________________
(2) ਅਜੀਵ ਜੋ ਪਦਾਰਥ ਚੇਤਨਾ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸੁੱਖ, ਦੁੱਖ
ਦਾ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਉਹ ਜੜ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਭੇਦ ਹਨ (1) ਧਰਮ (2) ਅਧਰਮ (3) ਅਕਾਸ਼ (4) ਪੁਦਗਲ (5) ਕਾਲ (3-4) ਪੁੰਨ ਤੇ ਪਾਪ ਚੰਗੇ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਪੁੰਨ ਆਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖਰਾਬ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਪਾਪ। ਸੰਪਤੀ, ਅਰੋਗਤਾ, ਰੂਪ, ਕੀਰਤੀ, ਪੁੱਤਰ, ਇਸਤਰੀ, ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਆਦਿ ਸੁੱਖ ਦੇ ਸਮਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੰਨ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਹਿੰਸਾ, ਝੂਠ, ਚੋਰੀ, ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ, ਵਿਭਚਾਰ, ਕਸ਼ਾਏ ਆਦਿ ਸਭ ਪਾਪ ਹਨ।
ਕਰਮ ਅੱਠ ਹਨ : (1) ਗਿਆਨਾਵਰਨ (2) ਦਰਸ਼ਨਾਵਰਨ (3) ਵੇਦਨੀਆਂ (4) ਮੋਹਨੀਆਂ (5) ਆਯੂ (6) ਨਾਮ (7) ਗੋਤਰ (8) ਅੰਤਰਾਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਭੇਦ ਉਪਭੇਦ ਹਨ। (ਦੇਖੋ ਕਰਮ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤੀ ਅਧਿਐਨ)
-
(5) ਆਸ਼ਰਵ : ਆਤਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਬੰਧ (ਚਿੰਬੜਨਾ) ਦਾ ਜੋ ਵੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਉਸ ਕਾਰਨ ਨੂੰ ਆਸ਼ਰਵ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਮਨ ਬਚਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕੰਮ, ਜੋ ਸ਼ੁਭ ਹਨ ਤਾਂ ਸ਼ੁਭ ਕਰਮ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਮਨ, ਬਚਨ ਤੇ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਵਿਰਤੀਆਂ ਹੀ ਆਸ਼ਰਵ ਹਨ। ਸ਼੍ਰੀ ਹਰੀਭੱਦਰ ਸੂਰੀ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂਵਾਰਤਾ ਸਮੁੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਖਿਆ ਹੈ :
“ਹਿੰਸਾ, ਝੂਠ, ਚੋਰੀ, ਵਿਭਚਾਰ ਅਤੇ ਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ਇਹ ਪੰਜ ਅਤੇ ਤੱਤਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ (ਜੀਵ, ਕਰਮ, ਪਰਲੋਕ, ਮੁਕਤੀ) ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਕਸ਼ਾਏ (ਕਰੋਧ, ਮਾਨ, ਮਾਇਆ ਤੇ ਲੋਭ) ਇਹ ਪਾਪ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਜੀਵਾਂ ਤੇ ਰਹਿਮ ਕਰਨਾ, ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ, ਚੋਰੀ ਨਾ ਕਰਨਾ, 281
