________________
दीपिका नियुक्ति टीका अ.७ सू. ९ जीवानां कतिपरीषहसम्भवः
नाकातपराषहसम्भव: २१७ कपायोदयस्याऽतिसूक्ष्मस्य सन्मात्रत्वात्-तस्यापि वीतराग छद्गस्थ तुल्यत्वात् उपर्युक्त चतुर्दश परीषह स्तत्रापि सन्तीति 'चतुर्दश' इति नियमरतत्राप्युपपद्यते । अथैवमपि-मोहोदयसहायाभावात्-मन्दोदयत्वाच्च क्षुत्पिपासादि वेदनाभावात् तत्सहनकतपरीषह व्यपदेशो न युज्यते इति चेन्मैवम्-३ सर्वार्थसिद्ध देवस्याऽधः के होने का नियम ठीक है, किन्तु मूक्ष्म सम्पराम मोहनीय कर्म का सद्भाव रहता है, अतः उसमें अचेल आदि परीषह का भी संभव है। ऐसी स्थिति में वहां चौदह होने का नियम किस प्रकार बन सकता है?
समाधान-सूक्षम साराय में केवल संज्वलनलोभ कषाय काही सद्भाव रहता है और वह भी अत्यन्त सूक्ष्म होता है, इस कारण वह भी वीतरागछद्मस्थ के ही समान है। अभिप्राय यह है कि पूर्वोक्त अचेल आदि आठ परीषह मोहनीय कर्म के उदय से होते हैं, यह सत्य है और यह भी सत्य है कि दसवें गुणस्थान में लोहनीय कर्म का उद्य रहता है, मगर स्मरण रखना चाहिए कि वहां उदित रहने वाला मोह अत्यन्त सूक्ष्म होता है और सक्षम होने के कारण इतना असमर्थ हो जाता है कि परीषहों को उत्पन्न करने में वह समर्थ नहीं रह जाता। इस कारण वहाँ चौदह परीषहों का जो विधान किया गाया है, वह उचित ही है। છે, પરંતુ સૂમસરાયમાં મોહનીય કર્મનો સદ્ભાવ હોય છે, આથી તેમાં અચેલ આદિ પરીષહ પણ સંભવીત છે. આવી સ્થિતિ ત્યાં ચૌદ પરીષહ હવાનો નિયમ કઈ રીતે હોઈ શકે ?
સમાધાન-સૂમસમ્પરાયમાં કેવળ સંજવલન લેભ કષાયને જ સદુભાવ રહે છે અને તે પણ અત્યન્ત સૂક્ષ્મ હોય છે, આથી તે પણ વીતરાગ છદ્મસ્થની સમાન જ છે. સારાંશ એ છે કે પૂર્વોક્ત અચેલ આદિ આઠ પરીષહ મોહનીય કર્મના ઉદયથી થાય છે. આ સત્ય છે અને એ પણ એટલું જ સત્ય છે કે દેશમાં ગુરુસ્થાનમાં મેહનીય કમનો ઉદય રહે છે, પરન્ત યાદ રાખવું ઘટે કે ત્યાં ઉદિત રહેતો મોહ અ યન્ત સૂક્ષમ હોય છે અને સૂમ હોવાના ક ર એટલે અસમર્થ થઈ જાય છે કે પરીષહાને ઉત્પન્ન કરવામાં તેની શક્તિ રહેતી નથી આથી ત્યાં ચૌદ પરીષહેનું જે વિધાન કરવામાં આવ્યું છે તે યથાર્થ જ છે. . 1-240 स्वीn a त ५५] माह मना यिनी सहायता न મળવાથી અને મદ ઉદય હોવાના કારણે બુધ-પિપાસા આદિ ની વેદના ન
त २४
