SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 97
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ जेनतत्त्वमीमांसा तयोरेकन्द्रयानुपपते । 'वेतनाचेतनावेतt बन्ध प्रत्येकता गती' इति वचनाबन्धोऽस्तीति चेत्, न, उपसरतस्तयोरेकत्ववचनात् तयोरेकत्वपरिणामहेतुः भिन्नो लक्षण तोऽत्यन्तमिति द्रव्यभेदामिधानात् । ૬૪ शंका - जीव और कर्मका बन्ध कैसे होता है ? समाधान - जीव और कर्मके प्रदेशोंके परस्पर अनुप्रवेशसे बन्ध होता है, किन्तु इनके एकरूप परिणमनसे बन्ध नही होता, क्योंकि जीव और कर्म एक द्रव्य नहीं है । शका- इनमेसे 'जीव चेतन और कर्मपुद्गल अचेतन है, वे दोनो बन्धकी अपेक्षा एकपने को प्राप्त हैं' इस वचनके अनुसार बन्धको उन दोनोंके एकरूप परिणमनका हेतु माननेमें क्या आपत्ति है ? समाधान- नहीं, क्योंकि वे दोनों एक-दूसरेका उपसरण करते है, इसलिये उन दोनोंका एकपना स्वीकार किया गया है । लक्षणकी अपेक्षा वे दोनों अत्यन्त भिन्न है, क्योंकि आगममे इसी आधार पर द्रव्योंमें भेदका कथन किया गया है । स्पष्ट है कि परमागममे जो बन्धको उपचरित कहा गया है सो वह इसी आधार पर कहा गया है । तत्त्वार्थवार्तिकमें जो प्रयोग और विस्त्रसा ये शब्द आये है । उनमेसे अध्याय ५ सूत्र २२ में इनका यह अर्थ किया गया है तत्र प्रयोग. पुद्गलविकारस्तदनपेक्षा विक्रिया विस्रसा । वहाँ पुद्गलका विकार प्रयोग कहलाता है और उसकी अपेक्षाके विना होनेवाली विक्रयाका नाम विस्रसा है । अर्थात् पुद्गल विकारकी अपेक्षा किये बिना जो विक्रया ( परिणाम ) होती है उसका नाम विसा है । आगे इनका स्पष्टीकरण करते हुए लिखा है तत्र परिणामो द्विविध. - अनादिरादिमांश्च । अनादिर्लोकसंस्थान- मन्दराकारादि । आदिमान् प्रयोगजो वैस्रसिकश्च । तत्र चेतनस्य द्रव्यस्योपशमकादिर्भावः कर्मोपशमाद्यपेक्षोऽपौरुषेयत्वात् वैनसिक इत्युच्यते । ज्ञान- शील- भावनादिलक्षण. आचार्यादिपुरुषप्रयोग निमित्तत्वात् प्रयोगजः । अचेतनस्य च मृदादे. घट-संस्थानादिपरिणाम कुलालादिपुरुषप्रयोगनिमित्तत्वात् प्रयोगजः । इन्द्रधनुरादिनानापरिणामो वैनसिक । वहाँ परिणाम दो प्रकारका है- अनादि और आदिमान् । लोक
SR No.010314
Book TitleJain Tattva Mimansa
Original Sutra AuthorN/A
AuthorFulchandra Jain Shastri
PublisherAshok Prakashan Mandir
Publication Year
Total Pages456
LanguageHindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size19 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy