________________
ਇਹ ਪੰਜ ਤੀਰਥੰਕਰ ਮਚਾਰੀ ਸਨ । ਸੋ ਦਿਗੰਵਰ ਗ੍ਰੰਥ ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ
ਬਾਰੇ ਖਾਮੋਸ਼ ਹਨ । ' (6) ਸਵਰਗ ਵਿਚ ਸਵੇਤਾਂਬਰ 64 ਇੰਦਰ ਅਤੇ ਦਿਗੰਵਰ 100 ਇੰਦਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ।
ਇਹ ਸ਼ਵੇਤਾਂਬਰ ਦਿਗੰਵਰ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਭੇਦ ਹਨ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੋਹਾਂ ਫਿਰਕਿਆਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਖਾਸ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ।
ਸ਼ਵੇਤਾਂਬਰ ਵਿਰਕਾਂ ਇਸ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੇਦ ਹਨ : 1) ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਕ 2) ਅਮੂਰਤੀ ਪੂਜਕ ਅਮੂਰਤੀ ਪੂਜਕ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁਖ ਭੇਦ ਹਨ 1) ਸਥਾਨਕ ਵਾਸੀ 2) ਤੇਰਹ ਪੰਥੀ
ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਕ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਸਾਧੂ ਹੱਥ ਵਿਚ ਮੁਹਪਟੀ ਰਖਦੇ ਹਨ ਜਦ ਕਿ ਅਮੂਰਤੀ ਪੂਜਕ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਸਾਧੂ ਮੂੰਹ ਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਮੂੰਹਪਟੀ ਬੰਨਦੇ ਹਨ । ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਕ 45 ਆਗਮਾ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜਦ ਕਿ ਅਮੂਰਤੀ ਪੂਜਕ 32 ਆਗਮਾ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ।
ਦਿਵਰ ਫਿਰਕਾ ਦਿਗੰਵਰ ਸਾਧੂ ਦੀ ਦੀਖਿਆ ਦਾ ਕ੍ਰਮ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ :
ਪਹਿਲਾ ਮਚਾਰੀ ਸ਼ਰੇਣੀ ਹੈ ਜੋ ਸਫੈਦ ਵਸਤਰ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ । ਦੂਸਰੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਸ਼ੁਲਕ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਧੱਤੀ ਤੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਮੋਰ ਰੰਗ ਦੀ ਪਿੱਛੇ ਰਖਦੇ ਹਨ । ਇਸਤਰੀ ਸਾਧਵੀ ਸ਼ੁਲਕ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਸ਼ੁਲਕ ਸਾਧੂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਤ ਨਿਯਮ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸ਼ੁਲਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਏਲਕ ਦੀਖਿਆ ਹੈ ਭਾਵ ਇਹ ਸਾਧੂ ਇਕਲੀ ਲੰਗੋਟੀ ਪਹਿਨਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਏਲਕ ਸਰੀਰ ਤੇ ਇੰਦਰੀਆ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਲੰਗੋਟੀ ਤਿਆਗ ਕੇ ਮੋਰ ਪਿਛੀ ਅਤੇ ਕਮੰਡਲ ਹੀ ਧਾਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਦਿਗੰਵਰ ਸਾਧੂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਆ, ਜੀਵਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਠਿਨ ਅਤੇ ਕਠੋਰ ਹੈ । ਦਿਗੰਵਰ ਫਿਰਕੇ ਵਿਚ ਵੀ ਮੂਰਤੀ ਵੀ ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਕ ਅਤੇ ਅਮੂਰਤੀ ਫਿਰਕੇ ਹਨ । ਅਮੂਰਤੀ ਪੂਜਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਤਾਰਨ ਪੰਥ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਲੋਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ।
"ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਭਟਾਰਕ ਦੋਹਾਂ ਫਿਰਕਿਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਅਜੇਹੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਡੇਰੇ ਧਾਰੀ ਸਾਧੂਆਂ ਵਰਗੀ ਹੈ । ਇਹ ਡੇਰੇ ਧਾਰੀ ਸਾਧੁ ਬ੍ਰਹਮਚਰਜ ਵਰਤ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਨਾਲ ਜਾਇਦਾਦ ਰਖਦੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧੂਆਂ ਨੂੰ ਯਤੀ ਜਾਂ ਪੂਜ ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਫਿਰਕੇ ਵਿਚ ਆਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦਿਗੰਵਰ ਫ਼ਿਰਕੇ ਵਿਚ ਇਹ ਭਟਰੱਕ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਭਗਵੇਂ ਵਸਤਰ ਅਤੇ ਮੌਰ ਪਿਛੀ ਧਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਮਧਕਾਲ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਸਲਮ ਕਾਲ
, ੨੯
