________________
ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਸਭ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਛੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੈ। ਅਨੁਭਾਵ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ : ਰਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਰਨ ਆਤਮ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਕਰਮ ਪੁਗਲ ਰਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਨੁਭਾਵ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਲੇਸ਼ਿਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਦੋ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਲਈ ਤੀਸਰੇ ਲੇਸ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਕਰਮਬੰਧ ਕਰਨ ਲਈ ਲੇਸ਼ਿਆ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਲੇਸ਼ਿਆ ਮਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਸ਼ੁਧ ਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੀ ਸ਼ੁੱਧ ਤੇ ਅਸ਼ੁੱਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਾਰਨ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਮਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਕਾਰਨ ਤੇ ਮਨ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਲੇਸ਼ਿਆ ਅਖਦੇ ਹਨ। ਕਾਰਨ ਨੂੰ ਦਰਵ ਲੇਸ਼ਿਆ ਅਤੇ ਮਨ ਦੇ ਅਸਰ ਨੂੰ ਭਾਵ ਲੇਸ਼ਿਆ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਕਾਰਨ ਬਨਣ ਵਾਰੇ ਪੁਦਰਾਲ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਰੰਗ, ਗੰਧ, ਰਸ ਤੇ ਸਪਰਸ਼ ਵੀ ਹੈ। ਮਾਨਿਸਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਅਸ਼ੁੱਧੀ ਤੇ ਸ਼ੁੱਧੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਨ ਤੇ ਸ਼ੁਕਲ ਰੰਗਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ-ਲ-ਕਪੋਤ ਤਿੰਨ ਰੰਗ ਅਸ਼ੁੱਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਤੇਜਸ ਪਦਮ ਤੇ ਸ਼ੁਕਲ ਲੇਸ਼ਿਆ ਧਰਮ ਲੇਆਵਾਂ ਹਨ। ਲੇਆ ਦੇ ਨਾਉਂ, ਰੰਗ, ਰਸ, ਗੰਧ, ਸਪਰਸ਼, ਪਰਿਨਾਮ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ।
6 ਲੇਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ
(1) ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ (ਕਾਲਾ) ਲੇਸ਼ਿਆ (2 ਨੀਲ ਲੇਸ਼ਿਆ (3) ਪੋਤ ਲੇਸ਼ਿਆ (4) ਤੇਜੋ ਲੇਸ਼ਿਆ (5) ਪਦਮ ਲੇਸ਼ਿਆ (6) ਸ਼ੁਕਲ (ਸਫੈਦ
410
