________________
ਦਿਤੇ । ਪਿਛੋਂ ਰਮਈਆ ਦੇ ਅਸਰ ਹੇਠ ਵਿਜੁਲ ਵੀ ਸ਼ੈਵ ਬਣ ਗਿਆ।
ਸੰਨ 1268 ਦੇ ਜ਼ਿਲਾ ਲੇਖ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਜੈ ਨਗਰ ਦਾ ਹਰੀਹਰ ਦੂਸਰੇ ਦਾ ਸੈਨਾਪਤੀ ਇਰਗੱਪ ਜੈਨ ਸੀ । ਵਿਜੈ ਨਗਰ ਦੀ ਇਕ ਰਾਨੀ ਵੀ ਜੈਨ ਸੀ ।
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੱਖਣ ਵਿਚ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਤਕ ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਪਣਾ ਅਸਰ ਕਾਇਮ ਰਖਦਾ ਰਿਹਾ । ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਮੁਗਲਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਵੀ ਘੱਟ ਰਿਹਾ । ਰਾਮਨੁਜ, ਮੰਡਨ (ਮਿਸ਼ਰ, ਸੰਕਰਾ ਆਚਾਰਿਆ, ਤੋਂ) ਪੁਸ਼ਯਮਿੱਤਰ ਤੋਂ ਛੁਟ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਇਹੋ ਕਾਰਣ ਹਨ ਕਿ ਅੱਜ ਜੈਨ ਘਟ ਗਿਣਤੀ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਨ ਖਤਮ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ । ਵਿਦੇਸ਼ਾ ਵਿਚ ਜੈਨ ਧਰਮ
ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਵਰਨਣ ਅਸੀਂ ਪੁਰਾਤਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜੈਨ ਧਰਮ ਨਾਮਕ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਕਰ ਚੁਕੇ ਹਾਂ ਫੇਰ ਵੀ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਜਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਹਰ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਧੂ ਕਠੋਰ ਕਸ਼ਟ ਸਹਿ ਕੇ ਵੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਗਏ ਹਨ । ਅੱਜ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਜਿਥੇ ਵੀ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਉਥੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਮੌਜੂਦ ਹਨ । ਭਾਵੇਂ ਜੈਨ ਧਰਮ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕਠੋਰ ਨਿਯਮਾਂ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਫੈਲ ਸਕਿਆ । ਪਰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਜੈਨ ਤੇ ਅਜੋਕੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਜਿਕਰ ਕਰਾਂਗੇ । ਭਾਵੇਂ ਪਹਿਲੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਰਿਸ਼ਵ ਦੇਵ ਦੇ ਪੁਤਰ ਭਰਤ ਨੇ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ ।
| ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵਰ ਸਮੇਂ ਈਰਾਨ ਦਾ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਆਦਰਕ ਨੀ ਬਨਣ ਲਈ ਆਪਣੇ 500 ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਕੋਲ ਆਇਆ ਸੀ । ਜਿਥੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਗਵਾਨ ਪਾਰਸ਼ ਨਾਥ ਦੇ ਸਾਧੂ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਈਰਾਨ, ਈਰਾਕ, ਅਦਨ ਪਹੁੰਚ ਚੁਕੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਹੀ ਆਦਰਕ ਭਾਰਤ ਆਇਆ ਹੋਵੇਗਾ !
ਗਿਆਤਾਧਰਮ ਕਥਾਂਗ ਸੂਤਰ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਨੇਕਾਂ ਜੈਨ ਵਿਉਪਾਰੀ ਸਦਰ ਦੇ ਰਸਤੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ਾ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਗਏ । ਜੈਨ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਰੂਸ, ਤਿਬਤ, ਚੀਨ, ਬਰਮਾ, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹੋਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ । ਧ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਸ੍ਰੀ ਲੰਕਾ ਵਿਚ ਜੈਨ ਧਰਮ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਹੈ ।
ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਂਵੀਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿਧ ਮੋਰਆ ਰਾਜੇ ਚੰਦਰ ਗੁਪਤ ਸਮੇਂ ਜੈਨ ਰਾਜ ਧਰਮ ਬਣ ਚੁਕਿਆ ਸੀ | ਅਸ਼ੋਕ ਦੇ ਪੱਤੇ ਰਾਜਾ ਸਮਤਿ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸਾਧੂਆਂ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿਚ ਭੇਜ ਕੇ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ । ਕਲਿਗਾ ਦੇ ਰਾਜਾ
੨੫