________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ. ७ सू. २६ मृषावादरवरूपनिरूपणम् २५७ माणिनि लगत्येव हिंसा याणविक्षेपकस्य, हिंमर त्वरूपेणाऽऽ मपरिणतिसवात् स्वकृत सुकृति दृढा युककर्मपात् मृगस्य तस्थानात्वला ने, स्वप्रयासे विफ. लोऽपि हन्तुश्चित्तं घातकमेव भवति, मनसः क्लिष्टत्वात् । एवं तस्याऽविशुद्धमावस्य जिघांसोरुक्तान्त पाणिप्राणसमुदायस्थले भावतो हिंसा, या वादृश परिस्थिती मृगो म्रियते तदा तत्रोभाभ्यां द्वाभ्यामपि द्रव्यमाभ्यां समुदिताभ्यां मवेत् । ततस्तस्य प्रमत्तयोगातू प्राणातिपातरूपा हिंसा भवतीतिभावः ॥२५॥
मूलम्-असच्चाभिहागं मुसावाओ ॥३६॥ छाया-'असत्याऽभिधान मृषावादः ॥२६॥
तत्त्वार्थदीपिका--पूर्व तावत् प्रपत्तयोगा प्राणातिपातलक्षणं हिंसा स्वरूपं पाणातिपातादिविनिवृत्ति लक्षगत्रतविरोधितया प्रतिपादिनम्, सम्पति-तद्विरो. अर्थात् हिंसामय होने से उसे हिंसा का पाप लगता ही है । व्याध की आत्मा की परिणति हिंसारूप है, अतएव आयु का प्रगाढ बन्ध होने से हिरण उस जगह से भग गया और व्याध का प्रयास सफल नहीं हुआ, फिर भी उसका चित्त तो हिंसक ही है । कदाचित् व्याध के द्वारा छोडा हुआ वाण लक्ष्य पर लग जाय और मृग का वध हो जाय तो ऐसी परिस्थिति में द्रव्य और भाव- दोनों प्रकार की हिंसा होती है। इस प्रकार प्रमत्तयोग से उस व्याध को प्राणातिपात रूप हिंसा होती है ॥२५॥
'असच्चाभिहाणं मुसावाओ।' सूत्रार्थ-असत्य कहना मृषावाद है ॥२६॥
तत्वार्थदीपिका-पहले प्रमत्तयोग से प्राणों का अतिपात करना हिंसा है, इस प्रकार हिंसा के स्वरूप का प्रतिपादन किया गया है, जो લાગે જ છે. શિકારીના આત્માની પરિણતિ હિંસ રૂ૫ છે, આથી આયુષ્યનું પ્રગાઢ બન્શન હોવાથી હરણ તે સ્થળેથી નાસી ગયું અને શિકારીનો પ્રયત્ન સફળ થયો નહીં તે પણ તેનું ચિત્ત તે હિંસક જ છે. કદાચિત શિકારી દ્વારા છેડાયેલું તીર લક્ષ્ય પર વાગી જાય અને હરણને વધ થઈ જાય–આવી પરિસ્થિતિમાં દ્રવ્ય અને ભાવ–બંને પ્રકારની હિંસા થાય છે. આ રીતે પ્રમત્ત એગથી તે શિકારીની પ્રાણાતિપાત રૂપ હિ સા હ ય છે. રક્ષા
'असच्चाभिहाणं मुसावायो।
સૂત્રાર્થ—અસત્ય કહેવું મૃષાવાદ છે પરદો - તવાથદીપિકા-ચા પહેલા પ્રમત્ત રોગથી પ્રાણોને અતિપાત કરે હિંસા છે, આ રીતે હિંસાના સ્વરૂપનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું, જે
त ३३
