhinuM paNa prakaraNa umeravAmAM AvyuM che. - je viSe parIkSAmukhamAM nirdeza paNa nathI. Ama pramANanayatavAloka e jaina Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 pramANavidyAnA eka sarvagrAhI grantha banavA pAmyA che. bhAratIya darzAnAne itihAsa tapAsIe te jaNAze ke sarva prathama vastucarcA athavA teA prame/narUpaNa che ane pachI jJAnacarcA ke pramANanirUpaNa che. nyAyadarzInamAM sarva prathama pramANanirUpaNa vyavasthita rIte thayuM. tyAra pachI ja anya daneAmAM pramANavidyAnA praveza thayA che. temAM paNa bauddha darzanamAM pramANavidyA svatantra rIte sthAna pAmyA pachI ja jainadarzanamAM pramANuMzAstronI racanA thavA lAgI che. AthI jainapramANa vidyAnA granthAmAM bauddha pramANavidhAne prabhAva jaNAI Ave che ane te pramANanayatattvAleAkamAM paNa dekhAya te svAbhAvika che. AcAya hemacandranI pramANumImAMsA tathA prameyakamalamANDamAM jaina pramANavidyAnAM sUtro sAthe nyAyasUtra, nyAyabiMdu AdinI tulanA ApavAmAM AvI che. te uparathI teeSTha zakAze ke jaina nyAyanA nirmANamAM jainetara darzanane vArasA ane temAM jene dvArA saMzAdhana keTaluM ane kevA prakAranuM che. eTaluM ja nahi paNa pramANanayatatvAleAkanA nirmANumAM khAsa karI parIkSAmukhe kevA bhAga bhajavyeA che. vaLI, AcArya siddhasenanA nyAyAvatAranI tulanA je nyAyAvatAravAkinA pariziSTamAM che te paNa jevA jevI che jethI jaNAI Avaze ke pramANuvidyAne praveza jainadarzanamAM kevI rIte thayA che. ratnAkarAvatArikA upara joyuM te pramANe AcArya vAdI devasUrie bhAratIya darzananA AkararUpe pramANanayatattvAlekanI TIkA ' syAdvAdaranIkara ' granthanI racanA karI hatI. te ativistRta hatI. sAmAnya jijJAsune temAM praverA sarala hateA nahi tethI temAM jijJAsuneA praveza sarala thAya te draSTie vAdI devasUrinA ja eka ziSya A. ratnaprabhasUrie, jeee syAdvAdaratnAkaranA nirmANamAM paNa A devasUrine sahAya karI hatI, ' ratnAkarAvatArikA 'nAmanI laghu TIkA lakhI che. syAdvAdaratnAkaramAM praveza sulabha thAya e dRSTie lakhAyela A laghu TIkA bhASAnI chaMTAne kANe kilaSTa ja banI gaI che paraMtu viSayapraveza sakSepamAM karAve che te ja dRSTie tenuM avatArikA ' nAma sArthaka che, anyathA svayaM e avatArikA ' mAM ja praveza karavA mATe e TIkAnI jarUra paDI che te ja tenA ' avArikA ' nAmanA aucitya viSe zaMkA upajAve tevI sthiti che. ' . vyavahAramAM na vaparAtA ane kliSTa zabdonA prayAga karIne tathA amuka javarNomAM amuka prakaraNe lakhavAnI pratijJA karIne svayaM lekhake peAtAnA pAMDityanuM pradarzana tA karyuM che paraMtu je uddezane laI ne laghu TIkA lakhavAnuM zarU karyu hatu. temAM te bAdhaka ja che tema kahyA vinA cAlatu nathI. paraMtu bhASAnI A kliSTatAne bAda karIe te ATalI nAMtI kRtimAM bhAratIya darzanAmAM te kALe carcAtA viSayAnu saMkSepamAM je prakAre nirUpaNa lekhake karyuM. che te te kharekhara prazaMsA ja mAgI le che. syAdvAdaranIkaranA lAMbA lAMbA vAdAmAMthI Avazyaka dalIlAnI uttama tAravaNI karIne avatArikAmAM vAdanuM navanIta tAravI ApyuM che te prazaMsanIya ja che. k avArikA nAmanI sAtA avatArikAmAM carcita koI paNa vAdanI tulanA yAdvAdaratnAkaragata e vAnarUpaNu sAthe karavAthI jaNAI AvyA vinA rahetI nathI. paNu Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na kAMIka AcArya ratnaprabhe pitAnI svataMtra buddhine paNa prayoga karyo che ane mAtra AcArya vAdI devasUrinuM ja anukaraNa karyuM che ema nathI. vaLI durbhAge syAdvAdaranAkara saMpUrNa upalabdha paNa nathI tethI tenI TIkAnI pUrti prastuta ratnAkarAvatArikA dvArA ja thaI zake che-AthI paNa tenI vizeSa upayogitA che ja. paMjikA ane TippaNa prathama jaNAvyA pramANe "ratnAkarAvatArikA e kilaSTa grantha che. tethI tenA vivaraNanI AvazyaktA hatI ja. tenI pUti A. rAjazekhare paMjikA " lakhIne ane muni jJAnacandra TippaNa" lakhIne karI che. A banne TIkAo mULa ratnAkarAvatArikAnA kaThina sthaLane saraLa rIte samajAvI de che, tethI A banne grantha paNa ratnAkarAvatArikAne samajavAmAM atyaMta upayogI siddha thayA che. AthI ja jana granthabhaMDAromAM A baMnenI aneka hastaprata maLI Ave che. A bane atyAra sudhI saMpUrNapaNe chapAyA hatA nahi. A pUrve mAtra be pariccheda pUratA ja te chapAyA hatA. paraMtu A granthamAM te sarvaprathama chApavAmAM AvyA che, je jijJAsune upakAraka nivaDaze emAM saMdeha nathI. . vaLI, aneka vAdanA muddAomAM paMjikA ane TipaNamAM keTalIka navI sAmagrI paNa ApavAmAM AvI che jeno nirdeza mULa avatArikAmAM paNa nathI. AthI paNa A bane gra abhyAsano viSaya bane e jarUrI che. AcArya vAdI devasUri " AcArya vAdI devasUrinA jIvanacaritanI sAmagrI mATe nIcenA granyo upayogI che- 1 mudritakumudacandraprakaraNa-yazovijaya granthamAlA, kAzI 2 prabhAvarita (vi. 1334) siMdhI jaina granthamAlA 3 prabaMdha ciMtAmaNi (vi. 1361) siMdhI jainagranthamAlA 4 prabandhakeSa (vi. 140 5) siMdhI jaina granthamAlA 5 purAtanapraba dhasaMgraha, siMdhI jaina granthamAlA 6 vAdIndra devasUricaritra (adhUrI hastaprata-paricaya mATe juo, jaina satyaprakAza, aMka pa6, pR. 286mAM zrI agaracaMda nAhaTAjIne lekha). 7 jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, pR.247-249-jena ve. konpharasa, muMbaI 8 kAvavAnuzAsana, prastAvanA pR. ccxlvii-cclv prathama AvRtti, mahAvIra jana - vidyAlaya, muMbaI - jana paraMparAne itihAsa, bhAga-2, pR. 560-175-cAritra smAraka granthamAlA, amadAvAda, - zrIprabhocandrAcArye prabhAvacarita' nAme graMthamAM jaina prabhAvaka AcAryonAM je jIvana carite lakhyAM che te Arya vajasvAmIthI mAMDI AcArya hemacaMdra sudhInA kula maLI 22 1. udAharaNa tarIke juo prathama maMgala zlokanI vyAkhyA. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryonAM che, ane temAM AcArya vAdI devasUrinuM paNa jIvanacarita che te sUcave che ke teo kavetAmbara jaina AcAryomAM te pUrvanA pratiSThita AcAryonI jema ThIka ThIka pratiSThAne pAmyA hatA, prabhAvaka zabda sUcave che, ke temaNe jainadharmane prabhAva jamAvavAmAM, prastutamAM zvetAmbara saMpradAyane prabhAva vadhAravAmAM mahatvano phALo Apyo haze ja tethI temanA caritane ukta graMthamAM sthAna maLyuM che. prabhAvazyaritanI racanA vi.saM. 1334 (I. sa. 1ra77)mAM thaI che ane temAM jaNAvyA pramANe AcArya vAdI devasUrine janma vikrama 1143 ( I. sa. 1086) dIkSA 1152 ( I 1095 ), ane AcAryapada, 1174 (I. sa. 1117Ira (purAtanaprabaMdhagata devAcArya prabaMdhamAM vi. sa. 1162 jaNAvyA che. pR. 26) ane temanuM mRtyu vikrama 1226 ( I. 1169 )3 mAM che. Ama Ayu 83 varSanuM thAya che teno paNa nirdeza AcArya prabhAcaMde karyo che. AcArya vAdI devasUri A. hemacaMdranA samakAlIna hatA, kAraNa prabhAvakarita pramANe A. hemacaMdrano janma vi. 1145 ( I. 10 88 ) ane mRtyu vi. 1229 ( I. 1172)mAM che." prabhAvakyaritanI racanA AcArya vAdI devasUrinA mRtyu pachI mAtra 108 varSa pachI ja che e jotAM temAM nidezela hakIne, atizayokitao bAda karIe te satya mAnavAmAM keI bAdha hoya nahi. AcArya prabhAcaMde A. devasUrinuM je carita varNavyuM che tene sAra A pramANe chedevasUrine janma gUrjara dezanA aSTAdazazatI maMDalanA mAhata nagaramAM prAgvATavaMza ( piravADavaMza )nA vIranAgane ghare thaye. temanI mAtAnuM nAma jinadevI hatuM. (lo. pa-8) Aje Abuno pradeza rAjasthAnamAM che paNa te kALe te pradeza aSTAdazazatI nAme oLakhAtA ane gujarAta rAjyanuM maMDala gaNAtuM hatuM. mAhata nagara Aje madaduA nAme oLakhAya che ema munizrI kalyANavijayajIe jaNAvyuM che, te ucita jaNAya che. bALapaNanuM nAma pUrNa caMdra hatuM (14). nagaramAM makAmAri phelAtAM vIranAga potAnA nagarano tyAga karIne lATadezanI bhUgukaccha ( bharUca ) nagaramAM AvI vasyA (16 ). bALapaNamAM paNa vyApAramAM pUrNacaMdra kuzaLa hatA ema A. prabhAcaMdra jaNAve che (18-19). AcArya municaMdranA AgrahathI pitAne ekamAtra putra pUrNacaMdrane mAtA-pitAe 9 varSanI uMmare jaina dIkSA ApavAnuM svIkAryuM ane vRddha mAtA-pitAnI saMbhALa anya sAdharmika jainoe svIkArI (ra6-35). pUrNa caMdranuM dIkSAnAma rAmacaMdra rAkhavAmAM AvyuM. tarkazAstra, lakSaNazAstra ane sAhityazAstramAM rAmacaMdra muni pAraMgata thayA 1 prabhAvarita prazasti ka 22, pR0 216 2 ejana, vAdidedevasUricarita kaleka 286, pR. 182 leka 284-285, pR0 181 4 , , leka 287, pR. 182 5 ,, hemacaMdrasUricarita, zleka 850-851, pR. 212 6 prabhAvarita ( gujarAtI bhASAntara ), prastAvanA pR. 91 7 purAtanaprabaMdhasaMgrahamAM AcAryo municaMdrane brahaddagacchanA jaNAvyA che pR0 26. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36-38 ) ane pachI aneka vidvAne sAthe vAda karIne temane parAjita karyA ane aneka mitro meLavyA ( 39-44 ). AthI temanA gurue temane devasUri nAma ApIne AcAryapade sthApyA ( 45 ) ane devasUrinI pheIne gurue mahattarApada ApyuM ane temanuM nAma caMdanabAlA rAkhyuM ( 46-47). devasUrie dhoLakAmAM sImaMdharasvAmInI pratimAnI pratiSThA karAvI hatI. prabhAcaMdra AcAryanA samayamAM paNa te maMdira UdAvasanine nAme vidyamAna hatuM ema teo nedhe che ( 48-para ). nAgapura ( nAgora ) tarapha vihAramAM vacce Abu pahADa upara caDatA hatA tyAre siddharAjanA maMtrI aMbAprasAda sAthe hatA. temane sarpadaMza thatAM AcAryanA prabhAvathI sarpanuM jhera dUra thayuM hatuM ( 53-55 ). A aMbAprasAda e ja che jemaNe kAvyaka5latA nAmano alaMkAra graMtha racyo che, jenI TIkAnuM prakAzana lA. da. graMthamAlAmAM A pUrve karavAmAM AvyuM che. aMbikAdevInI AjJAthI sapAdalakSa ( sAMbhara pradeza) tarapha AgaLa javAne badale teo aNahilapura pAchA pharyA. (56-58) tevAmAM devabodha nAmano bhAgavata pATaNamAM Avyo ane gUDha patravAkya lakhIne tyAMnA vidvAno samakSa vyAkhyA mATe rajU karyuM. vidvAno mUMjhAyA paNa tene artha karI zakyA nahi. pachI maMtrI aMbAprasAde devasUrinuM nAma tenA spaSTIkaraNa mATe siddharAja AgaLa dharyuM ane devasUrie te patra vAkyano graMthibhaMga karI batAvyo. AthI siddharAja devasUrithI prabhAvita thaI temano mitra banI gayA (61-66). bAhaDa nAmanA -zrAvakane sumAge dhanavyaya karo hato eTale devasUrie tene jinAlaya baMdhAvavAnI ane temAM bha. mahAvIranI mUrtinI pratiSThA mATe salAha ApI. te pramANe teNe badhI taiyArI karI. tevAmAM devasUrinA guru A municaMdrane svargavAsa vi. saM. 1178mAM thayo ane pachI eka varSa pUruM thaye 1179mAM maMdiranI pratiSThA devasUrie karI ( 67-63 ). - pachI devasUri nAgapura ( nAgara ) gayA tyAM devAdhe rAjA samakSa temanI prazaMsA karI tethI rAjAe temane bahumAnapUrvaka nagaramAM rAkhyA. te daramiyAna siddharAje nAgora upara caDAI karI paNa tyAM devasUri hatA tema jANIne pAchA pharI gayo paraMtu devasUrine tyAMthI pATaNa belAvI laI punaH caDAI karIne siddharAje nAgara jItI lIdhuM. ( 74-80 ). tyAra pachI zrAvakonA AgrahathI karNAvatI ( amadAvAda pAsenuM te kALanuM nagara) cAturmAsa rahyA hatA tyAre karNATaka dezanA digambara vAdI kumudacaMdra paNa tyAM cAturmAsa rahyA hatA. karNATakanA rAjA jayakezI, je siddharAjanI mAtAnA pitA thatA hatA, tenA te guru hatA (84) ane zvetAmbarasaMpradAya tathA digambara saMpradAyanA matabhedone AgaLa dharIne vivAda, khaDo karavA prayatna karavA lAgyA. AthI devasUrinA ziSya mANikya krodhe bharAyA paraMtu devasUrie temane zAMti rAkhavA salAha ApI. paraMtu eka vRddha sAdhavInI cheDatI jyAre tenA dvArA thaI tyAre devasUrie tenI sAthe vAda karavAnuM nakakI karIne pATaNanA saMdhane vijJapti lakhAvI ke ame vAdanA nimitte pATaNa AvavAnA chIe te vyavasthA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karo. saMghe siddharAja samakSa kumudacaMdra ane devasUrine vAda thAya evI vyavasthA karI eTale tenI sUcanA kumudacaMdrane paNa devasUrie ApI ane pite pATaNa gayA ane rAjAne maLyA. ( 83-141 ). chevaTe baMne vacce siddharAja samakSa vAda karavAnuM nakakI thayuM temAM zarata e hatI ke je digambara hAre te tene zahera bahAra kADhI mUkavAmAM Ave ane je vetAmbara dhAre te pATaNamAM temanA zAsanane uccheda karIne tene sthAne digambara zAsananI sthApanA karavI ( 182-183 ). tyAra pachI strIne mokSa che ke nahi te viSe baMne vacce vAda thaye temAM devasUrie strIne mokSa che evI sthApanA siddha karI ane kumudacaMdrane pakSa ke strIno mekSa thato nathI tenuM nirAkaraNa karyuM tethI temane vijaya thayo. ane kumudacaMdranI vAdamAM hAra thaI ( 184-230 ). A vAda vi. 1181mAM thayo hate. ( purAtana prabaMdhasaMgrahamAM devAcAryaprabaMdhamAM A vAda mATe vi. 118ramAM baMnene bolAvavAmAM AvyA hatA te nirdeza che. pR. 29) A vAdanuM dUragAmI pariNAma e joI zakAya che ke tyAra pachI gujarAtamAM digaMbarene badale vetAmbara paraMparAne ukAM dekhAya che. prabhAcaMdranA kahevA pramANe te AcArya hemacaMke paNa kahyuM che ke- 250 ) yadi nAma kumudacandra nAjeSyad devapUrirahimaruciH / RSiradhAmaghAsthata ratama vetAgharo gati che 251 che je devasUrie vAdamAM kumudacaMdrane parAjaya na Apyo hota te koI tAmbara kaTi.. vastra paNa dhAraNa karI zakta nahi. devasUrinA vijayathI saMtuSTa thayela siddharAje tuSTidAna ApavA cAhuM paNu apari grahamAM mAnanAra devasUrie ne svIkAryuM nahi eTale Azuka maMtrIe salAha ApI ke e davya jinAlaya nirmANamAM kharcavAmAM Ave. tadanusAra te dravyathI traSabhadevanI pItaLanI pratimA nirmita karIne navanirmita jinAlayamAM tenI sthApanA vi. saM. 1183mAM karavAmAM AvI. tenI pratiSThA cAra AcAryoe maLIne karI hatI (270-275). A rIte dharmanI prabhAvanA karIne dhArmikanA hRdayamAM dhabIja vAvyuM ane syAdvAdaranAkara jevA mahAna graMthanI racanA karI ane 83 varSanI umare gacchano bhAra . zrI. bhararine seMpIne vi. 1226mAM mRtyu pAmyA ( ra76-285). A syAdvAdaratnAkara e pite racela prastutamAM mukita pramANanayatatvAlakanI TIkA che. ukta vAdanI hakIkata prabhAvakacarita pachI 27 vaSe lakhAyela prabaMdhaciMtAmaNi (racanA vi. 1361 )mAM siddharAjadi prabaMdhapR. 66-69) mAM paNa maLe che. paraMtu temAM hakIkatamAM jarA phera che. pra. ciM. pramANe jyAre kumudacandra devasUrinA kahyAthI karNAvatIthI pATaNamAM AvyA tyAre siddharAjane jijJAsA thaI ke A kumudacaMdra sAthe vAda karI zake evA keNa vArdInaSNAta che tenA uttaramAM AcArya hemacaMdra devasUrinuM nAma sUcavyuM. purAtanaprabaMdhasaMgrahamAM A sUcana saMghe karyuM ema che (pR. 28). eTale rAjAe temane karNAvatIthI pATaNa bolAvyA. vaLI, prabhAvakacaritamAM A prasaMge mAtra devasUrinA ziSya . Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mANikayanuM nAma Ave che tyAre pra. ciM, mAM ratnaprabhane paNa ullekha che ane temaNe karela tune paNa nirdeza che. strInirvANa uparAMta vAda viSayamAM kevalIbhuktine paNa samAveza karyo che. AcArya ranaprabhe paNa vAda viSaya bannI mukita ne ja ullekha karyo che.-upadezamAlA TIkA, prazasti zloka-3, neminAtha caritra prazasti, pATaNa keTalega, pR0251. sabhAmAM AcArya hemacandra paNa hAjara hatA evo ullekha pra. ci. mAM che. paNa prabhAvakyaritamAM te koI nirdeza nathI, paNa pra. ci. mAM evo ullekha che ke te kALe hemacaMdra "divid tijAtarAva" hatA tethI kumudacaMdra Takora karI ke "taM maghatA ? tenA uttaramAM hemacaMde javAba Apyo ke tarataH mevaM masAuM phUpe vaita taH, utA dariyA ItyAdi. A vAda vi. 1181mAM thayo ema prabhAvakacaritamAM jaNAvyuM che. te te kALe AcArya hemacaMdranuM vaya 36 varSanuM hatuM, yuvAvasthA paNa vaTAvI cUkayA hatA eTale kathAne rocaka banAvavA mATe tathA AcArya hemacandranA jIvanane vadhAre pratiSThita karavA mATe prastuta vAda sAthe prabaMdhaciMtAmaNikAre AcArya hemacaMdrano saMbaMdha joDI Apyo che, ema mAnavuM rahyuM. vaLI, prabhAcuM, paNa AcArya hemacaMdranuM suvirata jIvana AlekhyuM che temAM paNa prastuta vAda sAthe A hemacaMdrane keI saMbaMdha hoya tevI koI paNa sUcanA ApI nathI. AthI phalita thaI zake che ke A saMbaMdhanI ghaTanA kAMte prabaMdhaciMtAmaNikAranA bhejAnI upaja che, kAMte lekavArtAmAMthI temaNe saMkalita karI che. A carita uparathI eka vAta to nakkI thAya ja che ke vAdI devasUrine vAda digaMbara kumudacandra sAthe thayo hato. e vAda thayAnI yAdamAM samakAlIna evA ghaTavaMzanA pAcandranA putra yazazcanTe mudrita kumudacandra nAme nATaka paNa lakhyuM (yazovijya jana granthamALA naM. 8, kAzI, vIra saM. 2432mAM prakAzita) ane te ghaTanAnI smRtine tAjI rAkhavA kaI vastapratanI padikAmAM vAdanAM citro paNa maLI Ave che. te citro ane tenA paricaya mATe juo "bhAratIya vidyA ne tRtIya bhAga, siMdhI smRtigraMtha, I. 1945 pR. 235. vAdavidhAmAM AcArya devasUri kuzaLa hatA te to temane syAdvAdaranAkara ane temanuM vAdibiruda paNa siddha kare tema che. siddharAjanI sabhAmAM vAdI devasUrinI pratiSThA hatI tenI pUrAvA te kathA-prabaMdha gra pUrA pADe che paraMtu kumArapAlanA rIya daramiyAna jIvita chatAM vAdI devasUrine kumArapAla sAthe vizeSa saMbaMdha ho e nizcita thatuM nathI. mAtra eka evo prasaMga che jayAM AcArya rAjazekharano ullekha pramANe rAjA kumArapAle zatruMjayAdi tIrthanI yAtrA AcArya hemacandranA kahevAthI prAraMbhI temAM yAtrALuomAM anekanI sAthe devasUri paNa hatA. samagra prabaMdha uparathI evI chApa UbhI thAya che ke rAjA kumAra pAlane vizeSa saMbaMdha AcArya hemacaMdra sAthe hatA. vAdI devasUrinA grantho vAdI devasUrie syAdvAdaratnAkara granthanI racanA karI evo ullekha te prabhAcaje potAnA prabhAvakacaritamAM karyo che paraMtu anya koI graMthanI racanA karI ke nahi te viSe mauna che. 1. prabaMdhakepa ( caturvizati prabaMdha) pR. 48; AnuM samarthana purAtanaprabaMdha saMgrahamAM paNa che pR. 43. bhiM; .' G12 ' T GNa 1 1 ca' liI mavA S! (L, 2) pc - ) K3 tathA - 6, 8 T , Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana paraMparAne ItihAsa ( bhAga 2, pR. 573 ) mAM jaNAvyA pramANe nIcenA gra devasUrie racyA che 1. pramANanayatavAlaka 2. syAdvAdaratnAkara 3. muNicandagusyuI 4. guruvirahavilApa 5. dvAdaza taravarUpa 6. kurukullAdevIstuti 7. pArzvadharaNendra stuti 8. kalikuMDa pArzvanAtha yaMtrastavana 9. vAvAbhigama-laghutti 10. yatidinacaryA 11. upadhAna svarUpa 12. prabhAta smaraNa 13. upadeza kulaka 14. saMsAdvigna manoratha kulaka vagere. AmAMnA prathama be sivAya koI paNa granthane ullekha zrI. mo. da. desAIe potAnA jaina sAhityano saMkSipta ItihAsamAM devasUrinA grantha tarIke nathI karyo. ema mAnavAne kAraNa che ke pU. tripuTI mahArAje A sUcI jaina bhaMDAronA sUcipatromAM devasUrine nAme caDela granthone AdhAre banAvI che. jina ratnakepamAM, pATaNa bhaMDAranI sUcIne AdhAre noMdha che ke muniyadrasUristuti-(apabhraMza) racanA devasUrie karI che. A ja grantha naM. 3mAM nirdiSTa che. naM. 4ne viSe ema kahI zakAya ke jinanakoSamAM nirdiSTa municandrasUrivirahatutithI te abhinna che. jinaratnakapamAM tene devasUrinI kRti tarIke jaNAvI che. ane tenI prate lIMbaDI- pATaNa bhaMDAramAM che naM 5 ne ullekha jinaratnaSamAM nathI. naM 6 viSe lA. da. vidyAmaMdiranA vividha bhaMDAromAM tapAsa karatAM e stotra maLe che kharuM paNa temAM devasUrinA ka tvane ullekha jovA maLato nathI jena granthAvalIne AdhAre jinaratnaSamAM kurukullAdevI stavanane ullekha che paNa karyAnuM nAma jaNAvyuM nathI. naM 7 viSe jinaratnaSamAM ullekha nathI, naM. 8 viSe jaNAvavAnuM ke jinaratnaSamAM "kalikuMDa pArzvanAtha stavana" nAmano ullekha che paNa lekhakanuM nAma jaNAvyuM nathI. na. 9 viSe jinaratnomAM ullekha che paNa temAM devasUrinuM kartA tarIke nAma zakita rAkhyuM che. naM. 10 yatidinacaryA viSe jinaranaSamAM devasUrinI kRti tarIke ullekha maLe che. te grantha prAkRtamAM 306 gAthA pramANa hevAno ullekha paNa temAM che. tenI prazastimAM devasUrinA nAmano ullekha paNa che. ( juo piTarsana, III A. p. 216 ). naM. 11 upadhAnasvarUpa viSe 1 prabhAvakayarita-vAdI devasUricarita-leka 280, pR. 181. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahathripanikAne AdhAre jinaniSamAM ullekha che ke te devasUrinI kRti che. na. 12 prabhAta smaraNa kulaka nAme devasUrinI kRtine ullekha jinaratnaSamAM jainagraMthAvalIne AdhAre che. naM. 13 upadezakulakano ullekha devasUrinI apabhraMza kRti tarIke lIMbaDI bhaMDAranI sUcIne AdhAre jinarAnamAM che. naM. 14 viSe paNa ukata naM. 13nI jema ja lIMbaDI bhaMDAranI sUcine AdhAre jinaratnakepamAM devasUrinI kRti tarIke ullekha che. - jaina sAhityane saMkSipta ItihAsane AdhAre devasUri e gAmanA aneka AcAryo hatA tema jaNAya che. eTale mAtra devasUrine nAme caDelA gre prastuta vAdI devasUrinA ja che te nakkI karavA mATe te te granthanuM avagAhana karI nirNaya karavAnI jarUra che. naM. 3, 4 viSe ema kahI zakAya ke te vAdI devasUrinI racanA haze paNa zeSa viSe te te badhA prakAzita na hoI temanuM katva. temanuM che evuM tatkALa nakakI thaI zake tema nathI. tethI ahIM e viSe ATalI neMdha paryApta che. . vAdI devasUrinA ziSya devasUrinA ziSyo viSe eTaluM jANI zakAya che ke temanA pachI temanA pada para bhadrezvara suri thayA tethI teo pradhAna ziSya hatA, e nakkI thAya che. paraMtu prabhAvaka caritramAM mANikayane ziSyarA kahyA che (93) te vicAraNIya Thare che. prabhAvaka carita uparathI eTaluM te jaNAya che ke mANikya temanA agresara ziSyamAMnA khAsa haze kAraNa ke saMghane vijJapti lakhavAnuM kAma paNa vAdI devasUrie mANikyane saMdhyAno ullekha prabhAvarita (117) mAM che. vaLI, vAda prasaMge paNa mANikya ThIka ThIka bhAga bhajavyAne ullekha che (169). eka vijayasena nAmanA ziSyone ullekha prabhAvaka caritamAM (181) che. A vijaya senane viSe A. ratnaprabhe "devahUriphiza mAtRLa vikasenasUrInAmu upadezamAlA prazastimAM lakhyuM che. uparAMta syAdvAdaratnAkaranA prathama paricchedanA aMtamAM svayaM AcAryo bhadrezvara ane ratnaprabha viSe je ullekha karyo che te te bane mATe Adara upajAve che- ki duSkara bhavatu tatra mama pravandhe - catrAtiniHi satAmayura | bhadrezvaraH pravarayuktisudhApravAho ratnaprabhazca bhajate sahakAribhAvam // . temAMnA bhadrezvara te temanA pachI paTTadhara thayA te ja che ane ratnaprabha te prastuta grantha ratnAkarAvatArikAnA kartA che. madrita kadacandra prakaraNamAM mANijya, vijayasena ane azoka e traNa ziSyonAM nAma Ave che. temAMnA mAtra azakane ullekha prabhAvaka caritamAM nathI. * prabhAvaka caritamAM vAdI devasUrinA AcArya thayA pUrvenA sakhAo tarIke vimalacandra haricaka, somacandra, pArdhacandra, zAMti ane azokacandranA nAmano ullekha che. temAMnA 1 pU. tripuTI mahArAje temane devasUrinA bhAI jaNAvyA che. paNa devasUri temanA pitAnA eka putra hatA tema prabhAvaka caritamAM nirdeza che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 sAmacandra te AcArya hemacandra ja jaNAya che. azArkanu nAma temanA ziSyamAM paNa che tethI azacandra e tethI bhinna hAvA joI e. AcArya vAdI devasUrinA pUrvajo vidyApremI hatA te ja rIte devasUrinI ziSyapara parAmAM paNa vidyAvyAsaMgI munivare ane AcAryA thatA rahyA che. AcArya ratnaprabhasUri syAdvAdaranAkara' nA lekhanamAM sahAyaka ane prastuta ratnAkarAvatArikA' nA lekhaka che AcAya. ratnaprabhasUri. temaNe neminAtha caritra'nI prAptimAM peAtAno paricaya A pramANe AvyA che-- bhahaM devasUribhANAe dikkhiyA vijayaseNa hi / huehi bhAvagehi je suttisuhApahAvehiM // uANavijjaisa jekhi nAsesakajjesu / jayA guruNo siridevasUriNo sai pasAyarA // sirirayaNappahasUrIhi tehi jamma phalmaha tehi / bhaesao aNubhAvao ya donhI pi suguruNaM // simi devarasUrImALavALuMniivavi ....... vijayasenasUri, je nAnAbhAI hatA, temaNe devasUrinI AjJAthI ratnaprabhane dIkSA ApI hatI. paraMtu ratnaprabhanA vidyAguru tA devasUri hatA. te banne guruonA Adezane anusarIne AcArya bhadrezvarasUrinA manane AnaMda ApavAnA hetuthI ratnaprabhe neminAtha caritanI racanA karI hatI. prastutamAM 'je nAnA bhAI hatA" ema kahyuM che te te kAnA ? ene! prazna thAya. pU. tripuTI mahArAje devasUrinA nAnA bhAI ema jaNAvyuM che. (jaina paraMparAnA itihAsa bhA. 2, pR. 578) paraMtu 1. pITarsane upadezamAlAnI prazastimAM AvatA revasUrizipana mAtRLAM viJayamenaILAm' neA artha Avo karyAM che'Vijayasenasuri, the brother of Devasuri's sisya, i. e, Bhadresvara." Forth Report of Operatios, in search of Sanskrit Mss. Peterson,1894, p. ced. eTale ke devasUrinA ziSya bhadrezvaranA nAnA bhAI vijayasenasUri hatA ema phalita thAya che. ane A a saMgata eTalA mATe che ke devasUrinI pATe temanA ziSya bhadrezvara AvyA tethI vijayasena temanA baMdhu kahevAya. A prazastilekha uparathI ema tAravI zakAya che ke A. ratnaprabha devasUrinA sannidhAnamAM hatA uparAMta bhadrezvarasUrinA sUripada pAmyA pachI paNa vidya mAna hatAM. 1. A graMtha prAkRtamAM lakhelA che. tenI prazasti mATe jue pATaNa keTaleAga-(gAyakavADa) pR0 250 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temaNe ratnAkarAvatArikAnI prazastimAM mAtra devasUrine ullekha karyo che. paNa tene racanA saMvata dI nathI. upadezamAlA TIkAnI racanA vi 1238mAM karI che ane neminAtha caritranI racanA vi. 1233mAM. AthI spaSTa che ke A baMne grantha AcArya devasUri nA avasAna pachI lakhAyA che. paraMtu ratnAkarAvatArikA te devasUrinI vidyamAnatAmAM ja lakhAI haze, kAraNa temAM temaNe A. bhadrezvarano ullekha nathI karyo. ' '' temanA samaya viSe eTaluM kahI zakAya ke kumudacandranA vAda pachI vAdI devasUrie syAdrA daratnAkaranI racanA karI haze ethI vAda vi. 1182mAM thayA pachI kyAreka ratnaprabhane saMparka vAdI devasUri sAthe mAnIe te temano samaya vi. 119thI 1238 sudhIno mAnavAmAM kazI bAdhA nathI. kAraNa vi. 1238mAM temaNe upadezamAlA TIkA pUrNa karI che, tethI tyAM sudhI temane sattAsamaya mAnavAmAM vAMdho hoI zake nahi. pUrvAvadhi 1190 je mUkI che te temanA janmanI nahIM paNa vAdI devasUri sAthenA saMparkanI mUkI che. saMbhava che tethI paNa pahelA teone saMparka thayo hoya. paraMtu 1190 mAM te thaI ja gayA haze ema mAnI zakAya che. devasUrinA ziSya vijayasena ratnaprabhanA dIkSAguru che. e hakIkata paNa dayAnamAM levI jarUrI che. AcArya ratnaprabha viSe prabhAvaka caritamAM devasUrinA vAda prasaMge kaze ullekha nathI. paNa prabaMdhaciMtAmaNimAM (pR. 37) kumudacandra ane ratnaprabha prasaMga che. - prabaMdhaciMtAmaNimAM ratnaprabhane devasUrinA prathama ziSya eTale ke mukhya ziSya jaNavela che. teo gupta veze sanadayA TANe kumudacandranA nivAse gayA pachI nIce pramANe saMvAda prabaMdha ci. veMdhe che. 'kio] "tu koNa che ?" [20] "va chuM" ' huM karuM ?" tuM kUtare che? : "tere koNa ?" " "tuM" , ' "tuM koNa ? deva chuM" ityAdi. - AmAM mAtra ratnaprabhanI vAgmitAnI prazaMsA mATe prabaMdha ciMtAmaNi A ghaTanAne ullekha kare che, ema ja mAnavuM rahyuM. vastutaH AvuM kAMI banyuM haze ema mAnI levAnI jarUra nathI. vacanacAturInuM pradarzana karavAnuM auskya TANe TANe karavAnI prakRti ratnaprabhAcAryamAM haze ja enI sAkSI te ranAkarAvatArikA paNa Ape che. anyathA brahadra TIkAnI avatArikA lakhavAnI pratijJA karIne AvuM kaThaNa gadya ane padya lakhavA te prerAya ja nahi. 1 mULamAM mukaddara evo pATha che tene gujarAtI anuvAda "gupta sthAna zAstrI rAmacandra dInAnAthe karyo che ane hindI anuvAda "ke" ema zrI hajArIprasAda trivedIe karyo che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ratnAkarAvatArikAne prathama peregrApha temanI anuprAsa-racanAnI kuzaLatAne suMdara namUno che. vaLI, indriya prApyAritAvAdanuM prakaraNa padyamAM ja lakhyuM che. temAM temanA kavitvano camakAra paNa dekhA de che, dArzanika viSayane kavikalpanAmAM utAra e saraLa kAma nathI chatAM paNa A prakaraNamAM teo dAnika kavi tarIkenI chApa UbhI karI zakyA che. uparAMta aneka IdamAM e prakaraNa racIne chanda zAstranuM prAvINya paNa dAkhavyuM che. vaLI, zabdacAturI ane vyAkaraNacAturI temaNe IzvarakatvanA nirAkaraNa prasaMge dAkhavI che te temanA pAMDiyano namUno che. temAM temaNe ti" te kriyAnA e ja pratyayo, li' bA" "e"--nAmanA e traNa ja pratyayo, tathA ta tha da dha "na" "para ba bha ma ya ? la "va A 13 vaNe vAparIne ja pUrI carcA karI che, ane potAnuM zabda sAmarthya prakaTa karyuM che (avatArikA-2.26). AmAM koSa ane vyAkaraNa banenI nipuNatA dekhAI Ave che. dArzanika pAMDityanuM pramANapatra te AcArya vAdI devamUrie ja temane ApI dIdhuM che ke temanA syAdvAdaratnAkaranI racanA je ratnaprabha jevA sahAyaka hoya pachI duSkara zAne bane ? AcArya ratnaprabha mAtra saMskRtanA ja vidvAna hatA ema nathI paraMtu prAkRta ane apabhraMza bhASAnA paNa paMDita hatA tema nizcaya karI zakAya che. A. ratnaprabhanA grantho- (1) A. ratnaprabhe pa000 zleka pramANa prastuta nAkarAvatArikA uparAMta nIcenA grantha lakhyA che- (2) upadezamAlAnI doTI TIkA-AmAM temaNe saMskRta, prAkRta ane apabhraMza bhASAnuM pAMDitya dAkhavyuM che. A prarvanI siddharSinI TIkA hatI paraMtu AmAM upadeza mATe kathAone samAveza ane bhASAmAM vizeSarUpe karavAmAM Avyo che tethI Ane pote vizeSarUti evuM nAma ApyuM che paraMtu te ghaTTI nAme prasiddha che. A vRtti bharUcamAM pUrNa karI che ane temanA aneka sAthIoe AnuM saMzodhana karyuM che. racanA vi. 1238mAM ane blekapramANa 11150 che. AnuM prakAzana dhanajIbhAI devacaMda jhaverI, muMbaI-emaNe I. 1958mAM karyuM che. ane saMpAdana AcAryazrI hemasAgarasUrie karyuM che. (3) neminAtha caritra- ariSTanemicarita ] 13600 kaleka pramANa prAkRtamAM racAyela A granya hajI mudina thayo nathI. tenI prazasita pATaNa keTaloga (gAyakavADa)mAM ApavAmAM AvI che (pR. 250). jaina pustaka prazakti saMgraha (siMdhIgranthamAlA) pR. 142 mAM lipikAranI prazasti che. neminAthanuM caritra ratnaprabha jevA suvinA hAthe AlekhAya temAM badhA raze samAveza pAme temAM kAMI Azcarya nathI, durbhAgya che ke hajI AvuM mahatvanuM mahAkAvya prakAzita thayuM nathI. nAgAramAM A kathA saMbhaLAvavAmAM paNa AvI hoya ema prazasti upathI @Aya che. nAyakIrti ane devabhade AnuM saMzodhana karyuM che.--ema ratnaprabhAcArya prazastimAM jaNAve che. vi. 1233mAM AnI racanA thaI che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (4) mataparIkSApagyAzata-Ane ullekha e nAme ane pacAza evA saMkSipta ' nAme maLe che paraMtu eka paNa hastaprata jovAmAM AvI nathI. ranAkarAvatArikA (1. 2.) mAM e granthane ullekha A pramANe che. " mAraphatti mArIsAvavAAti arthadara ghafmato ...ityAdi. ane anyatra "mA maLavada pati -prazvate jaze... ityAdi (5.8) tethI jaNAya che ke A kRti A. ratnaprabhanI ja che. (5) pArzvanAtha caritradaSTAnta thA-A nAme ratnaprabhasUrinI kRtine ullekha jinaratnaSamAM che. ane tenI hastaprata saM. 1567nI upalabdha che ema paNa tyAM nirdiSTa che. tenI bIjI prata lA. da. vidyAmaMdiranA pU. munirAja zrI puNyavijayajInA saMgrahanI naM. 1478 che. tene aMte chIya zrI ratanariririte zrI ghanA paritre rASTatathA saMpUrNAH / / saMvat 158 sa, varSe vaizAkhamAse kRSNapakSe SaSTI gurau pUrNimApakSe zrI pUNyaprabhasUribhiH (ra) tattva zakSaka (ziSya) 6 rAgamanarjivitarita ravAnA che A uparathI spaSTa che ke khudRgacchane ratnaprabhanI A kRti che ane tenI nakala puNyaprabhasUrinA ziSya vAcaka rAjamANika saM. 1588mAM karI che. vaLI A pArzvanAtha caritrAntargata che. paNa A caritranI kaI hastaprata maLatI nathI. mAtra A dRSTAMtakathAnI hastaprato maLe che. AmAM manuSyabhavanI durlabhatA darzAvatAM daza dAMte nirUpatI kathAo ApavAmAM AvI che. saMbhava che ke A kRti A ratnaprabhanI prAraMbhika kRti hoya. * ataraMga saMdhi-A paNa A. ratnaprabhanI kRti che ema pU. tripuTI mahArAja nedhe che. paraMtu jinaratnakepanI noMdha pramANe e ratnaprabha dharmaprabhanA ziSya che. te granthanI hastapratane aMte prazasti A pramANe che-saMvata 1rUra che" atpADha zuddhi 2 gurau gharamAgha leAka 206 zrI dharmaprabhasUriratnaprabhakRtiriyaM // 1 - AmAM "ziSya" zabda chuTI gayo jaNAya che. vaLI saM. 1792mAM racAyela kRti devasUrinA ziSya ratnaprabhanI saMbhave paNa nahi. kAraNa saM. 1026mAM mRtyu pAmanAra devasUrinI hayAtimAM prastuta ratnasUri vidyamAna hatA. ane 1238mAM temanI upadezamAlA TIkA racAyA pachI A gALA bahu lAMbe paNa thAya che. AcArya rAjazekhara vividha viSayamAM rasa dharAvanAra A AcArya aneka grantha ane TIkAonI racanA karI che. etihAsika-adha etihAsika prabaMdhonI racanA karI temaNe dhArmika 1 A prazastine sudhArIne "ziSya" zabda umerIne jaina pustaka prazasti saMgraha (siMdhI granthamAlA) pR. 137 mAM chApavAmAM AvI che. 2 na sAhityane saMkSipta ItihAsa-mAM A AcAryanuM nAma bhUlathI ratnazekharasUri chapAyuM che. pR0 437. paricaya mATe juo etihAsika lekha saMgraha (gAMdhI lo. bha) pR0 40 tathA 126. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ane rAjanaitika ItihAsanAM to tathA kavicarito jALavI rAkhavA prayatna karyo che te prazaMsA mAgI le che. kautukakathAone saMgraha karIne pachInA kALe racAtI akabara birabalanI ane bIjI kautuka kathAnA lekhakone te purogAmI banyA che. gujarAtamAM te kALe lakhatA saMskRta bhASAnA granthanA lekhakomAM sAdhAraNa lokagamya prAdezika saMskRtinI chApa UbhI karanArAmAMnA eka che. dArzanika chatAM kautukapremI ane ramUjI kathAo dvArA vyAvahArika satyo raju karanArA saMskRta lekhamAM kadAca advitIya sthAna dharAve evA A AcArya che. supratiSThita harSapurIya maladhArIgacchamAM AcArya tilakasUrinA ziSya rAjazekhara che. dIlhInA bAdazAha mahaMmadanA mAnIne ane lokone dukALamAM madada karanAra tathA SaDudarzananA pAka evA mahayAsiMhe dilhImAM rAjazekharasUrine rahevAnI sagavaDa karI ApI hatI ane tyAM ja rahI vi. 1405 mAM temaNe prabaMdhakoSanI racanA karI hatI tethI jaNAya che ke te kALanA teo pratiSThita AcArya haze. temaNe pratimAnI pratiSThAo paNa karAvI che. A sivAya temanA jIvana viSe vizeSa jANavA maLatuM nathI. temanA granI prazasti tathA pratiSThA lekhone AdhAre kahI zakAya ke teo vi. saM. 1385thI mAMDI 1410 sudhI te vidyamAna hatA.8 (1) prastutamAM mudrita ratnAkarAvatArikApaMjikA uparAMtanA 2 nIce pramANe che-- (2) nyAyakadalIpajikA--vaizeSika darzananA prazastabhASya nAme prasiddha granthanI zrIdhare nyAyakaMdalI nAme TIkA racI hatI. tenA upara A paMjikA nAmanI TIkA che. tenI prazastimAM te kayAre racAI te nirdiSTa nathI.4 paraMtu brahaTTippanikAmAM tene racanAkALa saM. 1385 jaNAvyo che. jenI noMdha jaina paraMparAnA ItihAsamAM ane jinaratnaSamAM levAmAM AvI che. (3) syAdvAdakalikA athavA syAdvAdadIpikA-cAlIza paghomAM racita A kRti atisaMkSipta chanAM aneka darzanamAM ane vividha zAstromAM kevI rIte syAdvAda anivAya che tenuM temAM suMdara nirUpaNa che, anya dArzanikoe virodhAdi doSa ApyA che tenuM nirAkaraNa karavAno prayatna rAjazekharasUrie AmAM karyo che. tenuM prakAzana hIrAlAla haMsarAja taraphathI padmasAgarakRta yutiprakAza ane haribhadranA aSTa sAthe jAmanagarathI thayuM che. racyA saMvata nirdiSTa nathI. () saMghamahotsavaprakaraNa-athavA dAnaSatrizikI-36 padhomAM racita avacUri sAthenI A kRtimAM rAjazekhara kalikAlanA puruSa dAtAnAM guNagAna kare che ane 1 harSapurIyagacchanA jayasiMharithI rAjazekhara sudhInA vaMzavRkSa mATe juo, ati hAsika lekha saMgraha (lA. bha. gAMdhI), 1963, pR0 129 2 prabaMdhakoSa (siMdhI sirIja) prazasti 6-7. 3 rana paraMparano ItihAsa bhA. 2, pR. 337, jaina sAhityane saMkSipta itihAsa pR. 437 4 piTarsana. tIje riperTa, 1887, pR. 272 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenI vizeSatAnuM varNana rasika kavine zebhe te rIte kare che. AnuM prakAzana yazodevasUri kRta pratyAkhyAna svarUpa Adi gro sAthe, zrItrASabhadeva kesarImala saMsthA ratalAma dvArA I. 1927mAM thayuM che. AmAM racanA saMvata nathI. . (5 SaDradarzanasamuccaya-A. rAjazekhare 18 pomAM krame karI jana, sAMkhya jaiminIya mauga, vaizeSika ane saugana e cha darzanono sAra ApI dIdhuM che. nAsitakane te. darzana mAnavAnA pakSanA ja nathI. chatAM paNa aMte tenA nirAkaraNamAM thoDI carcA kare ja che ( 158-175). e yaugane nAme zivadarzananuM varNana kare che ane temAM taiyAyikanuM tattvajJAna nirdiSTa che. pratyeka darzanane varNana prasaMge liMga, veza, AcAra. deva, guru, pramANe, prameya, mukti ane tenA sAdhanonI carcA kare che. AcArya haribhadranA ghadarzana samuccayathI AmAM adhika mAhitI ApavAmAM AvI che. AnuM prakAzana yazovijaya graMthamALA (17)mAM thayuM che. racanA varSane ullekha nathI. - (6) kathAkeSa, antarakathAkaSa, vinodakathAsaMgraha-evA vividha nAme oLakhAtA graMthamAM A. rAjazekhare kautukathAo eTale ke je vinoda sAthe jJAna Ape evI kathAone saMgraha karyo che. A graMthanI aneka prate maLe che, temAM kathAne kramabheda paNa che. eTale jaNAya che ke A. zAjazekhare saMgrahane krame karI vyavasthita karyo che ane tene aMtima rUpa ApI 84 kathAomAM pUrNa karyo che. vidakathAsaMgraha-e nAme kakalabhAI bhudaradAsa vakIle i. 1918mAM prakAzita karyo che temAM ane zrI kathAkeASa e nAme RSabhadeva kezarImala, ratalAma dvArA I. 1937mAM prakAzita granthamAM kathAonuM ghaNuM sAmya che paNa kramabheda dekhAya che. ane prathamamAM 81 kathA che jayAre bIjAmAM 84 che. vidathAsaMgrahanuM gujarAtI bhASAMtara paNa prakAzita che-jainadharma prasArasabhA vi. 1978. AnuM caturazItiprabandhakathAkoSa evuM nAma AmAM 84 kathA hovAthI paDayuM che. - (7) prabandhakeSa athavA caturvizitiprabaMdhamAM 24 prabone saMgraha AcArya rAjazekhare karyo che. vakatAne prAye carita ane prabandhanI AvazyakatA che tethI gurumukhathI sAMbhaLelI kathAone saMgraha karavA rAjazekharasUri pravRtta thayA che ane temaNe prastuta graMthamAM AcAryo viSe daza prabaMdhe, cAra prabaMdha kavio viSe, rAjAo viSenA sAta ane rAjAnA aMgabhUta zrAvakanA traNa-ema covIza prabaMdhonI racanA karI che-ema svayaM graMthanA prAraMbhamAM jaNAve che. prathama jaNAvyA pramANe A graMthanI racanA dIlhImA vi. 1405mAM karI che tema prazastimAM jaNAvyuM che. AnuM prakAzana siMdhI graMthamAlAmAM thayuM che I. 1935mAM. . (8) prAkRtakaDyAzrayavRtti-rAjazekharanA A graMthane ullekha jainasAhityanA saMkSipta itihAsamAM ( pR. 246 ) maLe che. temAM te graMtha vi. 1387mAM lakhAyAne ane A. maladhArI hemacaMdra eMzI divasanuM amAripatra rAjA siddharAja pAsethI lIdhuM hatuM--ema te graMthamAM hakIkata che evo nirdeza zrI desAI kare che, paraMtu te graMthanI hastaprata viSe temaNe kazI mAhitI ApI nathI. jaina paraMparAnA ItihAsamAM ( bhA. 2, pra. 337.) paNa zrI desAIne anusarIne te graMtha vi. 1387mAM racAyAne nirdeza che. prAkRtidvayAzraya mahAkAvyanI je vRtti chapAI che te te A. pUrNakalazaracita che. paraMtu ukta Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathanane AdhAra paM. lAlacaMda bhagavAnadAsa gAMdhI dvArA nirdiSTa prAkatadayAzrayavRttinI racanA saM. 1387mAM che, te che. zrI gAMdhIe "siddharAja ane jaine " e lekhamALA 1927-20 sudhImAM jenamAM lakhI hatI, te pachI temanA "aitihAsika lekhasaMgraha 1963mAM prathama lekharUpe chapAI che. temAM pR. 40mAM prAkRnakrayAzrayanI rAjazekhara kata vRttimAMthI utAro ApavAmAM Avyo che. ethI jaNAya che ke temaNe rAjazekharanI prAkRtadvayAzrayavRttinI hastapratano upayoga karyo che. ane te pATaNanA bhaMDAramAM hovAnuM jaNAve che. (9) neminAtha phAga- ajita zAMtistavAdi aneka nAnA moTA prakaraNonA saMgrahavALI lA. da. vidyAmaMdiranA pU. munirAjazrI puNyavijayajInA saMgrahanI naM. 8601 pratamAM patra 66-67mAM neminAtha phAganI pratilipi che. tene aMte mArIrU tarasUri vIra HIT mIna pheti zrI neminAthaH samAta: " A kRti apabhraMza bhASAmAM che. A kAganI racanA saM. 140pamAM thaI che tema jaina paraMparAnA ItihAsamAM nirdeza che ( pR0 337). tene AdhAra mo. da. desAIe je. sA. saM. I.mAM lakhela A vAkya jaNAya che. " uparyukta maladhArI rAjazekhara sUrine saM. 1405 lagabhaga neminAthakAga" -- vaLI juo jainagurjarakavio bhA. 2, pR0 13. kharI rIte tenI racanAno samaya nirdiSTa nathI ema ja mAnavuM joIe. A kRti prAcIna gujarAtI kAvya saMgraha" ( vaDodarA, 1920 )mAM chapAI che. pR0 83. . ' A graMtho uparAMta rAjazekharasUrie merUtuMgasUrinA stanmanakapArzvanAthaprabaMdhanuM saMzAdhana paNa karyuM che. tenI racanA saM. 1400mAM thayAnuM jinaranamAM nedhe che. lA. bha gAMdhI anusAra "stabhanendraprabaMdhanuM saMzodhana saM. 1801mAM rAjazekhare karyuM che. atihAsika lekha saMgraha pR0 126, munibhadrane zAMtinAtha caritranuM paNa saMzodhana A. rAjazekhare karyuM che. A caritranI racanA vi. 141nmAM thaI che. zAMtinAthacarita prazasti zloka 11, tathA, desAI, jaina sA. saM. I. pR0 437. jaina paraMparAnA ItihAsamAM bhUlathI saM. 1010 chapAyo che-bhAga, 2, 50 338. zrI muni jJAnacaMdra ratnAkarAvatArikAnA TippaNanA kartA muni jJAnacandra che. temaNe prazastimAM potAnI guruparaMparAno nirdeza karyo che te pramANe teo sAdhupUrNimAgacchanA hatA. A gachanuM bIjuM nAma sArdha pUrNimA gaccha che. 1 AcArya guNacaMdranA ziSya tarIke prazastimAM potAne oLakhAve che. saM. 1386mAM guNacaMdranI pATe A. guNaprabha thayA te ullekha jinaparaMparAnA ItihAsamAM che. e uparathI jaNAya che ke guNacaMdra AcArya te 1386 pUrve AcAryapade hatA. vaLI rAjazekharasUrie AjJA karavAthI ja TippaNanI racanA jJAnacaMde karI che ane tenuM saMzodhana paNa rAjazekharasUrie karyuM che tethI jJAnacaMdra e rAjazekharanA ladhu samakAlIna hovA joIe tethI temano samaya vikrama caudamI zatI che. amadAvAda dalasukha mAlavaNiyA 30-8-69 1 jaina paraMparAno ItihAsa bhA. 2, pR. 539-40 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayA maH .. (1) naya-AtmasvarUpanirNayo nAma saptamaH paricchedaH 1 nayalakSaNam 2. nayAbhAsalakSaNam 3 nayaprakAranirUpaNam 4 - naigamanayasvarUpam 5 naigamAbhAsalakSaNam 6: . saMgrahanayalakSaNam 7. saMgrahanayAbhAsalakSaNam '' 8 vyavahAranayalakSaNam .9 vyavahArAbhA kSaNam 10 najusUtralakSaNam / 11 RjusUtrAbhAsalakSaNam 12 zabdanayalakSaNam 13 zabdanayAbhAsalakSaNam 14 samabhirUDhalakSaNam 15 samabhirUDhAbhAsalakSaNam 16 evaMbhUtanayalakSaNam 17 evaMbhUtanayAbhAsalakSaNam 18 nayAnAmalpabahuviSayatvam 19 nayavAkyam 20. nayasya phalam 21 prabhAtasvarUpam 22 . cArvAkAbhimatabhUtacaitanyavAdanirAsa: 23 bauddhAbhimatAtmakSaNikatAnirAsaH 24 jainadRSTyA AtmadharmavarNanam 25 naiyAyikasaMmatAtmajaDarUpatAnirAsaH . 26 AtmakUTasthatAnirAkaraNam ... 27 sAMkhyasaMmatAtmakartRtvaniSedhaH ___wwwwwwwwwwwwwr Ww Nx03 3 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 109 115 28 sAMkhyasaMmatAtmana upacaritabhoktRtvasya nirAsaH 29 AtmavyApakatvanirasanam 30 adRSTasya paulikatvasamarthanam 31 mokSopAyacarcA 32 mokSasvarUpanirUpaNam 33 strImuktisthApanam (2) vAdasvarUpanirNayo nAma aSTamaH paricchedaH 1 vAdalakSaNam 5 vAdaprArambhakanirUpaNam 3 jigISusvarUpam 4 tattvanirNinIpusvarUpam 5 pratyArambhakanirUpaNam 6 vAde aGganirNayaH 7 vAdi-prativAdisvarUpam 8 vAde caturaGgAnAM svarUpasya karmaNazca nirUpaNam 9 kartuH prazastiH pariziSTAni TippaNI 1 sUtragatavizeSanAmnAM sUcI 2 sUtragatapAribhASikazabdAnAM sUcI 3 ratnA0vRttigatavizeSanAmnAM sUcI 4 ratnA0vRttigatapAribhASikazabdAnAM sUcI 5 ratnA0vRttigatasvanirmitapadyAnAM sUcI 6 ratnA0vRttigatAvataraNAnAM sUcI 7 ratnA0vRtteH paJjikAgatAvataraNAnAM sUcI 8 ratnA0vRtteH TippaNagatAvataraNAnAM sUcI 9 paJjikAgatavizeSanAmnAM sUcI TippaNagatavizeSanAmnAM sUcI 11 pramANanayatattvAlokasya sUtrANAmakArAdikramasUcI zuddhipatrakam / 146 147 . 147 152 154 173 175 178 179 180 10 181 .. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAloMkasUtrANi prathamaH paricchedaH [ prathamo bhArgaH]. 1. pramANa-nayatattvavyavasthApanArthamidamupakramyate / pR0 13 2. svaparavyavasAyi jJAna pramANam / 30 3. abhimatAnabhimatavastusvIkAratiraskArakSama hi pramANam , ato jJAnamevedam / 42 4. na vai sannikarSadirajJAnasya prANANyamupapannam , tasyArthAntarasyeva svArthavyavasitau .. sAdhakatamatvAnupapatteH / 43 . 5. na khalvasya svanirNItau karaNatvam , stambhAderikhAcetanatvAt / 44 6. nApyarthanizcitI, svanizcitovakaraNasya kumbhAderiva tatrApyaMkaraNatvAt / 44 7. tad vyavasAyasvabhAvam samAropaparipanthitvAt pramANatvAd vA / 49 8. atasmistadhyavasAyaH samAropaH / 63 9. sa viparyayasaMzayAnadhyavasAyabhedAt tredhA / 64 10. viparItaikakoTiniSTaGkanaM viparyayaH / 64 11. yathA zuktikAyAmida rajatamiti / 64 12. sAdhakabAdhakapramANAbhAvAdanavasthitanikako Tisaspazi jJAna saMzayaH / 74 13. yathA'ya sthANurvA puruSI vo / 76 14: kimityAlocanamAtramanadhyavasAyaH / 76 15. yathA gacchattaNasparzajJAnam / 76 16. jJAnAdanyo'rthaH paraH / 76 . 9.7, svasya vyavasAyaH svAbhimukhyenaM prakAzanam , bAhyasyeva tedAbhimukhyena, karikala bhakamahamAtmanA jAnAmi / 99 18. kaH khalu jJAnasyA''lambanaM bAhyaM pratibhAtamabhimanyamAnastadapi tatprakAraM nAbhi manyeta, mihirAlokavat ! 100 19. jJAnasya prameyA'vyabhicAritvaM prAmANyam / 109 . 20. taditarattvaprAmANyam / 109 21, tadubhayamutpattau parata eva, jJaptau tu svataH paratazca / 110 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa tattvAlokasUtrANi dvitIyaH paricchedaH : [prathamo bhAgaH ] .. 1. tad dvibhedaM pratyakSaM ca parokSaM ca / 123 2. spaSTaM pratyakSam / 133 . 3. anumAnAdyAdhikyena vizeSaprakAzanaM spaSTatvam / 133 4. tad dviprakAram-sAMvyavahArika pAramArthikaM ca / 133 5. tatrAdyaM dvividhamindriyanibandhamanindriyanibandhanaM ca / 134 6. etad dvitayamavagrahehAvAyadhAraNAbhedAdekazazcaturvikalpakam / 160 7. viSayaviSayisaMnipAtAnantarasamudbhUtasattAmAtragocaradarzanAjjAtamAdyamavAntara. ___ sAmAnyAkAraviziSTavastugrahaNamavagrahaH / 160 8. avagRhItArthavizeSA''kAGkSaNamIhA / 161 9. IhitavizeSanirNayo'vAyaH / 161 10. sa eva dRDhatamAvasthApanno dhAraNA / 161 .. . .. 11. saMzayapUrvakatvAdIhAyAH saMzayAd bhedaH / 161 . . ... . 12. kathazcidabhede'pi pariNAmavizeSAdeSAM vyapadezabhedaH / 162 .. 13. AsAmastyenA'pyutpadyamAnatvenA'saMkIrNasvabhAvatayA'nubhUyamAnatvAt , apUrvApUrva vastuparyAyaprakAzakatvAt kramabhAvitvAccaite vyatiricyante / 162 14. kramo'pyamISAmayameva, tathaiva saMvedanAt, evaMkramAvirbhUtanijakarmakSayopazamajanya tvAcca / 164 15. anyathA prmeyaanvgtiprsnggH| 164 16. na khalvadRSTamagRhyate, na cA'navagRhItaM saMdihyate, na cA'saMdigdhamIhyate, na cAnIhitamaveyate, nApyanavetaM dhAryate / 164 . . 17. kvacit kramasyAnupalakSaNameSAmAzUtpAdAt , utpalapatrazatavyatibhedakramavat / 164 18. pAramArthikaM punarutpattAvAtmamAtrApekSam / 165 19. tad vikalaM sakalaM ca / 166 .. 20. tatra vikalamavadhimanaHparyAyajJAnarUpatayAM dvedhA / 166 . 21. avadhijJAnAvaraNavilayavizeSasamudbhavaM bhavaguNapratyaya rUpidravyagocaramavadhijJAnam / 166 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. pramANanayatattvAlokasUtrANi .. 29 22. saMyamavizuddhinibandhanAduH viziSTAvaraNavicchedAjjAtaM manodravyaparyAyAlambanaM manaH paryAyajJAnam / 188: . 23. sakalaM tu sAmagrI vizeSataH samudbhUtasamastAvaraNakSayApekSaM nikhiladravyaparyAya... sAkSAtkArisvarUpa kevalajJAnam / 188 . . . .:: 24. tadvAnahan nirdoSatvAt / 198. . ... 25. nirdoSo'sau pramANA'virodhivAktvAt / 198 . .. . 26. tadiSTasya pramANenA'vAdhyamAnatvAt tadvAcastenAvirodhasiddhiH / 199 27. na ca kavalAhAravatvena tasyA'sarvajJatvam , kavalAhArasarvajJatvayoravirodhAt / 211 - / tRtIyaH paricchedaH [dvitIyo bhAgaH ] 1. aspasSTaM parokSam / 1 2. smaraNapratyabhijJAnatarvAnumAnAmamabhedatastat pazcaprakAram / 1 3. tatra saMskAraprabodhasaMbhUtamanubhUtArthaviSayaM tadityAkAraM vedanaM smaraNam / 1 4. 'tattIrthakarabimbam' iti yathA / 3 . . . 5. anubhavasmRtihetukaM tiryagUrdhvatAsAmAnyAdigocaraM saMkalanAtmakaM jJAnaM . pratyabhi. jJAnam / 8 6. yathA tajjAtIya evAyaM gopiNDaH' 'gosadRzo gavayaH' sa evAyaM jinadattaH' . ityaadi.| 9 7. upalambhAnupalambhasambhavaM trikAlIkalitasAdhyasAdhanasambandhAlambanaM, idamasmin satyeva bhavati, ityAdyAkAraM saMvedanamUhAparanAmA tarkaH / 19 / / 8. yathA yAvAn kazcid dhUmaH sa sarvo vahnau satyeva bhavatIti, tasminnasatyaso na bhavatyeva / 26 9. anumAnaM dviprakAraM svArtha parArthaM ca / 26 10. tatra hetugrahaNasambandhasmaraNakAraNakaM sAdhyavijJAnaM svArtham / 31 . 11. nizcitAnyathAnupapattyekalakSaNo hetuH / 31 12. na tu trilakSaNakAdiH / 32 . 13. tasya hetvAbhAsasyApi saMbhavAt / 34 14. apratItamanirAkRtamabhIpsitaM sAdhyam / 40 / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa . tattvAlokasUtrANi 15. zaGkitaviparItAnadhyavasitavastUnAM sAdhyatApratipattyarthamapratItavacanam / 41 . 16. pratyakSAdiviruddhasya sAdhyatvaM mA prasajyatAmityanirAkRtaMgrahaNam / 41 17. anabhimatasyAsAdhyatvapratipattaye'bhIpsitapadopAdAnam / 41 18. vyAptigrahaNasamayA'pekSayA sAdhyaM dharma evAnyathA tadanupapatteH / 41 19. na hi yatra yatra dhUmastatra tatra citrabhAnoriva dharitrIdharasyApyanuvRttirasti / 42 20. AnumAnikapratipattyavasarApekSayA tu paMkSA'paraparyAyastaMdviziSTaH prasiddho dhrmii| 42 21. dharmiNaH prasiddhiH kvacidvikalpataH, kutracit pramANataH, kvApi-vikalpapramANAbhyAm / 42 22. yathA samasti samastavastuvedI, kSitigharakandhareya dhUmadhvajavatI, dhvaniH pariNati mAn / 42 23. pakSahetuvacanAtmakaM parArthamanumAnamupacArAt / 44 24. sAdhyasya pratiniyatadharmisambandhitAprasiddhaye, hetorupasaMhAravacanavat, pakSaprayogo 'pyavRzyamAzrayitavyaH / 25. trividhaM sAdhanamabhidhAyaiva tatsamarthanaM vidadhAnaH kaH khalunaH pakSaprayogamaGgI kuruteH / 46 26. pratyakSaparicchinnArthAbhidhAyi vacanaM parArthaM pratyakSam , parapratyakSahetutvAt / 47 27. yathA pazya puraH sphuraskiraNamaNikhaNDamaNDitAbharaNabhAriNI jinapatipratimAm / 48 28. pakSahetuvacanalakSaNamavayavadvayameva parapratipatteraGgaM na dRSTAntAdivacanam / 48 29. hetuprayogastathopapattyanyathAnupapattibhyAM dviprakAraH / 49 30. satyeva sAdhye hetorupapattistathopapatiH, asati sAdhye hetoranupapaMttirevAnyathAnu papattiH / 49 31. yathA kRzAnumAnayaM pAkapradezaH satyeva kRzAnumattve, dhUmavatvasyopapatteH asatya nupapattervA / 49 32. anayoranyataraprayogeNaiva sAdhyapratipattau, dvitIyaprayogasyaikatrAnupayogaH / / 50. 33. na dRSTAntavacanaM para pratipattaye prabhavati, tasyAM pakSahetuvacanayoreva vyApAropa lavdheH / 50 34. na ca hetoranyathAnupapattinirNItaye, yathoktatarkapramANAdeva; taduprapatteH / 51 / / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . premANanayatattvAlokasUtrANi 35. niyataikavizeSasvabhAve ca dRSTAnte sAkalyena vyApterayogato vipratipattau tadanta. rApekSAyAmanavasthite1nivAraH samavatAraH / 51 36. nApyavinAbhAvasmRtaye, pratipannapratibandhasya vyutpannamateH pakSahetupradarzanenaiva ... tatprasiddha / 51 37. antaryAptyA hetoH sAdhyapratyAyane zaktAvazaktau ca bahiptirudbhAvanaM vyartham / 52 - 38. pakSIkRta eva viSaye sAdhanasya sAdhyena vyAptirantarvyAptiH, anyatra tu bahi ... AptiH / 52 . 39. yathA'nekAntAtmakaM vastu, sattvasya tathaivopatteriti, agnimAnayaM dezaH dhUmava tvAt , ya evaM sa evam , yathA pAkasthAnamiti ca / 52 40. nopanayanigamanayorapi parapratipattau sAmarthya pakSahetuprayogAdeva tasyAH sadH bhAvAt / 53 41. samarthanameva paraM parapratipratyaGgamAstA, tadantareNa dRSTAntAdiprayoge'pi tada saMbhavAt / 53 . 42. mandamatIstu vyutpAdayituM dRSTAntopanayaniMgamanAnyapi prayojyAni / 53 :: 43. pratibandhapratipatterAspadaM dRSTAntaH / 54 44. sa dveghA sAdharmyato vaidhayaMtazca / 54 45, yatra sAdhanadharmasattAyAmavazyaM sAdhyadharmasattA prakAzyateM, sa sAdharmyadRSTAntaH / 55 46. yathA yatra yatra dhUmastatra tatra vahniryathA mahAnasaH / 55 47. yatra tu sAdhyAbhAve sAdhanasyAvazyamabhAvaH pradazyate, sa vaidhaya'dRSTAntaH / 55 48. yathA'gnyabhAve na bhavatyeva dhUmaH yathA jalAzaye / 55 49. heto. sAdhyadharmiNyupasaMharaNamupanayaH / 55 50. yathA dhUmazcAtra pradeze / 55 . .. . 51. sAdhyadharmasya punarniMgamanam / ' 55 52. yathA tasmAdagniratra / 55 / / . 536. eteH pakSaprayogAdayaH paJcApyavayavasaMjJayA kIrtyante / 56 .. 54. uktalakSaNo heturdviprakAraH upalabdhyanupalabdhibhyAM bhidhamAnatvAt / 56 5.6, upalabdhirvidhiniSedhayoH siddhinibandhanam , anupalabdhizca / 56 . 56. vidhiH sadazaH / 5.6: Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatatvAlokasUtrANi 57. pratiSedho'sadaMzaH / 56 58. sa caturddhA prAgabhAvaH pradhvaMsAbhAva itaretarAbhAvo'nyantAbhAvazca / 57 59. yannivRttAveva kAryasya samutpattiH so'sya prAgabhAvaH / 57 60. yathA mRtpiNDanivRttAveva samutpadyamAnasya ghaTasya mRtpiNDaH / 58 : 61. yadutpattau kAryasyAvazyaM vipattiH so'sya pradhvaMsAbhAvaH / 58 . . .: 62. yathA kapAlakadambakotpattI niyamato vipadyamAnatya kalazasya kapAlakadamba. kam / 58 63. svarUpAntarAt svarUpavyAvRttiritaretarAbhAvaH / 58 64. yathA stambhasvabhAvAt kumbhasvabhAvavyAvRttiH / 59 65. kAlatrayA'pekSiNI hi tAdAtmyapariNAmanivRttiratyantAbhAvaH / 59 66, yathA cetnaa'cetnyoH| 59 67. upalabdherapi daividhyamaviruddhopalabdhirviruddhopalabdhizca / 60 68. tatrAviruddhopalabdhirvighisiddhau poDhA / 60 69. sAdhyenAviruddhAnAM vyApyakAryakAraNapUrvacarottaracarasahacarANAmupalabdhiH / 60 70. tamasvinyAmAsvAdyamAnAdAmrAdiphalarasAdekasAmagrayanumityA . rUpAdyanumiti mabhimanyamAnairabhimatameva kimapi kAraNaM hetutayA yatra zaktarapratiskhalanama para kAraNa sAkalyaM ca / 61 71. pUrvacarottaracarayorna svabhAvakAryakAraNabhAvau, tayoH kAlavyavahitAvanupalambhAt / 72. na cAtikrAntAnAgatayorjAgradazAsaMvedana-maraNayoH prabodhotpAtau prati kAraNatvaM vyavahitatvena nirvyApAratvAt / 64 73. svavyApArApekSiNI hi kArya prati padArthasya kAraNatvavyavasthA, kulAlasyeva kalazaM prati / 65 74. na ca vyavahitayostayorvyApAraparikalpana nyAyyamatiprasakteH / 66 . . 75. paramparAvyavahitAnA. pareSAmapi tatkalpanasya nivArayitumazakyatvAt / 66. . 76, sahacAriNoH parasparasvarUpaparityAgena tAdAtmyAnupapatteH sahotpAdena tadutpatti vipattezca sahacarahetorapi proktepu nAnupravezaH / 68 77. dhvaniH pariNatimAn , prayatnAnantarIyakatvAt , yaH prayatnAnantarIyakaH sa pari NatimAn , yathA stambhaH, yo vA na pariNatimAn sa na prayatnAnantarIyakaH, yathA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokasUtrANi vAndhyeyaH, prayatnAnantarIyakazca dhvaniH, tasmAt . pariNatimAniti vyApyasya .:: : sAdhyenAviruddhasyopalabdhiH sAdhamryeNa vaidhamryeNa ca / 68. ... . 78. astyatra girinikuJja dhanaJjayo dhUmasamupalambhAditi kAryasya / 69 . 79 bhaviSyati varSa tathAvidhavArivAhavilokanAditi kAraNasya / 69 80. udeSyati muhUrtAnte tiSyatArakAH punarvasUdayadarzanAditi pUrvacarasya / 69 . 81. udagurmuhUtAt pUrva pUrva phalgunya uttaraphalgunInAmudgamopalavdheziyuttaracarasya / 69 82. astIha sahakAraphale rUpavizeSaH samAsvAdhamAnarasa vizeSAditi sahacarasya / 70 83. viruddhopalabdhistu pratiSedhapratipattau saptaprakArA / 70 84. tatrAdyA svabhAvaviruddhopalabdhiH / 70 . . 85, yathA nAstyeva sarvathaikAnto'nekAntasyopalambhAt / 71 86. pratiSedhyaviruddhavyAptAdInAmupalavdhayaH SaT / 72 ... 8.7: viruddhavyAptopalabdhiryathA-nAstyasya puMsastattveSu nizcayastatra sandehAt / 72 88. viruddhakAryopalabdhiryathA-na vidyate'sya krodhAdyupazAntirvadanavikArAdeH / 72 89. viruddhakAraNopalabdhiryathA-nAsya maharSerasatyaM vacaH samasti rAgadveSakAluNyA'kala kitajJAnasaMpannatvAt / 73 . 90. viruddhapUrvacaropalabdhiyathA-nodgamiSyati muhUrttAnte puSyatArA rohiNyudgamAt / 73 91. viruddhottaracaropalabdhiya'thA-nodagAnmuhUrtAt pUrva mRgaziraH pUrvaphalgunyudayAt / 73 92. viruddha sahacaropalabdhiryathA-nAstyasya mithyAjJAnaM samyagdarzanAt / 74 / 93. anupalabdherapi dvairUpyam-aviruddhAnupalabdhiviruddhAnupalabdhizca / 75 . . . - 94. tatrAviruddhAnupalabdhiH pratiSedhAvabodhe saptaprakArA / 75 95. pratiSedhyenAviruddhAnAM svabhAvavyApakakAryakAraNapUrvacarottara carasahacarANAmanu palabdhiH / 75 svabhAvAnupalabdhiryathA-nAstyatra bhUtale kumbha upalabdhilakSaNaprAptasya tatsvabhAva. syAnupalambhAt / 76 97. vyApakArnupalabdhiryathA-nAstyatra pradeze panasaH pAdapAnupalabdheH / 76 98. kAryAnupalabdhiryathA-nAstyatrApratihatazaktikaM bIjamaGkurAnavalokanAt / 76 99. kAraNA'nupalabdhiryathA--na santyasya prazamaprabhRtayo bhAvAstattvArthazraddhAnA- . " bhAvAt / 76 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatatvAlokasUtrANi 100, pUrvacarAnupalabdhiyathA-nodgamiSyati muhUrtAnte svAtinakSatraM.citrodayAdarzAnAt / 77 101. uttaracarAnupalavdhiryathA-nodagamat pUrvamadrapadA muhUrtAt pUrvamuttaraMbhadrapadodgamA- .. navagamAt / 77 102. sahacarAnupalavdhiryathA-nAstyasya samyagjJAnaM samyagdarzanAMnupalabdheH / 77 103. viruddhAnupalabdhistu vidhipratItau paJcadhA / 78 104. viruddhakAryakAraNasvabhAvavyApakasahacarAnupalambhabhedAt / 78 105. viruddhakAryAnupalabdhiyathA'tra zarIriNi rogAtizayaH samasti; nIrogavyApArAnu palavdheH / 78 106. viruddhakAraNAnupalabdhiryathA-vidyate'tra prANini kaSTam , iSTasaMyogAbhAvAt / 79 107. viruddhasvabhAvAnupalabdhiryathA-vastujAtamanekAntAtmakamekAntasvabhAvAnupalambhAt / 79 108. viruddhavyApakAnupalabdhiyathA-astyatra chAyA auSNyAnupalabdheH / 109. viruddhasahacarAnupalabdhiyathA-astyasya mithyAjJAnam , smygdrshnaanuplbdheH| 80 caturthaH paricchedaH [dvitIyo bha...] 1. AptavacanAdAvirbhUtamarthasaMvedanamAgamaH / 81 2. upacArAdAptavacanaM ca / 81 3. samastyatra pradeze ratnanidhAnam , santi ratnasAMnuprabhRtayaH / 86 4. abhidheyaM vastu yathAvasthitaM yo jAnIte yathAjJAnaM cAbhidhatte se mAptaH / 87 5. tasya hi vacanamavisaMvAdi bhavati / 88 6. sa ca dvedhA-laukiko, lokottarazcaM / 88 7. laukiko janakAdirlokottarastu tIrthakarAdiH / 89 8. varNa-pada-vAkyAtmakaM vacanam / 103 9. akArAdiH paudgaliko varNaH / 104 10. varNAnAmanyo'nyApekSANAM nirapekSA saMhatiH padam, padAnAM tu vAkyam / 321 11. svAbhAvikasAmarthyasamayAbhyAmarthavodhanibandhanaM zabdaH / 122. 12. arthaprakAzakatvamasya svAbhAvikaM pradIpavad yathArthAyathArthatve punaH puruSaguNadoSA vanusarataH / 150 12. . Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvA lokasUtrANi 35 13. sarvatrAyaM dhvanirvidhipratiSedhAbhyAM svArthamabhidadhAnaH saptabhaGgImanugacchati / 152 14. ekatra vastunye kai kadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH samastayozca vidhiniSedhayoH kalpanayA syAtkArAGkitaH saptadhA vAkUprayogaH saptabhaGgI / 153 15. tadyathA - syAdastyeva sarvamiti vidhikalpanayA prathamo bhaGgaH / 155 16. syAnnAstyeva sarvamiti niSedhakalpanayA dvitIyaH / 156 17. syAdastyeva syAnnAstyeveti kramato vidhiniSedhakalpanayA tRtIyaH / 158 18. syAdavaktavyameveti yugapAdvidhiniSedhakalpanayA caturthaH / 159 19. syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhikalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca paJcamaH / 160 20.. syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhakalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca SaSThaH / 161 21. syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti kramato vidhiniSedhakalpanayA yuga - padvidhiniSedhakalpanayA ca saptama iti / 161 22. vidhipradhAna eva dhvaniriti na sAdhu / 162 23. niSedhasya tasmAdapratipattiprasakteH / 162 24. aprAdhAnyanyenaiva dhvanistamabhidhatte ityapyasAram / 162 25. kvacit kadAcit kathaJcit prAdhAnyenApratipannasya tasyAprAdhAnyAnupapatteH / 162 26. niSedhapradhAna eva zabda ityapi prAguktanyAyAdapAstam / 163 27. krama, dubhayapradhAna evAyamityapi na sAdhIyaH / 163. 28. asya vidhiniSedhAnya tarapradhAnatvAnubhavasyApyabAdhyamAnatvAt / 163 29. yugapadvidhiniSedhAtmano'rthasyAvAcaka evAsAviti ca na caturasram / 163 30. tasyAvaktavyazabdenApyavAcyatvaprasaGgAt / 163 31. vidhyAtmano'rthasya vAcakaH sannubhayAtmano yugapadavAcaka eva sa ityekAnto'pi na kAntaH / 164 32. niSedhAtmanaH saha dvayAtmanazcArthasya vAcakatvAvAcakatvAbhyAmapi zabdasya pratI yamAnatvAt / 164 33. niSedhAtmano'rthasya vAcakaH sannubhayAtmano yugapadavA caka evAyamityapyavadhAraNaM na ramaNIyam / 164 34. itarathA'pi saMvedanAt / 164 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokasUtrANi 35. kramAkramAbhyAmubhayasvabhAvasya bhAvasya vAcakazcAvAcaka ca dhvanirnAnyathetyapi mathyA / 164 36. vidhimAtrAdipradhAnatayA'pi tasya pratIteH / 164 37. ekatra vastuni vidhIyamAnaniSidhyamAnAnantadharmAbhyupagamenAnantabhaGgIprasaGgAdasagataiva __saptabhaGgIti na cetasi nidheyam / 165 38. vidhiniSedhaprakArApekSayA pratiparyAyaM vastunyanantAnAmapi saptabhaGgInAmeva saMbhavAt / 39. pratiparyAyaM pratipAdyaparyanuyogAnAM saptAnAmeva saMbhavAt / 166 40, teSAmapi saptatvaM saptavidhatajjijJAsAniyamAt / 166 .41. tasyA api saptavidhatvaM saptadhaiva tatsandehasamutpAdAt / 166 42. tasyApi saptaprakArasvaniyamaH svagocaravastudharmANAM saptavidhatvasyaivopapatteH / 167 43. iyaM saptabhaGgI pratibhaGgaM sakalAdezasvabhAvA vikalAdezasvabhAvA ca / 167 44. pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdibhira bhedavRttiprAdhAnyAdabhedopacArAd vA yogapadyena pratipAdakaM vacaH sakalAdezaH / 167 45. tadviparItastu vikalAdezaH / 172 46. tad dvibhedamapi pramANamAtmIyapratibandhakApagamavizepasvarUpasAmarthyataH prati niyatamarthamavadyotayati / 173 47. na tadutpattitadAkAratAbhyAM tayoH pArthakyena sAmastyena ca vyabhicAropalambhAt / 174 paJcamaH paricchedaH [ dvitIyo bhAgaH] 1. tasya viSayaH sAmAnya-vizeSAdyanekAntAtmakaM vastu / 177 2. anugataviziSTAkArapratItiviSayatvAt prAcInottarAkAraparityAgopAdAnAvasthAna svarUpapariNatyA'rthakriyAsAmarthyaghaTanAcca / 185 3. sAmAnyaM dviprakAram-tiryaksAmAnyamUrdhvatAsAmAnyaM ca / 187 4. prativyakti tulyA pariNatistiryaksAmAnyaM zabalazAvaleyAdipiNDeSu gotvaM yathA / 187 5. pUrvAparapariNAmasAdhAraNaM dravyamUrkhatAsAmAnyaM kaTakakaGkaNAdhanugAmikAJcana vat / 191, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokasUtrANi 6. vizeSo'pi dvirUpo guNaH paryAyazca / 210 7guNaH sahabhAvI dharmoM yathA''tmani vijJAnavyaktizaktyAdiH / 211 8. paryAyastu kramabhAvI yathA tatraiva sukhaMduHkhAdiH / 211 . 3 SaSThaH paricchedaH [dvitIyo bhAgaH] 1. yat pramANena prasAdhyate tadasya phalam / 226 2. tad dvividhamAnantaryeNa pAramparyeNa ca / 226 3. tatrAnantaryeNa sarvapramANAnAmajJAnanivRttiH phalam / 226 4. pAramparyeNa kevalajJAnasya tAvat phalamaudAsInyam / 226 ...5. zeSapramANAnAM punarupAdAnahAnopekSAvuddhayaH / 227 6. tat pramANataH syAdbhinnamabhinnaM ca pramANaphalatvAnyathAnupapatteH / 228 7. upAdAnabuddhayAdinA pramANAd bhinnena vyavahitaphalena hetoya'bhicAra iti na . vibhAvanIyam / 228 8. tasyaikapramAtRtAdAtmyena pramANAdabhedavyavasthiteH / 228 9. pramANatayA pariNatasyaivAtmanaH phalatayA pariNatipratIteH / 228 10. yaH pramimIte sa evopAdatte parityajatyupekSate ceti sarvasaMvyavahAribhiraskhalita manubhavAt / 229 11. itarathA svaparayoH pramANaphalavyavasthAviplavaH prasajyeta / 229 12. ajJAnanivRttisvarUpeNa pramANAdabhinnena sAkSAtphalena sAdhanasyAnekAnta iti nAzaGkanIyam / 229 ...13. kathaJcittasyApi pramANAd bhedena vyavasthAnAt / 230 14. sAdhyasAdhanabhAvena pramANaphalayoH pratIyamAnatvAt / 230 15. pramANaM hi karaNAkhyaM sAdhanaM svaparavyavasitau sAdhakatamatvAt / 230 16. svaparavyavasitikriyArUpAjJAnanivRttyAkhyaM. phalaM tu sAdhyam , pramANaniSpAdya tvAt / 231 17. pramAturapi svaparavyavasitikriyAyAH kathaJcid bhedaH / 232 18. kartRkriyayoH sAdhyasAdhakabhAvenopalambhAt / 232 19. karttA hi sAdhakaH svatantratvAt , kriyA tu sAdhyA kartRniya'tvAt / 232 nA Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokasUtrANi 20. na ca kriyA kriyAvataH sakAzAdAbhinnaiva, bhinnaiva vA, pratiniyatakriyAkriyA___vadbhAvabhaGgaprasaMgAt / 233 21. saMvRtyA pramANaphalavyavahAra ityaprAmANikapralApaH, paramArthataH svAbhimatasiddhi virodhAta / 235 . 22. tataH pAramArthika eva pramANaphalavyavahAraH sakalapuruSArthasiddhihetuH svIkartavyaH / 236 23. pramANasya svarUpAdicatuSTayAd viparItaM tadAbhAsam / 236 24. ajJAnAtmakAnAtmaprakAzakasvamAtrAvabhAsakanirvikalpakasamAropAH pramANasya svarUpAbhAsAH / 237 25, yathA sannikarSAdyasvasaMviditaparAnavabhAsakajJAnadarzanaviparyayasaMzayAnavyavasAyAH / . 237 26. tebhyaH svaparavyavasAyasyAnupapatteH / 237 27. sAMvyahArikapratyakSamiva yadAbhAsate tattadAbhAsam / 237 28. yathA'mvudhareSu gandharvanagarajJAnaM, duHkhe sukhajJAnaM ca / 238 29. pAramArthikapratyakSamiva yadAbhAsate tattadAbhAsam / 238 30. yathA zivAkSyasya rAjarSerasaMkhyAtadvIpasamudreSu saptadvIpasamudrajJAnam / 238 31. ananubhUte vastuni taditi jJAnaM smaraNAbhAsam / 239 32. ananubhUte munimaNDale tanmunimaNDalamiti yathA / 239 33. tulye padArtha sa evAyamiti ekasmiMzca tena tulya ityAdijJAnaM pratyabhijJA nAbhAsam / 239 34. yamalakajAtavat / 239 35. asatyAmapi vyAptau tadavabhAsastakAbhAsaH / 240 36. sa zyAmo maitratanayatvAdityatra yAvAnmatratanayaH sa zyAma iti yathA / 240 37. pakSAbhAsAdisamutthaM jJAnamanumAnAbhAsamavaseyam / 241 38. tatra pratItanirAkRtAnabhIpsitasAdhyadharma vizeSaNAstrayaH pkssaabhaasaaH| 241 39. pratItasAdhyadharmavizeSaNo yathA''rhatAn pratyavadhAraNavana pareNa prayujyamAnaH samasti jIva ityAdiH / 243 | 40. nirAkRtasAdhyadharmavizeSaNaH pratyakSAnumAnAgamalokasvavacanAdibhiH sAdhyadharmasya nirAkaraNAdanekaprakAraH / 242 . m Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayaMtattvAlaukasUtrANi 41. pratyakSanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA nAsti bhUtavilakSaNa AtmA / 243 42. anumAnanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA nAsti sarvajJo vItarAgo vA / 243 43. Agama nirAkRta sAdhyadharmavizeSaNo yathA jainena rajanibhojanaM bhajanIyam | 244 44. lokanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA na pAramArthikaH pramANaprameyavyavahAraH / 245 39 45. svavacananirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA nAsti prameyaparicchedakaM pramANam | 246 46. anabhaH psita sAdhyadharmavizeSaNo yathA syAdvAdinaH zAzvatika eva kazA dirazAzvatika evaM veti vadataH / 248 47. asiddhaviruddhAnaikAntikAstrayo hetvAbhAsAH / 249 48. yasyAnyathAnupapattiH pramANena na pratIyate so'siddhaH / 249 49. sa dvividha ubhayAsiddho'nyatarAsiddhazva / 249 50. ubhayAsiddho yathA pariNAmI zabdazcAkSuSatvAt / 249 51. anyatarAsiddho yathA acetanAstarako vijJAnendriyAyurnirodhalakSaNamaraNarahitatvAt / 250 52. sAdhyaviparyayeNaiva yasyAnyathAnupapattiradhyavasIyate sa viruddhaH / 275 53. yathA nitya evaM puruSo'nitya eva vA pratyabhijJAnAdimattvAt / 275 / 54. yasyAnyathAnupapattiH saMdihyate so'naikAntikaH / 281 55. sadvedhA -nirNIta vipakSavRttikaH saMdigdhavipakSavRttikazca / 281 56. nirNIta vipakSavRttiko yathA - nityaH zabdaH prameyatvAt / 282 57. sandigdhavipakSattiko yathA- vivAdapadApannaH puruSaH sarvajJo na bhavati vaktRtvAt / 283 58. sAdharmyeNa dRSTAntAbhAso navaprakAraH / 291 59. sAdhyadharmavikalaH, sAghanadharmavikalaH, ubhayadharmavikalaH, saMdigdhasAdhyadharmA, saMdi - gghasAghanadharmA, sandigdhobhayadharmA, ananvayospradarzitAnvayo viparItAnvayazceti / 291 60. tatrApauruSeyaH zabdo'mUrtatvAd duHkhavaditi sAdhyadharmavikalaH / 292 69. tasyAmeva pratijJAyAM tasminneva hetau paramANuvaditi sAdhanadharmavikalaH / 292 62. kalazavadityubhayadharmavikalaH / 292 63. rAgAdimAnayaM vaktRtvAda devadattavaditi saMdigdhasAdhyadharmA / 293 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokasUtrANi 64. maraNadharmA'yaM rAgAdimattvAt maitravaditi saMdigdhasAdhanadharmA / 293 65. nAyaM sarvadarzI rAgAdimattvAt munivizeSavaditi sandigdhobhayadharmA / 293 66. rAgAdimAn vivakSitaH puruSo vaktRtvAdiSTapuruSavadityananvayaH / 293 . 67. anityaH zabdaH kRtakatvAd ghaTavadityapradarzitAnvayaH / 293 68. anityaH zabdaH kRtakatvAt , yadanityaM tat kRtakaM ghaTavaditi viparItAnvayaH / 294 69. vaidhayeNApi dRSTAntAbhAso navadhA / 294 70, asiddhasAdhyavyatireko'siddha sAdhanavyatirekaH, asiddhobhayatirekaH, sandigdha sAdhyavyatirekaH, saMdigdhasAdhanavyatirekaH, sandigdhobhayavyatireko'vyatireko'prada zitavyatireko viparItavyatirekazca / 294 71. teSu bhrAntamanumAnaM pramANatvAt yat punarbhrAntaM na bhavati na tat pramANaM yathA svapnajJAnamiti asiddhasAdhyavyatirekaH svapnajJAnAt bhrAntatvasyAnivRtteH / 295 72. nirvikalpakaM pratyakSa pramANatvAd yat tu savikalpakaM na tat pramANa, yathA laiGgika mityasiddhasAdhanavyatireko laiGgikAt pramANatvasyAnivRtteH / 295 73. nityAnityaH zabdaH sattvAt, yastu na nityAnityaH sa na saMstadyathA stambha itya siddhobhayavyatirekaH stambhAnnityAnityatvasya sattvasya cAvyAvRtteH / 295. 74. asarvajJo'nApto vA kapilo'kSaNikaikAntavAditvAt , yaH sarvajJaH Apto vA sa . kSaNikaikAntavAdI, yathA sugata iti sandigdhasAdhyavyatirekaH sugate'sarvajJatA- . nAptatvayoH sAdhyadharmayoAvRtteH sandehAt / 295 75. anAdeyavacanaH kazcidvivakSitaH puruSo rAgAdimattvAd , yaH punarAdeyavacanaH sa . vItarAgastadyathA zauddhodaniriti, sandigdhasAdhanavyatirekaH zauddhodanau rAgAdi- . mattvasya nivRtteH saMzayAt / 296 76. na vItarAgaH kapilaH karuNA''spadeSvapi paramakRpayA'narpitanijapizitazakalatvAt , yastu vItarAgaH sa karuNAspadeSu paramakRpayA samarpitanijapizitazakalastadyathA- ...... tapanabandhuriti sandigdhobhayavyatireka iti tapanabandhau vItarAgatvAbhAvasya karuNA''spadeSvapi paramakRpayA'narpitanijapizitazakalatvasya ca vyAvRtteH sandehAt / 296 77. na vItarAgaH kazcidvivakSitapuruSo vaktRtvAt , yaH punarvItarAgo na sa vaktA, ... - yathopalakhaNDa ityavyatirekaH / 297 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pramANanayatattvAlokasUtrANi 78. anitya zabdaH kRtakatvAdAkAzavadityapradarzitavyatirekaH / 297 79. anityaH zabdaH kRtakatvAd , yadakRtakaM tannityaM, yathA''kAzamiti viparIta. . . vyatirekaH / 297 ..80. uktalakSaNollaGghanenopanayanigamanayorvacane tdaabhaasau| 298 81, yathA pariNAmI zabdaH kRtakatvAd, yaH kRtakaH sa pariNAmI, yathA kumbha ityatra pariNAmI ca zabdaH iti kRta kazca kumbha iti ca / 298 82. tasminneva prayoge tasmAt kRtakaH zabdaH iti tasmAt pariNAmI kumbha iti ca / 298 83. anAptavacanaprabhavaM jJAnamAgamAbhAsam / 299 84. yathA mekalakanyakAyAH kUle tAlahintAlayormUle sulabhAH piNDakhajUrAH santi tvaritaM gacchata gacchata zAvakAH / / 299 .85. pratyakSamevaikaM pramANamityAdisaMkhyAnaM tasya saMkhyA''bhAsam / 300 86. sAmAnyameva, vizeSa eva, tad dvayaM vA svatantramityAdistasya viSayAbhAsaH / 300 87. abhinnameva bhinnameva vA pramANAt phalaM tasya tadAbhAsam / 301 - saptamaH paricchedaH [tRtIyo bhAgaH] 1. nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzaudAsInyataH sa prati patturabhiprAyavizeSo nayaH / 1 2. svAbhipretAdazAditarAMzApalApI punarnayAbhAsaH / 5 3. sa vyAsasamAsAbhyAM dviprakAraH / 5 4. vyAsato'nekavikalpaH / 5 . 5. samAsatastu dvibhedaH-dravyArthikaH paryAyArthikazca / 6 6. mAdyo naigamasaMgrahavyavahArabhedAt tredhA / 7 . .. 7. dharmayodharmiNodharmadharmiNozca pradhAnopasarjanabhAvena yadvivakSaNaM sa naikagamoM naigmH| 8 8. saccaitanyamAtmanIti dhrmyoH| 8 9. vastu paryAyavad dravyamiti gharmiNoH / 9 10. kSaNamekaM sukhI viSayAsaktajIva iti dharmadharmiNoH / 9 11, dharmadvayAdInAmaikantikapArthakyAbhisandhiHgamAbhAsaH / 10 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatatvAlokasUtrANi 12. yathA''tmaniM sattvacaitanye parasparamatyantaM pRthagbhUte ityAdiH / 10 13. sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saMgrahaH / 10 42 14. ayamubhayavikalpaH parosparazca / 11 15. azeSavizeSeSvaudAmInyaM bhajamAnaH zuddhadravyaM sanmAtramabhimanyamAnaH parasaMgrahaH / 11 16. vizvamekaM sadavizeSAditi yathA / 11 17. sattA'dvaitaM svIkurvANaH sakalavizeSAnnirAcakSANastadAbhAsaH / 12 18. yathA sattaiva tattvaM, tataH pRthagbhUtAnAM vizeSANAmadarzanAt / 12 19. dravyatvAdInyavAntarasAmAnyAni manvAnastadbhedeSu gajanimIlikAmavalambamAnaH punaraparasaMgrahaH / 12 20. dharmAdharmAkA zakAla pudgalajIvadravyANAmaikyaM dravyatvAbhedAdityAdiryathA / 13 21. dravyatvAdikaM pratijAnAnastadvizeSA nninuvAnastadAbhAsaH / 13 " 22. yathA dravyatvameva tattvaM tato'rthAntarabhUtAnAM dravyANAmanupalabdherityAdiH / 13. 23. saMgraheNa gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM yenAbhisandhinA kriyate sa vyavahAraH / 14 24 yathA yat sat tad dravyaM paryAyo vetyAdiH / 14 25. yaH punarapAramArthikadravyaparyAyavibhAgamabhipraiti sa vyavahArAbhAsaH / 15 26. yathA cArvAkadarzanam / 15 27. paryAyArthikacaturddhA RjusutraH zabdaH samabhirUDha evaMbhUtazca / 16 28. Rju varttamAnakSaNasthAyi paryAya mAtraM prAdhAnyataH sUtrayannabhiprAya RjusUtraH / 16 29. yathA sukhavivarttaH sampratyastItyAdiH / 16 30. sarvathA dravyApalApI tadAbhAsaH / 16 31. yathA tathAgatamatam / 17 32. kAlAdibhedena dhvanerarthabhedaM pratipadyamAnaH zabdaH / 17 33. yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityAdiH / 17 34. tadbhedena tasya tameva samarthayamAnastadAbhAsaH / 18 37. yathA vabhUva bhavati bhaviSyati sumerurityAdayo bhinnakAlA : zabdA bhinnamevArthamabhidadhati, bhinnakAlazabdatvAt tAdRsiddhAnyazabdavadavatyAdiH / 18 , 36. paryAyazabdeSu niruktibhedena bhinnamarthaM samabhirohan samabhirUDhaH / 18 2: Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... pramANanayatattvAlokasUtrANi . 37. indanAdindraH zakanAcchakaH pUrdAraNAt purandara ityAdiSu yathA / 19 . 38. paryAyadhvanInAmabhidheyanAnAtvameva kkssiikurvaannstdaabhaasH| 19 39. yayendraH zakraH purandara ityAdayaH zabdAH bhinnAbhidheyA eva bhinnazabdatvAta, - kari-kuraGga-turaGgazabdavadityAdiH / 20 40. zabdAnAM svapravRttinimittabhUtakriyAviSTamartha vAcyatvenAbhyupagacchannevaMbhUtaH / 20 41. yathendanamanubhavannindraH zakanakriyApariNataH zakraH pUriNapravRttaH purandaraH ityu cyate / 20 42. kriyA'nAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipaMstu tdaabhaasH| 21 43. yathA viziSTaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyaM ghaTazabdapravRttinimitta... bhUtakriyAzUnyatvAt paTavadityAdiH / 22 44. eteSu catvAraH prathame'rthanirUpaNapravaNatvAdarthanayAH / 22 45. zepAstu trayaH zabdavAcyArthagocaratayA zabdanayAH / 22 46. pUrvaH pUrvo nayaH pracuragocaraH paraH parastu parimitaviSayaH / 23 47. sanmAtragocarAt saMgrahAnnaigamo bhAvAbhAvabhUmikatvAd bhUmaviSayaH / 23 48. sadvizeSaprakAzakAd vyavahArataH saMgrahaH samastasatsamUhopadarzakatvAd bahu. viSayaH / 23 49. vartamAnaviSayAdRjusUtrAd vyavahArastrikAlaviSayAvalambitvAdanalpArthaH / 23 50. kAlAdibhedena bhinnArthopadarzinaH shbdaajusuutrstdvipriitvedktvaanmhaarthH| 24 51. pratiparyAyazabdamarthabhedamabhIpsataH samabhirUDhAcchabdastadviparyayAnuyAyitvAt prabhUta viSayaH / 24 52. pratikriyaM vibhinnamartha pratijAnAnAdevabhUtAt samabhirUDhastadanyathArthasthApa katvAnmahAgocaraH / 25 53. nayavAkyamapi svaviSaye pravartamAnaM vidhipratiSedhAbhyAM saptabhaGgImanuvrajati / 25 54. pramANavadasya phalaM vyavasthApanIyam / 26 55. pramAtA pratyakSAdiprasiddha AtmA / 27 .56. caitanyasvarUpaH pariNAmI kartA sAkSAdbhoktA svadehaparimANaH pratikSetra bhinnaH paudgalikAdRSTavAMzvAyam / 52 . 57, tasyopAttapuMstrIzarIrasya samyagajJAnakriyAbhyAM kRtsnakarmakSayasvarUpA siddhiH / 80 - Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokasUtrANi aSTamaH paricchedaH [tRtIyo bhAgaH] 1. viruddhayodharmayorekadharmavyavacchedena svIkRtatadanyadharmavyavasthApanArtha sAdhana dUSaNavacanaM vAdaH / 104 2. prArambhakazcAtra jigIpuH tattvanirNinISuzca / 107 / 3. svIkRtadharmavyavasthApanArtha sAdhana-dUSaNAbhyAM paraM parAjetuminchujiMgIpuH / 109 4. tathaiva tattvaM pratitiSThApayipustatvanirNinIpuH / 109 5. ayaM ca dvedhA-svAtmani paratra ca / 109 6. AdyaH ziSyAdiH / 111 7. dvitIyo gurvAdiH / 111 8. ayaM dvividhaH kSAyopazamikajJAnazAlI kevalI ca / 111 9. etena pratyArambhako'pi vyaakhyaatH| 113 10. tatra prathame prathamatRtIyaturIyANAM caturaGga eva, anyatamasyA'pyaGgasyApAye jayaparAjayavyavasthAdidauHscyApatteH / 115 11. dvitIye tRtIyasya kadAcid dvayaGgaH kadAcit vynggH| 117 12. tatraiva dvayanasturIyasya / 118 13. tRtIye prathamAdInAM yathAyogaM pUrvavat / 118 14. turIye prathamAdInAmevam / 118 15. vAdiprativAdisabhyasabhApatayazcatvAryaGgAni / 16. prArambhakapratyArambhakAveva mallapratimallanyAyena vAdiprativAdinau / 120 17. pramANataH svapakSasthApanapratipakSapratikSepAvanayoH karma / 120 18. vAdiprativAdisiddhAntatattvanadIpNatvadhAraNAvAhuzrutyapratibhAkSAntimAdhyasthyairubhayA. bhimatAH samyAH / 121 19. vAdiprativAdinoryathAyoga vAdasthAnakakathAvizeSAGgIkAraNA'gravAdottaravAda nirdezaH, sAdhakabAdhakoktiguNadoSAvadhAraNaM, yathAvasaraM tattvaprakAzanena kathA viramaNaM, yathAsambhavaM sabhAyAM kathAphalakathanaM caiSAM karmANi / 123 20. prajJAjJaizvaryakSamAmAdhyasthyasampannaH sabhApatiH / 124 / / 21. vAdisamyAbhihitAvadhAraNaM kalahavyapohAdikaM cAsya karma / 125 22. 'sajigIpuke'smin yAvatsabhyApekSaM sphUrtI vaktavyam / 126 23. ubhayostattvanirNinIputve yAvat tattvanirNayaM yAvatsphUrti ca vAcyam / 142 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na tvokasya ratra : : Page #52 -------------------------------------------------------------------------- Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ aham ... . vAdizrIdevamUrisUtritasya praNinayatattvAlo sya zrIratnaprabhAcAryaviracitA lacI TIkA ratnAkarAvatArikA ta : paricchedaH / etAvatA pramANatattvaM vyavasthApyedAnI nayatattvaM vyavasthApayanti..nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzaudAsInyataH .. . sa pratipatturabhiprAyavizepo nayaH // 1 // 61 matraikavacanamatantraM tenAMzAMvaMzA vA, yena parAmarzavizeSeNa zrutapramANapratipannavastuno vipayokriyante taditarAMzIdAsInyApekSayA sa nayo'bhidhIyate / taditarAMza- . pratikSepe tu tadAbhAsatA bhaNiSyate / pratyapAdayAma ca stutidvAtriMzati aho ! citraM citraM tava caritametanmunipate ! . svakIyAnAmeSAM vividhaviSayavyAptivazinAm / vipakSApekSANAM kathayasi nayAnAM sunayatAM vipakSakSeptRNAM punariha vibho ! duSTanayatAm // 1 // ... paJcAzati ca-- niHzeSAMzajuSAM pramANaviSayIbhUyaM samAseduSAM vastUnAM niyatAMzakalpanaparAH sapta zrutAsaGginaH / maudAsInyaparAyaNAstadapare cAMze bhaveyurnayA .. zvedekAntakalaGkapaGkakalupAste syustadA durnayAH // 1 // svarUpa-saMkhyA-viSaya-phala, e cArenA AbhAsarUpa prabaMdha vaDe pramANatattvanI vyavasthA karIne graMthakAra have nayatattvanI vyavasthA kare che- Agama pramANathI viSaya karAyela-zrutajJAnathI jANela padArthano keI eka aMza-(dharma) tenAthI anya aMzone gauNa karIne je abhiprAya vaDe jaNAvAya, . .. tAnA te mali prAyavizeSa naya upAya che. 1 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayalakSaNam / - [7. 1 61 A sUtramAM "aMza" ema je ekavacana kahevAmAM AvyuM che, te anya che-vyAkaraNanA niyamAnusAra nathI. tethI be aMza ke bahu aMzonuM paNa grahaNa jANavuM. je abhiprAyavizeSa vaDe (kRta) AgamapramANathI svIkArela jANela) vastunA eka aMza, be aMze ke aneka aMzene te aMzothI bIjA aMzone gauNa karIne viSaya karAya te abhiprAyavizeSa naya kahevAya che. paraMtu svIkRta aMzethI anya aMzane apalApa kare arthAt khaMDana kare te te nayAbhAsa kahevAya che, jenuM svarUpa AgaLa kahevAmAM Avaze. ame e paNa stutihAviMzatimAM pratipAdana karela che ke -"he ani. pati-(jinezvara) tamAruM A carita AzcaryakArI che; kAraNa ke, vividha viSayamAM rAcatA pitAnA A nane vipakSanI apekSAvALA hoya te sunaya kahe che, paraMtu te na je mAtra vipakSanuM khaMDana karanArA ja hoya te tene dunaya kaho che. vaLI, paMcAzamAM paNa kahe che ke-"samasta aMzothI yukta ane pramANane viSaya banelA padArthanA amuka apekSita aMza-(dhama)nA vicAramAM tatpara ane bIjA aMze tarapha udAsIna evA zrata-(Agama) pramANa saMbaMdhI sAta nA che, parantu je te ekAntAtmaka kalaMkarUpa kIcaDathI melA thAya to te dunaya kahevAya che. ||AUM nmH|| atha saptamaH paricchedaH / (10) atraikavacanamatantramityAdi zrutapramANapratipannamastyavastunI'zAvaMzA vA yena parAmarzavizeSaNa-taditarAMzIdAsInyApekSayA vipayokriyante sa nayo'bhidhIyata iti yogaH / vividhaviSayavyAptivazinAmiti atraikapakSe vipayAH sAmAnyAdayo dvitIyapakSe viSayAH dezAH, yazinAM samarthAnAm / niHzeSAMzajupAmiti nityAnityAyaMzajupAm / niyatAMzakalpanaparA iti vstuunaam| cediti yadi / ekAntakalaGkapaGkakalupA iti nityamevAnityameva vA / // atha saptamaH paricchedaH // (Ti0) aho citraM citramityAdi / he munipate jineza eSAmaMzagatAbhiprAyANAm / vividheti nAnAprakAragocaravyAptiparANAm / [ ? vipakSeti] vipakSamapekSante gajanimIlikayA tasmin duSToM vuddhi na dadhate teSAm / [? vipakSeti] vipakSa kSipatI(kSipantI)ti teSAm / aparadarzanepu vipakSonmUlanameva sunayamAhuH / vipakSApekSaM durnayaM viduH / loke'pi. nijabhujavalasamupahasitapurandarasAmarthyAnAM mahIbhujAM sakalavipakSamUlavibhujAnAmeva kSIrodanvatkallolaghavalA kIrtinarInati / bhavAMstu vipakSApekSAmeva vidadhAsi, ata eva mahadAzcaryam / (Ti0) niHzeSoMzetyAdi niHzeSAn samastAnaMzAn juSante sevante teSAM pramANagocaramAvamApnuvatAm (? niyatAnAmiti ) niyatAnAmekadvitrANAmaMzakalpanaM vyavasthApanaM tatparAH / (? zruteti) . zrutA''saGginaH siddhaantviditaaH| tadapare iti tasmAt saptanaya pratipAditAdaMzAvyatirikte samadRSTi- - . bhAgAH / ekAnteti ekAntena pratipakSapratikSepakAste nayA yadi tadA durnayatAmAsAdayanti / . 2 nanu nayasya pramANAdbhedena lakSaNapraNayanamayuktam / svArthavyavasAyAtmakatvena .. tasya pramANasvarUpatvAt / tathAhi-nayaH pramANameva, svArthavyavasAyakatvAdiSTapramANavat .. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7, 1j. nayalakSaNam / .. - svArthavyavasAyakasyApyasya pramANatvAnabhyupagame pramANasyApi tathAvidhasya pramANatvaM na syAditi kazcit / tadasat / nayasya svArthaMkadezanirNAtilakSaNatvena svArthavyavasAyakatvAsiddheH / $2 zaMkA-naya svArthavyavasAyAtmaka-(svapara vyavasAyI) hevAthI pramANa rUpa che, mATe nayanuM pramANathI jUduM lakSaNa karavuM te cagya nathI. naya pramANu ja che. svArthavyavasAyAtmaka hovAthI, ISTa pramANanI jema. svArthavyavasAyAtmaka nayamAM je pramANatA nahi mAne te svArthavyavasAyAtmaka pramANamAM paNa pramANatA nahi 2. samAdhAna-uparokta kathana egya nathI, kAraNa ke naya sva ane arthanA eka dezane (eka dhamane) nirNaya karavAnA svabhAvavALA hovAthI temAM svArthavyavasAyatmakatA asiddha che. . (paM0) nanvityAdi prH| tasyeti nayasya / tathA hotyAdi nApara evaM pramANayati / asyeti nayasya / tathAvidhasyeti svArthavyavasAyakasya / tadasadityAdi sUriH / svArthaMkadezanirNItilakSaNatveneti svasyArthakadezasya ca nirNAtilakSaNatvena / .. (Ti.) nanu nayasyetyAdi / tasyeti nayasya / asyeti nayasya / tathAvidhasyeti svaarthvyvsaayksy| kazciditi paravAdI / yadi nayaH svArthavyavasAyarUpo'pi pramANAd bhinno'pramANa iti tAtparya tadA pramANe'pi pramANatvaM na bhaved ubhayostulyalakSaNatvAt / .. 3 nanu nayaviSayatayA saMmato'rthaMkadezo'pi yadi vastu tadA tatparicchedI * nayaH pramANameva, vastuparicchedalakSaNatvAt pramANasya / sa na cedvastu tarhi tadviSayo nayo mithyAjJAnameva syAt , tasyAvastuviSayatvalakSaNatvAditi cet / tadavayam / arthaikadezasya vastutvAvastutvaparihAreNa vastvaMzatayA pratijJAnAt / .. g3 zaMkA-nayanA viSaya tarIke svIkRta padArthane eka deza paNa je vasturUpa hoya te tene jaNAvanAra naya pramANu svarUpa ja che; kAraNa ke, "vastu pari. cheda e ja pramANanuM lakSaNa che, ane je padArthane eka deza vartarUpa na hoya te tene viSaya karanAra naya mithyA jJAna ja thaze; kAraNa ke, avastune viSaya karavI e miyA jJAnanuM lakSaNa che. samAdhAna-uparokta kathana paNa nirdoSa nathI, kAraNa ke, ame arthanA eka dezane vastu ke avastu na mAnatAM vastuaMzarUpa mAnela che. (arthAta arthane eka deza vastu nathI tema avastu paNa nathI paraMtu vastune aMza che evI pratijJA ame jaNAvI che.) (paM.) nanvityAdi paraH / sa iti arthaikadezaH / tadviSaya iti sAthai kadezo viSayo yasyAsau tadviSaya iti viprahaH / tasyeti mithyAjJAnasya / tadavadyamityAdi sUriH / __ (Ti.) nanu nayavipayetyAdi / tatparicchedIti vastuparijJAnotpAdakaH / sa iti bharthaka dezaH / tadviSaya iti arthakadezagocaraH / tasyeti mithyAjJAnasya / arthaMkadezasyeti / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayalakSaNam / 4 tathA cAvAci - nAyaM vastu na cAvastu vastvaMzaH kathyate budhaiH / nAsamudaH samudo vA samudAMzo yathaiva hi // 1 // tanmAtrasya samudratve zeSAMzasyAsamudratA / [ 7. rM samudra bahutA vA syAt tattve vAstu samuMdravit ? // 2 // yathaiva hi samudrAMzasya samudratve zeSasamudrAMzAnAmasamudratvaprasaGgAt samudravahusvApattervA; teSAmapi pratyekaM samudratvAt / tasyAsamudratve vA zeSasamudrAMzAnAmapyasamudratvAt kacidapi samudrvyavahArAyogAt / samudrAMzaH samudrAMza evocyate, tathA svArthekadezo nayasya na bastu, svArthaikadezAntarANAmavastutvaprasaGgAd vastu bahutvAnuSaktervA; nApyavastu, zeSAMzAnAmadhyavastutvena kacidapi vastuvyavasthAnupapatteH / kiM tarhi ? vastvaMza evAsau tAdRkpratItervAdhakAbhAvAt ? tato vastvaMze pravarttamAno nayaH svArthekadezavyavasAya lakSaNo na pramANaM, nApi mithyAjJAnamiti // 1 // 74 ane te pramANe kahyuM paNa che ke-"jema samudranA aMza e samudra nathI ke asamudra paNa nathI parantu samudrAMza che, tema padAnA aMzane paDita puruSa vastu kahetA nathI tema avastu paNa kahetA nathI. parantu vastune aza kahe che. jo samudranA vivakSita aMzane samudra kahevAmAM Ave te khAkInA azamAM asamudratAnA ke ahu samudratAnA prasaMga Avaze. ane je samudranA aMzane asamudra mAnA tA bAkInA azA paNa asamudrarUpa thavAthI samudrajJAna kyAM thaze ' samudranA aMzane samudra mAne! te khAkInA zemAM asamudratAne, athavA te dareka aza samudrarUpa hovAthI samudrama}tA-(aneka samudratA)nA prasaMga Avaze ane jo samudranA azane asamudra mAneA te khAkInA samudra azA paNa asamudrarUpa hAvAthI kayAMya paNa samudranA vyavahAra thaI zakaze nahi. mATe samudrane aMza samudranAaMza ja kahevAya che. tevI rIte nayanA viSaya svArthaka deza pAte vastu nathI; kAraNu ke, tethI khAkInA svAthaeNka dezAMne avastutAne athavA vastukhahutAne prasaga Avaze. ane e ja rIte svArthaMka deza pote avastu paNa nathI; kAraNa ke, khAkInA aMze! paNa avanturUpa thaI javAthI kacAMya paNa vastunI vyavasthA-vyavahAra) ghaTaze nahi. tethI nayanA viSayarUpa vastune aza e vastunA aMza ja kahevAya che; kAraNa ke, tevuM jJAna thavAmAM kAI khAdhaka nathI. mATe vastunA aMzamAM pravata mAna naya svAthaeNka deza-(svaparekadeza)nA vyavasAyI hovAthI pramANurUpa nathI, tema mithyA jJAnarUpa paNa nathI e siddha thayuM. 1 (paM0) acastvityato'gre kiM tviti zeSaH / yathaiva hItyato'gre yata iti gamyam / samudraviditi samudrajJAnam / etadeva vyAcaSTe - yathaiva hotyAdinA / samudravyavahArayogAdityato'gre tatazceti gamyaH / samudrAMza eveti na samudraH / avastutvaprasaGgAdityato'gre vastutve veti gamyam / nApi mithyAjJAnamiti kiM tu naya ityabhidhIyate // 1 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 2.j nayAbhAsalakSaNam / . . (Ti0) nAyamiti arthaMkadezo na vastu nAvastu kintu vastvaMza ev| yathA samudrakallolo na samudro nAsamudraH / tanmAtrasyeti kallolamAtrasya / (zeSAMzasya) zeSAMzAnAmiti aparakallolAnAmasamudratvameka eva kallolaH samudraH / apare sarve vA samudrAH / anyathA sarvataraGgANAM pratyeka pArAvAratve samudreyattA pralayapadavImadhirohati / tattve iti nApyasamudraH yato'samudratve / samudraviditi kasmiMstaraGge samudrajJAnaM bhavatu / yadi ekastaraGgo'samudro'paro'pya samudraH, tRtIyo'pyasamudraH, samudratvaM kvApi na syAt / samudrasya kallolamayatvAditi bhAvaH / vicchabdena sambandhavalAdatra jJAnameva pratipattavyaM na tu jJAtA pumAn / kiM tahItyAdi / tAhagiti vastvaMzapratyayasya vAdhakapramANAbhAvAt // 1 // . nayasAmAnyalakSaNamuktvA nayAbhAsasya tadarzayitumAhuH ....... svAbhipretAdazAditarAMzApalApI punarnayAbhAsaH // 2 // . 1 punaH zabdo nayAt vyatirekaM dyotayati / nayAbhAso nayapratibimbAtmA * durnaya ityarthaH / yathA tIthikAnAM nityAnityAyekAntapradarzakaM sakalaM vAkyamiti // 2 // nayanuM sAmAnya lakSaNa kahIne nayAbhAsanuM lakSaNa jaNAvavA mATenuM kathana- je abhiprAya potAne abhipreta (ISTa) aMza (dharma)ne aMgIkAra karIne anya aMzone arthAta dharmone apalApa kare-nirAsa kare te nayAbhAsa (durnaya) kahevAya che. 2 g1 ahIM sUtramAM "punaH' zabda nathI pRthagubhAvane jaNAvanAro che. nayAbhAsa-naya pratibismAtmA (naya nahi paNa nayanA je) dunaya. jemake-anyatIthi ke ekAnta nitya ke ekAnta anitya vigere jaNAvanAra "samasta vAkya prayAga me hunaya che. 2 . - (0) taddazayitumiti nayasAmAnyalakSaNaM darzayitum / . (paM0) vAkyamiti nayAbhAsa ityarthaH // 2 // (Ti0) nayasAmAnyetyAdi / taditi lakSaNam // 2 // nayaprakArasUcanAyAhuH- . sa vyAsasamAsAbhyAM dviprakAraH // 3 // 1 sa prakRto nayaH vyAso vistaraH, samAsaH saMkSepastAbhyAM dvibhedaH, vyAsanayaH samAsanayazceti // 3 // . vyAsanayaprakArAn prakAzayanti __ vyAsato'nekavikalpaH // 4 // ekAMzagocarasya hi pratipattrabhiprAyavizeSasya nayasvarUpatvamuktaM, tatazcAnantAzAtmake vastunyekaikAMzaparyavasAyino yAvantaH pratipattRRNAmabhiprAyAstAvanto nayAH, te ca niyatasaMkhyayA saMkhyAtuM na zakyanta iti vyAsato nayasyA'nekaprakAratvamuktam // 4 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *va nybhedaaH| nayanA bhedo vyAsa ane samAsathI te be prakAre che. 3 te eTale prastuta naya. vyAsathI eTale vistArathI ane samAsathI eTale saMkSepathI. arthAt prakRti naya vistAra ane saMkSepa dvArA be prakAre che- (1) vyAsa naya ane (2) samAsa naya. 3 vyAsa nayanA bheda - vyAsa (vistAra)thI nayanA aneka bhede che. 4 61 padArthanA eka aMzane viSaya karanAra vaktAne abhiprAyavizeSa e ja nayanuM svarUpa che. (arthAta, e abhiprAyavizeSa ja naya che) ane padArthamAM anaMta aMze rahelA che, eTale temAMthI eka eka aMzamAM paryAvasAna pAmanArA vaktAonA jeTalA abhiprAya teTalA naye jANavA. te badhAne niyata saMkhyA dvArA gaNI zakAya tema nathI mATe vyAsathI nayanA aneka prakAra che, ema kahyuM. 4 samAsanayaM bhedato darzayanti samAsatastu dvibhedo dravyAthikaH paryAyArthikazca / / 5 / / 1 naya ityanuvartate; dravati droSyati. adudruvat tAMstAn paryAyAniti dravyaM / tadevArthaH, so'sti yasya viSayatvena sa dravyArthikaH / paryetyutpAdavinAzau prAmotIti paryAyaH sa evArthaH, so'sti yasyA'sau paryAyArthikaH / etAveva ca dravyAstikaparyAyAstikAviti, dravyasthitaparyAyasthitAviti, dravyArthaparyAyArthAviti ca procyate / samAsa nayanA bheda- paraMtu samAsathI naya be prakAre che, 1 dravyArthika naya ane 2 paryAyAthika naya para phula AgalA sUtragata "nayaH' e pada A sUtramAM anuvRtta che-cAhyuM Ave che ema jANavuM.) dravya zabdanI vyutpatti-je te te paryAne pAme che, . pAmaze ane pAmyA hatA te dravya kahevAya che. (dravatti, roti, avar tAMtAna prAniti tuSaY I) dravya e ja artha te dravyartha ane dravyAne je viSaya kare che te dravyArthika naya kahevAya che. paryAya zabdanI vyutpatti - utpAda ane vinAzane pAme te paryAya. (ti vattA-vinA mAtAtti paca) paryAya e ja artha te paryAyAtha ane paryAyAthane je viSaya kare che te paryAyAkinaya kahevAya che. A bane nayane dravyAstikanaya ane paryAyAstinaya, athavA dravyasthita naya ane paryAyasthita naya paNa kahevAmAM Ave che. __2 nanu guNaviSayastRtIyo guNArthiko'pi kimiti nokta iti cet , guNasya paryAya evAntarbhUtatvena paryAyArthikenaiva tatsaMgrahAt / paryAyo hi dvividhaH-kramabhAvI sahabhAvI ca / tatra sahabhAvI guNa ityabhidhIyate / paryAyazavdena tu paryAyasAmAnyasya svaSyaniLyAvinImadhanAna karo: , , , Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayamedAH / hara zakA-guNane viSaya karanAra trIje guNAkinaya paNa che, te te kema na hyo ? samAdhAna-guNa paryAyamAM ja antabhUta hovAthI paryAyArthikanayamAM ja - guNa kinayane samAveza thaI gayela che. paryAya be prakAre che. 1 kamabhAvI, ne 2 sahabhAvI. temAM sahabhAvI paryAya guNa kahevAya che. vaLI paryAya zabdathI svavyaktimAM vyApIne rahenAra paryAya sAmAnyanuM kathana che. tethI koI doSa nathI. * (paM0) nanu guNaviSaya ityAdi paraH / guNArthiko'pIti nayaH / guNasyetyAdi sUriH / tatsaGgrahAditi guNArthikasaMgrahAt / . .... (Ti0) nanu guNaviSayetyAdi / tatsaGgrahAditi guNArthikasyApyaGgIkArAt / 3 nanu dravyaparyAyavyatiriktau sAmAnyavizeSau vidhete tatastadgocaramaparamapi nayadvayaM prApnotIti cet / naitadanupadravam / dravyaparyAyAbhyAM vyatiriktayoH 'sAmAnyavizeSayoraprasiddheH / tathAhi-dviprakAraM sAmAnyamuktam-UrdhvatAsAmAnya tiryaksAmAnyaM ca / tatrotAsAmAnyaM dravyameva; tiryaksAmAnyaM tu prativyaktisadRzapariNAmalakSaNaM vyaJjanaparyAya eva / sthUlAH kAlAntarasthAyinaH zabdAnAM saGketaviSayA vyaJjanaparyAyA iti prAvacanikaprasiddhaH / vizeSo'pi vaisadRzyavivartalakSaNaH paryAya evAntarbhavatIti naitAbhyAmadhikanayAvakAzaH // 5 // .. ( zakA-sAmAnya ane vizeSa e banane draya ane paryAyathI bhinna che mATe te bannene viSaya karanArA bIjA be naya (sAmAnyAkinaya ane vizeSAthikanaya) paNa kahevA joIe. - samAdhAna-Ama kahevuM barAbara nathI. kAraNa ke, dravya ane paryAyathI judA sAmAnya ane vizeSa che ja nahi. jemake sAmAnya be prakAre kahela che1 UrdhvatA sAmAnya ane 2 tiryasAmAnya. temAM UrdhvatA sAmAnya 'dravya ja che ane tiphasAmAnya te-dareka vyaktimAM sadaza pariNAma svarUpa vyaMjana paryAya che. skUla, kAlAntaramAM rahenAra ane je saMketane viSaya bane che te vyaMjana paryAya kahevAya che. e vastu Agamaprasiddha che. tema ja vilakSaNa paryAyasvarUpa vizeSa paNa paryAyamAM ja antata thAya che. mATe dra yArthika naya ane paryAyAthika naya A bethI vadhu trIje kaMI naya nathI. 5 __- (60) nanvityAdi paraH / naitadanupadravamityAdi sUriH / vizeSo'pIti nityadravyavRttayo'ntyA vizeSAH // 5 // . (Ti.) nanu dravyetyAdi / tadgocaramiti sAmAnyavizeSaviSayam / nayadvayamiti sAmAnyanayo vizeSanaya ityubhayam / vizeSa iti visadRzena(vaisAdRzyena) bhinnabhinnarUpatvena ghaTapaTAdivaparItyena vivartaH pariNAmaH tadrUpaH / etAbhyAmiti dranyAthikaparyAyArthikanayAbhyAm // 5 // dravyArthikabhedAnAhu:---- Adho naigamasaMgrahavyavahArabhedAt tredhA // 6 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naigamanayalakSaNam / naya. huM AdyA dravyArthikaH ||6| tatra naigamaM prarUpayanti dharmayordharmiNordharmadharmiNozca pradhAnopasarjanabhAvena yadvivakSaNa sa naikagamo naigamaH // 7 // paryAyayodravyayordvavyaparyAyayozca mukhyAmukhyarUpatayA yadvivakSaNaM sa evaMrUpo naigamA bodhamArgA yasyA'sau naigamo nAma nayo jJeyaH // 7 // dravyArthi ka nayanA bhedo-~~ pahelAnA traNa bheda che. 1 naigama naya, r saMgraha naya, ane 3 vyavahAra [ 7, pahelAnA arthAt drabyArthi ka nayanA. gamanayanuM svarUpa - e dhama mAMthI, e dhamI mAMthI athavA dha, dhamI e emAMthI ekane mukhya ane khIjAne gauNa karI abhiprAya darzAvanAra naigama naya che. je aneka rIte vastunA Adha karAve che, cha 71 e paryAyAnI, e dravyenI ke dravya ane paryAya e enI paraspara mukhyatA ane gauNutA karI vivakSA karavA rUpa aneka bedhamA vALA naya te negamanaya jANavA, cha (paM0) pradhAnopasarjana bhAveneti pradhAnaM kiM AkhyAtapadasamadhikaraNaM pradhAnaM upasarjanaM taditarat // 7 // (Ti0) Adyo naigametyAdi // 6 // (Ti0) tatreti dravyArthikasya bhedatrayamadhye anekatrodhamArgatvena guNena naigamo nirdhAryate, yato nirdhAraNaM jAtiguNakriyAdibhiH syAt // 7 // athAsyodAharaNAya sUtratrayImAhuHsaccaitanyamAtmanIti dharmayoH // 8 // -- 1 pradhAnopasarjanabhAvena vivakSaNamitIhottaratra ca sUtradvaye yojanIyam / atra caitanyAkhyasya vyaJjanaparyAyasya pradhAnyena vivakSaNam ; vizeSyatvAt / sattvAkhyasya tu vyaJjanaparyAyasyopasarjanabhAvena tasya caitanyavizeSaNatvAditi dharmadvayagocaro naigamasya prathamo bhedaH ||8|| traNa sUtra dvArA naigama nayanAM udAharaNe!~ 'AtmAne viSe caitanya sat che.' sahIM me dharbhAnu (gau- pradhAnalAvadhI ) udAharaNa jANavuM. 8 71 A sUtramAM ane have pachInAM sUtromAM uparanA sUtramAMthI pradhAna ane gauNa bhAvathI vivakSA karavI.' eTale anuvrutti grahaNa karavI. A sUtra kathita udAharaNamAM caitanya nAmanA vyaMjana paryAyanI mukhyatAe vivakSA che; Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. 1] je sAm kAraNa ke, te vizeSya che, ane satva nAmanA vyaMjana paryAyanI gaNatAthI vivakSA che; kAraNa ke, te caitanyanuM vizeSaNa che. A be dharmo-(paryA) viSayaka nigama nayanA pahelA bhedanuM udAharaNa jANavuM. 8. ..(Ti0) sttvaakhysyetyaadi| upasarjaneti gauNatvena vivakSaNamekakamiti sambandhaH / tasyeti sattvasya // 8 // vastu pavavat miti Lio che. 1 atra hi paryAyavad dravyaM vastu vartata iti vivakSAyAM paryAyavad dravyAkhyasya dharmiNo vizeSyatvena prAdhAnyam , vastvAkhyasya tu vizeSaNatvena gauNatvam / 2 yadvA, kiM vastu paryAyavad dravyamiti vivakSAyAM vastuno vizeSyatvAt prAdhAnyam , paryAyavad dravyasya tu vizeSaNatvAt gauNatvamiti gharmiyugmagocaro'yaM naigamasya dvitIyo bhedaH // 9 // paryAyavALuM dravya vastu kahevAya che." ahIM be dhamanI (gauNa-pradhAna bhAvathI vivekSA che.) 9. g1 A sUtramAM paryAyavALuM dravya vastu che." e vivakSAmAM "paryAyavALA dravya nAmane dhamI vizeSya hovAthI te mukhya che, ane vastu nAmane dhamI vizeSaNa hovAthI te gauNa che. | hara athavA "zuM vastu paryAyavALuM dravya che?" evuM kahevAmAM Ave tyAre vastarUpa dhama vizeSya hovAthI te mukhya che, ane paryAyavALA dravyarUpa dhamI vizeSaNa hevAthI te gaNa che. A pramANe che dhamI(dravya)nA viSayavALA naigama nayanA bIjA bhedanuM A udAharaNa jANavuM. 9 " lakhe suNI vipayAnI phari dharmaLio paranA ... 1 atra hi viSayAsaktajIvAkhyasya dharmiNo mukhyatA, vizeSyatvAt , sukhalakSa.. Nasya tu dharmasyApradhAnatA, tadvizeSaNatvenopAttatvAditi dharmadhAlambano'yaM naigamasya tRtIyo bhedaH / nacAsyaivaM pramANAtmakatvAnuSaGgo dharmadharmiNoH prAdhAnyenAtra jJapterasaMbhavAt tayoranyatara eva hi naigamanayena prAdhAnatayA'nubhUyate / prAdhAnyena dravyaparyAyadvayAtmakaM cArthamanubhavadvijJAnaM pramANaM pratipattavyaM nAnyat // 10 // ... ' - "viSayAsakta jIva kSaNa mAtra sukhI hoya che. A kathanamAM dhamadhamInA (guNa-pradhAnabhAvanI vivaphA che.) 10 A sUtramAM viSayAsakta jIvarUpa dhamI-(dravya) vizeSya hovAthI te mukhya che, paratuM sukharUpa dharma (paryAya) vizeSaNarUpa hovAthI te gauNa che. dharma ane dhara-(dravya ane paryAya)nA AlaMbanavALA naigama nayanA trIjA bhedanuM A udAharaNa che. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNakSam | [73 ahIM dharma ane dhI dravya ane paryAya) ubhayanuM mukhyapaNe jJAna thatuM nathI, kAraNa ke, gama naya dvArA dharma ane dharmI bhayamAMthI kAI paNu ekanI ja mukhyatA anubhavAya che; ane dravya-paryAya' ubhaya svarUpa ane anubhavanAra vijJAnane ja pramANa mAnavuM joIe, khIjAne nahIM. 10 ( paM0) na cAsyaivaM pramANAtmakatvAnuSaGga ityAdi gaye / asyeti nayasya / tayoriti dharmameiLo ||10|| 10 (Ti.) kSaLamemiyAri| na cAEti naigamanacaca / tatreti naimanaye / (? dharmamiLo:) tayoriti dharmayoH dharmiNoH dharmadharmiNorvA / anyatara eveti dharma eva dharmyeva vA pradhAnatathA naigamenAbhyupagamyate'taH pramANanaigamayorbhedaH // 10 // atha naigamAbhAsamAhu:-- dharmadvayAdInAmaikAntikapArthakyA bhisandhirnaigamAbhAsaH // 11 // 1 AdizabdAd dharmidvayadharmadharmidvayayoH parigrahaH / aikAntikapArthakyAbhisandhiraikAntikabhedAbhiprAyo naigamadurnaya ityarthaH // 11 // atrodAharanti yathA''tmani sattvacaitanye parasparamatyantaM pRthagbhUte ityAdiH || 12 || 1 AdizabdAdvastvAkhyaparyAyavadddravyAkhyayordharmiNoH sukhajIvalakSaNayordharmadharmigozca sarvathA pArthakyena kathanaM tadAbhAsatvena draSTavyam / naiyAyikavaizeSikadarzanaM caitadAbhAsatayA jJeyam // 12 // naigamAbhAsanuM lakSaNa e dhama (pAya) vigeremAM ekAnta bheTa svIkAranAra abhiprAya nagamAbhAsa kahevAya che. 11 71 sUtragata 'Adi' zabdathI e dhamI ane dharmAMdhIaenuM grahaNuM samajavuM. e dhama vacce, e dhamI vacce ke dhama-dhamI vacce ekAnta bheda svIkAranAra abhiprAya naigamAbhAsa ke nAgama dunaya kahevAya che. 11 naigamAbhAsanuM udAharaNa-- jemake, AtmAmAM sattva ane caitanya ane dharmAM-(paryAcA) paraspara atyanta bhinna svarUpavALAM che vagere vagere. 12 71 sUtragata Adi (vagere) zabdathI vastu nAmanA ane paryAyavALA dravya nAmanA che. dharmImAM tathA sukha ane jIvarUpa dhama-dhamI mAM paraspara sathA bhedane jaNAvanAra abhiprAya nAgamAbhAsarUpa jANavA. naiyAyika ane vaizeSika darzana nagamAbhAsarUpa jANavA. 12 atha saMgrahasvarUpamupavarNayanti - sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saMgrahaH // 13 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. 24 nAmevA. 61 sAmAnyamAMtramazeSavizeSarahitaM sattvadravyatvAdikaM gRhNAtItyevaMzIlaH, samekIbhAvena piNDIbhUtatayAM vizeSarAziM gRhNAtIti saMgrahaH / ayamarthaH / svajAtedRSTeSTAbhyAmavirodhena - ' vizeSALAne tathA zat praha ra saMprada rti rUA - amuM meto raniM- yamumavira5parovara 8 che . ' saMgrahanuM lakSaNamAtra sAmAnyane ja viSaya karanAra abhiprAyavizeSa saMgraha na kahevAya che. 13 g1 samasta vizeSothI rahita sava, dravyatva vagere mAtra sAmAnyane grahaNa karavAnA svabhAvavALo saMgraha naya che. te vizeSarAzine ekIsAthe piMDarUpe grahaNa kare che tethI saMgraha naya kahevAya che. arthAt dRSTa-pratyakSa ane ISTa-anamAnathI virodha na Ave te rIte svAtinA vizeSone-paryAne ekarUpe (samUharUpe) grahaNa karanAra abhiprAya te saMgraha na kahevAya che. 13 saMgraha nayanA bheda- . A (saMgraha naya) be prakAre che; 1 para saMgraha ane 2 apAra saMgraha. 14 ' (paM0) svajAtedRsTeSTAbhyAmavirodheneti dRSTaM svayamanubhUtaM, anubhUtamapi pramANena jnyaatmijhamudate rUA tatra parasaMgrahamAhuHazepavizeSeSvaudAsInyaM bhajamAnaH zuddhadravyaM sanmAtramabhimanyamAnaH . prasaMga ! 2 parAmarza phayataneDapi yoganIm | udAharanti vizvamekaM sadavizeSAditi yathA // 16 // - asmin ukte hi saditijJAnAbhidhAnAnuvRttiliGgAnumitasattAkatvenaikatvamazeSArthAnAM saMgRhyate // 16 // para saMgrahanuM svarUpa - zuddha dravya aTale sattA mAtrane mAnanAra ane samasta viroSo(paryAmAM udAsInatAne bhajanAra abhiprAyavizeSa parasaMgraha naya jANo. 61 A sUtra temaja have pachInA sUtramAM parAmarza' zabdanI anuvRtti samajI levI. 15 parasaMgraha nayanuM udAharaNajemake-vizva eka (ekarUpa) che; kAraNa ke, sattAthI bhinna nathI. 16 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahanayamaidAH / . [7. 19 .. 1 mAma (pAtha ne sat35) svAthI meTale . 'sat' mevA jJAnanI ane "sa" evA kathananI anuvRttirUpa hetu dvArA jemanI sattA anumita karavAmAM . AvI che evA samasta padArthonuM aikya saMgrahIta thAya che. arthAta A anumAna dvArA sakala vizeSomAM udAsInatAne avalaMbana karanAra ane sanAtane mAna nAra abhiprAyavizeSa te parasaMgraha che, ema jANavuM. 16 (paM0) vizvamiti vizvaM sarvam // 16 // (Ti0) vizvamekamityAdi / jJAnAbhidhAneti jJAnaM cAbhidhAnaM nAma ca tayoranuvRttiliGgAnu- . . mitasattAkastadbhAvastattvaM tena , azepArthAnAmiti samagravizeSaNAnAm / yathA dhanagahanamityukte vibhinnajAtIyAnAM vibhinnarUpANAM vibhinnapramANAnAM sarveSAmapi pAdapAnAM grahaNam // 16 // .. etadAbhAsamAhuHsattA'dvaitaM svIkurvANaH sakalavizeSAnnirAcakSANastadAbhAsaH // 17 // azeSavizeSeSvaudAsInya bhajamAno hi parAmarzavizeSaH parasaMgrahAkhyAM . labhate, na cAya tatheti tadAbhAsaH // 17 // udAharantiyathA sattaiva tattvaM tataH pRthagbhUtAnAM vizeSANAmadarzanAt // 18 // 1 advaitavAdidarzanAnyakhilAni sAMkhyadarzanaM caitadAbhAsatvena pratyeyam / advaitavAdasya sarvasyApi dRSTeSTAbhyAM viruddhayamAnatvAt // 18 // athAparasaMgrahamAhuHdravyatvAdInyavAntarasAmAnyAni manvAnastadbhadeSu gajanimIlikA mavalambamAnaH punaraparasaMgrahaH // 19 // 1 dravyatvamAdiryeSAM paryAyatvaprabhRtInAM tAni tathA, avAntarasAmAnyAni sattAkhya- .. mahAsAmAnyApekSayA katipayavyaktiniSThAni tadbhedeSu dravyatvAdyAzrayabhUtavizeSeSu .. dravyaparyAyAdipu gajanimIlikAmupekSAm // 19 // parasaMgrahAbhAsanuM lakSaNa ekAMte sattAmAtrane svIkAranAra ane sakala vizeSo (ghaTAdi paryAya)ne niSedha karanAra abhiprAya parasaMhAbhAsa kahevAya che. 17 $1 samasta vize (paryAyo)mAM udAsInatA sevanAra abhiprAya ja "parasaMgrahanaya saMjJAne prApta kare che, paraMtu A abhiprAya te nathI (arthAta khaMDana na karatA ne mAtra udAsIna rahete evuM nathI, paraMtu khaMDana kare che.)tethI A saMgrahAbhAsa che.17 parasaMgrahAbhAsanuM udAharaNa- jemake, sattA ja tatvarUpa che, kAraNa ke, tenAthI bhinna ghaTapaTAdi vizeSa : (paryAya) TizAyara (manusayA viSaya35) thatA nathI. 18 1. paH saMpramu0 / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7. ra8.1 ' raMganabherA, 1 saghaLAM advaitavAdI dazane ane sAMkhya dazana parasaMgrahAbhAsarUpa jANavAM, kAraNa ke, samasta advaitavAda pratyakSa ane anumAna pramANa sAthe vidhavALe che. 18 aparasaMgrahanuM svarUpa- A dravyavAdi avantara sAmAnyane mAnanAra paraMtu temanA bhedomAM gajanimI "likAne avalaMbanAra (udAsInatA rAkhanAra) abhiprAya aparasaMgraha naya kahe vAya che. 19 A $1 ahIM Adi' zabdathI paryAyatva vigerenuM grahaNa jANavuM. "avAntara sAmAnya" eTale sattA nAmanA mahAsAmAnyanI apekSAe keTalIka ja vyaktiemAM rahenAra. temanA bhemAM" arthAt dravyavAdinA AzrayabhUta vizeSamAM. gajanimIlikAne arthAta upekSAne. 19 ... (Ti.) azeSetyAdi / ayamiti prakRtalakSaNaH / tatheti. azeSavizepeSu naudAsInyamAzrayati / tadAbhAsa iti (? para)saGgrahanayAbhAsaH / sAmAnyAdvaitavAdI. kApilaH prasabhaM vizeSAnazeSAnapahastayitumuttiSThate // 17 // * vArita- dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvadravyANAmaikyaM dravyatvAbhedAdityAdiryathA // 20 // 1 atra dravyaM dravyamityabhinnajJAnAbhidhAnalakSaNaliGgAnumitadravyatvAtmakasvenaikyaM .. paNNAmapi dharmAdidravyANAM saMgRhyate / AdizabdAccetanAcetanaparyAyANAM srvessaamektvm| paryAyatvAvizeSAdityAdi dRzyam // 20 // aparasaMgrahanuM udAharaNa- '. jemake, dharma-adharma-AkAza-kAla-pakala ane jIvarUpa dravya ekarUpa (abhina) che, kAraNa ke, te darekamAM vidyamAna dravyatva abhinna che. (arthAta te dravya dravyatvanI apekSAe abhinna che.) 20 huM ahIM dharmAdharmAdi chaye drAmAM"dravya-dravya e pramANe abhedanuM jJAna ane abhidhAna che, eTale e hetuthI anumita je dravyatva te rUpe e badhAnA ekatvane saMgraha karAya che. sUtragata Adi zabdathI cetana ane acetanarUpa samasta paryAyamAM paNa ekatva jANavuM; kAraNa ke, paryAyavarUpe temanAmAM kaMI paNa bheda nathI. 20 etadAbhAsamAhuHdravyatvAdikaM pratijAnAnastadvizeSAnniDhuvAnastadAbhAsaH // 21 // tAmasoDaparasaMhAmAsaH || 2? uddAhanti- yathA dravyatvameva tattvaM tato'rthAntarabhUtAnAM drvyaannaamnuplbdherityaadiH||22|| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAranayalakSaNam / 7. 24 1 ayaM hi dravyatvasyaiva tAttvikatAM prakhyApayati, tadvizeSabhUtAni tu dharmAdi- : : dravyANyapahanuta ityaparasaMgrahAbhAsanidarzanam / sarvatra saMgrahAbhAsatve kAraNaM pramANavirodha eva, sAmAnyavizepAtmano vastunastena pratIterabhihitatvAt // 22 // apara saMgrahAbhAsanuM lakSaNa dravyatyAdi apara sAmAnyane mAnanAra; paraMtu dhamadhamaMdirUpa vizene pratikSepa karanAra abhiprAyavizeSa apara saMgrahAbhAsa kahevAya che. 21 apara saMgrahAbhAsanuM udAharaNa- ma dravyatva tatva cha; 1291 , tanAthI minna (dharmAdhAdi) dravyo ... upalabdha thatA nathI. rara $1 A (apasaMgrahAbhAsa) dravyatvane ja tatvasvarUpe (vAstavikapaNe) svIkAre che, paraMtu tenA vizeSarUpa dharmAdi dravyone a5lApa kare che. A aparasaMgraDanuM dRSTAnta jANavuM. saMgrahAbhAsamAM dareka sthaLe pramANane virodha ja kAraNarUpa che; kAraNa ke, sAmAnya vizeSAtmaka vastunI pratIti pramANe dvArA thAya che ema kahela che. 22 (50) ayaM hi dravyatvasyaivetyAdi gadye / ayamiti nayaH / teneti pramANena // 22 // . (Ti0) dravyatvAdikamityAdi // 21 // (Ti0) tata iti dravyatvataH / sAmAnyeti / teneti pramANena / sAmAnyavizeSAtmakaM vastu. pramANapratipannaM na tu sAmAnyaikatvaM vizeSaikatvaM pramANabhUmiH // 22 // atha vyavahAranayaM vyAharanti- saMgraheNa gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM yenAbhisandhinA kriyate sa vyavahAraH // 23 // F1 saMgrahagRhItAn sattvAdyarthAn vidhAya na tu niSidhya yaH parAmarzavizeSastAneva vibhajate, sa vyavahAranayastajhaiH koya'te // 23 // udAharanti -- yathA yat sat tad dravyaM paryAyo vetyAdiH // 24 // 61 AdizabdAparasaMgrahItArthagocaravyavahArodAharaNaM dRzyam / yad dravyaM / tajjIvAdi paividhaM, yaH paryAyaH sa dvividhaH-kramabhAvI sahabhAvI ceti / evaM . yo jIvaH sa muktaH saMsArI ca, yaH kramabhAvI paryAyaH sa kriyArUpo'kriyArUpazce-. .. . tyAdi // 24 // vyavahAranayanuM svarUpa ShsaMgrahanaya dvArA viSaya karAyela (grahaNa karAyela) padArthomAM vidhipUrvaka . (vidhAna karavApUrvaka) vibhAjana je abhiprAya kare che te abhiprAyavizeSa vyavahAranaya kahevAya che. 23 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '7, 25 ] , vyvhaaraabhaasH| chu1 saMgrahanaya dvArA grahaNa karAyela sAdi ane niSedha karyA vinA A vidhAna karavApUrvaka vidhirUpe) je vibhAjana kare che, te abhiprAya vyavahAranaya kahevAya che. 23 : (50) avaharaNamiti vibhAgasthApanam / (jaM) vimAne ti vimAna sApati rarU (60) sa kriyArUpo'kriyArUpazceti ghaTe kambu-grIvAkAradhAritvAdayo'kriyArUpAH jalAharaNasamarthatvAdayazca kriyArUpAH // 24 // ... __etadAbhAsaM varNayanti .... .. yaH punarapAramArthikadravyaparyAyavibhAgamabhipraiti sa vyavahArAbhAsaH / / 25 / / ..- 61. yaH punaH parAmarzavizeSaH kalpanA''ropitadravyaparyAyapravivekaM manyate - voDatra vyavahArakune pratyeH | 23 / sAtti " vathA vArzana / rada che. 1. cArvAko hi pramANapratipanna: jIvadravyaparyAyAdipravibhAgaM kalpanA-. ssropitatvenApanute, avacAritaramaNIyaM. bhUtacatuSTayapravibhAgamAtraM tu sthUlalokavyavahArAnuyAyitayA samarthayata ityasya darzanaM vyahAranayAbhAsatayopadarzitam / / 26 // vyavahAranayanuM udAharaNa- 2 - - jemake je sat che, te dravya athavA paryAya che. 24 ' ha1 (sUtrokta udAharaNa parasaMgrahanayathI grahaNa thayela padArthanA viSayavALA - vyavahAra nAnuM che, paraMtu) sUtragata Adi zabdathI aparasaMgrahanaya dvArA grahaNa thayela padArthaviSayaka vyavahAra nayanuM udAharaNa paNa vicAravuM joIe, te A pramANe - je dravya che te jIvAdi cha prakAre che, ane paryAya kemabhAvI ane saha bhAvI ema be prakAre che; temAM jIva mukta ane saMsArI ema be prakAre che, ' temaja je kramabhAvI paryAya che te kriyArUpa ane akriyArUpa che. 24 vyavahArAbhAsanuM lakSaNache paraMtu je abhiprAya dravya ane paryAyanA vibhAgane apAramArthika rUpe svIkAre che te abhiprAya vyavahArAbhAsanaya kahevAya che. 25 - phula je parAmarza, abhiprAyavizeSa dravya ane paryAyanA vivekane kalpita mAne che, te paramazane vyavahAradunaya-vyavahArabhAsa tarIke jANa. 25 vyavahArAbhAsanuM udAharaNajemake-cArvAkadarzana. 26 , $1 cArvAka pramANathI siddha jIvadravya ane tenA paryAya vigere vibhAgane kalpita kahIne tene apalApa kare che, ane tAtvika rIte vicAravAthI taracha Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pryaayaathiknymedaaH| [7, 30 lAgatAM chatAM lekanA sthUlavyavahAramAM upayogI hovAthI bhUta catuSTaya (pRthvI, pANI, teja ane vAyu)nuM ja samarthana kare che. mATe ja cArvAkadarzanane ahIM vyavahArAbhAsa tarIke jaNAvela che. 26 dravyArthikaM tredhA'bhidhAya paryAyArthikaM prpnycyntiparyAyAtuddha jItrA zA samaDha parvamUta || ra7 || eSu RjusUtraM tAvadvitanvantiRju vartamAnakSaNasthAyi paryAyamAtraM prAdhAnyataH sUtrayannabhiprAya Rju atItAnAgatakAlakSaNakauTilyavaikalyAt prAJjalam ; ayaM hi dravyaM .. sadapi guNIbhAvAnnArpayati, paryAyAMstu kSaNadhvaMsinaH pradhAnatayA darzayatIti / / 28 // . . . kavIti- yathA mukhavivartaH sampatyastItyAdiH // 29 // 61 anena hi vAkyena kSaNasthAyisukhAkhyaM paryAyamAtraM prAdhAnyena pradarzyate, tadadhikaraNabhUtaM punarAtmadravyaM gauNatayA nAryate / AdizabdAd duHkhaparyAyo'dhunA-.. 'stItyAdikaM prakRtanayanidarzanamabhyUhanIyam // 29 // . traNa prakAranA dravyArthika nayane kahyA pachI paryAyArthika nayanuM pratipAdana paryAyAkinaya cAra prakAre che; 1 RjusUtra, 2 zabda, 3 samabhirUDha ane 4 evaMbhUta. 27 e cAramAMthI anusUtra nayanuM lakSaNa-- padArthanA Rju arthAta vartamAna kSaNa(samaya)mAM rahenAra paryAyamAtrane ja mukhyapaNe jaNAvanAra abhiprAya jusatra kahevAya che. 28 $1 aju eTale atIta ane anAgata kAlarUpa kuTilatAthI rahita hovAthI saraLa. A abhiprAya dravya vidyamAna hovA chatAM paNa tene gauNa mAnI tenI vivekSA karato nathI, paraMtu kSaNabhaMgura paryAnI mukhyapaNe vivakSA kare che. 28 jusUtranayanuM udAharaNajemake-vartamAnakALe sukharUpa paryAya che. 29 61 A sUtrarUpa vAkya kSaNamAtra rahenAra sukha nAmanA paryAyamAtrane ja mukhya paNe jaNAve che. parantu sukhanA AdhArabhUta AmAM nAmanA dravyane gauNa gaNI jaNAvatuM nathI. sUtragata "Adi' zabdathI hamaNuM duHkha paryAya che, vigere prakRtanaya kAjusUtranA dAkta tarIke jANavA. 29 (50) prakRtanayanidarzanamabhyUhanIyamiti prakRtanayanidarzanam, RjumUtranayanidarzanam // 29 // . nutrAmAM vate sarvathA vyApaDhApa tavAmA | 20 | $? sarvathA gukhapradhAnamAvAmAvo tamArA gurUtrAmAM che 30 || Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 33] udAharanti RjusatrAbhAsalakSaNam / 17 yathA tathAgatamatam // 31 // $1 tathAgato hi pratikSaNavinazvarAn paryAyAneva pAramArthikatayA samarthayate, tadAdhArabhUtaM tu pratyabhijJAdipramANaprasiddhaM trikAlasthAyi dravyaM tiraskuruta ityetanmataM tadAbhAsatayodAhRtam // 31 // * RjIsUtrAbhAsanuM lakSaNa-- sarvathA (ante) dravyanI apasAtha (niSedha) 42nAra abhiprAya RlusuutriibhAsa naya kahevAya che. 30 $1 gauNa pradhAnabhAvanA sUtrAlA mane hai. 30 RnusUtrAbhAsanuM udAharaNa jemake mauddhadarzana. 31 sa.thA abhAva svIkAravAthI tadyAbhAsa eTale Rju $1 bauddha pratikSaNu vinazvara paryAyAne ja paramArthi ka mAnIne tenu sama na kare che, parantu te paryAyAnA AdhArabhUta pratyabhijJAnAdi pramANe dvArA prasiddha dravyanA tiraskAra kare che. mATe tenA matane (abhiprAyane) danane RjusUtrAbhAsanA dRSTAnta tarIke jaNAvela che. 31. zabdanaye zabdayanti -- kAlAdibhedena dhvanerarthabhedaM pratipadyamAnaH zabdaH // 32 // 61 kAlAdibhedena kAlakAraka liGgasaMkhyA puruSopasargabhedena // 32 // udAharanti yathA vabhUvaM bhavati bhaviSyati sumerurityAdiH // 33 // 91 atrAtItavarttamAnabhaviSyallakSaNakAlatrayabhedAt kanakAcalasya bhedaM zabdanayaH pratipadyate / dravyarUpatayA punarabhedamamuSyopekSate / etacca kAlabhede udAharaNam / karoti kriyate kumbha iti kArakabhede, taTastaTI taTamiti liGgabhede, dArAH kalatramityAdi saMkhyAbhede, ehi manye rathena yAsyasi nahi yAsyasi yAtaste piteti puruSabhede, santiSThate avatiSThata ityupasargabhede // 33 // zabdanayanuM lakSaNu-- kAlAdi bhedathI zabdanA vAgyAmAM bheda mAnanAra abhiprAya zabdanaya vAya che. 32 St kAlAdibhedena - aba, araDa, siMga, saMkhyA, puruSa bhane upasarga vigerenA lehathI. 32 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zakkunaH / [ 7. 34 zabdanayanuM udAharaNa-- jemake sumeru hatA, sumeru che, ane sumeru haze. 33 71 ahIM zabda naya atItakAla, vartamAnakAla ane bhaviSyakAla ema kAlanA traNa bheda dvArA sumeru parvatarUpa amAM paNa (paryAyarUpe) bheda mAne che, parantu dravyarUpe emAM je abhedya che tenI upekSA kare che. zabdanA kAlabhedathI thatA atha bhedanu A udAharaNa jANavuM. te ja rIte 'vukSmaH joti' (ghaTa jalAharaNAdi kriyA kare che. A sthaLe kuMbha karyAM che). krummA yite" (ghaTa kuMbhAra vaDe karAya che.' A sthaLe kuMbha ka rUpa che.) kArakabhede abhedanuM udAharaNa che. tada, saTI, taTam (kinAre.) A ligabhede abhedyanu udAharaNa che. vArA: tram-(strIbhAryA) A saMkhyAbhede arthabhedanuM udAharaNa che. "rna, maLye caina yAti, nahi cAla, cAtarate vitata" e rote kriyApadyamAM uttamAdi puruSabhede abhedanu prAnta che ane ntitte, tti te Ane upasabhede abhedanuM udAharaNa jANavuM. 33 mAtaH || 12 || (paM0) ehi manye rathena yAsyasi ityAdivAkyatraye - manye ko'rthaH manye yAsyasi / koDathaH ? cAcAmi / prahAre ca mancovare manyatettame vaca' [pA0 jU. 1145106] // 23 // etadAbhAsaM bruvate -- tadbhedena tasya tameva samarthayamAnastadAbhAsaH || 34 // vvanestamevArthabhedameva; tadAbhAsaH zabdA tadbhedena kAlAdibhedena tasya udAharanti yathA vabhUva bhavati bhaviSyati mumerurityAdayo bhinnakAlAH zabdA bhinnamevArthamabhidadhati bhinnakAlazabdatvAt tAdRk siddhaanyzahityavi: || rUkhI 61 anena hi tathAvidhaparAmarzotthena vacanena kAlAdibhedAdbhinnasyaivArthasyAbhidhAyakatvaM zabdAnAM vyaJjitam / etacca pramANaviruddhamiti tadvacanasya zabdanayAbhAsatvam | Adizabdena karoti kriyate kaTa ityAdizabdanayAbhAsodAharaNaM sUcitam || rUkha // zabda nayAbhAsanuM lakSaNa~~ temanA bhedathI tenA bhedanuM ja samarthana karanAra tene AbhAsa che. 34 71 kAlAdinA bhedathI zabdanA vAgyAthane ekAnte bhinna ja mAnanAraM abhiprAya zabda nayAbhAsa kahevAya che. zabdanayAbhAsanuM udAharaNu-- jemake-sumeru hatA, sumeru che, sumeru haze . vagere bhinnAlIna zabdA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. rUTa 1 mahiai bhinna padArthanuM ja kathana kare che; kAraNa ke, te bhinna kAlavAcI zabda che tevA . bIjA siddha zabdonI jema. 35 ha1 tathA prakAranA abhiprAyavizeSathI utpanna thayela vacana dvArA zabda kAlAdibhedathI bhinna bhinna arthanA ja abhidhAyaka hoya che e vyaMjita karyuM. A vacana pramANathI viruddha che, mATe te vacana zabdanayAbhAsarUpa che. sUtragata Adi zabdathI sAta vAra, ziyane vara vigere zabdanayAbhAsanAM udAharaNa jANavAM. 35 (paM0) tAksiddhAnyazabdavaditi bhinnakAlasiddhAnyazabdavat / ... (paM0) tathAvidhaparAmarzAttheneti bhinnArthAbhidhAyakaparAmarzodbhavena // 35 // (Ti0) yathA babhUvetyAdi / tAhakUsiddhati bhinnArthatvaprasiddhazabdatvavat // 35 // samabhirUDhanayaM varNayanti-- paryAyazabdeSu niruktibhedena bhinnamartha samabhirohan samabhirUDhaH // 36 // 61 zabdanayo hi paryAyabhede'pyarthAbhedamabhipreti, samabhirUDhastu paryAyabhede bhinnAnanabhimanyate, abhedaM tvarthagataM paryAyazabdAnAmupekSata iti // 36 // rAti--- .. indanAdindraH zakanAcchakraH pUrdAraNAt purandara ityAdiSu yathA // 37 // .. . ityAdiSu paryAyazavdeSu yathA niruktibhedena bhinnamarthaM samabhirohannabhiprAyavizeSaH samabhirUDhastathA'nyeSvapi ghaTakuTakumbhAdiSu draSTavyaH // 37 // samabhirUDhanayanuM lakSaNa vyutpattinA bhedathI payayAtmaka zabda bhinna bhinna athanA vAcaka che evuM svIkAranAra abhiprAya samabhirUDhanaya kahevAya che. 36 $n je ke zabdanaya paryAyabhedamAM paNa arthane abhinna mAne che, paraMtu samabhirUDhanaya paryAyabhede ane bhina mAne che, ane paryAya zabdanA arthagita abhedanI upekSA kare che. 36 samabhirUDhanayanuM udAharaNa- aizvarya (ThakarAI) bhegave te Indra, samartha hoya te zakra, zatrunAM pura(nagara)ne nAza kare te puradara kahevAya che. 37 ha1 Indra, zaka, puraMdara vigere paryAyazabdamAM nirUktinA bhedathI bhinna ane mAnanAra abhiprAya vizeSa samabhirUDhanaya kahevAya che. te ja prakAre ghaTa, - kaTa, kuMbha vigere paryAya zabdomAM paNa bhinna arthane svIkAranAra abhiprAya samabhirUDhanaya che ema samajI levuM. 37 etadAbhAsamAbhASante--- paryAyadhvanInAmabhidheyanAnAtvameva kakSIkurvANastadAbhAsaH // 38 // ... tadAbhAsaH samabhirUDhAbhAsaH // 38 // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaMmUtanayaH / 7. 39 udAharantiM yathendraH zakraH purandara ityAdayaH zabdAH bhinnAbhidheyA.. ___ eva bhinnazabdatvAt karikuraGgaturaGgazabdavadityAdiH // 39 // samabhirUDhanayAbhAsanuM lakSaNa paryAyavAcI zabdonA vAcyArthIne sarvathA (ekAnta) bhinna mAnanAra abhiprAya samabhirUDhanayAbhAsa kahevAya che. 38 samabhirUDhanayAbhAsanuM udAharaNa-- jemake Indra, zaka, puraMdara vigere zabdo bhinna bhinna abhidheya (vAcyArtha)nA ja vAcaka che, kAraNa ke, te kari, kuraMga ane turaMganI jema bhinna bhinna shhe| che. 36 evaMbhUtanayaM prakAzayantizabdAnAM svapravRttinimittabhUtakriyAviSTamartha vAcyatvenA- . bhyupagacchanvaMbhUtaH // 40 // samabhirUDhanayo hIndanAdi kriyAyAM satyAmasatyAM ca vAsavAderarthasyendrAdivyapadezamabhipreti, pazuvizeSasya gamanakriyAyAM satyAmasatyAM ca govyapadezavat tathA rUDheH sadbhAvAt / evaMbhUtaH punarindanAdikriyApariNatamarthaM takriyAkAle indrAdivyapadezabhAjamabhimanyate; na hi kazcida kriyAzabdo'syAsti, gaurazva ityAdijAtizabdAbhimatAnAmapi kriyAzabdatvAt-gacchatIti gauH, AzugAmitvAdazva iti / zuklo nIla iti guNazabdAbhimatA api kriyAzabdA eva-zucibhavanAt zuklo nIlanAnnIla iti / devadatto yajJadatta iti yadRcchAzabdAbhimatA api kriyAzabdA eva-deva enaM . deyAt , yajJa enaM deyAditi / saMyogidravyazabdAH samavAyidravyazabdAzcAbhimatAH . . kriyAzabdA eva-daNDo'syAstIti daNDI, viSANamasyAstIti viSANItyastikriyApradhA- . natvAt / paJcatayI tu zabdAnAM vyavahAramAtrAt na nizcayAdityayaM nayaH svIkurute // 40 // .. udAharantiyathendanamanubhavannindraH zakanakriyApariNataH zakraH pUrdAraNa pravRttaH purandara ityucyate // 41 // samUtanayanu sakSa (zabdanI) pitAnI pravRttinA nimittarUpa kriyAthI yukta ane te zabdanA vAcyArthI tarIke svIkAranAra abhiprAya evaMbhUtanaya kahevAya che. 40 ha1 tathA prakAranI rUDhi (rivAja)ne laIne gamanakriyA hoya ke na hoya - te paNa pazuvizeSamAM gAyane vyavahAra karAya che tema IndanAdi (ThakurAIvigere) Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che, dara 3 evaMbhUtanayaH / kiyA hoya ke na hoya te paNa vAsavAdi padArthamAM IndrAdine vyavahAra karavAnuM samabhirUDhanaya svIkAre che, paraMtu evaMbhUtanaya te IndanAdi kriyAthI pariNata padArthane te kviAnA samaye ja IdrAdi zabdanA vyavahArane gya mAne che, kAraNa ke A evaMbhUtanayanA mate to koI paNa zabda-arthAta te badhA zabdone dhAtumUlaka gaNe che. (1) gAya, azva vagere jAtivAcaka zabdo paNa ThiyAvAcaka zabdo che; jemake-gamana kare te gAya, Azu (jhaDapathI) gamana kare te azva. (2) zuci-zuddha thatuM hoI zukala ane nIla thate heI nIla ema (guNavAcaka zabda paNa kriyAvAcaka che.) (3) devadatta, yajJadara vagere yuTachA. zabdoya kriyAzabdo che; jemake deva ene Apo" "yajJa ene Apo" evI vyutpatti devadatta ane yajJadattanI che. (4) daDI vagere saMgI dravya zabdo paNuM pitapotAnI kriyAthI yukta heI kriyAzabdo che. jemake, A daMDa dhAraNa kare che mATe daDI. samavAyI dravya zabda paNa potapotAnI kriyAthI yukta haI kviAzabda che. jemake A viSANa (ziMgaDAM) dharAve che mATe viSANI. zabdonA A pAMca bheda vyavahAranayanI apekSAe che, paraMtu nizcayanayanI apekSAe nathI e pramANe A evaMbhUtanaya svIkAre che. 40 evaMbhUtanayanuM udAharaNa ezvaryano anubhava karato heya (kurAI bhagavate heya-a bhegarUpa kriyA karato hoya, tyAre Indra, sAmarthane anubhavato heya-sAmarthyarUpa kiyA heya) tyAre zake, ane zatrunA nagarano nAza karavAne pravRtta thayela hoya tyAre puraMdara, e pramANe kahevAya che. 41 (0) takriyAkAle iti indanAdikriyAkAle / asyeti evambhUtasya / kriyAzabdatvAdityato'gre kathamiti gmym| daNDoti saMyogidravyazabdaH / viSANIti samavAyidravyazabdaH / paJcatayIti jAtiguNayadRcchAsaMyogisamavAyizabdA iti paJca // 40 // . . (dio) = divazviriyATriA ati pUrvamUtana ma ra gunAtirAjA - zcaturvidhaH / tadyathA dravyato guNato jAtisaH kriyAta ceti / dravyato daNDIti / guNato raktaH zukla iti / jAtito gauriti brAhmaNa iti vA / kriyAtaH svarNakArarUpakArAdiH / kecit paJcadhA samAcakSate nAmata ca, kecid yAdRcchikamedaM paJcamamAhuH / tayordravyakalpanAyAmevAntarbhAvaH DitthetyAdi / .. dravyakriyAjAtiguNaprabhedAt DavitthakartRdvijapATalAdau / * pravRtti munayo varita catuthI zAstraviraH purANAH 1 paJcatayoti paJcaprakArA yathA dravya jAtikriyAguNayadRcchAmedAt / ayamiti evNbhuutnyH||40|| evaMbhUtAbhAsamAcakSatekriyA'nAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipastu tamAsa jarA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaMbhUtanayAmAsaH / [ 7. zarU 91 kriyAssviSTaM vastu dhvanInAmabhidheyatayA pratijAnAno'pi yaH parAmarzastadanAviSTaM tatteSAM tathA pratikSipati na tUpekSate sa evaMbhUtanayAbhAsaH, pratItivighAtAt // 42 // udAharanti - yathA viziSTaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyaM ghaTazabdapravRttinimittabhUtakriyAzUnyatvAt paTavadityAdiH ||43|| 91 anena hi vacasA kriyA'nAviSTasya ghaTAdervastuno ghaTAdizabdavAcyatAniSedhaH kriyate sa ca pramANavAdhita iti tadvacanamevaMbhUtanayAbhAsodAharaNatayoktam // 43 // eva'bhUtanayAbhAsanuM lakSaNa - kriyAthI rahita padAthane zabdanA vAcya tarIke nahi svIkAranAra abhiprAya eva bhUtanayAbhAsa kahevAya che. 4ra 71 kriyAyukta padArthane zabdanA abhidheya-(vAsthya) tarIke svIkAratA hovA chatAM paNa je abhiprAya kriyAthI rahita padArthInI zabdanA abhidheya tarIke upekSA nahi parantu asvIkAra kare te evabhUtanayAbhAsa kahevAya che. kAraNa ke, temAM pratIti (anubhava)nA vidyAta thAya che. 42 eva'bhUtanayAbhAsanu' udAharaNa-- Ora viziSTa (jalAharaNa)kriyAthI rahita ghaTa padArtha ghaTazabdanAM vAcya nathI ja, kAraNa ke paDhanI jema te ghaTazakhsanI pravRttinA nimittabhUta kriyAthI rahita che. 43 71 A vacanathI kriyArahita dhaTAdi padAmAM ghaTADhi zabdanI vAcyatAne niSedha karAya che; arthAt ahIM kriyArahita ghaTapadArtha ghaTazabdane vAcya nathI eve niSedha karAya che ane te niSedha pramANa dvArA bAdhita che. mATe te (niSedhAtmaka) vacane eva'bhUtanayAbhAsanA udAharaNuM tarIke jaNAvela che. 43 (paM0) tadanAviSTamiti kriyAnAviSTam / taditi vastu / teSAmiti dhvanInAm / tatheti abhidheyatayA kriyAsnAviSTaM vastu teSAM dhvanInAmabhidheyaM na bhavatIti vAkyagarbhAzayaH // 42 // (Ti0 ) yathA viziSTaceSTetyAdi / sa ceti ghaTAdizabdavAcyatAniSedhaH / Niti pratyakSAdipramANanirAkRtaH / tadvacanamiti ghaTAdivAcyatvaniSedhakaM vAkyam // 43 // ke punareSu nayeSvarthapradhAnAH ke ca zabdanayA iti darzayanti eteSu catvAraH prathame'rthanirUpaNapravaNatvAdarthanayAH || 44 || zeSAstu trayaH zabdavAcyArthagocaratayA zabdanayAH // 45 // A sAta nayAmAM keTalAka nace| anaya rUpa che ane keTalAka nayA zakhsa naya rUpa che ? tenuM nirUpaNu-- A nagamAdi sAta nayAmAM pahelA cAra nayeA artha (padArtha)nuM nirUpaNa karatA heAvAthI atha nayA kahevAya che. 44 ane bAkInA traNa nayeA zabdanA arthAt zabdanA vAcyA te viSaya karatA hAvAthI zabdanA kahevAya che. 45 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7.49. ] . nayAnAmalpavahuviSayatvam / kaH punaratra bahuviSayaH ko vA'lpaviSayo naya iti vivecayanti.. pUrvaH pUrvo nayaH pracuragocaraH, paraH parastu parimita viSayaH // 46 // tatra naigamasaMgrahayostAvanna saMgraho bahuviSayo, naigamAt paraH, kiM tarhi naigama eva saMgrahAt pUrva ityAhuHsanmAtragocarAt saMgrahAnnaigamo bhAvAbhAvabhUmikatvAd bhUmaviSayaH // 47 // 61 bhAvAbhAvabhUmikatvAdbhAvAbhAvaviSayatvAt , bhUmaviSayo bahuviSayaH // 47 // A nagamAdi sAta namAM kaye naya adhika viSayavALe che, ane ka naya alpa viSayavALo che tenuM vivecana- naigamAdi sAte namAM pahelA pahelA nA adhika adhika viSayavALA che, 52tu pachI pachInA nayA ma5 ma85 viSayavANA cha. 46 nagamAdi sAte nAmAMthI nigama ane saMgraha e be nImAM nigamanI pachI rahela saMgraha bahu viSayavALo nathI paraMtu saMgrahanI pahelAM rahela naigama ja baha viSayavALe che eTale sUtrakAra jaNAve che - sattA (bhAva) mAtranA viSayavALA (arthAta) mAtra sattAne ja viSaya karanAra saMgrahAyanI apekSAe bhAva ane abhAva (sata ane asata) bannenA viSayavALo hevAthI naigamana, adhika viSayavALo che. 47 61 bhaavaabhaavbhuumiktvaat|| atha mA bhane malAvanA viSayavANI DApAthI bhUmaviSayaH meTale maI (madhi4) viSayavANI che. 47 saMgrahAd vyavahAro bahuviSaya iti viparyayamapAsyantisadvizeSaprakAzakAd vyavahArataH saMgrahaH samastasatsamUhopa darzakatvAt vahuviSayaH // 48 // vyavahAro hi katipayAn satprakArAn prakAzayatItyalpaviSayaH, saMgrahastu sakalasatprakArANAM samUhaM khyApayatIti bahuviSayaH // 48 // 'vyavahArAd RjusUtro bahuviSaya iti viparyAsaM nirasyantivartamAnaviSayAdRjusUtrAd vyavahArastrikAlaviSayAvalambi vAdanalpArthaH // 49 // 61 vartamAnakSaNamAtrasthAyinamarthamRjusUtraH sUtrayatItyasAvalpaviSayaH, vyavahArastu kAlatritayavartyarthajAtamavalambata ityayamanalpArtha iti // 49 // . Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayAnA malpabahuviSayatvam / [ chI saMgrahanayanI apekSAe vyavahAranaya adhika viSayavALA che evI viparItamAnyatAnuM nirasana~~~ sat sAmAnyanA keTalAka vizeSone jaNAvanAra vyavahAranI apekSAe sattA mAnyamAM samAveza pAmatI badhI ja vastuene jaNAvanAra saMgrahanaya adhika viSayavALe che. 48 24 $1 vyavahAranaya satsAmAnyanA (sat-vanA) keTalAka prakArone ja jaNAve che, mATe te apa viSayavALo che, jyAre saMgrahanaya sata-sAmAnya anaMta samasta padArthone jaNAvanAra hAvAthI adhika viSayavALo che. 48 RjusUtra vyavahAranayathI adhika viSayavALo che e viparIta mAnyatAnuM nirasana---- va mAna kSaNasthAyI padArtha ne viSaya karanAra RjIsUtranayanI apekSAe vyavahAranaya traNe kAlanA padArthone viSaya karanAra hovAthI vizeSa viSayavALo che. 49 41 RjIsUtranaya mAtra vartamAna kSaNamAM ja rahenAra padArthane jaNAve che, mATe te apaviSayavALA che, paraMtu vyavahAranaya tA traNe kAlanA padArthone viSaya karanAra hAvAthI bahu viSayavALA che. 49 (paM0) samastasatsamUhopadarzakatvAditi sarvamekaM sadavizeSAt // 48 // RjusUtrAcchando bahuviSaya ityAzaGkAmapasArayanti - kAlAdibhedena bhinnArthI padarzinaH zabdAdRjusUtrastadviparItavedakatvAnmahArthaH // 50 // 91 zabdanayo hi kAlAdibhedAdbhinnamarthamupadarzayatIti stoka viSayaH, RjusUtrastu kAlAdibhedato'pyabhinnamarthaM sUcayatIti bahuviSaya iti // 50 // zabdAt samabhirUDho mahArtha ityArekAM parAkurvanti - pratiparyAyazabdamarthabhedamabhIpsataH samabhirUDhA cchandastadviparyayAnuyAyitvAt prabhUtaviSayaH // 51 // 61 samabhinaya hi paryAyazabdAnAM vyutpattibhedena bhinnArthatAmarthayata iti tanugocaro'sau zabdanayastu teSAM tadbhedenApyekArthatAM samarthayata iti smdhikviSayaH / / / / zabdanaya RjusUtrathI adhika viSayavALe che e zaMkAnuM apasaraNu kAlADhi bheda dvArA bhinna ane jaNAvanAra zabdanayanI apekSAe RjI sUtra tenAthI viparIta abhinna padArthane jaNAvanAra heAvAthI vizeSa viSaya vALA che. 50 61 zabdanaya kAlAdibheda dvArA bhinna bhinna padmA (abhedya)ne jaNAve che, jyAre RjusUtra te kAlAdi bheda hAvA chatAM abhinna ane jaNAvanAra hAvAthI vadhAre viSayavALA che. 50 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 53] nyvaakym| zabdathI samabhirUDha vadhAre viSayavALe che e zaMkAnuM nirAkaraNuM-- dareka paryAyavAcI zabdone bhinna bhinna vAcyArthavALA mAnanAra samabhirUDha nayanI apekSAe zabdanaya to te paryAyavAcI bhinna bhinna zabdone paNa ekAuvAcI mAnanAra hevAthI prabhUta viSayavALo che. para phula samabhirUDhanaya judI judI vyutpattivaDe pratiparyAya zabdone bhinna bhinna arthavALA mAne che, mATe te apaviSayavALe che; jyAre zabdanaya judI judI vyaspatti hovA chatAM paNa prati paryAya zabdane abhinna arthane jaNAvanAra mAne che mATe pracura viSayavALe che. 21 (50) asAviti RjusUtraH / teSAmiti shbdaanaam| tabhedeneti vyutpattibhedena // 51 // samabhirUDhAdevaMbhUto bhUmaviSaya ityapyAkUtaM pratikSipanti__ pratikriyaM vibhinnamarthaM pratijAnAnAdevaMbhUtAt samabhirUDha stadanyathArthasthApakatvAnmahAgocaraH // 52 // . . 61 evaMbhUtanayo hi kriyAbhedena bhinnamarthaM pratijAnIta iti tucchaviSayo'sau, samabhirUDhastu tadbhedenApyabhinnaM bhAvamabhipretIti prabhUtaviSayaH // 52 // samabhirUDhathI evaMbhUta adhika viSayavALo che, e mAnyatAnuM nirAkaraNa-- bhinna bhina kriyA dvArA zabdone bhinna bhinna arthane vAcaka mAnanAra evaMbhUta nayanI apekSAe samabhirUDhanaya kiyAne bheda hovA chatAM abhinna ane mAnanAra hovAthI vadhu viSayavALe che, para - phula evaMbhUtanaya kriyAnA bhedathI arthamAM paNa bheda mAne che mATe te alpaviSayavALe che jyAre samabhirUDhanaya yiAne bheda hovA chatAM paNa padArthane abhinna mAne che, mATe puSkaLa viSayAvaLe che. para (paM0) tadbhedenApIti kriyAmedenApi // 52 // __ atha yathA nayavAkyaM pravartate tathA prakAziyanti* nayavAkyamapi svavipaye pravarttamAnaM vidhipratiSedhAbhyAM saptabhaGgImanuvrajati // 53 // 1 nayavAkyaM prAglakSitavikalAdezasvarUpaM; na kevalaM sakalAdezasvabhAvaM pramANa. vAkyamityapi zabdArthaH / svaviSaye svAbhidheye pravarttamAnaM vidhipratiSedhAbhyAM parasparavibhinnArthanayayugmasamutthavidhAnaniSedhAbhyAM kRtvA saptabhaGgImanugacchati, pramANasaptabhaGgIvadetadvicAraH karttavyaH / . 62 nayasaptabhaGgIpvapi pratibhaGgaM syAtkArasyaivakArasya ca prayogasadbhAvAt / tAsAM vikalAdezatvAdeva sakalAdezAtmikAyAH pramANasaptabhaGgyA vizeSavyavasthA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayasya phalam / panAt / vikalAdezasvabhAvA hi nayasaptabhaGgI vastvaMzamAtraprarUpakatvAt ; sakalA... dezasvabhAvA tu pramANasaptabhaGgI saMpUrNavastusvarUpaprarUpakatvAditi // 53 // .. nayavAkyanI pravRttinuM svarUpa--- pitAnA viSayamAM pravRtti karanAra nayavAkya paNa vidhi ane niSedhanI - vivakSA vaDe saMmabhaMgInuM rUpa pAme che. pa3 phula mAtra sakalAdezasvabhAvavALuM pramANavAkya ja svaviSayamAM pravartatuM vidhi ane niSedhanI ka95nA dvArA sahabhaMgIne prApta thAya che ema nathI, paraMtu agAu jaNAvela vikalAdezasvabhAvavALuM nayavAkya paNa viSayamAM pravRtti karatuM paraspara bhinna bhinna arthavALA be nayathI utpanna thayela vidhi ane niSedha dvArA saptabhaMgIne prApta thAya che. arthAta jema pramANavAkyanI saptabhaMgI bane che tema nayavAkyanI paNa sasabhaMgI bane che. nayasabhaMgInA svarUpane vicAra pramANe saptabhaMgInI jema samajI le. g2 naya saptabhaMgInA dareka bhaMgamAM paNa cAravAra" ane "ghara" ne ' prayoga thAya che, te paNa vikalAdeza svarUpavALI naya saptabhaMgI sakalAdezasvabhAva- - - vALI pramANe saptabhaMgIthI judI che. nayasaNabhaMgI vikalAdeza svabhAvavALI ja che, kAraNa ke te vastu (padArtha)nA aMzamAtrane ja jaNAvanAra che, jyAre pramANa saptabhaMgI te sakalAdeza svabhAvavALI che, kAraNa ke te vastu (padArtha)nA saMpUrNa che. - svarUpane jaNAvanAra che. (baMne saptabhaMgImAM ATale ja taphAvata che.) pa3 (paM0) vikalAdezatvAdevetyatra tAsAM saptabhaGgInAm , atra ca kAkvA vyAkhyA // 53 // ___ evaM nayasya lakSaNasaMkhyAviSayAn vyavasthApyedAnI phalaM sphuTayantipramANavadasya phalaM vyavasthApanIyam // 54 // . . . pramANasyeva pramANavat , asyeti nayasya, yathA khalvAnantaryeNa pramANasya saMpUrNa- . . vastvajJAnanivRttiH phalamuktam , tathA nayasyApi vastvekadezAjJAnanivRttiH phalamAnantayeNAvadhAryam / yathA ca pAramparyeNa pramANasyopAdAnahAnopekSAvuddhayaH saMpUrNavastuviSayAH / phalatvenAbhihitAstathA nayasyApi vastvaMzaviSayAstAH paramparAphalatvenAvadhAraNIyAH / tadetada dviprakAramapi nayasya phalaM tataH kathaJcidbhinnamabhinnaM vA'vagantavyam / nayaphalatvAnyathAnupapatteH kathaJcidbhedAbhedapratiSThA ca nayaphalayoH prAguktapramANaphalayoriva kuzalaiH . ... vartAvyA pachI A rIte nayanA lakSaNa, saMkhyA, viSayanI vyavasthA karIne phalanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- nayanA kulanI vyavasthA pramANanA kulanI vyavasthAnI jema karI levI. 54, 61 pramANanuM anantara (sAkSAta) phala jema vadhu saMbaMdhI samasta ajJAnane nAza kahela che, tema nayanuM anantara (tAtkAlika) phala vastu (padArtha)nA eka Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 55 pramAtRsvarUpam / aMza saMbaMdhI ajJAnanA nAzarUpa jANavuM. pramANanuM paraMparA phala (phalanuM phala) jema saMpUrNa padArtha viSayaka upAdAna, hana ane upekSA buddhi che, tema nayanuM paraMparAphala vastu (padArtha)nA aMzaviSayaka upAdAna, hAna ane upekSAbuddhi jANavI. nayanuM anantara ane paraMparA ema banne prakAranuM phala nathI kathaMci bhinna ane kathaMciThuM abhinna jANavuM. anyathA naya ane phalane saMbaMdha ghaTI zakaze nahi. naya ane nayana phalamAM kathaMcit bhedabhedanI pratiSThA (vyavasthA) pramANa ane pramANunA phalamAM pahelAM je rIte kahela che, te rIte vidvAnee karI levI. 54 - (paM0) AnantaryeNeti avyavahitatvena / pAramparyeNeti vyavadhAnena / vastvaMzaviSa. yAstA iti tAH hAnopekSAvuddhayaH / tata iti nayAt // 54 // (Ti0) evaM nayasyetyAdi / tA iti upAdAnahAnopekSAvuddhayaH / tadetaditi anantapAramparyarUpaM dvibhedamapi / tata iti nayAt / kathaJciditi na tu sarvathA bhinnaM na ca sarvathA tAdAtmIbhUtam // 54 // taditthaM pramANanayatattvaM vyavasthApya saMprati teSAM tatra kathaJcidaviNvagbhAve. nAvasthiterakhilapramANanayAnAM vyApakaM pramAtAraM svarUpato vyavasthApayanti pramAtA pratyakSAdiprasiddha AtmA // 55 // 1 pramiNotIti pramAtA, kiMbhUtaH ka ityAha-pratyakSAdiprasiddhaH pratyakSaparokSapramANapratItaH, atati aparAparaparyAyAn satataM gacchatItyAtmA jIvaH / A pramANe pramANa ane nayatattvanI vyavasthA karIne temanAthI abhinnarUpe avasthita pramAtA, je badhA pramANa ane namAM vyApaka che, tenA svarUpanI vyavasthA pratyakSAdi pramANethI siddha AtmA pramAtA kahevAya che, 55 * 812 yathArtha jJAna 42 te. (pramINotIti pramAtA) zaMkA-pramAtA ke che ane keNa che? samAdhAna-pramAtA pratyakSa ane parokSa pramANothI prasiddha AtmA che. nira tara navanavA paryAyAne pAme ta mAtmA, 2 mA nAma cha. (atati aparAparaparyAyAn satataM gacchati iti AtmA) (paM0) tepAmiti pramANanayatattvAnAm / toti Atmani / / (Ti0) taditthamityAdi / tepAmiti pramANanayAnAm / tatreti pramAtari / aviSvagbhAveneti avinAbhAvena / .:- 92 ihAtmAnaM prati vipratipedire pre| cArvAkAstAvaccarcayAMcakruH-kAyAkArapariNAmadazAyAmabhivyaktacaitanyadharmakANi pRthivyaptejovAyusaMjJakAni catvAryeva bhUtAni tattvam , na tu tadvyatirikaH kazcid bhavAntarAnusaraNavyasanavAnAtmA; yaduvAca . bRhaspatiH--"pRthivyapastejovAyuriti tattvAni, tatsamudAye zarIraviSayendriyasaMjJAH; Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUtacaitanyavAdakhaNDanam / . .. [7: 55 tebhyazcaitanyam" iti pratyekamadRzyamAnacaitanyAnyapi ca bhUtAni samuditAvasthAni caitanyaM vyaJjayiSyanti, madazaktivat ; yathA hi kASThapiSTAdayaH prAgadRzyamAnAmapi madazaktimAsAditasurAkArapariNAmA vyaJjayanti; tadvadetAnyapi caitanyamiti / $2 AtmAnA lakSaNamAM anya darzanakAroe vivAda karyo che. temAM prathama cArvAkAe karela AtmatatvanI carcA nIce pramANe che. kAyAkAra bane che tyAre jemAM caitanya abhivyakta thAya che evAM pRthvI, pANI, teja ane vAyu nAmanA cAra bhUto e ja tattva che. paraMtu tethI bhinna bhavAntaramAM janAra (apara apara manuSyAdi paryAyane pAmanAra) AtmA nAmanuM keI tava nathI, te aMge AcArya bRhaspatinuM kathana che ke pRthvI, pANuM, teja ane vAyu e ta che. e tanA samudAyamAM zarIrasaMjJA, viSayasaMjJA, ane IndriyasaMjJA che, ane temAMthI (zarIrasaMsA, viSayasaMjJA ane IndriyasaMjJAmAM pariNata bhUtasamudAyamAMthI) caitanya che. jo ke pRthvI, pANI, teja ane vAyu A cAre bhUta- " mAMnA pratyekamAM cetanya dazyamAna nathI te paNa jyAre teone samudAya ane che tyAre teo madazaktinI jema caitanyano AvirbhAva karaze. jema kASThapijhA dimAM (tADAdi, dhAvaDInAM phUla, mahuDAnAM phUla, kedravAdimAM) madazakti dekhAtI nathI paNa jyAre teo surAkArane pAme che tyAre madazaktine avirbhAva kare che, tema A bhUta paNa caitanyane AvirbhAva kare che. (50) pare iti paratIrthyAH / pare ityataH purasteviti gamyam / tadvayatirikta iti bhUtavyatirikaH / pratyekamityAdinA nAstika eva vati / etAnyapIti bhUtAnyapi / . (Ti0) yathAhi kASTheti kATaM tADAdi tadrasasambhUtA piTaM kodravAdi piSTapeyAdhAtukI puSpasammizrA' tadrasapariNatirmadazaktivyajikA syAt / tadvaditi piSTakASThAdivat / etAnIti catvAri mahAbhUtAni / ___ tadetat taralataramativilasitam, kAyAkArapariNatabhUtaizcaitanyAbhivyakverasiddheH, sataH khalvabhivyaktiyuktA / na ca dehadazAyAH prAga bhUteSu caitanyasattAsAdhakaM pratyakSamasti, tasyaindriyakasyAtIndriye tasminnapravartanAt , anaindriyakasya tasya tvayA'naGgIkArAcca / .. nApyanumAnam , tsyaapynnggiikaaraadev| atha svIkriyata eva lokayAtrAnirvAhaNapravaNaM dhUmAdyanumAnam, svargApUrvAdiprasAdhakasyAlaukikasyaiva tasya tiraskArAditi cet ; tarhi kAyAkArahetuSbakAyAkArabhUteSu bhUteSu caitanyAnumAnamapyalaukikaM syAd, laukikaistatra tasyAnanumIyamAnatvAt , svargApUrvAdiprasAdhakamapi vA tad laukikaM bhavet / S3 jaina-tamAruM A kathana caMcaLa buddhinuM pariNAma che, "kAyAkAra pari thata bhUtamAMthI cetanya AvirbhAva pAme che e vastu asiddha che, kAraNake abhivyakti te vidyamAna padAthanI ja ghaTI zake che. Ama tamAe mAnelI abhivyakti pramANasiddha nathI. chatAM e abhivyakti pramANasiddha hoya te dehadazA pAmyA pahelAM te bhUtemAM cetanyane siddha karanAra karyuM pramANa che? Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 55] bhUtacaitanyavAdakhaNDanam / pratyakSa pramANamAMnu aindriyaka pratyakSa te kahI zakaze! nahi, kAraNa ke te atIndriya caitanyamAM pravRtta thavAne zaktimAna nathI ane anendriyaka pratyakSa paNa kahI zakaze nahi. kAraNa ke te tame mAnatA nathI. tevI ja rIte anumAna paNa kahIM zakatA nathI, kAraNa ke pratyakSa sivAya koI paNa pramANu tamane mAnya nathI. cArvAka--leka vyavahAranA nirvAha mATe laukika mAdi anumAna ame mAnIe chIe para'tu svarga, apUrva vagerene sAdhanAra alaukika anumAna ame mAnatA nathI. jaina--tA kAyAkAra nahi pAmelA paraMtu kAyAkAranA kAraNarUpa bhUtAmAM caita'nyanu' anumAna paNa alaukika ja mAnavuM joI e, kAraNa ke leAkeA AvuM anumAna karatA nathI ane jo tamArA A anumAnane laukika kahevA mAgatA hA te svarga, apUrvane sAdhanAra anumAnane paNa laukika mAnavu joIe. (paM0) tadetadityAdi sUriH / asiddheH ityato'gre kimitIti gamyam / tasyeti pratyakSasya / atIndriye iti caitanye / tasyeti pratyakSasya / svargApUrvAdiprasAdhakasyetyatra apUrvazabdena puNyapApasya / tasyeti anumAnasya / tiraskArAditi asmAbhiH / alaukikaM syAditi ko bhAvo yadi 'kilAlaukikaM tvayA na manyate tadA caitanyAnumAnamapi alaukikaM prApnotIti bhAvaH / tatreti bhUteSu / tasyeti caitanyasya / (Ti0 ) sataH khalviti asannAbhivyajyate asacchakreNApyutpAdayituM na pAryate, dravyapudgalAbhAvAt gaganAmbhoruhavat, yathA caitattasmAttathA / atha zakrAdayaH suparvANo na santi pratyakSeNAnupalabhya - mAnatvAditi cet, bhUteSvapi caitanyaM na pratyakSalakSyaM tadapi tatra nAstIti kathaM na manyadhvam / kAyAkArapariNateSu bhUteSu caitanyaM pratyakSeNa lakSyate iti cet, nanu pratyakSeNAtIndriyeNa endriyeNa vA caitanya lakSyate viduSA / na tAvat prathamaH kalpaH kalpazikhova bhavatpakSakSemAya / atIndriyasya indriyapathAtItazakrAdisurajIvAdiprasAdhakatvena bhavanmatAbhighAtodyatasya prakhyAtatvAtH / na dvitIyaH zubhaMyuH / indriyasyAtIndriye pravezAnupapatteH / atondriyacaitanyavacchakA disiddhirapi kartavyA / prAgiti pUrvam / tasyeti pratyakSasya / tasminniti caitanye / anaindriyakasyeti avadhyAdikasya / tasyeti pratyakSajJAnasya / nApyanumAnamiti nApyanumAnam bhUteSu caitanyaprasAdhana kakSam / tasyApIti anumAnasyApi / cArvAkor3adhyakSa mekamiti vacanAt / atha svIkriyata ityAdi / svargeti svarga prarUpakasya / apUrveti adRSTapuNyapApAdinirNetuH / alaukikasyeti lokavyavahAravyatiriktasya / tasyeti anumAnasya / [ ? tiraskArAditi ] nirAkaraNAt / tatreti teSu bhUteSu / tasyeti caitanyasya / taditi anumAnam / 2 94 athoktaM prAkkASThapiSTapramRtiSu pratyekamapratIyamAnA'pi madazaktiH samudAyadazAyAM yathAbhivyajyate, tathA kAyAkAre caitanyamapIti cet / tadasatyam / yataH keyaM madazaktirnAma ? / vastusvarUpameva, atIndriyA vA kAcit / na prAcyaH pakSaH, kASThapiSTAdivastusvarUpasyAsamudAyadazAyAmapi sattvena tadAnImapi madazakterabhivyaktiprasakteH / atIndriyAyAstu tasyAstadAnImanyadA vA na te svIkAraH sundaraH, kSAtiriktapramANasya tatsAdhakasya bhavato'bhAvAt / jainaistadAnIM svIkRtaiva tAvadiyam, pradhya 1. kila loDhe 1. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUtacaitanyavAdakhaNDanam / 7. baMdha , " samudAyadazAyAmabhivyakti svIkArAditi cet / tadasat tasyAstadAnIM tairutpAdyatvena svIkArAt mRtpiNDadaNDakulAlA disAmagryAM ghaTavat / saMti vastuni jJAnajananayogyaM hyabhivyaJjakamucyate, pradIpAdivad / na ca kApTapiSTAdIni madazakau tathA tasyAH sAdhakapramANAbhAvAd iti kathaM taddRSTAntena caitanyavyaktiH sidhyet ? pha $4 cArvAM--paNu ame pahelAM kahI ja gayA chIe ke, pRthak pRthak kahelA kApiSTAdimAM prathama nahi jaNAtI madazakti jema samudAya dazAmAM abhi vyajita thAya che tema kAyAkAra pAmela bhUtAmAM caitanya abhivyajita thAya che. jaina-tamAe kahyuM teA che paNa te ceAnya nathI, kAraNa ke prazna eTale ja che ke, A madazakti zuM che ? vasturUpa che ke keAI atIndriya che ? vastu svarUpa te kahI zakaze| nahi, kAraNa ke asamudAyadazAmAM paNa kASTiAdi vastuonu svarUpa teA che ja te te vakhate (asamudAya dazAmAM) paNa abhivyaktinA prasaMga Avaze. vaLI, madazaktine asamudAyadazAmAM ke samudAyadazAmAM atIndriyarUpe tame svIkArI te tamArA mATe sAruM hitavAha) nathI, kAraNa ke tevI (atIndriya) madazaktine sAdhanAra pratyakSa pramANathI bhinna khIjuM kAI paNu pramANu tame mAnatA nathI, ane pratyakSa tene sAdhI zakatuM nathI. cArvAka--tame jenAe te madazaktinI samudAya dazAmAM abhivyakti mAnelI hAvAthI asamudAyAvasthAmAM e atIndriyA madyazakti svIkArelI ja che. jaina-tamAru' uparokta kathana vyAjabI nathI, kAraNa ke mATIne piMDa, dauMDa, kuMbhAra vigere sAmagrI hoya tyAre ghaTanI utpatti thAya che tema samudrita dazAmAM jaineAe madazaktinI utpatti mAnela che paraMtu abhivyakti mAnela nathI. kAraNu ke vidyamAna vastunuM jJAna karAvanAra prIpa jevA padArthA abhivya jaka kahevAya che. kASThApiSTAdi madazaktinA viSayamAM abhivya jaka kahevAya nahi,. kAraNa ke mada zaktinu' astitva sAdhanAra kAI pramANu nathI. tethI madazaktinA dRSTAnta dvArA bhUtAmAM caitanyanI abhivyakti kaI rIte siddha thaze ? ( paM0 ) athoktamityAdi nAstikaH / tadasatyamityadi sUriH / tadAnImiti asamudAye / anyadA veti samudAye / tatsAdhakasyeti atIndriyazaktisAdhakasya / tadAnImiti asamudAyadazAyAm / iyamiti atIndriyA zaktiH / jJAnajananayogyamiti sato vastuno jJAnaM janayati / sAdhakapramANAbhAvAditi madazakteH prAk sattAsAdhakapramANAbhAvAt / (Ti0) kASTa piSTAdItyAdi / tasyA iti madazakteH / tadddaSTanteneti madazaktyudAharaNena / 5 atha bhUtebhyazcaitanyamutpadyamAnamiSyate / naitadapi prazasyam, pRthagavasthebhyo'pi tebhyastadutpattiprasakteH / bhUtasamudayasvabhAvAt kAyAttadutpAda iti ced, nanu samastAd vyastAd vA tasmAt tadutpadyeta na tAvat samastAt aGgulyAdicchede'pi paJcatAprasaGgAt, anyathA zira chede'pyapaJcasvaprApteH / nApi vyastAd ekasminneva kAye'neka caitanyotpattiprasaGgAt / athaikaH zarIrAvayavI tata ekameva caitanyamutpadyate / 3. : Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. dha ] bhuutcaitnyvaadkhnnddnm| ... tadapyasUkSmam , akSapAdamata evaM tAdRzAkyavisvIkArAt, tvanmate tu "samudayamAtramidaM kalevaram" ityabhidhAnAt / $pa cAvaka-te bhUtathI caitanyanI utpatti thAya che ema ame mAnIzuM. * jaina-tamAruM te kathana paNa prazaMsApAtra nathI, kAraNa ke, evuM mAnavAthI te pRthapha pRthaka bhUtothI paNa citanyanI utpatti thavI joIe. cArvAka-pRthak pRthapha bhUtathI nahi paNa bhUtanA samudAyarUpa kAyAthI ja - catanyanI utpatti thAya che. - jena-je ema hoya te prazna che ke samasta kAyathI caitanyanI utpatti thAya che ke vyasta kAya (bhinna bhinna aMge)thI ? je samasta kAyathI thatI ' hoya te, AMgaLI Adi ke eka avayavane cheda thatAM ja maraNa (acetanatvane) prasaMga Avaze, ane tema na mAne te mastakane cheda thavA chatAM paNa maraNa (advaitanya) nahi thAya. vyasta pakSa paNa yogya nathI, kAraNa ke ema mAnavAthI eka ja kAyAmAM aneka caitanyanI utpattine prasaMga Avaze. cArvAka-tema nahi bane, kAraNa ke, zarIrarUpa avayavI te eka che, mATe eka ja caitanya utpanna thAya che. jena--tamAruM A kathana paNa sthUla che, kAraNa ke akSapAda (gautama)nA matamAM ja tevA avayavIne svIkAra che, paraMtu tamArA matamAM A zarIra mAtra bhUtanA samUharUpa che "kura mAtrAmanuM vAvAjhma" emaM kahela che, arthAta tame zarIravayavIne svIkAratA nathI. (50) atha bhUtebhya ityAdi paraH / naitadapItyAdi sUriH / tasmAditi kAyAt / tari catajo ! (Ti.) tebhya iti pRthivyAdibhyo bhUtebhyaH / tadutpattIti madazaktyutpAdaprasaGgAt / tasmAditi kAyAt / taditi caitanyam / anyatheti zarIrasyAGgulyAyekAvayavasthe'pi na paJcatA ceta / apanatveti maraNAbhAvaprAptaH / akSapAdeti naiyAyikamate / tAdRzeti ekasvarUpaniraMzAvayavyanIkArAt / kiJca, zarIrasyAvaikalyAd mRtazarIre'pi caitanyotpattiH syAt / atha vAtAdidopaiguNyAd na mRtazarIrasya caitanyotpAdakatvam / naitad yuktam / yato mRtasya samIbhavanti doSAstato dehasyA''rogyalAbhaH, tathA coktam-"teSAM samatvamArogyaM kSayavRddhI viparyaye" iti; tatazca punarujjIvanaM syAt / atha samIkaraNaM doSANAM kuto jJAcate ?, grAvivivAranAt ! jana-vaLI, mRtaka (maDadA)nuM zarIra avikala (saMpUrNa) hovAthI te maDadAmAM paNa caitanya (navajIvana)nI utpattine prasaMga Avaze. - cAvaka-vAtAdi(vAta, pitta ane kapharUpa) doSonI viSamatA hovAthI mRta zarIra saitanyanuM utpAdaka nathI. ' Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ bhUtacaitanyavAdakhaNDanam / [ G. dha je--tamAruM A kathana egya nathI, kAraNake mRta zarIranA vAtAdiSo sama. thaI jAya che, vAta di devanI samAnatA e Arogya che ane devone kSaya ke vRddhi e anArogya che. "tevAM samatvamAnortha sacavRddhI vistartha" e siddhAMta zarIrane Arogyane lAbha the joIe ane tema thatAM mRta zarIrane punaH navajIvana prApta thaze. cArvAka -mRta zarIramAM danuM samIkaraNa (samatva) che te kaI rIte jANI zakAya ? (50) "teSAM samatvamArogyam" ityatra teSAM doSANAm / atha samIkaraNamityAdi / prH| svarAdItyAdi sUriH / (f) cAritti vinArA mUtasamuhya tAraNyAtA taraphati tamAtuM kAraNAt dopasamIbhAvAd vA / tepAmiti vAtAdidoSANAm / viparyaya iti rogavRddhiH tatazceti vAtAdidopasamatvAt / 6 atha vaiguNyakAriNi nivRtte'pi nAvazyaM tatkRtasya vaiguNyasya nivRttiH, yathA vahinivRttAvapi na kApTe zyAmikAkauTilyAdivikArasya / tadapyasUpapArdam / yataH kiJcit kvacidanivartyavikArArambhakaM dRSTam , yathA kASThe vahniH zyAmikAdeH; kvacicca nivartyavikArArambhakam , yathA suvarNe dravatAyAH; tatra yadi dopavikAro'nivartyaH syAt cikitsAzAstraM vRthaiva syAt , tato daurbalyAdivikArasyeva mahato'pi maraNavikArasya nivRttiH prasavyeta / jena-mRtazarIramAM navarAdi vikAra jovAmAM AvatuM nathI mATe doSonuM samatva jANI zakAya evuM che. cArvAka-viSamatAne karanAra dUra thavAthI (nAza pAmavAthI) tenAthI karAyela viSamatA paNa avazya cAlI jAya te koI niyama nathI. arthAta viSamatAnuM kAraNa dura thavA chatAM viSamatA TakI zake che, jemake agni nAza pAmavA chatAM lAkaDAmAM tenAthI niSpanna zyAmatA ane vaktArUpa vikAra TakI rahe che. ' A $jana-tamAruM A kathana paNa yuktisaMgata nathI, kAraNa ke keIkyAMka evA vikAra utpanna kare che je nivRtta thatA nathI, jemake agnie lAkaDAmAM utpanna karela zyAmatArUpa vikAra agni nAza pAmavA chatAM naSTa thato nathI te vaLI kaI kyAMka e vikAra utpanna kare che je nivRtta paNa thAya che, jemake agnithI . suvarNamAM utpanna thayela dravatArUpa vikAra agnine nAza (abhAva) thatAM nAza pAme che have je prastutamAM doSarUpa vikArane nivArI na zakAya tevuM mAnavAmAM Ave te cikitsA (vaidyaka)zAstra niSphaLa thaze, ane je nivArI zakAya tevA mAnavAmAM Ave te dubalatAdi vikAronA nivAraNanI jema cikitsAzAstranA prayogathI maraNarUpa mahAvikAranuM paNa nivAraNa mAnavuM paDaze, (60) atha vaiguNyakAriNItyAdi paraH / tadapyasUpapAdamityAdi suuriH| kiJciditi / yastu / kvaciditi kArye / vRthaivetyato'gre na ca tatheti gamyam / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 7.] . mUvaitavAdyaus / rUrU (0i) nA jaiTutherAri ! rAtatti vaijItharofifstra virAja nivRttiriti sambandhaH / dravatAyA iti vahinivartya vikArArambhakaH / tatreti zarIre / tataM : iti cikitsAzAstrasyAprAmANye / daulyeti bhayurvedoktA asAdhyA apyAmayAH paJcatvAvyamicA riNaH sAdhyA bhaveyuH, sAdhyA apyasAdhyAH syuriti bhAvaH / . . 67 atha cikitsAprayogAd daurbalyAdinivRtyupalabdherapaneyavikAratvam , asAdhya vyAdherupalabdheranapaneyavikAratvaM cetyubhayathAdarzanAd maraNAnivRttiH, tadasat / yata auSadhAderalAbhAt AyuHkSayAd vA kazcidasAdhyo vikAro bhavati, doghe tu kevale vikArakAriNi nAstyasAdhyatA / tathA hi-tenaiva vyAdhinA kazcid mriyate kazcid na, iti nedaM doSe kevale vikArakAriNi ghaTate; tasmAt karmAdhipatyamevA'tra susUtram / .... .na caitat paralokAdAgatamAtmAnaM vineti, tathAhi-etasyotpAde dehaH saha kArikAraNam, upAdAnakAraNaM vA bhavet / prAci vikalpe kalevarasya sahakAribhAve kimupAdAnaM caitanyasya syAt ? tadvyatirekeNa tattvAntarAbhAvAt / na cAnupAdAnA kasyacit kAryasyotpattirupalabdhacarI, zabdavidhudAdInAmapyanupAdAnatve tattvacatuSTayAnantarbhAvo . bhavet , dehAdhikopAdAnAbhyupagame tu caitanyasya niSpratyUhAtmasiddhiH, kAyasahakRtAdAtmopAdAnAt tathAvidhacaitanyaparyAyotpAdaprasiddheH / - ha7 cArvAka-cikitsAzAstranA prAgathI dubalatAdi vikAronI nivRtti (nAza) jaNAtI hovAthI tenA vikArane nivArI zakAya evA mAnavA joIe. paraMtu evA paNa vyAdhio che je asAdhya hoya che. AthI tevA vikArone nivArI ne zakAya evA vikAnI kaTimAM mUkavA joIe. A pramANe vikAre banne prakAre jevAmAM AvatA hovAthI maraNarUpa vikAra nivArI na zakAya teve che. jena-tamAruM A kathana paNa yogya nathI, kAraNa ke auSadhAdi sAmagrI na maLavAthI athavA AyuSyanA kSayanA kAraNe ke vikAra asAdaya thAya che. paraMtu je kevaLa doSane kAraNe ja vikAra thato hoya te te asAdhya bane nahi. eka ja vyAdhi hoya chatAM keI eka maraNa pAme che jayAre bIje kaI maraNa pAmato nathI. have je vikAranuM kAraNa mAtra doSa ja mAnavAmAM Ave te ekanuM maraNa ane bIjAnuM amaraNa ghaTI zake nahi. tethI karmanuM Adhipatya ja kAraNa che e spaSTatayA sUcita thayuM.. ' vaLI, karmanuM A Adhipatya paNa paralekamAMthI Avela AtmA vinA saMbhavI zakatuM nathI, te nIce pramANe darzAvyuM che. caitanyanI utpattimAM zarIra sahakArI kAraNarUpe athavA upAdAna kAraNarUpe hoya. have je caitanyanI utpattimAM zarIrane sahakArI kAraNa mAnavAmAM Ave to caitanyanuM upAdAna kAraNa zuM thaze? kAraNa ke, zarIrarUpe upasthita cAra bhUta sivAya bIjuM koI tatva te che ja nahi, ane upAdAne kAraNe sivAya kaI paNa kAryanI utpatti thatI nathI, eTale ke caitanyanI Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 bhUtacaitanyavAdakhaNDanam 1 [ 7.55 utpatti upAdAna vinA thaI ema mAnavu' paDaze paNa te ayukta che. vaNI, zabda vidyuta Adi padArthInI utpatti upAdAna vinA mAnavAmAM te cAra tattvomAM tenA antarbhAva nahi thAya, arthAt tamArI tattvavyavasthA lupta thaze ane jo upAdAna kAraNa mAne te nirvine Atmasiddhi ja thaI, kAraNa ke kAyArUpa sahakArI kAraNanI sahAyavaDe AtmarUpa upAdAna kAraNathI te te prakAranA manuSyAdi caitanyaparyAyanI utpatti prasiddha ja che. ( paM0 ) atha cikitsAprayogAdityAdi paraH / tadasadityAdi sUriH / ( paM0) tadvyatirekeNeti dehavyatirekeNa / tattvAntarAbhAvAditi bhavanmate / (Ti0) tenaiva vyAdhinetyAdi / idamiti ubhayasvabhAvamanithitaM maraNasvarUpam atreti jIvane maraNe vA / susUtramiti suvicAram / (Ti0 ) etaditi karmAdhipatyam / tathAhItyAdi etasyeti caitanyasya / tadvadyati: rekeNeti kalevaramantareNa / tattvAntareti kAyAkArapariNatasya bhUtacatuSTayasya bhavatI (tA) tattvatayA svIkArAt / upalabgheti pUrvamupalabdhA upalabdhacarI bhUtapUrvavRttezvarapratyayaH / zabda vidyuditi zabdavidyudAdaya upAdAnaM vinaivotpadyanta iti cet tato bhavadAgamAbhipretatattvacatuSTayakSa yapratyayo bhavati / niHpratyUheti nirvighnA / pratyU (ho) nirapUrvaH / nirgatAniprat yUhANi (nirgatAH pratyUhAH ) yasyAH pazcApuso (po) anavyayavisRSTastu visargasthAne sa ( pa ) tvam | 'nirdurarvahirAviH prAducaturAm' [si0 he0 22319] kapavargayoH patvam / " 18 nApyupAdAnakAraNaM kAyazcaitanyopAdeyasya, parasparAnuyAyivikAravattvaM khaTTapAdAnopAdeyayorlakSaNam, yathA paTAnuyAyinI limavattvaM tantUnAm tantvanuyAyinI limavattvaM ca paTasya; tathAhi - nIlatantupaTala parirghaTitamUrtiH paTo nIla eva bhavati, zukla ca paTo nIlIdravAdinA rajyamAno nIlatantusantAna eva bhavatIti / tatra na tAvat tanorupAdAnatvopapattiH, upAdAnabhAvAbhimatatanubhAjaH zastrasaMpAtAdijanitasya vikArasya vAsIcandanakalpAnAmanyatra gatacittAnAM vA caitanye'nupalambhAt / yastu zastrasaMpAtAdyanantaraM kasyApi mUrcchAdicaitanyavikAraH, sa rudhirasaMdarzanapIDA bhayAdisambhava eva, na tu kAyavikArakAraNakaH; pararudhira saMdarzana vyAghrAdibhayotpannamUrcchAdivat / astu vA kAyavikArakAraNako'sau tathApi nopAdAnakAraNaM kAyaH tasminnavasthAmAtrakAraNatayA tasya sahakArikAraNatvasyaivopapatteH, suvarNadravatAyAM dahanavat / 1 SS8 zarIrane caitanyarUpa upAdeya (kArya)nu' upAdAna kAraNa paNa kahI zakAze nahi, kAraNa ke upAdAna ane upAdeyamAM eka bIjAnA vikAreAnI anuvRtti hoya che. jemake, taMtuenI nIlimA paTamAM jAya che ane paTanI nIlamA ta tuomAM jAya che, te A pramANe che. nIla taMtuonA samUhathI banela pa8 nIla je thAya che ane nIla dravyathI dheALA paTane nIla dravyathI raMgatAM te paTanA taMtue paNa nIla thai jAya che. A pramANe upAdAna-upAdeyanuM lakSaNa eka khIjAnA vikArAne Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7.55] bhUtacaitanyavAdakhaNDanam / anusaravuM e che, eTale upAdAna upAdeyanuM AvuM lakSaNa hoI cetanyanAM upAdiAna kAraNa tarIke zarIra ghaTI zakatuM nathI, kAraNa ke, zarIramAM zastrAdinA ghAtathI utpanna thayela vikAra vAsIcandana,95 madhyasthavRttivALa vItarAganA athavA anyatra " rokAyela cittavALA (ekAgra dhyAnavAlA). puruSanA caitanyamAM upalabdha thatuM nathI. ane je zastro ghAta thayA pachI kaI caitanyamAM mUchadirUpa vikAra jovAya che te, bIjAnA rUdhira (lehI)nA darzanathI athavA vyAdhrAdinA bhayathI Avela mUchanI jema, rUdhirane jovAthI athavA pIDA vigerenA bhayathI ja utpanna thayela hoya che, paraMtu te mUchadirUpa caitanyavikAra zarIramAM vikAra thaye eTalA mAtrathI nathI, eTale ke zarIranA vikAsanI atuvRtti caitanyamAM nathI athavA A mUchadirUpa caitanyavikArane kAyAgata vikAranA kAraNe mAnavAmAM Ave te 'paNuM zarIra caitanyanuM upAdAna kAraNa nathI banatuM; kAraNa ke citanyamAM thatI mUchadirUpa avasthAnuM ja mAtra kAraNa hovAthI te sahakArI kAraNa che, jemakesuvarNanI dravatArUpa avasthAnuM agni e sahakArI kAraNa che. A rIte zarIranA vikAre caitanyamAM ghaTatA na hovAthI zarIra cetanyanuM upAdAna kAraNa siddha thaI zakatuM nathI. - (0) caitanyopAdeyasyetyato'gre yata iti gamyam / anuplmbhaaditi| vikArAnupalambhAt / tasminniti.caitanyaviSaye / avasthAmAtrakAraNatayeti harSAmarSoMdAsInyAyapasthAmAtra. kAraNatayA / .. (Ti.) nApyupAdAnetyAdi / toti zarIracaitanyayorupAdAnopAdeyatve / tanoriti shriirsy|caitnye iti na vikArasya na ca vAsIcandanasamAnasya saumyatvasya jJAne upalambhaH kazcit sambhavati / astu vA kAyetyAdi / asAviti catanyavikAraH / tasminniti caitanye / ...... tasyeti zarIrasya / dahanavaditi dahanasyeva / yathA dahanasya sahakAritvaM suvarNadravatAyAM sthitimAtra kAraNatvAt na tUpAdAnatvam / / nApi caitanyasyopAdeyatvopapattiH, upAdeyabhAvAbhimatacaitanyajuSo harSaviSAdamUrchAnidrAbhItizokAnekazAstraprabodhAdervikArasya kAye'nupalambhAditi noktamupAdAna____lakSaNaM dehasyopapadyate / yavRddhau yadAtmanaH kAryasya vRddhistattasyopAdAnam , yathA tantavaH paTasya; ityapyupAdAnalakSaNaM na tanocaitanyaM prati yujyate, yojanazatAdizarIrapramANAnAmapi matsyAdInAmalpatamabuddhitvAt , kRzatarazarIrANAmapi keSAMcid nRNAM sAtizayaprajJAvalazAlivAt ; yA punareSA vAlakAdevigrahavRddhau caitanyatavRddhiH, sA zarIrasya caitanyaM prati sahakAribhAvAd , udakavRddhAvaGkuravRddhivat , upAdAnabhAve hi niyamena caitanyasya tavRddhyanuvidhAyitvaM syAd na caivam , tathAnubhavAbhAvAt / pUrvAkAraparityAgAjahavRttottarAkAropAdAnalakSaNaM tanozcaitanyaM prati nAstyeva, upAdAnabhAvAbhimatazarIraprAktanAkAraparityAgAbhAve'pi prAdurbhavannAnAprakAraprakarSarUpacaitanyavikAropalambhAditi na caitanyaM pratyupAdAnabhAvo'pi. vapupaH sUpapAdaH / . . Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUtacaitanyavAdakhaNDanam / ... [7. 55 . - te ja prakAre caitanyanA vikAre zarIramAM ghaTatA na hovAthI te caitanya :zarIranuM upAdeya arthAta kArya che e paNa siddha thaI zakatuM nathI. kAraNa ke caitanyanA vikAre harSa, viSAda, mUccha meha), nidrA, bhaya, zeka tathA aneka ' zAstrone bodha vagere kAyAmAM upalabdha thatA na hoI upAdAnanuM lakSaNa dehamAM ghaTatuM nathI. cArvAka-jenI vRddhithI kAryanI pitAnI vRddhi thAya te tenuM upAdAne kAraNe kahevAya che. jemake, taMtuo paTanuM upAdAna kAraNa che (arthAta taMtuonI vRddhi thavAthI peTanI paNa vRddhi thAya che mATe taMtuo paTanA upAdAna kAraNarUpa che.) jena-AvuM upAdAnanuM lakSaNa kare te tene anusarIne paNa zarIra citanyanA upAdAna tarIke ghaTI zakatuM nathI, kAraNa ke seMkaDe jananA pramANa- . vALA zarIrane dhAraNa karavA chatAM masyAmAM alapabuddhi hoya che jyAre keTalAka, atikRza (dubalA) zarIravALA puruSamAM atizayavALI prajJAnuM vizeSa bala hoya che. te cArvAka-paNa bAlaka vigeremAM te zarIranI vRddhi pramANe caitanyanI vRddhi thatI jovAya che, te zarIra caitanyanA upAdAnarUpe kema na ghaTI zake? jaina-aMkuranI vRddhimAM pANInI vRddhi jema sahakArI kAraNa che tema. caitanyanI vRddhimAM bAlakAdinA zarIranI vRddhi sahakArI kAraNa che. paNa je zarIra mAM caitanya upAdAna kAraNa hoya te zarIranI vRddhimAM avazya cetanyanI vRddhi thAya, paNa te anubhava thato nathI mATe zarIra cetanyanuM upAdAna kAraNa nathI.' - cArvAka-je pitAnA svarUpane tyAga karyA vinA pUrvAkArane tyAga karIne uttarAkArane dhAraNa kare che te padAtha upAdAna kahevAya che. ... - jana-A pramANe upAdAnanuM lakSaNa mAne te paNa zarIra caitanyanuM upAdAna kAraNa ghaTI zake nahi; kAraNa ke, upAdAna kAraNa tarIke ISTa zarIramAM pUrvakArane tyAga na hoya te paNa vividha prakAranA prakarSarUpa caitanyavikAre pragaTa thAya che te anubhava che, mATe caitanya ane zarIrane upAdAna-upAdeyabhAva yuktisaMgata nathI. (50) upAdAnabhAve hItyatra kAkvA vyAkhyA / tadvRddhayanuvidhAyitvamiti dehavRddhayanu- . vidhAyitvam / pUrvAkAraparityAgetyAdi pUrvAkAraparityAge sati / .. ... -- (Ti0) tadvRddhayanuvIti zarIravRddhadhanuyAyitvam / na caivamiti zarIravRddhau na caitanyavRddhiH / tatheti zarIrAnuyAyicaitanyavRddhayanubhavAbhAvAt / pUrvAnAreti pUrvAkAraparityAgenAjahad vRttaH svakIyasvarUpamararityajannamuJcan ya uttarAkArastasya upAdAnam / pUrvA kAraparityAgo'pi ::: uttarAkAragrahaNe'pi nijasvabhAvamamuJcan pUrvasamayAbhyastamupAdAnabhAvo na syAdataH / (tanoriti) kaaysy| - kiJca, yathA kASThAdyantaHpratiSThAdavyaktAjjvalanAjjvalanaH, - candrakAntAnta'rgatAd vA toyAt toyaM vyaktIbhavadabhyupagataM bhavatA, tathA'vyaktAccaitanyAt kuto'pi pAzcAtyAd vyaktacaitanyamabhyupagamyatAm ; tathA cAtmasiddhiH / atha dRzyamAna Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7.55] bhUtacaitanyavAdakhaNDanam / kASThendukAntAdereva pArthivAjjvalanodakAdyutpAdo'bhyupagamyate, nAdRzyamAnAt kuto'pi; tarhi kSINaste tattvacatuSTayavAdaH, sarveSAM bhUmyAdInAmupAdAnopAdeyabhAvaprasaGgena jainAbhipretapudgalaikatattvavAdaprasaGgAditi na bhUtebhyazcaitanyotpAdaH sadvAdaH / / ' vaLI, tame jema lAkaDAmAM rahela avyakta agnithI vyakta agnine, ane candrakAnta maNimAM rahela avyakta jalamAMthI vyakta (pragaTa) jalane AvirbhAva mAne che tema keI paNa rIte pahelAnA avyakta caitanyathI vyakata caitanyane. AvirbhAva paNa mAne ane e rIte abhivyaktivAda mAnavAthI) paNa AtmAnI siddhi thaze. cArvAka-dazyamAna (pratyakSa jaNAtA-pratyakSa pramANuthI siddha) kASThamAMthI pArthiva agni ane dazyamAna candrakAnta maNimAMthI pANInI utpatti mAnIe chIe paNa adazyamAna (pratyakSa nahi jaNAtA arthAt parokSa)thI kaI paNa padArthanI utpatti mAnatA nathI. *na-sama bhAna (GtpattipA bhAnA) to pRthvI, pANI, mani mana vAyu A cAra ja to che e tamAro taravacatuSTayavAda khaMDita thaI gaye. (arthAta pArthiva padArtha jala ane agninuM je upAdAna banato hoya te pachI cAra tane mAnavAnI AvazyakatA raheze nahi). kAraNa ke, ema mAnavAmAM te pRthyAdi cAra prakAranA bhUtane badale jainasaMmata pularUpa eka ja tatvane svIkAravAne prasaMge upasthita thaze A rIte bhUtathI caitanyanI utpatti thAya che e tbhaare| vA sAyA nathI. (arthAt bhavyatathI vyaThata mAnazI to yAtmasiddha .. thaze ane dazyathI utpAda mAnaze te bhUtacatuSTayavAdano nAza thaze.) : .. - (paM0) upAdAnopAdeyabhAvaprasaGgeneti parasparam / - (Ti0) atha dRzyamAnetyAdi / tarhi kSINa iti anyasmAdapi bhuutaadnybhuutsyotptteH| sahakArikAraNasAmacyA anyapudgalebhyo'pi vijAtIyasyotpattirabhyupagamyate jainaH, saumyavyantarAdhipTitatarvAderdugdhazravavat / durgabhaGgAdau mahAriSTasambhave gokSIraM raktaM bhavet / kRSNAdvAyasAdhavalavAyasasambhavaH vyantaraprabhAvavalAt / .. - 69 nanu jJAnaM bhUtAnvayavyatirekAnuvidhAyi dRzyate, tathAhi-bhUteSvannapAnopayoga.. tuSTeSu paTTavI cetanA bhavati, tadviparyaye viparyayaH, brAhmIghRtAdhupayogasaMskRte ca kumArakazarIre paTuprajJatA prajAyate, varSAsu ca svedAdinA nAtidavIyasaiva kAlena dadhyavayavA eva calantaH pUtarAdikRmirUpA upalabhyante, iti bhUtacaitanyapakSa eva yuktiyukto lakSyata iti cet / . naitaccAru / yatazceSTendriyArthAzrayaH zarIraM prasiddham , tadanugrahAt tatsahakArI. ndriyAnugrahe sati paTukaraNatvAd viSayagrahaNamapi paTutarameva bhavati / na ca viSaya__ grahaNAdanyaccaitanyaM nAma, etena brAhmIghRtopayogo'pi vyAkhyAtaH / Atmano bhogA- .. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUtAvavAnuM che. ba yatanatvena zarIrasya kadAcit kepAJcid bhUtAvayavAnAmupAdAnam , ataH zukra- ..... zoNitavad dadhyavayavAn vikRtAnupAdAsyate / tathA ca svedajAdibhedena bahubhedo bhUtasargaH pravarttate vicitrakarmavipAkApekSayeti yatkicidetat / | $9 caka-jJAna (caitanya) bhUtanA anvaya ane vyatirekane anusaranAmuM : jevAya che (arthAtu bhUtonI sattAmAM jJAnanI sattA ane bhUtAnA abhAvamAM jJAnane abhAva jevAte levAthI jJAna bhU sAthe avinAbhUta che ema samajavuM.) . te A pramANe-khanapAnanA upacAga dvArA saMtuSTa thayela (puSTa thayela) bhUtomAM A patana (pa, caitanya-jJAna) hoya che jyAre ananapAnanA upaganA abhAvathI saMtuSTa nahi thayela bhUtomAM tevI paTa cetanA jovAtI nathI. vaLI bra.zrI ghImAM upayogathI kumAranA zarIramAM paTaprajJatA-(pahucetanA) jevAya che ane vaLI varSA tumAM svedAdidvArA cheDA vakhatamAM ja calAyamAna dadhiavaya ja-(dajaubhija) pirAdi kRmirUpe levAya che, mATe bhUtathI caitanyanI utpatti thAya che e pakSa yuktiyukta che. jena-tamAruM A kathana paNa yuktiyukta nathI, kAraNa ke ceSTA, Indriya ane viSayanA Azrayapa te zarIra prasiddha ja che. zarIramAM upakAra karavAthI zarIranI sahakArI IndrimAM upakAra thAya che, eTale Indri paTu bane che, ane tethI rUpAdi viSayanuM grahaNa paNa paTutara (aticapaLatApUrvaka, niMpUrvaka)thAya che ane viSayanuM grahaNa e ja caitanya che paNa tenAthI bhinna koI caitanya nathI. A kathanathI brAhmInA ghInA upayogane paNa khulAse thaI gaye ema samajavuM. arthAta brAhmI ghIne upaga Indrione paTa karanAra che ane paTu thayela Indriya viSayane sArI rIte spaSTapaNe) grahaNa kare che e anubhava : siddha vastu che). zarIra AtmAnuM gAyatana (bhega bhegavavanuM sthAna) hovAthI kaI vakhata te keTalAka bhUtAvane grahaNa kare che, eTale zarIra jema vikRta thake zeNitane grahaNa kare che tema vikRta dadhyavayane grahaNa kare che ane e ' rIte karmavipAkanI vicitratAthI ja, udalija, aMDaja vigere bhedathI : nAnA prakAranA chanI utpatti thAya che. (arthAta A pramANe paralakI AtmAnI siddhi thAya che.) mATe bhUta sAthe jJAnane anvayavyatireka che, e kathana tuccha che. () jJAnamicAri paH | (Ti.) tthaahiityaadi| tadviparyaye iti annapAnopayogatuSTiviparyaye / viparyaya iti apaduzcetanA / brAhmIti auSadhavizeSaH / tamasA tuSArabhAnAvahimarucau vA. kavalite 'ntevAsinaH kAguNIyakatailAdyauSadhaM lihantaH prekSante pratibhAprakarSo'pi prekSyate teSAm / .. 'acintyo hi maNimantrauSadhInAM prabhAvaH' iti valAt sarva durghaTamapi dakSatvaM sambhavati / ukta ca __ "gaDUcyapAmArgaviDaGgazaTvinIvacA'bhayAzuNThizatAvarI ca / ghRtena lIDhAH prakaroti mAnavAn trimirdinairgranthasahasradhAriNaH // 1 // " . (Ti0) cepTendriyArthA iti vyApArazabdAdayastepAmAdhArabhUtam / tadanugrahAditi zarArA: nugrahAt / paTukaraNatvAditi nirmalendriyatvAt / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i 10 AtmapratItau kiM pramANamiti cet pratyakSameva tAvat, tathAhi-sukhI duHkhI vA'hamityAdyahaM pratyayazcetanAtattvamAtmAkhyamarpayatyeva / na cAyaM bhrAntibhrAtA, visaMvAdApAvAdavandhyatvAt / nApi laiGgikAdiH, liGgAditattatkAraNakalApopanipAtamantareNaivotpAdAt / tataH spaSTapratibhAsasvarUpatvena pratyakSalakSaNo'yamantarmukhAkAratayA parisphurannAsmAnamuddyotayati / g10 cArvAka-AtmA che e pratItimAM kayuM pramANa che? arthAta AtmAne jaNAvanAra karyuM pramANa che ? ' - jana-AtmAnI sAbitI mATe prathama te pratyakSa pramANa ja kahIe chIe, te A pramANe-"huM sukhI chuM, huM duHkhI chuM" ItyAdimAM je ahaMpratyaya thAya che e ja AmAM naoNmanA cetana tatvane jaNAve che ane A ahaMpratyaya bhramarUpa nathI; kAraNa ke, te visaMvAdarUpa deSathI rahita che. A ahaM pratyaya laiMgikAdi (anumAnAdi) pramANurUpa paNa nathI; kAraNa ke, upara kahela ahaMpratyaya keAI paNa A prakAranA hevAdi kAraNa vinA ja thAya che, te ahaMpratyaya spaSTa pratibhA svarUpe hivAthI pratyakSarUpa che ane antarmukhAkArapaNe kurAyamAna thate e ahaMpratyaya AtmAne prakAzita karI de che. (Ti0) ayamiti ahaMpratyayaH / laiGgikAdIti ahaMpratyayo nAnumAnAdirUpaH / liGkAdIti lizAdInAmanumAnAdipramANAnAM tAni kAraNAni utpattI hetubhUtAni teSAM kalApaH smuuhtayA(tasA)thI thamA vinA archuM amiti agatyayaH | . .11 nanu mUrttimAtramantraNapravaNa evaiSa pratyayaH, sthUlo'haM kRzo'hamityAdi pratyayavat ; na svalveSo'pyAtmAlambanaH, tasya sthUlatAdidharmAdhAratvAbhAvAditi cet , ... tatkimidAnImunduravRndaM vidyata iti mandiramAdIpanIyam ? / na hi nIlaH sphaTika ityAdi vedanaM satyaM na saMbhavatItyetAvatA zuklaH sphaTika ityapi mA bhUt / sthUlo..'hamityAdyapi hi jJAnaM sthUlazarIravAnahamityevaM zarIropAdhikamutpadhamAnamAtmAlambanatayA satyameva, yadi tu bhedaM tiraskurvadutpadyate tadA bhrAntameva, nIlaH sphaTika ityAdijJAnavat asti ca bhedenApi pratipattiH-sthUlaM kRzaM vA mama zarIramiti / $11 cArvAka-he jene ! "huM skUla chuM, huM kRza chuM'ItyAdi ahaMpratyayanI * jema huM sukhI chuM, huM dukhI chuM'ItyAdimAM paNa ahaMpratyaya mUrti (zarIra)ne ja jaNAvavAmAM tatpara che. arthAta amUrta AtmAne te dyotaka nathI. vaLI, huM sthUla chuM" ItyAdi ahaMpratyaya AtmAne viSaya karatuM nathI. kAraNa ke AtmA sthUlatAdi dharmonA AdhArarUpa nathI (arthAta AtmA sthUla ke kRza nathI.) jena-te zuM atyAre gharamAM uMdarone samUha che mATe gharane bALI devuM? "phaTika nIla che" ItyAdi jJAna sAcuM saMbhavatuM nathI eTale zuM "phaTika 'zukale che ItyAdi jJAnane paNa sAcuM na mAnavuM? huM sthUla chuM' vigere pratyaya2 . ' ne artha paNa huM thUla zarIravALo chuM evA karavAmAM Ave che te pratyaya paNa zarIranI upAdhiLA AtmAne viSaya. karIne ja utpanna thAya che tethI sAco je che, paraMtu je te pratyaya zarIra ane AtmAne bhedane tiraskAra karatA utpanna thAya ' arthAta zarIra ane AtmAne abhinarUpe mAne te "phaTika nIla che vigere Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUtacaitanyavAdakhaNDanam / . . . [7. 55 .. jJAnanIbha bhrAnta che. vaNI, 'bhA zarI2 sthUla cha' athavA " bhAzaza2 za.. dubala) che e pramANe AtmA ane zarIranA bhedanI pratipatti (jJAna) thAya che. ___(paM0) nanu mUrtimAtramantraNapravaNa evetyAdi paraH / epa pratyaya iti sukhI duHkhItyA- ... dikaH / epo'pItyAdi sthUlo'hamiti pratyayaH / sthUlatAdidharmAdhAratvAbhAvAditi bhvnmte| tat kimidAnImityAdi sUriH / (Ti.) nanu mUrtItyAdi / zarIramAtrAvasthApanapravaNa eSa pratyaya ita ahaM sukhI ahaM duHkhItyevaMlakSaNaH / epo'pI ta sthUlo'haM kRzo'hamityevaMrUpaH / tasyeti AtmanaH / yadi tu. bhedamityAdi / bhedamiti zarIrAtmanoriti zeSaH / 612 nanu madIya AtmetyeSA'pi pratipattirasti, na ca macchabdavAcyamAtmAntaramatrA'bhyupagataM tvayA / yadyevam , pratipanna AtmA tarhi tvayA'pyetadAtmazabdAbhidheyaH, macchabdavAcye tatra vivAdAt / pratipanne ca vivAdaH sApavAdaH, svavacanavirodha vAdhitatvAd / 812 yA -"madIya AtmA (bhaare| mAtmA), sevI pratIti 55 cha bhane se pratItimA 'mat' zahanA vAvya tarI tame mIta mAtmAne mAnatA nathI, arthAt kyA 'mahIya' (mAsa)nI pratIti hAya tavA leha nathI to madIya zarIra-.. mAM bheda zA mATe mAnavo ? lena-'madIya AtmA' sema DIna tame yAtmazahanA malidheya-(vAmya) tarIke AtmAne svIkAra te karyo ja che, eTale tamAre have te viSe vivAda kare joIe nahi. kAraNa ke svIkRta padArthamAM vivAda karavAmAM svavacanane ja bAdha thAya che. huve vivAha mAtra 'mata' zahanA zu matha 42 / abhI / 2 cha.... (paM0) nanu madIya ityAdi paraH / tvayeti jainena / yadyamityAdi suuriH| evaM mama zarIra- .. mityatrApi na zarIravyatirikta kiJcidastIti bhAvaH / tvayApIti nAstikenApi / etadAtma zabdAbhidheya iti eSa cAsAvAtmazabdazceti samAsaH / (Ti0) ati madIya AtmA ityevaMrUpe / tvayeti he jaina bhvtaa| tatreti bhAtmani / (Ti0) yadA punarityAdi mamAtmeti AtmA vakti yathA / / 613 atha mama zarIramityAdiSu zarIravyatiriktamAlambanaM mameti jJAnasyAbhyupa-. . . . gacchato mamAtmetyatrApyAtmavyatiriktamAlambanaM prasajyata ityaniSTApAdanArthatvAdadoSo- .... 'yamiti cet / tadacaturanam , apratibhAsanAd ; na hi mamAyamAtmeti pratyaye zarIrA-... divad matpratyayaviSayAdanya AtmA pratibhAti, kintvahamityAtmAnaM pratyakSataH pratipadyA-.. tmAntaravyavacchedena parapratItyartha mamAtmeti nirdizati, mamAtmA ahamevetyarthaH / yadA punaH zarIramAtmazabdena nirdeSTumicchati, tadA mamAtmeti bhedAbhidhAnamevedam , zarIra-... syAtmopakArakatvenAtmatvenopacArAt , atyantopakArake bhRtye'imevAyamitivat / S13 cArvAda-meM kAMI AtmA svIkAra nathI jethI svavacanamAM virodha . rUpa doSa Ave. paraMtu mAruM zarIra' e pratyayamAM "mArA zabdane viSaya ja. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7, 21] - mUtatAnam | - zarIrathI bhinna hoya te mAro AtmA e sthaLe paNa "mArA zabdane viSaya AtmAthI bhinna ja hovuM joIe. A prakAre mAtra aniSThApAdanatamArA matamAM aniSTanI Apatti ApavA mATe ja meM mAro AtmA ema kahyuM che. jena-tamAre A kathana egya nathI kAraNa ke mAruM zarIra e pratyAyanI jema "mAro AtmA' e pratyayamAM "mArA" zabdane viSaya AtmAthI bhinna hoya e pratibhAsa nathI. paraMtu "adbha" "" e pramANe AtmAne pratyakSa karIne te ahaM" arthAta AtmAne bIjA AtmAthI judo batAvavA khAtara bIjAne samajAvavAnI apekSAthI e mAre AtmA che e pramANe nirdeza kare che, tethI mAre "AtmA eTale huM ema ja samajavuM ane jyAre koI AtmazabdadvArA zarIrane nirdeza karavAne Irache (arthAta Atma eTale zarIra e artha karavAne I che) tyAre "mamAtmA' e pratyaya zarIrane zarIrathI AtmA jude . che ema jaNAve che, A sevaka eTale huM ja chuM' ema atyaMta upakAraka seva kamAM sevya-(svAmI)no upacAra karAya che tema zarIra AtmAnuM upakAraka hevAthI " temAM paNa AtmAne upacAra karAya che. " (10) dha mahAraH jammucchata ti jainAca mAtA anidAnA. tvAditi bhavatAmeva / tadacaturastramityAdi riH / mamAtmetyagre ko'rtha iti zeSaH / zarIrasyetyAdinA spaSTayati sUrireva / upacArAdityato'gre kiMvaditi gamyam / / (Ti0) vAdhyamAnatvAditi amede sati medabhaNanapramANavAdhaH / 614 kiJca, mamAtmeti matpratyayaviSayAd bhedenAtmajJAnaM. bAdhyamAnatvAd bhrAntaM * bhavatu, zarIrabhedajJAnaM tu kasmAd bhrAntam ?, na hyekatra kezAdijJAnasya bhrAntatve sarvatra bhrAntatvaM yuktam , bhrAntA'bhrAntavizeSAbhAvaprasaGgAt / tataH pratyakSAdAtmA siddhi. saudhamadhyamadhyAsAmAsa / - $14 (vaLI mama ane AtmA abhinna hovA chatAM "mamAtmA ema pratyayathI je bhedajJAna thAya che te bAdhita hovAthI bhale bhrAnta heya paNa "mama zarIrama A pratyayathI thatuM zarIranA bhedanuM jJAna bhrAnta kaI rIte thAya? arthAta na thAya. keI eka sthaLe kezAdi jJAna bhrAnta thAya tethI sarva sthaLe jJAnane bhrAnta kahevuM - e gya nathI. kAraNa ke, tethI bhrAntatvane bheda raheze nahi. mATe AtmA pratyakSapramANathI siddhirUpa mahelanA madhyamAM Azrita thaye, arthAta tamane mAnya pratyakSa pramANathI AtmAnI siddhi thaI. (paM0) matpratyayavipayAda bhedeneti maulikayAtmanaH sakAzAdbhinnamAtmAntaraM sthApayatIti bhAvaH / AtmajJAnamiti itarAtmajJAnaM na tvAtmana ityAdi paraH / / 15 nanvAtmanaH kiM rUpaM yat pratyakSeNa sAkSAskriyate ? / yadyevam , sukhAde. rapi kiM rUpaM yad mAnasapratyakSasamadhigamya miSyate ? / nanvAnandAdisvabhAvaM prasiddhameva . rUpaM sukhAdeH, tarhi tadAdhAratvamAtmano'pi rUpamavagacchatu bhavAn / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... bhUtacaitanyavAdakhaNDanam / . . [7. 55 . . "sukhAdi cetyamAnaM hi svatantraM nA'nubhUyate / .. matuvarthAnuvedhAt tu siddhaM grahaNamAtmanaH // 1 // : ... iMdaM sukhamiti jJAnaM dRzyate na ghaTAdivat / ahaM sukhIti tu jJaptirAtmano'pi prakAzikA" // 2 // .. .. 15 cArvAka-AtmAnuM evuM kayuM rUpa che jene pratyakSa pramANuthI sAkSA 2 thAya cha ? jena-ame paNa tamane pUchIe chIe ke sukhAdinuM evuM kayuM rUpa che je mAnasa pratyakSathI jANavAgya manAyuM che? cArvAka-sukhAdinuM AnadAdi svabhAvavALuM rUpa prasiddha ja che. ' jaina-te pachI te sukhAdinA AdhAra banavAnuM AtmAnuM rUpa paNa tame "manubhavamA mAvatAM subhAsvata anumapAta nathI para subhI' e rIte matapapratyayanA arthane saMbaMdha sAthe ja anubhavAya che. tethI AtmAnuM grahaNa prasiddha ja che... 1 ___mA ghaTa ch| mevA jJAnanI rebha. 'mA suma cha' jJAna manulavAtu nathI 55 husubhI' mejJAna thAya cha, mAmAne 5 nAracha." 2 (paM.) yadyevamityAdi sUriH / nanvAnandAdisvabhAvamityAdi prH| tahI tyAdi suuriH| tadAdhAratvamiti sukhAdyAdhAratvam / bhavAniti lokAyataH / (paM.) sukhAdItyAdinAcArya eva prpnycyti| ghaTAdivaditi yathA ghaTAdayaH svatantrA dRzyante evamidaM sukhamiti na, kinvahaM sukhItyevaM pravartate / (Ti0) nanvAtmana ityAdi / tadAdhAratvamiti AnandaparamAnandasukhaduHkhAdyAzrayatvam / matuvartheti sukhamasyAstIti duHkhamasyAstati matvarthIyenAtmA prasidhyati / . . .... 616 anumAnato'pyAtmA prasidhyatyeva, tathAhi-caitanyaM tanvAdivilakSaNA-.. zrayAzritam , tatra bAghakopapattau satyAM kAryatvAnyathAnupapatteH / na tAvadayaM heturvize- . pyAsiddhaH, kaTakuTapaTajJAnAdivicitrapariNAmaparamparAyAH kAdAcitkatvena paTAdivat tatra .. kAryatvaprasiddheH / nApi vizeSaNAsiddhaH, na zarIrendriyaviSayAzcaitanyadharmANaH rUpAdimattvAd , bhautikatvAd vA ghaTavat , ityanena tatra tasya bAdhanAt / nApyayaM vyabhicArI : viruddho vA, tanvAdilakSaNAzrayAzritatvAt vipakSAt tanvAdivartino rUpAdeH zarIrasva- . sAmAnyAd vA savizepaNakAryatvahetoratyantaM vyAvRttatvAt / ityanumAnato'pyAtmA .... praasidhyt| S16 anumAnathI paNa AtmA siddha thAya che ja. te A pramANe-caitanya zarIrAdithI (zarIra, Indriya ane viSayathI) vilakSaNa, bhinna AzrayamAM Azrita 1 zritAd-mu0 / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. pa bhUtacaitanyavAdakhaNDanam / kare che; kAraNa ke zarIrane Azraya mAnatAM khAdhA AvatI hoI pariNAme caitanyanu kAya va ja ghaTI na zake. arthAt caitanyane Azraya zarIrAdithI vilakSaNa mAnavAmAM Ave te ja te kAyarUpe siddha thaI zake che. caitanyanA zarIrAdithI vilakSaNa AzrayarUpa sAdhyanI siddhi mATe kahela-- zarIrane Azraya mAnatAM bAdhA AvatI hAI pariNAme caitanyanuM kAryatva ja na ghaTI zake--A hetu vizeSyAsiddha nathI, kAraNa ke kaTajJAna, kuTajJAna ane paTajJAna vigere pariNAmanI par'parA kAdAcitka hAvAthI-keAika samaye thatI hAvAthI paTa-vastranI jema caitanyamAM kAtA prasiddha che. tevI ja rIte A hetu vizeSaNAsiddha paNa nathI, kAraNa ke, zarIra, indriya ane viSayamAM caitanyaSama nathI, kAraNa ke te rUpAdivALAM athavA te bhautika che, ghaTanI jema. A anumAnathI zarIrAdimAM caitanyanA khAdha thAya che tethI ja zarIrane caitanyanu' Azraya mAnatAM khAdhA AvatI hAI AvuM hatunuM je vizeSaNa Apyu te siddha che. temaja A hetu vyabhicArI ke viruddha paNa nathI, kAraNa ke zarIrAdimAM rahenAra rUpAdi vipakSathI athavA zarIratva sAmAnya vipakSathI vizeSayukta kAryatva hetu atyaMta vyAvRtta che. A pramANe anumAnathI paNu AtmA siddha thaye (i.) takheti tanvArau| tatreti caitanye / saMskRti zarIrendriviSayeSu / tati caitanvaya / tanvAdilakSaNAzrayAdhitatvAditi anena hetunA vipakSaH / rUpAderiti rUpAdikaM shriivasAmAnya 2' tanvAvAzrita, vI tatra vAdha, nAsti, niyiM t / tAzritameva / vishessnnkaarytvhetoriti bAdhakopapattau satyAm / (Ti.) tathAddhi caitamiTi| saMskRti savArI / (TiM0) vAdhakopapattAviti tattvAdigatarUpAdibhiH kAryaH svabhAve vyabhicAraparihArArthamidaM vizeSaNam / ayaM heturiti kAryatvAkhyaH / tatreti caitanye / zarIrendriyeti kAyakaraNagocarAH / tatreti tattvAdau / tasyeti caitanyasya kAryatvAnyathAnupapattilakSaNasya / ayamiti pUrvopadarzito hetuH / rUpAderiti rUpAdau vizeSaNaM nAsti sAmAnye tUbhayamapi nAsti tatra bAdhakopapattikAryatvaM ca / 917 " upayogalakSaNo jIvaH" ityAgamapradIpo'pyAtmAnamudyotayati / anumAnAgamayozca prAmANyaM prAgeva prasAdhitamityAtmaprasiddhiH // $17 'upayeAga jIvanuM lakSaNa che' e pramANe AgamadIpaka paNu AtmAne siddha kare che ane anumAna tathA Agama pramANeAnu prAmANya pahelAM arthAt trIjA pariccheda ane ceAthA paricchedamAM siddha karela ja che. A pramANe Atmasiddhi thaI. 618 bauddhAstu buddhikSaNaparamparAmAtramevAtmAnamAmnAsipuH, na punamatikakaNanikara nirantarAnusyUta kasUtravat tadanvayinamekam / te lokAyata luNTAkebhyo'pi pApIyAMsaH, tadbhAve'pi teSAM smaraNapratyabhijJAnAdyaghaTanAt, tathAhi - pUrvabuddhayA'nubhUte'rthe nottarabuddhInAM smRtiH saMbhavati, tato'nyatvAt santAnAntarabuddhivat / na hyanyadRSTo'rtho'nyena smaryate, anyathaikena dRSTo'rthaH sarvaiH smaryeta / smaraNAbhAve ca kautaskutI pratyabhijJA . 1 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUtacaimanyavAdakhaNDanam / prasUtiH ?, tasyAH smaraNAnubhavobhayasaMbhavatyAt, padArthaprekSaNapravuddhaprAktanasaMskArasya hi pramAtuH sa evAyamityAkAraNeyamutpadyate / 618 bauddha-bauddho buddhikSaNa paraMparA mAtrane (kSaNika vijJAnarUpa paryAyane ja ! AtmA mAne che, paraMtu metIonA dANuomAM satata vyAsa (motInI mALAmAM parovela) darAnI jema buddhikSaNa paraMparAmAM vyavadhAna vinA vyAsa thaIne - rahenAra koI eka vyaktine (paryAmAM saMbaMdhita thaIne rahenAra dravyane) mAnatA nathI, mATe (Atmadhanane lUMTI janArA hovAthI) luMTAru cAvaka karatAM paNa . vadhAre pApI che, kAraNake buddhikSaNa paraMparArUpa AtmA baddhone mAnya hovA chatAM paNa teone smaraNa, pratyabhijJAna, tarka ke anumAnAdi pramANe siddha . thaI zakaze nahi. te A pramANe-pUrvabuddhie anubhavela padArthanI smRti uttarabuddhine saMbhave nahi; kAraNa ke te tethI bhinna che, sattAnAntaranI buddhinI jema. anya joyela padArthanuM maraNa anya karI zakatuM nathI. chatAM ema nahi mAne che keIeke joyela padArthanuM sarvalakane smaraNa thavAne prasaMga Avaze. ' (arthAt dRSTA-anubhavitA ane samartA eka ja vyakita hovI joIe paraMtu daSTa keI ane samartA keIema bhinna bhinna vyakti mAnatAM maraNa ghaTI zakaze. - ja nahi) eTale bauddhonA mate maraNa saMbhavI zakatuM nathI e nakkI thAya che. ane tema thatAM teonA mate pratyabhijJAna paNa kaI rIte thaI zakaze ? kAraNa ke : pratyabhijJAna te "maraNa ane anubhava e ubhaya dvArA thAya che. eTale ke, '.. padAthane jevAthI jAgRta thayela pUrva saMskAravALA pramAtAne "A te ja che evA AkAravALuM pratyabhijJAna utpanna thAya che. (Ti.) vauddhAstu vuddhItyAdi / tadbhAve'pIti buddhikSaNa prmpraamaatrruupaatmsdbhaave'pi| tepAmiti saugatAnAm / tathAhItyAdi / tata iti pUrvavuddhayanubhUtAdarthAt / santAnAntareti / aparapuruSavuddhivat / kautaskutIti kimaH kaH syAt / kutaH 'paJcamyAstas' / tahoH kuH / kutaH kuta iyaM rAgAditvAdidamityaNa vRddhiH / 'aNeyaNikaNanaN' ityAdinA IpratyayaH / tasyA . iti prtybhijnyaayaaH| iyamiti pratyabhijJA / atha syAdayaM doSo yadyavizeSeNA'nyadRSTamanyaH smaratItyucyate, kintvanyatve'pi kAryakAraNabhAvAdeva smRtiH, bhinnasaMtAnavuddhInAM tu kAryakAraNabhAvo nAsti, tena .. santAnAntarANAM smRtirna bhavati, na caikasAntAnikInAmapi buddhInAM kAryakAraNabhAvo. nAsti, yena pUrvavuddhyanubhUte'rthe taduttarabuddhInAM smRtirna syAt / tadapyanavadAtam , evamapi nAnAtvasya tadavasthatvAt / anyatvaM hi smRtyasaMbhava .... ___sAdhanamuktam , tacca kAryakAraNabhAvAbhidhAne'pi nApagatam , na hi kAryakAraNabhAvAbhidhAne tasyAsiddhatvAdInAmanyatamo dopaH pratipadyate / nApi svapakSasiddhiranena kriyate, ... - na hi kAryakAraNabhAvAt smRtirityatrobhayaprasiddho'sti dRSTAntaH / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRtasaMvattA -"mine di saMtAna mAphiT #rmavAranA * * phalaM tatraiva saMdhatte kAse raktatA yathA" // 1 // rUti karatAdAnatoDaratIti jai ! tadasAdhIyaH, sAdhanadUpaNAsaMbhavAt / anvayAdyasambhavAnna sAdhanam-na hi kAryakAraNabhAvo yatra tatra smRtiH karpAse raktatAvadityanvayaH saMbhavati, nApi yatra na smRtistatra na kAryakAraNabhAva iti vyatireko'sti / asiddhatvAdyanudbhAvanAcca na dUSaNam , . na hi tato'nyatvAdityasya hetoH karpAse raktatAvadityanena kazciddopaH prtipaadyte| bauddha-anya joyela, anubhavela padArthanuM anya smaraNa kare evuM koI paNa jAtanA vizeSa vinA (sAmAnyarUpe) kahIe to tame kahe che te (maraNa- ghabhAvarUpa) doSa Ave. paraMtu pUrva buddhi ane uttara buddhimAM "anyatva hovA - chatAM kAryakAraNabhAvarUpa (vizeSa)thI ja smaraNa thAya che, ane tame sattAnAtara buddhinuM dRSTAMta ApyuM paNa temAM kAryakAraNubhAvarUpa (vizeSa) nathI, mATe tyAM smaraNa thatuM nathI. vaLI, eka santAna buddhiomAM paNa kAryakAraNabhAva nathI ema paNa kahI zakAya nahi. je ema hoya te pUrve buddhie anubhavela padArthanuM uttarabuddhine samaraNa na thAya. jaina-A kathana paNa nirdoSa nathI. kAraNa ke, e rIte eka saMtAnikI buddhimAM kAryakAraNabhAva kahevA chatAM paNa pUrvabuddhi ane uttarabuddhimAM "anyatva . te jevuM hatuM tevuM ne tevuM rahyuM. ame smaraNAdinA abhAvamAM kAraNa tarIke - "anyatva kaheluM che, ane te te kAryakAraNabhAva kahevA chatAM cAlI gayuM nathI; kAraNa ke, kAryakAraNabhAva mAnavA chatAM anyatva e hetumAM asiddhavAdimAMthI kaI paNa doSa prApta thatuM nathI. vaLI, kAryakAraNabhAva mAnavA mAtrathI svapakSanI siddhi thatI nathI, kAraNa ke, kAya kAraNubhAvathI maraNa thAya che e bAbatamAM ubhayavAdIne prasiddha kaI paNa daSTAnta nathI. - bauddha-je saMtAnamAM karmavAsanAnuM AdhAna thayela hoya te saMtAnamAM ja tenA phalanuM saMdhAna (jeDANa, saMbaMdha) thAya che, jemake kapAsamAM lAlimA. arthAt bIjamAM rahela lAlimA kapAsanI lAlimAnuM kAraNa che. A pramANe kapAsanI ratatAnuM daSTAnta ubhayavAdIne prasiddha che. jena-tamAruM A kathana paNa yogya nathI. kAraNuM ke, e tamArA hetune siddha karAvI ApavA sAdhanarUpa ke parahetune dUSita kare evA dUSaNarUpa tamArA hatane siddha karAvI ApanAra nathI. kAraNa ke, temAM anvayAdine saMbhava nathI. "jyAM kAryakAraNuMbhAva hoya tyAM smaraNa hoya, jemake kapAsamAM lAlimA." e pramANe anvayavyApti saMbhavatI nathI. temaja jyAM samaraNa na hoya tyAM kAryakArabhAva paNa na hoya evI vyatireka vyApti paNa nathI. mATe A tamArA hetune siddha karanAra nathI. vaLI, enAthI amArA hetumAM asiddhatAdi doSonI Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUvaitavAdana . 6. badhaj ubhAvanA paNa thatI nathI. mATe te amArA hetune dUSaNarUpa nathI. kAraNuM ke-kapAsanI lAlimAnI jema A duSTAtathI amArA "tethI bhina che mATe (tatats ) hetumAM kaI deSanuM pratipAdana thatuM nathI. (paM0) na hi kAryakAraNabhAvAt smRtirityatrobhayaprasiddho'sti dRSTAnta iti pitRputrayoH kAryakAraNabhAvo'sti paraM naikena dRSTamanyaH smarati / (60) tari sattAne putra ! (Ti0) ayaM doSa iti anyadRSTAnyasmaraNalakSaNastadupanyastaH prasaGgaH / (Ti.) evamapIti kAryakAraNabhAvena bhavadupanyastapakSasthApanA / (Ti0) sAdhaneti tvaduktaM na svasAdhyasAdhakaM na ca parapakSadUSakamityarthaH / sAdhanamiti :.. kAryakAraNabhAvAditi hetuH / kiJca, yadyanyatve'pi kAryakAraNabhAvena smRterutpattiriSyate, tadA ziSyAcAryAdivuddhonAmapi kAryakAraNabhAvasadbhAvena smRtyAdi syAt / atha nAyaM prasaGgaH, ekasaMtAnatve satIti vizeSaNAditi cet / tadayuktam , bhedAbhedapakSAbhyAM tasyopakSINa:: tvAt / kSaNaparamparAtastasyA'bhede hi kSaNaparamparaiva sA, tathA ca santAna iti na kiJcidatiriktamuktam / bhede tu pAramArthiko vA'sau syAt / apAramArthikatve tvasya tadeva ..... dUSaNam / pAramarthikatve sthiro vA syAt , kSANako vA / kSaNikatve santAninirvizeSa evAyamiti kimanena stenabhItasya stenAntarazaraNasvIkaraNakAriNA ? ... "sthiramatha santAnamabhyupeyAH prathayantaM paramArthasatsvarUpam / amRta piva pUtayA'nayoktyA sthiravapuSaH paralokinaH prasiddheH" / / 1 // . vaLI, anyatva hovA chatAM jayAM kAryakAraNabhAva hoya tyAM smaraNanI utpatti thAya che ema mAnaze te AcArya buddhie anubhavelanI ziSya buddhimAM paNa smRti thaI jaze; kAraNa ke, temAM kAryakAraNabhAva che. bauddha-tame jaNAvela smRtine prasaMga nahi ghaTe, kAraNa ke-anya hAya chatAM kAya kAraNabhAva hoya amArA A kathanamAM "eka saMtAna hoya to e vizeSaNa ApIzuM. arthAt ziSya-AcAryAdi buddhimAM anyatva che ane kArya kAraNabhAva che, paNa temAM ekasanAnatva nathI; eTale smaraNAdi thaze nahi. paNa pUrva buddhi ane uttarabuddhimAM ekasaMtAnatva che tethI maraNa saMbhavaze. . ' jena-tamAruM A kathana paNa yukitasiddha nathI; kAraNa ke, tame kahela saMtAna bhinna ke abhinna e banne pakSamAM ghaTatuM nathI te A pramANe-saMtAna. kSaNaparaMparAthI abhinna hoya te mAtra kSaNaparaMparA ja rahI ane tethI-saMtAna kahevAthI keI bhinna padArthane baMdha nahi thAya. ane saMtAna kSaNaparaMparAthI. bhinna hoya te te pAramArthika che ke apAramArthika ? saMtAnane-apAramArthika mAne te e nuM e ja dUSaNa che. arthAta saMtAna apAramArthika-atAtvika hovAthI mAtra kSaNaparaMparA ja pAramArthika tarivarUpe raheze ane saMtAna pAra ' mArthika hoya te prazna che ke te sthira (akSaNika) che ke kSaNika kSaNika hoya , Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 55] bhUtacaitanyavAdakhaNDanam / 47 tA sa tAnI-kSaNupara'parA-ane A saMtAna e emAM kaI paNa vizeSa na havAthI sarakhA thaI gayA. arthAt kSaNika pU`buddhithI uttarabuddhimAM anyatvane kAraNe smaraNAdi thatAM nathI tema kSaNika saMtAnamAM paNu smaraNAdi siddha nahi thAya, eTale eka cArathI DarIne bIjA cAranA zaraNane svIkAravAthI zuM lAbha thaze ? arthAt kaMI paNa lAbha nahi thAya ane potAnA pAramArthika satsvarUpane prakaTa karanAra satAnane arthAt pAramArthika saMtAnane sthira mAnavAmAM Ave te bhAI ! e pavitra kathanathI sthira svarUpa paraleAkI AtmAnI siddhi thavAthI tame amRtanu pAna kare, tamArA mukhamAM sAkara. (pa0) 'sthiramatha santAnam' ityAdi padye / sthiravapuSa iti AtmalakSaNasya / . (Ti0) atha nAyamityAdi / bhedAbhedeti santAninaH sakAzAt santAno bhinno'bhinno vAM bhinnazcet santAnasaMntAninoH sambandhAsambhavAt na smRtiH saMgacchate / abhinnazcet santAna eva santAnyeva vA santAnyabhAve nirAdhArAyAH smRterasambhavaH / santAnAbhAve lAbhamicchato mUlocchedaH samajani, santAnAbhAve prathamajJAnasyApyabhAvAt / tasyeti santAnasya / tasyeti santAnasya / asAviti santAnaH / tadeveti apAramArthikatvameva na kiJcidityarthaH / ayamiti santAnaH / aneneti santAnena kiM prayojanam / steneti caurabhayAturasya aparacaurazaraNasvIkaraNaM kArayatItyevaMzIlaH tena / upAdAnopAdeyabhAvaprabandhena pravarttamAnaH kAryakAraNabhAva eva santAna iti cet / tadavadyam, maviSvagbhAvAdisaMbandhavizeSAbhAve kAraNatvamAtrA vizeSAdupAdAnetaravibhAgAnupapatteH / santAnajanakaM yat tadupAdAnamiti cet, na, itaretarAzrayatvaprasaGgAt - santAnajanakatvenopAdAnakAraNatvam, upAdAnakAraNajanyatvena ca santAnatvamiti / mauddha-upAdAna-byAheyabhAvanA amandha (pravAha) thI pravartato artha ara lAva 'saMtAna che.. jaina--tamAruM A kathana paNa dUSita che, kAraNa ke jo tAdAtmyAdi sabaMdha mAnavAmAM na Ave te kAraNarUpe badhA kAraNeA samAna hovAthI khIjA kAraNA ane upAdAna kAraNamAM kazI vizeSatA raheze nahi. bauddha--je saMtAnajanaka hAya te upAdAna kAraNa kahevAya che, eTale ke upAdana kAraNanI anya kAraNathI A vizeSatA che. jaina--A kathana nirdoSa nathI, kAraNa ke sa MtAnane utpanna kare te upAdAna kAraNa kahevAya, ane upAdAna kAraNathI janya hAya te satAna, ema parasparAzraya doSa Avaze. (10) aviSvagbhAvAdi sambandhavizeSAbhAve iti sambandhasya dviSThatvAt / upAdAnetara vibhAgAnupapatterityatra itarata anupAdAnam / (Ti0) aviSvagbhAveti kathaJcittAdAtmyAdiSaSThayarthAvizeSe / itareti sahakArikAraNam / loke tu samAnajAtIyAnAM kAryakAraNabhAve saMtAnavyavahAraH, tadyathA - brAhmaNa'santAna iti, tatprasiddhyA cAsmAbhirapi zabdapradIpAdiSu santAnavyavahAraH kriyate, Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 pUvaeNttAvArUavg[ ! [ 7 ka. tavApi yadyevamabhipretaH santAnastadA kathaM na ziSyAcAryabuddhInAmekasantAnatvam / / na hyAsAM samAnajAtIyatvaM kAryakAraNabhAvo vA nAsti, tataH ziSyasya ciravyavahitA api buddhayaH pAramparyeNa kAraNamiti tadanubhUte'pyarthe yathA smRtirbhavati tathopAdhyAyabuddhayo'pi janmaprabhRtyutpannAH pAramparyeNa kAraNamiti tadanubhUte'pyarthe smRtirbhavet / vaLI, lekamAM te samAnajAtimAM jyAM kAryakAraNabhAva hoya tyAM saMtAna , zabdane vyavahAra thAya che. jemake brAhmaNa saMtAna, ane evA saMtAnanI prasi : dvithI zabda, pradIpa vageremAM zabdasaMtAna, pradIpasaMtAna ema saMtAna zabdane . vyavahAra ame karIe chIe. je tamane paNa A ja saMtAna ISTa hoya te pachI ziSya ane AcArya buddhiomAM paNa eka saMtAnatva kema nahi thAya ? arthAt thaze ja. kAraNa ke emAM paNa samAna jAtIyatA ke kArya-kAraNabhAva nathI ema te nathI, eTale ziSyanI pitAnI lAMbAgALAnA aMtaravALI buddhiparaMparAthI kAraNa hevAthI jema teNe anubhavelI vastunI smRtinuM kAraNa bane che tema AcAryanI buddhi paNa janmathI mAMDIne paraMparAthI ziSyanI buddhimAM kAraNa che ja te AcAryo . anubhavelanuM smaraNa ziSyane thavuM joIe. (60) pAramparyaNa kAraNamiti ziSyabuddhInAm / tadanubhUte iti upAdhyAyabuddhaghanubhUte / .. smRtirbhavediti na ca bhavati / __ (Ti0) tadanubhUte'pIti ziSyAnubhUte'pi / tadanubhUte'pi iti AcAryAnubhUte / kiJca, dhUmazabdAdInAmupAdAnakAraNaM vinaivotpattistava syAd , na hi teSAmapyanAdiprabandhena samAnajAtIyaM kAraNamastIti zakyate vaktum , tathA ca jJAnasyApi garbhAdAvanupAdAnavotpattiH syAditi paralokAbhAvaH / atha dhUmazabdAdInAM vijAtIyamapyu- . . . . pAdAnamiSyate, evaM tarhi jJAnasyApyupAdAnaM garbhazarIramevAstu na janmAntarajJAnaM kalpanI-... yam , yathAdarzanaM hyupAdAnamiSTam , anyathA dhUmazabdAdInAmapyanAdiH santAnaH / kalpanIyaH syAditi saMtAnAghaTanAd na pareSAM smRtyAdivyavasthA, nApi paralokaH . ko'pi prasiddhipaddhatiM dadhAti, paralokinaH kasyacidasaMbhavAt / . .... vaLI, tamArA mate chUma zabda vagerenI upAdAna kAraNa vinA ja utpattinI .. prasaMga Avaze, kAraNa ke, dhUma zabda vagerenI utpattimAM anAdi prabaMdha (pravAhI): vALuM samAnatIya kAraNa che, ema te tame kahI zakaze nahi ane tema thatA dhUmazabda vagerenI upAdAna kAraNa vinA utpatti (thatAM) garbhAdimAM paNa upadAna kAraNa vinA ja jJAnanI utpatti thaI jaze ane e rIte te paralekanI abhAva thaze, arthAt garbhAdimAM thatA jJAnanI utpattimAM pUrvajanmanuM jJAna upAdAna karaNarUpa na hovAthI paralokano abhAva thaye. bauddha-ame mazabda vagerenI utpattimAM vijAtIyane paNa upAdAna kAraNa mAnIe chIe. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7.55 ] ..... cauddhAbhitAtmakSaNikatAnirAsaH / - jene-te pachI tamAre jJAnanuM upAdAna kAraNa paNa vijAtIya svarUpavALuM - garbhagata zarIra ja mAnavuM ane (samAna jAtIya savarUpavALuM) janmAktaranuM jJAna ka95vuM joIe nahi; kAraNa ke, tamAre te jevuM dekhAtuM hoya tevuM ja upAdAna kAraNe mAnavuM joIe. jo ema na mAne te dhUmazabda vageremAM paNa anAdi - saMtAnanI kalpanA karavI paDaze, arthAtuM, temAM paNa tame vijAtIya upAdAna mAnI zakaze nahi, A rIte tame e jaNAvela saMtAna ghaTatuM na hovAthI je kSaNe anubhava karela hoya tethI bIjI bhinna kSaNane thatA smaraNAdinI vyavasthA banI - zaktI nathI. ane vaLI, paraleka paNa siddha thaI zakato nathI, kAraNake paralokamAM - gamana karanAra ja keI saMbhava nathI. . (60) kiM cetyAdi sUriH / zakayate vaktumiti bhavanmate / anAdiH santAnaH kalpanIya iti na ca kalpate bhavatA / parepAmiti bhavatAm / / - (Ti.) kiJca dhUmetyAdi / teSAmiti dhUmazabdAdInAm / paraloketi paralokahAnirbhavataH svAgamaviruddhatA ca mokSasyAgamaprata tatvAt / nirodho. mokSa ucyate itivacanAt / ' yaduktam -- bhagnaM mArabalaM yena nirjitaM bhavapaJjaram / . nirvANapadamArUDhaM taM vuddhaM praNamAmyaham // 1 // ... paralokina iti Atmano'bhAvAt / vijJAnaM vedanA saMjJA saMskAroM rUpameva ca / saugatAnAM mate hyAtmA na cAnyaH parikalpitaH // 1 // sthirabhAvasthacaitanyaM tadevAtmA nigadyate / / cintAvikalpakallolaM mAnasaM calalakSaNam // 2 // - .619 satyapi vA paraloke kathamakRtAbhyAgamakRtapraNAzau parAkriyete ? yena hi jJAnena caityavandanAdikarma kRtam , tasya vinAzAd na tatphalopabhogaH, yasya ca phalopabhogaH, tena na tat karma kRtamiti / . $19 athavA ghaDIbhara paraleka mAne te paNa je jJAnathI caityavaMdanAdi karma karyuM te jJAna nAza pAmavAthI tene karela karmane upabhoga nathI, ane je karmane phalane upabhega kare che teNe karma karela nathI e pramANe "akRtano abhyAgama ane kRtane nAza" e deSanuM nirAkaraNa kaI rIte thaze ? .. (paM0) parAkriyete ityato'ye kimitIti gamyam / tat karmati caityavandanAdi krm| - (Ti0) satyapIti paralokAzIkAre / akRtasukRtaduSkRtapariNAmarUpaM sukhaM duHkhaM yA upatiSThan sugatapadArAdhanopArjitasukRtapariNatirUpaM sukhaM vinazyat kena vAryeta / tasyeti jJAnasya / tatphaleta jJAnaphalopabhuktiH / yasyeti jJAnasya ! teneti jJAnena / .... 120 atha nAyaM dopaH, kAryakAraNabhAvasya niyAmakatvAt , anAdiprabandhapravRtto . hi jJAnAnAM hetuphalabhAvapravAhaH / sa ca santAna ityucyate, tadvazAt Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vauddhAbhimatAtmakSaNikatAnirAsaH / / 7.55 ... sarvo vyavahAraH saMgacchate nityastvAtmA'bhyupagamyamAno yadi sukhAdijanmanA, vikRtima nubhavati tadayamanitya eva carmAdivaduktaH syAt , nirvikArakatve tu satA'satA vA ..... sukhaduHkhAdinA karmaphalena kastasya vizeSaH !, iti karmavaiphalyameva / taduktam--- "varSAtapAbhyAM kiM vyomnazcarmaNyasti tayoH phalam ? / carmopamazcet so'nityaH khatulyazcedasatsamaH" // 1 // iti tasmAt tyajyatAmeSa mUrdhAbhiSiktaH prathamo moha Atmagraho nAma, tannivRttA-... vAtmIyagraho'pi viraMsyati-ahameva na, kiM mama ? iti / tadidamahaMkAramamakArapranthiprahANena nairAtmyadarzanameva nirvANadvAram, anyathA kautaskutI nirvANavArtA'pi ! phara0 bauddha-kArya-kAraNabhAva niyAmaka hovAthI A deSa nahi Ave, kAraNa . ke, jJAnene hetu phalabhAva (kArya-kAraNabhAva)ne pravAha anAdi paraMparAvALo che ane te (kAryakAraNubhAva) ja saMtAna kahevAya che tenAthI vyavahAra saMgata thAya che. vaLI, AtmAne nitya mAne te te je sukha-du:khAdinI utpattithI vikAra anubhave te te cAmaDInI jema anitya (kSaNika) thaI jaze, ane je te nirvi kAra ja rahetuM hoya te karmane phalarUpa sukha-duHkhAdi hoya ke na hoya te sarakhuM ja che, temAM kazI vizeSatA thaze nahi, eTale karma niSphaLa ja thaI jaze. kahyuM paNa che - varasAda ane taDakAthI AkAzane zuM phaLa ? arthAta nirvikAra AkAzamAM ja A banenuM kaMI paNa phala-asara nathI ane cAmaDAmAM A bannenuM vikArarUpa phala jovAya che. te camaDAnI jema AtmAne karmaphaladvArA vikAra pAmanAra mAnazo . te cAmaDAnI jema AtmA paNa anitya (kSaNika) thaze. ane AkAzanI jema nirvikAra mAnaze te phaLanI asara thaze nahi, mATe Atmaha nAmanA A mukhya maharAjane tyAga karo, eTale AtmIyagraha (mamatva) paNa virAma pAmI jaze (arthAta mamatvane abhAva thaze. kAraNa ke, jyAM ' (huM) nathI tyAM (mAru)... te kyAMthI hoya ? arthAt na ja hoya, e rIte A ahaMkAra ane mamakAranI gAMThanA nAzathI je nirAmyadarzana (AtmAnA abhAvanuM darzana) e ja nivoNe hAra mokSamArga che ema samajavuM. jo ema nahi mAne te (nairAgyadarzana nahi mAne te) nirvANu mArganI vArtA paNa kyAMthI saMbhAvaze ? arthAtu nahi." saMbhave. (50) sukhAdijanmaneti sukhaadyutpttyaa| khatulyazcedasatsama ityatra asatphala iti ... pAThAntaram / (60) tasmAdityAdi aho jainaaH| tannivRttAviti AtmagrahanivRttau / viraMsthatItyato'na ruthamiti gamyam / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7.55 ] cauddhAbhimatAtmakSaNikatAnirAsaH / / .. (Ti0) atha nAyamiti akRtAbhyAgamaMkRtapraNAzalakSaNaH / varSAtapAbhyAmityAdi / tayoriti varSAMtapayoH / sa iti AtmA / asara iti AkAzam , asatkalpanAmAtratvAt zUnyamiti loke'pi prasiddhaH / tadupamayA''tmA nAstyeva / sUrdhAbhiSikta iti grahANAmadhi ptiH| tannivRttAviti AtmagrahamohanivRttau / viraMsyatIti rama krIDAyAM vipUrvaH / 'vyA.. paribhyo ramaH' iti parasmaipadam / bhaviSyatI syati / yatiraminamigamemAditIDabhAvaH / virAmamAsAdayiSyati / anyatheti ahaMkAramamakArapranthigraste Atmani svIkRte / .. . . 621 tadapi vArtam , hetuphalabhAvapravAhasvabhAvasya santAnasyAnantarameva niyAmakatvena nirastatvAt / yat punaH sukhAdivikArAbhyupagame carmAdivadAtmano'nityatvaM prasaJjitam , tadiSTameva, kathaJcidanityatvenA''tmanaH syAdvAdibhiH svIkArAd; nityatvasya kathaJcidevAbhyupagamAt / yattu nityatve'syA''tmIyagrahasadbhAvena muktyanavAptidUSaNamabhANi, tadapyanavadAtam, viditaparyantavirasasaMsArasvarUpANAM parigatapAramArthikaikAntikA''tyantikAnandasandohasvabhAvApavargopaniSadAM ca mahAtmanAM zarIre'pi kiMpAkapAko palisapAyasaiva nirmamatvadarzanAt / .. ... . . 621 *na-tabhAmA samasta 4thana mAsA pUratu una masAra cha; kAraNa ke, tamee niyAmaka tarIke mAnela hetulabhAva (kAryakAraNabhAva)nA pravAharUpa santAnanuM te amee hamaNAMja khaMDana karela che, vaLI sukha-dukhAdithI thatA vikArane svIkAravAthI cAmaDAnI jema AtmAne viSe je anityatAne prasaMga Ape te te ISTa ja che, kAraNa ke-syAdvAdIoe AtmAne kathaMcita anitya mAnela ja che ane ame temAM nityatva paNa kathaMcita mAnIe chIe. vaLI, AtmAne nitya mAnavAthI AtmIyagrahanI prApti ane tethI nirvANapada (mukti)nI aprAptirUpa je doSa Ave te paNa cagya nathI, kAraNa ke, kipAka. phalanA rasathI yukta dUdhapAkamAM jema nirmamatva jovAya che, tema (zarUAtamAM manehara paNa aMte) virasa svabhAvavALA saMsAranA svarUpane ane paramArthathI ekAte atyantAna-damaya mekSanA rahasyane jANanAra mahAtmAone zarIra pratye paNa nirma. matva jovAya che. (50) tadapi vArttamiti vAttai asAram / hetuphalabhAvapravAhasvabhAvasyeti kAryakAraNa.. bhAvapravAhasvabhAvasya / yanityatve'syetyatra abhANIti bhvtaa| .. .. __ (Ti0) vArtamiti vArtAmAtraM kapolakalpanAvilasitamityarthaH / na pramANapathamanusarati / 622 nairAtmyadarzane punarAtmaiva tAvannAsti, kaH pretyasukhIbhavanAtha yatiSyate ?jJAna. kSaNo'pi saMsArI kathamaparajJAnakSaNasukhIbhavanAya ghaTiSyate ? na hi duHkhI devadatto . .. yajJadattasukhAya cepTamAno dRSyaH; ekakSaNasya tu duHkhaM svarasanAzitvAt tenaiva sAdhaM. dadhvaMse / santAnastu na vAstavaH kazciditi prarUpitameva, vAstavatve tasya niSpratyUhA... ''tmasiddhiriti // 55 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadRSTayA AtmadharmavarNanam / . . . [ 7.56 gvara ane nAsyadarzanamAM te AtmAne ja abhAva che, te pratya-(para. leka)mAM sukhI thavAne kaNa prayatna karaze ? arthAt koI paNa prayatna nahi kare. " ane saMsArI jJAnakSaNa paNa apara jJAnakSaNane sukhI karavAne ceSTA (yatna) zA mATe kare ? kAraNa ke duHkhI devadatta yajJadattanA sukha mATe ceSTA karato jovA nathI. vaLI, eka kSaNa sthAyI padArtha sahaja nAza pAmavAnA svabhAvavALo hovAthI tenuM "kha te tenI ja sAthe nAza pAmyuM. vaLI saMtAna keI satyabhUta padArtha... tame mAnatA nathI, chatAM saMtAnane satyabhUta padArtha tarIke mAne te vinA apavAde AtmAnI siddhi thaI. papa (paM0)ekakSaNasya tu duHkhamityAdi gadye / tenaiveti kSaNenaiva / prarUpitameveti pUrvameva // 55 // (Ti0) svaraseti kSaNikatvena svabhAvavinAzAtmakatvAt / tenaiveti kSaNenaiva / tasyeti santAnasya // 55 // athAtmanaH paraparikalpitasvarUpapratiSedhAya svAbhimatadharmAn varNayanticaitanyasvarUpaH pariNAmI kA sAkSAbhoktA svadehaparimANaH pratikSetraM. minA pauSTiAdagvacAra / padda " caitanyaM sAkAranirAkAropayogAkhyaM svarUpaM yasyA'sau caitanyasvarUpaH, pariNamanaM pratisamayamaparAparaparyAyeSu gamanaM pariNAmaH sa nityamasyAstIti pariNAmI, karotyadRSTAdikamiti kartA, sAkSAdanupacaritavRttyA bhuGkte sukhAdikamiti sAkSAdbhoktA, svadehaparimANaH svopAttavapurvyApakaH, pratikSetra pratizarIraM bhinnaH pRthak, paudgalikAdRSTavAn pudgalaghaTitakarmaparatantraH, ayamityanantaraM pramAtRtvena nirUpita Atmeti / .. . anya darzanakAroe AtmAnA svarUpa viSe je kalpanAo karI che tene niSedha karavA mATe pitAnA mAnya AtmAnA dharmonuM varNana A (pramAtArUpa AtmA) caitanyasvarUpa che, pariNAmI (niraMtara pariNAmavALa) che, kartA che, sAkSAt bhakatA che, pote prApta karela zarIranA pramANavALA che. pratikSetra (dareka zarI2) bhinna bhinna che ane paulika (pulathI banela) karmavALo che. () caitathagha--caitanya eTale sAkAro paga ane nirAkAre paga, te jenuM svarUpa che te caitanya svarUpa. (2) bimI-pariNamana eTale samaye samaye navA navA paryAyomAM gamana te pariNAma. te pariNAma jemAM nitya arthAt satata thAya te pariNAma (ahIM nitya arthamAM manupratyayavAcI pratyaya che.) (3) vArtA-adaSTAdikane-zubhAzubha karma karanAra. (8) sAkSAmota-sAkSAt eTale upacAra rahita sukhadukha vigerene bhegavanAra. (1) svare rimAna-pite prApta karela zarIra jevo. ki. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiyAyikasaMmatAtmajaDarUpatAnirasanam / (6) pratikSetraM bhinna- hare zarIrabhAM luho (7) paudgAlikADhaNTAvAn - yugasAthI manesa umenei adhIna. (8) ayam-A-752 prabhAtA tarI jAvesa AtmA 7.56 ] ( paM0) anupacaritavRttyeti na punaH prativimvarUpatayA / $ 1 atra caitanyasvarUpatvapariNAmitva vizeSaNAbhyAM jaDasvarUpaH kUTasthanityo naiyAyikAdisaMmataH pramAtA vyavacchidyate / yato yeSAmAtmA'nupayogasvabhAvastAvat, teSAM nAsau padArthaparicchedaM vidadhyAd, acetanatvAt AkAzavat / atha nopayogasvabhAvatvaM cetanatvam, kintu caitanyasamavAyaH sa cAtmano'stItya siddhamacetanatvamiti cet tadanucitam / itthamAkAzAMderapi cetanatvApatteH, caitanyasamavAyo hi vihAyaH pramukhe'pi samAnaH; samavAyaMsya svayamaviziSTasyaikasya pratiniyama hetvabhAvAdA''tmanyeva jJAnaM samavetaM nAkAzAdiSviti vizeSAvyavasthiteH / " 3 61 AtmAnA A AkSasUtramAM "caitanyasvarUpa bhane pariNAmI " bhA e vizeSaNAthI taiyAyikAdine mAnya jaDasvarUpavALA ane phUTastha nitya pramAtAne vyavaracheha (nirasana) thAya che, araNale AtmAne upayoga rahita (3) svabhAvavALA mAne che, teonA mate AtmA acetana (cetanarahita) hovAthI AkAzanI jema padAtha nA pariccheda (jJAna) karanAra nahi thAya. neyAyikADhi--cetana eTale upayeAga svabhAva nahi paraMtu caitanyanA samavAya' hAve! e cetana che, ane caitanyasamavAya AtmAne viSe che, mATe tene acetana kahevAya nahi, tethI acetanatva" hetu asiddha che. naina--tabhA 'thana ucita nathI. araNa hai, the rIte AazAhibhAM pazu yeta. natvanI Apatti Avaze. kAraNa ke svayaM vizeSatA rahita ane eka svarUpavALA samavAyamAM pratiniyamana karanAra hetunA abhAva hAvAthI jJAna AtmAne viSe ja samavAya saMbadhathI che ane AkAzAdimAM nathI evI keAI vizeSa vyavasthA nathI. (i) yeSAmiti yeSAM mate / atha nopayogasvabhAvatvamityAdi paraH / tadanucitamityAdi sUriH / samAna ityato'gre yata iti gamyam / (Ti0) yato yeSAmityAdi / anupayogeti jaDasvabhAvaH / teSAmiti naiyAyikA - dInAm | asAviti AtmA / aviziSTasyeti sAmAnyarUpasya vizeSarUpasya / bhavadabhiprAyeNa vizeSAbhAvAt / pratiniyameti samavAyaH kiyatsvapi padArtheSu syAditi kiyatsu na syAdityapi pratijJA nAsti / sarvavyApakatvAt tasya / 9 2 nanu yatheha kuNDe dadhIti pratyayAd na tatkuNDAdanyatra tadadhisaMyogaH zakyasaMpAdanaH, tatheha mayi jJAnamitI hedaM pratyayAd nAtmano'nyatra gaganAdiSu jJAnasamavAya iti cet, tadayauktikam / yataH khAdayo'pi jJAnamasmAviti pratiyantu, svaya Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aujAmittAramana jAtaniravanam ! [ 7. macetanatvAd , Atmavat ; AtmAno vA maiva pratiguH, tata eva, khAdivat ; iti jaDAtmavAdimate sannapi jJAnamihetipratyayaH pratyAtmavedyo na jJAnasyA''mani samavAyaM niya- ... mayati, vizeSAbhAvAt / $ra niyAyikAdi-"A kuMDAmAM dahIM che' e pratyayathI te kuMDA sivAya bIje e dahIMne saMga kahI zakAtuM nathI, tema A "mArAmAM jJAna che e pramANe "pracA' dvArA AtmA sivAya bIje-AkAzAdimAM samavAya kahI zakAtuM nathI. jaina-tamAruM A kathana yuktihIna che. kAraNa ke, ravayaM acetana hevAthI AtmAnI jema AkAzAdi paNa amArAmAM jJAna che e pratyaya kare, athavA : svayaM acetana hovAthI AtmAo paNa amArAmAM jJAna che e pratyaya AkAzAdinI jema na kare (anumAnapraga-AkAzAdi paNa amArAmAM jJAna che evo pratyaya kare, svayaM acetana hovAthI, AtmAnI jema. athavA AtmAo - paNa amArAmAM jJAna che e pratyaya na kare, svayaM acetana hevAthI, AkAzAdinI jema.) e pramANe AtmAne jaDa mAnanAra vAdIonA matamAM jJAnami e pramANe dareka AtmA jANe zake te "hovA chatAM te pratyaya AtmAne viSe jJAnanA samavAyanuM niyamana karatA nathI, kAraNa ke AmA ane AkAzAdigata samAcamAM kaI vizeSa nathI. (60) tata eveti acetanatvAdeva / vizeSAbhAvAditi acetanatvAvizeSAt / (Ti0) ayoktikamiti na yuktyA saMsSTaM yuktyA vA''caratIti 'tena dIvyati' itIkaNa : vRddhiH / khAdaya iti AkAzapramukhAH / pratiyanviti jAnantu / 'iNa gau' pratipUrvaH / madya paJcamI antu anu iNazca yatvam / gamanArthAH sarve'pi jJAnArthA iti vacanAt / pratiguriti iNu gtau| mA prati puurvH| adyatanI bhn| na mAmAsmayoge aDdhAtvAdiniSedhaH / 'anusijabhyasta- ... vidAdibhyo'bhuvaH' / an sthAne usa / 'iNo gA' gAdezaH / Alopo'sArvadhAtuke / tata eveti / acetanatvAdeva / iheti bhAtmani pratyayaH sannapIti saMTaGkaH / 3 nanvevamiha pRthivyAdipu rUpAdaya iti pratyayo'pi na rUpAdInAM pRthi- ... vyAdiSu samavAyaM sAdhayet , yathA khAdipu, tatra vA sa taM sAdhayet , pRthivyAdi- . . Sviva; iti na kacit pratyayavizeSAt kasyacid vyavasyeti cet , satyam / ayamaparo'sya doSo'stu, pRthivyAdInAM rUpAdyanAtmakatve khAdibhyo viziSTatayA vyavasthApayi : turI ! huM taiyAcikAdi--e pramANe te "gvAgi wiaa' (ahIM pathvI AdimAM rUpa Adi che) A pratyaya paNa jema AkAzAdimAM rUpAdinA '. samavAyane siddha karato nathI tema pRthivyAdimAM paNa rUpAdinA samavAyane siddha na kare, athavA pRthivyAdimAM jema rUpAdinA samavAyane siddha kare che tema AkAzAdimAM paNa rUpAdinA samavAyane siddha kare. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 56 ]. naiyAyikasaM khaNDanam e rIte tA evA pratyaya vizeSathI keAInI kadIya pazu vyavasthA nahi thAya, ane vyavasthA te che ja. jaina----sAcI vAta, A ja kAraNe tamArA matamAM eka bIjo doSa thayA. kAraNa ke, pRthivyAdine rUpAdyAtmaka nahi mAnA tA AkAzAdithI tenI viziSTarUpe vyavasthA karavI zakaya nahi bane. eTale ke, rUpAdyAtmaka prathityAdi paNa nathI, ane AkAzAdi paNa nathI, teA khannemAM bheda zuM raheze ? (Ti0) tatreti khAdiSu / sa iti rUpAdaya iti pratyayaH / tamiti samavAyam / asyeti bhavadabhipretasya pakSasya / rUpAdyaneti guNaguNinorbhedAt / pRthivyAdipu rUpaM samavetam / na tu pRthivI rUpAtmikA / $ 4 syAnmatam, AtmAno jJAnamasmA sviti pratiyanti, AtmatvAt, ye tu na tathA te nA''tmAnaH, yathA khAdayaH, AtmAnazca te'haM pratyayagrAhyAH, tasmAttathA, ityAtmatvameva khAdibhyo vizeSamAtmanAM sAdhayati, pRthivItvAdivat pRthivyAdInAM pRthivItvAdiyogAddhi pRthivyAdayaH, tadvadAtmatvayogAdAtmAna iti, tadayuktam / AtmatvAdijAtInAmapi jAtimadanAtmakatve tatsamavAyaniyamAsiddheH / pratyayavizeSAt tatsiddhiriti cet sa eva vicArayitumArabdhaH parasparamatyantabhedAvizeSe'pi jAtitadvatAm, AtmatvajAtirAtmani pratyayavizeSamupajanayati, na pRthivyAdiSu pRthivItvAdijAtayazca tatraiva pratyayamutpAdayanti, nAtmani, iti ko'traM niyama hetuH ? | samavAya iti cet, so'yamanyo'nyasaMzrayaH- sati pratyayavizeSe jAtivizeSasya jAtimati samavAyaH, sati ca samavAye pratyaya vizeSa iti / pratyAsattivizeSAdanyata eva tatpratyayavizeSa iti cet, sa ko'nyo'nyatra kathaJcittAdAtmya pariNAmAt , iti sa eva pratyayavizeSahetureSitavyastadabhAve tadaghaTanAt, jAtivizeSasya kvacideva samavAyA siddherAtmAdivibhAgAnupapatterAtmanyeva jJAnaM samavettamidamiti pratyayaM kurute, na punarAkAzAdiSu iti pratipattumazakterna 'caitanyayogAdAtmanazcetanatvaM siddhayet / * d 74 naiyAcikAdi--AtmAe amArAmAM jJAna che evI pratIti kare che. kAraNa ke, temAM Atmatva che, paraMtu jee AvI pratIti nathI karatA temAM Atmatva nathI, jemake, AkAzAdi ane A te! ahIMpratyayathI grahaNa karAtA AtmAe che, mATe tee amArAmAM jJAna che" evI pratIti kare che. A prakAre Atmava AtmAne AkAzAdithI bhinna siddha kare che; jemake, pRthivIvAdi pRthivyAdine, eTale jema pRthvIvanA yAgane kAraNe pRthvI che tema mAtmatvanA ceAgane kAraNe AtmA che. jaina--tamArI uparakta yukti ayeAgya che. kAraNa ke, AtmavAdI jAtie paNa 'jAtimat' svarUpavALI ( arthAt jAti ane jAtimamAM abheda ) na hoya teA temanA samavAyanA niyama siddha thaze nahi, arthAt te te jAtie Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiyAyikasaMmatAtmajaDarUpatAkhaNDanam / [.7. te te padArthamAM ja che, ane anyatra nathI te keI niyama banI zakaze nahi. ' naiyAyikAdi-pratyaya vizeSathI samavAyanA niyamanI siddhi thaze. ' jena-he taiyAyika , tamArA e pratyaya vizeSane ja ahIM vicAra zarU karyo che, badhI ja jAtio jAtimatuthI samAna paNe atyanta bhinna hovA chatAM paNa AtmatvajAti AtmAne viSe ja pratyaya vizeSane utpanna kare ane pRthivyA. A dimAM na kare, ane tevI ja rIte pRthivItyAdi jAtio pRthivyAdimAM ja pratyaya vizeSane utpana kare, paNa AtmAne viSe na kare, A je niyama che tenuM zuM kAraNa che? naiyAyikAdievA niyamanuM kAraNa samavAya che. jena-te a nyAzraya deSa thaze. te A pramANe -je pratyayavizeSa hoya te jAtivizeSane jAtimAnamAM samavAya nakakI thAya, ane je samavAya hAya te pratyayavizeSa thAya. niyAcikAdi--te e pratyavizeSa kaI anya prakAranI pratyayAtti-saMbaMdha. vizeSathI mAnIzuM eTale ke samavAyathI nahi mAnIe. jaina--ema hoya te, kahe te kharA ke-kathaMcita tAdAmya pariNAmathI bhinna e te pratyAtti-saMbaMdhavizeSa karyo che? mATe pratyaya vizeSamAM hetu tarIke kathaMcituM tAdAsya pariNAma saMbaMdhane ja mAnave joIe, kAraNa ke ke, kathaMcita tAdAmya pariNAma saMbaMdhanA abhAvamAM te pratyayavizeSa siddha ' thaI zaktA nathI. jAtivizeSane samavAya kayAMya paNa siddha te thato nathI tethI te kAraNe AtmAdi vibhAga paNa siddha thaze nahi ane pariNAme AtmAmAM ja jJAna samavAya saMbaMdhathI rahe che. tethI te AtmAne viSe ja A , A tmAmAM jJAna che e pratyaya karaze ane anyatra AkAzAdimAM e pratyaya nahi kare evuM pratipAdana karavuM zakya nathI. mATe caitanyanA rogathI AtmAmAM cetanava che e siddha thatuM nathI. (paM0) AtmAnazcaite ityAdi gaye / tatheti jJAnamasmAsviti pratiyanti / jAtimadanAtmakatve tatsamavAyaniyamAsiddhariti jAtijAtimatoratyantabhedAbhyupagamAt taadaatmyaabhaave| parasparamatyantetyAdi gadye jAtitadvatAmatyantamedAvize'pIti yogaH / AtmanIti jIve / tAdAtmyapariNAmAditi asmadabhimatAt / tadabhAve iti kathaJcit tAdAtmyapariNAmAbhAve / tadaghaTanAditi pratyayavizeSAghaTanAt / - (Ti0) syAnmatamiti bhavataH / tadvaditi pRthivyAdivat / jAtimaditi jAtimadbhirAtmabhiH sahAnAtmakatve mede sAmAnyavizepau svatantrau dharmadharmiNau parasparanirapekSI iti bhaNanAt / tara vAyeti AtmatvAdijAtisamavAyanizcayAsiddhaH / pratyayavizeSAditi ihAtmanyAtmatvamityataH / tatsiddhiriti samavAyasiddhiH / sa eveti ihAtmanyAtmatvamiti pratyayavizeSaH / tadvatAmiti jAtimatAm / tatraiveti pRthivyAdiSveva / pratyAsattIti naikaTyavizeSAt / anyata eveti na tu samavAyAt / tatpratyayeti ihA''tmani caitanyamevarUpaH / sa zata : Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 56] ... naiyAyi bhi.. tmiz2aDarUpatAkhaNDanam / . 57 pratyAsattivizeSaH / sa eveti kathaJcittAdAtmyapariNAmaH / tadabhAve iti kathaJcittAdAtmyapariNAmAbhAve / tadghaTanAditi pratyayavizeSahetoraghaTanAt / na siddhayediti api tu cidrUpatvAdeva / 5 atha kimapareNa ?, pratIyate tAvaccetanAsamavAyAdAmA cetana iti cet , tadayuktam / yataH pratItizcet pramANIkriyate, tarhi niSpratidvandvamupayogAtmaka evAtmA prasiddhayati / na hi jAtucit svayamacetano'haM cetanAyogAccetanaH, acetane vA mayi cetanAyAH samavAya iti pratItirasti, jJAtA'hamiti samAnAdhikaraNatayA pratIteH / bhede tathApratItiriti cet / na, kathaJcittAdAtmyAbhAve tadadarzanAt / yaSTiH puruSa ityAdipratItistu bhede satyupacArAd dRSTA, na punastAttvikI / tathA cAtmani jJAtA'hamiti pratItiH kathaJciccetanAtmatAM gamayati, tAmantareNA'nupapadyamAnatvAt , . kalazAdivat, na hi kalazAdiracetanAtmako jJAtA'hamiti pratyeti / caitanyayogAbhAvAdasau na tathA pratyetIti cet / na, acetanasyApi caitanyayogAccetano'hamiti pratipatteranantarameva nirastatvAt , ityacetanatvaM siddhamAtmano jaDasyArthaparicchedaM parAkaroti, taM punaricchatA caitanyasvarUpatA'sya sviikrnniiyaa| pa taiyAyikAdi-cetanAnA samavAyathI AtmA cetana che ja, te pachI koI pramANanI zI jarUra che? jana-A kathana egya nathI kAraNa ke je pratItine ja pramANe mAnavI hoya te vinA vidhe AtmA upagAtmaka ja siddha thAya che, kAraNa ke svayaM acetana hovA chatAM cetanAnA vega-saMbaMdhathI huM cetana chuM" athavA "acetana evA mArAmAM cetanAne samavAya che evI pratIti kaI paNa vakhate thatI nathI, paraMtu huM jJAtA chuM' e pramANe AtmA ane jJAtRtvanI samAnAdhikaraNarUpe pratIti thAya che. - naiyAyihi-mAtmA mane yetanAna leha cha, bhATe jJAtA ' tavI pratIti thAya che. jena-nA, kAraNa ke kathaMcita tAdAmya saMbaMdha vinA tevI pratIti thaI zatI nathI, bhane 'yaSTiH puruSaH' vigere sthaNe leha vA chatAra saasaanaadhikaraNyavALI pratIti rthAya che te te upacAra (Apa)thI thAya che, paraMtu te pratIti tAtvikI-satyarUpa nathI, ane tethI huM jJAtA chuM' e pratIti tmAnI sAthe cetanyanuM kathaMcit tAdAo jaNAve che. kAraNa ke, AtmAne cetanAtmaka na mAnavAmAM Ave to kalazAdinI jema AtmAmAM paNa huM jJAtA chuM' evI pratIti ghaTaze nahi; acetanAtmaka kalazAdi "huM jJAtA chuM" evI pratIti 42tA nathI. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naiyAyikasaMmatAtmajaDarUpatAkhaNDanam / [7. 56 naiyAyihi-yaitanyano yora (44) na pAthI mA (41 pahA) jJAtA chu' yA pratyaya 42tA nathI. raina--mA 4thana yogya nathI, dhAraNa sayetana DAvA chatAM 555 'caitanyanA ce gathI "huM cetana chuM evI pratIti thavAnuM amoe hamaNAM ja khaMDana karela che. e rIte jaDa AtmAmAM siddha thayela acetanatva AtmA dvArA thatA artha paricheda padArthajJAnane nirAza kare che. paraMtu je tamArA AtmAmAM padArtha, jJAnane svIkAravuM ja hoya te AtmAnuM caitanyasvarUpa mAnavuM ja joIe.' (paM0) atha kimapareNetyAdi paraH / acetane ceti maulpaatthH| acetane veti pAThAntaram / tadadarzanAditi samAnAdhikaraNatAdarzanAt / caitanyayogAbhAvAdityAdi prH| asA- ... viti kalazAdiH / tatheti jJAtA'ham / tamiti arthaparicchedam / / (Ti0) niHpratidvandvamiti pratimallavarjitaM yathA bhavati / mede tatheti cetanayA. sahAmedena pratotirdhAntetyarthaH / tadadarzanAditi pratIteradarzanAdavIkSaNAt / tAmiti cetanA smatAM vinaa| anupapadyeti pratIteriti shessH| kalazAdivaditi kalazAderiva ssssttyntaadvtiH| asAviti kalazaH tatheha jJAtAhamiti / acetanatvamiti asmAbhiH pUrva hetutvenopAttam / taM punariti atha paricchedam / asyeti AtmanaH / 6 nanu jJAnavAnahamiti pratyayAdAtmajJAnayorbhedaH, anyathA dhanavAniti pratya- .. yAdapi dhanatadvatorbhedAbhAvAnupaGgAditi kazcit , tadapyasat / yato jJAnavAnahamiti nAtmA pratyeti, jaDatvaikAntarUpatvAd , ghaTavat / sarvathA jaDazca syAdAtmA, jJAnavAna-.. hamiti pratyayazcAsya syAd , virodhAbhAvAt , iti mA nirNaiSIH tasya tathotpattyasambhavAt , jJAnavAnahamiti hi pratyayo nA'gRhIte jJAnAkhye vizeSaNe vizeSye cAtmani jAtUtpadyate, svamatavirodhAt "nAgRhItavizeSaNA vizeSye vuddhiH" iti vacanAd / gRhItayo-.. stayorutpadyata iti cet , kutastadgRhItiH / na tAvat svataH, svasaMvedanAnabhyupagamAt , svasaMvidite hyAtmani jJAne ca svataH sA yujyate, nAnyathA, santAnAntaravat / paratazcet , tadapi jJAnAntaraM vizeSyaM nAgRhIte jJAnatvavizeSaNe grahItuM zakyamiti jJAnA- .. ntarAt tadgrahaNena bhAvyamitya navasthAnAt kutaH prakRtapratyayaH / tadevaM. nAtmano jaDa-.. svarUpatA saMgacchate / $ niyAyikAdi--huM jJAnavAna chuM" e pratyaya thatuM hovAthI AtmA ane te jJAnano bheda mAnave joIe. jo e bheda na mAne te huM dhanavAnuM chuM" e . pratyayathI paNa dhana ane dhanavAnanA bhedane abhAva thaI jaze. jaina--A kathana paNa asat che, kAraNa ke ekAnta jaDarUpa AtmA ghaTanA jema huM jJAnavAnuM chuM e pratyaya karI zakAto nathI. AtmA sarvathA jaDa paNa hoya. huM jJAnavAnuM chuM" e pratyaya paNa kare temAM kAMI virodha nathI. " AvA prakArano nirNaya paNa karaze nahi. kAraNa ke, jaDa AtmAmAM to tevA . prakAranA pratyayanI utpattine saMbhava nathI, kAraNa ke, huM jJAnavALA chuM" A . Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' 7.56 AtmanaH kuTastharUpatApatiSedhaH / pratyaya-jJAna nAmanA vizeSaNanuM ane AtmArUpa vizeSyanuM jyAM sudhI buddhi grahaNa karatI nathI tyAM sudhI thaI zakatuM nathI, anyathA tamArA matane ja virodha thaze, kAraNa ke tamAruM ja vacana che ke, jyAM sudhI vizeSaNanuM jJAna na hoya tyAM sudhI vizeSyanuM jJAna thatuM nathI... naivAyikAdi-vizeSaNa ane vizeSya gRhIta hoya tyAre te pratyaya utpanna thAya che. jena--te te bannenuM grahaNa kaI rIte thAya che? - (1) tame vasaMvedana mAnatA nathI mATe vizeSaNa ane vizeSyanuM svata grahaNa te kahI zakaze nahi, kAraNa ke jJAna ane AtmAne svasaMvidita mAne te ja temanuM svataH grahaNa ghaTI zake che, anyathA santAnAntaranI jema temanuM svataH grahaNa ghaTI zakatuM nathI.' (2) ane parataH grahaNa paNa ghaTatuM nathI, kAraNa ke jJAnatva vizeSaNa agRhIta hoya tyAM sudhI te para evA jJAnarUpa vizeSyanuM paNa grahaNa thatuM nathI, eTale tenuM grahaNa karavA vaLI bIjuM jJAna, joIe. e pramANenI AnavasthAne kAraNe huM jJAnavALo chuM A prakRti pratyaya kaI rIte thaze? tethI A badhA doSane kAraNe AtmAnuM ja svarUpa yuktisaMgata nathI. . . (paM0) nanvityAdi paraH / tadapyasadityAdi suuriH| tasyeti jJAnavAnahamiti pratyayasya / tathotpatyasaMbhavAditi jaDatvatpattyasambhavAt / . . (f) ati AtamajJAnathorA tatati dhanavato. sarvathA nara vArA asyeti AtmanaH / tasyeti sarvathA jaDasvabhAvasyA''tmanaH / tathotpattIti jJAnavAnahamiti pratyayotpAdAsambhavAt / tayoriti vishessnnvishessyyoH| utpadyata iti jJAnavAnahamitipratyaya iti shessH| tadgRhotiriti vizeSaNavizeSyagrahaNam / seti tadgRhItiH / nAnyatheti svasaMvedanA. manorasattve / tadgrahaNeneti jJAnAntaragrahaNena / prakRteti prakRtasya prastutasya jJAnavAnahamityasya pracaH ' 7 nApi kUTasthanityatA, yato yathAvidhaH pUrvadazAyAmAtmA, tathAvidha eva cejJAnotpattisamaye'pi bhavet , tadA prAgiva kathameSa padArthaparicchedakaH syAt ? pratiniyatasvarUpApracyutirUpatvAt kauTasthyasya, padArthaparicchede tu prAgapramAtuH pramAtRrUpatayA pariNAmAt kutaH kauTasthyamiti ? . i g7 vaLI, AtmA phUrastha nitya paNa nathI, kAraNa ke pUrvAvasthAmAM AtmA je prakArane hate; te ja prakArane jJAnotpatti samaye paNa je hoya te pUrvAvasthAmAM parichedaka na hatA, te rIte jJAnotpatti samaye paNa padArtha paricachedaka kaI rIte thaze? .. kAraNa ke pratiniyata svarUpane tyAga na kara e ja phUTasthanuM lakSaNa che. AmAmAM padArtha pariccheda mAnavAmAM te pUrve je apramAtA hatA, te have pramAtArUpa pariNAmane pAmyA AthI tenI phUTasthatA kaI rIte ghaTaze? arthAta nahi ghaTe. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rASTravartamAmarmtvanigha [ 7.76 8 8 kartA sAkSAbhoktetivizeSaNayugalakena kApilamataM tiraskriyate, tathAhikApilaH kartRtvaM prakRteH pratijAnIte na puruSasya, "akartA nirguNo bhoktA" iti vacanAt , tadayuktam / yato yadyayamakartA syAt , tadAnImanubhavitA'pi na bhavet ... draSTuH kartRtve muktasyApi kartRtvaprasaktiriti cet / muktaH kimakarteSTaH ? | viSayasukhAderakarteveti cet, kutaH sa tathA ? / tatkAraNakarmakartRtvAbhAvAditi cet , tahiM saMsArI viSayasukhAdikAraNakarmavizeSasya kartRtvAd viSayasukhAdeH kartA, sa eva .... cA'nubhavitA kiM na bhavet ? / saMsAryavasthAyAmAtmA viSayasukhAditatkAraNakarmaNAM / na kartA, cetanatvAd , muktAvasthAvat, ityetadapi na sundaram , sveSTavighAtakAritvAt / ... saMsAryavasthAyAmAtmA na sukhAdebhoktA, cetanatvAd, muktAvasthAvat, iti sveSTasyAmano bhoktatvasya vighAtAt / pratItiviruddhamiSTavighAtasAdhanamidamiti cet , kartRtvAbhAvasAdhanamapi kiM na tathA ? puMsaH zrotA''ghAtA'hamiti svkrtRtvprtiitH| 68sUtramAM kartA ane sAkSADhoktA e be vizeSaNa vaDe kapila (sAMkhyomatanuM nirasana karAyuM che, te A pramANe-ajAta nirjuna motA'-(AtmA artA che, nirguNa-salvAdi guNa rahita che ane bhaktA che.) e vacanathI sAMkhyamata. ' vAdIo puruSa AmAne akartA ane prakRtine kartA mAne che, paNa sabhyanI e mAnyatA yuktihIna che, kAraNa ke je A AtmA akartA hoya-eTale ke rtA na hoya-te anubhavitA arthAt bhoktA paNa na thAya. sAMkhya-dA (AtmA)ne kartA mAnavAthI muktAtmAne paNa kartA mAnavAne prasaMga Avaze, kAraNa ke te paNa AtmA che. jaina-te zuM muktAtmA akartA tarIke ISTa che? sAMkhya-muktAtmA viSaya sukhAdine te akartA che ja. jaina-muktAmA e kema che? sAMkhya-viSaya sukhanA kAraNarUpa kamane te kartA nathI mATe. ', " :. jaina-je ema hoya te saMsArI AtmA viSaya sukhAdinA kAraNarUpa kamane kartA hevAthI viSayasukhAdine kartA, ane te ja anubhavitA arthAta bhaktA kema nahi thAya? sAMkhya-saMsArI avasthAmAM paNa AtmA viSayasukhAdi ane tenA kAraNe rUpa karmane kartA nathI kAraNa ke te cetana che, muktAvasthAnA AtmAnI jema. jena-A anumAna paNa glAdhya nathI, kAraNa ke A anumAnathI tamane I evA AtmAne bhokatRtvane vighAta thAya che. ISTavighAta A pramANe thI saMsArI avasthAmAM AtmA sukhAdine bhaktA nathI, kAraNa ke te cetana che, muktAvasthAnA AtmAnI jema. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 56 ] .. sAGkhyAbhimatamAtmano'kartRtvanirasanam / 61 sAMkhya- amArA ISTanuM vighAta karanAruM A sAdhana pratItiviruddha che. .... na-to pachI / zrotA-sAmanAra chu, 9 mAmAtA-sucanA2 chu' e pramANe AtmAne svatvanI pratIti hovAthI katvanA abhAvane sAdhanAruM tamAruM sAdhana paNa pratIti viruddha kema nahi?' (paM0) "akartA nirguNo bhoktA" iti vacanAditi / amUrta cetano bhogI nityaH sarvagato'kriyaH / bhakartA nirguNaH sUkSma mAtmA kapiladarzane // 1 // (paM.) draSTuriti AtmanaH / muktaH kimityAdi sUriH / (60) viSayasukhAMderityAdi prH| kutaH sa tathetyAdi sUriH / sveSTasyeti bhavatA / .. tiviruddhamityAdi paraH / / (Ti0) yato ydiityaadi| ayamiti bhaatmaa| draSTuriti AtmanaH / sa iti aatmaa| tatheti bhakartA / tatkAraNeti kartRtvasAdhakAni yAni karmANi tatkartRtvAsambhavAt / muktaH vartRtva. sAdhakAni karmANi na karotItyarthaH / saMsAroti saMsArapatita eva jIvaH / sa eveti Atmaiva / na tatheti pratItiviruddhaM na / .. . .9 atha zrotA'hamityAdipratItirahaGkArAspadam , ahaGkArasya ca pradhAnameva :: : kartRtayA pratIyata iti cet , tata evAnubhavita pradhAnamastu / na hi tasyAhaGkArAspa datvaM na pratibhAti, zabdAderanubhavitA'hamiti pratIteH sakalajanasAkSikatvAt / bhrAnta. : manubhaviturahaGkArAspadatvamiti cet , kartuH kathaM na bhrAntam ? / tasyAhaGkArAspadatvA__.. diti cet , tata evA'nubhavitustadabhrAntamastu / tasyaupAdhikatvAdahaGkArAspadatvaM bhrAnta meveti cet, kutastadaupAdhikatvasiddhiH / / - Se sAMjya- shrot| chu, vigaire pratItimI to marane thAya cha .. .. bhana ta maranA tA tarI pradhAna pratIta thAya che. jena-te ja nyAye bhaktA paNa pradhAnane ja mAnavuM joIe, kAraNa ke " bhakatRvanI pratIti ahaMkArane thatI nathI ema te nathI kAraNa ke huM zabdAdine ...anumavitA chu' se pratAti madhAne thAya che. . sAMkhya--ahaMkAramAM bhakatRtva bhrAnta che. na--to mahAratuM tava prAnta bhanAi ? sAMkhya--ka va ahaMkArane hoya che eTale ahaMkAranuM kartutva bhrAta nathI. je-te ja nyAye tenuM bhakatRtva paNa abhrAnta mAnavuM joIe. sAMkhya-ahaMkAranuM bhakatRtva aupAdhika heIne brAnta ja che. . . . . raina--tenI bhopAdhitAnI siddhi zate thAya cha 1 / (paM0) anubhavitRpradhAnamastviti anubhavitaiva pradhAnazabdavyapadezyo bhavatu ahaMkArAspada. tyAvizeSAt / 'tasyeti bhanubhavituH / katuriti pradhAnasya / tasyetyAdi paraH / tata evetyAdi sUriH / tasyeti anubhavituH / taditi ahaGkArAspadatvam / aupAdhikatvasiddhiriti ahaMkArAspadatvaM siddhiH / 1 asya De 1. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aya. ... ...: sAGkhyAbhimatamAtmana upacaritabhoktRtvam / 7. 56 . (Ti.) tata eveti ahaMkArAspadatvAdeva / tasyeti anubhavasya / tasyeti kartuH / tataH / eveti ahaGkArAspadatvAdeva / taditi ahaMkArAspadatvam / tasyeti anubhavituH / tadopAdhi- . katveti tasyAnubhavituraupAdhikatvasiddhiH / 10 atha puruSasvabhAvatvAbhAvAdahaGkArasya tadAspadatvaM puruSasvabhAvasyAnubha-... vitRtvasyaupAdhikamiti cet , syAdevam , yadi puruSasvabhAvo'haGkAro na syAt / . muktasyAhaGkArAbhAvAdapuruSasvabhAva evAhaGkAraH; svabhAvo hi na jAtucit tadvantaM tyajati, tasya niHsvabhAvatvaprasaGgAditi ceta / na, svabhAvasya dvividhatvAt sAmAnyavizeSaparyAya..... bhedAt , tatra sAmAnyaparyAyaH zAzvatikasvabhAvaH, kAdAcitko vizeSaparyAya iti naM .... kAdAcitkatvAt puMsyahaGkArAderatatsvabhAvatA, tato na tadAspadatvamanubhavitRtvasyaupAdhi-.. kam , yenAbhrAntaM na bhavet / tataH siddhamAtmA'nubhaviteva kartA; akarturbhoktRtvAnupapattezca / $10 sAMkhya- ahaMkAra e puruSa arthAta AtmAnA svabhAvarUpa nathI, eTale puruSanA svabhAvabhUta bhakatRtva tene auSAdhika che. jaina-AvuM te ja bane je ahaMkAra puruSanA svabhAvarUpa na hoya. . sAMkhya muktAtmAmAM ahaMkArano abhAva che, mATe ahaMkAra puruSanA . svabhAvarUpa nathI, kAraNa ke svabhAva je vastumAMthI dUra thAya che te niHsvabhAva banI jAya, eTale svabhAva tene kadI paNa tyAga karatA nathI.. na-sebha nathI 1294 svabhAva se prAre che--(1) sAmAnya paryAya33 . ane (2) vizeSa paryAyarUpe. temAM sAmAnya paryAya zAspatika (nitya) svarUpa svabhAvavALe che, ane vizeSaparyAya kAdAcitka (kaI kaIvAra thavAnA) savarUpa svabhAvavALo che, eTale, ahaMkArAdi puruSamAM kaI kaI vAra thanAra hovA chatAM paNa paNa te puruSanA aravabhAvarUpa nathI, mATe ahaMkAranuM bhakatRtva pAdhika nathI. te pachI ahaMkAranuM bhakatRtva abrAnta kema nahi? tethI AtmAmAM bhetRtvanI jema ja kartRtva paNa che, e siddha thayuM. ane vaLI, akartAmAM bhakatRtva siddha thaI zakatuM nathI, mATe paNa tene AtmAne kartA mAna joIe. . (paM0) athetyAdi / syAdevamityAdi sUriH / ahaGkAro na syAditi api tvastyeva / / muktasyAhaGkArAbhAvAdityAdi paraH / tadvantamiti svabhAvavantam / na, svabhAvasyetyAdi / sUriH / puMsyahaMkArAderiti ahaGkArAdiH puMsaH kAdAcitko vizeSaparyAyaH / atatsvabhAva- ... teti api tu tatsvabhAvataiva / (Ti0) tadAspadatvamiti ahaGkArAspadatvam / 11 nanu bhoktRtvamapyupacaritamevAsya, prakRtivikArabhUtAyAM hi daMpeNA-. kArAyAM buddhau saMkrAntAnAM sukhadu.khAdInAM puruSaH svAtmani pratibimbodayamAtreNa bhoktA : vyapadizyate, tadazasyam , tasya tathApariNAmamantareNa pratibimbodayasyA'ghaTanAt.. . sphaTikAdAvapi pariNAmenaiva pratibimbodayasamarthanAt; tathApariNAmAbhyupagame ca kutaH... kartRtvamasya na syAt ?; iti siddhamasya kartRtvaM sAkSAdbhoktRtvaM ceti / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 56]. .. Atmana u ritabhoktRtvanirasanam / - ha11 sAMkhya-AtmAnuM bhakatRtva paNa aupacArika che, kAraNa ke prakRtinA vikArarUpa darpaNAkAra buddhimAM saMkrAta thayela sukha-duHkhAdinuM puruSane pitAne viSe pratibiMba-chAyA paDavA mAtrathI te bhaktA kahevAya che. jaina-A kathana prazaMsanIya nathI, kAraNa ke tevA prakAranA pariNAma vinA AtmAmAM pratibiMbanI utpatti ghaTatI nathI. sphaTikAdimAM paNa pariNAmane kAraNe ja pratibiMbodayanuM samarthana karavAmAM Ave che ane tevA prakArano pariNAma AtmAmAM mAnavA jatAM te AtmAnuM katRtva kema siddha nahi thAya ? A pramANe AtmAmAM katva ane sAkSAddhokatRtva siddha thayuM. ' (paM0) nanu bhoktRtvamapItyAdi paraH / / .. (50) upacaritamevAsyetyato'pre yata iti gamyam / darpaNAkArAyAmiti ubhayamukhadaMpai. NAkArAyAm / tadazasyamityAdi sUriH / / .. (Ti0) asyeti AtmanaH / tasyeti bhAtmanaH / tatheti sukhaduHkhAdipariNAmaM vinA / asyeti pratipannasyAtmanaH / ....6 12 svadehaparimANa ityanenA'pi naiyAyikAdiparikalpitaM sarvagatatvamAtmano . niSidhyate, tathAtve jIvatattvaprabhedAnAM vyavasthAnAprasiddhiprasaGgAt sarvagatAtmanyekatraiva nAnAtmakAryaparisamApteH sakRnnAnAmanaHsamAyogo hi nAnAtmakAryam , taccaikatrApi yujyate, nabhasi nAnAghaTAdisaMyogavat etena yugapannAnAzarIrendriyasaMyogaH pratipAditaH / yugapannAnAzarIreNvAtmasamavAyinAM sukhaduHkhAdInAmanupapattiH, virodhAditi cet / na, yugapannAnAbheryAdiSvAkAzasamavAyinAM vitatAdizabdAnAmanupapattiprasaGgAt, tadvirodhasyAvizeSAt / tathAvidhazabdakAraNabhedAd na tadanupapattiriti cet, sukhAdikAraNa bhedAt tadanupapattirapyekatrA''tmani mA bhUdu, vizeSAbhAvAt / viruddhadharmAdhyAsAdA- tmano nAnAtvamiti cet , tata evAkAzanAnAtvamastu / pradezabhedopacArAdadopa iti cet, tata evaatmnypydossH|jnnmrnnkrnnaadiprtiniymo'pi sarvagatAtmavAdinAM nA''tmavahutvaM sAdhayet, ekatrA'pi tadupapatteH, ghaTAkAzAdijananavinAzAdivat ; na hi ghaTAkAzasyotpattau ghaTAkAzasyotpattireva, tadA vinAzasyApi darzanAt ; nApi vinAze vinAza eva, jananasyApi tadopalambhAt, sthitau vA na sthitireva vinAzotpAdayorapi tadA samIkSaNAt / sati bandhe na mokSaH, sati vA mokSe na bandhaH syAt, ekatrAtmani virodhAditi cet / na, AkAze'pi sati ghaTabandhe ghaTAntaramokSAbhAvaprasaGgAt , sati vA ghaTavizleSe ghaTAntaravizlepaprasaGgAt / pradezabhedopacArAd na tatprasaGga iti cet , tata evAtmani na tatprasaGgaH / nabhasaH pradezabhedopagame jIvasyA'pyekasya pradezabhedo'stviti kuto jIvatattvaprabhedavyavasthA ? yato vyApakatvaM syAt / . . Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ naiyAyikasaMmatAtmavyApakatvanirAsaH / ... [7. 56 $12 sUtramAM grahaNa karela "svadeha pariNAma e vizeSaNathI taiyAyikAdIoe mAnela AtmAnA sarvagatatva (vibhUtva-sarvamUtta dravya saMgitva)ne " nivedha thAya che; kAraNa ke, AtmA (jIva)ne sarvagata vibhu) mAnavAmAM Ave te jIvatavanA prabhedanI vyavasthA ghaTI zakaze nahi, kAraNa ke sarvavyApI eka ja ! AtmAmAM aneka AtmAnA kAryonI saMkalanA thaI zake che, kAraNa ke yugapa6 aneka manane AtmA sAthe saMbaMdha thave te ja te aneka AtmAnAM kAryo che. ane e aneka manane saMga eka ja (vibha) AtmAmAM-eka ja AkAzamAM aneka ghaTAdanA saMganI jema ja-ghaTI zake che. A ja nyAye eka ja (vibhu) .. AtmAmAM yugapata aneka zarIra ane indriyenA saMyoganuM paNa samarthana thayuM ema samajI levuM. yAyikAdi-eka ja AtmAmAM yugapa6 aneka zarIra mAnavAmAM AvatAM AtmAmAM samavAya saMbadhaMthI sukhaduHkhAdinI utpatti ghaTI zakaze nahi, kAraNa ke temAM virodha che. * jaina-tema kahevuM gya nathI, kAraNa ke te te AkAza sAthe saMyukta yugapad aneka bheryAdi vastuomAM AkAzamAM samavAya saMbaMdhathI utpanna thanAra vitatAdi zabdonI utpattinI paNa upapatti thaze nahi, kAraNa ke ahIM paNa virodha samAnarUpe ja che. naiyAyikAdi-zabdonA kAraNanA tathA prakAranA bhedathI vitatAdi zabdonI utpattimAM kazo ja virodha nahi Ave (arthAt upapatti-siddhi thaze.) : jena- te e ja nyAye sukhAdinA kAraNanA bhedathI eka ja AtmA vize sukhAdimAM paNa virodha nahi Ave. kAraNa ke AkAza ane AtmA ane sarva :gatarUpe samAna ja che. niyAyikAdi--sukhaduHkhAdirUpa viruddha dharmone Azraya banavAthI AtmAmAM nAna va (anekatva) Avaze. jana--te e ja nyAye vitatAdi zabdarUpa viruddha dharmane Azraya hovAthI AkAzamAM paNa nAnAtva (anekava) mAnavuM joIe. | niyAyikAdi-.pradezanA bhedane AkAzamAM upacAra che, tethI nAnA devA nathI. jena-te e ja rIte AtmAmAM paNa doSa nathI. arthAta janma, maraNa ane IndriyAdine pratiniyama-eTale ke janmadine saMbaMdha te te AtmAnuM bahu siddha karI zakaze nahi, kAraNa ke eka ja AtmA mAnIne paNa janmadine prati niyama siddha karI zakAya che, jema ke AkAza chatAM ghaTAkAzAdinI utpatti ane vinAza vigerenI vyavasthA che. ghaTAkAzanI utpatti hoya tyAre mAtra ghaTAkArInA utpatti ja hoya evuM nathI paNa te vakhate vinAza paNa jovAya che. tevI ja rIte ghaTAkAzano vinAza hoya tyAre mAtra vinAza ja che evuM paNa nathI paratu ' ' utpatti paNa jovAya che tevI ja rIte ghaTAkAzanI sthitimAM mAtra sthiti ja hoya. evuM nathI paraMtu utpatti ane vinAza paNa te vakhate jovAya che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7.56 ] :: naiyAyikasamaMtAtmavyApakatvanirAsaH / ... 65 naiyAyi- mAtmAmA gandha DAya va mokSa nAthAya, athavA mekSa hoya te bandha nahi thAya, kAraNa ke eka ja AtmAmAM banyuM ane .. bhAkSanA 52252 virodha-cha... .. ... ... .. .. .. ... . ' : : . daina-52nu 4thana yAya. nathI, 12 tama bhAnavAmA tai Awi paNa eka ghaTane banyuM hoya tyAre bIjA ghaTanA mokSAbhAvane arthAtuM bandhane asa mAze, mathavA me ghaTanA vizveSa (viyoga-mA-mAkSa)-DAya tyAre bIjA vizleSane prasaMga Avaze eTale ke ghaTakhabdha nahi thAya. naiyAyihAzamA pradezalenA 4-2 42vAthI pazata hoSa. - nAmAva... . je-te e ja rIte AtmAmAM paNa pradezabhedane upacAra karavAthI ___ tamAme veda madha-bhAkSanA virodhI asa nAmAva . anene mAzamA prazasvI chAtI meM (mAmA)mA pala .. prazameha, svI2, sana : merIta prazale svii2|| to, nAna vAnI (tatvanA prasenI). vyavasthA pI.zata tharI . mAne nete nahi thAya-ta tenI vyApakatA paNa siddha nahi thAya." (60) yugapannAnAzarIregvityAdi. prH| anupapattiriti yugapaMdanupapattiH, ko bhAva ekA .: manIti bhaavH| viruddhadharmAdhyAsAdityAdi paraiH / tadupapatteriti janana-maraNakaraNAdyanupapatteH / - ... (Ti0) tathAtve iti naiyAyikAdiparikalpitasarvagatatve-'jIvatattveti ekendriyAdInAm / navatatvAni. jainAgame prasiddhAni / , uktaM ca :-.... . .. ..... . jIvAjIvA puNNaM pAvAsavasaMvaro ya .nijjaraNA / . ..... .. ... .., ..... baMdho mukkho ya. tahA nava tattA huMti nAyavvA // 1 // ... : jIvatattvamekendriyAdimaidAd bahuprakAram / jIvatattvasya. tanmate'pi pratItatvAt sarvatra jIvAjhokArAt / sakaditi yogapadyena / ekatrApIti .mAtmani / tadvirodhasyeti . . anu-: papattivirodhasya / tadanupapattiriti shbdaanuppttiH| tadanupapattiriti sukhaduHkhAdyanutpattiH / tata eveti biruddhadharmAdhyAsAdeva / tata eveti pradezabhedopacArAdeva / jananeti ayaM jAtaH / bhayaM mRtaH iti nizcayaH / ekati bhAtmAna / tadupapatteriti. .jananamaraNakAraNAdyutpatteH / / AtmAno vahavaH sarvagatAca sarve : iti yaugAH / tatprasaGga iti mokSavizleSAbhAvaprasaGgaH / / tata eveti pradezamedopacArAdeva / nabhasa iti anupacaritapradezasvIkAre / jIvatattveti., jIvatattvasya pramedAt kuto vahavo jIvA iti bhAvaH / . ...6 13 nanvAtmano vyApakatvAbhAve digdezAntarAvartiparamANubhiryugapatsaMyogA... . bhAvAdAcakarmAbhAvaH, tadabhAvAdantyasaMyogasya tannimittazarIrasya; tena tatsaMbandhasya cAbhA :: vAdanupAyasiddhaH sarvadA sarveSAM mokSaH syAt / 13 neyAyiha-5 mAmAne vyA5 nahi bhonA. tahadezAntaramA rahela. paramANuo sAthe yugapata saMcAMgane abhAva thavAthI Aghakarma(paramANu Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 AtmanaH zarIraparimANatve naiyAyikAnAmAkSepaH [cha. 16 gata sarva prathamanI kriyA)nA abhAva thaze, Adyaka manA abhAvathI anya sacAganA abhAva thaze, anya saMcAganA abhAvanA kAraNe anya saMceAganA nimitte utpanna thanAra zarIrane abhAva thaze ane zarIrane abhAva thavAthI AtmA sAthenA zarIranA saMbadhanA abhAva thaze ane tema thatAM vinA upAye (AcAsa vinA) huMmezane mATe saune meAkSa thaI jaro. ityAdi para eva vakti / (vaM) sanmAra (Ti0) nakhvAra ityAdi / Adyakarmeti bhAvakarmaNa bhAthakriyAyAthalanalakSaNAyA abhAvaH / tadadbhAvAditi bhAdyakriyAbhAvAdantyasaMyogasyAbhAvaH / teneti AtmanA / tatsambandhasyeti zarIrasambandhasya | astu vA yathA kathaJciccharIrotpattiH, tathApi sAvayavaM zarIraM pratyavayavamanupravizannAtmA sAvayavaH syAt, tathA cAsya paTAdivat kAryatvaprasaGgaH / kAryatve cAsau vijAtIyaiH sajAtIyairvA kAraNairAramyeta / na prAcyaH prakAraH, vijAtIyAnAmanArambhakatvAt / na dvitIyaH, yataH sajAtIyatvaM teSAmAtmatvAbhisaMbandhAdeva syAt, tathA cAtma bhirArabhyate ityAyAtam, etaccAyuktam, ekatra zarIre'nekAtmanAmAtmArambhakA NAmasambha-vAtU, sambhave vA pratisandhAnAnupapattiH, na hyanyena dRSTamanyaH pratisandhAtumarhati atiprasaGgAt tadArabhyatve cAsya ghaTavadacayavakriyAto saMyogavinAzAd vinAzaH syAt / athavA kAi paNa rIte tame zarIranI utpatti ghaTAvA te paNu zarIra avayavavALuM hAvAthI tenA dareka aMgamAM praveza karatA AtmAM paNa avayava vALe thaze, ane tema thatAM AtmA pAdinI jema kArya banI jaze, ane AtmA kAca hoya te te kArUpa AtmAne AraMbha vijAtIya kAraNeAthI thAya che ke sajAtIya kAraNAthI ? AvA prazna thAya che. vijAtIya kAraNeA tA kAnA AraMbhaka hAtA nathI mATe prathama pakSa yukta nathI. khInne pakSa paNa ceAgya nathI kAraNa ke kAraNeAnI sajAtIyatA Atmatva(jAti)nA saMbadhathI thAya, ane tema thatAM AtmAnA AraMbha AtmAe vaDe thAya che ema mAnavu paDe paNa te te kharAkhara nathI, kAraNa ke eka zarIramAM AraMbha karanAra aneka AtmAone sabhava nathI. athavA eka zarIramAM Arala karanAra aneka AtmAe hoya tA je me anubhavela tenuM mane smaraNa thAya che" evuM pratisAdhAna ghaTaze nahi, kAraNa kekoI eke anubhavela padAtha nuM kAI khIne ja smaraNa kare te atiprasaMga thAya ane te caiAgya nathI. vaLI, aneka AtmAthI AtmAnA AraMbha mAnavAmAM AvayaveAnI kriyAthI thatA vibhAgane laI ne sa2AganA nAza thatAM jema ghaTaneA nAza thAya che tema AtmAnA paNa nAza thaze. : Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 56] AtmanaH zarIraparimANatve naiyA kssepH| 67 .. (60) pratisandhAnAnupapattiriti pUrvAparAvasthAnusmaraNaM pratisandhAnaM, na caivaM ghaTAdivata / . prAk prasiddhasamAnajAtIyAvayavArabhyatvaprasakkiriti / ... (Ti0) ceti sAvayavatve / masyeti / veti yathA paTaH / kAryatvaM / - kAraNabhUtaistantubhirvA''rabhyamANatvAt , tathA bhAtmA'pi sAvayavatvena vairArabha tvAt kArya tvena saGgacchate / kAryatve iti utpaadytve| viti maatmaa| teSAmiti bhavayavAnAm / Atmatve yadi teSvavayaveSvAtmatvaM pUrvamasti tatastarArabhyate thA sajAtIyatvaM na syAt teSAm / tathA ceti bhAtmatvAbhisandhyavayavArabhyatve sarvathAtmasvavartanAt / bhAtmabhiH kriyate iti ghaTate / pratisandhAneti pUrvAnubhUtAnubhUyamAnayormelanaM pratisanmAnamucyate / tadArabhyatve iti bhavayavAra... bhyatve iti / asyeti bhAtmanaH / vi iti clnlkssnnaayaaH|| zarIraparimANatve cAtmano mUrttatvAnuSanAccharIre'nupravezo na syAt , mUrte mUrta_syAnupravezavirodhAt, tato nirAtmakamevAkhilaM zarIramanuSajyate / ... kathaM vA tatparimANatve tasya bAlazarIraparimANasya sato yuvazarIraparimANasvIkAraH syAt ? tatparimANaparityAgAt, tadaparityAgAdvA / parityAgAdhcet , tadA zarIravat tasyAnityatvaprasaGgAt paralokAvabhAvAnuSaH / athAparityAgAt, tanna, pUrvaparimANAparityAge zarIravat tsyottrprimaannotpttynupptteH| tathA--- . "yadi vapuSparimANapavitritaM vadasi jainamatAnuga ! puruSam / ___ vada tadA kathamasya vikhaNDane bhavati tasya na khaNDanaDambaram ? // 1 // ane AtmA zarIraparimANa hoya te te mUrta banI jaze ane tethI tene zarIramAM praveza nahi thAya, kAraNa ke mUrtamAM mUrtinA pravezano virodha . cha; bhane pariNAma sAbhuye zarIra mAtmA vinAnu thaze. vaLI, AtmA zarIra parimANa hoya te prathama bAlazarIranA parimANane pAmela AmA yuvazarIranA parimANane svIkAra kaI rIte karaze? zuM bAlazarIranA parimANane tyAga karIne yuvazarIranA parimANane svIkAre che ke bAlazarIranA parimANane tyAga karyA vinA ja ? je bAlazarIraparimANane tyAga karIne yuvazarIraparimANane svIkAre te zarIranI jema AtmA paNa anitya thavAthI parakAdinA abhAvane prasaMga Avaze. ane je bAlazarIraparimANane tyAga karyA vinA ja yuvazarIra parimANane - AtmA svIkAre che ema mAnavAmAM Ave te te paNa cogya nathI, kAraNa ke AtmAmAM paNa zarIranI jema pUrvaparimANane tyAga karyA sivAya uttaraparimANanI utpatti ghaTI zakatI nathI. : : 4jI, " na! ne AtmAne : zarIraparibhA-(zarI2 2131) 4 ch| te tame ja kahe ke, A zarIranuM khaMDana. A che tyAre AtmAnuM paNa khaMDana (64). bha tharnu nathI? . Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68. AkSeponmUlanadvAreNa jainAnAM zaroraparimANatvasamarthanam / [7.56. ... .... (Ti0) kathaM vetyAdi / tatparimANeti zarIraparimANatve / tasyeti bhAtmanaH / anityatvaM nazvarasvabhAve zarIre vyAdhyAdhivahijalAdyutpAtaparavaze vinAzamAsAdayati / . jIvo'pi pUrvazarIratyAge. nAnityatvAdvinAzamApnuyAt , tasmin vinaSTe ko'pi paralokaM na yAyAt , ghaTazarIrAdivat / paralo. ko'pyasatkalpaH / akimbitkaratvAt, mUkodgItasaptamasvaravat / manmanasvarAzaGkAnirAsAya sptmsvrgrhnnm| ... yadi vprityaadi| he jainamatasevaka ! jainAg2amAnusaraNavyasanin / pUruSaM jIvamAtmAnaM zarIrapariNAmapavitrIkRtaM jalpasi ?. kathaya / asyeti zarIrasya / tasyeti aatmnH| .... .614 atrAbhidadhmahe-yadabhyadhAyi-nanvAtmano vyApakatvAbhAva ityAdi, tadasatyam , yadH yena saMyuktaM tadeva taM pratyupasarpatIti niyamAsaMbhavAt , ayaskAntaM pratyayasastenA'saMyuktasyA'pyAkarSaNopalavdheH / athAsaMyuktasyA'pyAkarSaNe . taccharIrArambha pratyekamukhIbhUtAnAM tribhuvanodaravivaravartiparamANUnAmupasarpaNaprasaGgAdna jAne kiyatparimANaM taccharIraM syAditi cet , saMyuktasyA'pyAkarSaNe kathaM sa eva doSo na bhavet ? Atmano vyApakatvena sakalaparamANUnAM tena saMyogAt / atha tadbhAvAvizeSe'pyadRSTavazAd vivakSitazarIrotpAdanAnuguNA niyatA eva paramANava upasarpanti; taditaratrApi tulyam / ..... - 114 raina-De neyAyi! tamAme 'mAmAne vyA5nA bhaanaat| (lA 03: pR.65) ema kahIne zarIraparimANa AtmAne mAnavAmAM je aneka deze batAvapaanii prayatna dhyA, te vAstava (satya35) nathI, 125 -nAthI saMyuddhata. (naaye|) hAya te 4 tanI pAse taya (gamana 2) savA niyama nathI, kAraNa ke lehakAtAmaNi (lehacuMbaka) sAthe. saMga nathI, chatAM te pratye lohanuM mAera nevAya che. . .. ... .. . . .. . naiyAyiha-521. sayona ya..chatai. A mA ya ta te: zarIranA AraMbha pratye sanmukha thayela traNe bhuvanamAM rahela paramANuonuM Akape thavAthI aura nae zarI2 upa moTu manI .. ? ... . . jaina-te pachI saMyuktanuM AkarSaNa mAnavAmAM paNa te ja deSa kema nahi . Ave ? kAraNa ke AmAM vyApaka hovAthI saMkala : paramANu sAthe tenA saMcAgato cha 1. .. .. :: ...... ...naiyAyihi-vyA54 sAmAna saMdI:52mA sAthe sayoga samAna hAvA. chatAM adaSTa (karma)ne laIne vivakSita zarIranI utpattimAM anukUla evA niyata : parimANuonuM ja AkarSaNa thAya che. arthAta saMyukta chatAM badhA paramANuothA : zazara nirmANa thatuM natha.. ..........: : ... jena--te e ja nyAye asaMyukta viSe paNa samAna ja che. arthAta asaMyukta viSe paNa adaSTane kAraNe anukULa ane niyata paramANuonuM AkarSaNa thaze. - (Ti0) nanvAtmana ityAdi / tadeveti zarIrArambhakaparamANyAdi / tamiti mano'dhiSThita mAtmAnaM prati / teneti ayskaantmnninaaH| teneti tribhuvanodara vivarasaMvaraNazIlena sakalaparamANu-, . spRzA paramAtmanA / taddhAveti saMyogasaddhAvasAmye'pi / aSTavazAditi vizvanirmANabaddhakakSa Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 16 ] AkSeponmUlanadvAreNa jainAnAM zarIraparimANatvasamarthanam / 69 ' mIzvarAkhyaM paraM jyotiradRSTaM tadvazAt / anuguNA iti samarthAH / itaratrApIti zarIraparimANeSpyAtmani adRSTaM karma tadvazAdasaMyuktA bhapi paramANavastaccharIrArambhaM pratyupasarpantIti / yaccAnyaduktam - sAvayavaM zarIraM pratyavayavamanupravizannAtmetyAdi, tadapyuktimAtram, sAvayavatvakAryatvayoH kathaJcidAtmanyabhyupagamAt / na caiva ghaTAdivat prAkprasiddhasamAnajAtIyAvayavArabhyatvaprasaktiH, na khalu ghaTAdAvapi kArye prAkprasiddhasamAnajAtIyakapAlasaMyogArabhyatvaM dRSTam kumbhakArAdivyApArAnvitAd mRtpiNDAt prathamameva -pRthuvunoMdarAdyAkArasyA'syotpattipratIteH / dravyasya hi pUrvAkAraparityAgenottarAkArapariNAmaH kAryatvam, tacca bahirivAntarapyanubhUyata ev| na ca paTAdau svAvayavasaMyogapUrvakAryatvapalambhAt sarvatra tathAbhAvo yuktaH, kASThe loha lekhyatvopalambhAd vajre'pi tathAbhAvaprasaGgAt, pramANavAghanamubhayatra tulyam / na coktalakSaNakAryatvAbhyupagame'pyAtmano - 'nityatvAnupaGgAt pratisandhAnAbhAvo'nupazyate kathaJcidanityatve satyevAsyopapadyamAnatvAt / vaLI, tamAe avayavavALA zarIramAM praveza karatA AtmA avayavavALA tharo, ane tethI pAdinI jema kArya manI jaze (bhA. 3, pR. 66) vigere je kaMI amAne doSa ApavA kahyuM te saghaLuM kathana mAtra ja che, doSarUpa nathI, kAraNa ke ame AtmAmAM kathaMcit sAvayavatva ane kathAcit kAryaMtra mAnIe chIe, ane e pramANe mAnavA chatAM ghaTAdinI jema pUrve prasiddha (niSpanna) hAya evA samAnajAtIya avayavethI AtmAnA Arbhane prasaMga paNa nathI, kAraNa ke ghaTAdi kA nA Arabha paNa pUrva prasiddha--(niSpanna) hAya evA samAnajAtIya kapAlanA saceAgathI thatA hAya ema dekhAtu nathI, para Mtu kuMbhAra vigerenA vyApArathI yukta mATInA piMDamAMthI prathama ja vistRta ane geALa udaravALA ghaTanI utpatti jagajAhera che. pUrvAkAranA tyAga ane uttarAkArarUpe pariNAma' e ja dravyanu kAtva che, ane AvuM kAtva jema mAhya anubhavAya che tema Abhyantara paNa - anubhavAya che. vaLI, paTAdi kAryAmAM svAvayava (taMtu)nA sacaiAgathI kAtya jovAya che, eTale satra strAvayavanA saMcAgathI ja kAtva mAnavuM e cegya nathI, kAraNa .. ke tema mAnavAmAM lAkaDAmAM leADhAthI lakhAtu hAvAthI vajramAM paNa leADhAthI ? lakhAvAnA prasaMga Avaze, ane jo AmAM pramANakhAya hAya tA pelAmAM paNa pramANamAdha thaze. ja ane amee kahela lakSaNavALA kAtvane svIkAra karavAthI AtmAmAM ani tyanA prasa`ga hovAne kAraNe pratisanmAnAbhAvanA praMsaga paNa nahi Ave, kAraNa ke AtmA kathaMcit anitya hoya te ja temAM pratisa dhAna yuktipUrvaka ghaTI zake che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 AkSeponmUlanadvAreNa jainAnAM zarIraparimANatvasamarthanam / [7.56 : (50) sAvayavatvakAryatvayoH satoriti jJeyam / kathaJcidanityatve satyevetyAdi . . gye| asyeti pratisandhAnAbhAvasya / (Ti0) na caivamiti sAvayavatvakAryatvAbhyupagame bhAtmanaH / prasiddhati nisspnnaa| . asyeti ghaTasya / tacceti kAryatvam / vahiriveti vAhya kalazAdipadArthasArthavat / antarapIti yogijJeyasvarUpatvena camacakSubhiradarzanAdajJeyasvabhAva kSetrajJe / sarvatreti aatmaadau| tathAbhAva iti / svAvayavasaMyogapUrvakakAryatvAbhAvaH / tathAbhAveti lohalekhyatvabhAvapramataH / pramANavAdhanamiti vaje lohalekhyatvasyaiva sarvatra samAnajAtIyakAraNArabhyatvasyApi samAnam / uktalakSaNeti dravyasya hi ... pUrvAkAra parityAgenottarAkArapariNAma ityevarUpAzIkAre / asyeti puurvopdissttkaarytvsyH| . .. ___yaccA'vAci-zarIraparimANatve cAtmano mUrtatvAnuSaGga ityAdi, tatra kimidaM mUrttatvaM nAma ? asarvagatadravyaparimANatvaM, rUpAdimattvaM vA ? tatra nAdhaH pakSo doSapopAya, saMmatatvAt / dvitIyapakSastvayuktaH, vyAptyabhAvAt na hi yadasarvagataM tanniyamena rUpAdimadityavinAbhAvo'sti, manaso'sarvagatatve'pi tadasambhavAt / ato. nAtmanaH . zarIra'nupravezAnupapattiryato nirAtmakaM tat syAt ; asarvagatadravyaparimANalakSaNamUrtatvasya manovat pravezAprativandhakatvAd rUpAdimattvalakSaNamUtatvopetasyApi hi jalAderbhasmAdAvanupravezo na niSidhyate, Atmanastu tadrahitasyApi tatrAsau pratibadhyata iti mahaccitram / vaLI, AtmAne zarIra parimANa mAnavAthI mUtvane prasaMga Avaze (bhA. 3, ', pR. 27) vigere je kaMI kahyuM temAM prazna che ke mUva eTale zuM che ? asarvagata parimANutva (avyApaka dravyaparimANava) e mUrtatva che ke rUpAdimattva? temAM pahelo pakSa ane saMmata hovAthI amArA mATe deSarUpa nathI. bIjo pakSa te . vyAptine abhAva hovAthI enuM uccAraNa paNa gya nathI kAraNa ke je asava : gata (avyApaka) hoya te nizcayapUrvaka rUpAdimata hoya e avinAbhAva (vyApti) nathI, kAraNa ke mana asarvagata chatAM te tamAre mate rUpAdimata nathI. Ama, ahIM mUtane artha asarvagata parimANutva heIne zarIramAM AtmAnA anupravezanI anupatti paNa nathI, ke jethI zarIra AtmAthI rahita thAya, arthAta zarIramAM AtmA nividane praveza karI zake che, tethI te nirAtmaka nahi bane. : vaLI, asarvagata dravya parimANa svarUpamUrta hovA chatAM tene (AtmA) mananI jema pravezamAM kaI pratibaMdhaka nathI. vaLI rUpAdimava-svarUpa mUvathI yukta-jalAdino bhasmAdimAM thatA anapraveza niSedha te tame karatA nathI, jyAre AtmA je tethI viparIta che (arthAta rUpAdimata rahita che, chatAM mUrtamAM tanA pravezanI tame niSedha 42 / chI, me. mahAzcaya nI vAta cha. .. (60) sammatatvAditi jainAnAm / tadasambhavAditi bhavanmate'mUrtatvAt tasya / manovaditi .. manasIva / atraiva gadye asarvagatadravyaparimANalakSaNabhUrtata yeti / zarIre vartamAnasyeti jJeyam / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 56] AkSeponmUlanadvAreNa jainAnAM parimANatvasamarthanam / 72 (Ti0) yaccAvAcItyAdi / tatreti bhavatprapannavAkye / tatreti pakSadvayamadhye | manasa iti bhavanmate mano sarvagataM na rUpAdimat / ata eva dvitIyaH pakSastvatsiddhAntavidhvaMsanAya paTIyAn / tadasambhavAditi rUpAdyasambhavAt / yata iti zarIrapravezAnupapatteH / taditi zarIram / tadrahitasyeti rUpAdimattvara hitasyApi / tatreti zarIre / asAviti anupravezaH / yadapyavAdi - tatparimANatve tasya vAlazarIraparimANasyetyAdi, tadapyayuktam, yuvazarIraparimANAvasthAyAmAtmano bAlazarIraparimANaparityAge sarvathA vinAzAsambhavAt viphaNAvasthotpAde sarpavat iti kathaM paralokAbhAvo'nuSajyate ?, paryAyatastasyA'nityatve'pi dravyato nityatvAt / } vaLI, AtmA svazarIraparimANu hAya te khAlazarIraparimANu AtmAne yuvashriirpribhaashu thavAbhAM hoSa bhAyavA prayatna uyoM (lA03, pR.67 ) te yogya nathI, kAraNa ke yuvazarIraparimANuAvasthAmAM khAlazarIraparimANunA tyAga karavAthI AtmAne kaMI sarvathA vinAza thatA nathI, jemake phaNA sahita sarpanA phA rahita avasthAmAM. Ama paraleAkanA abhAvaneA prasaMga kaI rIte Avaze ? kAraNa ke AtmA paryAyarUpe anitya hovA chatAM dravyarUpe te nitya ja che. (Ti.) yadapyavAdItyAdi / tasyeti cAlata rIrAkArapariNatasya kSetrajJasya / yaccAjalpi - yadi vapuSparimANa pavitritamityAdi, tadapyapezalam zarIrakhaNDa kathaJcittatkhaNDanasyeSTatvAt, zarIrasaMbaddhAtmapradezebhyo hi katipayAtmapradezAnAM khaNDita - zarIrapradeze'vasthAnamAtmanaH khaNDanam, taccAtra vidyata eva, anyathA zarIrAd pRthagbhUtAvavayavasya kampopalabdhirna syAt / na ca khaNDitAvayavAnupraviSTasyAtmapradezasya pRthagAtmatvaprasaGgaH, tatraivAnupravezAt / na caikatra santAne'neka AtmA, anekArthapratibhAsi - jJAnAnAmekapramAtrAdhAratayA pratibhAsAbhAvaprasaGgAt, zarIrAntaravyavasthitAnekajJAnAvaseyArthasaMvittivat / kathaM khaNDitAkhaNDitAvayavayoH saMghaTTanaM pazcAditi cet ?, ekAntena cchedAnabhyupagamAt padmanAlatantuvaMdacchedasyApi svIkArAt, tathAbhUtAdRSTavazAcca tatsaMghaTTanamaviruddhameveti tanuparimANa evA''tmA'GgIkartavyo na vyApakaH / tathA cA''tmA vyApako na bhavati, cetanatvAt, yattu naivaM na taccetanaM yathA vyoma, cetanazcAtmA, tasmAdavyApakaH / avyApakatve cAsya tatraivopalabhyamAnaguNatvena siddhA 'zarIraparimANatA / tathA, zarIraparimANa mAnavAmAM AtmA khaDita thaI jaze vigere kahyu (bhA03, pR. 67) te praza'sanIya nathI, kAraNa ke zarIranuM khaMDana thatAM AtmAnuM katha cit khaMDana amAne ISTa ja che, kAraNa ke zarIra sAthe sabaMdhita AtmapradezamAMthI keTalAka AtmapradezAnu khaMDita pradezamAM rahevuM te ja AtmAnuM khaMDana (cheda) che ane evuM khaMDana AtmAmAM che ja, anyathA zarIrathI judA paDela avayavamAM " 7 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 AkSeponmUlanadvAreNa jainanAM zarIraparimANatvasamarthanam / 7.56 - - kaMpa (taDaphaDATa)nI upalabdhi nahi thAya. ane vaLI, khaDita avayavamAM rahela : Atmapradezane jude AtmA mAnavA prasaMga paNa nathI, kAraNa ke te khaMDita zarIravayavagata Atmapradeza mULa AtmA sAthe maLI jAya che ane eka ja saMtAnamAM aneka AtmA te saMbhave ja nahi, kAraNa ke tema mAnavAmAM nAnA artha viSenA nAnA jJAnanA AdhArarUpe je eka AtmA che evuM je pratibhAsita thAya che, tene abhAva thaI jAya; jema judA judA zarIramAM rahelA aneka jJAnothI thatAM arthavedana(a) saMvitti)ne AdhAra eka AtmA che te prati bhAsa thatuM nathI tema. naiyAyikAdi-AtmAnA khaMDita thayela avaya ane khaMDita nahi thayela avayanuM pharI pAchuM milana kaI rIte thaze? jena-khaMDita avayano ekAnta (sarvathA, atyaMta) cheda amoe mAnela nathI, paraMtu kamalanAlanA taMtunI jema cheda chatAM accheda (dAbhAva), paNa svIkArela che, ane tathA prakAranA adaSTa karmane kAraNe AtmAnA khaMDitAkhaMDita avayanuM punarmilana pramANuthI viruddha nathI, mATe. AtmA 'svadeha parimANa (svazarIra jevaDe) mAnava cAgya che, paraMtu vyApaka mAna cagya nathI ane te A pramANe-AtmA vyApaka nathI, cetana hovAthI, je vyApaka haya, te cetana na haya, jema ke vyoma (AkAza). AtmA cetana svarUpa che mATe vyApaka nathI, ane AtmA avyApaka siddha thAya eTale te zarIraparimANa paNa siddha thaze, kAraNa ke zarIrakSetramAM ja tenA guNa prApta thAya che. (50) zarIrAt pRthagbhUtAvayavasyeti AtAvekavacanam / pRthagAtmatvaprasaGga itya tats cata kRti rAkhyam ! vArtha riyA ivaDA pAse hAri sUri . . . . . '' (0i) zarIrahnA i tati tadanam| ati puruSo sAthe lIva- ' , guzne vinA tati mutrI praviTa gva kSetra sArAtati arcre neti na hi caitreNa jJAtaM maitro vettItyarthaH / tatsaGghana miti pradezapradezIbhUtAtmasaNDamilanam / yattu naiva miti yatpunApakaM bhavati / asyeti zarIraparimANasya paramAtmanaH / tatraiveti shriire| nAnyatre kssitidhrkssitiruhaadau| 615 pratikSetraM vibhinna ityanena tu vizeSaNenA''tmA'dvaitamapAstam / etadapAsana: prakArazca prAgeva prokta iti na punarucyate / . . ... $15 sUtramAM grahaNa karela prati vimitta(AtmA dareka zarIramAM juda che) A vizeSaNathI AtmAdvaitane mAnanAranuM khaMDana thayuM jANavuM. Atma : daitavAdanuM khaMDana pahelAM (pariccheda 1, sUtra 16 nI TIkAmAM pR. 97) karela che, ' mATe pharIthI tenuM kathana karavAmAM AvyuM nathI. . : : - - - - - 16 paudgalikAdRSTavAniti nAstikAdimatamatyaMsitum / tathAhi-nAstikastAvad nA'dRSTamiSTavAn / sa praSTavyaH-kimAzrayasya paralokino'bhAvAt , apratyakSatvAd .. vicArAkSamatvAta, sAdhakAbhAvAd vA'dRSTAbhAvo bhavet / na tAvat prathamAt, paralo Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 56] . cArvAkAbhimatAdRSTAbhAvanirAsaH / . kinaH prAkprasAdhitatvAt / nA'pyapratyakSatvAt , yatastavA'pratyakSaM tat , sarvapramAtaNAM . . . vA / prathamapakSe tvapitAmahAderapyabhAvo bhavet , cirAtItatvena tasya tavA'pratyakSavAt taMdabhAve bhavato'pyabhAvo bhavedityaho ! navInA vAdavaidagdhI / dvitIyakalpo'pyalpIyAn sarvapramAtRpratyakSamadRSTaniSTaGkaniSNAtaM na bhavatIti vAdinA pratyetumazakteH; prativAdinA tu tadA''kalanakuzalaH kevalI kakSIkRta eva / vicArAkSamatvamapyakSamam , karkazataka. staya'mANasya tasya ghaTanAt / ..816 paudgalikAdRSTavAn'-sUtramA aDa 428 // vizeSa nAsti. dinA matanuM khaMDana karavA mATe che. te A pramANe-nAstika (cArvAka)ne adaSTakarma mAnya nathI. (arthAt te kamane abhAva mAne che). mATe tene pUchavuM joIe ke adaSTane abhAva mAnavAmAM tenI pAse zuM kAraNa che ? adaSTane abhAva zuM (1) adRSTanA AzrayarUpa paralokamAM janAra AtmAnA abhAvane kAraNe che ? (2) tenu pratyakSa nathI bhATe ? (3) vidyArakSama DApAthI ? (4) sAdhanA abhAvathI che? (1) paralokamAM gamana karanAra AtmAnI siddhi uparanA sUtramAM ja karela hevAthI pahele pakSa egya nathI. (2) adaSTa pratyakSa nathI, mATe tene abhAva che ema kahevuM yogya nathI, kAraNa ke zuM mAtra tamane pratyakSa na hovAthI adaSTane abhAva che? ke sarve pramAtAone tenuM pratyakSa na hovAthI ? pahelA pakSamAM te tamArA dAdA, vaDadAdA, vigerene abhAva thaze, kAraNa ke lAMbA kALa pahelAM thaI gayela hovAthI teone tame pratyakSa joI zaktA nathI, ane teone abhAva thavAthI te tamAro paNa abhAva thaI jaze, ahAhA ! tamArI vAdapatA te kaI navIna je che. bIjo pakSa paNa tuccha che, kAraNa ke sarve pramAtAonuM pratyakSa ane nizcaya karavAmAM niSNAta nathI evuM jJAna karavAne vAdI (nAstika) samartha nathI, jyAre prativAdI jaine te adRSTane jANavAmAM kuzala (samartha) kevalIne- sarvajJane svii||2 1 cha. (3) 'vicArAkSamatva' hetu 55] mahaTanA mabhAvane siddha karavAne samatha nathI, kAraNa ke sUkSma vicArethI vicAratAM adR STa siddha thaI za che. " __(paM0) na bhavatItivAdineti vAdinA bhavatA / prativAdineti jainena / __(Ti0) paugaliketyAdi / taditi adRSTam / tasyeti pitAmahasya / tadbhAve iti pitAmahAbhAve / tadAkalaneti bhdRssttjnyaandkssH| tasyeti adRSTasya / . nanu kathaM ghaTate ? tathAhi-tadanimittaM sanimittaM vA bhavet / na tAvadanimittam , sadA sattvAsattvaMyoH prasaGgAt "nityaM sattvamasattvaM vaa'hetornyaanpekssnnaat"| yadi punaH sanimittam , tadA'pi. tannimittamadRSTAntarameva, rAgadve pAdikaSAyakAlupyam , hiMsAdikriyA vA prathame pakSe'navasthAvyavasthA / dvitIye tu na kadApi kasyApi karmAbhAvo bhavet , taddheto rAgadvepAdikapAyakAlupyaraya sarvasaMsAriNAM bhAvAt / tRtIyapakSo'pyasUpapAdaH, pApa-puNyahetutvasaMmatayohi~sA'rha pUjAdikriyayorvyabhicAradarzanAt-kRpaNapazuparamparAprANa 10 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 caarvaakaabhimtaadRssttaabhaavniraasH| [7, 16 prahANakAriNAM kapaTaghaTanApaTIyasAM pitRmAtRmitraputrAdidrohiNAmapi kepAMciccapalacAracAmarazvetAtapatrapAtrapArthivazrIdarzanAt , jinapatipadapahajapUjAparAyaNAnAM nikhilaprANiparamparA'pArakaruNAkUpArANAmapi kepAMcidanekopadravadAridrayamudrAkrAntatvA''lokanAditi / nAstika-hi jene! sUkama vicArathI aSTa kaI rIte siddha thaze? arthAta vicAra karIe te te siddha thatuM nathI, te A pramANe-adaNa zuM nimitta rahita : (kAraNa vinAnuM) che ke nimittavALuM ? nimitta rahita te heya nahi, kAraNa ke . je nimitta rahita hoya te kAMte sadaiva sata hoya athavA sadaiva asatuM hAya.. kahyuM paNa che ke, "anya hetunI apekSA na hoya te sadAne mATe sattA athavA asattAne prasaMga Avaze." adaSTa sanimittaka che e bIjA pakSamAM prazna che ke tenuM nimitta anya adaSTa che? ke rAga kaeNpanI kAlimA che? ke hiMsAdi kriyA che? anya ane mAnavAmAM anavasthA deva Avaze. bIjA vikalpamAM kadI paNa kaIne kamane abhAva nahi thAya, kAraNa ke adRSTanA hetubhUta rAga-devanI kAlimA sarvasaMsArI- . one hoya che. trIjo pakSa paNa yuktisaMgata nathI, kAraNa ke pApanI hetu , bhUta hiMsA ane puNyanI hetubhUta ahaMtapUdi kriyAomAM vyabhicAra che. te A pramANe-rAMka pazuonA samudAyanA prArthanA nAza karanArA, kapaTa racanAmAM kuzaLa,' ' pitA mAtA mitra putra vigereno droha karanArA hoya chatAM paNa keTalAka vajhAtA suMdara cAmara ane svaita chatrathI yukta rAjyalakSmI bhogave che, jyAre jinezvaranA caraNakamaLanI pUjA karavAmAM tatpara, samasta prANI samudAyane viSe atyaMta karuNAnA samudra hoya tevA paNa keTalAka aneka upadrava ane dAridrayathI yukta jovAya che. (paM0) nanu kathamityAdi nAstikaH / sattvAsattvayoHprasaGgAdityato yata iti gamyam / (Ti.) taditi adRSTam / nityaM sttvmityaadi| yatoriti kAraNavarjitasya / anyeti apekSAto bhAvAnAM kaadaacitksmbhvH| taddhetoriti bhadRSTakarmakAraNasya / . . atra vramaH-pakSatrayamapyetat kakSIkriyata eva / prAcyA'dRSTAntaravazago hi prANI rAga-dvepAdinA prANavyaparopaNAdi kurvANaH karmaNA vadhyate / na ca prathamapakSe'navasthA dosthyAya, mUlakSayakaratvAbhAvAd , vIjAGkurAdisantAnavat tatsantAnasyA'nAditveneSTaH .. tvAt / dvitIye'pi yadi kasyApi karmAbhAvo na bhaved mA bhUt , siddhaM tAvadadRSTam / / muktivAde tadabhAvo'pi prasAdhayipyate / tRtIye tu yA hiMsAvato'pi samRddhiH, ahetpUjAvato'pi dAridrayA''tiH; sA krameNa prAgupAttasya pApAnubandhinaH puNyasya, puNyAnuba-.. ndhinaH pApasya ca phalam / tatkiyopAttaM tu karma janmAntare phaliSyatIti nA'tra niytkaarykaarnnbhaavvybhicaarH| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 7.16]. - grAmitAdAmAvanirA - jena-tamArA A badhA kathanane uttara A pramANe che. tame jaNAvela adaSTanA nimitta viSenA traNe vikalpo ame svIkArIe ja chIe. jIvane pUrvanA anya adaSTane kAraNe rAgadveSa utpanna thAya che, ane tethI te prANonA nAzanI kiyA hiMsA) karIne karmavaDe baMdhAya che, ane ema mAnavAmAM tame jaNAvela anavasthA e kAMI duSaNa nahi thAya, kAraNa ke, mUlane kSaya karanArI anavasthA hoya te ja te darUpa bane che, paraMtu bIja ane aMkurAnI paraMparAnI jema karmanI paraMparA paNa anAdi che, ema ame mAnIe chIe tethI e anavasthA mUlana kSaya karanArI nathI, bIjA pakSamAM tame kahyuM ke, keIne kamane abhAva nahi thAya, te bhale kamane abhAva na thAya, paraMtu tethI adaSTa-karma te siddha thayuM ja ane AgaLa upara muktivAdamAM kamane abhAva paNa siddha karavAmAM Avaze. trIjA pakSamAM tame e hiMsAvAna ne samRddhinI prApti ane jinapUjAdi karanArane dAridrayanI prApti kahI te anukrame pUrvopArjita pApAnubaMdhI puNya(evA puNyano udaya ke jethI pApa baMdhAya) ane puNyAnubaMdhI pApa (evA pApa no udaya ke jethI puNya baMdhAya)nuM phala jANavuM, paNa te hiMsA ane jinapUjAdi kiyAthI upArjita karma te janmAktara (bhavAntara)mAM pitAnuM phaLa Apaze ja. mATe ahIM niyata kAryakAraNabhAvamAM vyabhicAra nathI. eTale ke puNyathI sukha ane pApathI duHkha emAM vyabhicAra nathI. . (paM) kurivAre to citra tamaH jamAvaTa (Ti.) tatsantAnasyeti vIjAirasantAnasya / tadabhAvo'pIti karmAbhAvo'pi / takriyopAttamiti idaM bhavapuNyapApAdimiyoparjitam / / sAdhakAmAvAdapi nA'dRSTAbhAvaH, prAkprasAdhitaprAmANyayorAgamA'numAnayostatprasAdhakayorbhAvAt / tathA ca 'zubhaH puNyasya' [tatvA0 6.3] 'azubhaH pApasya' tattvA0 6.4] ityAgamaH / anumAnaM tu tulyasAdhanAnAM kArye vizeSaH sahetukaH, kAryatvAt kumbhavat / " sAthIyutacoryosuvyakramano | - vizeSa vijJAnavairAcAro saMpAm III" . na cAyaM vizeSo viziSTamadRSTakAraNamantareNa / .. yadUcurjinabhadragaNikSamAzramaNamizrAH 'jo tullasAhaNANaM phale viseso Na so viNA heuM / kajjattaNao goyama ! ghaDovva heU ya se kammaM // 1 // 1 yastulyasAdhanAnAM phale vizeSo na sa vinA hetum / ( zArcasvata, nautama ! ghara rUva hetusara sa jarma nA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udda vAmimatAdAmAvanirAsa ! [ 7.1 (4) sAdhakane abhAva hovAthI alTane abhAva che ema kahI ane abhAva siddha karI zakazo nahi, kAraNa ke aSTa(karma)nA sAdhana Agama ane anumAna pramANe te che ja, ane te bannenuM prAmANya prathama siddha thaI cUkayuM , ja che, ane kahyuM paNa che ke zubha adhyavasAya puNyarUpa adaSTanuM ane azubha adhyavasAya pAparUpa adaSTanuM kAraNa che. A pramANe aSTanuM sAdhaka AgamapramANa jANavuM. ane adaSTanI siddhi mATe anumAnaprayoga A pramANe-badhAM dRzya kAraNe samAna hovA chatAM kAryamAM je kaMI vizeSa jovAmAM Ave che, tenuM kaI kAraNa hovuM joIe, kAraNa ke ke te kAryarUpa che. kuMbhanI jema. "sAdhvI (uttama kulIna) strIne sAthe janmelA be putronA vIrya (parAkrama), vijJAna, vairAgya, Arogya ane saMpatti vigeremAM vizeSatA dekhAya che. ane A vizeSatA viziSTa adaSTarUpa kAraNa vinA hatI ke nathI. A prakaraNa aMge zrI. jinabhadra kSamAzramaNagaNInuM kathana che ke- he gautama samAna sAdhane (kAraNe) hovA chatAM phala-kAryamAM je vizeSa jevAya che te vizeSa kAryarUpa hovAthI kAraNa vinA hote nathI, ghaTanI jema, ane te kAraNa e ja karma che. (50) tatprasAdhakayoriti puNyApuNyanizcAyakayoH / (Ti.) jo tullasAhaNANamityAdi tulyasAdhanAnAmekamAtRpitRkANAmekavelAsamudbhUtAnAM samAnagrahagocarANAM sadRzalakSaNasampUrNAnAM purupANAM phale vibhavalAbhadAridyalakSaNe yo vizeSaH / ekasyottamA vibhUtiraparasya madhyamA anyasya dAritryam / savizeSo hetuM vinA na bhavati kAryatvAt / he gautama ! ghaTavat / sa tasya purupasya ghaTasya ca kahetuH / ekakulAlacakracIvaradavaraka hetavo'pi kalazA ghRtamadhujalamadyAdhArAH karmavazAd vibhinnapariNAmabhAjo bhavanti / atha yathaikapradezasaMbhavAnAmapi badarIkaNTakAnAM kauTilyAjavAdivizeSaH yathA ... vaikasarasIsaMbhUtAnAmapi paGkajAnAM nIladhavalapATalapItazatapatrasahasrapatrAdirbhedaH; tathA zarIriNAmapi svabhAvAdevA'yaM vizepo bhaviSyati, tadazasyam / kaNTakapaGkajAdInA- ... mapi prANitvena parepAM prasiddhestadRSTAntAvaSTambhasya duSTatvAt AhArakSatarohadohadA- ' dinA vanaspatInAmapi prANitvena taiH prasAdhanAt / - nAstika-eka ja pradezamAM utpanna thayelA boraDInA kAMTAomAM vakratA ane saraLatArUpa bheda, athavA eka ja sarovaramAM utpanna thayelA kamalAmAM nIla, sapheda, gulAbI, pIta vagere raMgeno bheda tathA zatapatra, sahastrapatra AdinI bheda jema svabhAvathI thAya che tema mAM rahela bheda-vizeSatA paNa svAbhAvathI ja thaze. jaina-A kathana stutya nathI kAraNa ke para (jaina)mAM kAMTA, kamala vagere prANI (jIva) tarIke prasiddha che, mATe tenA daSTAntanuM Alambana dUSita che. AhAra, cheda thayA pachI tenuM bharAI javuM, dehada-IrachA thavI vagere kAraNone laIne jenA- ' e vanaspatine prANI tarIke siddha karela che. ' ' '' Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 56] ... cArvAkAbhimatAdRSTAbhAvanirAsaH / (60) atha yathaikapradezasambhavAnAmityAdi prH| parepAmiti janAnAm / tad: dRSTAntAvaSTambhasyeti bhavatkRtasya / - (Ti0) kaNTakapaGkajAdInAmityAdi / parepAmiti jainAnAm / tadRSTAnteti kaNTakapaGkajAdidRSTAntAzrayaNasya / tairiti arhadAgamAvagamanipuNeH / . . . atha gaganaparisare makarakarituraGgakuraGgabhRGgarAGgArAdhAkarAnanekaprakArAn bibhratyabhrANi, na ca tAnyapi cetanAni vaH saMmatAni tadvat tanubhAjo'pi rAjaraGkAdayaH santviti cet / tadasat, teSAmapi jagadadRSTavazAdeva devapadavIparisare vicaratAM vici- .. trAkArasvIkArAt / nAstika-AkAzamAM vAdaLAMo paNa makara, hAthI, gheDA, haraNa, bhaMgAra vagere aneka prakAranA AkArone dhAraNa kare che, ane chatAM paNa te vAdaLAone tame jenee cetana tarIke mAnya karela nathI, eTale vAdaLAMonI jema jIve paNa rAjA, raMka, vagere vizeSatAovALA mAnavA joIe, paraMtu emAM adaSTane kAraNa mAnavAnI kaMI AvazyaktA nathI. " jena-te kathana paNa satya nathI, kAraNa ke AkAzamAM bhamatAM vAdaLAMo tevA vicitra AkArane jagatanA adaSTane kAraNe dhAraNa kare che. . .. .. (60) atha gaganaparisare ityAdi prH| cetanAni vaH sammatAnIti vaH jainAnAm / . tadasadityAdi sUriH / devapadavIparisare iti gaganaparisare / . (Ti.) tadvaditi makarAdyAkArAbhravat / tepAmapIti abhrANAmapi / devapadavIti gagana parisare / abhraM surAbhoDamarutpatho'mbaramitivacanAdayanaM padavI mArga iti smaraNAcca / devapadavI... zabdena gaganamucyate / - . . kazcAyaM svabhAvo yadvazAjjagadvaicitryamucyate ? / kiM nirhetukatvam, svAtmahetukatvam, vastudharmaH; vastuvizeSo vA / Adhe pakSe sadA sattvasya, asattvasya vA prasaGgaH / dvitIye AtmAzrayatvaM doSaH, avidyamAno hi bhAvAtmA kathaM hetuH syAt ?, vidyamAno'pi vidyamAnatvAdeva kathaM svotpAdyaH syAt ? / vastudharmo'pi dRzyaH kazcit, .. adRzyo vA / dRzyastAvadanupalambhabAdhitaH / adRzyastu kathaM sattvena vaktuM zakyaH ? / anumAnAt tu tannirNaye'dRSTAnumAnameva zreyaH / vastuvizeSazcet svabhAvo bhUtAtirikto bhUtasvarUpo vaa.| prathame mUrto'mUrto vA / mUrto'pi dRzyo'dRzyo vA / dRzyastAvad dRzyAnupalambhavAdhitaH / adRzyastvadRSTameva svabhAvabhASayA babhASe / amUrtaH punaH paraH / paralokinaH ko nAmA'stu ? | na cAdRSTavighaTisya tasya paralokasvIkAraH ityato'pyadRSTaM spaSTaM niSTaGkyate / bhUtasvarUpastu svabhAvo narendradaridratAdivasadRzyabhAjoryamalajAtayorutpAdakastulya eva vilokyate, iti kautaskutastayovizeSaH syAt ? tadarzanAt / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 caarvaakaabhimtaadRssttaabhaavniraasH| ... [ tatrA'dRSTabhUtavizeSAnumAnena nAmAntaratirohitamadRSTamevAnumitisiddhaM dRSTam; ito'pibAlazarIraM zarIrAntarapUrvakam , indriyAdimattvAt , taruNazarIravat / na ca prAcInabhavAtItatanupUrvakamevedam , tasya tadbhavAvasAna eva paTupavanapreritAtitIcitAjvalanajvAlAkalApa.... pluSTatayA bhasmasAdbhAvAdapAntarAlagatAvabhAvena tatpUrvakatvAnupapatteH / na cA'zarIriNo niyatagarbhadezasthAna prAptipUrvakazarIragraho yujyate, niyAmakakAraNAbhAvAt / svabhAvasya tu " niyAmakatvaM prAgeva vyapAstam / tato yaccharIrapUrvakaM bAlazarIraM tatkarmamayamiti / . . vaLI prazna e che ke je svabhAvane kAraNe tame jagannI vicitratA mAne che te zuM che? svabhAva eTale zuM? (1) nihetukatA--hetu vinAnI utpatti thAya che? (2) ke svAtmahetukatA-pote pitAthI utpanna thavuM te che? (3) vastu dhama che? (4) ke vastu vizeSa che? (1) pahelA pakSamAM te sadAne mATe sattva ke asavane prasaMga Avaze, (arthAta je padArtha nihetuka hoya tenI sadAne mATe sattA raheze athavA sadaiva asattA ja raheze). (2) bIjA pakSamAM AMbhAzayatva nAmane doSa Avaze, kAraNa ke svayaM avidyamAna padArtha pitAnI utpattimAM kaI rIte hetu thaI zakaze ? (arthAt je vastu sattArUpe hoya ja nahi te vastu zazazRMganI jema kaI rIte utpanna thAya ?) ane svayaM vidyamAna padArtha to vidyamAna che ja tethI te tpAdya (svajanya-pitAthI utpanna thanAra) kaI rIte . thaI zake? eTale ke kaI padArtha pite pitAnI utpattimAM heta banI zakato nathI. (3) svabhAva vastu dharma che ema kaho te te dazya che? ke adazya? Tazya gaNe te ghaTI zakatuM nathI, kAraNa ke dazya hoya te upalabdha thave joIe, paNa A te upalabdha thato nathI mATe bAdhita che. adRzya gaNe te te adRzyanI sattA kema siddha karaze ? ane je anumAnathI adazya svabhAvane nirNaya karavo hiAya te adRSTa karmanuM ja anumAna kare emAM ja kalyANa che. (4) svabhAva je vastu- '.. vizeSa hoya te prazna che ke te vastavizeSarUpa svabhAva bhUta (pRthyAdi)thI atirikta-bhinna che? ke bhUtAtisvarUpa? bhUtAtirikta hoya to te mUrta che? ke . ' amRtta ? mUrta hoya te te dRzya che? ke adazya? dazya hoya te te dazya svabhAva anupalabdhithI bAdhita che, arthAt dazya chatAM upalabdha thatuM na hovAthI, " bAdhita che. adazya kahe te, svabhAva kahIne aSTanuM ja kathana karyuM che. amU che ema kahe te paralokamAM gamana karanAra AtmAthI bhinna e karyo padArtha che? arthAta aSTa-karma ja hoI zake, kAraNa ke teja AtmAmAM maLI gayuM. che, jene laIne te paralokamAM gamana kare che, ane jyAre AtmAthI e adaSTa :judu paDI jAya che tyAre AtmA paralokamAM gamana karato nathI, eTale ke saMsArI : ", maTI jaIne mukta bane che. AthI paNa spaSTarUpe karmane nizcaya thaye. vastu vizeSarUpa svabhAva je bhUta svarUpa hoya che te to vilakSaNa evA eka sAthe ' janmelA rAya ane raMkadi nI utpattimAM samAnabhAve ja kAraNa che, to','' , pachI e banemAM vilakSaNatA kyAMthI AvI? kAraNa samAna chatAM kAryomAM ' Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...7.56 ] . jainAnAmadRSTasya pudgalarUpatAsamarthanam / 79 - vilakSaNatA thaI mATe dRSTabhUtathI vilakSaNa adRSTabhUta vizeSa kAraNa hovuM joIe evuM anumAna je tame karaze to ame mAnela adaSTane adRSTabhUta vizeSa evA nAmathI chUpAvavAne ja tame prayatna karyo che e dekhAI Ave che. A rIte anumitithI aSTa siddha thAya che. vaLI, temAM A pazu anumAna che ke-bAlazarIra anya zarIrapUrvaka che, IndriyavALuM hovAthI taruNa zarIranI jema, ane A bAlazarIra pUrvabhava saMbaMdhI bhUtakAlIna zarIrapUrvaka ja che, evuM nathI arthAt pUrvabhavanuM atIta (nAza pAmeluM zarIra A bAlazarIranuM kAraNa nathI eTale ke pUrvabhavanA atIta zarIrathI A zarIra utpanna thatuM nathI. kAraNa ke, pUrva bhavanuM zarIra te pracaMDa pavanathI prerAyela (prajavalita) citAnA agninI tIvra jvALAo vaDe bALI nAkhavAthI bhasma (2)rUpa thaI gayuM che tethI te antarAgati (eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM jatAM vaccenI gati)mAM che ja nahi, mATe te bAlazarIranuM kAraNa banI zakaze nahIM. ane vaLI, zarIra vinAne AtmA niyata garbhasthAnanA dezamAM jaI navuM zarIra grahaNa kare ema paNa saMbhavatuM nathI, kAraNa ke amuka AtmA amuka ja ThekANe janma le ane amuka ThekANe janma na le evuM niyAmaka kAraNa azarIrI AtmAne nathI, ane svabhAvathI AvuM niyamana thaze e matane te pUrve ame. nirAsa karI ja gayA chIe, eTale bAlazarIra je zarIrapUrvaka che te karmamaya (kAma) zarIra che ema samajavuM. (paM.) kazcAyamityAdi suuriH| 'svabhAvabhApayA babhApe iti vabhApe tvayA / para iti bhnyH| ko nAmA'stviti kintu sa eva / tatreti vizepe / (Ti.) AtmAzrayatvamiti bhAtmaiva svarUpameva Azrayo yasya doSasya / anyo'nyAzrayavat / bhAvAtmeti bhAvasvarUpaH / tannirNaye iti adRzyavastudharmanirNaye / paralokina iti mAtmanaH / vighaTitasyeti rahitasya / tasyeti paralokinaH / tayoriti yamalajAtayoH sAdhvIsutayoH / tadarzanAditi yamalajAtavizeSadarzanAt / tatreti vizeSe / ito'pItyAdi / idamiti vAlazarIram / tasyeti prAcInabhavAtItatanoH / tadbhaveti pUrvabhavaparyante / tatpUrvakatveti zarIrapUrvakatvAbhAvAt / 617 paudgalika cedamadRSTameSTavyam, AtmanaH pAratantryanimittatvAd, nigaDAdivat / krodhAdinA vyabhicAra iti cet / na, tasyA''tmapariNAmarUpasya pAratantryasvabhAva'tvAt; tannimittabhUtasya tu karmaNaH paudgalikatvAt / evaM sIdhusvAdanAdbhavacittavaikalyamapi pAratantryameva'. tadvetustu sIdhu paudgalikameveti naitenA'pi vyabhicAraH / 17 ane adaine paugalika mAnavuM joIe, kAraNa ke te AtmAnI parAdhInatAnuM kAraNa che, beDInI jema. A anumAnamAM "parAdhInatAnuM kAraNa e rUpa hetu AtmAnA pariNAmarUpa krodhAdithI vyabhicArI che, arthAta krodhAdi paugalika nathI chatAM mArAMcanA kAraNa bane che mATe hetu vyabhicArI che ema na kahevuM joIe, kAraNa ke AtmAnA pariNAmarUpa kIdhAdi e ja AtmAnuM 'pArata che, ane e krodhAdinA kAraNabhUta je kame che te paugalika che.? 1 rAmApA 4 4 se , je 2 : - - - - - - Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktivarNanam / [ 7.57 e ja rIte surApAnathI utpanna thayela cittanI vikalatA e paNa AtmAnuM pAtantya ja che ane cittanI e vikalatAnA kAraNabhUta maMdirA paNa paudgalika che eTale AnAthI paNa vyabhicAra nahi Ave. 80 (paM0) pAratantryasvabhAvatvAt tannimittabhUtasya tu karmaNa iti etaddhi svayameva pAratantryaM na tu tannimittaM yacca tannimittaM tatpaugalikameva tacca karmeva / pAratantryamevetiM etadapi pAratantryaM yaccAsya nimittaM tat paudgalikameva / (Ti0) paudgalikamityAdi / tasyeti kredhAdeH / tannimitteti krodhAdikAraNarUpasya / taddheturiti cittavaikalyahetuH // 56 // 918 tato yad yaugairAtma vizeSaguNalakSaNam, kApilaiH prakRtivikArasvarUpam, saugatairvAsanAsvabhAvam brahmavAdibhira vidyAsvarUpaM cA'dRSTamavAdi; tadapAstam / vizeSataH punaramISAM niSedho vistarAya syAditi na kRtaH ||56 // 718 A rIte nAstika matanA khaMDana dvArA caugA dvArA saMmata Atma guNarUpa, sAMkhyA dvArA saMmata prakRtinA vikArasvarUpa, bauddhasa mata vAsanA svabhAvarUpa, ane prahAvAdIe e kahela avidyArUpa aSTa, e badhAnuM nirAkaraNa thaI gayuM ema jANavu'. vizeSe karIne A cArene nirAsa karavAmAM grantha vistRta ardha laya bhATe 3 nathI. 56. ( paM0 ) avAdIti uditam // 56 // athAtmana eva vizeSaNAntaramAhuH tasyopAttapuMstrIzarIrasya samyagjJAnakriyAbhyAM kRtsnakarmakSayasvarUpA siddhiH // 57 // 61 tasyA'nantara nirUpitarUpasyA''tmanaH, upAttapuMkhI zarIrasya svIkRtaM purupayoSidvapuSaH, etena strInirvANadveSiNaH kASThAmbarAn zikSayanti / samyagjJAnaM ca yathAvasthitavastutattvAvabodhaH, kriyA ca tapazcaraNAdikA, tAbhyAm / AtmAnA ja bIjA vizeSaNanuM kathana-~ puruSa ke strInA zarIranA dhAraNa karanAra tenI sasyajJAna ane samyaph DiyA (yAritra) vaDe samasta unA kSaya35 siddhi-bhuti thAya che. 57. $1 tasya tenI bheTale uparanA sUtramA NAvesa sva3vAjA AtmAnI, upAttapuMstrIzarIrasya - bhege puruSa strInA zarIrane dhAraNa yuche sevA. sUtranA A aMzathI skrInirvANa (strImukti)nA dveSI digambarone zikhAmaNa ApI che. ema samajavuM. samyagUjJAna-bheTale vastutaMtra - (vastusva35) ne abhASe sthita hoya te pramANe teno sAthI godha kriyA- bheTate tapazcara (yAritra) mahi3ya. mA jante vaDe. $2 nanu samyagdarzanamapi vRtsnakarmakSayakAraNameva / yadAhuH- "samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH " iti, tat kathamiha nopadiSTam / ucyate samyagjJAno Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. da] jozopacatta pAdAnenaiva tasyAkSiptatvAt , dvayorapyanayoH sahacaratvAt / samyagjJAnasya kriyAtaH pRthagupAdAnAd yA kriyA samyagajJAnapUrvikA saiva tatkAraNam, na punarmithyAtvamalapaTalAvaluptavivekavikalAnAM mithyAjJAnapUrvikA kandaphalamUlazaivAlakavalanAdikA / Sra zaMkA-"(vacanazAnayAtrA mokSamA)-"samyagdarzana, jJAna ane caritra e kSamAga che" e vacanathI samyagadarzana paNa kRtna karma kSayamAM kAraNa che, te ahIM sUtramAM tenuM grahaNa kema na karyuM? samAdhAna-samyagudarzana ane samyagajJAna sahacara hovAthI samyagajJAnanA upAdAnathI ja samyagudazananuM AkSepa dvArA upAdAna thaI ja jAya che. samyagUjJAnane kriyAthI juduM grahaNa karavAnuM kAraNa zuM? samyajJAnanuM kriyAthI juduM grahaNa karyuM tethI e nakakI thayuM ke je kriyA samyagrajJAnapUrvikA (samyajJAnavALI) hoya te ja kriyA kRtna karmanA kSayanuM kAraNa banI zake che, paraMtu mithyAtvarUpa melanA AvaraNathI vivekahIna banela puruSanA mithyAjJAnane kAraNe kaMda, phala, mUla, zevAlanuM bhakSaNa karavuM vigere rUpa kriyA kRtna karmanA kSayanuM kAraNa nathI. (Ti0) nanu samyagityAdi / taditi darzanam / tasyeti darzanasya / anayoriti jJAna-darzanayoH / tatkAraNamiti mokSakAraNam / 63 kRtsnasyA'STaprakArasyApi, na tu katipayasya, jovanamukteranabhidhitsitatvAt / . karmaNo jJAnAvaraNAderadRSTasya, na tu buddhayAdiguNAnAmapi, nApi jJAnamAtrasaMtAnasya / kSayaH sAmastyena pralayaH svarUpaM yasyAH sA tthaa| etena naiyAyikasaugatopakalpitamuktipratikSepaH / evaMvidhA siddhirmokSo bhavati / . (7) samasta eTale ATheya prakAranA karmane kSaya samaja paraMta keTalAka karmane nahi, kAraNa ke-ahIM jIvanamukta-bhavasthakevalInI vivakSA karI nathI. (jarma) karma eTale jJAnAvaraNAdi karmone, (ka) saMpUrNatayA nAza jemAM che evI siddhi che, nahIM ke buddhayAdi guNonA ke jJAnamAtranA saMtAnanA nAzavALI, AthI niyAyika ane saugata kalpita mokSane pratikSepatiraskAra karyo ema samajavuM. 64 iha kecijJAnAdeva mokSamAsthipata, tathA te bruvate-samyagjJAnameva phala-. ... . saMpAdanapratyalam , na kriyA; anyathA mithyAjJAnAdapi kriyAyAM phalotpAdaprasaGgAt / cakuma- ' vi raddA puMNAM na niyA zaruddA mA ! mithyAjJAnAt pravRttasya phalA'saMvAdadarzanAt" // 1 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSopAyacarcA / [7.16 tatha "zriyaH prasUte vipado ruNaddhi yazAMsi dugdhe malinaM pramArTi / saMskArazaucena paraM punIte zuddhA hi buddhiH kulakAmadhenuH " // 1 // ... ahIM mokSa prakaraNamAM keTalAka jJAnathI ja mokSane sthApe mAne che, tethI - teo A pramANe kahe che ke, samyagajJAna ja mokSarUpa phalane prApta karavAmAM samartha che paraMtu kiyA samartha nathI, anyathA mithyAjJAnathI paNa kriyAmAM phatpattine prasaMga Avaze, kahyuM che ke, jJAna puruSane phala ApanAra che paraMtu kriyA ApanAra " nathI, kAraNa ke mithyAjJAnathI pravRtti-kriyA karanAra puruSane phala maLatuM nathI. vaLI, zuddha buddhirUpa (samyagajJAnarU5) kAmadhenu lakSmIne utpanna kare che, vipattine nAza kare che, yazanI pUti kare che. malInatAne sApha kare (dara kare che, ane saMskArarUpa pavitratA vaDe bIjAne paNa zuddha (pavitra) kare che. - (paM0) iha kecit jJAnAdeva mokSamAsthipatetyatra Asthipata pratijJAtavantaH navAnA- . mAtmavizeSaguNAnAM yo'tyantoccheda iti buddhi-sukha-duHkhecchA dveSa-prayatna-dharmAdharma-saMskArarUpANAM navAnAmAtmavizeSaguNAnAmatyantantazcheda AdI mokSaH / / 6 5 kriyAvAdinastu vadanti-kriyaiva phalaheturna jJAnam , bhakSyAdivijJAne'pi kriyAmantareNa sauhityAdiphalAnutpAdAt / yadavAci " kriyaiva phaladA puMsAM na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo na jJAnAt sukhito bhavet " // 1 // tathaT "zAstrANyadhItyA'pi bhavanti mUrkhA yastu kriyAvAn puruSaH sa vidvAn / . ... saMcintyatAmauSadhamAturaM hi na jJAnamAtreNa karotyarogam" // 1 // . . AnA uttaramAM kiyAvAdIo kahe che ke, kiyA ja phalanA heturUpa che paraMtu jJAna phalanuM kAraNa nathI, kAraNa ke bhakSyAdi-(bhajana-pAna vigerenuM jJAna hovA chatAM paNa kriyA vinA tRpti Adi phalanI utpatti thatI nathI. kahyuM che ke "kriyA ja puruSone phala ApanArI che, paraMtu jJAna phala ApanAra manAyuM nathI, kAraNa ke strI ane bhakSyanA bhegane jANanAra mAtra tenA jJAnathI sukhI thato nathI. vaLI, teo AgaLa kahe che ke, "zAstronuM adhyayana karavA chatAM paNa puruSo mUrkha hoya che, paraMtu jeo phliAvAna (saccAritravAnI che, te ja vidvAna che. vicAre ke . auSadha tenA jJAna mAtrathI rogIne nIrogI karatuM nathI." 6 6 atra mahe- yaduktam-samyagjJAnameva phalasaMpAdanapratyalamityAdi, tat . 'strIbhadayabhogajJo na jJAnAt sukhito bhavet' ityanena kriyAvAdinaiva vyapAstam , ityupekSaNIyameva / tataH samyagjJAnaM samyakriyAsadhrIcInameva phalasiddhinibandhanamitya- ... .. bhyupagantavyam ; na tu jJAnaikAntaH kAntaH / kriyaikAnto'pi bhrAnta eva / 'yataH .. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 6i] roNovAyattatta strIbhakSyabhogajJo na jJAnAt sukhito bhavet' iti tu na yuktam / yataH samyag jJAnakAraNaikAntavAdinAmayamupAlambho na punarasmAkam , . samyagjJAnakriyayorubhayorapi .. parasparApekSayoH kAraNatvasvIkArAt / na ca nitambinImodakAdigocarAyAM pravRttI tadvijJAnaM sarvathA nAstyeva, yataH kriyAyA eva tatkAraNatA kalpyeta / tadgocaravijJAnasanAthaiva tatra pravRttiH prItiparamparotpAdanapratyalA; anyathonmattamUcchitAderapi prauDhapremaparAyaNapraNayinIniviDAlepakriyA'pi tadutpAdAya kiM na syAt ? / athAsauM kriyaiva tattvato na bhavati , saiva hi kriyA tAttvikI yA svakIyakAryA'vyabhicAriNI; hanta ! tarhi tadeva tAttvikaM jJAnaM yat svakIyakAryAvyabhicArIti kathaM strIbhakSyabhogajJa ityupAlambhaH zobheta ? / tataH kAryamarjayantI yathA nizcayanayena kriyA kriyocyate, tathA jJAnamapi; iti kacid vyabhicArAbhAvAd dvayamevaitat phalotpattikAraNamanuguNamiti / A viSayamAM amAruM kathana nIce pramANe che-samyagujJAna ja phala prApta karavAne samartha che. ItyAdi ekAnta jJAnavAdInuM kathana "strI ane bhajyanA bhegane jANanAra mAtra tenA jJAnathI sukhI thato nathI ItyAdi kathana dvArA kiyAvAdIe khaMDana karela che, mATe te jJAnavAdInuM kathana upekSA karavAlAyaka ja che, eTale samyapha kriyAthI cukata hoya evuM ja samyajJAna phalasiddhinuM kAraNa che, ema mAnavuM joIe. Ama ekAta jJAnapakSa hitakArI nathI. , tevI ja rIte ekAnta kriyApakSa paNa bhrAta ja che. "strI ane bhakSyanA bhegane jANanAra mAtra tenA jJAnathI sukhI thatA nathI ityAdi kathana te yuktiyukta nathI, kAraNa ke tamee Apela e upAlaMbha samyajJAnane ja ekAnta kAraNa mAnanArane ghaTe che, paraMtu amene ghaTatuM nathI. ame jaino te paraspara sApekSa samyagujJAna ane samyaphakriyA ubhayane kAraNa tarIke mAnIe chIe paraMtu svataMtra koI ekane phalaprAptimAM kAraNa mAnatA nathI) ane strI tathA lADu vagere viSayaka . pravRtti-(kriyA)mAM tenuM jJAna sarvathA nathI ja evuM nathI ke jethI kriyA ja phalanA kAraNarUpe kapAya.. strI ane lADa viSayaka jJAnayukta pravRtti ja te viSe prItiparaMparAne utpanna karavAmAM samartha che. jJAna vinAnI paNa pravRtti prIti utpanna karavA samartha hoya te unmatta ke mUrijIta puruSane atizaya premavALI strI jyAre gADha AliMgana kriyA kare che tyAre prItiparaMparA kema utpanna thatI nathI ? (arthAt tamArA mate prIti utpanna thavI joIe, paraMtu utpanna thatI nathI.) kiyAvAdI-uparyukta AliMganarUpa kiyA ja nathI, kAraNa ke tAvika kriyA te te ja che ke je pitAnA kArya (phala) sAthe AvyabhicArI hoya. eTale ke je avazya phalajanaka hoya. . jena-are ! te pachI te ja tAvika jJAna che ke je pitAnA kArya sAthe avyabhicArI hoya, ema kema na mAnavuM ? eTale "strI ane bhaNyanA bhegane Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i 84 AtmavizeSaguNocchedarUpamuktivAdinAM vaizepikAnAM pUrvapakSa: / [ 7.56 jANanAra' ityAdi kathanathI tame je upAlabha Ape che te kai rIte zezabhaze ? eTale nizcaya nayathI jema kAya ne utpanna karanArI kriyA ja kriyA che tema nizcaya nayathI jJAna viSe paNa che. mATe kAI ThekANe vyabhicAra na hovAthI samyajJAna ane samyakriyA ubhaya letpattimAM anukUla kAraNa che ema samajavuM, 97 atha bhavatvetatkAraNikA muktiH, tathApi buddhyAdInAM navAnAmAtmavizeSaguNAnAM yo'tyantamucchedaH, tadrUpaiva svIkartavyAH na punarniHzeSakarmakSayalakSaNA / tathA cAnumAnam - navAnAmAtmavizeSaguNAnAM santAno'tyantamuchiyate, santAnatvAt, yo yaH santAnaH sa so'tyantamucchidyate yathA pradIpasantAnaH, tathA cAyam, tasmAdatyantamucchiyata iti / " na ha vai sazarIrasya sataH priyApriyayorapahatirasti ", " azarIraM vAva santaM priyApriye na spRzataH ityAdayo vedAntA api tAdRzImeva muktimAdizanti / " api ca - " yAvadAtmaguNAH sarve nocchinnA vAsanAdayaH / tAvadAtyantikI duHkhavyAvRttirna vikalpyate // 1 // dharmAdharmanimitto hi saMbhavaH sukhaduHkhayoH / mUlabhUtau ca tAveva stambhau saMsArasadmanaH // 2 // taducchede ca tatkAryazarIrAdyanupaplavAt / nAtmanaH sukhaduHkhe sta ityasau mukta ucyate ||3|| icchAdveSaprayatnAdi bhogAyatanabandhanam / ucchinnabhogAyatano nAtmA tairapi yujyate ||4|| tadevaM dhipaNAdInAM navAnAmapi mUlataH / guNAnAmAtmano dhvaMsaH so'pavargaH pratiSTitaH || 5 | nanu tasyAmavasthAyAM kIdRgAtmA'vaziSyate ? | svarUpaikapratiSThAnaH parityakto'khilairguNaiH // 6 // UrmiSaTkAtigaM rUpaM tadasyAhurmanISiNaH / saMsArabandhanAdhInaduHkhaklezAdyadUSitam / " UrmayaH kAmakrodhamadagarvalobhadambhAH / " prANasya kSutpipAse he manasaH zokamUDhate / jarAmRtyU zarIrasya SaDUrmirahitaH zivaH " // 1 // iti tu purANe // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7.56] AtmavizepaguNocchedarUpamuktivAdinAM vaizeSikANAM pUrvapakSaH / 85 [buddhayAdi nava guNonA ucchedarUpa mezane mAnanAra niyAyika svapakSane sthApana karavApUrvaka jainene mAnya mokSa svarUpanuM khaMDana nIce pramANe kare che. bhale, mukti jJAna ane kriyAthI thAya paNa te "AtmAnA buddhayAdi nava vizeSa guNonA atyaMta ucchedarUpa ja mukita thAya che, ema svIkAravuM joIe, paraMtu samasta karmanA kSayarUpa nahi ane te mATe anumAna pravega A pramANe - AtmAnA nave vizeSa guNene saMtAnane atyaMta uccheda thAya che, saMtAna hovAthI, je je saMtAna hoya te te atyaMta ucchedane pAme che. jemake pradIpa saMtAna. AtmAnA nava vizeSa guNone saMtAna paNa saMtAnarUpa che, mATe atyaMta ucchedane pAme che. vedAnta vAkyo paNa AvI ja muktinuM samarthana kare che te A pramANe-"zarIra dhArI AtmAnA sukha-duHkhane nAza thato nathI, zarIra rahita AtmAne sukha dukha sparza karatA nathI. vaLI, kahyuM paNa che ke, (1) "jyAM sudhI vAsanAdi samasta AtmaguNane ucheda-mULamAMthI nAza na thAya tyAM sudhI duHkhane atyaMta nAza paNa thatuM nathI. (2) duHkhanI utpatti dharma ane adharmanA kAraNe che. (arthAta sukhanI utpatti dharmathI ane duHkhanI utpatti adharmathI thAya che) eTale dharma tathA adhama e banane saMsAra prAsAdanA mULabhUta thAMbhalA che. (3) dharma ane adharma" e ubhayane atyaMta nAza thavAthI tenA kAryarUpa zarIrAdine paNa upadrava thatuM nathI, ane tethI AtmAne sukha-duHkha paNa thatAM nathI, eTale AtmA mukta kahevAya che. (4) IchA, dveSa, prayatna ane Adi padathI bhAvanAdi guNa sthUla zarIramAM baMdhana (phAMsalA) rUpa che, ane je AtmAnuM skUla zarIra ja naSTa thaI gayuM che, te te pachI te guNothI paNa joDAtuM nathI, (5) tethI e prakAre AtmAnA buddhayAdi nava guNone mULamAMthI je davasa-nAza tha te mokSa che, e siddha thayuM (6) zaMkAte muktAvasthAmAM AtmA ke zeSa rahe che? samAdhAna-samasta guNothI rahita e e AtmA potAnA svarUpamAM ja pratiSThita bane che. (7) tethI kAma krodha, mada, garva, lobha ane daMbharUpa cha UrmiothI rahita, ane saMsAranA banzanane kAraNe AvI paDatA dukha ane kalezAdithI adUSita e AtmAnuM svarUpa che, ema buddhizALI puruSe kahe che. matAMtarathI cha umio-sudhA ane pipAsA (bhUkha ane tarasa)e prANanI, zoka ane mUDhatA be mananI tathA jarA ane mRtyu be zarIranI A cha Urmio (pIDA)thI rahita AtmA ziva muktAtmA ke mahAdeva kahevAya che. e pramANe purANamAM kahela che. () "kArI" tyAdinA vArAdA vArthe mojAyatanavadhanamiti motane bandhanaM kAraNaM yasyeti vigrahaH / dhvaMsasya iti guNAnAm / apavarga iti aatmnH| nanvityAdi paraH / svarUpaikapratiSThAna ityAdi vaizepikaH / (f) a avatariyA tALati cAvALavA 7 zuM che rUri . evArthe / vA iti evArthe / dharmAdharmeti / tAviti dharmAdharmoM / taducchede iti dharmAdharma* yorunmUlane / tatkAryeti dharmAdharmakAryazarIrendriyairanupadravAt / icchAdvepeti tairvAsanAdibhirAtma Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 AtmavizeSaguNocchedarUpamuktivAdinAM nirasanam / 7. 56. . guNaiH / tadevamite dhiSaNAprajJAvuddhiH / nanu tasyAmiti muktadazAyAm / svarUpetyAdi / . . asyeti AtmanaH / duHkhaslezeti avidyA'smi tArAgadveSAbhinivezAH klezAH / / 8 atra banaH - yadavAdi- santAnatvAditi, tatra kimidaM santAnatvaM nAma ? ... kimupAdAnopAdeyabhAvaprabandhena pravartamAnatvam , kAryakAraNabhAvaprabandhena pravRttiH, aparAparapadArthotpattimAtratA vA / AdyaH pakSaH sAvadyaH, AzrayAsiddhasvarUpAsiddhatayorApatteH, buddhayAdinavakSaNAnAmupAdAnopAdeyabhAvarUpatayA santAnasya saugatAnAmeva sNmttvaat| AtmanaH samavAyinaH, AtmamanaHsaMyogAdasamavAyinaH, adRSTAdenimittAcca tairAtma- .. guNotpAdapratipAdanAt / etena dvitIyapakSo'pi vyapAstaH, * vuddhayAdikSaNAnAM kArya-.. kAraNabhAvamAtrasyA'pi tarasvIkArAta; pralayapralInavuddhacAderapyAtmanaH punarbuddhayAdhutpAH / dAGgIkArAt / tRtIyapakSe'pi vyabhicAraH, aparAparepAmutpAdukAnAM paTakaTakapATAdInAM santAnatve'pyatyantamanucchidyamAnatvAt / athaikAzrayA'parAparotpattiH santAnaH, tato naipa . doSaH; tarhi tAdRzaM santAnatvaM pradIpa nAstIti sAdhanavaikalyaM dRSTAntasya; paramANupAkajarUpAdibhizca vyabhicArI hetuH, tathAvidhasantAnatvasya tatra sadbhAve'pyatyantocchedA-... bhAvAt / api ca, saMtAnatvamapi bhaviSyatyatyantAnucchedazca, viparyaye vAdhakapramANAbhAvAt , iti sandigdhavipakSavyAvRttikatvAdapyanaikAntiko'yam / viruddhazca, zabdavuddhividyutpradIpAdiSvatyantAnuccheda vatsveva santAnatvasya vyavasthAnAt zabdabuddhividyutpradIpAdayo / hi paryAyA dravyarUpatayA sthAsnava eva, tadrvyAviSvagbhUtaM paryAyAntaramutpAdayantaH .. eva pradhvaMsante / na punaramISAmatyantamucchedaH sUpapAdaH, utpAdavyayadhrauvyANAM paraspara-... nirapekSANAM kharaviSANaprakhyatvAt / tathAhi- nAsti kacidatyantamucchedaH, sthityutpAdaH. . . rahitatvAt , khara viSANavat ; iti na prastutAnumAnAd buddhyAdiguNocchedarUpA siddhiH sidhyati / jaina-Ane uttara have ame ApIe chIe ke tame e saMtAna hetu - kahyo che paNa prazna e che ke saMtAna che zuM ? zuM te upAdAna-upAdeya bhAvanI - paraMparA cAlavI te che ? kArya-kAraNa bhAvanI paraMparA cAlavI te che ke apara apara (navanavA) padArthanI utpatti mAtra che ? pahele pakSa saMdeza che, kAraNa ke buddhayAdi nava kSaNomAM upAdAna -upAdeya bhAvarUpe saMtAna te bauddho ja mAne che eTale tadrapa saMtAna hetumAM AzrayAsiddhi ane svarUpAsiddhinI Apatti Avaze, kAraNa ke niyAyike te samAdhi kAraNa AtmA, asAmAyikAraNa AbhamanaHsaMcAga ane nimitta kAraNa aSTAdithI , (ema kAraNatritayathI) AtmaguNonI utpattinuM pratipAdana karela che. eTale upAdAna-upAdeya bhAva ghaTI zakaze nahi. uparokta pahelA pakSanA khaMDanathI bIje 1 degsiddhi mu| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 7. 56 ]. AtmavizeSaguNocchedarUpamuktivAdinAM nirasanam / 87 pakSa paNa khaMDita thayo ema jANavuM, kAraNa ke buddhAdi kSaNamAM kAryakAraNa bhAva mAtra paNa niyAcike svIkAratA nathI, kAraNa ke temaNe mAnyuM che ke, pralayakALamAM AtmAmAMthI buDhayAdi naSTa thaI jAya che, chatAM punaH buddhacAdi utpanna thAya che. trIjA pakSamAM paNa vyabhicAra che. kAraNa ke aparApara (eka pachI bIjuM e pramANe kramasara navanavA) utpanna thanA vastra sAdaDI, kapATa vigere saMtAnarUpa hovA chatAM teone atyaMta uccheda thatuM nathI. naiyAyikAdi--eka ja AzrayamAM aparA para padArthanI utpatti saMtAna kahevAya che. eTale vyAbhicAra nahi Ave. jena--ema mAne che e prakArane saMtAna te daSTAMta tarIke kahela pradI. pamAM paNa nathI, mATe daSTAMta sAdhana (hetu) rahita thaze, ane hetu paramANunA pAka ja rUpAdithI vyabhicArI thaze, kAraNa ke ekAya paramANumAM rUpa, rasa, gaMdha ' vigere misara thatA hovAthI temAM aparApara padArthotpattirUpa saMtAnava te che paNa te atyaMta urachedya nathI. vaLI, saMtAnatva hoya ane atyaMta uchedabhAva paNa hoya, evA viparIta baMdhamAM koI bAdhaka pramANa nathI eTale vipakSamAMthI vyAvRtti saMdigdha hovAthI A hetu anekanika che. ane atyaMta uchera nahi pAmanAra (sAdhyAbhAvavALA) zabda, buddhi, vidyuta , pradIpa vigeremAM saMtAna heta rahetuM hovAthI viruddha paNa che. zabda, buddhi, vidyuta, pradIpa vagere paryAye dravya rUpe sthira rahevAnA svabhAvavALA che, ane te dravyathI aviSyamUta-kathaMcita abhinna paryAne utpanna karIne nAza pAme che. vaLI, A zabdAdine atyaMta ucheda yuktisaMgata nathI, kAraNa ke paraspara apekSA rahita utpAda, vyaya ane dhrauvya-(utpatti, nAza ane sthiti) kharaziMganAM jevAM (asata) che te A pramANe-atyaMta ucheda kyAMya nathI, sthiti ane utpatti 2hita hovAthI, baraziMganI jema. mATe prastuta (tamoe kahela) anumAnathI buddhayAdi guNanA uchera rUpa siddhi siddha thatI nathI. (paM.) AzrayA'siddhasvarUpAsiddhatayorApattarityato'gre yata iti gamyama / saugatAnAmeva sammatatvAditi na punarbhavatAm / tairiti vaizeSikaiH / pralayapralInayuddhayAderityatra pralayeti pralyakAle / buddhayAyutmAdAmIkArAditi sRssttiprstaave| viparyaye vAdhakapramANAbhAvAdityatra viparyaye iti vyatireke / / .. (Ti.) yadavAdItyAdi / Azrayeti dharmasiddhiH / svarUpeti hetoH / svakIya rUpamasiddhama / tairiti yogaiH / dvitIyapakSa iti kAryakAraNabhAva prabandhena pravRttirityevaMrUpaH / tairiti naiyAyikaiH / aparetyAdi / paramANviti paramANanAM pAkodbhavA ye rUpAdayaH taiH / tatreti prmaannupaavkjruupaadiyu| ... nApi na ha vai sazarIrasyetyAdigaditAgamAt , zubhAzubhAdRSTaparipAkaprabhavena bhavasambhavinI hi priyApriye parasparAnupakte apekSyA'yaM vyavasthitaH; sakalAdRSTakSayakAraNakaM punaraikAntikAtyantikarUpaM kevalameva priyaM niHzreyasadazAyAmi 1. siddhi che ?, ? 2aa Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 samAvizeSaguNamunnivA iriAtA ! [ 7. 16 pyate, tat kutaH pratiSidhyate ? / AgamArthazcAyamitthameva samarthanIyaH, yata etadarthAnupAtinyeva smRtirapi vilokyate "sukhamAtyantikaM yatra buddhi grAhyamatIndriyam / taM vai mokSaM vijAnIyAd duSprApamakRtAtmabhiH" // 1 // na cAyaM sukhazabdo duHkhAbhAvamAtre vartanIyaH, mukhyasukhavAcyatAyAM bAdhakAbhAvAt / na ca bhavadudIrito mokSaH puMsAmupAdeyatayA saMmataH, ko hi nAma zilA : zakalakalpamapagatasakalasukhasaMvedanasparzamAtmAnamupapAdayituM yateta / sopAdhikasAvadhikaparimitAnandaniSyandAt svargAdapyadhikamanavadhikaniratizayanaisargikA''nandasundarama- .. parimlAnatatsaMvedanasAmarthya caturtha puruSArthamAcakSate vicakSaNAH / yadi tu jaDaH pASANanirvizeSa eva tasyAmavasthAyAmAtmA bhavet , tat kRtamapavargeNa, saMsAra eva varamastu; yatra tAvadantarAntarA'pi duHkhakaluSitamapi susvamupabhujyate / cintyatAM / tAvadidamkimalpasukhAnubhavo bhavyaH, uta sarvasukhoccheda eva ? / vaLI zarIradhArI AtmAnA sukha-dukhane nAza thato nathI" (pR. 85) ItyAdi kahela Agama pramANathI paNa buddhayAdi guNenA uchedarUpa siddhi siddha thatI nathI, kAraNa ke e AgamamAM zubhAzubha adaSTa (karma)nA paripAkane kAraNe saMsAramAM saMbhavatA paraspara sApekSa evA priya-apriya, sukha-duHkhanI apekSAe . nAzanI apekSAe nAzanI vAta kahevAmAM AvI che. paraMtu mekSAvasthAmAM te samasta (AThe) karmanA nAzane kAraNe niSpanna kAtika ane AtyaMtikarUpa kevaLa nirapekSa) priya ja mAnavAmAM AvyuM che. te tene niSedha kaI rIte karI zakAya ? arthAta AgamamAM sApekSa sukhane niSedha abhipreta che, nirapekSa sukhane nahi. AgamanA arthanuM A rIte ja samarthana karavuM joIe, kAraNa ke e arthane anusaranArI smRti paNa jovAya che. "jyAM IndriyathI para buddhizAA atyaMta sukha che, te ja mekSa che ema jANe, e mokSa pApI AtmAothI prApya nathI." upara TakelA smRti vacanagata sukha zabdano artha duHkhAbhAva nathI, kAraNa ke tene vAcArya mukhya sukha mAnavAmAM kaI bAdhaka pramANa nathI. vaLI, tamee : - kahela mekSa puruSone upAdeyarUpe saMmata paNa nathI, kAraNa ke sakala sukha saMvedana - (sukhAnubhava)ne jemAM sparza paNa nathI evA paththaranA TukaDA samAna pitAnA, AtmAne ghaDavA kaNa prayatna kare ? upAdhithI yukata, kALanI avadhi(maryAdA) vALA, ane parimita AnaMdanA jharaNAvALA svargathI paNa adhika-amaryAdita. niratizaya ane naisargika AnaMdathI suMdara tathA kadI paNa plAna na thAya tevuM sukhasaMvedananuM sAmarthya jemAM che, ene vicakSaNa puruSo caturtha puruSArtha-makSa kahe - che paraMtu je mekSAvasthAmAM AtmA pASANanI je jaDarUpa ja thaI jatA hoya : te evA kSathI sayuM. tenAthI te saMsAra sAre, ke jyAM vacce vacce bhalene Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 56 ] AtmavizeSaguNecchedarUpamuktivAdinoM nirasanam / 19 dukhathI mizrita hoya paNa sukhane upabhoga te thAya che. are bhAI! eTaluM te vicAre ke alpa sukhane anubhava sAro ke sukhane sarvathA ucheda sAre ? . (50) niHzreyasadazAyAmiSyate ityatra iSyate iti mayA / tat kutaH pratiSi- . dhyate iti bhavatA / - (Ti0) zubhAzubhetyAdi / ayamiti AgamaH / taditi priyam / sukhmaatyntikmityaadi| akRteti akRtapuNyaiH puNyairagaNyaiH karmamalApanayanAdazuddhAtmabhiriti bhAvaH / - na ca bhavaditi bhavanmatapravartayitA pUrvamunirgautamaH zilArUpAm AtmazilArUpaH tatra . pariNamate ityevarUpAmAha / yadAha zrIharSaH - muktaye yaH zilAtvAya zAstramUce sacetasAm / - gautama tamavekSyeva yathA vettha tathaiva saH // 1 // sopAdhIti sakAraNam / caturthamiti mokSamapavargam / tasyAmiti apavargadazAyAm / .. kRtamiti paryAptamalam / yatreti saMsAre / .. . athAsti tathAbhUte mokSa lAbhAtirekaH prekSANAm / te hyevaM vivecayanti-duHkha saMsparzazUnyazAzvatikasukhasaMbhogAsaMbhavAd duHkhasya cA'vazyahAtavyatvAd vivekahAnasya .... cAzakyatvAd viSamadhunI ivaikatrA'matre patite ubhe api sukhaduHkhe tyajyeyAtAmiti atazca saMsArAd mokSaH zreyAn yatrA'yamiyAnatiduHsaho duHkhaprabandho'valupyate; varami.. yatI kAdAcitkasukhakaNikA tyaktA, na tu tasyAH kRte duHkhabhAra iyAn vyUDha iti / . tatra duHkhasaMsparzazUnyazAzvatikasukhasambhogAsambhavAdityatra zAzvatikamanAdinidhanam , yadvA''dimadapi pradhvaMsavadaparyavasAna sukhaM vivakSitam / tatrAdiparyavasAnazUnyaM sukhaM tAvat prekSANAmupAditsAgocara eva na bhavati sadaiva prAptatvAt, iti kutastadabhAvaH tatrA'pravRttau prekSAkAriNAM kAraNamabhidhIyate ? dvitIyaM tu sukhaM bhavatyeva tatpravRttinimittam / na ca tasyA'saMbhavaH, bAdhakapramANAbhAvAt / anantaM ca tat , tadAnIM vinAzakAraNAbhAvAt / tadvinAzakAraNaM hi karma, na ca tadAnIM tadasti, tasya samUlamunmUlitatvAt ; mithyAtvAviratikapAyayogalakSaNasya tatkAraNasyAbhAvAcca na punarapi karmanirmANam / kAraNAbhAvAt tAdRzamukhotpAda eva nAstIti cet / na, sakalakamoMparamasyaiva tatkAraNasya sadbhAvAt / / niyAyikAdinu buddhizALI purUne te samasta sukhanA ucchedaphapa mekSamAM ja vizeSa lAbha jaNAya che, kAraNa ke teo te viSayamAM nIce pramANe vivecana kare ' che.-sarvathA duHkhathI rahita evA zAzvata (akhaMDa) sukhanA upabhegane te saMbhava nathI, ane duHkha te avazya tyAjya che. paNa duHkhane sukhathI juduM pADIne tene tyAga azakaya che. kAraNa ke sukha ane duHkha baMne eka ja pAtramAM rahela madha are jhera jema paraspara mizrita thaI gayelAM che, tethI temanI jema sukha-dukha ubhayane tyAga kara joIe. ane AthI ja saMsAra karatAM mokSa sAro che, 12 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmavize gunejerAmuttivAvina nirasan ! [ 7. 16 kAraNa ke temAM atidusaha ATale mATe duHkhane prabaMdha nAza pAme che, tethI sArI vAta te e che ke eka sukhane kaNa je kyAreka thAya che te che , paNa tene arthe AvaDe mATe ane bhAra veMDhAre e to kaMI sAruM nathI , jena-tamArA A kathanamAM tamane zAzvata sukha eTale anAdinidhana sukha (arthAta Adi ane nidhana-aMta, nAza vinAnuM sukha) vivakSita che ke prarvasanI jema AdivALuM hovA chatAM aMta rahita sukha vivakSita che? (1) Adi ane aMta rahita sukha te buddhizALI puruSonA upAdAno viSaya banatuM ja nathI" (arthAta tevuM sukha prApta karavA teo pravRtti karatA nathI, kAraNa ke te sukha te (vinA pravRttie) sarvadA prApta ja che, mATe buddhimAna puruSonI tevA sukha viSe apravRttimAM tevA sukhanA abhAvane kevI rIte kAraNa kahevAya ? (2) bIja prakAranuM eTale AdivALuM ane aMta vinAnuM sukha te buddhizALI purunI pravRttinuM nimitta bane ja che, vaLI kaI bAdhaka pramANa na hovAthI AvA sukhane asaM. bhava paNa nathI. A sukha anaMta (aMta rahita) paNa che, kAraNa ke mokSAvasthAmAM tenA vinAzanAM kAraNene abhAva che, kAraNa ke sukhanA vinAzanuM kAraNa karma che ane te karma mekSAvasthAmAM vidyamAna nathI, kAraNa ke karmane mULamAMthI ja nAza che. ' karela che. vaLI, mekSadazAmAM karmabaMdhananA kAraNabhUta mithyAtva (ajJAna), avi. rati (asaMyama), kaSAya (dhAdi, ane vega (mana, vacana ane kAyAnA vyApAra) ne abhAva hovAthI punaH paNa karmane baMdha nathI. nAyikAdikAraNane abhAva hovAthI mokSamAM tevA (sAghanaMta) sukhanI utpatti ja nathI. jena-ema nathI, kAraNa ke mokSamAM samasta karmonA uparama-nAzarUpa sukhanA kAraNane sadbhAva che ja. (50) pradhvaMsavaditi pradhvaMsAbhAvavat / tadabhAva iti anAdinidhanamukhAbhAvaH / tatrAH ... pravRttAviti pravRttau satyAm / (Ti0) tathAbhUte iti zilAprAye'pyapavarga viduSAM kimapi lAbhAdhikyaM vidyate / ta . iti prekSAvantaH / tasyA iti sukhakaNikAyAH kAraNena / tatreti atrottarayati zrImadratnaprabhAcAryaH pUrvoke bhavadvAkyajAte / duHkhasaMsparzetyAdi / pradhvaMsavaditi yathA pradhvaMso ghaTasya sAdiH paramaparyava. sAnaH / tadabhAva iti duHkhasparzazUnyasukhAbhAvaH / tatreti zAzvati[ka]sukhe / tatpravRttIti zAzvatikasukhapravRttikAraNam / tasyeti duHkhasaMzazUnyasukhasya / taditi sukham / tadvinAzeti sukhavipattihetuH / tadAnImiti mokSadazAyAm / taditi karma / tasyeti krmnnH| tatkAraNasyeti karmanimittabhUtasya / tatkAraNasyeti anantasukhanimittasya / . 69 yaccoktam-vivekahAnasya cAzakyatvAditi, tadevameva, sAMsArika- - sukhasyaitAdRzatvAt ; taddhi madhudigdhadhArAkarAlamaNDalAnagrAsavad duHkhAkarotIti yuktA / mumukSUNAM tajjihAsA, kintvAtyantikasukhavizeSalipsUnAmeva / ye . api viSamadhunI ..... ekatrA'matre saMpRkte parityajyete, te api sukhavizeSalipsayaiva / kiJca, yathA prANinAM ...... Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . che. 16 ] Awvaze junejIMvg phinAM nijAnajU i ? - saMsArAvasthAyAM sukhamiSTam , duHkha cAniSTam; tathA mokSAvasthAyAM duHkhanivRttiriSTA . . sukhanivRttistvaniSTaiva / tato yadi tvadabhimato mokSaH syAt , na tadA prekSAvatAmatra pravRttiH syAt, bhavati ceyam tataH siddha mokSaH sukhasaMvedanasvabhAvaH, prekSAvatpravRttiviSayatvA'nyathAnupapatteriti / 69 ane sukhathI juduM pADIne duHkhane tyAga zakya nathI (pR. 89) ema je kahyuM te barAbara che, kAraNa ke sAMsArika sukha evuM ja che. arthAta eka pAtramAM rahela madha ane jheranI jema duHkha mizrita ja che. kAraNa ke sAMsArika sukha madha paDela dhAravALA bhayaMkara talavAranA agrabhAgane cATavAnI jema duHkha karanAruM che, (arthAt madha paDela talavAranI dhAra cATavAthI madhanA AsvAdarUpa sukha prApta thAya che, paraMtu sAthe sAthe dhArathI jIhA chedanuM duHkha paNa prApta thAya che. tevI ja rIte saMsAramAM zabdAdi viSayethI Indriyajanya sukhaprApti thAya che, paraMtu te sukha Adhi, vyAdhi ane upAdhirUpa trividha tApathI yukta hovAthI mAnasika, kAcika vigere duHkhane utpanna kare che.) mATe muktinA Icchuka puruSone tevA (duHkha mizrita) sukhanA tyAganI IcchA thAya te yogya che, paraMtu AtyaMtika aparimita sukhavizeSanI IcchAvALAone ja tevI IcchA thAya che paraMtu anyane thatI nathI, kAraNa ke eka pAtramAM maLelAM madha ane jhera e banene je tyAga karAya che, te sukha vizeSa meLavavAnI IrachAthI ja karAya che. vaLI, saMsAramAM rahela jIne jema sukha ISTa che, ane duHkha aniSTa che, tema mekSAvasthAmAM paNa duHkhane abhAva ISTa che, paNa sukhane abhAva te aniSTa ja che. tethI tamee mAnele svarUpavALo mokSa hoya che temAM buddhimAna puruSonI pravRtti thaze nahi, paNa mokSa meLavavA mATe buddhimAna puruSa pravRtti te kare che. mATe mekSa sukha saMvedana svarUpa che e siddha thayuM kAraNa ke anyathA prekSAvatravRttine viSaya mokSa bane ja nahi. (ra) sadIti viruddham ravinati vAriyA() rAzida 1 gamaze . iti pAtre / atreti mokSasukhe / iyamiti pravRttiH / $ 10 atha sukhasaMvedanaikasvabhAvo yadi mokSaH syAt , tadA tadrAgeNa prayatamAno mumukSurna mokssmdhigcchet| na hi rAgiNAM mokSo'stIti mokSavidaH, tasya bandhanAtmakatvAt / tadayuktam / yo hi sukhasAdhaneSu zabdAdiSvabhiSvaGgaH saH rAgo bandhanAtmakaH, tasya viSayAjenarakSaNAdipravRttidvAreNa saMsArahetutvAt / anante tu sukhe yadyapi rAgastathA'pyasau sarvaviSayArjanAdinivRttimokSopAyapravRttyoreva hetuH; anyathA tasya sukhasya prAptumazakyatvAt / na hi tad vipayasAdhyam , nApi tat kSIyate, yena viSayasukhArthamiva punaH punastadartha hiMsAdiSvapi pravarteta / tanna bandhaheturmumukSoratti rAgaH, spRhAmAtrarUpo'pi cAsau parAM koTimArUDhasyAsya nivartate, "mokSe bhave ca sarvatra nispRho munisattamaH" iti vacanAt , anyathA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 AtmavizeSaguNecchedarUpamuktivAdinAM nirasanam / ... [7. 56 : duHkhanivRttyAtmake'pi mokSe prayatamAnasya duHkhadvepakapAyakAlupyaM kiM na syAt / / . atha nAstyeva mumukSorTUpaH / rAgadve po hi sasArakAraNamiti to mumukSurmuzcati, dveSTi . ca duHkham , kathamidaM saGgaccheta ? iti cet / taditaratrA'pi tulyam / iti siddhaM . . :: kRtsnakarmakSayAt paramamukhasaMvedanAtmA mokSaH, na buddhacAdivizeSaguNocchedarUpa iti ! $10 taiyAyikAdi-mokSa sukha saMvedanarUpa eka ravabhAvavALo ja hoya te te " sukha pratyenA rAgathI pravRtti karanAra mumukSu mokSa pAmaze nahi, kAraNa ke rAgIene mokSanathI ema mokSanA svarUpane jANanArAo kahe che. rAga e baMdhanarUpa che. jaina-tamAruM A kathana yuktiyukta nathI, kAraNa ke sukhanA sAdhanarUpa zabdAdi viSayamAM je utkaTa neharU5 rAga che, te rAga baMdhana svarUpa che, kAraNa ke viSane meLavavA, tenuM rakSaNa karavuM vigere pravRtti dvArA te rAga : saMsArane hetu che, ane ananta sukhamAM je ke rAga che, te paNa (zabdAdi). sarva viSaye meLavavA vigere kriyAmAMthI nivRttine ane mokSanA upAya kAraNomAM pravRttine ja hetu e rAga che, kAraNa ke e vinA te sukha (mokSasukha) prApta karI zakAtuM nathI. vaLI, te (ananta) sukha kaMI viSayasAdhya nathI, arthAt viSayo dvArA prApta karI zakAya tevuM nathI, ane tene kSaya paNa thatuM nathI jethI karI . tene mATe viSayajanya sukhanI jema vAraMvAra hiMsAdi kriyAmAM pravRtti karavI . paDe. mATe mumukSane mokSa pratyeno rAga baMdhanuM kAraNa nathI. vaLI, mAtra spRhA ; rUpa A rAga paNa parAkeTine AtmA jyAre prApta kare che tyAre naSTa thaI jAya che, kAraNa ke kahyuM che ke, "uttama muni mokSa ane saMsAra ema sarva sthaLe nispRha hoya che." melasukha pratyene A rAga baMdhanakartA hoya te pachI duHkhAbhAvAtmaka mokSa mATe prayatna karanAra mumukSune paNa duHkhanA dveSarUpa kaSAyajanya malinatAnI prApti kema nahi thAya? arthAta jema sukha-rAga e baMdhanurtA hoya tema duHkhadveSa paNa baMdhanakartA ane ja, taiyAyikAdi-rAga ane dveSa saMsAranA kAraNa rUpa che. mATe mumukSu te te bannene tyAga kare che ane vaLI, te duHkhane heva kare che ema kahevuM che kaI rIte saMgata thAya ? mATe mumukSane dveSa hatuM ja nathI. ' jena-te ja nyAya anyatra paNa che. eTale ke, te ja nyAye rAga paNa mAnI zakAze nahi. A prakAre samasta (AThe) karmanA nAzathI paramasukhanA saMvedanarUpa mekSa siddha thAya che, paraMtu buddhayAdi vizeSa guNonA uchedarUpa mokSa siddha thatuM nathI. (10) athavA dunivRraNAma mokSe juti mAmi satha jAve. ' tyAdi paraH / mumukSordvapa ityato'gre yata iti gamyam / (Ti.) tadrAgeNeti sokSAnurAgeNa / tasyeti rAgasya / tasyeti zabdAdipu rAgasya ! ... asAviti rAgaH / anyatheti sarva viSayArjanAdinivRttimokSopAyapravRtyorahetutve / tasya sukhasyeti apavargasAtasya / taditi sukham / asAviti rAgaH / asyeti paramAtmanA mokSamArga prapannasya / anyatheti samatvAbhAve / sumukSu te Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strImuktidveSiNAM digambarANAM khaNDanam / 9 11 artha dipaTAH prakaTayanti - bhavatvetAdRzasvarUpo mokSaH, sa tUpAttastrIzarIrasyAtmana iti na mRSyAmahe / na khalu striyo muktibhAjo bhavanti / tathA ca prabhAcandraH - strINAM na mokSaH, purupebhyo hInatvAd, napuMsakAdivaditi / $ 12 atra brUmaH - sAmAnyenAtra dharmitvenopattAH striyaH, vivAdAspadIbhUtA vA / prAci pakSe pakSaikadeze siddhasAdhyatA, asaMkhyAta varSAyuSkaduSSamA dikAlotpannatirazcIdevyabhavyAdistrINAM bhUyasInAmasmAbhirapi mokSAbhAvasyAbhidhAnAt / dvitIye tu nyUnatA pakSasya, vivAdAspadImUteti vizeSaNaM vinA niyatastrIlAbhAbhAvAt ; prakaraNAdeva tallAbhe pakSopAdAnamapi tata evaM kArya na syAt, tathA'pyupAdAne niyatasyaiva tasyopAdAnamavadAtam yathA dhAnuSkasya niyatasyaiva lakSyasyopadarzanamiti / digambara jaina--samasta (AThe) karmInA nAzathI Atyantika anavadhika ane naisirgaka sukhanA savedanarUpa mekSa bhale hai|, paraMtu 'strI zarIrane dhAraNa karanAra AtmA paNa mekSa prApta karI zake che tamAruM A kathana amene mAnya nathI, kAraNa ke strIe mene pAmatI ja nathI. te aMge prabhAcaMdranuM kathana A pramANe che. strIone meAkSa nathI, puruSothI hIna hovAthI, napuMsakAdinI jema. 7.56. 93 $12 zvetAmbara jaina-AnA uttara have ame ApIe chIe. uparyukta anumAnamAM prazna e che ke tamAe strImAtrane dharmI tarIke grahaNa karI che ke amuka vivAdAspada strIone ! pahelA pakSamAM pakSakadezamAM siddhasApyatA doSa che, aNu ! duSSabhAdi asamAM utpanna thayelI, tiya yinI, hevI the|, bhane alvyAdi ghaNI strIene meAkSa nathI ema ame paNa kahIe chIe. khIjA pakSamAM 'amuka vivAdAspada'vizeSaNa vinA `niyata strInI upalabdhi thatI nathI mATe pakSamAM nyUnatA doSa che. zikhara jaina--prakaraNathI niyata strInI upalabdhi thaI jaze. zvetAmbara jaina--te e ja nyAye pakSanuM u pAdAna (grahaNa) paNa prakaraNathI thaI jaze mATe pakSanuM upAdAna paNa karavuM na joI e, chatAM paNa pakSanuM upAdAna Avazyaka hAya te dhanurdhArI puruSanA niyata lakSyanI jema niyata strInuM paNu upadarzIna karavu te nirdoSa che. ( paM0 ) tata eva kArya na syAdityatra tata eveti prakaraNAdeva / yathA dhAnuSkasya niyatasyaivetyatra kartRSaSThI / (Ti.) bhavatvetAdRzetyAdi / sa iti mokSaH / tallAbhe iti niyatastrIlA / tataH paveti prakaraNAdeva / tasyeti pakSasya / $ 13 hetukRtaH puruSApakarSo'pi yoSitAM kutastyaH kiM samyagdarzanAdiratnatrayAbhAvena, viziSTa sAmarthyAsattvena puruSAnabhivandyatvena, smAraNAdyakartRtvena, amaharddhikatvena, mAyAdiprakarSavattvena vA / prAci prakAre kutaH strINAM ratnatrayAbhAvaH ? | Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rImupiuri vijagharAkhai gujnam ! [ 7, pa6 sa cIvaraparigrahatvena caritrAbhAvAditi cet / tadacaturasram / yataH parigraharUpatA...' cIvarasya zarIsaMparkamAtreNa, paribhujyamAnatvena, mUrchA hetutvena vA bhavet / prathamapakSe. kSityAdinA zarIrasaMparkiNA'pyaparigraheNa vyabhicAraH / dvitIyaprakAre covaraparibhogastA-. ... sAmazakyatyAgatayA, gurUpadezAd vA / nAdyaH pakSaH, yataH saMpratyapi prANAnapi tyajantyo yAH saMdRzyante, tAsAmaikAntikAtyantikAnandasaMpadarthinInAM bAhyacIvaraM prati... kA nAmAzakyatyAgatA ? nagnayoginyazca kAzcididAnImapi prekSyanta eva / dvitIya- ... pakSo'pi na sUkSmaH, yato vizvajanInena vizvadarzinA paramaguruNA bhagavatA mumukSupakSmalAkSINAM yadeva saMyamopakAri, tadeva cIvaropakaraNaM "no kappadi niggaMthIe acelAe hottae" ityAdinopadiSTam , pratilekhanakamaNDalupramukhavat , iti kathaM tasya / . paribhogAt parigraharUpatA ?, pratilekhanAdidharmopakaraNasyApi tatprasaGgAt / tathA ca-. .. "cat saMyamopArA vartata ghomtaduparA. dharmasya hi tat sAdhanamato'nyadadhikaraNamAhA'In " // 1 // upakArakaM hi karaganupakaraNam, adhikriyante ghAtAya prANino'sminniti tvadhikaraNam / vaLI, strIo puruSo karatAM halakI che e je hetu tame kahyo che te zAthI siddha che ? puruSo karatAM strIonI hInatA zuM temanAmAM samyagdarzanAdi ratnatraya no abhAva che tethI che ? viziSTa sAmarthyanA abhAvathI che ? puruSo dvArA . . avaMdanIya hovAthI che? maraNAdi kAryo karatI na hovAthI che ? mahaddhika nathI mATe che ke temanAmAM mAyA vigere prakarSa hovAthI che ? pahelA pakSamAM prazna e che ke strIomAM samyagdarzanAdi ratnatrayane abhAva zAthI che. digambara--strIone vastrane parigraha che, ane parigraha hovAthI cAritrane abhAva che, tethI samyagdarzanAdi ratnatrayane abhAva che. zvetAmbara -ema mAnatA he te prazna che ke vizvanI parigraharUpatA zarIranA. saMparka mAtrathI kahe che ? tenA bhogavaTAthI kaho cho ke mUrchAnuM kAraNa hovAthI kaho che ? pahelA vikalpamAM to zarIra sAthe saMparkavALAM chatAM aparigraha35, ' ' pRthavyAdithI vyabhicAra che. bIjA vikalpamAM prazna e che ke strIone vastrano paribhega (bhagavaTe) zuM teo vastrane tyAga karI zakatI nathI mATe che ke garanA upadezathI che ? prathama pakSa te yogya nathI, kAraNa ke vartamAnakALe paNa pitAnA prANa tyAga karavA strIo dekhAya che, te tevI ekAntika-Atyantika ane naisargika sukha saMpatti Icchuka strIo mATe vastrane tyAga kare emAM zuM azakaya che ? vaLI atyA* paNa keTalIka nagna ginIo dekhAya che ja. bIje pakSa paNa sArabhUta nathI, kAraNa ke vizvanA hitakArI vizvadaSTAparamaguru "nigraMthinIe alaka thavuM kalpa nahi" ItyAdi vacanathI jinezvara bhagavaMte samakSa strIone je saMyamamAM upakArI hAtha te ja vastra pratilekhana ane kamaMDalu AdinI jema upakaraNa tarIke jaNAvela che.. . te cIvaranA paribhega mAtrathI te parigraharUpa kaI rIte bane ? kAraNa ke u . Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 7. 56] ... strImuktidvepiNAM digambarANAM khaNDanam / . karaNane parigraha mAnavAmAM te pratilekhanAdi dharmopakaraNa paNa parigraharUpa banI jaze. kahyuM paNa che ke, "zrI arihaMta bhagavaMte je saMyamanA upakAra mATe hoya te padArthane upakaraNa kahela che. kAraNa ke te dharmanuM sAdhana che ane tenAthI bhina (saMyamane ahitakArI) padArthane adhikaraNa kahela che." upakAra karanAra sAdhana ja upakaraNa kahevAya che, ane jemAM prANio vadha mATe adhikRta karAya te adhikAraNa kahevAya che. . (paM0) aparigraheNa vyabhicAra iti bhavanmate'pi / . (Ti.) tAsAmiti yoSitAm / yato vizvetyAdi / tasyeti cIvarasya / ttprsnggaatti zikSaNa ___atha pratilekhanaM tAvat saMyamapratipAlanAtha bhagavatopadiSTam , vastraM tu kimarthamiti ?; tadapi saMyamapratipAlanArthameveti brUmaH, abhibhUyante hi prAyeNA'lpasattva- .: tayA vivRtAGgopAGgasaMdarzanajanitacittabhedaiH purupairaGganA akRtaprAvaraNA ghoTikA iva ghaTaH | . .. nanu yAsAmatitucchasattvAnAM prANimAtreNA'pyabhibhavaH, tAH kathaM sakalatrailokyAbhibhAvakakarmarAziprakSayalakSaNaM mokSaM mahAsattvaprasAdhyaM prasAdhayantIti cet ? / tadayuktam , yato nAtra zarIrasAmarthyamatiriktaM yasya bhavati tasyaiva nirvANopArjanagocareNa sattvena bhavitavyamiti niyamaH samasti, anyathA paGgucAmanAtyantarogiNaH pumAMso'pi strIbhirabhibhUyamAnA dRzyante iti te'pi tucchazarIrasattvAH kathaM tathAvidhasiddhinibandhanasattvabhAjo. bhaveyuH ? / yathA tu teSAM zarIrasAmarthyAsattve'pi mokSasAdhanasAmarthyamaviruddham , tathA strINAmapi satyapi vastre mokSAbhyupagame / digambara-pratilekhana (morapicchane gura che) te saMyama pALavA mATe zrI. jinezvara bhagavaMte upadezela che, paraMtu vastra zA mATe che ? zvetAmbara-te paNa saMyamane mATe ja che ema amAruM kahevuM che, kAraNa ke khalAM aMgopAMga jevAthI jenA cittamAM vikAra utpanna thayela che evA puruSonA AkramaNane bhega gheDAthI ghoDInA jema prAyaH a9pa satva (parAkrama). vALI hovAthI banI jAya che. - digambara-atituccha. (bahu ochA) parAkramavALI je strIo (sAmAnya) prANi mAtrathI abhibhava pAme che, te traNe lekane parAbhava karanAra karmazazinA atyaMta kSayarUpa, ane mahAsatva (mahAparAkrama)thI sAdhya evA mokSane kaI rIte sAdhaze ? zvetAmbara e kathana egya nathI, kAraNa ke jenuM zarIrasAmarthya adhika hoya te ja pArjana karavAnI zaktivALo hoya evo keI niyama (vyAmi) nathI, anyathA paMgu (lA-laMgaDA, vAmana (ThIMgaNA ane atyaMta regI evA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 strImuktidveSiNAM digamvarANAM khaNDanam / [ 7. paNa tuccha teo puruSo paNa strIothI thatA parAbhavane pAmatA jovAya che, eTale te sattvavALA hovAthI siddhi-muktinA kAraNabhUta tathAprakAranI zakti kaI rIte dharAvaze ? eTale tevA puruSomAM zarIrasAmarthya na hovA chatAM paNa meAkSanA kAraNarUpa sAmarthya (zakti) dharAve che temAM jema kaze viredha nathI. tema strIe pAse vastu hAya chatAM paNa teo meAkSa pAme emAM kaze virodha nathI. ( paM0 ) tadapi saMyamapratipAlanArthamevetyAdi sUriH ||57|| iti saptamaparicchedaH // (Ti) tarUpati vasavi ! ! gRhiNaH kuto na mokSa iti ced, mamatvasadbhAvAt / na hi gRhI vastre mamatvarahitaH, mamatvameva ca parigrahaH sati hi mamatve nagno'pi parigrahavAn bhavati, zarIre'pi tadbhAvAt / ArthikAyAzca mamatvAbhAvAdupasargAdyAsaktamivAmbarama parigrahaH, na hi yaterapi grAmaM gRhaM vanaM vA prativasato'mamatvAdanyaccharaNamasti / na ca nigRhItAtmanAM mahAtmanAM kAsAJcit kacidapi mUrcchAsti ? tathAhi"nirvANazrIprabhavaparamaprItitIvaspRhANAM mUrcchA tAsAM kathamiva bhavet kApi saMsArabhAge ! | bhoge roge rahasi sajane sajjane durjane vA yAsAM svAntaM kimapi bhajate naiva vaiSamyamudrAm " // 1 // 'uktaM ca----avi appaNo vi dehammi nArayanti mamAiyaM ti" / etena mUrcchAhetutvenetyapi pakSaH pratikSiptaH, zarIravaccIvarasyApi kAzcit prati mUcchahitutvAbhAvena parigraharUpatvAbhAvAt / tanna samyagdarzanAdiratnatrayAbhAvena strINAM puruSebhyo'pakarSaH / digaMmbhar -te pachI vastravALA gRhasthAnA meAkSa kema thatA nathI ? zvetAmbara--kAraNa ke gRhasthAmAM mamatva che. gRhastha vastramAM mamatva rahita hetA nathI. ane mamatva e ja te parigraha che, kAraNa ke mamatva hoya te nagna paNa parigrahI kahevAya che, kAraNa ke mamatva zarIramAM paNa sabhave che ane sAvI strIone te vastramAM samatva nathI paNa upasargAdinA kAraNe te AvI paDelu hoya tema terA vastune svIkAre che. (arthAt upadravane kAraNe AvI paDelI eDI upara keAI mamatva dharAvatuM nathI tema sAdhvI strIne vastra upara mamatva hAtu nathI.) vaLI gAmamAM, gharamAM ke vanamAM vAsa karatA yati (sAdhu) ne paNa amamatva sivAya khIjuM (keAi) zaraNu nathI, arthAt ti ghara, gAma ke vanane pAtAnA vAsa tarIke svIkAra kare che, chatAM te parigraha kahevAtA nathI, kAraNa ke te pratye temane mamatva nathI. eTale yatie viSe chevaTe jemAM mamatva nathI te ja kha dhananu kAraNu khanatu nathI ema amamatvanuM ja zaraNa temanA meAkSasAdhanamAM levu paDe che, tema sAdhvI strI viSe paNu vastra svIkAravA chatAM amamatva zA mATe na Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. q7 ] strImuktidveSiNAM digamvarANAM khaNDanam mAnavuM ? ane AtmAnA nigraha karanArI (AtmAnuM damana karanArI) keTalIka prabhAvazAlinI mahAna strIone koI paNa sthaLe mUrchA (mAha-mamatva) hAtI nathI, te A pramANe--bhAgamAM ke rAgamAM, nijana pradeza-ekAnta pradezamAM ke vasatimAM, sajjana ke dunamAM jenu citta-mana vikAra pAmatuM nathI evI strIone mAkSalakSmImAM pragaTelI parama prItine kAraNe tenI ja tItra saMpRhAvALI hAvAthI saMsAranA kei paNa bhAgamAM mUrchA (mamatva) kaI rIte hAya? vaLI, kahyuM che ke, potAnA dehamAM paNa mamatvanuM AcaraNa karatI nathI." A carcAthI vastramAM parigraharUpatA siddha karavAne kahela mUheitutva rUpa trIjo vikalpa paNa khaDita thaI gayA ema samajavu' ane keTalIka sAdhvI strIone zarIranI jema vastramAM paNa mUrchA (mamatva) rUpa kAraNu na hovAthI parigraharUpatA nathI, mATe strIomAM puruSo karatAM apakane siddha karavAne kahela samyagdarzanAdi ratnatrayanA abhAvarUpa hetu asiddha hAvAthI sAdhya siddha karavAne samartha nathI. (Ti.) tajJAti mamatvasAvAt 97 , 9 14 nApi viziSTasAmarthyAsattvena yatastadapi tAsAM kiM saptama pRthvIgamanAbhAvena, vAdAdilabdhirahitatvena, alpazrutatvena, anupasthApyatApArAJcitakazUnyatvena vA bhavet / na tAvadAdyaH pakSaH, yato'tra saptamapRthvIgamanAbhAvo yatraiva janmani tAsAM muktigAmitvaM tatraivocyate, sAmAnyena vA / prAci pakSe caramazarIribhiranekAntaH / dvitIye tvayamAzayaH - yathaiva hi strINAM saptamapRthvIgamanasamarthatIvratarAzubhapariNAme sAma bhAvAdapakarSaH, tathA muktigamana yogotkRSTazubhapariNAme'pi caramazarIriNAM tu prasannacandrarAjarSipramukhANAmubhayatrApi sAmarthyAd naikatrA'pyapakarSaH / tadayuktam, yato nAyamavinAbhAvaH prAmANikaH, yadutkRSTA'zubhagatyupArjanasAmarthyAbhAve satyutkRSTazubhagatyupArjanasAmarthyenApi na bhavitavyam, anyathA prakRSTazubhagatyupArjanasAmarthyAbhAve prakRSTAzubhagatyupArjanasAmarthyaM nAstItyapi kiM na syAt ?, tathA cA'bhavyAnAM saptama pRthvIgamanaM na bhavet / 714 (2) puruSothI strIone apa siddha karavAne kahela viziSTa prakAranA sAmarthyanA abhAva' e hetu paNa kharAkhara nathI, kAraNa ke strIomAM viziSTa prakAranA sAmarthyanA abhAvanuM kAraNa zuM te sAtamI narakamAM nathI jatI e che ? teomAM vAdADhilabdhi nathI e che ? tee apazrutavALI che e che? ke anusthApyatA ane pArAMcitaka prAyazcitta strIone apAtAM nathI te che ? pahelA pakSa kharAbara nathI kAraNa ke temAM prazna e che ke zuM je bhavamAM temane mutigamana karavuM che, te ja bhavamAM te sAtamI narakamAM nathI jatI, evu' tamAruM mantavya che ke sAmAnyapaNe strIe sAtamI narakamAM nathI jatI 13 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 7 [ 7. 17 tevu' (mantavya) che ? prathama vikalpamAM carama zarIrIvarDa hetu vyabhicArI khUnI jaze arthAt caramazarIrI paNa evA ja che, jee je bhavamAM meAkSa javAnA che, te bhavamAM tee sAtamI narakamAM jatA nathI. chatAM paNa temanA mekSamAM kaze khAdha nI. te strImekSamAM sama narakamAM agamanathI kema khAdha Ave ? bIjA vikalpanA Azaya Ave che ke sAtamI narakanA gamanane cagya atitIvratara azubha pariNAmanu sAmarthya na hAvAthI jema strIemAM apaka che tema muktigamanane cAgya ati utkRSTa zubha pariNAmanuM paNa sAmArthya na hovAthI apakaSa che, paraMtu caramazarIrI prasannacandra rAjarSi vagere AtmAne te banne sthaLe (samama narakagamana ane muktigamanamAM) sAmarthya hovAthI temanA kAI paNa eka sthaLe apaka nathI, paraMtu AvA AzayavALA chIe vikalpa paNa cegya nathI, kAraNa ke evA koI pramANasiddha avinAbhAva nathI ke jyAM 'azubha gatine upArjana karanAra utkRSTa sAmarthya hAya tyAM. zubhagatine upArjana karanAra paNa utkRSTa sAmarthya na hAya. anyathA evA paNa avinAbhAva prAmANika mAnave paDaze ke jyAM zubhagatine upArjana karanAra utkRSTa sAmarthya na hoya tyAM azubha gatine upArjana karanAra utkRSTa sAmarthya paNa na hoya ane Ama thatAM abhavya AtmAne sakSama nakagamana nahi thAya. (Ti0) nApi viziSTetyAdi / tadapIti viziSTasAmarthyAtsattvam / tAsAmiti pakSmalAkSINAm / strImuktidveSiNAM digambarANAM khaNDanam bInA lagnama atha vAdAdilabdhirahitatvena strINAM viziSTasAmarthyA'sattvam, yatra khalvaihikavAdavikriyAcAraNAdilavdhInAmapi hetuH saMyamavizeSarUpaM sAmarthyaM nAsti, tatra mokSahetuta kUviSyatItiH sudhI: zraUIta ? ! tAruM, amiSArAta, mApatuSArImAM tadabhAve'pi viziSTasAmarthyopalabdheH / na ca labdhInAM saMyamavizeSahetukatvamAgamikam, karmodayakSayakSayopazamopazamahetukatayA tAsAM tatroditatvAt / tathA cADavAci - " udaya khayakhaovasamovasamasamutthA bahuppagArAo / evaM pariNAmavasA laddhIra havanti jIvANaM 39 11211 cakravarti-valadeva- vAsudevatvAdiprAptayo'pi hi labdhayaH, na ca saMyamasadbhAvanibandhanA tavprAptiH / santu vA tannibandhanA labdhayaH tathApi strISu tAsAM sarvAmAma mAvo'bhidhIyate, niyatAnAmeva vA / nAdyaH pakSaH, cakravartyAdilabdhInAM kAsAcideva tAsu pratipedhAt AmarSopadhyAdInAM tu bhUyasInAM bhAvAt / dvitIyapakSe tu vyabhicAraH, puruSANAM sarvavAdAdilavdhyabhAve'pi viziSTasAmarthyasvIkArAt, akezavAnAmeva, atorthakaracakravartyAdInAmapi ca mokSasaMbhavAt / ' udayakSayakSayopazamopazamasamutthA bahuprakArAH / evaM pariNAmavazAd labdhayoM bhavanti jIvAnAm // 1 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 57 ]: strImuktidveSiNAM digamvarANAM khaNDanam alpazrutatvamapi muvatyavApyA'numitaviziSTasAmarthyeSituSAdibhirevA'naikAntika- mithanuSyameva | anupasthApyatApArAJcitakazUnyatvenetyapyayuktam , yato na tanniSedhAd viziSTasAmarthyAbhAvaH pratIyate / yogyatApekSoM hi ciMtraH zAstre vizuddhyupadezaH / ukta ca "lavaranirnarahaNo vadurovidhi zA | rogacikitsAvidhiriva kasyApi kathaJcidupakArI" // 1 // - strIomAM vAdAdi labdhi na hovAthI viziSTa sAmarthyano abhAva che, kaura che ke je vyaktimAM leka saMbaMdhI vAdalabdhi, vikriyalabdhi ke caraNAdi labdhi. - onA hetu rUpa paNa saMyamarUpa sAmarthya nathI, te vyaktimAM melanA hetubhUta saMyama vizeSarUpa sAmartha hoya evI zraddhA buddhimAna puruSa kare ? tamAruM A karthana paNa stutya nathI, kAraNe ke temAM vyabhicAra che. mApatuSAMdi jemAM vAdAdi labdhio na hovA chatAM paNa teomAM mokSagamanacce sAmarthanI upalabdhi che. vaLI, labdhio saMyamavizeSane kAraNe che, evuM AgamamAM vacana paNa nathI, kAraNe ke AgamamAM te labdhio kamanA udaya, kSaya, kSapazama ane upazamane kAraNe thAya che, ema kahyuM che. te A pramANe-"pariNAmanA vazathI karmanA udaya, kSaya, kSapazama ane upazama e kAraNathI utpanna thayelI aneka labdhio jIne hoya che. cakravatI baladeva ane vAsudevapaNAnI prApti e paNa labdhirUpa che, ane tenI prApti saMyamanA kAraNe nathI athavA mAne ke te prApti saMyamanA kAraNe che, te paNa prazna e che ke zuM strIomAM saMyamajanya saghaLI labdhione abhAva che ke niyata labdhione ja abhAva che? Adya pakSa yogya nathI, kAraNa ke cakavaryAdi keTalIka labdhione ja strIomAM, pratiSedha karela - che, paraMtu AmapaSadhi Adi ghaNI badhI labdhio strIone paNa hoya che. bIjA pakSamAM vyabhicAra che, kAraNake puruSomAM paNa vAdAdi sarvalabdhione abhAva hovA chatAM viziSTa sAmarthya te svIkArAyeluM che, kAraNa ke vAsudeva sivAyanAna ja tema ja tIrthakara ke cakravatI paNa na hoya evA sAmAnya puruM Sone paNa mekSa saMbhave che. mATe vAdadi labdhionA abhAvamAM viziSTa sAmarthyane abhAvarUpa tamAre pakSa siddha thaye nahi. - strIomAM viziSTa somanAM abhAvanuM kAraNuM arthata che, ema paNe. tamAre kahevuM nahi. kAraNa ke temAM vyaMbhicAre che. alpatavALAM chatAM mApa tuSAdi mokSa pAmyA ethI anumAna thAya che ke temanAmAM viziSTa sAmarthya hatuM. anupasthApya ane pArAMcita prAyazcittanI strIo adhikAriNI nathI mATe teomAM viziSTa sAmarthya nathI ema paNa kahevuM teM ucita nathI kAraNa ke uparakta prAyazcittamA niSedha mAtrathI viziSTa sAmAne abhAva pratIta thato nathI, kAraNa ke gyatAnI apekSAe zAstramAM virNaddhi mATe bhinna bhinna prakAre upadeza che, kahyuM che ke- rAga-vyAdhinI cikitsAnI vidhinI jema saMvara ene nijerA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 strImuktidveSiNAM digamvarANAM khaNDanam [7, 17 rUpa aneka prakArane tapavidhi zAstramAM kahela che. te kaI ne kaI rIte upakArI . thAya che arthAta A prakAre puruSo karatAM strIomAM apakarSasiddha karavAne kahela viziSTa sAmarthanA abhAvarUpa hetu dUSita hovAthI svasAdhya siddha karavAne samartha nathI. (Ti0). atha vAdetyAdi / taditi sAmarthyam / mASatuSAdInAmiti. mASatuSAdayo maharSayaH, teSAM labdhayo nA'san paramapavargaprAptisamarthasAmarthyamAsIt / tAsAmiti vAdAdilabdhInAm / . tatreti maho / udaya-khayeti jIvAnAM pariNAmavazA bahuprakArAH cAraNa-vaikriyAdirUpeNa bahuvidhA labdhayo bhavanti / kimbhUtAH ? udaya kSaya-kSayopazamopazama-samutthaudayika-kSAyika-kSAyopaza'mikaupazamikasamyaktvasakAzAdutpannAH / tatprAptiriti cakravartitvAdilabdhiprAptiH / tannivandhanA iti saMyamavizeSanibandhanAH / tAsAmiti labdhInAm / $ 15 puruSAnabhivandhatvamapi yoSitAM nApakarSAya, yatastadapiH sAmAnyena, ... guNAdhikapuruSApekSaM vA / Adhe'siddhatAdopaH, tIrthakarajananyAdayo hi purandarAdi- . . bhirapi praNatAH, kimaGga ! zeSapuruSaiH ? / dvitIye tu ziSyA apyAcA bhivandyanta ti teDave toDapaSyamAtve nivRtamAno mave, va , varudvArishissyaannaaN zAstre tacchravaNAditi mUlahetorvyabhicAraH / 15 strIo puruSo dvArA vaMdanagya nathI (avaMdanIya che) e hetuthI paNa strIone apakarSa siddha thatuM nathI, kAraNa ke temane sAmAnyarUpe puruSo dvArA avaMdana abhipreta che ke guNAdhika puruSo dvArA avaMdana abhipreta che ? AdyapakSamAM asiddhatA deSa che, kAraNa ke tIrthakaranI mAtA vigere strIone IdrAdidevatAo paNa namaskAra kare che, te pachI bAkInA puruSe namaskAra kare temAM navAI ja zuM che ? bIjA pakSane uttara e che ke, ziSyane AcArya (guru)vaMdana karatA ja nathI te AcAryathI zikhyo apakarSane pAmyA eTale zuM ziSyone mokSa nahi thAya ? paraMtu evuM te nathI kAraNa ke ca72dra vagere AcAryanA ziSyo mokSa pAmyA evuM zAstramAM saMbhaLAya che, mATe puruSathI hIna hovAthI e mULa hetumAM vyabhicAre thayo. 16 etena smAraNAdyakartRtvamapi pratikSiptam / atha puruSaviSayaM smAraNAdyakartRtvamatra vivakSitaM, na tu smAraNAdyakartRtvamAtram, na ca striyaH kadAcana puMsAM - smAraNAdIn kurvantIti na vyabhicAra iti cet tarhi puruSetivizeSaNaM . karaNIyam / : karaNe'pyasiddhatAdoSaH, strINAmapi kAsAJcit pAragatAgamarahasyavAsitasaptadhAtUnAM kApi . tathAvidhAvasare samucchraGkhalapravRttiparAdhInasAdhusmAraNAderavirodhAt / . _16 A prakArane khaMDanathI mAraNAdi kArya karatI nathI e pakSa paNa khaMDita thayo ema jANavuM., digambara-smAraNAdi kAryo karatI nathI. ene artha e che ke puruSa viSayaka smAraNAdi kAryo karatI nathI paNa samANAdi kAryo karatI ja nathI, evo artha nathI, kAraNa ke strIo puruSe viSe kadI paNa smAraNAdi karatI nathI mATe mAraNAdi kAryo karatI nathI" e hetu vyabhicArI nathI. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '7.17 ]..' strImuktidveSiNAM digamvarANAM khaNDanam vetAmbara--te pachI e hetumAM "puruSa" e pramANe vizeSaNa ApavuM joIe, ane AvuM vizeSaNa karo te paNa asiddhatA doSa te che ja, kAraNa ke jinezvara bhagavaMtanA AgamanA rahasyathI vAsita thayela sAte dhAtuvALI koI kaI (sAdhvI) strIo kyAreka tathA prakAranA avasare atyaMta uchuMkhala pravRttine AdhIna banI gayela (uddhata AcaraNa karanAra) sAdhune smaraNAdi kare che ? temAM kAMI virodha nathI. ... . . 617 athAmaharddhikatvena strINAM puruSebhyo'pakarSaH / so'pi kimAdhyAtmikIM samRddhimAzritya, bAhyAM vA / nA''dhyAtmikIm , samyagdarzanAdiratnatrayAdestAsAmapi * sadbhAvAt / nApi bAhyAm , evaM hi mahatyAstIrthakarAdiladamyA gaNadharAdayaH, cakra gharAdilakSmyAzcetarakSatriyAdayo na bhAjanam , iti teSAmapyamaharddhikatvenApakRSyamANatvAd muktyabhAvo bhavet / atha yA'sau puruSavargasya mahatI samRddhistIrthakaratvalakSaNA, sA strISu nAstItyamahardikatvamAsAM vivakSyate / tadAnImapyasiddhatA, strINAmapi paramapuNyapAtrabhUtAnAM kAsAzcit tIrthakRttvAvirodhAt , tadvirodhasAdhakapramANasya kasyA'pyabhAvAt , etasyA'dyApi vivAdAspadatvAt , anumAnAntarasya cAbhAvAt / g17 "strIo mahaddhika nathI" e hetuthI paNa puruSethI strIone apakarSa siddha thatuM nathI, kAraNa ke strIomAM zuM AdhyAtmika samRddhi nathI ke bAhIsamRddhi nathI? strIomAM samyagdazanAdi ratnatrayAdine saddabhAva hovAthI AdhyAtmika samRddhino abhAva te kahI zakaze nahi. bAhyasamRddhinA abhAvane kAraNe paNa strIone apakarSa mAnavAmAM doSa che, kAraNa ke gaNadhara vigeremAM mahAna tIrthaMkarAdinI trAddhine ane Itara janomAM cakavaryAdinI Rddhino sadubhAva nathI te teo paNa mahaddhika nahIM hovAthI apakarSane prApta karaze, ane tethI teo paNa mukti-(mokSa) pAmaze nahIM. * digambara-puruSavargamAM tIrthakaratvarUpI je A mahAna samRddhi che, te strIomAM nathI mATe ame strIone amahaddhika kahIe chIe. zvetAmbara-temAM paNa asiddhatA doSa che, kAraNa ke parama (utkRSTa) puNyanA pAtrarUpa kaI kaI strIomAM paNa tIrthakaratvane virodha nathI. arthAta tevI utkRSTa puNyavALI koI koI strIo koI koI samaye tIrthaMkara padavI pAme che, kAraNa ke strItva ane tIrthakaratvanA virodhanuM sAdhaka koI paNa pramANa nathI ane tame kahela strInI hInatArUpa" hetu te hajI vivAdAspada ja che. ane bIjuM ' kaI anumAna te che nahi. 618 mAyAdiprakarpavattvenetyapyazasyam , tasya strIpuMsayostulyatvena darzanAd , Agame ca zravaNAt , zrUyate hi caramazarIriNAmapi nAradAdInAM mAyAdiprakarSavattvam / tanna puruSebhyo hInatvaM strInirvANaniSedhe sAdhIyAn hetuH / / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 . strImuktidvepiNa digambarANI khaNDanam . [7. 57 $18 strIomAM mAyA vagerene prakaSa che' e hetu paNa prazasya nathI, kAraNa ke strI ane puruSa ubhayamAM mAyAdine prakarSa sarakho ja dekhAya che ane Agama-zAstromAM paNa saMbhaLAya che ke carama zarIrI nAradAdi paNa mAyAdinA prakarSavALA hatA, evuM AgamamAM kahevAyuM che. 19 yat puna -nirvANakAraNaM jJAnAdiparamaprakarSaH strIpu nAsti, paramaH prakarpatvAt , saptamapRthvIgamanakAraNA'puNyaparamaprakarSavat , iti tenaivoktam / tatra mohanIyasthitiparamaprakarpaNa strIvedAdiparamaprakarSeNa ca vyabhicAraH / nAsti strINAM mokSaH, parigrahavattvAt , gRhasthavad , ityapi naM pezalam , dharmopakaraNacIvarasyAparigrahatvena prasAdhitatvAt , iti strInirvANe saMkSepeNa bAdhakoddhAraH / 19 A pramANe puruSathI strIonI hInatArUpa hetu (pR. 11) strInirvANane niSedha karavA samartha nathI. vaLI, strIomAM nirvANanA karaNarUpa jJAnAdine parama prakavuM nathI, kAraNa ke te parama prakarSanI che, sAtamI narake javAnA kAraNe rUpa pApa (azubha karma) nA parama prakarSanI jema. AvuM je anumAna prabhAca kahyuM che temAM paNa hetu mehanIya sthitinA parama prakarSathI ane strIvedAdinA paraMmaprakarSathI vaMbhiyaarii cha. jI; strIyAMne bhAkSa nathI, pazthivAjI havAthI, sthanI bha. ... A anumAna paNa ramaNIya nathI. kAraNa ke dharmanA upakaraNarUpa cIvara vastra parigraharUpa nathI" e ame A je prakaraNamAM pahelAM siddha karela che. A pramANe digambare kahela strInirvANanA bAdhaka pramANenuM saMkSepathI nirAkaraNa karyuM che strInirvANanAM sAdhaka pramANe upanyAsa nIce pramANe che. -- . (di0) yatpunarityAdi / teneti prabhAcandreNa / 620 sAdhakopanyAsastu-manuSyastrI kAcid nirvAti, avikalatatkAraNatvAt , purupavat / nirvANasya hi kAraNamavikalaM samyagdarzanAdiratnatrayam , tacca tAsuH vidyate evetyAdita evoktam, iti nAsiddhametat / vipakSAd napuMsakAderatyantavyAvRttatvAd na viruddhamanaikAntikeM vaa| tathA manuSyastrIjAMtiH kayAMciMd vyaktyA' muktya vikalakAraNavatyA tadvatI, pravrajyAdhikAritvAt , puruSavat / na caitadasiddha sAdhanaM "gumviNI bAlavacchA ya pavAveuM na kappaI" iti siddhAntena tAsAM tadadhikAritvaH .... pratipAdanAt , vizeSapratiSedhasya zeSAbhyanujJAnAntarIyakatvAt / dRzyante ca sAMpratama- . pyetAH kRtazirolamcanA upAttapicchakAkamaNDalupramukhayatiliGgAzca; iti kuto naitAsAM pravrajyAdhikAritvasiddhiH ?, yato na muktiH syAt / iti siddhAH yathoktarUpasyA- ... tmano yathoktalakSaNA siddhiH / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - '7. pa7], zipiLAM rAkhyAM inAma iti nayatattvAlokAlaGkAre zrIratnaprabhAcAryaviracitAyAM / ratnAkarAvatArikAkhyalaghuTIkAyAM nayAtmasvarUpanirNayo nAma saptamaH paricchedaH // hara koI manuSya zrInirvANamakSa pAme che. mekSanA samasta kAraNe hovAthI, puruSanI jema. mokSanuM avikala eTale saMpUrNa kAraNa samyagdazanAdi ratnatraya che. ane te kAraNe strIomAM vidyamAna che ja, e A prakaraNamAM pahelAM ja kahI gayA . 'chIe (pR 112 thI 116) mATe A hetu asiddha nathI. ane A hetu napuMsakAdirUpa * vipakSathI atyaMta vyAvRtta-(prathapha) che mATe viruddha ke vyabhicArI paNa nathI. ' keI eka strI vyaktimAM muktino avikala kAraNe maLI AvatAM hoI strI jAti muktinA avikala kAraNavALI che, kAraNa ke strI pravajyAnI adhikAriNI che, puruSanI jema. prastuta hetu asiddha nathI kAraNa ke giNiI ane nAnA bALakavALI strIne dIkSA ApavI ka nahi A vacanathI strIonA dIkSAnA adhikAranuM pratipAdana thAya che. kAraNa ke vizeSane niSedhara zeSanA svIkArane AvinAbhAvI che. arthAt garbhiNI Adine dIkSAno niSedha karavAmAM AvyuM tethI tadatirikta- tenAthI bhinna)ne dIkSAnuM vidhAna siddha thAya che ane vartamAnakALamAM paNa mastake leca karelI tathA picchikA ane kamaDalu vigere yativezane dhAraNa karanArI strIo jevAya paNa che. mATe strIone pravajyAdhikAra kema na siddha thAya ane jethI mukti paNa na thAya ? mATe yathakata svarUpavALA AtmAne yakta svarUpavALI siddhi mukti siddha thaI. pa7 e pramANe pramANanayatatvAka nAmanA graMthamAM zrIratnaprabhAcArya mahA; rAja viracita ratnAkarAvatArikA' nAmanI laghuTIkAmAM "nayAtmasvarUpa nirNaya nAmanA sAtamA paricchedane zrIraivatAcala-citrakUTAdi prAcIna (cha) tIrthoddhA. raka zrI. vijayanItisUrIzvarajInA ziSANu muni malayavijayajIe svaabhyAsa samaye karela gujarabhASAnuvAda. " (Ti0) tathA manuSyetyAdi / tadvatIti mokssyuktaa| tadadhikArIti pravajyAdhikAritva.. gaNAtu paNa (60) nayanayAbhAsavAdaH 1, nAstikAbhimatabhUtacaitanyanirAsaH 2, AtmanaH pratyakSAnumAnAgameH sthApanaM 3, bauddhAbhimatajJAnalakSaNasantAnarUpAtmanirAsaH 4, cetanAsamavAyAdAtmanazce. tanavaM nopayogAtmakatayeti vaizeSikamatanirAsaH 5, tadabhimatAtmakUTasthanityatAnirAsaH 6, . AtmanaH kApilAbhimatAkartRtvanirAsaH 5, sAkSAdbhoktRtvasthApana, na tu pratibimvadvArA 8, AtmanaH sarvagatatvanirAsena kAyapramANatAsthApanaM 9, karmasthApanaM karmaga eva ca podgalikasthApanaM ca 10, kriyakAnta-jJAna kAntanirAsena tadubhayasya mokSAhetutAsthApanaM 11, AtmavizeSaguNocchedo mokSa iti jaDamukinirAkaraNa 12, strInirvANasthApanaM 13-iti saptamaparicchedavAdasaMgrahaH evaM trayodaza ch|| (Ti0) iti zrIsAdhupUrNimAgacchIyazrImadAcAryazrIguNacandrasUriziSyapaM.jJAnacandraviracite ratnA - karAvatArikATippanake saptamaH paricchedaH // pranyAnam 306 a. 9 // zrIH // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahama kathAmaH pariche ! pramANanayatattvaM vyavasthApya saMprati tatprayogabhUmibhUtaM vastunirNayAbhiprAyopakramaM vAdaM vadantiviruddhayordhamayorekadharmavyavacchedena svIkRtatadanyadharmavyavasthApanArtha sAdhanavajavAnuM vAva zA - '". - 61viruddhayorekatra pramANenA'nupapadyamAnopalambhayodharmayormadhyAditi nirdhAraNe SaSThI :-.. saptamI vA / viruddhAveva hi dharmAvekAntanityatva-kathaJcinnityatvAdI vAdaM prayojayataH, na punaritarau, tadyathA-paryAyavad dravyaM guNavacca; virodhazcaikAdhikaraNatvaikakAlatvayoreva satoH saMbhavati / anityA vuddhinitya Atmeti bhinnAdhikaraNayoH; pUrva niSkiyam, idAnI kriyAvad dravyamiti bhinnakAlayozca tayoH pramANena pratItau virodhA-.. saMbhAvAt / pramANa ane nayatattvanI vyavasthA karIne have te bannene prayoga jyAM karavAmAM Ave che, ane jeno prAraMbha padArthano nirNaya karavAnA abhiprAyathI karavAmAM Ave che, te vAdanuM varNana- paraspara virodhI be dharmomAMthI eka dharmane niSedha karIne potAne mAnya evA anya dharmanI siddhi karavA mATe sAdhana ane duSaNanuM kathana karavuM te vAda che. 1. S1 viruddha-eka ja dhamImAM pramANathI jeno upalaMbha ghaTI zakato nathI evA be dharmo viSe ahIM nirdhAraNa arthamAM SaSThI athavA saptamI vibhakti' jANavI. ekAnta nityatva ane kathaMcita nityasvAdi jevA paraspara virodhI dhama... ja vAda karAve che paraMtu je virodhI na hoya tevA be dharmo (arthAta paraspara avirodhI be dharmo) vAdane avasara ApatA nathI. jemake dravya paryAyavALuM ane guNavALuM che ane be dharmone virodha paNa temane eka adhikaraNamAM ane eka kAlamAM mAnavAmAM Ave te ja saMbhave che paraMtu buddhi anitya che ane AtmA nitya che. ahIM bane dharmonuM adhikaraNa bhinna hovAthI tathA "dravya pahelA niSkriya ane have sakriya che, ahI bane dharmone kAla bhinna hovAthI paraspara virodhane saMbhava nathI, kAraNa ke te pramANathI pratIta che. (paM0) tatprayogabhUmibhUtamiti pramANanayatattvasthAnabhUtam / (10) ra punaritAjiti vi . . (di) tiita nityanityasvayobiMbika-krio Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8i]. - vAnagm . 105 ...... 2 ayamevaM hi virodho yatpramANenA'nupalambhanaM nAma, anyathA'pi tasyAbhyu pagame sarvatra tadanuSaGgaprasaGgAt, iti viruddhatvAnyathAnupapatterekAdhikaraNatvaikakAlatvaMyoravagatau yad nyAyabhASye- "vastudharmAvekAdhikaraNau viruddhAvekakAlAvanavasitau" iti tayorupAdAnam, tat punaruktam, apuSTArthe vA / $ra pramANathI upalabdha na thavuM e ja te virodha che. AthI (uparokta vidhithI) judA prakArano virodha mAnavAmAM to sarvatra virodhane prasaMga Avaze. mATe viruddhatvanI ghaTanA anya koI prakAre thatI na hovAthI eka adhikaraNanA ane eka kAlanA be dharmomAM ja virodhanI avagati che, paraMtu anyatra nathI. Ama chatAM nyAyabhASyamAM "uttarAdhikAra virAjADhAnavarioN" -arthAt zabdAdi vasturUpa eka adhikaraNamAM ane eka kAlamAM anavasitapramANuthI evA be dharmo paraspara viruddha che. Ama ahIM be vizeSaNanuM je upAdAna karyuM che, te punarukta athavA apuSTArtha che, arthAta viruddha kahevA mAtrathI ja e vizeSaNone bhAva gRhIta thaI jAya che, te temane pRthapha kahevAnI jarUra nathI. (paM0) anyathApIti pramANopalamme'pi / avagatAviti jJAna anavasi. viti aparijJAtau / (Ti0) anyathApIti pramANenopalambhe'pi / tasyeti virodhasyAzIkAre / sarvapreti sarveSu pakSeSu nityAdiSu sAdhitumiSTeSu virodhasambhavAt / tayoriti ekAdhikaraNayorekakAlayorvA / 3 yadapyatraivAnavasitAviti, tadapyavyApakam , yato vItarAgaviSayavAdakathAyAmanavasitatvasadbhAve'pi jigIpugocaravAdakathAyAM tadasadbhAvAt / vItarAgavAdo hyanyatarasaMdehAdapi pravartate / jigISugocaraH punarvAdo na nAma nirNayamantareNa pravatitumutsahate / tathAhi-vAdI zabdAdau nityatvaM svayaM pramANena pratItyaiva pravartamAno'samAnapratipakSapratikSepamanoratho'hamahamikayA'numAnamupanyasyati; prativAdyapi tatraiva dharmiNi pratipannAnityatvadharmastathaiva dUSaNamudIrayatIti ka nAma vAdakathAprArambhAt prAganava saaysyaavkaashH| ha3 vaLI, anavasita evuM je vizeSaNa ApyuM che, te paNa avyApaka, kAraNa ke vItarAga viSayaka vAdakathAmAM anavasitatvane sadbhAva che; jyAre jigISa viSayaka vAdakathAmAM tene abhAva che, kAraNa ke vItarAgavAda te ekanA saMdehathI thAya che, paraMtu jigISa viSayaka vAda te nirNaya vinA kadI paNa saMbhava nathI. te A pramANe- vAdI zabdAdi dhamImAM nityatvano pramANathI svayaM nizcaya karIne ja asamAna pratipakSanuM eTale ke pitAthI vilakSaNa pratipakSanuM khaMDana karavAnI IcchAthI abhimAnapUrvaka anumAna vAkyane prayoga kare che, ane prativAdI paNa te ja zabdAdi dhamImAM pramANathI anityatra dharmane nizcaya karI te ja rIte vAdInA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 vAdanirUpaNam / [8. 1 anumAnamAM dUSaNanuM uddhAvana kare che, te vAdakathAno prAraMbhamAM pahelAM avanasAya (anizcayAne sthAna 4 4yAM che ? (paM0) tadasadabhAvAditi anavasitatvAbhAvAt // 1 // (Ti0) anavasitAviti pramANena paricchinnAvanavagatau / vItarAgeti guruziSyagocaravArtAyAm / tadasadbhAvAditi anavasitatvAbhAvAt / tathaiveti samAnapratipakSapratikSepa. . mnortho'hmhmikyaa| 4 tato'yaM sUtrArthaH-yAvekAdhikaraNAvekakAlau ca dharmoM virudhyete, tayo- . madhyAdekasya sarvathA nityatvasya kathaMcinnityatvasya vA, vyavacchedena nirAsena, .. svIkRtatadanyadharmasya kathaMcinnityatvasya sarvathA nityatvasya vA, vyavasthApanArthaM vAdinaH prativAdinazca sAdhanadUSaNavacanaM vAda ityabhidhIyate / sAmarthyAcca svapakSaviSayaM sAdhanam, .. parapakSaviSayaM tu dUSaNam, sAdhanadUSaNavacane ca pramANarUpe eva saMbhavataH, tditryostyostdaa''bhaastvaat| na ca tAbhyAM vastu sAdhayituM dUSayituM vA zakyamiti / $4 eTale sUtrane artha A pramANe thayeH eka adhikaraNamAM ane eka ja kAlamAM je be dharmone paraspara virodha che temAthI eka dharma eTale ke sarvathA nityatva ke kathaMcita nityatvane nirAsa karIne pitAne mAnya evA anya karthacita nityasva ke sarvathA nityatvanI siddhi karavA mATe vAdI dvArA ane prativAdI dvArA sAdhanadUSaNanuM kathana karavuM te vAda che. ahIM (prakaraNa) sAmarthyathI svapakSa viSayaka vacana te sAdhana, ane parapakSa viSayaka vacana te dUSaNa che ema MNI , ane sAdhanadRSaNavacane pramANarUpa ja hovAM joIe, tenAthI bhinna eTale , ke apramANurUpa sAdhana-duSaNa vacana anukrame sAdhanAbhAsa ane dUSaNAbhAsa ane che. kAraNa ke sAdhanAbhAsa ke dUSaNabhAsarUpa vacanathI vastu siddha karavI ke dUSita karavI zakya nathI. (Ti.) tayoriti ekAdhikaraNayorekakAlayorvA / taditarayoriti pramANavyatiriktayoH / / tayoriti sAdhana dUSaNayoH / tadAbhAsatvAditi sAdhanAbhAsadUSaNAbhAsatvaprasaGgAt / taabhyaa| miti sAdhanAbhAsa-dUSaNAbhAsAbhyAm / 65 nanu yasminneva dharmiNyekataradharmanirAsena taditaradharmavyavasthApanArtha vAdinaH sAdhanavacanam, kathaM tasminneva prativAdinastadviparItaM dUSaNavacanamucitaM syAt , .. vyAghAtAt iti cet / tadasat , svAbhiprAyAnusAreNa vAdiprativAdibhyAM tathAsAdhana- ... dUSaNavacane virodhAbhAvAt / pUrva hi tAvad vAdI svAbhiprAyeNa sAdhanamabhidhatte, pazcAt prativAdyapi svAbhiprAyeNa dUSaNamudbhAvayati / na khalvatra sAdhanaM dUSaNaM caikatraiva dharmiNi tAttvikamastIti vivakSitam; kintu svasvAbhiprAyAnusaraNena vAdiprativAdinI ... te tathA prayuJjAte, iti tathaivokte // 1 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 8. 2] vaaNdpraarmbhkbhedau| pa--je dhamamAM be dharmomAMthI ekane niSedha karIne anya dharmanI vyavasthA karavA vAdIe sAdhanavacana karyuM hoya te ja dhamImAM prativAdI tenAthI viparIta te siddha karavA dUSaNa vacana kahe e kema bane? kAraNa ke tema karavA jatAM vyAghAta thAya che. . samAdhAna-e zaMkA gya nathI, kAraNa ke vAdI ane prativAdI pitapitAnA abhiprAyathI dUSaNavacana kahe che, pachI prativAdI paNa svAbhiprAyane anusarI duSaNa vacana kahe che. paNa ahIM eka ja dhamImAM sAdhana ane dUSaNa na bane tAtvika (sAcA) che. ema amAruM kahevuM nathI, paraMtu pitApitAnA abhi prAyane anusarIne vAdI prativAdI sAdhana-dUSaNa vacanane pravega kare che, mATe ame e pramANe kaheluM che. - (Ti0) tasminneveti dharmiNi / tadviparItamiti sAdhanaviparyayabhUtam / vyAghAtAditi parasparavirodhAditi bhAvaH / te iti sAdhanadUpaNavacane / tazeti ekatraiva dharmiNi / ukte iti sUtronA mahiste . aGganiyamabhedapradarzanArthaM vAde prArambhakabhedau vadanti prArambhakazcAtra jigIpuH, tattvanirNinIpuzca // 2 // 61 tatra jigISuH prasahya prathamaM ca vAdamArabhate, prathamameva ca tattvanirNinIpuH, iti dvAvapyetau prArambhako bhavataH / / vAdamAM aMgane niyama, ane tenA bheda jaNAvavA mATe prAraMbhaka (vAdI)nA be bhedanuM kathana- * vAdanA prAraMbhika be prakAre che, ? jigISa (vAdamAM vijaya meLavavAnI IcchA vALo. ane 2 tasvanirNinISa (tattvane nizcaya karavAnI IcchAvALe) 2. $1 be prakAranA prAraMbhakamAM jigISa garva pUrvaka prathama vAdanI zarUAta kare che, ane tatvani NinIpu paNa vAdane prAraMbha pahele ja kare che, mATe A banne prAraMbhika che. 2 tatra nijI - sAra6mAtArapUrA ! pazcAmAjI vanAmu mAt | sATopakopasphuTakezarazrImRgAdhirAjo'yamupeyivAn yat" // 1 // : .. ityAdivicitrapatrottambhanam / ayi ! kapaTanATakapaTo ! sitapaTa ! kimetAn . . mandameghasastapasvinaH ziSyAnalIkatuNDatANDavADambarapracaNDapANDityAviSkAreNa vipratA rayasi ?, ka jIvaH ?, na pramANadRSTamadRSTam, davIyasI paralokavArteti sAkSAdAkSepo vA, na vidyate niravadyavidyAvadAtastava sadasi kazcidapi vipazcidityAdinA bhUpateH samuttejanaM ca, ityAdirvAdArambhaH / / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 vAdaprArambhakabhedau / [[8. re S2 temAM jigISa-"he haraNa hAthI ane azvanA samUhaA vanamAMthI - - jaladI nAsI jAo, kAraNa ke ADaMbara ane kepathI phuTa kezarAnI zobhAvALe. siMha Ave che." ItyAdi kathana kare ke vicitra patravAkyanuM avalaMbana kare, ke, "are ! he kapaTanATakyuTu! he vetAmbara ! A maMda buddhivALA rAMka ziSyane sukhanA cALA karI mithyA vANIvilAsathI pracaMDa pAMDityano AviSkAra karI kema Thage che ?" ema kahe, athavA "jIva kyAM che? adaSTa-(karma) pramANasiddha nathI mATe paraphekanI vAta te dUra raho," A pramANe sAkSAta AkSepa kare, athavA "he rAjana! tamArI sabhAmAM koI paNa nirdoSa vidyA (jJAna) vaDe mane paMDita nathI" ema kahI rAjAne uttejita kare, ema aneka rIte vAdane prAraMbha 6 rU taravanirthinI potu brahmavArina ! rAva: kiM Invit nitya: cAlDa nitya eva veti saMzayopakramo vA, kathaJcid nitya eva zabda iti nirNayopakramo . vA ityAdirUpaH / $3 ane tatvanirthinIpu te he sabrahmacArina ! (tulya brahmacaryavALA gurubhrAtA !) zabda zuM kathaMcit nitya che ke sarvathA nitya ja che ?" A pramANe saMzaya darzAvIne vAdane prAraMbha kare che. athavA "zabda kathaMcita nitya ja che e pramANe nirNaya jaNAvI vAdane prAraMbha kare che. 4 vacanavyaktI sUtreSvatantre, kvacidekasminnapi prauDhe prativAdini bahavo'pi ... saMbhUya vivaderan jigISavaH, paryanuyuJjIraMzca tattvanirNinISavaH, sa ca prauDhatayaiva tAMstAvato'pyabhyupaiti, pratyAkhyAti ca, tattvaM cAcaSTe / kacidekamapi tattvanirNinIyuM vaha- . vo'pi tathAvidhAH pratibodhayeyuH / ityanekavAdikRtaH, strIkRtazca vAdArambhaH saMgRhyate // 2 // keTalA vAdIo keTalAka prativAdI sAthe vAdane AraMbha kare tene vicAra, $4 sUtramAM vacana ane vyaktinA niyama nathI, eTale keI vakhata eka ja prauDha prativAdI hoya tyAre ghaNA jigISao ekaThA thaIne tenI sAthe vAda kare che, ane tavanirthinISao tene prazno pUche, che ane prativAdI paNa svaprauDhine baLe te badhAne svIkArI le che, ane temanuM nirAkaraNa kare che, ane tattvanuM kathana paNa kare che. te koI vakhata eka ja tavanirthinISa hoya che tyAre ghaNA tavanirthinISuo maLIne tene pratibaMdha kare che. A rIte aneka vAdIethI karAyela ane strIthI karAyela paNa vAdAraMbha saMgraha jANo. (60) vavanaca rUzvatanne yuti cIti rijA rA' ; (Ti.) vacanavyaktI ityAdi / sa ceti prtivaadii| tAniti jigIpUna . tasvanirNinIpUn / tAvata iti bahUn / tathAvidhA iti prativAdinaH / prativodhayeyuriti / ekasyottaradAne'zakaH sambhUya sarve pratyuttaraM dadyuH / atha ca suptasarpamiva daNDaghaTanenodyama kArayeyuH // 2 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 5j . jigopusvarUpavarNanam / 109 . tatra jigISoH svarUpamAhuH-- . ... . svIkRtadharmavyasthApanArtha sAdhana-dUSaNAbhyAM paraM parAjetumicchajigISuH // 3 // ..... 1 svIkRto dharmaH zabdAdeH kathaJcid nityatvAdiyaH, tasya vyavasthApa nArtham, yatsAmarthyAt tasyaiva sAdhanaM parapakSasya ca dUSaNam , tAbhyAM kRtvA paraM parAjetumiccharjigISurityarthaH / / tabhA nirISunu sva35-- . svIkRta dharmanI vyavasthA (siddhi) mATe sAdhanavacana ane duSaNavacana - dvArA anyane parAjaya karavAnI IcchAvALo jigISa che. 3. 1 svIkRto dharmaH meTa samhAhi pahAbhA 4thAyit nityatvAliyama, je svayaM svIkArela hoya te. tenI vyavasthApanA mATe eTale ke vyavasthA karavI hoya to te ja svIkRtadharmanI siddhi ane pakSanuM dUSaNa karIne anyane parAjaya ' karavAnI IcchAvALo hoya te jigISa ema artha jANa. 2 etena yaugiko'pyayaM jigIpuzabdo vAdAdhikArinirUpaNaprakaraNe yogarUDha iti pradarzitam // 3 // * $ra jigISa zabdanI upara mujaba vyAkhyA karavAthI A "jigISa' zabda yaugika hovA chatAM paNa vAdanA adhikArInuM nirUpaNa karanAra A prakaraNamAM te (orily zAha ) yoga38 che se vyu: (60) etena yaugiko'pyayamityatra gadye etena eteneti ko'rthaH yo jetumicchati sa esa jigISuriti bhASaNena // 3 // (Ti0) eteneti jigISulakSaNabhaNanena // 3 // ___ atha tattvanirNinISoH svarUpaM nirUpayanti tathaiva tattvaM pratitiSThApayipustatvanirNinIpuH // 4 // ...1 tathaiva svIkRtadharmavyasthApanArtha sAdhana-dUSaNAbhyAm , zabdAdeH kathaJcid nityatvAdirUpaM tattvam , pratiSThApayitumicchustattvanirNinISurityarthaH // 4 // tattvanirNanISanuM svarUpa- te ja rIte tatvanI pratiSThA karavAne Irachuka te tatvanirthinISa che. 4. - 61 svIkRta dharmanI vyavasthA mATe sAdhana ane dUSaNa vaDe tava eTale zabdAdinA kathaMcinityasvAdi rUpanI pratiSThA karavAnI IcchA dharAvanAra tattvaninii' avAya che. - asyaivAGgeyattAvaicitryahetave bhedAvupadarzayanti... ... ayaM ca dvedhA svAtmani paratra ca // 5 // 6 1 ayamiti tattvanirNinISuH, kazcid khalu sandehAdyupahatacetovRttiH svAtmani tattvaM nirNetumicchati, aparastu parAnugrahaikarasikatayA paratra tathA; iti dvedhA'sau Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ___ tattvanirNinIpubhedau / [8.6 tattvanirNinIpuH / sarvo'pi ca dhAtvarthaH karotyarthena vyApta iti svAtmani paratra ca : tattvanirNayaM cikIrityarthaH / A tattvanirthinIpu aMga keTalA prakAranuM che, ane tenI vicitratA zAthI che te batAvavA tenA (tatvanirNinIpunA) bhedanuM kathana A tavaniNinIpunA be prakAra che : 1 svAtmani tattvanirthinISa pote ja tatvano nirNaya karavAvALe) ane 2 paratra tatvaniNinIpu (bIjAne tatvane nirNaya karAvavAnI IcchAvALo.) pa. $ A tatvanirNinIpu saMzayAdi kAraNethI naSTa thayela cetavRtti (buddhi.. jJAnavRtti)vALo keIka pote ja potAnA viSe) tattvane nizcaya karavAnI IcchAvALo hoya che, jyAre bIje anyane upakAra karavAnI buddhithI para (sAme rahela vyakta)ne viSe tatvane nirNaya karAvavAnI IcchAvALA hoya che, A prakAre A tatva nirNinISanA be bheda che. ahIM dhAtune saghaLaye artha "vAri" kriyApadanA arthathI vyApta che, eTale svane viSe tathA parane viSe tatvane nirNaya karavAnI IcchAvALo evo artha tha . (Ti0) asyaiveti tattvanirNinIpoH / tatheti tattvaM nirNetumicchati / $ 2 atha paraM prati tattvanirNinIporapyasya tannirNayopajanane jayaghoSaNAmudghoSayantyeva sabhyA iti cet , tataH kim ? / jigISutA syAditi cet , kathaM yo / yadanicchuH sa tadicchuH paroktimAtrAd bhavet ? / tat kiM nAsau jayamaznute ?, . vADhamaznute / na ca tamicchati ca, aznute ceti kimapi kaitavaM taveti cet , syAdevam, yadyaniSTamapi na prApyeta / avalokyante cAniSTAnyapyanukUlapratikUladaivopakalpitAni janai-.. rupabhujyamAnAni zatazaH phalAni / tadidamiha rahasyam-paropakAraikaparAyaNasya kasyacid vAdivRndArakasya paratra tattvanirNinIporAnuSaGgikaM phalaM jayaH, mukhyaM tu paratattvA.. vabodhanam / jigISostu viparyaya iti // 5 // ura zaMkA-bIjAne viSe tatvane nirNaya karavavAnI IcchAvALo jyAre parane viSe tatvane nirNaya utpanna kare tyAre be sabhyo jayaghoSaNA jAhera te kare che ja, samAdhAna-sabhya jayavaNuM jAhera kare tethI zuM thayuM ? ; . . zaMkA-tethI tenI jigISatA thaI. samAdhAna-je jene Irachuka nathI, te zuM paranA kathana mAtrathI tene Icchaka thaI jAya? zaMkA- te zuM e paratra tatvaniNinISa jaya meLavate nathI ? samAdhAna- kharekhara jaya te meLave che. zaMkA--vAha! jaya e Ichate nathI, ane chatAM te meLave che, A te kaMIka tamAruM kapaTanATaka jaNAya che. 1 -- Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8.8] . svAtmani tattvanirNinISUdAharaNAni / ...samAdhAna--sabhA 45Ta tyAre 4DavAyane naha 42chepAta tu hoya, paraMtu ApaNe anubhavanI vAta che ke anukUla ke pratikUla bhAgya vaDe nahi IcchavA chatAM seMkaDe phaLo leke bhagave che. eTale AnuM rahasya A pramANe jANavuM: popakAra karavAmAM tatpara e jyAre anyatra tatvanirNaya karAve che tyAre tene AnuSaMgika (gauNa) phaLarUpa jaya maLe che chatAM mukhya phaLa te parane . tatpanI avamA5 thAya se che. paraMtu jigISane te tenAthI viparIta phaLa che, arthAt jaya mukhya phaLa che bhane mA5 thavA' se gauNa cha. __(paM0) atha paraM pratItyAdi paraH / tataH kimiti sUriH / jigIputA syAditi cediti prH| kathamityAdi suuriH| tat kimityAdi prH| bADhamaznute iti sUriH / na ca tamicchatItyAdi prH| syAdevamityAdi sUriH // 5 // ... (Ti.) tannirNaye tasya nityatvasya kathaJcinnityatvasya vA nizcayotpAdane / asAviti tattvanirNinISuH / vADhamiti atizayena / tamiti jym| viparyaya iti mukhyaM phalaM jayaH paratattvAvavodhanamAnuSaGgikam // 5 // svAtmani tattvanirNinISumudAharanti AdhaH ziSyAdiH // 6 // 61 Adya iti svAtmani tattvanirNinIpurityarthaH / AdigrahaNAdihottaratra ca . sabrahmacArisuhRdAdirAdIyate // 6 // svAtmani tatvanirthinISanuM udAharaNa-, ziSyAdi prathama (svAtmani tatvani nIY) che. 6. 81 Adya-prathama ye svAtmani tatpanA nISu samo . sUtrAtamA . zabdathI ahIM ane have pachInA sUtramAM sabrahmacArI (sahagI) suhRda(mitra vagerenu prahala svAtmani tatvaniNinISa ziSya-sahayogI ke mitra hoI zake che. paratra tattvanirNinIpumudAharanti.. dvitIyo gurvAdiH // 7 // 61 dvitIya iti paratra tattvanirNinISuH // 7 // paratra tavaniNinISanuM udAharaNaguru vagere bIjA (patra tatvanirthinISa) che. 7. 1 dvitIyaH mese 523 tatvani nISu. dvitIyasya bhedAvabhidadhati.... ayaM dvividhaH kSAyopazamikajJAnazAlI kevalI ca // 8 // . .61 ayamiti paratra tattvanirNinIpurvAdiH, jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kSayopa- zamena nirvRttaM jJAnaM mati-zrutAvadhi-manaHparyAyarUpaM vyasta samastaM vA yasyAsti sa tAva dekaH, dvitIyastu tasyaiva kSayeNa yajanitaM kevalajJAnaM tadvAn / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 prtrtttvninniniipumedau| [ 8. 8 . paratra tatvanirthinIpunA be bhedanuM kathanaA-patra tavanirNinIpu be prakAre cheH zAyopazamika jJAnazAlI ane ; 2. kevalI. 8. $1 amu-arthAta guvaMdirUpa paratra tatvanirNinIyu, jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI utpanna thayela matijJAna zratajJAna, avadhijJAna ke mana:paryavajJAnamAMthI bhinna bhinna jJAnavALA athavA te cAre jJAnavALA je guru vagere te kSApazamika jJAnavALA pahelA prakAranA paratra taniNinIpu kahevAya che, jyAre A jJAnAvaraNIya karmanA kSayathI utpanna thayela kevaLajJAnavALA guru vagere te kevalIrUpa " . bIjA prakAranA paratra tatvanirNinIpu kahevAya che. (Ti.) ayaM dvividha ityAdi / tasyaiveti jJAnAvaraNIyAdeH karmaNaH / huM 2 devaM vAraH prAramA-nipu, svAmini tavIninIpatra tattvanirNinIpU ca kSAyopazamikajJAnazAlikevalinAviti / tattvanirNinIporhi ye bhedaprabhedAH pradarzitAH, na te jigIpoH sarve'pi saMbhavanti / tathAhi-na kazcid vipazcidAtmAnaM .. jetumicchati / na ca kevalI paraM parAjetumicchati, vItarAgatvAt / goDa-draviDAdibhedastu: . nAGganiyamabhedopayogI, prasaJjayati cAnantyam ; iti pArizepyAt kSAyopazamikajJAnazAlI . paratraM jigISurbhavatItyekarUpa evAsau na bhedapradarzanamarhati / yau ca paraMtra tattvanirNinIpo-: bhedAvuktau, na tau dvAvapi svAtmani tattvanirNinIpoH saMbhavataH, nirNItasamastatattvajJAnazAlinaH kevalinaH svAtmani tatvanirNayecchAnupapatteH, iti pArizepyAt kSAyopazamikajJAnavAneva svAtmani tattvanirNinIpurbhavatItyasAvapyekarUpa eveti // 8 // hura eTale upara jaNAvyA pramANe vAdanA prAraMbhika (vAdI) cAra prakAranA thayA-1 jigISa, 2 svAtmani tatvanirNinISa, 3 lApazamika jJAnavALA paratra tatvanirthinISa, ane 4 kevalI paratra tavanirNinIpu ahIM tatvanirthinISanA ja bheda-prabheda batAvyA te saghaLA bheda-prabheda jigISamAM saMbhavatA nathI, te A pramANe- koI paNa vidvAna pitAne jItavA Icchate nathI, ane kevalI vItarAga hAvAthI parane jItavAnI IcchAvALA hotA nathI. gauDa, drAviDa Adi bhedo te aMganiyama ke aMgabhedamAM upayogI nathI, kAraNa ke te rIte te ananta bhedane prasaMga Ave che. eTale patra jigISa kevala kSAyopathamika jJAnazAlI ja bAkI rahe che, A rIte jigISa eka ja prakAranI hevAthI tenA bhedanuM pradarzana egya nathI. ane paratra tatvanirNinISanA je be bheda batAvyA che te banne svAtmani . taniNinISanA saMbhavatA nathI, kAraNa ke samasta tatvajJAnane viSe nizcayavALA kevalIne pitAne viSe tatvane nizcaya karavAnI IcchA ghaTatI nathI eTale eka ja bheda bAkI rahe che ane te lApazamika svAtmani tatvanirNinISa che. ' Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .8. 9] pratyArambhakanirUpaNam / 113 (Ti.) vipazciditi jigopuH / yau cetyAdi / asAviti svAtmani tattvanirNinIpuH // 8 // - vAdiprativAdinohastipratihastinyAyena prasiddheryAvad vAdinaH, tAvadeva prati. vAdibhirapi bhavitavyam ? ityAhu: ___ etena pratyArambhako'pi vyAkhyAtaH // 9 // 1 ArambhakaM prati pratIpaM cA''rabhamANaH pratyArambhakaH, so'yamenena prArambhakabhedaprabhedaprarUpaNena vyAkhyAtaH / pradarzitabhedAbhedaH sahRdayaiH svayamavagantavyaH / . 2 evaM ca pratyArambhakasyApi jigISuprabhRtayazcatvAraH prakArA bhavanti / tatra '. yadyapyekaikazaH prArambhakasya pratyArambhakeNa sAdhU vAde SoDaza bhedAH prAdurbhavanti, tathApi jigISoH svAtmanirNinIpuNA, tattvanirNinIporjigISuNA, svAtmani tattvanirNinIpo svAtmani tattvanirNinIpuNA ca kevalinazca kevalinA saha vAdo na saMbhavatyeva; iti caturo bhedAn pAtayitvA dvAdazaiva te'tra gaNyante / tadyathA-vAdI jigISuH, prativAdI tu jigISuH svAtmani tattvanirNinIpuna, paratra tattvanirNinISuH kSAyopazamikajJAnazAlI, kevalI ca / tathA vAdI svAtmani tattvaniNinIpuH, prativAdI tu jigIpurna svAtmani tattvaniNinIpurna, paratra- tattvaniNinISuH kSAyopazamikajJAnazAlI, kevalI ca / tathA vAdI paratra tattvaniNinISuH kSAyopazamikajJAnazAlI prativAdI tu jigISuH, svAtmani tattvaniNinISuH, parana tattvanirNinIpuH kSAyopazamikajJAnazAlI, - kevalI ca / tathA vAdI paratra tattvanirNinISuH kevalI ca. prativAdI tu jigIpuH svAtmani tattvanirNinISuH, paratra tattvanirNinIpuH kSAyopazamikajJAnazAlI, kevalI ca n| evamete catvArazcatuSkAH - SoDaza / naapalakSiteSu caturpu pAtiteSu dvAdaza bhavanti .. "aGganayatyanizcityai vAde vAdaphalArthibhiH / " .. .. dvAdazaivA'vasAtavyA ete bhedA manasvibhiH" // 1 // 9 // vAdI ane prativAdInI prasiddhi hastI-pratihastInA nyAyathI che, tethI vAdInA jeTalA bhede che teTalA ja bheda prativAdInA hovA joIe e vAtanuM kathana pUta kathanathI (prAraMbhakanA kathanathI) pratyAraMbhakanI paNa vyAkhyA thaI ... 8 sebha yu' AraMbhakanI sAme viruddha (pratikUla) AraMbha karanAra pratyAraMbhaka kahevAya che, eTale tenuM vyAkhyAna prAraMbhakanA bheda-prabhedarUpa vivaraNa dvArA ' thaI gayuM ema samajavuM, eTale ke buddhizAlI-vidvAna puruSoe prAraMbhakanA bhedaprabheda pramANe pratyAraMbhakanA bheda-prabhede paNa potAnI meLe vicArIne jANI levA ane e rIte pratyAraMbhakanA paNa jigISa Adi cAra bheda thAya che. , temAM dareka prAraMbhika sAthe dareka pratyAraMbhakano vAda gaNatAM je ke soLa bheda thAya che te paNa eka 1 jigISano svAtmani tatvaniNinISa sAthe, - 2 svAtmani niSine jigISa sAthe, 3 svAtmAna tatvaniniSune svAtmani Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 . vAdAGgani nivedanam / [8 20 tatvanirNinISa sAthe, ane 4 kevalIne kevalI sAthe vAda saMbhava nathI mATe A cAra bheda bAda karavAthI vAdanA bAra bheda ja gaNAya che, te A pramANe (1) vAda jigISa hoya ane prativAdI paNa jigISa hoya, paraMtu svAtmani tasvanirNinISa na hoya. (2) vAda jigISa hoya ane prativAdI paratra taniNinISa kSApazamika jJAnazAlI hAya. (3) vAdI jigIpu hoya ane prativAdI paratratatvanirNinISa kevalI hAya. (4) vAdI svAtmani tatvanirNinISa hoya ane prativAdI paratratatvanirNi, nISa kSApazamika jJAnazAlI hoya. (5) vAdI svAtmani tatvanirNinISa hoya, prativAdI patra tatvanirNinISa kevalI hoya. paraMtu vAdI svAtmani tatvaniNinISane jigISa ane svAtmani tatvanirthinISa sAme vAda saMbhava nathI. (6) vAdI paratra tatvanirNinISa kSApazamika jJAnazAlI hAya jyAre prativAdI jigISa hoya. (7) vAdI paratra tattvanirNinISa kSApazamika jJAnazAlI hAya, jyAre prativAdI svAtmani tattvanirNinISa hoya. (8) vAdI paratra tatvanirNinISa kSApazamika jJAnazAlI hoya jyAre prativAdI paNa paratra tatvanirNinISa kSApazamika jJAnazAlI hAya. (9). vAdI paratra tatvanirNinISa kSApazamika jJAnazAlI hAya jyAre prativAdI paratra, tavanirNiyaSa kevalI hoya. (10) vAdI paratra tatvanirthinISa kevalI hoya jyAre prativAdI jigISa hoya. (11) vAdI paratra tatvanirNinISa kevalI hoya, jyAre prativAdI svAtmani tatvanirNinISa hoya, (12) vAdI paratra tattvanirthinISa kevalI hoya, jyAre prativAdI paratra taravanirthinISa kSApazamika jJAnazAlI hAya. paraMtu kevalI na hoya. A pramANe cAra catuSka maLIne soLa bheda thayA. temAMthI thI upalakSita (nakAravALA) cAra bheda bAda karatAM bAkI bAra bheda rahyA. vAdamAM aMganiyamananA jJAna mATe vAdalanA athI evA buddhizAlI puruSee A bAra bheda jANavA jeIe." (paM.) jigIpurjigISuNA saha vadati 1, ityAdi SoDazabhaGgayAM catvAro bhaGgAH pAtitAH . zUnyAGkitAste zeSA dvAdaza grAhyAH / atra yantrakaM vilokyam / . vAdI prativAdI vA prativAdI jigIpu svAtmatattvanirNinISu ning : jigIpu svAtmatattva svAtmatA jigISu kSayopa paratattvakSayo kevalI , parata kevalI vAdI prativAdI vAdI prativArI kSAjJA fIpu kevalI jigISu svAtmatattva kevalo. kSAjJA paratattvakSA kevalI paratattvakSAyopazamI . - paratattvake0 kevalI paratattvakevalI . (paM0) prativAdItu jigIpurna svAtmani tattvanirNinIpurnati ubhayorapi sNdigdhaatvaat| . jigISu kSAjJA svAtmatattvanirNinISu kSAjJA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 10 ] vAdAGganiyamanivedanam / 116 aGganiyamameva nivedayanti tatra prathame prathamatRtIya turIyANAM caturaGga eva, anyatamasyA'pyaGgasyApAye jaya. parAjayavyavasthAdidauH sthyApatteH // 10 // $ 1 uktebhyazcaturbhyaH prArambhakebhyaH prathame jigISau prArambhake sati prathamasya jigISeoreva tRtIyasya paratra tattvanirNinISumedasya kSAyopazamikajJAnazAlinaH tadbhedasyaiva, turIyasya kevalinazva pratyArambhakasya prativAdinacaturaGga eva prakaraNAd vAdo bhavati / vAdiprativAdirUpayoraGgayorabhAve vAdasyAnuvthAnopahatataiva, iti tayorayatnasiddhatve'pyaparAGgadvayasyAvazyambhAvapradarzanArthaM caturaGgatvaM vidhIyate / prasiddhaM ca siddhAMzamizritasyA'pyasiddhasyAMzasya vidhAnam / yathA zabde hi samuccArite yAvAnarthaH pratIyate tAvati zabdasyAbhidhaiva vyApAra iti "niHzeSacyutacandanam" ityAdau vAcya evaiko'rthaM iti pratyavasthitaM prati dvAvetAvartho vAdhyaH pratIyamAnayetyevaMrUpatayA vAcyasya siddhatve'pi pratIyamAnapArthakyasiddhayarthaM dvitvavidhAnam / tatra vAdiprativAdinorabhAve vAda eva na saMbhavati, dUre jaya-parAjayavyavasthA; iti svataH siddhAveva tau / tatra ca vAdivat prativAdyapi cejigIpuH, tadAnImubhAbhyAmapi parasparasya zAThyakalahAderjayaparAjayavyavasthAvilopakAriNo nivAraNArthaM lAbhAdyarthaM vA'parAGgadvayamapyavazyamapekSaNIyam / atha tRtIyasturIyo vA'sau syAt tathA'pyanena jigoporvAdinaH zAThyakalahAyapohAya, jigISuNA ca prArambhakeNa lAbhapUjAkhyAtyAdihetave tadapekSyata eveti sidvaiva caturaGgatA svAtmani tattvanirNinISustu jigISu prativAditAM prativAditAM ca na pratipadyate, svayaM tattvanirNayAnabhimAne parAvabodhArthaM pravRtterabhAvAt tasmAt tattvanirNayAsambhavAcca; iti nAyamihottaratra ca nirdizyate // 10 // 1 3 aganiyamananuM nirUpaNu~~ uparakta cAra prakAranA prAraMbhakamAMthI pahele (jigISu) Arabhaka hAya, tyAre jo pahele (jigISu), trIjo (paratra taniNinISa kSAye pazamika jJAnazAlI ane ceAthe! (paratra tattvaniNi nI kevalI) pratyAra bhaka hAya, teA vAda cAra agavALA ja hAya che, kAraNa ke koI paNa eka na heAya te jaya-parAjayanI vyavasthA vagere muzkela khanI jAya che 1. $1 upare!kta cAra prakAranA prAraMbhakAmAMthI pahelA-jigISu prAra'bhaka-vAdI hAya tyAre jo prathama-jigISu, trIjo-pa2tra tattvaniNInI kSApamika jJAnazAlI ane cAthA-paratra tattvaniSNui nI kevalIrUpa pratyAra bhaka prativAdI haiAya te teone vAda cAra aMgavALA ja hoya che. sUtramAM 'vAda' zabdanuM grahaNu nathI, teA paNa ahI` prakaraNanA khalathI vAdanuM grahaNa jANavuM. vAdI ane prativAdIrUpa e agA Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 vAdAMGganiyamanivedanam / 8. 20 na hoya te vAdanA prAraMbha ja na thAya, mATe te e aMgeA sahajasiddha hovA chatAM bIjA e aMgeAnI AvazyakatA jaNAvavA mATe cAra aMganuM vidhAna karavAmAM AvyuM che ane siddhAMzathI mizrita (yukta) asiddhAMzanu paNa vidhAna prasiddha che, jemake zabdane uccAra karyAM pachI jeTaleA atha pratIta thAya teTalA arthAMmAM zabdanA 'abhidhA' nAmanA vyApAra che, (paNa vyaMjanAdi vyApAra nathI) e kAraNathI-- "niHzeSacyutacandanaM stanataTaM nirmRSTarAgo'dharo netre dUra Jjane pulakitA tanvI taveyaM tanuH / mithyAvAdini dUtibAndhavajana syAjJAtapIDAgame vApIM snAtumito gatA'si na punastasyAdhamasyAntikam ||1|| A leAkamAM 'vAgya' e ja artha che, ema mAnI beThelA pratye (parapakSa pratye) vAcya ane pratIyamAna' ema be arthA che, e prakAre vAcanI siddhatA hovA chatAM paNa pratIyamAnanI tethI bhinnatA siddha karavA mATe e anu vidhAna karavAmAM Avyu che. temAMthI (cAra agamAMthI) vAdI ane prativAdIrUpa e aMga na hoya te vAda saMbhavato ja nathI, jyAM vAda ja nathI tyAM jaya-parAjayanI vyavasthAnI vAta ja kacAM karavI ? mATe vAdI prativAdI banne svataH siddha ja che. temAM vAdInI jema prativAdI paNa jigISu hAya tA paraspara banne zatA kalAdine kAraNe jaya-parAjayanI vyavasthAnA lApa karatA hoya tyAre temane tema kartA aTakAvavA mATe athavA lAbhAnei mATe khIjA' e aMgo paNa avazya apekSita ane che. pratyAra bhaka trIje-(paratra tattvaniSNui nIjI kSAye pakSamika jJAnazAlI) ke ceAthA(paratra tattvanirNi`nI kevalI) hAya tA paNa vAdI jigISunA zAca kalAhAdi dUra karavA mATe ane jigISunA peAtAnA lAbha-pUjA--khyAti vigere mATe paNa khIjA e aMganI apekSA che ja. A pramANe vADhamAM catura'gatA (cAra aMga) siddha che. svAtmani tattvaninISu te jigISunA vAdI ke prativAdI khanavAnuM svIkAratA ja nathI, (arthAt svAtmani tattvanirNinI jigISu sAme vAdI ke prativAdI tarIke UbhA rahetA ja nathI), kAraNa ke tene tattvaniN yanu abhimAna nathI, eTale te parane bedha karavA mATe pravRtti karatA nathI, ane vaLI, tenAthI tattvani yane saMbhava paNu nathI. AthI karIne ahIM (A sUtramAM ane vAdaprakaraNanA sUtramAM svAtmani tattvaniSNui nIpunA nirdeza karyA nathI. uktebhyazcaturbhya iti ji0 1, svA0 ta0 2, paraMtrata0 lakSaNebhyaH / niHzeSacyutacandanamityAdAviti / kSAr, p. ax 0 chu ( paM0) niHzeSacyutacandanaM stanataTaM nirmRSTarAgo'dharo netre dUramanaJjane pulakitA tanvI taveyaM tanuH / mithyAvAdini / dUti ! bAndhavajanasyAjJAtapIDAgame vApa snAtumito gatA'si na punastasyAdhamasyAntikam // 10 // (fTe) annaniyamamevaiyAri Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 8. 11 . .. vAdAGganiyamanivedanam / ... (Ti.) tayoriti vAdi prativAdinoH / tAvatIti arthe / abhidhaiveti na tu vyaJjanaiti .. hetoH| niHzepetivRtte eko'rtha iti na tu vyaGgyaH / pratyavasthitamiti pUrva pakSavAdinam / pratIyamAna iti vyAyaH / tAviti vAdi-prativAdinau / tatreti vAde / ubhAbhyAmiti vAdi-prativAdibhyAm / parasparasyeti anyo'nyam zAThya kalahAdeniSedhArthamaparAGgadvayaM sabhyasabhApatilakSaNamapekSaNIyam / asAviti prativAdI / aneneti prativAdinA / aparAGgadvayam / . tasmAditi jigIpusakAzAt / ayamiti svAtmani tattvaniNipurvAdI prativAdI cana // 10 // anayaiva nItyA jigIpumiva svAtmani tattvanirNinISumapi pratyasya vAditA . prativAditA vA na sagacchata iti pArizeSyAt tRtIya-turIyayorevAsmin vAdaH sambhava.. tIti tRtIyasya tAvadaGganiyamamabhidadhate dvitIye tRtIyasya kadAcid dvayaGgaH, kadAcit vyaGgaH // 11 // .. svAtmani tattvanirNinIpau vAdini samupasthite sati tRtIyasya paratra tattvanirNinIpoH kSAyopazamikajJAnazAlinaH prativAdinaH, kadAcid dvayaGgo vAdo bhavati, yadA jayaparAjayAdinirapekSatayA'pekSitastattvAvavodho vAdini prativAdinA kattuM pAryate, tadAnImitarasya sabhyasabhApatirUpasyA'GgadvayasyAnupayogAt / na hAnayoH svaparopakArAyaiva pravRttayoH zAThyakalahAdilAbhAdikAmabhAvAH sambhavanti / yadA punaruttAmyatA'pi kSAyopazamikajJAnazAlinA prativAdinA na kathaMcittattvanirNayaH kartuM zakyate, tadA tannirNayArthamubhAbhyAmapi sabhyAnAmapekSyamANatvAt kalahalAbhAghabhiprAyAbhAvena sabhApateranapekSaNIyatvAt vyaGgaH // 11 // A ja nyAye jigISanI jema svAtmani tatvanirthinISanuM vAdIpaNuM ke prativAdIpaNuM saMgata thatuM nathI. mATe bAkI rahela trIjA ane cothA ja vAra ahIM ghaTI zake che mATe trIjA vAdInA vAdanuM aMganiyamana kahevAmAM Ave che. sUtrArtha-bIjA prakAranA prAraMbhika vAdIne trIjA prakAranA pratyAraMbhaka(prativAdI) sAthe vAda keI vakhata be aMgavALo ane kaI vakhata traNa aMga paann| DAya che. 11. phula bIje arthAt svAtmani tatvanirNinISa vAdI hoya, ane trIjo arthAta paratra tasvanirNinISa kSApazamika jJAnazAlI prativAdI hoya tyAre vAda kaI vakhata be aMgavALo hoya che, eTale ke jyAre jaya-parAjayAdinI apekSA vinA prativAdI vAdIne apekSita tatvane baMdha karAvavAne samartha hoya tyAre sabhya ane sabhApatirUpa aMgayane kaMI upayoga nathI, kAraNa ke sva-paranA upakAra mATe pravRtta thayelA A bannemAM zaThatA-kalahAdi bhAvena ke lAbhAdinI IcachAne saMbhava nathI paNa jyAre ghaNuM kaSTa uThAvavA chatAM kSApazamika jJAnazAlI prativAdI keAI paNa prakAre tatvanirNaya karAvI na zake tyAre te baMnene tattvano nirNaya karavAne sabhyonI apekSA rahetI hovAthI paraMtu kalaha- lAbhAdinA abhiprAyane abhAva hovAthI sabhApatinI apekSA na hovAthI, (uparokta vAda) keI vakhata traNa aMgavaannii hAya che.: . . Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 vAdAGganiyamanivedanam / [8.13 (60) anayaiva nItyetyAdi gadye, asyeti svAtmani tttvnirnniniissoH||11|| (Ti0) anayaivetyAdi / asyeti svAtmani tattvanirNinISoH / svAtmani tattvanirNinIpoH .. svAtmani tattvanirNinISau vAditAM prativAditAM ca (na) bhajate / .. (E.) yadA jayetyAdi / anayoriti jayaparAjayAdinirapekSayoH, svAtmani tattvanirNinISuparatratattvanirNinIpurUpayoH // 11 // dvitIya eva vAdini caturthasyAGganiyamamAhuH tatraiva dvayaGgasturIyasya // 12 // 1 tatraiva dvitIye svAtmani tattvanirNinISau vAdini, turIyasya paratra tattvanirNinIpoH kevalinaH prativAdina, yaGga eva vAdaH, tattvanirNAyakatvAbhAvA saMbhavena sabhyAnAmabhihitadizA sabhApatezcA'napekSaNAt // 12 // bIje vAdI ane prativAdI hoya tyAre aMganuM niyamana - ' ' e ja vAdI (bIjA prakArane prAraMbhaka) hoya tyAre je cothA prakArane pratyA raMbhaka (prativAdI, hAya to vAda be aMgavALo hoya che. 12. 81 tatraiva marthAt svAtmani tatvaniNinISu DAya tyAre ne yAthA prazna paratra tattvanirNinISa kevalI prativAdI hoya to, vAda be aMgavALo ja hoya che, kAraNa ke temAM tattvanirNayano abhAva saMbhava nathI eTale sabhyonI ane upara sUcavyA mujaba sabhApatinI paNa apekSA rahetI nathI, arthAtu pratipakSe kevalI bhagavAna hoya te teo tattavano nirNaya avazya karI Ape che, mATe sabhya ke . sabhApatinI jarUra rahetI nathI. tRtIye'GganiyamamAhuH. tRtIye prathamAdInAM yathAyogaM pUrvavat // 13 // F1 paratra tattvanirNinISau kSAyopazamikajJAnazAlini vAdini, niveditarUpANAM prathamadvitIyatRtIyaturIyANAM prativAdinAm , uktayuktyaiva prathamasya caturaGgaH, dvitIyatRtIyayoH kadAcid dyaGgaH, kadAcit vyaGgaH, turIyasya tu dvayaGgaH eva vAdo bhavati / niHsImA hi mohahatakasya mahimA, iti kazcidAtmAnaM nirNItatattvamiva manyamAnaH samagrapadArthaparamArthadarzini kevalinyapi tannirNayopajananArthaM pravartata iti na kadAcidasambhAvanA, bhagavAstu kevalI pravalakRpApIyUSapUrapUritAntaHkaraNatayA tamapyavabodhayatIti ko nAma nAnumanyate ? // 13 // trIjA prakArane vAdI hoya tyAre vAdanAM aMganiyamananI vAta kahIe chIe trI (paratra tatvanirNinISa kSApazamika jJAnazAlI ) prAraMbhaka-vAdI hoya tyAre paDasA bhI vigere pratyArama (prativAhI) sAthainA vAhanu. 2 niyamana. . . . . yathAgya prathama kahyA mujaba ja jANavuM. 13 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 24] vaadaanggniymnivednm| 119 | g1 paratra tatvanirNinISa kSApazamika jJAnazAlI vAdI hoya ane je A pUrvokata pahelA, bIjA trIjA ane cothA prativAdIo hoya te upara jaNAvela yukti mujaba anukrame pahelA (jigISa) prativAdI sAthe vAda cAre aMgavALe, bIjA-svAtmani tatvanirthinISa) prativAdI ane trIjA (paratratatvanirNinISa kSApathamika jJAnazAlI) prativAdI sAthe vAda koI vakhata be aMgavALo ane kaI vakhata traNa aMgavALe, jyAre cothA (patra navanirNinISa kevalI) prativAdI- sAthe vAda be aMgavALo ja hoya che. mehahataka duSTameha)ne mahimA kharekhara amaryAdita che, eTale keI pitAne tattvane nirNaya thaI gayA che, ema mAnI samagra padArthanA paramArthane jenAra kevalI bhagavAnamAM paNa tane nirNaya utpanna karavA prayatna kare, emAM kAMI asaMbhava jevuM nathI. paNa kevalI bhagavAna te atigADha dayArUpa sudhArasanA pUrathI pUrNa aMta:karaNa (hadaya)vALA hovAthI tevAne paNa bodha karAve che. evuM ke nahi mAne ? paropakAraikaparAyaNasya bhagavataH kevalinaH saMbhavantyapi paratra tattvanirNinISA na kevalakalAvalokitasaMkalavastutayA kRtakRtye kevalini vilasitumutsahata iti prathamAdInAM trayANAmevAGganiyamamAhuH turI prathama vinAmevAkA 2 paratra tattvanirNinIpo kevalini vAdini, prathama-dvitIyatRtIyAnAmevamiti pUrvavat prathamasya caturaGgaH, dvitIya-tRtIyayostu dvayaGga eMva vAdo bhavatItyarthaH / ___ "prArambhakApekSatayA yadevamaGgavyavasthA labhate pratiSThAm / saMcintya tasmAdamumAdareNa pratyArabheta pratibhApragalbhaH" // 1 // 14 // mAtra paropakAramAM ja tatpara kevalI bhagavAnane patra tatvanirNinISa havA chatAM paNa teo kevaLajJAnathI samasta padArthane jovAthI kRtakRtya thayela kevalI sAthe vAda karavAne taiyAra hotA nathI, mATe prathama traNa prativAdInA aMganuM - niyamana kahevAmAM Ave che. - 2 (paratra tattvanirthinISa kevalI) prAraMbhaka vAdI hoya tyAre pahelA, bIjA ane trIjA pratyAraMbhake sAthenA vAdamAM aMgenuM niyamana yathAgya pahelAMnI jema jANavuM. - ura prathama prativAdI (jagISa) sAthene vAda cAra aMgavALo, bIjA prati vAdI (svAtmani taravanirNinISa) ane trIjA prativAdI (paratra tattvanirthinISa kSApazamika jJAnazAlI) sAthe vAda be aMgavALe ja hoya che. "prAraMbhakanI apekSAe AvI (upara jaNAvyA mujabanI) aMgavyavasthA pratiSThA (yaza)ne prApta kare che, tethI A aMgavyavasthAne vicAra karIne pratibhAvAn buddhizAlI AdarapUrvaka pratyAraMbha (prativAda) kare che. paropakArakaparAyaNasyetyatra kevalinIti prativAdini // 14 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 120 caturaGgalakSaNa karmakIrtanam / [8. 17 . (Ti.) paropakAretyAdi / kevaleti vimalakevalapratyakSIkRtayathAvasthitatAttvikasamastavastutvena / prArambhaketyAdi anumitiprArambhakam // 14 // caturaGgo vAda ityuktam , kAni punazcatvAryaGgAni ? ityAhuH vAdiprativAdisabhyasabhApatayazcatvAryaGgAni // 15 // spaSTam // 15 // vAda cAra aMgavALe che ema kahyuM, te te cAra aMga kyAM ? tenuM varNana- vAdI, prativAdI, sabhya ane sabhApati ema vAdanA A cAra aMge jANavAM. athaiteSAM lakSaNaM karma ca kIrtayanti - prArambhakapratyArambhakAveva mallapratimallanyAyena vAdiprativAdinau // 16 // 31 yau tau prArambhaka-pratyArambhako pUrvamuktI, tAveva parasparaM vAdi-prativAdinau vyapadizyete; yathA dvau niyudhyamAnau mallapratimallAviti / 16 // vAdanA A cAra aMgonuM lakSaNe ane tenuM kArya kahevAmAM Ave che. malla-pratimallanA nyAyathI prAraMbhaka ane pratyAraMbhaka anukrame vAdI ane prativAdI kahevAya che. 16. $1 kuzaLatApUrvaka kustI karanArA be puruSamAMthI kustI mATe AhAna karanAra mala, ane pratIkAra karanAra pratimala kahevAya che. tema vAdamAM paNa vAdane prAraMbhika vAdI ane pratyAraMbhaka prativAdI kahevAya che. __ pramANataH svapakSasthApanapratipakSapratikSepAvanayoH karma // 17 // 1 vAdinA prativAdinA ca svapakSasthApanaM parapakSapratikSepazca dvitayamapi kartavyam , . ekatarasyApi virahe tattvanirNayAnutpatteH / ata eva svapakSetyAdidvivacanenopakramyApi karmetyekavacanam , yathendhanadhmAnAdhizrayaNAdInAmanyatamasyApyapAye viklitteraniSpatteH sarveSAmapi pAka ityekatayA vyapadeza iti / svapakSasthApanaparapakSapratikSepayoH samAsena nirdezaH kacidekaprayatnaniSpannatApratyAyanArtham / yadA hi nivRttAyAM prathamakakSAyAM prAptAvasarAyAM ca dvitIyakakSAyAM prativAdI na kiJcid vadati, tadAnI prathamakakSAyAM svadarzanAnusAreNa satpramANopakramatve svapakSasthApanameva parapakSapratikSepaH; yadA vA viruddhatvAdikamudbhAvayet , tadA parapakSapratikSepaH eva svapakSasiddhiH; iti samAse'pi tulyakakSatApradarzanArthamitaretarayogadvandvaH / yathA svapakSaH sthApyate tathA parapakSaH pratikSepyaH, yathA cAyaM pratikSipyate tathA svapakSaH sthApyaH, na tu sarvatra pArizeSyAta paritopiNA bhavitavyam / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. vANi-pratiSAvijJAH rtavyam / "mAnena pakSapratipakSayoH kramAt prasAdhanakSepaNa kelikarmaThau / 'vAde'tra mallapratimallanItito vadanti vAdiprativAdinau budhaH" // 1 // 17 // (di.) vAlipratipArItyAvi vAdI ane prativAdInuM kArya -- pramANupUrNAMka svapakSanuM sthApana ane parapakSanuM khaMDana karavu. e vAdI ane prativAdI ubhayanuM kartavya che. 71 vAdI ane prativAdIe peAtapeAtAnA pakSanuM sthApana ane parapakSanu khaDana ubhaya kArDa karavAM joIe, ubhaya kA mAMthI ekAdu kArya na karAya ta tattvanA nirNaya thatA nathI, mATe 'svapakSa' ityAdi dvivacanathI upakrama arthAta Arala karIne karyuM' ema ekavacananuM grahaNa karela che, jemake-iMdhana-phUMkaNI cUlA upara mUkavu vigere kriyAmAMthI kAi paNa eka na hoya te vikliti (pAka kriyA)nI siddhi nathI, mATe te saghaLAnA pAka e pramANe ekarUpe vyava hAra thAya che. 'svapakSa sthApana ane pUrapakSanuM khaMDana' e khanne koI vakhata eka ja prayatnathI paNa siddha thAya che, te jaNAvavA mATe temane samAsa dvArA nirdeza karela che, kAraNa ke jyAre prathama kakSA (pUrva pakSa) pUrI thaI jAya ane mIjI kakSA(uttarapakSa)ne avasara Ave tyAre je prativAdI na khole te prathama kakSAmAM svadarzIna (peAtAnA mata) ne anusarIne satpramANunA upakrama (Ara'bha) karavAmAM svapakSanuM sthApana' e ja parapakSanuM khaMDana che athavA tA 'viruddhatAdi doSonu utttAvana karavu temAM parapakSanuM khaMDana' e ja svapakSanI siddhi che Ama bannenI (svapakSa sthApana ane parapakSa khaDananI tulyakakSA jaNA vavA mATe samAsamAM paNa utaretara dvandvasamAsa karela che, jema svapakSanuM sthApana karAya che, tema parapakSanuM khaMDana paNa karavu' joie ane jema parapakSanuM khaMDana karAya che, tema svapakSanuM sthApana paNa karavu joI e, paraMtu dareka ThekANe eka kAya karavAthI khIjA kAryanI jarUra nathI ema saMtASa karavA te cegya nathI. vAdamAM pramANathI svapakSanI siddhi ane pratipakSanuM khaMDana karavAnI kIDAmAM kuzala puruSone paMDita puruSA mahela-pratimallanA nyAcathI vAdI ane prativAdI kahe che. vAdiprativAdisiddhAntatattva nadISNatvadhAraNAvAhuzrutyaprati bhAkSAnti mAdhyasthyairubhayAbhimatAH sabhyAH || 18 || 1 nadISNa iti kuzalaH, prAdhAnyakhyApanArthaM vAdi-prativAdisiddhAntatattvanadISNatvasya prathamaM nirdezaH / na caitad bahuzrutatve satyavazyaM bhAvi, tasyAnyathApi bhAvAt, avazyApekSaNIyaM caitat itarathA vAdiprativAdipratipAditasAdhanadUSaNeSu siddhAntasiddhatvAdiguNAnAM tadvAdhitatvAdidoSANAM cAvadhArayitumazakyatvAt / satyapyetasmin dhAraNAmantareNa na svAvasare guNadopAvabodhakatvamiti dhAraNAyA abhidhAnam / kadAcid vAdiprativAdibhyAM svAtmanaH prauDhatAprasiddhaye svasva siddhAntApratipAditayorapi vyAka '' 36 8. !8 ] rA Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 sabhyalakSaNam / [8, 28 raNAdiprasiddhayoH prasaGgataH prayuktodbhAvitayovizeSalakSaNanyutasaMskArAdiguNadoSayoH .. parijJAnArtha bAhuzrutyopAdAnam / tAbhyAmeva svasvapratibhayotprekSitayostattadguNadoSayoniNayArtha pratibhAyAH pratipAdanam / vAdi-prativAdinormadhye yasya dopo'numanyate saM yadi kazcid kadAcit paruSamapyabhidadhota, tathApi naite sabhAsadaH kopapizAcasya pravezaM sahante, tattvAvagamavyAghAtaprasaGgAditi kSAnteruktiH / tattvaM vidanto'pi pakSapAtena . guNadoSau viparItAvapi pratipAdayeyuriti mAdhyasthyavacanam / ebhiH paDbhirguNairubhayoH prakaraNAt vAdi-prativAdinorabhipretAH sabhyA bhavanti / sabhyA iti bahuvacanaM tri-caturA. .. dayo'mI prAyeNa kartavyA iti jJApanArtham , tadabhAve'pi dvAveko vA'sau vidheyaH // 18 // sabhyanuM lakSaNa - vAdI ane prativAdIne mAnya siddhAntanA tattavamAM kuzalatA, dhAraNA, bahezrutatva, pratibhA, kSamA ane madhyasthatAne kAraNe vAdI ane prativAdI ubhaya dvArA jemane mAnya karavAmAM Ave che, teo sabhya che 18. 71 nI eTale kuzala. vAdI ane prativAdInA siddhAntanA tatvamAM kuzaLatA e guNanuM prAdhAnya batAvavA mATe tene prathama nirdeza karela che. "bahezratapaNuM hoya te "vAdI prativAdInA siddhAnta tattvamAM avazya kuzala hAya" e keI niyama (vyApti) nathI, kAraNa ke bahuzrutatA vinA paNa vAdI prati vAdIne siddhAntatatvamAM kuzalatA anya kAraNene laIne paNa saMbhave che, ane e kuzalatAnI avazya apekSA che ja, je te na hoya te vAdI prativAdIe pratipAdana karela sAdhana ane dUSaNa vacanamAM temanA siddhAntathI e vastu siddha che. ityAdi guNanuM, ane temanA siddhAntathI e bAdhita che ItyAdi denuM avadhAraNa karavuM zakya bane nahi. (2) ukta kuzalatA hovA chatAM paNa dhAraNA zakti vinA pitAne jyAre avasara maLe tyAre vAdI prativAdIne siddhAntamAM guNa deSane bodha karAvI zakAtuM nathI mATe sUtramAM dhAraNA" guNanuM kathana karyuM che. (3) keI vakhata vAdI-prativAdIoe pitAnI prauDhatA jaNAvavA mATe potapitAnA siddhAtamAM pratipAdita na hoya chatAM prasaMgathI prayoga karela, ke prasaMgathI uddhAvana karela vyAkaraNa, sAhitya vagere zAstromAM prasiddha vizeSa lakSaNarUpa guNa, ane zrutasaMskArAdirUpa doSanA sUkSma jJAna mATe "bahuzrutatAnuM sUtramAM upAdAna karela che. (4) vAdI-prativAdIoe pitApitAnI pratibhAthI kapela (ubhAvana karela) guNa-deNanA nirNaya mATe sUtramAM pratibhA'nuM grahaNa karela che. (5) vAdI-prativAdImAMthI jenA doSa viSe anumati ApavAmAM Ave te kadAca kaThera vacana paNa bole, te paNa A satye krodha-pizAcanA pravezane sahana karatA nathI (arthAt kRddha thatA nathI), kAraNa ke phodhane vaza thavAthI tavajJAnanA vyAghAtane prasaMga Ave che, mATe sUtramAM kSAntinuM abhidhAna karela che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 8. 19 ] sabhyAnAM kartavyam / (6) tattvavidda hovA chatAM pakSapAtane kAraNe guNa ke doSane viparyaya paNa kara.. vAmAM Ave che. bhATe sUtramA 'bhAdhya:thya' kyana usa che.. - A cha guNothI yukta tathA ubhaya eTale vAdI ane prativAdI prakaraNathI ubhayane A artha prApta thAya che. jeone svIkAre che teo sabhya bane che. sAmAnya rIte traNa cAra vagere saMkhyAmAM sabhyo karavA joIe te jaNAvavA mATe sUtramA 'sabhyAH' sama mahuvayana 42 che. trae yAra salyAnI malA 'heya te che, ane tenA abhAvamAM eka sabhya kare joIe. _ (paM.)vizeSalakSaNacyutasaMskArAdiguNadopayoriti vizeSalakSaNaM ajarghAH apAsphAH cyutasaMskAra kaTapyAdisthAne kaTapvAdiH / vAdiprativAdinoriti vAdiprativAdinormadhye // 18 // ... (Ti.) etaditi nadISNatvam / tasyeti vAdiprativAdisiddhAnta tattvanadISNatvasya / anyathApIti bahuzrutatvAbhAve'pi / etaditi tattvanadISNatvam / itaratheti siddhAntatattva. ... kauzalyamantareNa / tadbAdhiteti siddhAntabAdhitanvam / etasminniti tattvakauzalye // 18 // vAdiprativAdinoryathAyogaM vAdasthAnakakathAvizeSAGgIkAraNA'gravAdottaravAdanirdezaH, sAdhakabAdhakoktiguNadoSAvadhAraNam , yathAvasaraM tattvaprakAzanena kathAviramaNam , yathAsaMbhavaM sabhAyAM kathAphalakathanaM caipAM karmANi // 19 // 61 yatra svayamasvIkRtapratiniyatavAdasthAnako vAdiprativAdinau samupatiSThete, tatra sabhyAstau pratiniyataM vAdasthAnakaM sarvAnuvAdena dUNyAnuvAdena vA, vargaparihAreNa vA vaktavyamityAdiryo'sau kathAvizeSastaM cAGgIkArayanti, asyAgravAdo'sya cottaravAda iti ca nirdizanti, vAdi-prativAdibhyAmabhihitayoH sAdhaka-bAdhakayorguNa doSaM cAvadhArayanti / yadaikatareNa pratipAditamapi tattvaM mohAdabhinivezAd vA'nyataro'naGgIkurvANaH kathAyAM na viramati, yadA vA dvAvapi tattvaparAGmukhamudIrayantau na viramataH, tadA tattvaprakAzanena tau viramayanti / yathAyogaM ca kathAyAH phalaM jayaparAjayAdikamudghoSayanti, taiH khalUdghoSitaM tannirvivAdatAmavagAhate / ___ "siddhAntadvayavedinaH pratibhayA premNA samAliGgitA stattacchAstrasamRddhivandhuradhiyo nisspksspaatodyaaH| kSAntyA dhAraNayA ca raJjitahRdo bADhaM dvayoH saMmatAH .. sabhyAH zambhuzironadIzucizubhairlabhyAsta ete budhaiH" // 1 // 19 // salyAnu tavya vAdI ane prativAdInA vAdanA sthAna arthAta viSayane nirNaya karavo, kathAvizeSane svIkAra karAvo, pUrvapakSa ane uttarapakSane nirdeza kare. sAdhaka ane bAdhaka pramANenA kathanamAM guNadoSane nizcaya kare, avasara Ave Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 sabhyAnAM kartavyam / [.8.20 tyAre (arthAt je vAdI ke prativAdI athavA bane mULa viSayane tyAga karI ADAavaLA bhaTake tyAre) tatvane prakaTa karIne vAda samApta kare, ane yathAyogya vAdanA phala-(jaya-parAjaya)nI ghoSaNuM karavI e sabhyonAM kartavya che. 19 g1 jyAM vAdI ke prativAdIe svayaM niyata vAdasthAnane svIkAra karyo na hoya tyAM sarvane anuvAda karIne ke duSyane anuvAda karIne--ke vargane parihAra karIne eTale kacaTatapAdi vargomAMthI amuka varganA varNane vAdasamaye upaga karyA vinA-bolavuM ema niyata vAdasthAnane tathA kathAvizeSane te bannene svIkAra karAve che, ane tamAre agravAda (pUrvapakSa) kare ane tamAre uttaravAda (uttarapakSa) kare e nirdeza kare che ane vAdI-prativAdI banee kahela sAdhaka bAdhaka pramANanA guNa deSane nizcaya kare che, ane jyAre keIeke pratipAdita karela tattvane bIje mehathI athavA durAgrahathI na svIkAre ane vAda laMbAvye jAya, athavA bananejaNuM tattvathI parAgamukha (bhraSTa) thaIne vAda kare paNa vAdano aMta lAve nahi tyAre tatva jaNAvIne te banene aTakAve che, ane kathA (vAda)nA phala (jaya-parAjaya)nI athAgya ghoSaNa kare che, ane teoe karelI chUSaNa kaMI paNa vivAda vinA svIkArAya che. "bannenA siddhAntanA jANanAra (kuzala), pratibhAvAna, te te zAstronI samRddhithI suMdara buddhivALA (bahuzruta), kSamA ane dhAraNAthI atyaMta raMgAyela hadayavALA ane vAdI-prativAdI ubhayane saMmata hoya tevA (madhyastha) sabhyone gaMgAnadI jevA pavitra paMDitene meLavavA joIe." (Ti0) vAdiprativAdinorityAdi / eSAmiti sabhyAnAm / (Ti0) tairiti sabhyaiH / taditi kathAvizeSAjhIkaraNaM cAdanirdezaH, guNadoSAvadhAraNaM, / kathAviramaNaM, phalakathanaM ca // 19 // prajJAjJaizvaryakSamAmAdhyasthyasaMpannaH sabhApatiH // 20 // .. . 61 yadyapyuktalakSaNAnAM sabhyAnAM zAThyaM na saMbhavati, tathApi vAdinaH prati-- vAdino vA jigISostat saMbhavatyeveti sabhyAnapi prati vipratipattau vidhIyamAnAyAM / nA'prAjJaH sabhApatistatra tatsamayocitaM tathA tathA vivektumalam , na cAsau sabhyairapi / bodhayituM zakyate / svAdhiSThitavasundharAyAmasphuritA''jJaizvaryo na sa kalahaM vyapohitu-. mutsahate, utpannakopA hi pArthivA yadi na tatphalamupadarzayeyuH, tadA. nidarzanamakiJci- . tkarANAM syuH, iti saphale teSAM kope vAdopamarda eva bhavediti / kRtapakSapAte ca sabhApatau sabhyA api bhItabhItA ivaikataH kila kalaGkaH, anyatazcAlambitapakSapAtaH pratApaprajJAdhipatiH sabhApatiriti 'itastaTamito vyAghraH' iti nayena kAmapi kaSTAM dazA- . mAvizeyuH, na punaH paramArtha prathayituM prabhaveyuH, ityuktaM prajJA''jJaizvaryakSamAmAdhyasthya-.. jiMpa ti paranA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rika 8. ra2] sabhApaterlakSaNam / sabhApatinuM lakSaNa prajJA, AjJA, aizvarya (prabhAva-ThakurAI), kSamA, madhyasthatA vigere guNothI yukta hoya te-sabhApati banI zake che. 20. " ( 1 jeke uparokta guNavAlA sabhyomAM zaThatAno saMbhava nathI, te paNa jigISa vAdI ke jigISa prativAdImAM te zaThatA vigerene saMbhava che, tethI teo jyAre sabhyo sAthe vivAda kare tyAre aprAjJa (aNasamaju) sabhApatie vivAdamAM te samayane ucita te te prakAre vivecana karavA samartha thaI zake nahi, tathA sabhyo paNa tene (sabhApatine) samajAvI zake nahi. pitAne AdhIna pRthvImAM paNa jenI AjJA ane ThakurAI na hoya evo te (rAja-sabhApati) kalaha dUra karavA zaktimAna thato nathI, kAraNa ke kapAyamAna rAjAo paNa jo ke panuM phala na batAve te akicikara (kaMI kArya nahi karI zakanAra) vyaktio jevA banI jAya che, mATe teono kepa je saphala hoya te ja vAda aTake che. sabhApati pakSapAta kare tyAre eka tarapha vAgha bIjI tarapha nadI e nyAye bhayabhIta thayelA sabhyo eka bAju kalaMka ane bIjI bAju pratApa ane prajJA- vALa pakSapAtI sabhApati (rAjA) evI kaI gahana-kaSTanI dazAmAM AvI paDe che paraMtu paramArtha jaNAvI zakatA nathI, mATe sabhApati viSe kahyuM che ke te prajJA, AjJA, aizvarya, kSamA ane mAdhyaya guNayukta ho joIe. " (f) prajJadghizvaryetyAdri (f0) tiita zAyar ! tati vArasA tAmati vAkyocaEA tathA tatheti sAdhu asAdhu vA / asAviti aprAjJasabhApatiH / pratApeti pratApa eva prajJA tasyA adhipatiH svAmI / balenaiva kArya vidhatte na tu buddhayA kRtyamakRtyaM vA vimRzati // 20 // vAdisabhyAbhihitAdhAraNakalahavyapohAdikaM cAsya karma // 2 // 61 vAdibhyAM sabhyaizcAbhihitasyA'rthasyA'vadhAraNam , vAdinoH kalahavyapoho 'yo yena jIyate sa tasya ziSya ityAdervAdi-prativAdibhyAM pratijJAtasyArthasya kAraNA, pAritoSikavitaraNAdikaM ca sabhApateH karma / "vivekavAcaspatirucchritAjJaH kSamAnvitaH saMhRtapakSapAtaH / sabhApatiH prastutavAdisabhyairabhyarthyate vAdasamarthanArtham" // 1 // 21 // sabhApatinuM kartavya -vAdIo tathA sabhyanA kathanane nizcaya kare tathA kalaha dUra kare vigere sabhApatinAM kartavya che. 21. $1 vAdI-prativAdIe tathA sabhyae kahela ane nizcaya kara, vAdIprativAdIne kalaha dUra kare, je jenAthI jitAya te tene ziSya thAya vigere vAdI prativAdIe karela pratijJA(zaratonuM pAlana karAvavuM, pAritoSika vaheMcavuM vigere sabhApatinAM kartavya che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdi-prativAdinorvaktavyanirNayaH / [ 8. 22. prastuta vAdI, prativAdI tathA sabhye vAdanA samana mATe viveka buddhimAM vAcaspati samAna, utkRSTa AjJAvALA, kSamAvAna ane pakSapAta rahita (madhya sthabhAvavALA) hAya evA sabhApatinI AkAMkSA rAkhe che." atha jigISuvAde kiyatkakSaM vAdiprativAdibhyAM vaktavyamiti nirNetumAhu:sajigISuke'smin yAvatsabhyApekSaM sphUrtI vaktavyam ||22|| saha jigIpuNA jigISubhyAM jigISubhirvA vartate yo'sau tathA tasmin vAde, vAdiprativAdigatAyAH svapakSasiddhiparapakSapratikSepavipayAyAH zakterazatezca parIkSaNArtha yAvat tatrabhavantaH sabhyAH kilAspekSante, tAvat kakSAdvayatryAdi sphUrtI satyAM vAdiprativAdibhyAM vaktavyam / te ca vAcyaucityaparatantratayA kadAcit kvacit kiyadapyapekSante iti nAsti kazcit kakSAniyamaH / jhiMgIpuna vAdamAM vAdI-prativAdIoe keTalI kakSA sudhI khelavuM tene ni ya-jigISune jigISu sAthe vAda hoya tyAre sabhyAnI AkAMkSA pata sphUrti hoya tyAM sudhI kheAlavu'. 22. 126 61 eka, be ke aneka jigISu sAthe thanAra vAdamAM vAdI ane prativAdInI svapakSa siddha karavAnI tathA parapakSanuM khaMDana karavAnI zakti temaja atinI parIkSA karavA mATe mAnanIya sabhyA jyAM sudhI apekSA rAkhe tyAM sudhI betraNa vigere kakSA sudhI skrUtti pramANe vAdI--prativAdIoe bAlavu joI e ane sabhyA paNa vakatavyanA aucityane AdhIna hAvAthI koi vAra koI ThekANe amuka kakSAenI AkAMkSA rAkhe che. mATe kakSAenA kAi niyama nathI. 62 iha hi nigIputaratayA yaH kazcid vipazcit prAgeva parAkSepapuraHsaraM vAdasaMgrAmasIgni pravartate, tasya svayameva vAdavizeSaparigrahe, tadaparigrahe sabhyaistatsamarpaNe vA'gravAde'dhikAraH / tena sabhyasabhApatisamakSamakSobheNa prativAdinamuddizyA'vazyaM svasiddhAnta buddhivaibhavAnusAritayA sAdhu sAdhanaM svapakSasiddhaye'bhidhAnIyam / kura atyaMta jigISu evA keAi vidvAna vodI pahelethI ja jo khIjA upara AkSepa karIne vAdasa'grAma(vAgyuddha)nI `sImAmAM praveza kare che te te vAdI pote ja vAdivazeSane parigraha kare che; ane agravAdanA adhikAra prApta kare che athavA te teNe vAvazeSanA parigraha karela na heAya te sabhye tene vAdavizeSa samarpaNa kare che ane ema te athavAdane adhikArI ane che (arthAta te pU pakSa kare) mATe teNe sabhyA ane sabhApati samakSa kSeAbha pAmyA vinA prativAdIne uddezIne svasiddhAnta ane svabuddhi vaibhavane anusarane peAtAnA pakSanI siddhi mATe avazya sAdhu (pramANayukata samatha') hetunu kathana karavu' joie. (Ti0 ) iha hItyAdi / tadaparigrahe iti vAdavizeSAparigrahe / tatsamarpaNe iti vAvavAne Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 22] vAdi-prativAdinorvaktavyanirNayaH / 27 . 33 atha kSobhAdeH kuto'pi prAgevA'sau vaktumazakko bhavet , tadAnIM dUrIkRtasamastamatsaravikAraiH sabhAsArairubhayorapi vastuvyavasthApanadUSaNazaktiparIkSaNArtha taditarasyAgrevAde'bhiSekaH kAryaH / atha vAdinastRpNImbhAvAdeva parAjitatvena kathAparisamApteH kimitarasyAgravAdAbhiSekeNa ?, iti cet / syAdetat , yadi prativAdino'pi pakSo na bhavet , sati tu tasmin vAdIva tamasamarthayamAno'sau na jayati, nApi jIyate, prauDhipradarzanArthaM tu tadgRhItamuktamagravAdamaGgIkurvANaH zlAghyo bhavet / ubhAvayanaGgIkurvANau tu bhaGgayantareNa vAdameva nirAkuruta iti tayoH sabhyaiH sabhAvahirbhAva evA''deSTavyaH / 73 chatAM kadAca te sabhAbha vigere koI paNa kAraNathI prathama na bolI zake te matsararUpa vikAra rahita sabhAsade e vastunI siddhi karavAnI ane dUSaNa devAnI banneya vAdI-prativAdInI zakitanI parIkSA karavA mATe anyane agravAdamAM abhiSeka kare eTale ke bIjAne pUrvapakSa karavA jaNAvavuM. zaMkA-vAdI mUka thaI javAthI parAjita thaye gaNAya, ane tethI vAdanI samApti thaI te pachI bIjAno agravAda mATe abhiSeka karavAnI zI jarUra ? samAdhAna-je prativAdIne potAne kaI jAtane pakSa na hoya te eve prasaMge vAda samApta thAya paraMtu prativAdIne paNa je pakSa hoya te pitAnA pakSanuM samarthana karyA vinA vAdInI jema e prativAdI paNa jaya ke parAjaya pAmato nathI, paraMtu praDhatA (sAmarthya-zakti) jaNAvavAne mATe prativAdI je vAdIe grahaNa karIne mUkI dIdhela agravAda svIkArI le te zlAghanIya bane che paNa banemAMthI koI paNa agravAda (pUrva pakSa) ne svIkAra na kare te prakAramaMtare te bannee vAdanuM ja nirAkaraNa karyuM kahevAya, mATe sabhyoe teone sabhA bahAra kADhI mUkavA joIe. - (Ti.) asAviti jigIpuH / ubhayoriti vaadi-prtivaadinH| taditarasyeti jigISusakAzAdanyasya prativAdina uttaravAdaniyuktasyApyagravAdAropaH kartavyaH / itarasyeti uttaravAdinaH / tasminniti prativAdipakSe / tamiti svIkRtapakSam / asamarthayeti sAdhanavacanenAsAdhayan / asAviti uttaravAdaniyukaH prtivaadii| tadgRhIteti tenAgravAdinA pUrva prArabdhaM pazcAt sabhAkSobhAdinA parityakam / tayoriti vAdi-prativAdinoH / .64 tatra vAdI svapakSavidhimukhena vA, parapakSapratiSedhamukhena vA sAdhanamabhidadhIta, yathA-jIvaccharIraM sAtmakaM prANAdimattvAnyathAnupapatteriti, nedaM nirAtmakaM tata eveti / g4 have-vAdanI zarUAtamAM vAdI potAnA pakSanuM vidhAna (sthApana) karavA, athavA parapakSanuM khaMDana karavA sAdhana (hetu) nuM kathana kare, jemake, svapakSanuM sAdhana jIvatuM zarIra AtmAvALuM che. anyathA prANadimattvanI upapatti thatI nathI, athavA parapakSanuM khaMDana A jIvatuM zarIra nirAtmaka-(AbhArahita) nathI, kAraNa ke nirAtmaka hoya te prANadimattva ghaTI zake nahIM. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8. 22 / vAdi-prativAdinorvaktavyanirNayaH / (Ti0) tatra vAdItyAdi / idamiti jIvaccharIram / tata eveti prANAdimattvAnyathA'nupapattereva / 65 atra ca yadyapyarthAntarAdyabhidhAne'pi vastunaH sAdhana-dUSaNayorasaMbhavAd na . kathoparamaH, tathApi parArthAnumAne vakturguNadopA api parIkSyanta iti nyAyAt svAtma- . no'zlAdhyatvavidhAtAya yAvadevAvadAtaM tAvadevAbhidhAtavyam / anyathA zabdAnityatvaM : sAdhayitukAmasya 'prAgeva nAbhipradezAt prayatnaprerito vAyuH prANo nAmordhvamAkrAmannuraHprabhRtInAM sthAnAnAmanyatamasmin sthAne prayatnena vidhAryate, sa vidhAryamANaH sthAnamabhihanti, tasmAt sthAnAd dhvanirUtpadyate' ityAdizikSAsUtropadiSTazabdotpattisthAnAdinirUpaNAM karNakoTarapravezaprakriyAM ca prakAzya ya evaM vidhaH zabdaH so'nityaH kRtakatvAditi hetumupanyasya punaH paTakuTAdidRSTAntamutpattyAdimukhena varNayataH prathamakakSaiva na samApyeta, kutaH prativAdino'vakAzaH ? / upa je ke arthAntara vagerenuM kathana karavAthI vastunuM sAdhana ke dUSaNa saMbhavatuM navAthI 4thA(E) virAma (samAti) thata! nathI, tpshu-praarthaanubhaanamAM vakatAnA (vakatavyamAM rahela) guNanI paNa parIkSA karAya che e nyAyathI pitAne apayaza na thAya eTalA mATe atyaMta zuddha (jeTaluM ucita hoya teTaluM ja) bolavuM joIe. anyathA vAdIne je mAtra zabdanuM anityatva ja siddha karavuM hAya, paNa te "prathama nAbhipradezamAM prayatna dvArA prerita thayela prANa nAmano vAyu. Urdhvagati kare che tyAre chAtI vigere sthAnamAMthI kaI paNa eka sthAnamAM prayatna vaDe rokavAmAM Ave che, ane rokAyela te vAyu te sthAne abhighAta kare che arthAt sthAna sAthe athaDAya che, eTale te sthAnamAMthI davani-zabda utpanna thAya che." ItyAdi zikSAsUtramAM batAvela zabdanI utpattinA sthAna vigerenI nirUpaNa kare, ane keTaramAM zabda kevI rIte praveze che tenI prakriyA batAvIne pachI kahe ke AvA prakArane je zabda che te anitya che kAraNa ke te kRtaka che ane te pramANe kRtakatva hetune upanyAsa karIne vaLI pAcho paTakUTAdine . dAnta tarIke jaNAvI tenI utpatti vigere dvArA varNana karavA lAgI jAya to pahelI kakSA ja pUrI na thAya eTale prativAdIne avakAza je (samaya ja) jyAMthI bhaNe? (Ti0) anyatheti anavadAtaM kapolakalpanAprAyaM phalgu valgitamabhidadhataH / 66 kiJca, parapratipattaye vacanamuccAryata iti yAvadeva pareNA''kAGgitam , tAvadeva yuktaM vaktum / loke'pi vAdinoH karaNAvatIrNayorekaH svakIyakulAdivarNanAM kurvANaH parAkriyate, prakRtAnugatamevocyatAmiti cAnuziSyate / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 8. 22 ] vaadyvdaattvnirnnyH| A 6 vaLI. bIjAne pratipatti-jJAna karAvavA mATe ja zabda bolavAmAM Ave cha / 24ii 522 matakSA ya tara 1 mAsa yogya cha. tama 1 paE , karavAne utarelA ane vAdIomAMthI koI eka pitAnA kula vagerenuM varNana kare te lekamAM paNa tene tema karate aTakAvAya che, ane prakaraNane anusaratuM bole ...tema zimAmA mA5vAmAM Ave che. 67 kiM punastadavadAtam iti cet , yasminnabhihite na bhavati manAgapi sacetasAM cetasi klezalezaH / ete hi mahAtmAno niSpratimapratibhApreyasIparizIlanasukumArahRdayAH svalpenApyarthAntarAdisaMkIrtanena prakRtArthapratipattau vighnAyamAnena na nAma na klizyanti / - 7 --mavahAta (vizuddha, niSa) se zucha ? samAdhAna-je bolavAthI samaju puruSanA manane jarAye kheda na thAya te avadAta (nirdoSa) kahevAya che. kAraNa ke A mahApuruSe anupama pratibhA preyasInuM parizIlana karatA hoI sukemaLa dilavALA hoya che, tethI prastuta padArthanA jJAnamAM vijJarUpa thoDuM paNu aprastuta belavAmAM Ave te kheda na pAme ema na bane arthAt beda pAme ja. 68 tenaH svasvadarzanAnusAreNa sAdhanaM dUSaNaM cA'rthAntaranyUnakliSTatAdidoSA'kaluSitaM vaktavyam / tatrArthAntaraM prAgevA'bhyadhAyi / nyUnaM tu naiyAyikasya cturvyvaadhnumaanmupnysytH| kliSTa yathA-yat kRtakaM, kRtakazcAyam , yathA ghaTaH, tasmAdanityastattadanityam , kRtakatvAcchabdo'nitya ityAdi vyavahitasaMbandham / neyArthaM yathA' zabdo'nityo dvikatvAditi, dvau kakArau yatreti dvikazabdena kRtakazabdo lakSyate, tena kRtakatvAdityarthaH / vyAkaraNasaMskArahInaM yathA-zabdo'nityaH kRtakatvasmAditi / asamartha yathA-ayaM heturna svasAdhyagamaka ityarthenA'sau svasAdhyaghAtaka iti / azlIla yathA-nodanArthe cakArAdipadam / nirarthakaM yathA-zabdo vai anityaH kRtakatvAt khalviti / aparAmRSTavidheyAMzaM yathA-anityazabdaH kRtakatvAditi / atra hi zabdasyA'nityatvaM sAdhyaM prAdhAnyAt pRthag nirdezyam , na tu samAse guNIbhAvakAluSyakalaGkitamiti / pRthanirdeze'pi pUrvamanuvAdyasya zabdasya nirdezaH zasyataraH, samAnAdhikaraNatAyAM tadanuvidheyasyAnityatvasyA'labdhAspadasya tasya vidhAtumazakyatvAdityAdi / tadevamAdi vadan vAdI samAzliSyate niyatamazlAghyatayA / / 1 codanamityarthaH / 17 .. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 vaadyvdaattvnirnnyH| [ 8. rara$ 8 mATe arthAntaratA (aprastuta), nyUnatA, kilatA vagere doSothI akaluSita pitApitAnA darzanAnusAra (matAnusAra) sAdhana ane dUSaNanuM kathana karavuM joIe. te mAMthI (1) arthAntara-aprastuta deSanuM varNana te upara thaI ja gayuM che (2) nyUnadeSa niyAcikane pAMca avayavavALuM anumAna mAnya che, te paNa je te pite cAra Adi avayavavALuM anumAna kahe to tene mATe te "nyUnadeSavALuM kahevAya che. (3) kilaSTadeSa-jemake, je kRtaka hoya, A kRtaka che, jemake ghaTa, tethI anitya che, te te anitya hoya, kRtaka hevAthI, zabda anitya che, vagere vyavadhAnayukta saMbaMdhavALuM arthAt darAnvayavALuM vacana kilaSTa" kahevAya che. (4) neyAdeSa-jemake, zabda anitya che dila havAthI. be kAra jemAM hoya te dika. Ama "ddhi zabda vaDe "rA' zabdanI lakSaNA karIne "dvArA hetu dvArA vAva" hetunI kalpanA karavI te (5) vyAkaraNasaMskArahIna DeSa-boDInAra tAvamatta ahIM mAr praga vyAkaraNanA lakSaNathI hIna che. (6) asamartha--je pada vivakSita padArtha mATe kahevAmAM Avela hoya tenuM vivakSita padArthamAM sAmarthya na levuM te, jemake-"A hetu svasAdhyane gamaka nathI' e artha kahevA mATe "A hetu svasAdhyane ghAtaka che" ema bolavuM, (hana dhAta hiMsA ane gativAcaka hAI ghAtaka padanuM kAmaka-bodhaka arthamAM sAmarthya (zakita) prasiddha nathI.) (7) azlIladoSa-(bIDA, jugupsA ane amaMgalane jaNAvanAra vacana) jemake preraNA athavALA nedanA" zabdane badale te ja arthavALA vIDepAdaka "caMdanA" zabda prayoga kare che. (8) nirarthaka-jemake, "o hai rahyAH kRtAvAra sthavi"i ahIM je vastu vigere zabdone prayoga nirathaka-niSNajana che. (9) aparAkRSTa vidheyAMza--vidheya aMzane prAdhAnyathI nirdeza na kara, arthAta gauNapaNe nirdeza kare te) jemake- nilsaphara tatva" A anu mAnamAM zabdanuM "anityatva" sAdhya hovAthI tene prAdhAnyarUpe pRthak nideza karavuM joIe, paraMtu gauNatArUpa deSathI dUSita thatuM hovAthI samAsamAM nirdeza kara cogya nathI; ane pRtha nirdeza karavAmAM paNa pahelAM anuvAda (uddezyaprasiddha padArtha) "zabdane nirdeza kara joIe, kAraNa ke samAnAdhikaraNa samAna vibhakti rUpe anuvAdya "zabda pachI vidheyarUpa anityatvane sthAna na maLe te tenuM (anityatvanuM) vidhAna karavuM zakya nathI. e pramANe attarAdi devALuM sAdhanadUSaNa vacana bolanAra vAdI avazya azlAghA-apayazane pAme che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdyavadAtatvanirNayaH / 8. 22 ] (paM0) samAnAdhikaraNatAyAM gamyam / tasyeti anityatvasya / zuM tadanuvidheyasyAnityatvasyetyato'gre yata iti * (Ti0) neyArthamiti neyo vyutpattyAdivalAtkAreNa prastutamartha prApayitavyo'rtho yatra vAkye tanneyArtham / asAviti hetuH / ghAtaka iti agamaka iti padaM na samartham, ghAtakasya sarvathA ghAtakasvarUpatvAd na kevalAgamakarUpatvam / pRthagityAdi / tasyeti anityatvasya / prativAdinA tu svasyAnuSaGgika zlAdhyatvasiddhaye tat prakAzya sAdhanadUSaNe yatnavatA bhAvyam, na tu tAvataiva svAtmani vijayazrIparirambhaH saMbhAvanIyaH / prakaTitatIrthAnta - rIyakalaGko'kalaGko'pi prAha-vAdanyAye doSamAtreNa yadi parAjayaprAptiH punaruktadacchrutiduSTArthaduSTakalpanAduSTAdayo'laGkAradoSAH parAjayAya kalperanniti / para`tu prativAdIe te prAsagika zlAghA--yazane mATe te te arthAntarAdi deSA jaNAvIne peAtAnA sAdhanaNu vacanamAM prayatnazIla thavu joIe paraMtu arthAntarAdi doSo jaNAvavA mAtrathI peAtAnA jayanI kalpanA karatAM uparAta viSayamAM paratIthi kAnA kala ke-doSane prakaTa karanAra akala'ke (digambarAcArya ) paNa vAdanyAya'mAM kahyu che ke-doSaddhAvana mAtrathI ja jo sAmAne parAjaya thatA hAya tA punaruktinI jema zrutivruSTa, adRSTa, kalpanAduSTa vigere alakAranA doSo paNa parAjaya mATe kalpavA joIe. (paM0) doSamAtreNa yadi parAjayaprAptirityato'me taditi zeSaH / parAjayAya kalperanniti na tu tatheti jJAtavyam / (Ti0) tAvataiveti paropanyastapakSe sAdhanadUSaNa prakAzanena, kintu vAdapakSe pretipakSidarzitAH sarve'pi doSAH prayatnena varjanIyAH, tato jayavAn / 19 nanu vAdI sAdhanamabhidhAya kaNTakoddhAraM kurvIta vA na vA ?, kAmacAra ityAcakSmahe / tatrA'karaNe tAvad na guNo na doSaH / tathAhi - svaprauDhera pradarzanAd na guNaH, parAnudbhAvitasyaiva dUSaNasyAnuddhArAcca na doSaH udbhAvitaM hi dUSaNamanuddharan duSyeta / 6 9 zakAvAdI svapakSanI siddhi mATe hetu kahIne temAMthI kaTakeAddhAra (prativAdInI zaMkAe kalpI tenuM nirAkaraNa karavArUpa) kare ke na kare ? samAdhAna--te te vADhInI icchAne AdhIna che, kAraNa ke, hetumAMthI kaMTakashan uddhAra na are to vAhIne guNu (zayaho ) he hoSa (nuzAna ) thatAM nathI. te A pramANe kaTakAhAra na karavAthI peAtAnI pratibhAnuM pradarzana thayu' nahi mAruM guNa (kAyado) thayA nahi, tema prativAdIe jenuM udghAvana ja na karyuM hoya mevA hoSono uddhAra (nirasana ) na 42vAthI ardha doSa (nuzAna) pazu nathI. paraMtu prativAdIe udghAvana karela doSAne jo uddhAra na kare te te avazya dRSita thAya che. 1 vAdapakSe kSiprada - iti pratau / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . vaadyvdaattvnirnnyH| [8. raraath kathaM na dopaH !, yataH satyapi hetoH sAmarthya tadapratipAdanAt saMdehe / / prArabdhAsiddhiH, ityavazyakaraNIyaM dUSaNoddharaNamiti cet , kasyAyaM sandehaH- vAdinaH, prativAdinaH, sabhyAnAM vA ? / na tAvad vAdinaH, tasyAsatyapi sAmarthya tannirNayAbhimAnenaiva pravRtteH, kiM punaH sati prativAdisabhyasaMdehApohAya tu sAmarthya pramANenaiva pradarzanIyam ? / tatrApi pramANAntareNa sAmarthyAMpradarzane saMdehaH, pradarzane tu tatrApi pramANAntareNa tatpradarzanenA'navasthA / atha yathA svArthAnumAne hetoH sAdhyamadhyavasIyate, hetozca pratyakSAdibhiH pratipattiH, na cA'navasthA, tathA parArthAnumAne'pIti cet , tarhi yathA pratyakSAdeH kasyacidabhyAsadazAyAM svataH siddhapramANatayA'napekSitasAmarthyapradarzanasyApi gamakatvam , evamantato gatvA kasyacit parArthAnumAnasyApi tathaiva tadavazyamabhyupeyam ; iti gataM sAmarthyapradarzananiyamena / zaMkA-doSa kema nahi Ave? Avaze ja, hetu samartha hovA chatAM paNa tenA sAmarthyanuM pratipAdana karavAmAM na Ave te te viSe saMdeha rahe ane saMdeha hoya te AraMbhela kAryanI siddhi thAya nahi mATe avazya duSaNoddhAra karavo joIe. ' samAdhAna-saMdeha kene che ? vAdIne ke sane ? vAdIne saMdeha che evuM te kahI zakaze nahi, kAraNa ke hetumAM sAmarthya na hoya to paNa sAmarthya nirNayanA abhimAnapUrvaka vAdI pravRtti kare che ane je sAmarthya hoya te zuM prativAdI ane sabhyonA saMdehane dUra karavA sAmarthyanI siddhi pramANathI karavI ja joIe e Avazyaka che? vaLI, je pramANuthI siddha karela haze e pramANamAM paNa pramANuntarathI siddhi karavAmAM nahi Ave tyAM sudhI sadeha raheze ja ane pramANuntarathI siddha karavAmAM te anavasthA ja Avaze. zaMkA-jema svArthonamAnamAM hetuthI sAdhyane nizcaya karAya che, ane hatano pratyakSAdithI nizcaya karAya che, chatAM temAM anavasthA deSa nathI tema parArthonumAnamAM paNa anavasthA thaze nahi. samAdhAna- te pachI jema pratyakSAdinuM prAmANya abhyAsa dazAmAM svataH siddha hovAthI tenA sAmarthyapradazananI apekSA rahetI nathI ane te gamaka bane che, tema chevaTe kaI ne kaI parArthanamAna paNa evuM mAnavuM paDaze jenuM prAmANya svataH siddha hoya ane tethI tenA sAmarthya pradarzananI apekSA rahe nahi. (paM.) atha kathamityAdi paraH / kasyAyaM sandeha ityAdi sUriH / (Ti0) atha kathamityAdi / tadapratIti sAmarthyApratipAdanAt / tasyeti vAdinaH / tannirNayeti sandeha nirNayAhaGkAreNa / satIti sAmarthe / tatrApIti pramANe'pi / pIti pramANAntare'pi / tatpradarzane iti sAmarthyAMpradarzane / tathaiveti anapekSitasAmarthyapradarzanasyApi / taditi sAmarthya gamakatvam / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1133 8. 22].... .. vaadyvdaattvnirnnyH| atha yatrAnabhyAsadaMzAyAM parataH prAmANyasiddhiH, tatra tatpradarzanIyameveti cet, yadi na pradarzyate kiM syAt / / nanUktameva-saMdehAt prArabdhAsiddhiH, iti cet tahi yathA sadapi ... sAmarthyamapradarzitaM na prativAdinA pratIyate, tadvat saMdeho'pi prativAdigato'pradarzitaH kathaM vAdinA pratIyeta ? / svabuddhayotprekSyata iti cet , itareNApi yadi tatsAmarthya svabuddhacavotprekyeta, tadA kiM khUNaM syAt ? / atha vAdinaH sAdhanasamarthanazakkiM parI. kSituM na tadutprekSyate, tarhi prativAdino dUSaNazaktiM parIkSitumitareNApi na saMdehaH svaya. . mutprekSyate / atha dvitIyakakSAyAM dUSaNAntaravat saMdehamapi pradarzayan sphorayatyeva dUSaNa. zakti prativAdI, iti cet tahiM vAdyapi tRtIyakakSAyAM dUSaNAntaravat saMdehamapi vyapohamAnaH kiM na samarthanazakti vyaktIkaroti / kiJca, kenacit prakAreNa sAmarthya...... pradarzanAt kasyacit saMdehasyApohe'pi tasya prakArAntareNa saMbhavato'napohe kathaM prArabdha siddhiH !, vipratipatteriva saMdehasyApi hyaparimitAH prakArAH, iti kiyantaste svayamevAzaGgyA''zaya zakyAH parAkartum ? / na ca pradarzite'pi sAmarthya svapakSakapakSapAtino'sya vizrambhaH saMbhavati, yena prArabdhamavabudhyeta / dRzyante hi sAdhanamiva tatsamarthanamapi kadarthayantaH prativAdinaH, iti sAdhanamabhidhAya sAmarthyAMpradarzane'pi doSAbhAvAt sthitametadakaraNe na guNo na doSa iti / zaMkA-paraMtu abhyAsadazAmAM jyAM prAmANyanI parataH siddhi hoya che, tyAM to sAmathya vanasana ? . . samAdhAna - 5 sAmathyanu prahazana na 4zaye to za thAya ? - zaMkAte viSe te ame kahI ja dIdhuM che ke, saMdeha rahetuM hovAthI AraMbhela kAryanI siddhi na thAya. . - samAdhAna- te pachI jema hetunuM sAmarthya hovA chatAM paNa je pradarzita karavAmAM AvyuM na hoya te prativAdI tene jANI zakatuM nathI tema prativAdInA manamAM rahela saMdeha paNa tenA pradarzana vinA vAdI kaI rIte jANI zake? zaMkA- prativAdImAM rahela saMdehanI vAdIe pitAnI buddhithI kalpanA karavI joIe. samAdhAna- te pachI te ja rIte hetumAM rahelI sAmarthyanI paNa prativAdI . pitAnI buddhithI kalpanA karI le che temAM zuM khoTuM che ? zakA- vAdInI hetune samarthana karavAnI zaktinI parIkSA karavA mATe 'svayaM prativAdI hetunA sAmarthyanI kalpanA karato nathI. . samAdhAna te pachI prativAdInI dRSaNa zaktinI parIkSA karavA mATe svayaM vAdI paNa tenA saMdehanI kalpanA karatA nathI ema ame kahIzuM. * Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaadyvdaattvnirnnyH| [8. rarazaMkA- bIjI kakSAmAM prativAdI bIjA dUSaNonI jema saMdehane paNa pragaTa karIne pitAnI duSaNazakti prakaTa kare ja che. samAdhAna-te pachI vAdI paNa trIjI kakSAmAM bIjo dAnI jema saMdehanuM paNa nirAkaraNa karIne zuM pitAnI samarthana zakti pragaTa nathI karate ? vaLI kaI eka prakAre sAmarthya batAvavAthI koI eka prakArane saMdeha dUra thAya chatAM bIjA prakAre thatA saMdehanuM te nirAkaraNa thatuM nathI te AraMbhela kAryanI siddhi kaI rIte thaze ? kAraNa ke, vipratipatti- vivAdanI jema saMdehanA paNa aparimita prakAro saMbhave che te pitAnI ja meLe punaH punaH zaMkAo uThAvIne evI keTalI zaMkAonuM nivAraNa karI zakAya ? ane vaLI, sAmarthya batAvavA chatAM jene kevaLa pitAnA ja pakSane Agraha che, evA prativAdIne vizvAsa te saMbhavato ja nathI te pachI e AraMbhela kAryane kevI rIte jANaze? kAraNa ke, sAdhana(heta)nI jema hetunA samarthananuM paNa kadarthana arthAta khaMDana karanAra prativAdIone te nathI eTale, sAdhana ( heta) kahyA pachI tenuM samarthana karyuM na hoya te paNa doSa nathI. mATe e nakkI thayuM ke samarthana karavAmAM na Ave te guNa nathI tema doSa paNa nathI. (0i) atha vADhiA tiita sAmartha renavidhiyArA tati saraya ! asyeti prativAdinaH / etadakaraNe iti sAmarthya pradarzanAvidhAne / . karaNe tu yadeva saMdehasya vivAdasya vA bhavedAspadam , tasyaivoddhAraM kurvANa: samalaM kriyate prauDhatAguNena, yaduddharet tatsaMdigdhameva vivAdApannameva coddharedityevamavadhAyete, na tu yAvat saMdigdhaM vivAdApannaM vA tAvat sarvamuddharedeva; asaMkhyAtA hi sandehavivAdayorbhedAH, kastAna kAsnyena jJAtuM nirAkartuM vA zaknuyAt / / iti yAvattebhyaH prasiddhiH pratibhA vA bhagavatI pradarzayati, tAvaduddharaNIyam , tadadhikoddhArakaraNe tu kada rthyate siddhasAdhanAbhidhAnAdidoSeNa-siddhamapi sAdhayaMzca kadA nAmAyaM vAvadUko viramediti satyaM vyAkulAH smaH, ekena pramANena samarthitasyApi hetoH punaH samarthanAya pramANAntaropanyAsaprasaGgAt , sAdhyAderapyevam , iti na kAJcidamuSya sImAnamAlokayAmaH / tena siddhasya samarthanamanarthakatvAd na kartavyam / 'siddhasAdhyasamuccAraNe siddhaM sAdhyAyopadizyate' iti nyAyAt sAdhyasiddhaye tvabhidhAnamatyAvazyamupeyam , aparathA hyasiddhamasiddhena sAdhayataH kiM nAma na siddhayet / / yatra tu siddhatvenopanyastasyApi siddhatvaM saMdigdhaM vivAdAdhirUDhaM vA bhavet , tatra tatsamarthanaM sArthakameva / tataH sthitametad * yo yat siddhamabhyupaiti, taM prati na tatsAdhanIyamiti / paraMtu samarthana kare te- je kaMI saMdeha ke vivAdane viSaya hoya tene ja uddhAra-parihAra karIne vAdI prauDhatA guNathI suzobhita thAya che. eTale ke vAdI jene uddhAra kare che te saMdigdha ja hoya che agara vivAdApana ja hoya che evuM Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 22], vAdyavadAtatvanirNayaH / 135 avadhAraNa karavAmAM ( mAnavAmAM ) Ave che, para'tu jeTaluM sadigdha ke vivAdA panna hoya te saghaLAnA uddhAra karavA ja joie evuM avadhAraNa karavAmAM Avatu nathI. kAraNa ke, sa Mdeha ane vivAdanA asakhyAta bhedo che to saMpUrNa paNe te saghaLAne jaNavAne athavA nirAkaraNa karavAne kANu samatha hoI zake ? mATe prativAdI dvArA jeTalA sadeho prasiddha thAya athavA ( potAnI) nirmaLa (zuddha) pratibhA vaDe jeTalA jaNAya taiTalAnA ja uddhAra karavA yeAgya che paNa tenAthI adhikanA uddhAra karavAmAM to siddha sAdhanAdi doSo vaDe vAdInI karthanA thAya che. siddha padArthane sAdhato A vAcAla kAre viramaze ?, ame te kharekhara vyAkuLa (kaTALI gayA) chIe kAraNa ke eka pramANathI hetunuM samarthana thayA pachI paNa khIjA pramANamAM hetunuM samarthana karavAne prasa...ga che ja; vaLI pAche sAdhyAti viSe paNa puna: samana karaze ja eTale A vAdInI kAI sImA (maryAdA, virAma sthaLa ) ame jotA nathI-(zrotAgaNane AvA anubhava thatA hovAthI) siddhanuM samarthana niratha ka karavuM na joIe. jayAM siddha ane sAdhya bannenu kathana hAya tyAM siddhanuM kathana sAdhyane mATe che" e nyAye sAdhyanI siddhi mATe siddha evA sAdhana-(hetu)nu' abhiyAna (kathana) avazya karavu' joIe. kAraNa ke, jo asiddha vaDe asiddhanI siddhi thatI hoya te| pachI kazu ja asiddha raheze nahi, madhu ja siddha thaI jaze arthAt sAdhyane siddha karavA mATe siddha hetunA ja prayAga karavA joI e paraMtu siddha hetunA upanyAsa-(pracAga) karyA hAya tA paNa jayAM tenI siddhatA sadigdha hAya athavA vivAdApanna heAya tyAM teA hetunu' samA~na sAka (sala) ja che. tethI e nakkI thayuM ke je puruSa jene siddha mAnatA hoya tenA pratye te pAne siddha karavAne prayatna karavA na joI e. (Ti0 ) tebhya iti prativAdibhyaH / asyeti samarthakapramANasya / aparatheti upeyAbhAve / 10. bauddho hi mImAMsakaM pratyanityaH zabdaH sattvAt, ityabhidhAyobhayasiddhasyArthakriyAkAritvarUpasya sattvasyAsiddhatvamuddharan na kamapyarthaM puSNAti, kevalaM siddhamevArthaM samarthayamAno na sacetasAmAdarAspadam / anaikAntikatvaM punarAzaGkyoddharannadhiroparyAta sarase sabhyacetapti svaprauDhivallarIm / tadiha yathA - kazcit cikitsakaH kutazcit pUrvarUpAdeH saMbhAvyamAnotpatti doSaM cikitsati, anyaH kazcidutpannameva, kazcittvasaMbhAvyamAnotpattitayA'nutpannatayA ca nizcitAbhAvam ityete trayo'pi yathottaramuttamamadhyamAdhamAHH tadvadvAdyapyekaH kathaJcidAzakyamAnodbhAvanaM doSaM samuddharati aparaH paro - " " " dbhAvitam anyasyanAzakyamAnodbhAvanamanudbhAvitaM ceti ete'pi trayo yathottaramuttamamadhyamAdhamA iti paramArthaH / " "svapakSasiddhaye vAdI sAdhanaM prAgudIrayet / thati prauDhi: priyA taMtra, ToNAnApi tavruddhot / / / '' kRti saMpra zno; Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaadyvdaattvnirnnyH| [ 8. 22 ha10 jemake-bauddha mImAMsaka pratye "ninjaH phADa naravA" e pramANe kahIne je ubhayavAdIne siddha evA artha kiyAkAritva rUpa "satva hetunA asiddhatA deSane uddhAra-parihAra kare che te tema karIne koI paNa ane siddha kare che ema na kahevAya, paraMtu kevala siddha padArthanuM ja samarthana kare che ema kahevAya. tethI, te sahRdaya vidvAnonA Adarane pAtra thatI nathI, paraMtu jo te "sarva" hetumAM anaikAtika doSa vyabhicAranI zaMkA karIne tene uddhAra kare te te sabhyanA rasika aMtaHkaraNamAM pitAnI pratibhArUpa velane repe che, (svapratibhAnI chApa eTale prabhAva pADe che, jemake, koI eka cikitsaka pUrvarUpAdi-eTale ke raganI pUrvAvasthAne AdhAre AgaLa upara utpanna thanAra rogarUpa doSanI cikitsA kare che, jyAre bIje cikitsaka utpanna thayelA doSanI cikitsA kare che, ane koIka cikitsaka te je (deSa)nI utpatti thavAnI nathI ane je utpanna paNa nathIeTale ke je rogane abhAva nizcita che tenI cikitsA kare che, A rIte e traNe cikitsake anukrame jema uttama, madhyama ane adhama kahevAya che tema ahIM vAdamAM paNa vAdI prativAdI taraphathI je doSanA u&AvananI saMbhAvanA hoya tene uddhAra kare che. jyAre bIje vAdI prativAdIe dIdhela deSane parihAra kare che ane keIka vAdI te je doSanA uddhAvananI saMbhAvanA nathI ane je deSa ubhAvita nathI tene uddhAra kare che, tyAre A traNe vAdIo anukrame uttama, madhyama ane adhama kahevAya che. kahyuM che ke "vAdI pitAnA pakSanI siddhi mATe prathama hetu kahe, ane je pratibhApriyAne sAthe hoya te hetumAMnA asiddhatAdi deSane paNa parihAra kare." __- 611. dvitIyakakSAyAM tu prativAdinA svAtmano nirdoSatva siddhaye vAdivadavadAtameva vaktavyam / dvayaM ca vidheyam--parapakSapratikSepaH, svapakSasiddhizca / tatra kadAcid dvayamapyetadekenaiva prayatnena nirvaya'te, yathA-nityaH zabdaH kRtakatvAt , ityAdau viruddhodbhAvane, parapraharaNenaiva paraprANavyaparopaNAtmarakSaNaprAya caitat prauDhatArUpapriyasakhIsamanvitAmeva vijayazriyamanuSaJjayati / asiddhatAyuddhAvane tu svapakSasiddhaye sAdhanAntaramanityaH zabdaH sattvAdityupAdadAnaH kevalAmeva tAmavalambate / tadapyanupAdadAnastvasiddhatAyudbhA. vanabhUtaM zlAghyatAmAtrameva prApnoti, na tu priyatamA vijayazriyam / 7 11 bIjI kakSAmAM prativAdIe paNa pitAnA pakSanI nirdoSatA siddha karavAne vAdInI jema jeTaluM zuddha-nirdoSa hoya teTaluM ja bolavuM joIe. ane parapakSane parihAra tathA svapakSanI siddhi e banne kAryo karavA joIe, temAM koI vAra ukta ane kAryo eka ja prayatnathI paNa thaI jAya che, jemake-zabda nitya che, kRtaka hovAthI A anumAnanA hetune viSe jyAre te viruddha che ema kahevAmAM Ave che tyAre zatrune mAravAthI zatranuM mRtyu ane pitAnI rakSA jema eka ja prayatnathI siddha thAya che tema ahIM paNa viruddha doSa batAvavAthI Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 8. ra2] ghAghavAtAvaniyaHi " vAdInuM dUSaNa thavA sAthe ja pitAne prauDhatArUpa priyasakhI samanvita vija' cazrI maLe che. arthAt jyAre hetune viruddha kahyuM tyAre e siddha thayuM ke kRta kane avinAbhAva anitya sAthe ja che paNa nitya sAthe nathI ethI vAdIne ' zabda nityatApakSa khaMDita thavA sAthe ja prativAdIne zabdAniyatApakSa siddha thA, eTale prativAdIne zabdanI anityatA siddha karavA mATe jude prayatna " kare paDatuM nathI, Ama viruddhAvanathI vAdInuM khaMDana ane prativAdInA - pakSanI siddhi e banne kAryo thAya che. paNa svapakSanI siddhi mATe hetunA asiddhatAdi denuM uddabhAvana karavAmAM Ave tyAre nirAH pAdara taravA (zabda anitya che, sata hovAthI) e pramANe anya sAdhana(hata)nuM grahaNa kare che, eTale tene kevala vijayazrI ja vare che, paNa tenI prauDhatA siddha thatI nathI. paraMtu je te asiddhabhAvana ja kare ane svapakSanI siddhi mATe anya hetunuM grahaNa na kare te asiddhatAdideSa batAvavArUpa mAtra lAvyatA ja prApta kare che paraMtu ISTa evI vijyazrI prApta karI zakatA nathI. (di0) dvitIyakakSAyAmityAdi / tAmiti vijayazriyam / tadapIti sAdhanAntaramapi / 12. yadudayano'pyupAdizat-vAdivacanArthamavagamyA'nUdya dUSayitvA prativAdI svapakSe sthApanAM prayuJjIta, aprayuJjAnastu dUSitaparapakSo'pi na vijayI, glAghyastu syAt mAtmAnamarakSan paraghAtIva vIraH" iti / tadyadIcchet prauDhatAnvitAM vijayazriyam , tannA'prayatnopanatAM tayoH prANabhUtAM hetoviruddhatAmavadhIrayet , nipuNataramanviSya sati saMbhave tAmeva prasAdhayet / na ca viruddhatvamudbhAvya svapakSasiddhaye sAdhanAntaramabhidadhIta, vyarthatvasya prasakteH / evaM tRtIyakakSAsthitena vAdinA viruddhatve parihate caturthakakSAyAmapi prativAdI tatparihAroddhArameva vidadhIta, na tu dUSaNAntaramudbhAvya svapakSaM sAdhayet , kathAvirAmAbhAvaprasaGgAt / nityaH zabdaH kRtakatvAt , ityAdau hi kRtakatvasya viruddhatvamudbhAvayatA prativAdinA niyataM tasyaivA'nityatvasiddhau sAdhanatvamadhyavasitam , ata eva na tadA'sau sAdhanAntaramAracayati / sa cedayaM caturthakakSAyAM tatparihAroddhAramanavadhArayan prakArAntareNa parapakSaM pratikSipet , svapakSaM ca sAdhayet , tadAnI vAdinA taddUSaNe kRte sa punaranyathA samarthayet , ityevamanavasthA / g12 A viSayamAM udayanAcAryuM paNa kahyuM che ke, "vAdInA vacanano artha jANIne pachI tene anuvAda karI tene dUSita karIne prativAdI svapakSanI sthApanA kare. paNa je te pitAnA pakSanI sthApanA (siddhi) na kare te vijayI banato nathI, mAtra slotha bane che jema ke, pitAnI rakSA nahi karanAra paraMtu zatrune. haNanAra vIra kahevAya che. paNa vijayI kahevAtuM nathI eTale je prativAdI 1. tatra-putra Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 vaadyvdaattvnirnnyH| [8. 22-. prauDhatA samanvita vijyazrI Ichate hoya te teNe vinA prayane (sahajabhAve) prApta thatI tathA prauDhatA ane vijyazrInA prANabhUta (kAraNabhUta) evI hetunI viruddhatAnI upekSA karavI nahIM-tenA pratye bedhyAna (bedarakAra) thavuM nahIM paNa sAvadhAnIthI tenI zodha karavI joIe ane je tene saMbhava hoya te te siddha - karavI joIe, ane viruddhatA doSa batAvyA pachI svapakSanI siddhi mATe anya hitu kahe na joIe, kAraNa ke tema karavAmAM vyartha svadoSane prasaMga Ave. che. vaLI trIjI kakSAmAM rahela vAdIe je viruddhatAne parihAra karyo hoya te cethI kakSAmAM rahela prativAdI paNa te parihArane uddhAra (parihAra) ja kare paNa anya dUSaNa ApI svapakSa siddhi na kare kAraNa ke, te rIte te vAdakathAnI samApti thAya ja nahIM, te A pramANe-- "nirava ravAn ItyAdi anumAnamAM kRtakatva hetumAM viruddhatA doSa batAvanAra prativAdIe "kRtakRtva hetuthI anityatvanI siddhi thAya che e. cekasa nizcaya karela che, eTalA ja mATe e prativAdI anya sAdhana hatuM). kahetuM nathI. have je e ja prativAdI cethI kakSAmAM vAdIe kahela parihArane uddhAra kema kare eno nizcaya kare nahi ane anya prakAre je vAdInuM khaMDana kare ane svapakSane sAdhe te vAdI tenA pakSane dUSita kare tyAre vaLI te prativAdI anya prakAre svapakSane siddha kare ane e rIte anavasthA deSa Ave che. (Ti0) tayoriti prauDhatAvijayazriyoH / tAneveti viruddhatAmeva / evaM tRtIyeti / tasyai-- veti zabdasyaiva / asAviti prativAdI / .. 13. kiJca, evaM cet prativAdI viruddhatvodbhAvanamukhenA'nityatvasiddhau svIkRta-- mapi kRtakatvaM hetuM parihatya sattvAdirUpaM hetvantaramurarIkuryAt , tadA vAyapi nityatvasiddhI tamupAttaM parityajya pratyabhijJAyamAnatvAdi sAdhanAntaramabhidadhAnaH kathaM vAryeta / anivAraNe tu saivAnavasthA susthAyate / tadidamiha rahasyam-upakrAntaM sAdhanaM dUSaNaM cA parityajya nAparaM tadudIrayediti / g13 vaLI ukata prakAre prativAdIo viruddhavAdi dezanA udubhAvana dvArA anityatvanI siddhimAM mRtaka hetune svIkArela hovA chatAM tene tyAga karIne te je "sattvAdi rUpa bI heta svIkAre te e ja nyAye vAdI paNa nityatvanI siddhi mATe grahaNa karela te kRtakatva hetune tyAga karI pratyabhijJAyamAnava vigere rUpa anya hetane kahe to tene kema vArI zakAya ? ane je tene vAravAmAM na Ave te e ja anavasthA deSa AvI UbhuM rahe che, tethI ahIM A prakaraNamAM) kahevAne sAra e che ke, prathama svIkArela sAdhanavacana ke duSaNavarga nane tyAga karIne bIjA sAdhanavacana ke dUSaNavacano uccAra kara joIe nahi. .. 14. viruddhatvobhAvanavat pratyakSeNa pakSabAdhodbhAvane'pyekaprayatnanirvatrye eMva parapakSapratikSepasvapakSasiddhI / kadAcid bhinnaprayatnanirvatya ete saMbhavataH, tatra cAyameva Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8.22] pAdyatadAtatvanirNayaH / 139 kramaH- prathamaM parapakSapatikSepaH, tadanu svapakSamiddhiriti / yathA-nityaH zabdazcAkSuSatvAt , prameyatvAd vA, ityukte'siddhatvAnaikAntikatvAbhyAM parapakSaM pratikSipet , anityaH zabdaH kRtakatvAt , ityAdinA ca pramANena svapakSaM sAdhayet / " $14 viruddhatva deSanA ubhAvananI jema pratyakSa pramANathI pakSanI bAdhAnuM uddabhAvana karavAthI paNa parapakSanuM khaMDana ane svapakSanI siddhi e ane kAryo " eka ja prayatnathI siddha thAya che. paNa koI vakhata jyAre bhinna prayatnathI e ... bhannenI nispatti samave che tyAre bha 2pramANe cha' '' pahelAM parapakSanuM khaMDana karavuM joIe ane tyAra pachI svapakSanI siddhi 42vI . bha hai-(nityaH zabdaH, cAkSuSatvAt prameyatvAd vA)-'zam nitya che, cAkSuSa hevAthI ke prameya hovAthI e pramANe vAdIe anumAna kahyA pachI prativAdI prathama temAM asiddhatA ane anekanikatA e banne deze dvArA para pakSanuM khaMDana kare ane pachI zabda anitya che, kRtaka hovAthI' ityAdi pramANa (anumAna) dvArA svapakSane siddha kare. . (Ti0) pate iti parapakSapratikSepasvapakSasiddhI / . 615. nanu na paraM nigRhya svapakSasiddhaye sAtranamabhidhAnArham , parAjitena sArdhaM - vivAdAbhAvAt, na khalu loke'pi kRtAntavaktrAntarasaMcAriNA saha raNo dRSTaH zruto veti / tat kimidAnI dvayojiMgISatoH kaciddeze rAjyAbhiSekAya svIkRtavibhinnarAjabIjayo rekazcadanyataraM nihanyAt , tadA svIkRtaM rAjabIjaM na tatrAbhiSiJcet ?, tadarthameva hyasau ...... paraM nihatavAn / akalaGko'pyabhyadhAt "viruddhaM hetumudbhAvya vAdinaM jayatItaraH / AbhAsAntaramudbhAvya pakSasiddhimapekSate // 1 // " iti / parapakSaM ca dUSayan yAvatA doSaviSayaH pratIyate, tAvadanuvaMdet , nirAzrayasya doSasya pratyetumazakyatvAt / na ca sarva doSaviSayamekadaivA'nuvadet , evaM hi yugapad doSAbhidhAnasya kartumazakyatvAt , krameNa doSavacane kArye tato nirdhArya punaH prakRtadoSaviSayaH pradarzanoyaH, apradarzite * tasmin doSasya vaktumazakyatvAt , tathA ca dviranubAdaH syAt , tatra ca prAktanaM sarvAnubhASaNaM vyarthameva bhavediti / anuvAdazcA'nityaH zabdaH kRtakavAdityukte kRtakavAdityasiddho hetuH, kRtakatvamasiddham , asiddho'yaM heturityevamAdibhiH prakArairanekadhA saMbhavati / ' pha15 zaMkA-parane nigraha karyA pachI svapakSanI siddhi mATe sAdhana- (hetu-anumAna)nuM kathana karavuM e yogya nathI, kAraNa ke parAjita sAthe Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . vAghavAtavara H . 8. 22vivAda saMbhave nahi, lekamAM paNa yamarAjanA mukhamAM pravezI janAra sAthe laDavAnuM dekhyuM ke sAMbhaLyuM nathI. samAdhAna-kaI dezamAM rAjyAbhiSeka mATe svIkArela bhinna-bhinna che rAjabIja (rAjakumAra) paraspara jigISa hoya ane temAMthI eke bIjAne haNa nA hoya tyAre zuM te svIkRta rAjabIjane rAjyAbhiSeka nathI karAta? rAjyAbhiSeka mATe te teNe bIjAne haNuM nAkhyuM hatuM, eTale haNavA mAtrathI samApti thatI nathI paNa rAjyAbhiSeka thA jarUrI che, tema vAdIne parAjya Apa e paryApta-(pUratuM nathI paNa pitAnA pakSanI siddhi paNa karavI paDe che. A viSayamAM akalake paNa kahyuM che ke, prativAdI viruddhatA (deSa) batA- vIne vAdIne jIte che, ane bIjA (asiddhatAdi) hetvAbhAse batAvIne sva- - - pakSanI siddhi paNa tene karavAnI hoya che parapakSane dUSita karatI vakhate jeTaluM kahevAthI deSane viSaya pratIta thAya, teTalA aMzane anuvAda kare. kAraNa kedezanA viSaya-AzrayanI jANa na hoya te deSanI jANa thatI nathI. vaLI prativAdIe ekIsAthe deSanA samagra viSayane anuvAda na karavuM joIe, kAraNa ke, doSonuM abhidhAna ekIsAthe karavuM zakya nathI. eTale anuvAda dvArA deSAbhidhAna kemathI ja karavuM paDe tyAre prathama je kaMI kahyuM hoya temAMthI punaH nizcaya karIne je deSa kahevuM hoya tene viSaya batAva paDe, kAraNa ke viSaya batAvavAmAM na Ave tyAM sudhI doSa ApI zakAto nathI. A rIte eka ja viSayane be vAra anuvAda kare paDe ane ema karavAthI prathama je saMpUrNane anuvAda karyo hoya che te te nirarthaka ja banI jAya che ane zaniH phA tavAvAti, -(zabda aniya che, kRtaka hovAthI) ema vAdIe kahyuM hoya tyAre tene anuvAda "tacvata' e hetu asiddha che. "utA asiddha che, athavA A hetu asiddha che, ema aneka prakAre saMbhave che. (ra0) tathati navIkAryameva ati . 616. atha dUSaNamekamanekaM vA kIrtayet , kimatra tatvam ? / parSadajijJAsAyAmekameva, tasmAdeva parapakSapratikSepasya siddherdvitIyAdidoSAbhidhAnasya vaiyarthyAt , tajijJAsAyAM ca saMbhave yAvat sphUrtyanekamapi prauDhiprasiddheH, iti brUmaH / "dUSaNaM parapakSasya svapakSasya ca sAdhanam / prativAdI dvayaM kuryAd bhinnAbhinnaprayatnataH // 1 // " iti saMgrahazlokaH / $16 zaMkA-prativAdIe eka dUSaNa ApavuM ke aneka? A viSayamAM zo niyama che ? samAdhAna-sabhAnI jijJAsA na hoya te eka ja dUSaNa ApavuM. kAraNa ke, tethI parapakSanuM khaMDana siddha thaI jatuM hovAthI be, traNa ke vadhAre dUSaNanuM kathana nirarthaka che ane je sabhAne jijJAsA hoya te skRti pramANe aneka - Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 22] vAdyabadAtatvanirNayaH / dUSaNe ApavAthI prauDhatAnI prasiddhi thAya che ema amAruM kahevuM che. A viSa canA saMgrahaplekamAM kahyuM che ke, "parapakSanuM dUSaNa ane svapakSanuM sAdhana e ane kAryo prativAdI eka ke aneka prayatnathI kare. (0i) ramati prabhAva hotuM - 617. tRtIyakakSAyAM tu vAdI dvitIyakakSAsthitaprativAdipradarzitadUSaNamadUSaNaM kuryAt , apramANayecca pramANam , anayoranyatarasyaiva karaNe vAdAbhAsaprasaGgAt / 17 trIjI kakSAmAM vAdI bIjI kakSAmAM prativAdIe batAvela dUSaNane aSaNa siddha kare, ane pramANane apramANu siddha kare, A banne kAryomAMthI 'vAdI keI eka kArya kare ane bIjuM na kare te vAdAbhAsane prasaMga Ave. " (0i) vRttItyAra nathati sarSaNapramANa cAra rati cA * pramANamiti pUrva svayamazIkRtam / 618. udayano'pyAha-"nApi pratipakSasAdhanamanivartya prathamasya sAdhanatvAvasthitiH, zaGkitapratipakSatvAditi, adUSayaMstu rakSitasvapakSo'pi na vijayI, zlAghyastu syAd , vaJcitaparaprahAra iva tamapraharamANa iti ca" iti / ha18 udayane paNa kahyuM che ke-"pratipakSa (prativAdI)nA sAdhananuM nirAkaraNa * ryA sivAya (khaMDana karyA vinA) vAdInA hetunI sAdhanA nizcita thatI nathI. kAraNa ke, tenA virodhanI zaMkA UbhI ja rahe che. potAnA pakSanI rakSA karyA chatAM paNa je parapakSane dUSaNa na Ape te te vijayI banatA nathI paNa prazaMsA pAme che, anyanA prahArathI pitAne rakSatA paNa anya upara prahAra nahi karatA ddhAnI jema. 19. na ca prathama pramANaM dUSitatvAt parityajya parodIritaM ca pramANaM dUSayitvA svapakSasiddhaye pramANAntaramAdriyeta, kathAvirAmAbhAvaprasaGgAdityuktameva / ata eva svasAdhanasya dUSaNAnuddhAre paraMsAdhane viruddhatvodbhAvane'pi na jayavyavasthA, tadudvAre tu tadudbhAvanaM sutarA vijayAyeti ko nAma nAnumanyate ? / so'yaM sarvavijayebhyaH zlAghyate. vijayo yatparo'GgIkRtapakSaM parityAjya svapakSArAdhanaM kAryata iti vAdI tRtIyakakSAyAM prativAdipradarzitaM dUSaNaM dUSayet pUrva, pramANaM cApramANayediti / . g19 vaLI prativAdIe duSita karelA pitAnA prathama pramANane parityAga karIne tathA prativAdInA pramANane dUSita karIne vAdIe pitAnA pakSanI siddhi mATe anya pramANa svIkAravuM na joIe, kAraNa ke, tema karavAthI kathAne virAma ja thAya nahi, e ame agAu kahI ja gayA chIe. eTalA ja mATe pitAnA sAdhananA dUSaNane uddhAra karyA vinA je vAdI paranA sAdhanamAM viruddhatvadeSanuM udubhAvana kare to paNa tethI jaya pAmatuM nathI paraMtu je svasAdhananA dezone Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAde yAvatsphUrti vaktavyam / [8.23uddhAra karIne paranA sAdhanamAM viruddhatvanuM udubhAvana kare te sArI rIte vijayane prApta kare che ema keNa nahi mAne ? vAdIne e vijaya sarvazreSTha che jemAM prativAdIne pitAnA pakSane tyAga karI vAdInA pakSanI ArAdhanA karavAnI pharaja paDe che. A rIte trIjI kakSAmAM vAdI prathama prativAdIe batAvela duSaNane duSita 42 bhane pachI tanA pramANune mapramANu 42. (Ti.) parodIritamiti prativAdinA prarUpitam / taduddhAre iti svasAdhane dUSaNo.. ddhAre / tadudbhAvanamiti parasAdhane viruddhatodbhAvanam // 22 // iti zrIsAdhupUrNimAgacchIyazrImadAcAryaguNacandrasUri ziSyapaM jJAnacandraviracite ratnAkarAvatArikATippanake'STamaH paricchedaH // pranthAnam 61, akSara 28 // sakalagranthAnam 2101, a09 // 620, evaM caturthapaJcamakakSAdAvapi svayameva vicAraNIyam / / 22 / / . .. 20 thI ane pAMcamI kakSA viSe paNa A ja rIte pitAnI meLe vicArI levuM joIe. atha tattvanirNinISuvAde kiyatkakSaM vAdiprativAdibhyAM vaktavyamiti nirNetumAhuHumayostatvanirNinIputve yAvat tattvanirNayaM yAvat sphUrti ca vAcyam // 23 // 61. ekaH svAtmani tattvaniNinIpuH, parazca paratra, dvau vA parasparam , ityevaM dvAvapi yadA tattvanirNinIpU bhavatastadA yAvatA tattvasya nirNayo bhavati, tAvat tAbhyAM . . sphUrtI satyAM vaktavyam , anirNaye vA yAvat sphUrti tAvad vaktavyam / have tatvanirthinISanA vAdamAM vAdI prativAdIoe keTalI kakSA sudhI bolavuM tene nirNaya- vAdI prativAdI bane taniNinISa hoya to tatvano nirNaya thAya tyAM sudhI bhane bhUti hAya tyAM supI mAlame. 23. g1 eka svAtmani tatvanirminISa hoya ane bIje paratra tatvanirNinISa hoya, athavA bane paraspara paratra tatvanirthinISa hoya e pramA jyAre bane tavaniNinISa hoya tyAre tyAM sudhI tatvano nirNaya thAya tyAM sudhI skUti pramANe bolavuM joIe, athavA nirNaya thAya tema na hoya te jyAM sudhI kRti hoya tyAM sudhI belivuM joIe. 62. evaM ca sthitametat svaM svaM darzanamAzritya samyak sAdhanadUSaNaiH / . jigISonirNinISorvA vAda ekaH kathA. bhavet // 1 // bhaGgaH kathAtrayasyA'tra nigrahasthAnanirNayaH / zrImadranAkaragranthAd dhIdhanairavadhAryatAm // 2 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kartuH prazasti / 143 prameyaratnakoTIbhiH pUrNo ratnAkaro mahAn / tatrAvatAramAtreNa vRtterasyAH kRtArthatA // 3 // ... 62 ane bhAma me nahI thathu :-- - pitapotAnA darzana(mata)ne AzrayIne samyapha sAdhanavacana ane dUSaNavacana vaDe jigISa ke tavanirNinISane je vAda che te ja eka kathA che. 1 A viSayamAM kathAnA traNa prakAra(vAda, jalpa, vitaMDA)nuM khaMDana tathA nigrahasthAnano nirNaya buddhimAnee zrImasyAdvAdaratnAkaramAMthI jANI le. 2 125 4-- mahAna syAdvAdaranAkara grantha kareDe prameyarUpa ratnathI paripUrNa-bharapUra .cha, bhane tabhA pradeza 42 // 4 // mAtrayI 4 mA nI sAtA (sAta) che." 3 ... 63 pramANe ca prameye ca bAlAnAM buddhisiddhaye / kiJcid vacanacAturyacApalAyeyamAdadhe // 1 // nyAyamArgAdatikrAntaM kiJcidatra matibhramAt / yaduktaM tArkikaiH zodhyaM tat kurvANaiH kRpAM mayi // 2 // AzAvAsaHsamayasamidhAM saMcayaizcIyamAne . strInirvANocitazucivacazcAturIcitrabhAnau / prAjApatyaM prathayati tathA siddharAje jayazrI yasyodvAhaM vyaghita sa sadA nandatAd devasUriH // 3 // prajJAtaH padavedibhiH sphuTadRzA saMbhAvitastArkikaiH kurvANaH pramadAd mahAkavikathAM siddhAntamArgAdhvagaH / durvAdhakuzadevasUricaraNAmbhojadvayISaTpadaH zrIratnaprabhasUriralpataradhIretAM vyadhAd vRttikAm // 4 // vRttiH paJca sahasrANi yeneyaM paripaThyate / bhAratI bhAratI cA'sya prasarpanti prajalpataH // 5 // iti pramANanayatattvAloke zrIratnamabhAcAryaviracitAyAM ratnAkarAvatArikAkhyalaghuTIkAyAM vAdasvarUpanirNayo nAmASTamaH pricchedH| tatsamAptau ca samApteyaM ratnAkarAvatArikA''khyalaghuTIkA // 1 dvivacanam / .. .. . . Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 . tuM kare ! g3. pramANa ane prameyanA viSayamAM je bALa che, temanI samaja (buddhinA vikAsa) mATe ane temanAmAM kAMIka vacananI caturAI tathA capalatA Ave mATe A TakAnI racanA karI che ? matibhramane kAraNe kyAMka nyAyamArgane atikrama ullaMghana) karI A (graMtha) " mAM kaMI kahyuM hoya te tAki ke mArA upara kRpA karI enuM saMzodhana kare. 2 digaMbarenA siddhAntarUpa samidha (lAkaDA)nA saMcaya (samUha)thI varSamAna vRddhi pAmate-puSTa thata) ane strInirvANane siddha karavAmAM ucita evA pavitra vacananI cAturI jemAM che evA agni samakSa siddharAja jyAre prajApati (purohita) banyA tyAre jayazrI tene varI te devasUri sadA prasanna raho (vRddhi pAmo) eTale ke siddharAja samakSa strI mukti viSe vAda thayA temAM digambaranA siddhAntanuM khaMDana karIne pavitra vacane vaDe strImuktinI sthApanA karI jeNe jayalAbha karyo te devasUri prasanna rahe. 3 padane jANanAra vaiyAkaraNae jene AzcaryathI) vikasita AMkhe joyA che, tAkikAe jemanuM bahumAna karyuM" che, je mahAkavinI kathAne AsAnIthI kare che, je siddhAntanA pAragAmI che ane durvAdIone mATe aMkuza jevA zrIdevasUrinA caraNakamaLamAM je bhramararUpa che, e alapatara buddhivALo zrIratnaprabhasUrie A vRttine racI che. 4 - A pAMca hajAra zlekapramANa vRttinuM je paThana kare che (je bhaNe che) tenI kAMti, rati eTale utsAha ane vANI athavA vidyA bolatI vakhate prasaraNa pAme che te vistAra pAme che.) 5 e pramANe pramANunayatavAleka' nAmanA graMthamAM zrI ratnaprabhAcArya mahArAja viracita ratnAkarAvatArikA" nAmanI laghuTIkAmAM vAdasvarUpane nirNaya nAmanA AThamA paricchedane zrIravatAcalacitrakUTAdi prAcIna (jI) tIrthoddhAraka zrIvijyanItisUrIzvarajInA ziSyANa sani malayavijayajIe svaabhyAsa samaye karela guja2 bhASAnuvAda pUrNa thayA. (50) AzAvAsaH ityAdi padye prAjApatyamiti purodhastvam / samAptamaSTamaparicchedavivaraNam / tatsamAptau ca ratnAkarAvatArikApaJjikA - sivilaughamadamadhyAsAmI chA ' ' . zrIsthUlabhadravaMze harSapurIye kriyAnidhau gacche / devyA cakrezvaryA dattavaraH paSThapAraNakI // 1 // zrIgUrjarendrakarNodghoSitamaladhAriviMzadavarabirudaH / zrIabhayadevasUrinirIhacUDAmaNiradIpi . // 1 // zrIhemacandrasUristacchiSyo granthalakSakartA'bhUt / zrIgUrjarajayasiMhakSitipatinatacalananalinayugaH // 3 // . municandrasUri-haribhadrasUri-naracandrasUrayaH saardhaaH| teSAmanvayatilakaH sUriH zrItilaka ityuditaH // 4 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kartuH prshsti| tasyAsmi priyaniSyo'haM sUriH zrIrAjazekharaH / vidvatprasAdato granthaprathanArabdhapauruSaH // 5 // so'haM mohatamaHstomavihastajanadIpikAm / paJjikAM racayAmAsa vineyajanarajjikAm // 6 // doSaH kazcana yo'trAbhUt mama prAtibhamAnyataH / dUre kAryaH sa dhImadbhiH kurvANairmamatAM mayi // 7 // puSpadantAvimau dIpau yAvad dyotayato 'jagat / tAvannandyAdayaM grantho vidagdhajanavallabhaH // 8 // // ' (Ti0) - duSTavyantaravAdIndrasarpadamvujAmbudaH / jIyAd vijayasiMhaH zrIsAdhurAkAvidhuguruH // 1 // tamodhvaMsitapastejovimalIkRtabhUtalaH / / abhUdabhayadevAkhyaH sUristatpaTTamaNDanam // 2 // zrIcandrasUrirbhavamohamU vidhvaMsanotsitatapaHprabhAvaH / sAhityatarkAgamapAradRzvA zrIdevasUriH surasArthanutyaH // 3 // zrIsAdhupUrNimAgacchazrIbhAlatilakaprabhaH / vuddhayA jitamarutsUriH sUriH zrItilakaprabhaH // 1 // . kavitve rasaniHSyande kavinA'pyajitaprabhaH / pramANAgamaniSNAtastato'bhUdajitaprabhaH // 5 // jayI tataH zrIkanakaprabhAkhyaH sUriH sadA sadguNabaddhalakSaH / mArAntakRt projjvalazIlabhallaH kRpAkRpANAhatakopamallaH // 6 // tayAnalIno'stu guNairahIno yazobhibhUrirguNacandrasUriH / jayAGkarAjI bahubhavyarAjIpayojaheliH zritadharmakeliH // 7 // ratnAkarAvatArikAvaraTippanaM tajjJAnenduratpataradhIH svamatipravRddhaye / tacchiSyako racitavAn maladhAripUjyazrIrAjazekharagurozca nidezamApya // 4 // zrIrAjazekharagurugarimAnidhAnaM tAMgamAmbudhimahArpajalAbhilASI / madvAkyajAtamakhilaM tadanalpadoSaM nirdUSaNaM vyadhita satpratibhAmitazrIH // 9 // yadyapi kiJcinyUna jJAnAbhAvAnmayA bhavati racitam / tarachodhyaM vivudhajanairmayi kurvANaiH kRpAmuccaiH // 10 // saMvat 1476 varSe bhAdrabA vadi 10 // likhitaM mahirAja / / paM0 zAntimUrtiyogyam / liSitvA tasya // zrIH // 1 samAptA saMvat viSTapazipiviSTadRSTivizAkhamukhazizirAbhIzruparimitaparavANI (saM0 1636 varSe) vaizAkhavadi 11 vAsare ravivAre // zrImabRhattarakharataragacchAbhIzazrIjinabhanasUripadakumudacandra-zrIjinacandrasUribhUriguNamaNisamudrazrIjinasamudrasUripaTTodayAcalacUlAlaMkaraNahaMsazrIjinahaMsasUrirAjAnAM ziSyamukhyadhIpuNyasAgaramahopAdhyAyapadapuNDarIkacaJcarIkeNa panarAjamuninA . likhiteyaM svavAcanAya / zrImajjesalamerumahAdurge ||shriirstu ||ch| la / 2 mAtra chandomanaH / 19 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNI pR. 1. paM. 9, nava:' naya viSe-vizeSAvazyakabhASya (lA. da. granthamALA) gA. 2652-277; 4311-4327; tattvAzleAkavAtika 1.661.33; nyAyAvatAravRtti (siddha)i kA. 28 ityAdi jovAM. pR. 29, 5. 29. 'cArvAjA:' AtmA viSenI cArvAkanI carcA mATe juovizeSAvazyakabhASya gA. 2003-2059; 2104-2142; zAstravArtAsamuccaya kA. 30 thI; nyAyakumudacandra pR. 341 ityAdi. pR. 43. 718'vaunnA' auddhasa'mata satAnavAdanI carcA mATe juo-- nyAyakumudnacandra pR. 6; ane 37pa, pR. 62. sU. 56. caitanya '--AtmAnI carcA mATe jIe-nyAyakumudacandra pR. 259. pR. 72, 716. 'pauddhixx-karmanA astitva viSe ane te paudgalika che enI carcA mATe juo-vizeSAvazyakabhASya gA. 2066-2097; nyAyamudacandra pR. 809. pR. 80. sU. 57. vrui'-mukita ane tenA upAyAnI carcA mATe juo~~ nyAyakumudacaMdra pR. 823.. pR. 104. sU. 1. 'vArH' vAda viSenu naiyAyikasUtragata vivecana tenI vividha TIkAo sAthe ane dhamakIkRita vAdanyAya jovAM joI e. ane te bannenI prameyakamalamAtaDa ane pramANumImAMsAmAM je carcA karavAmAM AvI che te viSe pramANamImAMsAnAM bhASA-TippaNAmAM vivecana jovuM. pR. 108-124: Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cArvAka 7. 26. 1. sUtra vizeSanAmnAM sUcI kapila 6. 70, 76 mekalakanyakA 6. 81 zauddhodani 6. 75 . jaina 6. 43 . sugata 6. 74 tathAgatamata 7..31 . . sumeru 7. 33 tapanavandhu 6. 76 . syAdvAdin 6. 46 / 2. sUtragatapAribhASikazabdAnAM sUcI .. akSaNikaikAntavAdI 6. 70 apara 7. 11 ajJAna 1. 4 aparasaMgraha 7. 19 ajJAnanivRtti 6.3 apratIta 3. 14, 15 bhajJAnAtmaka 6. 24 apradarzitavyatireka 6. 70, 78 atyantAbhAva 3. 58, 65 apradarzitAnvaya 6. 59, 67 adharma 7..20 aprAmANya 1. 20 anadhyavasAya 1. 9, 6. 25 abhiprAyavizeSa 7. 1 bhanabhimata 1. 3, 42 abhimata 1.3 anabhIpsita 6. 38 abhisandhi 7. 11 anabhIpsitasAdhyadharmavizeSa 6. 16.. . abhIpsita 3. 14, 17 'ananvaya 6. 59, 66 artha 4.46 anAtmaprakAzaka 6. 24 arthakriyAsAmarthya 5. 2 anindriyanibandhana 2. 5 arthanaya 7. 14 anirAkRta 3. 14, 16 arthaprakAzakatva 1. 12 anugataviziSTAkArapratIti 5. 2 arhan 2, 24 anupalambha 3. 7. avakavya 1, 18 anupalabdhi 3. 54, 55, 93 . . avagraha 2. 6, 7 / anumAna 3, 2.. 6. 40, 71 avadhi 2. 20 anumAnanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNa 5. 42 bhavadhijJAna 2. 21 anumAnAbhAsa 6. 37 avayava 3. 28, 53 anuvRtti 3. 19 avAntarasAmAnya 3. 12, 7, 19 anekAntAtmaka 3. 39 avAya 2. 6, 9 . bhanekAntika 6. 47, 54 aviruddha 3.67 bhantApti 3. 37, 38 aviruddhAnupalabdhi 3. 93, 94 anyatarAsiddha 6. 51, 249 aviruddhopalabdhi 3. 68 anyathAnupapatti 3. 11, * 29, 6. 48, avisaMvAdI 4, 5 bhavyatireka 2. 77, 6. 70 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 sUtragatapAribhASikazabdAnAM sUcI asadaMza 3. 57 asiddha 6. 17, 18 asiddhapAdhanavyatireka 6. 70 asiddhasAdhyavyatireka 6. 70 masiddhobhayavyatineka 6, 70, 73 asiddhasAdhyanyatireka 6. 71 aspaSTa 3.1 asvasaMvidita 6. 225 AkAza 7. 20 bhAgama 3, 3, 4, 1; 6.10 AgamanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNa 6. 13 AgamAbhAsa 6. 83 AtmA 6. 11; 7. 8, 12 bhAnantarya 6. 2, 3 Apta 4, 4, 6. 71 Aptavacana 1. 1, 2 Ahata 6. 39 Alamvana 1, 18 indra 7. 39, 41 indriyanivandhana 2, 5 itaretarAbhAva 3. 58, 63 IhA 2. 6, 8, 11 uttaracara 3. 69, 71, 81, 95 utaracarAnupalabdhi 3. 101 / / utpalapatrazatanyatimeda 2. 17 upanaya 3. 40, 12, 49, 6. 80 upalabdhi 3. 51, 55, 67 upalamma 3. 7 upAdAnahAnopekSAbuddhi 6, 5 ubhayadharmavikala 6, 59, 62 umayAsiddha 6. 49, 50 . UrdhvatAsAmAnya 5. 3, 5 mahA 3. 7 sUtra 7. 25, 28, 49, 50 evaMbhUta 7. 27, 10, 52 evaMbhUtAbhAsa .7. 42 aikAntikapArthakya 7. 11 audAsInya 6. 1 . karaNa 6. 15 phartA 6. 19, 7, 5 kavalAhAravatva 2. 27 kAraNa 3. 19, 70, 79, 95, 104 kAraNatvavyavasthA 3. 73 kAraNA'nupalabdhi 3. 99 kArya 3. 69, 78, 95, 101 . kAryAnupalabdhi 3. 98 kAla 7. 20 kevalajJAna 2. 23, 6. 4 kevalI 8. 8 niyA 6. 19, 20, 6. 57 kriyA'nAviSTa 7. 42 kiyAvat 6. 20 kSaNikaikAnta vAdI 6. 74 kSAyopazamikajJAnazAlI 8. 8 gandharvanagara 6. 28 guNa 5, 6, 7 . gurvAdi 3. 11 8. 7 caturama 8. 10 cAkSuSatva 6. 50 caitanya 7. 8, 12, 56 jigISu 8. 2. 3 jIva 7. 10, 20 jJAna 1. 2, 18, 7. 57 tattva 7. 22 taravanirNinI 8. 2, 1, 23 tathopapatti 3. 29, 30 tadAkAra 4. 47 tadutpatti 1, 17 taka 3. 2, 7, 34 tarkAmAsa 6. 35 tiryagUrvatAsAmAnya 3. 5. tiryagsAmAnya 5. 3. 1 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtragatapAribhASikazabdAnAM sUcI 149 tIrthakara 1.7 vilakSaNa 3. 12. darzana 2. 7, 25 . dUSaNa 8.3 . dRSTAnta 3. 12, 13 .. dRSTAntavacana 3. 33 dRSTAntAbhAsa 6. 58, 69 dravya. 7. 9, 22, 24 dravyatva 7. 19, 22 dravyatvAmeda 7, 20 dravyApalApI 7. 30 dravyArthika 7. 5 dharma 3. 18; 7. 7. 8, 11, 20 gharmin 7. 7, dharmI 3. 20, 7, 9 * dhAraNA 2, 6, 10 naya 1. 1, 7. 1, 46 nayavAkya 7. 53 nayAbhAsa 7. 2 nigamana 3. 19, 42, 51, 6. 80 nirAkRta 6. 38 nirAkRtasAdhyadharmavizeSaNa 6 40 niruktimeda 7. 36 . nirNItavipakSavRttika 6, 55, 56, nirdoSa' 2. 25 nirdopatva 2. 24 nirvikalpaka 6. 24, 73, niSedhakalpanA. 4. 16 :: naigama 7. 6, 47 naigamAbhAsa 7. 11 3. 10 pakSa 3. 20 pakSaprayoga 3. 21 pakSAbhAsa 6. 37, 38 pada 4. 10 para 7. 14 parasaMgraha 7. 15 . parAmarza 7. 13 parAnavabhAsakajJAna 6. 25 parArtha 3. 23, 26 pariNAmI 6. 50, 7. 56 paryAya 5. 6. 7. 24 paryAyamAtra 7. 28 paryAyavad 7. 9 paryAyazabda 7. 36 paryAyArthika 7. 5, 27 pAramArthika 2. 4, 18. 6. 22, 44 pAramArthikapratyakSa 6. 20. pAramzya 6. 2, 1 pudgala 7. 20 purandara 7. 39, 41 pUrvacara 3. 69, 71. 80, 95 pUrvaMcarAnupalabdhi 3. 100 paudgalika 4.9 podgalikAdRSTavAn 7. 53 pratiniyata 4. 16 pratipakSapratikSepa 8. 17 pratibandha 3. 43 prativandhakApagama 1, 16 pratibhAta 1. 18 prativAdI 8. 15, 16 pratiSedha 3. 57 pratIta 6, 37 pratItasAdhyadharmavizeSaNa 6. 39 pratyakSa 2. 2, 3. 26, 6 10 pratyakSanirAkRta sAdhyadharmavizeSaNa 6. 41 pratyabhijJAna 3. 2, 5, 6. 52 pratyabhijJAnAmAsa 6. 36 2, 239 pratyArambhaka 8. 9, 16 pravaMsAbhAva 3. 58, 61 pramANa 1. 1, 2, 3, 6. 15, 23, 24; pramANatva 1. 7 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 sUtragatapAribhASikazabdAnAM sUcI pramANaprameyavyavahAra 6. 44 pramANaphalavyavahAra 6. 21, 22 pramANA'virodhivAkava 2. 25 pramAtA 6. 17; 7. 55 prameyaparicchedakapramANa 6. 45 prayatnAnantarIyakatva 3. 77 paramArthataH 6. 21 parokSa 3. 1 prasiddhi 3, 21 prAgabhAva 3. 58, 61 prAmANya 1. 4, 19 prArambhaka 8. 2, 16, phala 2, 225, 6. 1, 3, 1, 16; 7.51 valiyApti 3. 37, 38 manaHparyAyajJAna 2. 20, 22 maraNa 6. 51 yathArthAyathArthatva 1. 12. yugapadvidhiniSedhakalpanA 1. 18 rajanibhojana 6..43 loka 6. 40 lokanirAzlatasAdhyadharmavizeSeNa 6, 44 lokottara 4. 6, 7 laukika 4.6, 7 vaktR 2. 75, 6. 57 vacana 4.8 varNa 4. 9 vastu 3. 39; 5. 1; 7. 9 vAkya 4. 10 vAcyatva 7.40 vAda 8. 1 vAdI 8. 15. 16, vikala 2, 19, 2 vikalAdeza 4. 45 vikalAdezasvabhAva 1. 4 2, 167 . vikalpataH 3. 21 vijJAnendriyAyunirodha 6. 51 vidhi 3. 56 vidhivikalpanA 2. 155 1, 15 viparItavyatireka 6. 7. 79 viparItAnvaya 6. 59, 68 viparyaya 1. 9. 10, 6. 25 viruddha 3. 65, 104, 6. 45, 52 viruddhakAraNAnupalabdhi 3, 186, viruddha kAraNopalabdhi 2. 89 viruddhakAryopalabdhi 3. 88 viruddhapUrvacarolabdhi 3, 90 viruddhavyApakAnupalabdhi 3. 108 viruddha vyAptopalabdhi 3. 87 viruddhasahacarAnupalabdhi 3. 109 viruddha sahacaropalandhi 3. 92 / / viruddhasvabhAvAnupalabdhi 3. 107 viruddhAnupalabdhi 3. 93, 103 viruddhottaracaropalabdhi 3. 91 viruddhopalabdhi 3. 83 vizeSa 5. 6. 2, 210. 300 vizva 7. 16 viSaya 5. 1 viSayAbhAsa 6, 86 vItarAga 6. 76 77 vedana 3, 3 vaidharmya 3. 11, 6, 69 vaidharmyadRSTAnta 3, 47 vyavasAya 1. 7, 17 vyavahAra 3 7 7, 6 23, 48 vyavahArAbhAsa 7, 25 vyApaka 3. 95, 101 vyApakAnupalabdhi 3. 97 vyApti 6, 35 vyApya 3. 69 zakra 7, 39, 11 zabda 1. 11, 6, 50, 7, 27, 32, 10, 50, 51 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanaya 7, 44 ziSyAdi 8, 6 zuddhadravya 7, 15 zrutAkhyapramANa 7, 1 saMkalanAtmaka 3, 5 85 saMkhyAssbhAsa 6, saMgrahanaya 76, 13, 23, 47 saMdigdhavipakSavRttika 6. 55, 57 saMvedana 3. 7 saMvRtti 6. 21 saMzaya 1 9 2. 11.6, 25 saMskAra pravodha 3. 3 sandigdhasAdhanadharmA 6. 59, 64 sandhisAdhanavyatireka 6. 70 75 sandigdhasAdhyadharmA 6 59, 63 sandigdhasAdhyavyatireka 6. 170 sandigdhobhayadharmA 6.59, 65. sandigdhobhayavyatireka 6. 70, 76 sannikarSa 1.4 sannikarSAdi 6. 25 sanmAtra 7, 15 sanmAtragocara 7 47 sakaLa 2. 19, 23 sakalAdeza 4. 44 sakalA dezasvabhAva 4. 3 sUtragata pAribhASikazabdAnAM sUcI sat 7. 8, 24 sattA 7. 18 sattA'dvaita 7, 17 sattAmAtra gocara 2. 7 sattvA 3. 39, 7, 12 sadaMza 3: 56 sadavizeSa 7. 16 saptabhaGgI 4 13, 14, 35, 38, 43; 7. 53, sabhApati 8 15, 20 sabhya 8, 15, 18 samabhirUDha 7 27, 36, 51 samaya 4 11 samarthana 3. 41 samAropa 1. 7, 8; 6. 24 sarvajJa 6. 57, 74 sarvajJatva 2. 27 sarva kAnto'nekAnta 3. 85 savikalpaka 6. 73 sahacara 3, 69, 76, 82, 95, 104 sahacarAnupalabdhi 3. 102 sAMvyavahArika 2. 4 sAMvyahArika pratyakSa 6. 27 sAkSAd bhoktA 7 56 sAdhaka 6. 19 sAdhakatamatvAnupapatti 1, 4 sAdhana 6.15; 8. 3 sAdhanadUSaNavacana 8. 1 sAdhanadharmaM vikala 6. 59, 61 sAdharmya 3. 44, 6.58 sAdharmyadRSTAnta 3, 45 sAdhya 3. 14, 18; 6. 16 sAdhyadharmavikala 6. 59; 2. 291 sAdhyA 6. 19 sAmAnya 5. 3, 6, 86, 5. 3 sAmAnya vizeSAdyane kAntAtmaka 5. 1 sAmAnyAkAra viziSTa 2. 7 siddhasAdhanavyatireka 6. 70 siddhi 7 57 sukhavivarta 7, 25 spaSTa 2. 2 spaSTa va 2. 3 smaraNa 3. 2, 3 smaraNAbhAsa 6. 31 svadehaparimANa 7. 52 151 svapakSasthAna 8 17 svapara vyavasAyi 1 2 svaparavyavasitikriyA 6. 17 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TAHRA 152 . ratnA0vRttigatavizeSanAmnA sUcI . svabhAva 3. 95, 101 svasvabhAvavyavaccheda 3. 63 . svabhAvaviruddhopalabdhi 3. 84 svAbhAvikasAmarthya 4, 11 svabhAvAnupalabdhi 3. 96 svArtha 3. 11 svamAtrAvabhAsaka 6. 21 / svArthavyavasita 1. 4 svarUpAbhAsa 6. 24 hetu 3. 11, 54, 70 , svavacana 6. 40 hetuprayoga 3. 29 svavacananirAkRtasAdhyadharmavizeSaNa 6. 45 hetvAbhAsa 3. 13, 6. 17 ___ ratnA0vRttigatavizeSanAmnAM sUcI akalaka 3. 131, 139 cArvAka 1. 125, 2. 28, 300, 3. 15 bhakSapAda 1. 8, 134; 3. 31 jayanta 2. 124 advaitavAda 3. 12. jinabhadragaNi kSamAzramaNamizra 3,75 arcaTa 1. 27 jaina 1. 37, 38, 106; 2.97, 128, AkSapAda 2. 138, 300 132, 167, 244, 250, 253, bhAsmAdvaita 3. 72 271, 273. 3. 67 . Aheta 1. 37. 2. 242 jainamata 1. 147 udayana 3. 137. 141 jaiminI 1. 110, 2. 101, 152 Rga 2. 91 jJAnAdvaitavAdI 1. 31 kaNabhakSa 1. 8, 131 tathAgata 1.8, 3. 17 kaNabhujU 2. 300 tAthAgata 1. 134, 2. 20, 150 kaNva 2. 97 tittiri 2. 97 kanakAcala 3 17 dikpaTa 3. 93 kapila 1. 8 digambara 1. 1, 9 karNATa 1. 161 dignAga 1. 39 kazmIra 2. 2, 120 devasUri 1. 1, 1, 3. 11, 3 . kANAda 2. 81 draviDa 3. 112 kAnyakubja 21. 55 dharmakIrti 2. 21, 39 kApila 1. 31 2. 18, 3, 80 dharmottara 1. 16 . kAlAsura 2. 97 dhArtarASTra 2. 92 kASThAmbara 3, 80 nAlikeradvIpavAsI 2. 10, 81,. 195 kumArasambhava 2. 92 nAstika 2. 89 kSaNikavAdI 2. 195 nAstikamata 1.8 kSapaNaka 1. 211 naiyAyika 1. 31, 126, 2. 9, 48, gauDa 3. 112 __122, 283 301, 3. 10,53, 81 caNDadra 3. 100 nairAtmyadarzana 3. 50 caraka 1. 11 . nyAyakandalI 1. 175 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnA0vRttigatavizeSanAmnAM sUcI nyAyabhASya 3. 105 nyAyabhUSaNa 1. 177 pATaliputra 2. 155 prajJAkara 2. 64 prabhAkara 1. 8, 103, 2. 111, 300 pramANanayatattvAloka 1. 4 prasannacandrarAjarSi 3. 97 prabhAkara 1. 72, 2. 32, 19 vRhapRtti 1. 12. 72 vRhaspati 1.8 bauddha 1, 1. 155; 2. 35, 301. 3, brahma 2. 121, 190 brahmavAdI 3. 80 brahma dvaitavAdI 2. 190 bhaTTa 1.8, 100, 111, 128, 2. 111, 300 bhATTa 2. 48 bhikSu 1. 50; 2. 15, 60 manu 2. 97 mahArASTra 2. 92. mahAvIra 1.7 mAdhyaMdina 2. 97 mImAMsaka 1. 31.105 101, 126, 134; 2. 12, 251, 3. 135 yaju 2. 91 yoga 1. 31, 14, 105, 2. 3, 32, 33, 31, 39, 118, 128, 177, 212. 273, 3, 80 ratnaprabhasUri 3. 143. ratnAkara 1. 150; 3. 142. 153 . ratnAkarAvatArikA 1.4. rAmaTa 1. 28 rAvaNa 2. 66 lATa 1. 161 lokAyata 2. 89; 3. 43 vardhamAna 1. 191. 192 viSNu 2. 121 veda 2. 97 vedAnta 3. 84 vaizeSika 2. 18, 300, 3.10 zaGkara 1. 177 zaka 1, 32. 153; 2. 14 zaGkhacakravartI 2. 62, 66 zikSAsUtra 3. 128 ziva 3. 84 zivarAjarSi 2. 238 zUnyavAdin 1. 76 zauddhodana 1. 37, 2. 296 zauddhodaniziSya 2. 192 zrIdhara 1. 177 zrIpajya 1. 7 zvetavAsa 1. 10 zvetAmvara 1. 10 SaTtI 2. 265 sattAdvaitavAdI 2. 301 sAMkhya 1. 134, 2. 218, 250, 271 275300. 3. 12 sAma 2 91 sitapaTa 3 107 siddharAja 3. 143 sugata 1.8; 2. 300 surASTra 2. 92 saugata 1. 88, 2, 32 33, 39, 18, 6' 122, 142, 118, 187, 222, 224, 277, 281, 287, 300, 301, 3, 80, 81, 86 sthUlAdvaitavAda 1. 82 syAdvAdaratnAkara 1.4; 187. 2. 140 syAdvAdI 2. 132, 165, 235, 271 3 hammIra 2. 115 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 4. ratnA0vRttigatapAribhApikazabdAnAM sUcI akiJcitkara 2. 288, 289 anirvAcyatA 1. 95 akSaNika 2. 200 anirvAcyatva 1. 93 agravAda 3. 123 anugatajJAna 2. 182 ajJAnAtmaka 2. 237 anugatAkAra 2. 185 acetanajJAnavAdI 1, 31 anunutAkArapratipatti 2. 187 aNurUpa 1. 77 anugatAkAra pratyaya .2. 187 atIndriya 2. 123 anugamavyAvRtti 1. 24 atIndriyazakti 2. 124 anubhUta 1. 138 atyantAbhAva 1. 185, 2. 128. 2.68 anubhUtatva 2. 118 adagdhadahananyAya 1. 30 / anupalabdhi 2. 75 adRSTa 3. 72, 77, 79, 80, 81 anupalambha 1. 127, 2. 22, 46, 181 aSTakAraNa 3. 75 anubhava 2. 8 advaitapravAda 1. 141 bhanubhavitA 3, 60 advaitavAda 3. 12 anubhUyamAna 2.5 adhikaraNa 3. 84 anumAna 1. 57, 72, 125, 2. 5, 27, . adhigati 2. 231 28, 81, 129, 300% 3. 28, 12 adhyavasAna 1. 59 bhanumAjanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNa 2. 42 . . anantAzAtmaka 3.5 anumAnapramANasthApana 2. 80 .. anadhigatArthAdhigantR 1. 35 anumAnAbhAsa 2. 211, 299 anadhyavasAya 1. 31, 75, 76; 3. 133 anumAnikya 2. 146 anabhimata 1. 12 anuvartana 2. 219 bhanabhIpsitasAdhyadharmavizeSaNa 2. 241 anuvAda 3. 139 bhanabhyAsa 2. 83 anuvRttasvabhAva 2. 185 anabhyAsadazA 1. 110 anuvRttAkArapratyaya 2. 187 anartha 2. 149 anekAnta 1. 29, 2. 79 anarthamatva 2. 3 anekAntatva 1. 199 anavasthA 1. 62, 3. 71 anakAntavAda 1.4 bhanazvara 2. 203 bhanekAntasamudghoSa 2. 143 bhanAtmaprakAzaka 2. 237 anekAntAtmaka 2. 79 anAdinidhanatva 1. 204 anekAntAtmakavastu 2. 185 bhanityatvaikAnta 2. 248 anekAntika 1, 40; 2. 288 . . bhanindriya 1. 134 anekAntikatva 3. 135 . anirvacanIya 1. 97 anekAntikasvarUpa 2. 281 .. bhanivartyavikArArambhaka 3. 32 anaupAdhikasamvandha 2. 31 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnA0vRttigatapAribhASikazabdAnA sUcI 155 bhanta 2. 79 antarAya 1. 211 mantApti 2, 52 antyasaMyoga 3.65 andhabhujArandhrAmavat 1..34 bhanyatarAsiddha 2. 258, 270, 271 bhanyathAjyAta 1. 97 anyathAnupapasi 2.31, 19, 288 bhanyaghyAvRtti 2. 118, 187 bhanyavyAvRttisvarUpa 2, 188 bhanyA'poha 1. 59 manvaya 2.22, 65, 66 bhanvayavyatireka 2. 121 bhanvayavyApti 2. 26 apa3. 27 bhapakArin 1.8 aparasaMgraha 3. 12 aparasaMgrahAbhAsa 3. 13 aparasaMgrahAbhAsanidarzana 3. 14 aparAmRSTavidheyAMza 3. 129 apavarga 3.84, 88 apAyApagamAtizaya 1.3, 8 apekSA 2. 213 apoha 2. 142, 113, 144 apohamAnagocaratA 1.8 bhapaurupeya 1. 196; 2. 101 apauruSeyatva 2. 89 apaurupeyI 2. 96 bhapracyutAnutpannasthira karUpatA 1. 173 apratighAta 2. 118 aprativaddhasAmarthya. 2.61 bhapradarzitavyatireka 2. 294, 297 aprayojaka 1. 106; 2. 284 aprasiddha vizeSaNa 2. 248 aprasiddhavizeSya 2. 218 - aprasiddhobhaya 2.248 aprApyakArI 1. 134 aprAmANya 1. 109, 110, 112, 115 bhavAdhitaviSaya 2. 32 avAdhitaviSayatva 2. 32 abhAva 1. 125, 130, 168; 2. 128 129, 132, 137 bhabhAvanivRtti 2. 222 abhAvapramANa 1. 130; 2. 12 abhAvarUpa 1. 197 abhidheya 1. 15 bhabhiprAya 3. 5 abhimata 1. 12 abhivyakti 2. 105, 3. 28 abhisandhi 3. 10 ameda 2. 212 amedavRtti 2. 169, 171 abhyAsadazA 1. 110; 2. 83 abhyAsaprakaraNabuddhipATavAthitva 1. 54 ayogAdivyavacchedaprayojana 2. 155 / artha 1. 76, 89; 2. 169, 170, 172, 153, 3. 115 arthakAritva 2, 142 arthakriyA 1. 78; 2. 201 arthakiyAkAritva 2. 192 arthakriyAkAritvapratIti 2 192 arthakriyAkAritvabhAva 2. 142 arthakriyAjJAna 1. 19 arthakriyAsaMvAda 2. 30 arthajJapti 1. 104 arthadarzana 1. 101 arthadRSTi 1. 104 arthanizcita 1. 14 arthaprakAzakatva 2. 151 arthapratIti 2. 146 arthapratyAyakatva 2. 85 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ratnA mRttigatapAribhASika zabdAnAM sacau marthapradhAna 3. 22 arthaprAkaTya 1. 103 arthasamAropa 2. 149 arthA kAratva 2. 171 marthAntara 3. 129 arthAdhyavasAya 2. 149 arthApatti 1. 120, 125, 127, 196, 2. 104, 113, 300 arthopalabdhi 1. 41 arthopalabdhihetu 1. 32 arthopalabdhihetRtva 2. 7 arhan 1. 198, 199 alpaviSaya 3. 23 avakAra 2. 155 bhavaphavya 2. 159 avagraha 1. 160 avadhAraNa 2. 155 avadhi 3. 111 avadhijJAna 1. 166 avadhyAbhAsa 2. 238 avayavAnupalabdhi 2. 118, 120 avayavI 1. 47, 85, 91, 202 avastu 2. 130; 3. 4 bhavastunirbhAsa 2. 25 avasthA 2. 275 avAntarasAmAnya 3. 12 avAya 1. 160, 161 avidyA 1. 95 avidyAsvarUpa 3. 80 avinAbhAva 2. 20, 54, 240 avirati 3. 89 avisaMvAdaka 1. 57 bhaviSvagbhAva 1. 84, 1732. 104, 204 avisaMvAdakatva 1. 57 avyatireka 2. 200 bhavyakta 2. 181 asatrakhyAti 1. 65, 93 asatpratipakSa 2. 33 asatpratipakSatva 2. 32 asattva 2. 221 asadvilakSaNa 1. 95 asamartha 2. 197 asiddha 2, 288 asiddhatA 1 38 asiddhi 1. 14 astitva 2. 157 asvasaMviditajJAna 2. 237 ahaMkAra 3. 61, 62 ahaMkArAspada 3. 61 . AkAra 1. 92 Agama 1. 125, 131, 2. 81, 87, 300, 3. 43 AgamanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNa 2. 242, 246 AgamAbhAsa 2. 299 bhAtmagraha 3. 50 Atmadravya 3. 16 bhAtmapratIti 3. 39 ... Atmavahutya 3. 63 Atmabrahma 1. 93 . AtmarUpa 2. 169, 170 Atmavat 3. 54 AtmatvajAti 3. 55 AtmavizeSaguNa 3.81 bhAtmasiddhi 3. 33, 36 AtmA 1. 204; 2. 243, 3, 27, 37, 40, 11, 12, 13, 51, 52, 55, 57, 58, 65, 67, , 68, 69, 71, 80, 81, 93 AtmA'dvaita 3. 72 . AdivAkya 1. 24, 27 AdivAkyAt 1. 16 AdityagatyanumAna 1. 115 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnA0vRttigatapAribhASikazabdAnA sUcI 157 Adyakarma 3. 65 'bhAdhAra 2. 169 . Apta 2. 87 AptavacanAtmaka 2. 81 Aptazabda 2. 146 AptasvarUpa 2. 87 AptI 2. 87 bhAptokta 2. 116 bhAyikA 3. 96 Aheta 1. 37, 125, 2, 243, 273 mAlambana 1. 71 bhAloka 1. 169 AzrayasaMdigdhavRtyasiddha 2. 254, 269 AzrayAsiddha 2. 129, 253, 261 / / bhAzrayAsiddhivyadhikaraNa 1. 38 .. bhAzrayaikadezasandigdha 2. 255 / / AzrayaikadezasaMdigdhavRttyasiddha 2. 270 AzrayakadezAsiddha 2. 253, 268 indra 3. 19 indriya 1. 32, 134, 3. 27 indriyajJAna 1. 134 . indriyanibandhana 1. 134 / / indriyAnindriyanibandhanapratyakSa 1. 160 itaretarAbhAva 1. 185 itaretarAzraya 1. 82 . idaMpratyaya 3. 53 IzvarajJAna 1. 105, 106 , IhA 1. 160, 161, 162 ugrasAmagrIka 2. 61 uttammakarmaNi 2. 136 uttaracarAnupalabdhi 2. 76 uttaracarAviruddhopalabdhi 2. 60 uttaravAda 3. 123 uttejita 1. 141 utpattyAdi 2. 219 utpalapatrazatavyatimedavat 1. 108 utpAda 2. 207, 219 utpAda-vinAza-dhrauvya 2. 219 utpAdavyayadhrauvya 3. 86 utpAdavyayadhrauvyAtmakatva 2. 217 utpAdahetu .. 207 utpAdAdi 2. 219 uddeza 1.64 upakaraNa 3. 94 upakAra 2. 169, 170, 182, 192, 213 upakriya 2. 171 upanaya 2, 18, 68 upanayanigamanAbhAsa 2. 298 upanAyAbhAsa 2. 298 upamarda 1. 69 upamAna 1. 125, 126, 196; 2, 9, 10, 11, 80 upayogasvabhAva 3, 53 upayogAtmaka 3. 57 upalabdhilakSaNaprApta 2. 180 upasargameda 3. 17 upAdAnakAraNa 3. 33, 31 upAdAnabhAva 3. 35 upAdAnalakSaNa 3. 35 upAdAnopAdeya 3. 34 upAdAnahAnopekSAyuddhi 3. 26 upAdeya 1. 42 upAdhi 1. 106; 2. 31, 283 upekSaNIya 1. 12 ubhayAsiddha 2, 96, 258 UrvatAsAmAnya 2. 8, 186, 187, 191 . 209, 3. 7 Urmipada 3. 84 maha 2. 20 Rjutra 3. 03, 24 RjusUtrAbhAsa. 16 ekakAraNatya 2. 152 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 ratnA0 sUtragatapAribhASikazabdAnAM sUcI .. ekatva 3. 11 ekadeza 3, 3 ekadezAsiddha 2. 256 ekapratyavazarmarUpavikalpa 2. 142 ekavastvAtman 2. 169 ekAtmasamavAyijJAnAntarapratyakSajJAnavAdI 1. 31 ekAntaniranvaya 2. 77 ekAntasvabhAva 2. 79 ekAntAnityatva 2. 277 ekIkaraNa 1. 60 evaMbhUta 3. 25 evaMbhUtanaya 3. 20, 22 aikAntikapArthakya 3. 10 aikya 1. 162 aikyagRhI 2. 15 aitihya 1. 125 aindriya 1.50 audArikazarIra 1. 212 audAsInya 2. 227 bhopAdhika 3. 62 aupAdhistva 3. 61 kaNTakoddhAra 3. 131 kathaMcittAdAtmyalakSaNa 2. 169 kathaJcidAtmyapariNAma 3. 55 kathaJcidbhinnamabhinna 3. 26 kathaJcidmedanityAnityatvapakSa 1. 21 kathA 3. 123, 112 karaNatva 1.14 karapallavI 2. 87, 88 kartA 3. 52, 60 kartRtva 3. 60, 62 tasmaraNa 2. 91, 96 karma 1. 214, 3. 49, 74, 79, 81 karmavAsanA. 3.45 karmAdhipati 3. 33. kalpanA''ropita 3. 15 kalpanAzilpinirmita 2. 235 kavalAhAravatva 1. 211 kaSAya 3. 89 kAkadantaparIkSA 1. 27 kAyA 3. 30 kAyAkAraNapariNata 3. 28 . .. kArakameda 3. 17 kArakatva 1. 149, 150; 2. 124 kArakasAkalya 1.11 kAraNa 2. 61, 64, 200 kAraNaguNajJAna 1. 111 kAraNaviruddhakAryopalabdhi 2. 74 kAraNaviruddhopalabdhi 2. 71 kAraNAnupalabdhi 2. 76 kAraNA'viruddhopalabdhi 2. 60 / kArya 2. 46, 76, 93, 200 kAryakaraNabhAva 2. 36, 61, 65, 66, 125, 142, 150, 201 . kAryakAryA'viruddhopalabdhi 2, 70 kAryatva 3. 66, 69 kAryaviruddhoelandhi 2. 74 kAryavyApakAnupalabdhi 2. 77 . kAryAnupalabdhi 2. 76 kAryA'viruddhopalabdhi 2. 60, 69 kAla 2. 98, 168, 171 .. kAlakrama 2. 201 kAlatva 2. 91 kAlameda 3. 17 kAlAtyayApadiSTa 1.106, 2. 289 kAlAdi 2. 167, 168 kAlAvasthitivAda 2. 192 kASThAmvara 3. 80 . kUTAkUTakArSApaNa 2. 81 kUTasthanitya 3. 53, 59 . kRtakSauranakSatraparIkSA- 1. 58 kRtAbhyAgamakRtapraNAza 3. 19 . . Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 ratnA0vRttigatapAribhASikazaSdAnAM sUcI kevalajJAna 1. 188, 3. 111 .. kevalAnvayaM 2. 39 kevalAvaraNa 1. 211 - kevalI 1. 211; 2. 226, 3. 73 112, 118 kozapAnapratyAyanIya 151 . kauTasthya 3, 59 . . . krama. 2.168, 197, 201 kramamAvI 3 6, 11 ...kriyA 2.232. 3, 80, 82. 83 . kriyA'nAviSTa 3. 22 . kriyAvirodha 1. 100 kriyAzabda 3. 20 . . - kriyekAntA 3.82 kliSTa 3. 129 kSaNakSayasvargaprApaNazakti 1. 51, 58 . kSaNakSayakAntaprasAdhana 2.. 203.. kSaNaparamparA 3. 46 kSaNabhaGguratA 1. 78 kSaNabhaGga 2. 15 kSaNika 2. 192 kSaNikatA 2. 248 kSaNikatva 2. 200 kSaNikaikAnta 2. 200, 201 kSaya 2. 173 kSayopazama 2. 173 kSAyopazamikajJAnazAlI 3. 112, kSetralakSaNa 2. 169 . khaNDana 3. 71 khaNDaparazuH 1, 106 gaganaguNatva 2 118 120 gandhahasti 2. 160 gamakatvaM 2. 36 gamakahetu 2. 39 guNa 1. 45, 110, 115, 166; 2. 170, 211, 3. 6, 81 guNapratyaya 1. 166 guNAkhyavizeSa 2. 185 guNArthika 3.6 guNAsta 2. 212 guNideza 2. 169, 150, 171 guru 1. 115 gurvadhyayanapUrvaka 2. 97 gRhita 3. 58 gRhin 3. 94 gocara 2. 177 gozabdatva 2. 115 grahaNa 1.72 ghrANa 1. 156 cakraka 1. 111 cakSu 1. 134, 136, 152 cakSuSa 1. 17 caturaga 3. 115 caramazarIrI 3. 97 citrakAra 2. 190 citrajJAna 1. 29 citrekajJAnavat 2. 209 ceta 1.145 cetanaM 3. 57 cetanakriyA 1. 211 cetanA 3. 37 cetanAsamavAya 3. 57 caitanatva 3. 53 caitanya 3. 28, 30, 31, 33, 37, 52 caitanyasamavAya 3. 53. caitanyasvarUpa 3. 52, 57 caitanyAkhya 3. 8 caurazabda 2. 140 chanda 2. 101, 103 chAyA 1. 167, 187, 2. 62 jaDa 1. 106 jaya 3. 110 . Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 jayaghoSaNA 3. 110 ayaparAjaya 3. 115 jAtizabda 3. 20 jAtismRti 2.91 jAtyantararUpa 1. 24 jigISu 3. 107, 109, 113, 115 jigISugocaravAdakathA 3. 105 jigAMSuvAda 3. 126 jIva 3.14, 27 jIvatattva 3. 63 jIvanamukta 3. 81 jainAgamapravaNa 282 jJAnakSaNa 3. 51 jJAnamAtralakSaNa 1. 23 jJAnAvizaya 13, 8 jJAnAntarajJevatA 1. 108 jJAtatva 2. 39 jJapti 1. 100 3. 42 jJAna] 1. 19,31, 65, 76, 93, 100, 103, 106, 108; 3. 37, 55, 58, 81, 82 jJAnAvaraNa 0 173 3.81 jJAnaikAnta 3. 82 jJApahetu 2, 39 tatkarmamaya 3. 78 ratnA0vRttigatapAribhASikazabdAnAM sUcI 110, 112 tattvArthazradvAna 277 : tathopapatti 2.19 tathyapadArthakhyAti 1. 65 tadAkAra 2 171 tat putratva 1 176; 2. 34 tattvacatuSTayavAda 3. 37 tattvanirNaya 3. 142 tattvanirNayAnutpatti 3. 120 tattvanirNinI 3. 107, 108, 109, 110, 111, 112; 3. 142 tadutpatti 116, 18, 2, 63, 174 tadguNatva 2. 169 tadprahaNapariNAma 192 tadUvyAvRtti 1. 62 tantrAntarIya 1 92. tama 1. 167, 185 tamaH paramANu 1. 177 tamas 1. 168 tamodravya 1. 179 tarka 1. 130; 2. 7 20, 240 tarkanirAkRtasAdhyadharma vizeSaNa 2. 212, 243 tarkaprAmANyasthApana 2. 80. tarkabhASA 1. 52. tarkavikalpa 2. 22, 23 tarkAbhAsa 2. 240 tAttvikatA 3. 14 vAdAtmya 1 16 2. 63 tAdAtmyarUpa 1. 84 tittiri 2. 97 timira 1. 167 tirthaku sAmAnya 2.8, 9, 185, 1871 3. 7 tirthakusAmAnyAliGgI 2, 239 tIrthakarajananI 3 100 tIrthanAtha 1. 199 torthika 1 4 3.55 tIryeza 1.6, teja 3. 27 taijasatA 1. 138 taijasatva 1. 138 taijasazarIra 1214 trikAlasthAyI 3 17 trinetrarUpa 1. 200 trirUpatva 2. 157 trilakSaNaka 2.80 tvagindriya 1. 156 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. ratnA0vRttigatapAribhASikazabdAnAM sUcI - 1610 nAsirANdAnA sUpA .... .... darpaNAkAra 3. 62 darzana 1. 31. 58, 59, 160, 162, dazAvayava 2. 53 dAkSiNAtya 2. 140, 111 dikpaTa 3. 93 duHkhanivRtyAtmaka 3. 92 . . durnaya 3. 1, 5 duSTanaya 3. 1 . dUSaNa 3. 45, 16, 138, 140 dUSaNavacana 3. 106. . dUSaNoddharaNa 3. 132 dUSyAnuvAda 3. 123. . dRzyavikalpya 1.60 dRSTavizeSa 2. 173 dRSTAnta 2. 68, 288, 291 / / dRSTAntAbhAsa 2. 291 / devadravyabhakSaNa 2. 77 . deza 2. 169 dezakrama 2. 201 - dezabhASA 2. 88 doSa 1. 115 dravya 2. 191, 3. 6, 7, 8, 9, 13, 15, 17, 71, 104 dravyatva 3. 11, 14 : dravyatvAtmakatva 3. 13 dravyarUpatA 2. 219; 3. 15 dravyarUpazavAyapekSA 2. 197 dravyasthittaparyAyasthita 3.6 dravyAkhya 2. 169 . . dravyAtmanA 2. 218 navyAntarA'prerakatva 2. 118 dravyArthaparyAyArtha 3.6 dravyAdeza 1.. 162 dravyAthika 3. 6, 8. 16. 21 dravyAthikaguNa 2. 170 - dravyAthikanaya 2. 169 dravyArthikameda 3. 7 dravyAMza 2. 200 draSTA 3.60 dharma 2. 28, 79, 212, 211 dharmAdharmanimitta 3. 81 dharmivizeSaviparItasAdhana 2. 281 dharmisvarUpaviparItasAdhana 2. 281 dharmI 2. 28, 212, 211, 263 dharmopakaraNa 3. 91 dharmyapekSA 2. 212 dhAraNA 1. 160, 161 dhArAvAhipratyakSa 2. 7 dhvani 2. 108, 118 namayoginI 3. 94 naya 1. 13; 3. 1, 2, 3, 4, 5, 6, . .20, 26, nayatattva 3.1 nayavAkya 2. 172; 3. 25 nayasaptabhaGgI 3. 26 . nayAbhAsa 3.5 nayAyattatva 2. 167 nazvara 2. 203 nAza 1. 150 nAzahetu 2. 203 nAstitva 2. 157 nigamana 2. 18, 68 nigamanAbhAsa 2. 298 nigrahasthAnanirNaya 3. 142 nityatva 2. 268, 3. 51 nityatvaikAnta 2. 248 nityaparokSavuddhivAdI 1.31 nityAnityAtmaka 2. 217 nityAnityAyekAnta 3.5 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ratnA0vRttigatapAribhASikazabdAnAM sUcI nityAnityAnekAnta 2. 221 nityaikalpa 2. 202 nityakAnta 2. 213 nidarzana 1. 41 nirdeza 1. 61 nimittAraNa 1. 173 nimittAdhInAtmalAbhatva 1. 202 niyatahetukanva 2. 136 niyoga 2. 101 nirarthaka 3. 129 nirAkAra 3. 52 nirAkRtasAdhyadharmavizeSaNa 2. 241 / nirdoSa 1. 198 nivartyavikArArambhaka 3. 32 nirvANa 3. 50 102 nirvikalpaka 1. 31, 54, 59, 2. 237 niryApAra 2. 64 ritukatva 3. 77 nizcaya 1. 117: 3. 20 nizcayanya 3. 83 nizcitAnyathAnupapatti 2. 34 dipegha 2. 130 ni:svabhAvatva 1. 94 neyArtha 3. 129 naMgama 3. 8, 9, 23 negamadunaya 3. 10 negamAbhAsa 3. 10 nairAmya 3. 51 naiSkarmyamImAMsA 2. 112 nyAyamArgAnuyAyo 1. 167 nyUna 3. 129 pakSa 2. 269, 290 pakSadoSa 2. 288 pakSadharma 2. 28 pakSadharmA 2. 85 pakSadharmatopasaMhArarUpa 2. 40 pakSadhamatva 2. 32, 35, 269 . pakSapratikSepa 1. 36 pakSabhAsa 2. 218 pakSavipakSavyApaka 2. 277. 279, 285 pakSavipakSekadezavRtti 2. 279, 286 pakSavyApaka 2. 279, 285 / / pakSazuddhi 2. 298 pakSasapakSavipakSavyApaka 2. 284 pakSa sapakSaviparadezavRtti 2. 285 pakSasapakSavyApaka 2. 285 pakSasapakSakadezavRttirvipakSavyApaka 2. 285 pakSAdizuddhi 2. 53 pakSAbhAsa 2. 211 pakSekadezavRtti 2. 279 pakSakadezAsiddha 2. 252 pakSazdezAsiddhanA 1. 38 paJcalakSaNakahetu 2. 32, 80 patrottambhana 3. 107 pada 2. 121 padArtha 2. 202 padArthapratiniyamaprasiddha 2. 224 paratattvAvabodhana 3, 110 paradravyakSetrakAlabhAva 2. 155 parapakSapratikSepa 3. 120 136, 139 parapratipatti 3. 128 paramANu 1. 77, 78, 81, 90; 2. 292 paramArthavRtti 2. 235 paraloka 3. 49 paralokin 3, 46, 72 para saMgraha . 12 parasparaparihAra 1. 211 parasparAnuyAyivikAravattva 3. 34 parasparAmAva 2. 128, 135, 224 parasarAzraya 1. 77 parAjaya 3. 131 parAsatva 2. 222 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... ratnA0vRttigatapAribhASikazabdAnAM sUcI 163 parAnavabhAsakajJAna 2. 237 * parArtha 2. 25, 17 .. parArthAnumAna 2.. 294, 3. 138, 132 - parArthAnumAnAbhAsa 2. 241 paricchedya 2. 177 pariNAma 3. 52 pariNAmo 2. 243; 3. 52 parokSa 1. 123, 124, 2. 19, 153, 300 parokSAbhAsa 2. 239 paropagama 2, 13. . . ... paryAya 2. 211, 212, 3. 6, 7, 8, 14, 16, 17, 71 paryAyatvAvizeSa 3. 13 paryAyameda 3. 19 paryAyavad 3. 9 paryAyazakti 2. 197 paryAyazaktyapekSA 2. 197 paryAyazabda 3. 21 paryAyAkhyavizeSasvarUpa 2. 186 paryAyAtmanA 2. 218 / paryAyArthAdeza 1. 162 paryAyArthika 2. 170, 3. 6, 16 paryAyAthikanaya 2. 169 . . . paryAyAMza 2. 200 paryudAsapakSa 1. 129 . . pApa 3. 74 - pApAnuvandhi 3. 74 pAramarSa 2. 300. . . pAramArthika 1. 97, 133, 165, 166, puNyAnubandhi 3. 74 pudgala 2. 118 pudgalaikatattvavAda 3. 37 purandara 3. 19, 100 puruSa 3. 60 puruSameda 3. 17 puruSasthi kasvarUpa 2. 275 pUjAtizaya 1. 3, 7 pUrvacarAnupalabdhi 2. 76 pUrvacarAviruddhopalabdhi 2. 60 pRthivI 3.27 pRthivItvAdijAti 3.55 pRdhivyAdi 3.51 paudgalika 2. 101, 118, 3. 79 paudgalijhatvasiddhi 2. 120 paudgalikadRSTavAn 3. 52, 72 pauruSeya 1. 196, 2. 101 paurupeyI 2. 92 prakaraNa 2. 290 prakaraNasama 2. 290 prakRti 3.60 prakRtivikArasvarUpa 3. 80 pratikSaNabhaGgurabhAva 2. 192 pratikSaNavinazvara 3. 17 pratijJA 2. 68 pratijJArthaMkadezAsiddhatA 1. 38 pratiniyata 2. 173 pratiniyatArthavyavasthApakatva 2. 174 pratipakSa 2. 290 pratibandha 2. 51 prativandhaka 1. 176, 2. 125, 135, 138 prativandha kApagama 2. 174 pratibandhakAbhAva 2. 125, 131, 133 pratibimba 3. 62 pratibhA 1. 189 pAramArthikapratyakSa 2. 238 .. pAramArthikapratyakSAbhAsa 2. 238 pArokSya 1. 103 pArthakya 3. 10 . . puNya 3. 74 ' Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ranA0vRttigatapAribhASikazabdAnoM sUcI prativAdI 3. 105, 113, 120, 3. 110 prativyakkisadRzapariNAmalakSaNa 3. 7 pratisandhAna 3. 66 pratItasAdhyadharmavizeSaNa 2. 211 prAti 3. 57 pratIyamAna 3. 115 pratIyamAnatva 1. 93, 95 pratyakSa 1. 50, 57, 95, 123, 125, 130, 133, 2. 14, 19, 22, 23, 30, 47, 71, 81, 129, . 173, 300; 3. 28, 39 pratyakSanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNa 2. 242 pratyabhijJA 1. 126, 2. 19, 10, 11, 212 pratyabhijJAna 1. 35, 72, 130, 2, 2, 91, 104, 239, 275, 3.43 / / pratyabhijJAnanirAkRtasAmyadharmavizeSaNa .. 242, 216 pratyabhijJAmAsa 2. 239, 21 // pratyavAya 2. 127 pratyAtmavedya 3. 54 pratyArambhaka 3. 116, 120 pratyAsatya 2. 190 prathamapravRtti 1. 118 pradhAna 2. 267, 268, 3.61 pradhvaMsa 1. 69, 170, 11, 2. 207 pramANaphalavyavasthA 2. 231 pramANaphalavyavahAra 2. 235 pramANaphalavyavahRti 2. 235 pramANalakSaNa 2. 7 pramANavAkya 2. 165, 242, 3. 25 pramANasaptamajhI 3. 25, 26 pramANAbhAva 1. 129 / pramANAbhAsa 1. 19, 2.235 pramANAvirAdhivAkU 1. 199 pramANAvirodhavAktva 1. 198, 199 pramANArpaNa 2. 181 pramAtA 2. 229; 232, 3. 25. 14 pramAtR 1. 99, 3. 50 pramita 1. 99 pramiti2. 12, 13 prameya 1.99 prayojana 1. 13, 15 pravartakajJAna 1. 111 pravartakatva 1. 57 prasaGga 1. 55, 2. 272, 273 prasaGgaviparyaya 1. 55 prasaGgaviparyayAkhya 2. 272 prasaGgasAdhana 2. 271 prasajyapakSa 1. 129 prasiddhasambandha 2. 242 prAkaTya 1. 101, 120 prAgabhAva 1. 185, 2. 128, 135, 136, . 277 prAgabhAvasvabhAva 2, 127 prANavyaparopaNa 3. 71 prANitva 3. 76 prAtima 9. 19, 125. 132 prApyakAritva 1. 15 prasAbhAva 1. 185, 2. 128, 135, prapaJca 1.93, 94, 95, 97 pramathapati 1. 199 pramANa 1. 13; 2. 173, 226, 3. 2, pramAgatva 1. 99 pramANanayamaptamA 2. 153 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAvRttigatapAribhASikazabdAnAM sU prApyakArI 1. 134 prAmANikI 2: 264 prAmANya 1. 109, 110 prAmANyanirNaya 1. 120, 2. 30 . . prAmANyasiddhi 3. 133 prArambhaka 3. 105, 112, 115, 120 prAvanikaprasiddha 3. 7 . . phala 2. 225, 301, 3. 26 / phalAbhAsa 2. 236, 301 . vandha 3. 63 . . bahuviSaya 3.23 .. ' bAdhaka 1.69 bAdhakatva 1. 65. bAdhakAbhAvajJAna 1. 111 vAdhyamAna 3. 11 ...... bAhyavyApti 2. 52 ..... - bAyApalApijJAna 2. 237 . ... bAhyendriyatva 1. 134 . buddhi 1. 123, 3. 81, 82, 81. budikSaNaparamparA 3. 13 buddhipratibimba 2. 142 vuddhiprativimbAtmA / 2. 148 . buddhayArUDha 2. 25 . vodha 1. 123 . vodhamArga 3. 8 . brahma 1. 95 . . brahmasaMvodhana 2. 121 .. brahmAtmA 1. 95. . . . . bhaGga 2. 153 bhava 1. 166 .. bhavapratyaya 1. 166 - bhavya 3. 97 . bhAgAsiddha 2. 252 bhAva 1. 168, 2. 128, 207 . bhAvajananasamartha 2. 128 __ bhAvanA 2.. 101 bhAvalakSaNa 2. 128 bhAvAbhAvobhayAtmaka 2. 132 bhAvivastusaMvedana 1. 117. . bhASAvargaNA 2. 118 bhUta 3. 30 bhUtacatuSTaya 3. 15 bhUtasamudaya 3. 30 bhUtasarga 3. 38 . bhUtAnitattva 3. 27 bhUbhUdharA dibuddhimadvidheyam 1. 199 bhUyodarzana 1. 127 bheda 1. 162, 2. 212 medAkhyAti 1. 65, 70 medAdhyAropa 2. 165 bhedApratibhAsa 1. 72 bhedAbheda 2. 200 bhedAbhedAnekAnta 2. 224 bhokA 3. 60, 62 bhoktRtva 3. 60, 62 bhogAyatana 3. 81 bhogAyatanatva 3. 38 bhautika 1.32 bhrAnta 3. 41 bhrAntAbhrAnta 2. 200 . . bhAnti 2. 15 .. . mati 3. 111 madazakti 3: 29 mana 1. 131, 3. 63, 70 manaHparyAya 3. 111 . manaHparyAyajJAna 1. 188 manasa 1.31 mantra 1. 149, 15. mahAprAtihArya 1. 7 mahAsAmAnya 3. 12 mAnasa 1. 50, 132 mAnasapratyakSa 1. 105, 3. 11 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ratnA0vRttigatapAribhASikazabdAnAM sUcI vastu 2. 132, 152, 209, 217, 3. . mASatuSAdi 3. 98, 99, 100 mithyA 1. 93, 95 mithyAtva 1. 93 3. 89 mithyAjJAna 3. 4 mukta 3.60 mukti 3. 81, 84 mUrtatva 3. 67, 70 mUlAtizaya 1. 8 maitratanayatva 2. 240 mokSa 3.63, 65, 81, 88, 89, 91, 92, 93, 96 mokSAvasthA 3. 91 maulahetu 2. 272 yathArthatva 1. 120 yathArthatvAyathArthatva 2. 151 yahacchAzabda 3. 20 yAjJika 2. 104, 107, 108, 11. yogisatka 1. 50 yogyatA 1. 153 yogapadya 1.65, 2. 168, 201 razmi 1. 141 razmicakra 1. 136 rAga 3. 91 rUpa 2. 171 rUpAdi 3. 54 labdhi 3. 98 labdhilakSaNa 1.32 liGgabheda 3. 17 lokanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNa 2. 242 lokapratIti 2. 245 locyAtrAnirvahaNapravaNa 3. 28 . . laukikasyaiva 3. 28 vacana 3. 128 vadhyaghAtakabhAva 1. 182 vanaspati 3. 76 vapuvandhyatva 1. 200 vastudharma 3. 77 vastuparicchedalakSaNatva 3. 3 . . . vastuvizeSa 3. 77 . vastvaMza 3. 4 vastvaMzatA 3.3 vastvaMzaviSaya 3. 26 vastvekadezAjJAnanivRtti 3. 26 / vAkya 2. 121 vAgatizaya 1.8 vAcaka 2. 113, 115, 122 169 . vAcakatva 2. 142 vAcA 2. 93 vAcya 1.122, 3. 115 vAcyavAcaka 2. 150. vAcyavAcakatA 2. 142 vAcyavAcakabhAva 1. 16, 18, 2. 20 123 vAcyavAcakabhAvasaMpandha 1. 29 vAcyavAcakasaMvandha 2. 20 vAda 3. 104, 105, 106, 118 142 vAdanyAya 3. 131 vAdasthAnaka 3. 123 vAdAbhAsa 3. 141 vAdArambha 3. 107 vAdin 3. 113, 120 vAdI 3. 105, 120 vAyu 3.. 27 vAsanA 2. 17, 188, 3. 80 vikala 1. 166 vikalAdeza 2. 167, 172. vilAdezasvabhAva 3. 26 . vikalAdezasvarUpa 2. 167 vikalpa 1. 24, 51, 54, 58, 2. 22 - - 43, 129, 130, 263, 264 .. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikalpasiddha 2.43, 265 vikalpasiddhadharmasthApana 2. 80 visiddhi 2. 266 vicitravipAka 3. 38 vijJAnakSaNa 2. 200 .ratnA0vRttigata pAribhASikazabdAnAM sUcI: vidyA 195 vidhAyaka 1. 95 vidhi 2.130 vinAza 2, 204, 209, 219, 3. 66 vinAzarUpatva 2 209 vipakSavyApaka 2. 279 vipakSAsattva 2. 32, 157 cipaka dezavRtti 2. 278, 279, 285 viparItakhyAti 1. 64, 72, 94 viparIta pratyaya 1. 65 viparItavyatireka . 294 viparItavyatirekatva 2. 297 viparItAnvaya 2. 294 viparyaya 1. 31, 64, 2. 237, 238 vipratipatti 3. 133 vibhaGga 2.238 viruddha 2. 202, 277, 279, 288 virudakAraNa nupalabdhi 2. 78 viruddhakAraNopalabdhi 2.72 viruddha kAryAnupalabdhi 2. 78 viruddhakAryopalabdhi 2.72, 74 viddhatA 138, 40 viruddhatva 2281, 3. 120, 137 viruddhatvodbhAvana 3. 141 viruddhadharmAdhyastatva 2. 177, virudharmAdhyAsa 1. 55, 62, 184, 217 .85, 2. 184, 213, 214, 222 vidadharmAdhyAsitatya 2. 142 viruddhapUrva naropalabdhi 2. 72 vibheda 2. 1279 vilakSaNa 2. 275 viruddhavyabhicArI 2. 288 viruddhavyApakAnupalabdhi 2. 78 viruddhavyAptopalabdhi 2. 72 viruddhavyAsopalabdhirUpa 2. 272 viruddha sahacarAnupalabdhi 2. 78 viruddhasahacaropalabdhi 2. 72 viruddhasvabhAvAnupalabdhi 2. 78 viruddhottaracaropalabdhi 2. 72 viruddhopalabdhi 2 70, 72,74 virodha 2. 200, 221, 3. 104, 105 virodhagati 2. 200 virodhitva 2. 204, 209 vivakSA 2 85, 146 vivAda 3. 134 vivekakhyAtivAdI 1. 64 viziSTAkAra 2 185 vizeSa 2. 142, 3. 7 vizeSaguNa 3.80 vizeSaNavizeSyabhAvasambandha 1. 169 vizeSaNAsiddha 2. 252, 3. 42 vizeSaNIbhAva 2. 204 167 177, 184, 210, vizeSaNeka dezA siddha 2. 256 vizeSaparyAya 3. 62 vizeSamAtra 2 301 vizeSalakSaNa 2 142 vizeSAnupalambha 2. 290 vizeSyAsiddha * 252 vizeSyaikadezA siddha 2. 256 viSaya 1.93, 160, 2. 177, 3. 27 viSayagrahaNa 3. 37 viSayAntarasaMcAra 1. 108 viSayAbhAsa 2 236, 300, 301 viSayI 1 160 vipayopadarzakatva 1. 57 visaMvAda 2. 21 pisApariNAma 28, 182 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnA0vRttigatapAribhASikazandAnAM sUcI 8 vItarAga 2. 243 vItarAgavAda 3. 105 vItarAgaviSayavAdakakathA 3. 105 vRddhavyavahAra 2. 124 vedAdhyayanavAcyatva 2. 91, 97 vaikalpikavijJAna 2. 112 vaikalpika 2, 264 vaicitrya 3. 77 vaidhaye 2. 291 vaidhaya'prayoga 2. 297 vaparItya 1. 64, 65, 69 vailakSaNya 2. 15 vaisadRzya 2. 12 vaisadRzyapariNAma 2. 184 vaisadRzyavivartalakSaNa 3. 7 vyajaka 2. 107, 108 vyajakatva 2. 182 vyaJjana 3.8 vyaJjanaparyAya 3. 7, 8 vyajyabhAna 2. 110 vyatireka 2. 65, 67, 200 vyatirekavyApti 2. 26 vyadhikaraNa 2. 96 vyadhikaraNAsiddha 2. 96, 251, 259 vyadhikaraNAsiddhatva 2. 251 vyabhicAra 1. 38, 40 vyarthavizeSaNavizeSyAsiddha 2. 270 vyarthavizeSaNAsiddha 2. 255 vyarthavizeSaNakadezAsiddha 2. 257 vyarthavizeSyAsiddha 2. 255 vyarthavizeSyaikadezAsiddha 2. 257 vyarthaMkadezAsiddha 2. 275, 270 vyavasAya 1. 59, 60 vyavasAyajanakatva 1, 57 , vyavasAyasvabhAva 1. 50 - vyavasAyasvabhAvatva 1. 57 vyavahAra 3. 23 vyavahAradurnaya 3. 15 vyavahAranaya 3. 11 vyavahAranayAmAsa 3. 15 vyavahAramAtra 3. 20 vyavahArasatya 1. 97 vyAkaraNasaMskArahIna 3. 129 vyAkhyAna 2. 101 vyApakatva 3. 63, 65, 68 . vyApakaviruddhopalabdhi 2. 74, 272. vyApakAnupalabdhi 1. 27, 2. 76, 77, 192 vyApti 2. 5, 20, 34, 51, 83, 240 . vyAptikAla 2. 28 vyApyA'viruddhopalabdhi 2. 60, 69 : vyAvRttarUpa 2. 185 vyAvRttasvarUpa 2. 112 vyAvRtti 1. 62 vyAvRttimeda 2.231 vyAsanaya 3, 5 . vyutpattimeda 3. 21 zaka 3. 19 zakti 1. 90. 2, 123, 125, 133, 138, 139, 178 zaktipakSa 2. 138 . . zabda 1. 21, 2, 81, 85, 99, 104, 107, 122, 112, 150, 151, 152, 169, 171, 172, 213 zabdatva 2. 111 zabdanaya 3. 17, 19 22, 21 . zabdanayAbhAsa 3. 18 zabdabhakSaNa 2. 108 zabdAbhAsa 3. 18 zabdArtha 1. 16, 2. 113, 149, 141 zarIra 3. 27, 37, 38, 66 / / zarIraparimANa 3. 67, 70 zarIraparimANatA 3. 51 .. . Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAvRttigatapAribhASikazabdAnAM sUcI 169 .. zarIrAvayavI 3. 3. zAbda 1. 196 zAndAnumAna 1. 92 zAmatva 1. 106 zAstra 1.:13 zivakartRtva 1. 210 zUnya 1. 97 zUnyAtmatA 1. 88 zRGgagrAhika 1. 71 zrAvaNatva 2. 104, 111 zruta 2. 89, 3. 111 zrutapramANa 3.1 zruti 2: 92, 96 zrotriya 2, 89 zrotra 1. 155 saMkhyAmeda 3. 15 saMgraha 3. 11, 23 saMgrahanayArpaNa 2. 184 saMgrahAbhAsa 3. 14 . saMjJAsaMjJisaMbandha 2. 9 saMdigdhavizeSaNAsiddha 2. 256 saMdigdhavizeSyAsiddha 2. 256 saMdigdhasiddha 2. 96 . saMdigdhAnakAntika 2. 195, 200 saMdigdhAzrayAsiddha 2. 254 saMdigdhAzrayaikadezAsiddha 2. 254, 269 saMdigdhAsiddhatva 2. 96, 255. saMdehotpAdana 1. 26 / saMpradAyAvyavaccheda 2. 96 saMbaddha 1. 84 saMbhava 1. 125, 131 saMbhavaitihya 1. 11 saMyoga 1. 84, 2. 109, 201 saMyogidravyazabda 3. 20 saMvAda 2. 21 saMvAdaka 1. 118, 119 saMvAdakajJAna 1. 177 saMvAdivedana 1. 111 saMvedana 1. 49 saMzaya 1. 31, 75, 118, 162 saMsarga 2. 169, 170, 17) saMsArAvasthA 3. 91 saMsArI 3. 11, 60 saMskAra 2. 108 saMhRtasakalavikalpAvasthA 1. 50 savamamImAMsA 2.112 sakarmamImAMsAkRt 1, 9 sakala 1. 166 sakalapratyakSapratikSepa 1. 188 sakalAdeza 2. 167, 171 sakalAdezasvabhAva 3. 25, 26 sakalAdezasvarUpa 2. 167 saMketa 1. 21, 2. 122, 140 sakhyAbhAsa 2. 236, 300 satkhyAti 1. 93 sattA 3. 12 sattva 2. 192, 200 202, 221, 3.11 sattvAkhya 3. 8 sadasadane kAnta 2. 221, 221 sadRzapariNAma 2. 182, 184, 187, 188 sadRzapariNAmAtmaka 2. 8, 115 santAna 3, 45, 46, 49, 51, 81,. 86 santAnatva 3. 86 sandigdhavizeSaNaikadezAsiddha 2. 256 sandigdhavizeSyaikadezasiddha 2. 257 sandigdhAzrayAsiddhi 2. 269 sandigdhakadezAsiddha 2. 256 sandeha 3. 132, 133, 134 sannikarSa 1. 31, 12, 14, 2. 237 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wdr ratnA0vRttigata pAribhASikazabdAnAM sUcI sannikarSAdi 2. 237 sapakSa 2. 38, 277, 279 pakSavipakSakadezatti 2. 285 sapakSavyApaka 2. 286 sapakSa sattva 2. 32, 37 sapakSekadezavRtti 2. 285 saptabhaGgI 2. 152, 153, 161, 167, 3. 25 sabhApati 3. 117, 118, 125 118, 123 sabhya 3. 110, 117, samabhirUDha 3. 19, 20, samabhinaya 3. 19 5 samabhirutAbhAsa 3. 19 samaya 2. 122 samartha 2.197, 213 samarthana 2. 46 samavAya 1. 172 2 109, 234; 3. 54, 55 samavAyikAraNa 1. 171, 173 samavAyidravyazabda 3, 20 samAnapratyaya 2. 182 samAropa 1.50, 63, 75; 2. 149, 237 samAsanaya 3.5 sambandha 1 15, 2. 109, 169, 170, 171, 204 samyakkriyA 3.82 samyagjJAna 3. 80, 82 samyagjJAnakAraNaikAntavAdi 3. 83 samyagdarzana 3. 80 sarvagatatva 2. 178 sarvagatvamAtmA 3.63 sarvatAtmavAdi 3. 63 sarvajJa 1. 38, 191, 199, 2. 261, 282 sarvAtmasva 2, 222 243 sarvAnuvAda 3. 123 savikalpAvikalpaka 2. 200 sahakAri 3. 192 sahakArikAraNa 3. 33 sahakAribhAva 3, 35 sahacara 2. 68 sahacarAnupalabdhi 2. 76 sahacarAviruddhopalabdhi 2. 60 sahabhAvI 3. 6, 14 sahAnavasthAna 1. 182, 211 sAMvRtatva 2. 235 sAMvyavahArika 1 133, 166 sAMvyavahArika pratyakSa 2. 237 sAkAra 3. 52 sAkSAdbhokA 3. 52 sAdRzya 2.15, 17 sAdhaka 2. 232 sAdhakatama 1. 45 sAdhana 2. 46, 3. 45, 106, 138, 3, 140 sAdhanadharma vikala 2. 292 sAdhananirmAsina 1. 119 sAdhanavacana 3. 106 sAdharmya 2. 291 sASTAntAbhAsa 2. 291 sAdhAraNAnaikAntika - 2. .287 sAdhya 2. 29 sAdhyadharmavikala 2. 292 sAdhyadharmavizeSaNa 1.36 sAdhyA 2. 232 sAmarthya 2. 133 sAmAnya 1.59, 2.24, 142, 177, 178, 180, 182, 184, 187, 3. 7, 11 sAmAnyagocara 1. 22 sAmAnyaparyAya 3. 62 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnyamAtra 2 301 sAmAnyarUpa 2. 142 sAmAnyarUpatA 2. 187 sAmAnyavizeSAtmakArthAvabodhanibandhana ratnA0vRttigata pAribhASika zabdAnAM sUcI 2. 150 sAmAnyavizeSobhayAtmaka 1. 20 . sAmAnyavizeSobhayAghAra 1. 24 sAmAnyasya 2. 113 sAmAnyArthakriyA 1.. 23 sArUpya 2. 231 sAvayavatva 3 69 siMtapaTa 3. 107 siddhasAdhana 2 242 siddhAntavida 2. 81, 82 siddhi 3.81. sukha 3. 88, 89, 91 sukhasaMvedanasvabhAva 3. 91 mukhasaMvedanaikasvabha va 3. 91 sukhAdi 3. 41 42 sunaya 3. 1 sunayavAkya 2. 242 sUkSmatA 1. 136 sUkSmamUrta 2.118 sUkSmamUrtadravyAntarAprerakatva 2. 120 sUri 1.58, 159, 203 saiddhAntika 2. 238 sopAdhi 2. 283 - sopAdhikatva 1. 106 strI 3, 93 strInirvANa 3.80, 102, 143 strIzarIra 3.93 sthiti 2. 219 sthUlarUpa 1. 82 sthUlalokavyavahArAnuyAyI 3. 15 sparzazUnyAzrayatva 2. 118 spaSTatva 1. 123, 133 spaSTapratibhAsa 3 39 sphoTa 1. 176 smaraNa 1. 55, 72, 92, 130, 3, smaraNanirAkRtaM sAdhyadharmavizeSaNa 2 242246 smaraNAbhAsa 2. 239 smRti 2. 3, 4; 3. 46 syAt 2. 155 syAdvAda 11, 126, 134, 3. 51 syAdvAdvI 1. 145 syAdvAda mahAmudrA 1.4 svadehaparimANa 3. 52, 63 svadravya kSetrakAlabhAva 2. 155 svanirNIta 1. 44 svanizcita 1. 44 svapakSasiddhi 3. 136, 139 svapakSasthApana 3. 120 svaparavyavasAyi 1. svaparavyavasitilakSaNA 2. 232 31 svabhAva 2. 46, 3. 62, 76, svabhAvamAtrAvabhAsaka 2. 237 svabhAvavAda 4. 178 svabhAvaviprakRSTa 1. 192 svabhAvaviruddhopalabdhi 2. 74 171 svabhAvahetu 2. 63 svabhAvAnupalabdhi 2. 7 svarUpApekSA 2. 212 svarUpAbhAsa 2. 236, 237 svarUpAsiddha 2. 251, 267 svarUpAsiddhi 1 38 svarUpaikapratiSThA 3. 84 200 svalakSaNa 2. 142, 147, 187, 190 svalakSaNalakSaNa 2. 142 svavacananirAkRta sAdhyadharmavizeSaNa 2. 242 svavadhAya kRtyotthApana 1. 70 svavyavasAya 1. 99 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ratnAvRttigatapAribhASikazabdAnAM sUcI svavyavasAyi 1. 99 svamattva 2. 222 svasaMvidita 3. 5 svasaMvedana 1. 50, 100, 3. 100 svasaMvedanapratyakSa 1. 13, 243 svasvabhAvaniyata 2. 222 svAtmahetukatva 3. 77 svAnurakatvakaraNa 2. 169 svApAt 1. 30 svAbhAvika 2. 151 svAbhAvikavAcyavAcakabhAvasambandha 2. 85 svArtha 2. 27 svArthavyavasAyAtmaka 3. 2 svArthAnumAna 3 130 svArthAnumAnAbhAsa 2. 241 svArthaMkadezanirNIti 3. 3 svArthakadezavyavasAyalakSaNa 3. 1 . hiMsA 3. 73 hetu 1. 38, 2. 31, 68, 157 hetudoSa 2. 288 hetuphalabhAvapravAha 3. 49 heturvizeSyAsiddha 3. 42 hetuvacanamAtrAtmaka 2. 45 hetusthApana 2. 8. hetusvarUpApratIti 2. 249 hetvAbha.sa 2. 241, 249, 259, 284, 288, 290 heya 1. 50 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. ratnA0 vRttigatasvanirmita padyAnAM sUcI [ prathamo vibhAgAGkaH, dvitIyazca pRSThasUcakaH ] akartA nirguNoM bhoktA 3. 60 akArAdiH paudgaliko varNaH (4.9) 2.89 bhayatyanizcityai vAde vAda 3. 113 aJjanaM marica rocanAdikaM 1. 138 ata eva vilokayanti samyak 1. 143 atItA'nAgatau kAlau vedakAravivarjitau 2. 98 - atthaM gayami Aicce puratthAya 2. 244 atha drumAdivyavadhAnabhAjaH 1. 152 atha zrImadanekAnta samudghoSa pipAsitaH 2. 143 bhathAnumAnAdadhigamya teSAM 1. 156. : athApi manyasvaM nivedyate tvayA 1 150. abhA'pyanudbhUtayA pramAyAH 1. 138 athA'stu kArma taijasatya 1. 141 adricandra kalaneSu 1. 135 adricandrakalaneSu yetyadaH prAkU 1. 151 anadhigatAdhigantR pramANam 1. 35. anudbhavadrUpajuSo bhaveyuH 1. 141 antarvyApteH sAdhyasaMsiddhizakau 2.50 aprAptArthaparicchede 1. 147 - amUhammUSikAriNAM 1. 143 bhayaskAntAdanekAnta 1. 150 avivaratimiravyatikara 1. 143 asti tvagindriyeNApi 1. 156, AdimA yadi tadApi 1. 136 AlokasAcivyavazA] 1. 141 AzAvAsaH samayasamidhAM 3. 144 AzrayadvArato'pyasya 1. 150 itthaM na cakSuSi kathaMci 1. 143 utpattirudbhUtatayA'tha tAsAM 1. 143 utpadyante taraNikiraNazreNisaMparka 1. 142 etadatra vitatIkriyamANaM 1. 145 etanna yuktaM zatakoTikAca 1. 152 evaM ca prApta evaiSa 1. 159 kanakanikaSasnigdhAM muhurmadhurasmitAM 1 149 karpUrapArIparirambhAji 1. 158 kalazakulizaprAkAra | ditriviSTa kandarA 1. 153 kazcidatra gadati sma yat 149 kArakatvamapi yad na zobhate 1. 151 kiM vA na pratibhAsate zazadhare 1. 153 kiJcA'tra saMsUcitamAdizabdAt 1. 149 kurmahetra vayamuttara kelI 1. 136 kRzataratayA teSAM no 1. 144 kvacit sAdhyanivRttyA tu 1.147 gRhyate yadi vineSa saGgatiM 1. 158 cakSuH prApya marti karoti 1. 134 cakSuraNyApya dhIkRd 1. 151 cakSurna taijasabhAsvara 1. 138 cakSuSaH sUkSmatApakSe 1. 136 cAkacikyapratImAsa 1. 143 cAmIkarAderapi pArthivatvaM 1. 138 cArvAkosdhyakSamekaM sugata 2. 300 cetaH sanAtanatayA kalita 1. 145 chandaH svIkuruSe pramANamatha 2. 101 tato'sya tenaiva samaM samasti 1. 149 tatrAdimAyAM bhidi cetasA 1. 145 tadidaM ghusRNamizraNa 1. 138 tasthau sthemA tadasmin 1.153 timiralaharIgurvI karotu 1. 184 tyAdivacanadvayena 1 209 dambholipramRti prabhidya bhidurA 1. 152 digdezAnAM zrutiviSayatA 1. 157 doSaH sa evottarakalpanAyAM 1. 145 dravyatvarUpe'pi vizeSaNe syAd 1. 138 dvArA te'pi sadane praNaya 1159 dvitIyakalpe kimasau pravRtti 1. 146 na khalu na khalu zastraM 1. 136 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... . 171 ratnA0vRttigatasvalimitapadyAnAM sUcI nanvevamadhyakSanirAkriyA 1. 136 nidarzanasya sphuTameva dRSTaM 1, 147 nyAyamArgAdatikrAntaM 3. 144 pakSAntare tu vyabhicAra mudrA 1. 147 pakSe tathA sAdhanazUnyatA'smin 1. 146 pakSe tRtIye viSayapradezaH 1. 145 pakSe pAtrApi sa eva doSaH 1. 136 pakSe purazcAriNi siddhivadhyaM 1. 147 paTughaTita kapATasaMpuTaughe 1. 158 paryasto divasastaTomayamaTa' 1. 181 pAdapArthavivakSAvAn 2. 146 prajJAta: padavedibhiH sphuTadRzA 3. 111 pratyakSabAdhaH prathamaprakAre 1. 136 pratyakSabAdhaH samalakSi 1. 141 pratyakSe'pi parokSalakSaNa 2. 30 prathamataH parimRtya 1. 135 pramANe ca prameye ca 3. 143 prAcInapakSe prativAdyasiddhi 1. 145 prAcyAmatra vijRmbhate 1. 155 prApyakAri yadi tu zravaNaM syAt 1. 155 prApyate nanu vivAdataH sphuTaM 2 46 prodAmamANikya kaNAnukArI 1. 136 vahirarthaprahaunmukhya 1. 145 bAhyendriyatvaM sakalaGkameva 1. 118 bauddhAH punaridamAhuH 1. 155 mahe'tra nanu devatA''tmanA 1. 150 bhavati pariMgamanced 1. 153 mantrasya sAkSAd ghaTanA priyAdinA 1.149 mandaM mandamudetyayaM parimala: 1. 156 mArjArasya yadIkSaNa praNayinaH 1. 143 muSTiprAhye kuvalayadalazyAmalinA'valipte 1.112 yat kaumArakumArasaMbhavabhavAd 2. 92 yasmAdidaM mantrajagopasarpat 1. 119 yairatra svaprabhayA digambara 1. 1 rasanasanighrANa 1. 147 rahaHsaMketastho ghanatara' 1. 183 rAgadveSavijetAre 1.6 rUpAdimadhye niyamena rUpa 1. 138 vidhyAtAstena te ced vimalajala 1. 152' vRttiH paJca sahasrANi 3. 194 vezyA'nurAgapratimaM tadetat 1. 156 vyApakeSu vadati vyatipajhaM 1. 150 zarIrasya bahirdeze 1. 117 zUnye mAnamupaiti cet nanu 1. 88 zrotre'pi sarva tadidaM samAna 1. 156 sAdhyavyAvRttito'trApi 1. 148 siddhaye vardhamAnaH stAMt 1.1 seyaM samIralaharI haricandanendu 1. 156 sauvIrasauvarcalasaindhavAdi 1. 138 / sauvIrasauvarcalasaindhavAdikaM 1. 138 smRtvA yathaiva prativandhamAzu 1. 157 syAd vyomavad vyApakatAdeg 1. 136 syAdvAdamudAmapanidrabhaktyA... 1. 1 hanUmallolalAGgula 1. 138 hanta ! heturiha jalpyate na cet 246 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. ratnA0vRttigatAvataraNAnAM sUcI. [ prathamo vibhAgAGkaH, dvitIyazca pRSThasUcakaH ] akartA nirguNo bhokA 3. 60 akArAdiH paudgaliko varNaH (4. 9) 289 aGganeyatyanizcityai bAde vAdaphalArthibhiH 3. 113 bhatItAnAgatau kAlau vedakAravivarjitau 2. 98 . atthaM gayami bhaicce purasthA ya aNuggae [ daza.] 2. 244 anadhigatArthAdhigantR pramANam 1. 35 anumeye'tha tattulye sadbhAvo nAstitA'sati [dharmakIrti] 2.39 antarvyApteH sAdhyasaMsiddhizakau 2. 52 anyat sAmAnyalakSaNaM so'numAnasya viSayaH [ nyAyabindu 116, 17,] 2.24 bhanyathA'nupapattyeka lakSaNaM liGgamiSyate 2. 53 bharthasya pramitI prasAdhanapaTu procuH pramANaM pare 1. 34 bhavi appaNo vi dehammi nArayati mamAiyaM ti 3. 96 azarIraM vAva saMtaM priyApriye na spRzataH 3. 84 azubhaH pApasya (tattvA0 6. 4.] 3. 75 aho ! citraM citraM tava caritametanmunipate 3.1 Agamo hyAptavacanamApti doSakSayaM viduH 2.87 icchAdveSa prayatnAdi bhogAyatanabandhanam / 3. 84 idaM sukhamiti jJAnaM dRzyate na ghaTAdivat 3. 42 idAnItanamastvitvaM nahi pUrvadhiyA gatam [ zlo. pratya0 234] 1.35 udayakhayakha bhavasamova samasamutthA bahuppagArAo 3. 98 upamAnaM prasiddhArtha sAdharmyAt sAdhyasAdhanam [ laghI0 3.19] 210 upayogalakSaNo jIvaH 3. 43 karmiSaTkAtigaM rUpaM tadasyAhurmanISiNaH 3.84 kAntakIrtiprathAkAmaH kAmayeta svamAtaram 2. 111 kAryANi hi vilambante kAraNA'sannidhAnataH 2. 197 kAlAtmarUpasaMbandhAH saMsargApakiye tathA 2. 171 kRtazca zIlavidhvaMso na cA'naGgaH zamaM gataH 1. 104 -kriyaiva phaladA puMsAM na jJAnaM phaladaM matam / 3. 82 gubviNI vAlavacchA ya pavvAveDaM na kappai 3. 102 gRhItvA vastusadbhAvaM smRtvA ca pratiyoginam ( mIlo0 abhA0 27) 1. 130 jo tullasAhaNANaM phale viseso Na so viNA he 3.75 jJAtavye pakSadharmatve pakSo dharmyabhidhIyate 2 28 tatazca doSAbhAvo'pi niNetuM zakyatAM katham ? 2. 99 tatra yat pUrvavijJAnaM tasya prAmANyamiSyate 2.4 taducchede ca tatkAryazarIrAdyanupaplavAt 3. 84 tadevaM dhiSaNAdInAM navAnAmapi mUlataH 3.84 tadguNairapakRSTAnAM zabde saMkrAntyasaMbhavAt 2. 99 tanmAtrasya samudratve zeSAMzasyAsamudratA 3. 4 tamaH paramANavaH sparzayantaH... * zramaH 1. 177 sAdRzyena [ nyAyakandalI pR. 22] tasmAd yat smaryate tat syAt vizeSitam [mazlo0 upa0 37 ! 1. 126, vRnnudanta 19 teSAM samatvamArogyaM kSayavRddhI viparyaye 3. 31 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ratnA0vRttigatAvataraNAnAM sUcI pakSahetuvacanAtmakaM parArthamanumAnamupacArAt 3. 23, 2, 26 paribhAvaya sa evAyaM muniH pUrva namaskRtaH 2. 48 pAdapArthavivakSAvAn puruSo'yaM pratIyate dalitahRdayaM gADhodvegaM dvidhA na tu bhidyate 2. 200 dRSTazca sAdhvIsutayoryamayostulyajanmano 3. 75 / dviSThasambandhasaMvittine karUpapravedanAt [pravAbha0 2. 1, 3] 1. 111 dharmasya kasyacidavastuni mAnasiddhA 2. 130 dharmAdharmanimitto hi saMbhavaH sukhaduHkhayoH 3. 81 dhUmAvahivijJAnaM dhamajJAnamadhIstayoH 2. 22 na kartRtajakAbhyAm 1. 1, 7 nanu tasyAmavasthAyAM kohagAtmA'vaziSyate ? na ha vai sazarIrasya sataH priyApriyayorapahatirasti nAMSTrAstvASTrArirASTre na bhrASTre nAdaMSTriNo janAH 2. 92 nAgRhItavizeSaNA vizeSye vuddhiH 3. 58 nAnumAna prametyatra hetuH sa cet [saMgRhalo. 1] 2. 29 nApi pratipakSasAdhanamanirvayaM prathamasya sAdhana tvAvasthitiH zaGkitapratipakSatvAditi adUSayaMstu rakSitasvapakSo'pi na vijayI, lAdhyastu syAd vaJcitaparaprahAra iva tamapraharamANa iti cet 3. 141 nAya vastu na cAvastu vastvaMzaH kathyate vudhaH pitroca brAhmaNatvena putravrAhmaNatA'numA 1. 128 pUrvavijJAnaviSayaM vijJAnaM smRtiriSyate 2. 4 . pRthivyapastejovAyuriti uttvAni, tatsamudAye' zarIraviSayendriyasaMjJAH tebhyazcaitanyam 3. 27, 28 prajApatirvedamekamAsIt nAharAsIt na rAtri rAsIt, sa tapo'tapyata tasmAttapanaH, tapanAccatvAro vedA ajAyanta 2. 92 prajApatiH somaM rAjAnamanvasRjat tatastrayo vedA anvasRjanta 2. 96 pratisamanubhyo'kSNaH 1. 123 pratyakSaM ca parokSaM ca 2. 245----...pratyakSAderanutpattiH pramANAbhAva ucyte| mI lo0 abhA0 11] 1. 129 pratyakSe'pi parokSalakSaNamateryena pramArUpatA 2.30 pratyekaM yo bhaved ghoSo dvayorbhAve kathaM na saH pradhvaste kalaze zuzoca tanayA maulau samutpAdite 2. 220 pramANapadakavijJAto yatrArtho'nanyathAbhavan / 1. 127 nityaM sattvamasattvaM vA'hetoranyAnapekSaNa t [pra. vA0 1-82] 1. 79, 3073 / nirastA zUnyatA seyamAzAH zAkya ! vasantyam 1. 92 nirguNA guNAH [tattvA0 5-41] 1. 84 no kappadi niggaMdhIe acelAe hottae 3. 94 nirvANazrIprabhavaparamaprItitIvraspRhANAM 3. 96 niHzepacyutacandanam 3. 115, 116, niHzeSAMzajuSAM pramANaviSaya bhUyaM samAseduSAM prameyaratnakoTIbhiH pUrNo ratnAkaro mahAn 3. 143 prANasya kSutpipAse dve manasaH shokmuuddhte| . 3. 84 prApyate nanu vivAdataH sphuTaM pakSa eSa kimata stadAkhyA 2. 46 prArambhakApekSatayA yadevamaGgavyavasthA labhate pratiSThAm 3. 119 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAvRttigatAvataruNAnAM sUcI bhramaH kathA trayasyA'tra niprahasthAna nirNayaH 3. 942 bhAvaH svataH samarthazcet upakAraH kimarthaMkaH 2. 192 bhAvaH svataH sumarthapracet paryAptaM sahakAribhiH 2. 192 bhAvAntaravinirmukto bhAvo'trAnupalambhavat 1. 115 bhAvo bhavatsvabhAvazcet kRtamutpAdahetubhiH 207 bhAvo hi nazvarAtmA cet, kRtaM pralayahetubhiH 2. 203 bhUtiryeSAM kriyA saiva kAraNaM seva cocyate 1. 79 mandamatipratipattinimittaM saugata | hetumathA midumadhIyAH 2.47 mandamatastu vyutpAdayituM dRSTAntopanayanigamanA.. iyapi prayojyAni [ 3. 42.] 2.45 mAnena pakSapratipakSayoH kramAt prasAdhanakSepaNakelikarmaNe / 3. 121 mokSe bhaTTe ca sarvatra niHspRho munisattamaH / 3 91 yat saMyamopakArAya varttate proktametadupakaraNam / 3. 94 yantraiva janayedenAM tatraivAsya pramANatA 1. 58 yadi paropagamaH pramitistadA kathamayaM pratiSedhavidhirbhavet 2. 43 yadi vapuSparimANapavitritaM 3. 67 yayutpattyAdayI bhinnAH kathamekaM trayAtmakam ? 2. 219 yasmAdvavaturabhAvena na syurdoSA nirAzrayAH 2. 99 yasminneva hi saMtAna bhAhitA karmavAsanA 3. 45 yAM pranAdvidhiparyudAsabhidhayA vAghacyutA saptadhA 153 23 77 yAvadAtmaguNAH surve nocchinnA vAsanAdayaH 3. 84 yAvAn kazcit pratiSedhaH sa sarvo'nupalabdheH 2. 71 yo vai vedAMzca prahiNoti 2. 96 rajataM gRhyamANaM hi cirasthAyIti gRhyate 1. 35 varSAtapAbhyAM kiM vyomnaJcarmaNyasti tayoH phalam ? 3. 50 vastudharmAvekAdhikaraNau viruddhAvekakAlAvanavasitau 3. 105 vAkye'vadhAraNaM tAvadaniSTArthanivRttaye 1. 155 vAdivacanArthamavagamyaH 'nUdya dUSayitvA prativAdI svapakSe sthApanAM prayuJjIta kSapra. yujjAnastu dUSita parapakSo'pi na vijayI, lAbhyastu syAt AtmAnamarakSan paraghAtIva vIra / 3. 137 vikalpayeonayaH zabdAH [ di. pra0 sa0 ane0 a. pa. pR 334 337] 1. 24 vikalpAd dharmiNaH siddhiH kriyate'tha niSidhyate 2. 263 vijJaptiH phaldA pusAM na kriyA phaladA matA / 3. 81 vicAro vasturUpacet kiM sidhyet sarvazUnyatA ? 1. 88 viruddhaM hetumudbhAvya vAdinaM jayatItaraH 3. 139 vivekavAcaspatirucchritAjJaH 3. 125 vedasyAdhyayanaM sarvaM gurvadhyayana pUrvakam [ zloka 0 vAkyA0 366 ] 2. 97 zabde doSodbhavastAvad vaktradhIna iti sthitiH [zlo0 co0 62] 2. 99 . zAstrANyadhItyA'pi bhavanti mUrkhAH 3.82 ziraso'vayavA nimnA vRddhikAThinya varjitAH [mazlo. abhA0 4] 1.187 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 ratnAvRttigatAvataraNAnAM sUcI zubhaH puNyasya [tatvA0 6. 3] 3. 75 zriyaH prasUte vipado ruNaddhi 3. 82 saMvaranirjarArUpo vahuprakArastapovidhiH zAstre / sa eva zabdAnAM viSayo yo vikalpAnAm 2. 111 samudayamAtramidaM kalevaram 2. 89; 3.31 / / samvaddhaM vartamAnaM ca gRhyate cakSurAdinA [mo0 zlopra. 84] 2. 89 samyag darzana jJAnacAritrANi mokSamArgaH tattvA0 1. 1.] 3. 80 sarva evAyamanumAnAnumeyavyavahAro buddhayAruDhena dharmadharminyAyena / 2. 25 saharSa heSante harihariti hammIraharayaH 2. 115 sAdhyadharmasAmAnyena samAno'rthaH sapakSaH [dignAga-2. 39 sArajamAtajhaturaGgapUgAH / 3. 107 siddhasAdhyasamuccAraNe siddha sAdhyAyopadizyate sukhaduHkhasamutpattirabhAve zatrumitrayoH 2. 127 sukhamAtyantikaM yatra buddhigrAhyamatIndriyam / 3. 88 sukhAdi cetyamAnaM hi svatandhe nA'nu. bhUyate 3: 42 so'prayukto'pi vA tajjJaH sarvatrArthAt pratI yate 2. 155 smaratyado dAzarathirbhavan bhavAn [zizu0 1. 68.] 2. 48 svaM evaM darzanamAzritya samyak . sAdhanadUSaNaiH / 3. 142 svapakSasiddhaye vAdI sAdhanaM prAgudIrayet .. 3. 135 . svarUpAdudbhavatkArya sahakAryupabRMhitAt nyAyamaM0 pR. 28] 2. 121, 125 svAbhAvikasAmarthyasamayAbhyAm- [4. 11] . 2. 85 sthiramatha santAnamabhyupeyAH 3. 46 . ha urasyo vahijihmAdau vargapaJcamasaMyutaH / 2. 115 hanta heturiha jalapyate na cet 2. 46 siddhAntadvayavedinaH pratibhayA premNA samAli jitA 3. 123 7. ratnAvRtteH paJjikAgatAvataraNAnAM sUcI / agnihotra juhuyAt svargakAmaH 2.102 jayanta ! hanta kA tatra gaNanA tvayi kITake apekSAto hi bhAvAnAM kAdAcitkatvasambhavaH . . 2.111 1.81 tasya hetoH kiM na samudbhavaH 1.117 . abhyAsapATavApattitAratamyAdimedataH 1.59 teSAM samatvamArogyam 3.32. .. bhAhuvidhAtR pratyakSa na niSeddha vipazcitaH / dvayasvarUpagrahaNe sati sambandhavedanam : 1.111 [brahmasiddhi 21] nizcito hi dhUmo dhUmadhvajaM girau gamayati indriyeNa paricchinne rUpAdau tadantaram 1.52 nA'nizcita: 2.256 kathAzeSaH karNo'jani dhanakRzA kAzInagarI paryudAsaH sadRggrAhI prasajyastu niSedhakRt 1.74 2.117 vikalpayonayaH zabdA vikalyAH zabdayonayaH kroDIkRtacaJcunakhapakSAyavayavANDa karasanyAyena / - . .2.113 1. 91 zvAna bhakSayet svargakAmaH 2. 102 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..... ratnA0vRtteH TippaNagatAvataraNAnAM sUcI. . 179 . svaviSayAnantaraviSayasahakAriNA indriyajJAnena samanantara pratyayajanitaM manovijJAnam . [tarkabhA0pR09] 1.53 . detaH kalAtmarUpArthAH sambandhopakRtiH tathA 2.170 8. ratnA vRtteH TippaNagatAvataraNAnAM sUcI / anirUpitatattvArthA pratItiH saMvRtirmatA 1.59 dvaMyoH svarUpAhaNe sati sambandhavedanam 1. 111 abhyAsapATavAsattitAratamyAdibhedataH 1. 59 dviSThasambandhasaMvittirnekarUpapravedanAt [pravA bhA0 AsvAditadviradazoNitazoNazobhA 2. 26 2. 1, 3] 1. 20 upasargeNa hi dhAtvayoM balAdanyatra noyate 1.40 dvau nau hi samAkhyAtI paryudAsaprasajyako pendriyeNa pariThinne rUpAdau tadanantaraM 1. 53 . 1. 131 om . paramaM mate [bhabhidhA ci0 kAM0.6 nanvanyatarAsiddho hetvAbhAsa eva nAsti 2. 251 . .lo. 156] 2. 107 .. nAstitA payaso dadhni pradhvaMsAmAvalakSaNam ... kAmaH krodhazca lobhazca 1. 7 mI lo0 bhabhA0 3] 1. 187 kSaNikAH sarvasaMskArAH ityevaM vAsanA yakA0 prajApatirvedamAsIt 2. 103 [paDda0 sa0 kA0] 1. 53 pramANapaJcakaM yatra vasturUpe na jAyate [mI lo0 kSIre dadhyAdi yannAsti prAgabhAvaH sa ucyate __ abhA. 2] 1. 198 mI lo0 bhabhA0 2] 1. 187 bhagnaM mAravalaM yena nirjitaM bhavapaJjaram 3. 19 gaDcyapAmArgaviDaGgazavinIvacA'bhayAzuNThi- bhamamANo vi na pAvai mikkhAmettaM pi DhaMDhaNazatAvarI ca 3. 38 kumAro 1. 217 gamanArthA dhAtavaH sarve'pi. jJAnArthAH 1. 97vaddhasya nAsti devatvaM mohAcchUnyAbhidhAyinaH gavi yo'zvAdyabhAvastu so'nyo'nyAbhAva ucyate mI lo0 abhA0 3] 1. 187 . mallikAkhyAstu malinardhArtarASTrAsitetaraH 2. 96 gauH saurameyo mAyo mahAsurabhirarjuno muktaye yaH zilAtvAya zAstramUce sacetasAm [amidhAnaci0 ma. 1, lA. 331] . . 3. 89 yatraiva janayedenAM tatraivAsya pramANatA [ ] jIvAjIyA puNaM pAvAsavasaMvaro ya nijjaraNA / . 1. 53 yadA vAdI samyag hetuM pratipadyamAno'pi...... jugavaM do natthi uvabhogA 1. 69 . . tadAnyatarAsiddhatvamiti 2. 251 jambhAvidAritamukhasya mukhAt sphurantI 2.26 vijJAna vedanA saMjJA saMskAro rUpameva ca. tumbakaM tRNakASThaM ca taila jalasamAgatam 2. 3. 19 sirivAsudevataNubho sIso bha tilukkasAmi. tenA'nyApohaviSayAH [pravA0 3. 133 u0 nemissa 1. 217 . __ 134. pU0] 1. 9.. . sthirabhAvasthacaitanyaM tadevAtmA nigadyate 3.. 49 dIpavannopapota vizvavastu prakAzanam 1. 102 . hakAraM paJcamairyutamantasthAbhizca saMyutam dravyakriyAjAtiguNaprabhedAt 3. 21 2. 118, 1..80 2. 11 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 paMjikAntargatavizeSanAmnI sUcI 9. paJjikAntargatavizeSanAmnI sUcI abhayadevasUri 3. 101 naiyAyika 1, 33, 33, 2063. 3, 111 kapila 3.61 nyAyapravezakasUtra 2. 10 karNa 2. 117, 3. 144 paMjikA 3. 115 kANAda 2. 82, 86 parvataka 2: 98 kApila 1. 32, 3. 103 pANinisUtra 2. 160 kAlAsura 2. 98, 99 paiMThara 2.. 225 kAzinagarI 2. 117 pailuka 2. 225 kumArasambhava 2: 95 prajJAkara 2.65 kSIrakadamba 2. 98 prabhAkara 1. 122, 2. 112, 111, 157 gandhahasti 2. 160 prabhAsa 2. 117 gurjara 3. 144 bauddha 2, 16, 191, 199, 206, 208, gUrjara jayasiMha 3. 141 223, 3. 103 gautama 1. 2 brahmasiddhi 1. 97 cakrezvarI 3. 144 brahmAdvaitavAdI 1. 122 jayanta 2. 125, 141 bhaTTa 2, 112 jayanta-maJjarI 2. 125 bharatazAstra 2. 92 jaina 1. 140, 144, 148, 2. 94, 95, bhedApratibhAsanavAdI 1. 68 111, 117, 119, 125, 126, manjarI (nyAyamaJjarI) 2. 125 134, 158, 137, 176, 180, maladhArigaNa 1.2 185, 199, 208, 225, 261, maladhArI 3.17 270, 271, 272, 277, 278, malayAgiri mizra 1. 75 momAMsaka . 94, 95, 97, 10 jaiminI 1. 122 mImAMsA 1. 114 jJAnadvaitavAdI 1. 32 muni candrasUri 3. 115 tarkabhASA 1. 52 yAjJika 2. 107; 110 tilakasUri 1, 2, 3. 145 yoga 1. 32, 122; 2. 10, 126, 129, tripurIpratyakSavAdI bhaTTa 1. 122 134, 137, 16, 17, 11, 225, 271, 302 . dAkSiNAtya 2. 241 ratnaprabhasUri 1.2. dignAga 2. 40 ratnAkarAvatArikA 1. 2 . devasUri 1.2 rAjazekharasUri 3. 115 ... . drAviDa 2. 141 lokAyata 3. 12 dharmottara 2. 75 varddhamAna 1. 195 naracandrasUri 3. 145 vaizeSika 1. 152, 2. 278, 3. 85 nAstika 2. 31, 3. 103 . . 85, 103 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNagatavizeSanAmnI sUcI 181 zAkya 2. 16 zUnyavAdI 1: 32, 122 / sarasvatI 2. 117 ... sAMkhya 1. 32, 2. 272 . sUri 1. 58, 124, 140, 159 . saugata 1. 2, 2. 10, 35, 40, 44, .65, 143, 145, 197; 150, - 191, 196, 199, 201, 206, 223, 225, 249, 277, 348, 302 sthUlabhadravaMza 3. 144 syAMdvAdaratnAkara 1. 2, 3. 141 hammIra 2. 117 haribhadrasUri 3. 115 harSapurIya 3. 144 hemacaMdrasUri 3. 144 10. TippaNagatavizepanAmnAM suucii| . akSapAda 1. 9, 12, 125 kurudeza 2. 95 bhajitaprabha 3. 115 .. guNacandra 2, 75, 176, 225, 3. 145 abhayakumAra 2. 88 . gautama 1. 7, 3. 89 abhayadevasUri 3. 145 caraka 1. 125 arcaTa 2.40 cArvAka 1. 53, 205, 2. 31 bharjuna 2. 95 jayasiMhadeva 1.3 astitvaikAntavAdo 2.158 jinasamaya 1. 32 bhAkSapAda 2. 232 jaina 1. 3, 29, 40, 56, 108, 126, mAhata 1. 125, 2. 243, 272 141, 147, 201; 2. 45, 88, Rgveda 2. 92 95, 133, 178. 243, 251', aulukya 1. 46 253, 272 kandalI 1. 155 jainasiddhAnta 2.251 kandalIkoraM 1. 178 . jaimini 1. 9, 191; 2. 232 / / kaNabhakSa 1. 9, 12, 125 jJAnacandra 1. 122, 2. 75, 176, 225 . kaNva 2. 99. jJAnAdvaita 1. 32 kanakaprabhasUri 3. 145 DhaMDhaNakumAra 1. 217 kapAli 2. 88 tathAgata 1. 10, 23, 2. 22, 38 kapila 1. 9, 12, 2, 532 tAthAgata 2. 34, 201, 249 karapallavI 2. 88 tilakaprabhasUri 3. 115 karNa 2. 95 , digambara 1. 3 kalyANacandra 1. 10 dignAga 1. 10 kANAda 2. 232 devasUri 1. 8, 3. 115 kAlAsura 2.95, 99 dhArtarASTra 2. 96 kiraNAvalI 1. 155 dhRtarASTra 2. 96 kumudacandra 1.3 nAlikeradvIpavAsI 2. 85 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNagatavizeSanAmnAM sUcI nAstika 1. 205 nAstikamata 1. 3, 2. 253 naiyAyika 1. 9, 205, 2. 10, 40, 124, 129, 132, 3. 65, 87 nyAyatakaM 1. 155 nyAyazAstra 2. 251 nyAyasAra 1. 155 nyAyAvatAra 1. 26 . prajJAkara 2. 64, prabhAkara 1.9, 69, 103, 125, 2. 112 pramANanayatatvAloka 1. 7 pramANavArtika 1. 10 bRhaspati 1.3 vauddha 1. 10, 23, 53, 2. 10; 3. 41 brahmavAdI 1. 32, 95 bhaTTa 1. 9, 103, 131; 2. 112 bharatazAstra 2. 92 bhikSu 2. 17 magadha 2. 88 manu 2. 99 maladhAripUjya 3. 145 mahArASTra 2. 96 mAdhyadina 2. 99 mAnavIsmRti 2. 99 mImAMsaka 1. 103, 125 [mI lo0 abhA0 2] 198 mUladevI 2. 8 yajurveda 2. 92 yoga 2. 4, 34, 138, 178, 3. 65, ratnaprabhAcArya 3. 90 ratnAkarAvatArikATippaNaka 1. 122, 2, 75, 176, 3. 115 rAjazekharaguru 3. 115 lATa 2. 88 lokAyata 2. 31, 90, 91, 253 . lokAyita 1. 205 vardhamAna 1. 3, 198, 201 vijayasiMha 3. 145 vaizeSika 1. 9, 25, 2, 152; 92. 90 . zAkya 1. 32, zaiva 1. 201, 210 zrIcandrasUri 3. 145 . . zrIdhara 1. 178 . zrIharSa 3. 89 zreNika 2.88 sAMkhya 1. 9, 125, 219 sAdhupUrNimAgaccha 3. 145 . .. .... sAma 2. 92 sugata 1. 30 sugata mata 2. 194 surASTra 2, 96 saugata 1. 7, 10, 26, 125, 2. 15, . 15, 19, 2. 34, 38, 10, 178, 232, 219, 253, 3. 44 syAdvAdamata 1. 126 syAdvAdaratnAkara 2. 24 syAdvAdavAdI 2. 249 . syAdvAdI 2. 133, 272. hastinApura 2, 95 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... 11. pramANanayatattvAlokasya sUtrANAmakArAdikramasUcI akArAdi paudga 4. 9, 104. (2) ajJAnanivRttisva 6. 12, 229 (2) ajJAnAtmakAnAtma" 6. 24. 237 (2) asmistadadhya 1. 8, 63 (1) ananubhUte munimaNDale 6. 32. 239 (2) ananubhUte vastuni 6. 31, 239 (2) bhanabhimatasyAsAdhya 3. 15, 41 (2) bhanabhIpsitasAdhya 6. 46, 248 (2) bhanayoranyataraprayoge 3. 32, 50 (2) anAdeyavacanaH kazcid 6. 75, 296 (2) bhanAptavacanaprabhavaM 6. 83, 299 (2) bhanityaH zabdaH kRtaka 6. 67, 293 (2) bhanityaH zabdaH kRtakaM 6. 68, 294 (2) anityaH zabdaH kRtaka 6. 78, 297 (2) bhanityaH zandaH kRtaka 6. 79, 297 (2) anugata viziSTAkAra' 5. 2, 185 (2) anupalabdherapi dvarUpyam 3. 93, 75 (2) bhanubhavasmRtihetukaM 3. 5. 8 (2) anumAnaM dviprakAraM 3. 9, 26 (2) anumAnanirAkRtasAdhya 6. 42, 243 (2) bhanumAnAdyAdhikyena 2. 3. 133 (1) antAptyA hetoH 3. 37, 52 (2) anyatarAsiddhA yamA 6. 51, 250 (2) 'anyathA prameyA 2. 15, 164 (1) apratItamanirAkRta / 3. 14, 40 (2) bhaprAdhAnyenaiva dhvani 4. 24, 162 (2) bhabhinnameva bhinna 6. 87, 301 (2) abhidheyaM vastu yathA 4. 4, 87 (1) abhimatAnabhimata 1. 3, 42 (1) bhayaM ca dvedhA svA' 8. 5, 109 / / ayaM dvividhaH kSAyo 8. 8, 111 (3) bhayamubhayavikalpaH 7. 14, 11 (3) arthaprakAzakatvamasya 1. 12, 150 (2) bhavagRhotArthavizeSA 2. 8. 161 (1) bhavadhijJAnAvaraNadeg 2. 21, 166 (1) bhazeSavizeSeSvaudAsInya 7. 15, 11 (3) asatyAmapi vyAptau 6. 35, 240 (2) bhasarvajJo'nApto vA 6. 74, 295 (2) bhasAmastyenA'pyutpadya 2. 13, 162 (1) bhasiddhaviruddhAnakA 6. 47, 249 (2) bhasiddhasAdhyavyatireko 6. 70, 294 (2) astIha sahakAraphale 3. 8.. 70 (2) bhastyatra girinikuJja 3. 78. 69 (2) aspaSTaM parokSam 3. 1, 1 (2) asya vidhiniSedhA 4. 28, 163 (2) AgamanirAkRta sAdhya 6. 43, 244 (2) AdyaH ziSyAdiH 8. 6. 111 (3) . bhAyo naigamasaMgrahanyavadeg 7. 6, 7 (3) AnumAnikapratipatya 3. 20. 42 (2) bhAptavacanAdAvirbhUta 4. 1. 81 (2) / ArambhakazcAtra jigISuH 8. 2, 107 (3) itarathA'pi saMvedanAt 4. 34, 164 (2) itarathA svaparayoH pramANa 6. 11, 229 (2) indanAdindraH zakanAcchakaH 7. 37, 19 (3) iyaM saptamajhI pratibhaGga 4. 43, 167 (2) IhitavizeSanirNayo'vAyaH 2. 9, 161 (1) ukalakSaNollaGghane 6. 80, 298 (2) uktalakSaNo heturdviprakAra 3. 54, 56 (2) uttaracarAnupalabdhiryathA 3. 101. 77 (2) udagurmuhUtAt pUrva pUrvafalgunya 3. 81 69 (2) udeSyati muhUrtAnte 3. 80, 69 (2) upacArAtadAptasavacanaM ca 4. 2, 81 (2) upalabdhirvidhiniSe 3. 55, 56 (2) upalabdherapi dvaividhya 3. 67. 60 (2) upalambhAnupalambhasambhavaM 3. 7, 19 (2) upAdAnayuddhayAdinA pramA 6. 7, 228 (2) ubhayAsiddho yathA pariNa'mI 6. 50, 219(2) umayostattvanirNinIputve 8. 23 142 (3) Rju vartamAnakSaNasthAyi 7. 28, 16 (3) ekatra vastuni vidhIyamAna 4, 37, 165 (2) Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja 184 pramANanayatattvAlokasya sUtrANA rAdikramasUcI ekatra vastunyekakadharma 4. 14. 153 (2) tatrAya dvividhamindriya 2. 5. 134 (1). etad dvitayamavaprahehA 2. 6, 160 (1) tatrAdyA svabhAvaviruddhI 3. 84, 70 (2) ete pakSaprayogAdayaH paJcA 3. 53. 56 (2) tatra nantaryeNa sarvapramANA 6. 3. 226 (2) ... etena pranyArambhako'pi 8, 9, 113 (3) tatrApauruSeyaH zabdo'mUrta0 6. 69, 292(2). zteSu catvAraH prathame'rthanirUM 7.44, 23 (3) / tatrAviruddhAnupalabdhiH 3. 94, 55 (2), evaM kramAvirbhUtadeg 2. 14 (1) tatrAviruddhopalabdhirvidhi 3, 68, 60. (2) kathaJcittasyApi pramA 6. 13, 130 (2) tava dvayaGgasturIyasya 8. 12, 118 (3), kathaJcidabhede'pi pariNAma 2. 12, 162(1) tathaiva tattvaM pratitiSThApa 8. 1, 199 (3), kartA hi sAdhakaH svatantra 6. 19, 232 (1) taditarattvaprAmANyam 1. 21, 109 (1), vartakriyayoH sAdhyasAdhaka 6. 18, 232(2) tadiSTasya pramANenA 2. 26, 199 (1), kalazavadityubhayadeg 6. 62, 292 (2) tadubhayamutpattau parata eva 1. 21, 11 (1) kAraNA'nupalabdhiryayA 3. 99. 76 (2) tadvAnahan nirdoSatvAt 2. 21, 198 (1) kAryAnupalabdhiya'thA 3. 98, 56 (2) tadviparItasta vikalAdezaH 4. 15, 152(2) kAlatrayA'pekSiNI hi 3. 65. 59 (2) tad dviprakAram-sAMvyava 2. 4, 133 (1), kAla dimedena dhvanedeg 7. 32. 17 (3) tad dvimedaM pratyakSaM ca 2. 1, 123 (1), kAlAdibhedena bhinnArtho 7. 50, 21 (3) tad dvimedamapi pramANa 1. 46. 173 (2) kimityAlocanamAtra 1. 11, 75 (1) tadvividhamAnantaryeNa 6. 2. 226 (2)'. kaH khalu jJAnasyA''lambana 1. 18, 100(1) tad bhedena tasya tameva 7, 64, 18 (3), kramAkramAbhyAmubhayasvabhAva ?. 35, 164 (2) tayathA-syAdastyeva sarva 1.15, 155 (2) kamAdubhayapradhAna evAya 1. 25, 163 (2) tad vikalaM sakalaM 3 2. 19, 166 (1). kramo'yamISAmayameva tathaiva 2. 1,164(1) tad vyavasAyasvabhAvam 1. 7.19 (1). kiyA'nAviSTaM vastu zabda 7. 12. 21 (3) tamasvinyAmAsvAdyamAnAdeg 3. 51. 6 / (2) kvacit kadAcit kathaM 1. 25. 162 (2) tasminneva prayoge tasmAt 6. 82. 298(2) kvacit kramasyA'nupalakSaNa 2. 17. 164(1) tasya viSayaH sAmAnyaH 5. 1, 155 (2) kSaNamekaM sukhI viSayA' 7. 11, 9 (3) tasya hi vacanamavisaMvAdi 1. 5 88 (3) guNaH sahabhAvI dharmaH 5. 5, 211 (2) tasya hetvAbhAsasyApi 3. 13, 31 (2) caitanyasvarUpaH pariNAmI 7. 56, 52 (3) tasyA api saptavidhatva 1. 41, 166 (2) zAnasya pramegA'vyabhi 1. 19, 101 (1) tasyApi saptaprakAratva 1. 12, 165 (2) jJAnAdanyo'rthaH paraH 1. 16, 76 (1) tasyAmeva pratijJAyAM tasmi 6.61, 292 (2) tataH pAramArthika eva 6 22, 236 (2) tasyAvakatyazabde 1.30, 163 (1). 'tattIrthakara vimbam' iti yathA 3. 4. 3(2) tasyaikapramAtRtAdAtmyena 6. 8, 228 (2) tatpramANataH syAdbhigna 5. 6, 228 (2) tasyopAttapuMstrIzarIrasya 5. 57. 80 (3). tatra pratItanirAkRtAnamI 6. 38. 241 (2) turIye prathamAdItAmevam 1. 14, 118 (3) tatra prapame prathamastRvIyatarI 8. 10, 115(3) tulye padArthe sa evAya' 6.13, 233 (2) . tatra vikalamavadhimanaH 2. 20. 166 (1) tebhya: svaparavyavasAya 6. 29, 33(2) .. tatra saMskAraprabodha 3. 3, 1 (2) teSAmapi saptatvaM sapta 1, 11, 166 (3) tatra hetuprAhuNasampandha 3. 191 31 (3) tepu bhrAntamanumAnaM pramANa 6.51, 295 (2) Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___pramANa mayatattvAlokasya sUtrANAmakArAdizcamasUcI 185 tRtIye prathamAdInAM yathA 8. 13, 118 (3) trividhaM sAdhanamabhidhAyaiva 3. 25, 46 (2) dara tvAdikaM pratijAnAnadeg 7. 21 13 (3) davyatvAdInyavAntara 7. 19. 12 (3). dvitIye tRtIyasya kadA 8. 11, 117 (3) dvitIyo gurvAdiH 6. 7, 911 (3) dharmadvayAdInAmaikAdeg 5. 61, 10 (3) . dharmayodharmiNodharmadharmiNozca 7. 5, 8 (3). dharmAdharmAkAzakAlapudgaladeg 7. 20, 13 (3) dharmiNaH prasiddhiH kvacid 3. 21, 42 (2) dhvaniH pariNatimAn prayatnA 3. 77, 68(2) na khalvadRSTamagRhyate na 2. 16, 164 (1) na khalvasya svanirNItau 1. 5, 44 (1) na ca kavalAhAratvena 2. 27. 211 (1) na ca kriyA kriyAvataH 6. 20. 233 (2) na ca vyavahitayostayo 3. 75, 66 na ca hetoranyathAnupapatti 3. 31. 51 (2) na cAtikrAntAnAMgatayo 3. 72.64 (2) na tu trilakSaNakAdiH 3. 12, 32 (2) na tadutpattitadAkAratA 1. 17. 174 (2) na dRSTAntavacanaM 3. 33. 50 (2) nayavAkyamapi svadiSaye 7. 53. 25. (6) na vItarAgaH kapilaH 6. 76. 296 (2) / na vItarAgaH kazcida 6. 77. 290 (2) na va sannikarSAderajJAnasya 1. 4, 13 (1) na hi yatra yatra dhUmastatra 3. 19. 52 (2) nApyarthanizcitau 1. 6. 55 (1) nApyavinAbhAvasmRtaye 3. 36. 51 (2) nAyaM sarvadarzI rAgAdi 6. 65., .93 (2) nityAnityaH zabdaH sattvAt 6. 73. 295 (2) niyatakavizeSasvabhAve 3. 35 51 (2) nirAkRtasAdhyadharma 6. 10. 242 (2) / nirNItavipakSavRttiko yathA 6. 56. 282 (2) nirdoSo'sau pramANA .. 25. 198 (1) nirvikalpaka pratyakSa pramANa 6. 72. 295 (2) nizcitAnyathAnupa 3. 11. 31 (2) niSedhapradhAna eva zabdaH 1, 26. 163 (2) niSedhasya tasmAda 1. 23. 162 (2) niSedhAtmanaH saha dvayA 4. 32. 164 (2) niSedhAtmano'rthasya 4. 33. 164 (2) nIyate yena zrutAkhya pramANa 7. 1. 1 (3) nopanayanigamanayorapi 3. 40 53 (2) pakSahetuvacanalakSaNa 3. 28 18 (2) pakSahetuvacanAtmakaM 3. 23. 44 (2) pakSAbhAsAdisa mutthaM 6. 37. 241 (2) pakSIkRta eva viSaye 3. 38. 52 (2) paramparAvyavahitAnAM 3. 75. 66 (2) paryAyadhvanInAma 7. 38. 19 (3) paryAyazabdeSu nirukti 7. 36. 19, (3) paryAyastu kramabhAvI yathA 5. 8. 211 (2) paryAyAthikazcaturdA 7. 27. 16 (3) pAramArthikaM punarUtpattA 2. 18. 165 (1) pAramArthika pratyakSamiva 6. 29. 238 (2) pAramparyeNa kevalajJAnasya 6. 4. 226 (2) pUrvacarAnupaladhiryathA 3. 100. 77 (2) pUrvacarottaracarayone 3. 71. 63 (2) pUrvAparapariNAmasAdhA 5. 5. 191 (2) pUrvaH pUrvo nayaH pracuraH 7. 46. 23 (3) prajJAjJaizvaryakSamAmAdhya 8. 20. 124 (3) pratikriyaM vibhinnamartha 7. 52. 25 (3) pratiparyAya pratipAdya 4. 39. 166 (2) pratiparyAyazabdamartha 7. 51. 24 (3) / pratibandhapratipatte 3. 13 54 (2) prativyakti tulyA pari 5. 4. 187 (2) pratiSedho'sadaMzaH 3. 57. 56 (2) pratipedhyaviruddhavyAptyA 3. 86. 72 (2) pratipedhyenAviruddhAnAM 3. 95. 75 (2) pratItasAdhyadharmavizeSaNo 6.39. 242 (2) pratyakSanirAkRtasAdhya 6. 41. 243 (2) pratyakSaparicchinnAryA 3. 26. 47 (2) pratyakSamevaikaM pramANa 6. 85. 300 (2) pratyakSAdivirUddhasya 3. 16. 41 (2) Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 186 . pramANanayatattvAlokasya sUtrANAmakArAdikramasUcI pramANaM hi karaNAkhyaM 6. 15. 230 (2) pramANataH svapakSasthApana 8. 17. 120 / pramANatayA pariNata 6. 9. 228 (2) . pramANanayatattvavyava 1. 1. 13 (1) pramANapratipannAmanta 1.44. 167 (2) pramANavadasya phalaM vyava 7. 54. 26. (3) prama Nasya svarUpAdi 6. 23. : 36 (2) pramAtA pratyakSAdi 7. 55. 27 (3) pramAturapi svaparavyava 6. 17. 232 (2) prArambhakapratyArambhA 8. 16. 120 (3) prArambhakazcAtra 8 2, (3) bhaviSyati varpa tathA 3. 72. 69. (2) mandamatIMstu vyutpAda 3. 42. 53 (2) maraNadharmA'yaM rAgAdi 6. 64. 293 (2) yaH punara pAramArthika 7.65. 15 (3) yaH pramima te sa evo 6. 10. 229 (3) yat pramANena prasAdhyate 6. 1226 (2) yatra tu sAdhyA bhAve 3. 47. 5, (2) stra sAdhanadharmamattAyA 3. 15. 55 (2) yathAkapAladamba 3. 62. 58 (2) yathaH kRzAnumAnaya 3. 31. 19 (2) yathA gacchattRNasparza 1. 15. 76 (1) yathA'nyabhAve na 3. 18. 55 (2) yathA garvAkadarzanam 7. 26. 15 (3) prathA cetanA'ce-nayoH 3.66. 59 (2 yathA tajmAtIya evAyaM 3. dh. 9 (2)) pathA tathAgatamatam 7 31. 17 (3) . pathA tasmAdagnistra 3. 52. 55 (2) patha''tmani sattva 7. 12. 10 (3) [thA dravyatvameva tattva 7. 22. 13 (3) (thA dhumazca tra pradeze 3. 50. 55 (2) thA nAstyeva sarva 3. 85. 71 (2) 'dhA nitya eva puruSo 6. 53, 275 (2) thA'nekAntAtmakaM 3. 39, 52 (2) yA pariNAmI zabdaH 6. 81, 298 (0) thA pazya pura: sphura 3 27, 48 (2) thA babhUva bhavati 7: 36, 17 (3) yathA babhUva bhavati 5. 35, 18 (6) ..... yathA mRtpiNDanivRttA 3. 60, 58 (2) yathA mekala kanyakAyAH 6. 84, 299 (2). . . yathA'mvudharepu gandharva0 6. 28, 238 (2) . yathA'yaM sthANurvA 1. .13. 75 (1) yathA yat sat tad 7. 24, 14 (:) yathA yatra yatra dhUma 3. 46, 55 (2) yathA yAvAn kazcid 3. 8, 26 (2) yathA viziSTaceSTAzanyaM 7. 43, 22 (3) .yathA zivAkhyasya 6. 30, 238 (2) yathA zuktikAyAmidaM 1. 11, 64 (1) yathA sattaiva tattva 7. 18, 12 (3) / yathA samasti samasta 3. 22, 12 (2) yathA sannikarSAdya 6. 25, 237 (2) yathA. sukhavivataH 7. 29; 16 (3) 'yathA stambhasvabhAvAt 3. 61, 59 (2) yathendanamanubhavannindraH 5. 41, 20 (3) yathendraH zakraH purandara 7. 39, 20 (3) yadutpattau kAryasyAvazyaM 3. 61, 58 (2) yannivRttAveva kAryasya 3. 59, 57 (2) . yamalakajAtavat 6. 34, 239 (2) / yasyAnyathAnupapattiH 6. 48, 259 (2) yasyAnyathAnupa 6. 54, 281 (2) yugapadvidhiniSedhA 4. 29, 163 (2) rAgAdimAnayaM vakta 6. 63, 293 (2) rAgAdimAn vivakSitaH 6. 66, 293 (2) lokanirAkRtasAdhya 6.44, 215 (2) laukiko janakAdi 4. 7, 89 (2) varNa-pada-vAkyA 4. 8, 103 (2) . .. varNAnAmanyo'nyA 4. 10, 121 (2). vartamAnaviSayA? 7. 49, 23 (2) vastu paryAyavad 7 9, 9. (3) / vAdiprativAdinoryathA 8. 19, 123 (3) vAdiprativAdisabhya 8. 15, 120 (3) vAdiprativAdisiddhAnta 8. 18, 121 (3) ..... vAdisa bhyAbhihitAva 8. 21, 125 (3) Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...... pramANanayatattvAlokasya sUtrANAmakArAdikramasUcI 187 . vidhiniSedhaprakArA' 1. 38, 165 (2) . vidhipradhAna eva. 1. 22, 162 (2) . vidhimAtrAdipradhAnadeg 4. 36, 164 (2) . vidhiH sadaMzaH 3. 56, 56 (2). vidhyAtmano'rthasya 4. 31, 164 (2) viparItevakoTi 1. 10, 64 (1). viruddhakAraNAnupalabdhi 3. 106, 79 (2) - viruddhakAraNopalabdhi 3. 89, 73 (2) - viruddhakAryakAraNadeg 3. 104, 78 (2) viruddhakAryAnupalabdhi 3. 105, 78 (2) viruddhakAryoralabdhi 3. 88, 72 (2) viruddha pUrvacaropalabdhi 3. 90, 73 (2) viruddhayodharmayoreka 8. 1, 104 (3) viruddhavyApakAnupa? 3. 1.8, 80 (2) viruddhavyAptopalabdhi 3. 87, 72 (2) viruddhasahacarAnu 3. 109, 80 (2) viruddhasaha caropalabdhi 3. 92.. 74 (2) viruddhasvabhAvAnupa 3. 107. 79 (2) '- viruddhAnupalabdhistu 3. 103, 78 (2) viruddhottaracaropa 3. 91, 73 (2) viruddhopalabdhistu 3. 83, 70 (2) . vizeSo'pi dvirUpo 5. 6, 210 (2) vizvamekaM sadavizeSA 7. 16, 11 (3) viSayaviSayisaMnideg 2. 7, 160 (1) / vaidhayeNApi dRSTAntA 6. 69, 294 (2) vyApakA nupalabdhi 3. 95, 76 (2) / vyAptigrahaNasamayA 3. 18, 41 (2) vyAsato'ne kavikalpaH 7. 1, 5 (3) .. zaktiviparItAnadhya 3. 15, 41 (2) zabdAnAM svapravRtti 7. 40, 20 (3) zeSapramANAnAM punadeg 6. 5, 227 (2) zeSAstu trayaH zabda 7. 45, 22 (3) saMyamavizuddhi 2. 22, 188 (1) saMzayapUrvakatvA 2. 11. 161 (1) saMvRtyA pramANaphala 6. 21, 235 (2) saMgraheNa gocarIkRtA 7. 23, 11 (3) sAMvyavahArikapratyakSa 6. 27, 237 (2) sa eva dRDhatamAvasthA 2. 10, 161 (1) sakalaM tu sAmagra vize 2. 23, 188 (1) sa caturdA prAgabhAvaH 3. 58, 57 (2) . sa ca dvedhA laukiko 4. 5, 88 (2) saccaitanyamAtmA 7. 8, 8 (3) . sajirga:pu ke 'smin 8. 22, 126 (3) sattA'dvaitaM 'svIkurvANaH 7. 17, 10 (3) satyeva sAdhye heto 3. 30, 19 (2) sa dvividha ubhayA 6. 49, 249 (2) sadvizeSaprakAzakAd 7. 48, 23 (3) . sa dvedhA-nirNItavipakSa 6. 55, 281 2) sa dvedhA-sAdharmyato 3 44, 54 (2) / sandigdhavipakSavRttiko 6. 57, 283 (2) sanmAtragocarAt 7. 17 23 (3) samarthanameva paraM para 3. 41, 53 (2) samastyatra pradeze 4. 3, 86 (2) samAsatastu dvibhedo 7. 5, 6 (3) sarvatrAyaM dhvanirvidhi 4. 13, 152 (2) sarvathA dravyApalApI 7. 3, 16 (1) sa viparyayasaMzayA 1. 9, 64 (1) sa vyAsasamAsAbhyAM 7. 3.:5 (3) sa zyAmo maitratanaya 6 36, 240 (2) sahacarAnupalabdhi 3. 102, 77 (2) sahacAriNoH paraspara svarUpa 3. 76, 68 (2) sAdhakavAdhakapramANA 1. 12, 74 (1) sAdharyeNa dRSTAntAbhAso 6. 58, 291 (2) sAdhyadharmavikalaH sAdhana 6. 59, 291 (2) sAdhyadharmasya puna 3. 51, 55 (2) sAdhyadharmiNyu 3. 19, 55 (2.) / sAdhyaviryayeNaiva 6. 52, 275 (2) sAdhya sAdhanabhAvena 6. 14, 230 (2) sAdhyasya prati niyatadharmi 3. 24, 46 (2) sAdhyenA viruddhAnAM 3. 69. 6 (2) sAmAnyamAtramAhI 7. 13, 10 (3) sAmAnya meva vizeSaH 6. 86, 300 (2) sAmAnyaM dviprakAraM 5. 3, 187 (2) spaSTaM pratyakSam 2. 2, 1 (1) Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 pramANanayatattvalokasya sUtrANAmakArAdikramasUcI smaraNa pratyabhijJAna 3. 2, 1 (2) syAdava cavyameveti 4, 18, 159 (2) syAdastyeva syAda 4. 19, 160 (2) syAdasyeva syAnnA 4. 21, 161 ( 2 ) syAdastyeva syAnnAstye 4.17, 158 (2) syAnyastyeva sarva 4 16, 156 ( 2 ) syAnnAstyeva syAd 4. 20, 161 (2) svaparavyavasAyi jJAnaM 1. 2, 30 (1) svapavyavasitikriyA 6. 16, 231 (2) Aada svabhAvApalabdhi 3.95, 76 (2). svarUpAntarAt svarUpaM 3. 63, 58 (2) svavacananirAkRta 2. 45, 246 (2) svavyApArApekSiNI 3. 73, 65 (2) svasyavyavasAyaH svAbhi 1. svAbhAvika sAmarthya 4 11, svAbhipretAdezA 7 2, 5 (3) svIkRtadharmavyava 8 3, 109 (3) hetu prayogastatho 3.29, 49 ( 2 ) 17, 99 (1) 122 (2) Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zuddhipatram dvitIyabhAge __ pRSThe paMktI azuddhas zuddham pRSThe paMktau azuddham zuddham 14 15 kahe che ke kahe che ke 231 kAraNa te kAraNa ke 07 10 bauddha bauddha ? jarUrUra sarvajJa te sarvajJa ke 11 7 avinAbhanA avinAbhAvano 78 14 gvAtAvarace ghAtanirava 204 2 sUrya asta thaI- A AkhI 150 23 samudra amuka paMkti rada karI 14 18-21 A cAra paMktio trIjI 24 12 -opArA- - nirA paMkti pachI mUkavI 17 28 bahulata..gAya) bahula (kAlI gAya), ra4s 22 prativAra prativAdi 114 1 samarthe samartha ra60 8 40 118 rU. eka ema 12 rahelI kAraNe 199 35 a hi . atra hi 203 25 kRza- kRta 253 30 pRthvyaa205 2 ghaTa ane ghaTa 254 rU0 saMzayA saMzaya hoya 216 28 AkSepa akSepa 221 20 (nagara kAdi (nagarAdi 218 4 rAga aMza 225 28 pRthagbhAvAna- pRthagbhAvani rasaMdigdha che 221 20 pramAtAmAM pramAtAmAM praNAma 268 12 mATe tethI mATe temAM - 221 20 saMbaMdha saMbaMdha- 230 - jaya ra6ra che dhamAM dhamI 230 21-32 sAdagAdhana thI mAMDI samarthana - sudhInA bhAgane A pramANe 26ra para ahIM ahIM sudhArI vAMco- "sAcatAdhana ____263 3 sasiddhi- tasiddhi bhAvena pratIyamAnatvAt-] hetumAM asiddha deva rAkhavA 263 3 ko nAne- ko naamemATe pramANe e sAdhana che-- e vAtanuM samarthana..." ___263 4 -kAzamanu- -kAzamanu ka - 250 pRthvya 2ga aMza katha Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta zuddhipatrakam yabhAge pRSThe paMktau azuddham zuddham pRSThe au azuddham zuddham 5 6 tA 5 -pR- mRAra8 1 dyA bhayo vTa 84 bhUvAti bhUta . ' 6 13 che.) )che. 66 28 niyAyike te taiyAyikoe 6 27 dhamInA -dhamanI 62 24 mumukSu te mumukSa 1 28 bhAvanI vivakSA bhAvathI vivakSA) 13 18 kAraNa ke kAraNa ke asache) che. saMkhyAta varSanI 11 28 jANa jANa 15. AyuvALI 12 16 -mAve -ramavA 102 10 (pR. 11 (pR. 93) 16 32 -bhAsaM vate -bhAsaM truvate 21 22 prakAzi- ka - 103-(pR. 111 thI 116) (pR. 94 thI 7 20 25 - 102 13 AvinA- avinA-tyaadi 105 25 avyApaka, adhyApaka che, 46 16 kSANako kSaNiko 53 2 paudgA 110 26 tyAre be tyAre, pa 116 10 -fmavaiva -cAmava dara 5 sphaTi- sphaTi-. 123 13 - --renA66 28 pratisAdhAna pratisavvAna 12 6 sabhApatie sabhApati e te