________________
ਜੈਨ ਫਿਰਕੇ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰ
i
ਵਰਤਮਾਨ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁਖ ਫਿਰਕਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹਨ ਸਵੇਤਾਂਵਰ ਅਤੇ ਦਿਗੰਵਰ ।
ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਅਤੇ ਦਿਗੰਵਰ
ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਸਫੈਦ ਕਪੜੇ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਫਿਰਕਾ ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਮਾਨਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰ ਤੀਰਥੰਕਰ ਵੇਲੇ ਜਿਨ ਕਲਪੀ (ਵਸਤਰ ਰਹਿਤ) ਸਥਵਰਕਲਪੀ (ਵੱਸਤ ਸਹਿਤ) ਸਾਧੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਮਥੁਰਾ ਦੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਮਾਨਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿਗੰਵਰ ਫਿਰਕੇ ਦਾ ਜਨਮ ਦਾਤਾ ਸ਼ਿਵਭੂਤੀ ਨਾਂ ਦਾ ਜੈਨ ਸਾਧੂ ਸੀ । ਉਸ ਨੇ ਮਹਾਂਵੀਰ ਸੰਮਤ 609 (ਵਿਕਰਮ ਸੰਮਤ 139) ਵਿਚ ਦਿਗੰਵਰ ਫਿਰਕੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਉਸ ਨੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਜਿਨ ਕਲਪ ਨੂੰ ਅੰਗੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਜੈਨ ਮਾਨਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਨਵੇਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਕਈ ਵਿਦਵਾਨ ਇਸ ਨੂੰ ਯਾਪਨੀਆ ਸੰਘ (ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਤੇ ਦਿਗੰਵਰ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਫਿਰਕਾ) ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ । ਦਿਗੰਵਰ ਫਿਰਕੇ ਵਾਲੇ ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਫਿਰਕੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਮਤ ਭੇਦ ਹਨ।
(1) ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜਦ ਕਿ ਦਿਗੰਵਰ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਮੋਕਸ਼ ਸਿਰਫ ਇਸ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਨਗਨ ਸਾਧੂ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੀ । ਇਸੇ ਕਾਰਣ ਤੀਰਥੰਕਰ ਮਲੀ ਕੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਦਿਗੰਵਰ ਪੁਰਸ਼ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।
(2) ਦਿਗੰਵਰ ਪੁਰਾਤਨ ਜੈਨ ਆਗਮ ਨੂੰ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਅਸਲੀ ਬਾਣੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਇਸ ਨੂੰ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਬਕਾਇਆ ਬਾਣੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ।
(3) ਦਿਗੰਵਰ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦੇ 16 ਸੁਪਨੇ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ 14 ਸੁਪਨੇ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ।
(4) ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਮਹਾਵੀਰ ਸਮੇਤ ਸਾਰੇ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਤੇ ਇਤਹਾਸਕ ਵਰਨਣ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਦਿਗੰਵਰ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਹੈ।
(5) ਸ਼ਵੇਤਾਂਵਰ ਤੀਰਥੰਕਰ ਮਹਾਵੀਰ, ਪਾਰਸ ਨਾਥ, ਵਾਸੂਪੁਜ ਨੂੰ ਸ਼ਾਦੀ ਸ਼ੁਦਾ ਬਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਲੀ ਨਾਥ, ਨੇਮੀ ਨਾਥ ਨੂੰ ਕੁਆਰਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ । ਦਿਗੰਵਰ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ
२८
F
