SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 151
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ प्रथमः सर्गः ८३ मंडरा-मँडरा कर गिरती भौंरों की पंक्ति संसक्त थी, उस नागकेसर पुष्प को काम-बाणों की रगड़ से जिससे चिनगारियां निकल रही हों, ऐसी सान (लोहे की बनी छुरी, चाकू, तलवार, बाण आदि रगड़कर तेज करने का यंत्र) के समान देखा । टिप्पणी--नागकेसर का पराग-झाड़ता फूल मानों काम-बाणों को पैना करने का यंत्र है, उसकी मारक शक्ति का सहायक । 'मार' शब्द का सार्थक प्रयोग । विद्याधर के अनुसार उत्प्रेक्षा और जाति अलंकार, मल्लिनाथ ने ( और चंद्रकलाकार ने भी ) केवल उत्प्रेक्षा का निर्देश किया है ।।९२।। तदङ्गमुद्दिश्य सुगन्धि पातुकाः शिलीमुखालीः कुसुमाद् गुणस्पृशः। स्वचापदुर्निर्गतमार्गणभ्रमात् स्मरः स्वनन्तीरवलोक्य लज्जितः ।। ९३ ॥ जीवातु-तदङ्गमिति । सुगन्धि शोभनगन्धं 'गन्धस्ये'त्यादिना समा. सान्त इकारः । तदङ्गं तस्य नलस्याङ्गमुद्दिश्य लक्ष्यीकृत्य गुणो गन्धादिः मौर्वी च, 'गुणस्त्वावृत्तिशब्दादिज्येन्द्रियामुख्यतन्तुष्वि'ति वैजयन्ती । तत्स्पृशस्तद्युक्ताः 'स्पृशोऽनुदके क्विन्' कुसुमादपादानात् पातुका धावन्ती', 'लषपते' त्यादिना उकञ्प्रत्ययः । स्वनन्ती नन्तीः शिलीमुखालीः अलिपंक्तीः बाणपंक्तीश्चावलोक्य स्मरः स्वचापात् पौष्पाद् दुनिर्गताः विषमनिर्गता ये माणा बाणास्तभ्रमाद्धेतोर्लज्जितोऽभवत् • न्यून मिति शेषः । दुनिर्गतेषवो ह्यधिकं स्वनन्तीति प्रसिद्धः । अत्र स्वनच्छिलीमुखेषु दुनिर्गतमार्गणभ्रमाद् भ्रान्तिमदलङ्कारः, स च शिलीमुखेति श्लेषानुप्राणितादुत्था पिता चेयं स्मरस्य लज्जितत्वोत्प्रेक्षेत्यनयोरङ्गाङ्गिभावेन सङ्करः ॥ ९३ ॥ अन्वयः--सुगन्धि तदङ्गम् उद्दिश्य गुणस्पृशः कुसुमात् पातुका: स्वनन्ती: शिलीमुखाली: अवलोक्य स्वचापदुनिर्गतमार्गणभ्रमात् स्मरः लज्जितः । हिन्दी--सुगन्धयुक्त नल के अंगों की दिशा में सुगन्ध गुण को धारणकरते पुष्प से उड़कर आती ( अथवा 'गुणस्पृशः कुसुमात् सुगन्धि तदङ्गम् उद्दिश्य पातुकाः'-अन्वय करके 'सुगन्धित फूल से भी अधिक सुगन्धमय नल के अंगों की ओर उड़ी आती' ) भनभनाती भ्रमरावलि को देखकर उसे कुसुमधनु के गुण अर्थात् प्रत्यंचा से छूटो शब्द करती शिलीमुख अर्थात् बाणों की माला
SR No.009566
Book TitleNaishadhiya Charitam
Original Sutra AuthorHarsh Mahakavi
AuthorSanadhya Shastri
PublisherKrishnadas Academy Varanasi
Publication Year
Total Pages284
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Literature
File Size74 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy