________________
अहङ्कारस्य कार्यभेदाः ।
[ खां. त.
स्यादेतत्-महङ्कारादेकरूपात्कारणात्कथं जडप्रकाशको गणौ विलक्षणौ भवत
४४
इत्यत आह
--
सात्त्विक एकादशकः प्रवर्तते वैकृतादहङ्कारात् ।
भूतादेस्तन्मात्रः सः तामसः, तैजसादुभयम् ॥ २५ ॥
" सात्विक " इति । प्रकाशलाघवाभ्यामेकादशक इन्द्रियगणः सात्त्विको (१५१) एकरूपस्याप्य- वैकृतादहङ्कारास्प्रवर्तते । भूतादेस्त्वहङ्कारात्तामसात्तहङ्कारस्य गुणभेदाद्विकार- न्मात्री गणः प्रवर्तते । कस्मात् ? यत् ' स तामसः' । भेदाः - सत्त्वादिन्द्रियगणः, एतदुक्तम्भवति ' यद्यप्यको ऽहङ्कारस्तथा ऽपि गुणतामसात्तन्मात्रगणः ॥ भेदोद्भवाभिभवाभ्यां भिन्नं कार्यं करोतीति ' ॥
""
ननु यदि सत्त्वतमोभ्यामेव सर्वं कार्यं जन्यते तदा कृतम किञ्चित्करेण रजसे९ स्यत आह- 'तैजसादुभयम्” इति । तैजसाद्राजसादुभयं गुणद्वयं भवति, यद्यपि रजसो न कार्यान्तरमस्ति तथा ऽपि सत्त्वतमसी स्वयमक्रिये समर्थे अपि न स्वस्वकार्यं कुरुतः; रजस्तु चलतया ते यदा चालयति तदा स्वकार्यं कुरुत इति । तदुभयस्मिन्नपि कार्ये araaमसोः क्रियोत्पादनद्वारेणास्ति रजसः कारणत्वमिति न व्यथं रज इति ॥ २५ ॥
( १५२ ) सत्त्वतमसो :प्रवर्तकतया रजसः सा
र्थकता ॥
6 "
१. भाष्यमतेन मनस एवैकस्य सात्त्विकत्वम् इतरेषां दशानां राजसत्त्वमेवेति । २।१८ सूत्रे द्रष्टव्यम् । अहङ्कारतत्त्वं त्रिधा विभक्तम्- 'वैकृत' - 'भूतादि - ' 'तैजसंसंज्ञाभेदात् ' - तदुक्तं गौडपादेन- सत्त्वेनाभिभूते रजस्तमसी यदा अहंकारे भवतः तदा सो ऽहंकारः सात्त्विकः- तस्य संज्ञा कृता ' वैकृत' इति । एवं च तमसाऽभिभूते सत्त्वरजसी यदा ऽहंकार भवतस्तदा सोहंकारस्तामसः - तस्य संज्ञा कृता 'भूतादिः इति ॥ एवमेव यदा ऽहंकारे सत्त्वतमसी रजसाऽभिभूते तदा सोऽहंकारो राजसः ' तैजस' इति संज्ञां लभते " - इति
-
›
