Page Text
________________
ManestheadlivoramataindestruaMaNMIUMeraaaaamwada
Milindime
तत्वार्थ २५४ भेदात्पञ्चविधा ५ विकथा स्त्री, भक्त, देश, राजभेदाच्चतुर्विधा४ इत्येवमेकोनविशतिभेदभिन्नाः प्रमादाः पश्च, तद्वारको रागद्वेपा तत्परिणत आत्मा प्रमत्त उच्यते, प्रमत्तस्य योगो व्यापारश्चेष्टा, प्रमत्तस्यात्मनः कपायादिचेष्टा, तस्मात् प्रमत्तयोगात् प्रमत्तव्यापारेण प्राणातिपातः प्राणव्यपरोपणं हिंसा प्रमत्तयोगमासाद्य प्राणातिपातं कुन्नात्मा हिंसां निष्पादयति । प्राणाः पञ्चेन्द्रियाणि मनोबाकायाः माणापान मायुश्चेति दश विधाः द्रव्यपरिणामलक्षणः पृथिव्यादि. को प्रमाद का कारण होने से प्रमाद कहा है। स्पर्शन, रसना, घ्राण, चक्षु और श्रोत्र इन्द्रियों के विषय स्पर्श ओदि पांच हैं । क्रोध आदि कषाय चार हैं । निद्रा पांच प्रकार की है-निद्रा, निद्रा-निद्रा, प्रचला, प्रचलाप्रचला और स्त्थानधि । स्त्री कथा भक्तकथा,। (भोजनकथा) देशकथा और राजकथा के भेद से विकथा के चार भेद हैं। इस प्रकार प्रमाद के उन्नीस भेद हैं । इनके कारण आत्मा में राग-द्वेष की उत्पत्ति होती है।
जो आत्मा प्रसाद युक्त होता है वह प्रमत्त कहलाता है। प्रमत्त के योग अर्थात् व्यापार या चेष्टा को प्रमत्तयोग कहते हैं। प्रमत्त आत्मा की चेष्टा से प्राणों का वियोग होना हिंसा है। प्रमत्तयोग को प्राप्त होकर प्राणातिपोत करता हुआ आत्मा हिंसा को उत्पन्न करता है।
प्राण दस है-पांच इन्द्रियां, मन, वचन, काय प्राणापान और आयु, ये द्रध्य प्राण कहलाते है और पृथ्वीकाय आदि में यथा योग्य रूप से पाये जाते हैं, अर्थात् एकेन्द्रियों में चार, द्वीन्द्रिय में छह, રસના વ્રણ, ચક્ષુ અને શ્રેત્ર ઇન્દ્રિયના વિષય સ્પર્શ આદિ પાંચ છે. ક્રોધ माहि षाय या२ छ. निद्रा पांय ४:२नी छ-निद्रा, निद्रानिद्रा, प्रया, પ્રચલાપ્રચલા અને ત્યાનધિ સ્ત્રીકથા, ભત્તકથા (જન સંબંધી કથા) દેશકથા અને રાજસ્થાના ભેદથી વિકથાના ચાર ભેદ છે. આ રીતે પ્રમાદના ઓગણીસ ભેદ છે. આના કારણે આત્મામાં રાગદ્વેષની ઉત્પત્તિ થાય છે.
જે આમ પ્રમાદયુક્ત હોય છે તે પ્રમત્ત કહેવાય છે. પ્રમત્તના ગ અર્થાત્ વ્યાપાર અથવા ચેષ્ટાને પ્રમત્તયેગ કહે છે. પ્રમત્ત આત્માની ચેષ્ટાથી પ્રાણેનો વિગ થે હિંસા છે. પ્રમત્તયોગને પ્રાપ્ત થઈ ને પ્રાણાતિપાત કરતે થકે આમાં હિંસાને ઉત્પન્ન કરે છે.
પ્રાણ દશ છે–પાંચ ઈન્દ્રિ, મન, વચન, કાયા, પ્રાણુ પાન અને આયુ આ દ્રવ્યપ્રાણ કહેવાય છે અને પૃશ્વિકીય આદિમાં યથાગ રૂપથી જોવામાં
| SR No. | 010523 |
| Book Title | Tattvartha Sutra Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kanhaiyalal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1973 |
| Total Pages | 895 |
| Language | Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 73 MB |