________________
ਖ਼ਾਰਵੇਲ ਨੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਫੈਲਾਇਆ । ਮਥੁਰਾ ਦੇ ਜੈਨ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਕ, ਹੁਣ ਆਦਿ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਜਾਤੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ । ਟਰਕੀ ਵਿਚ ਜੈਨ ਧਰਮ
ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਡਾ: ਹਾਰਨਲੇ ਦੀ ਖੋਜ ਵਰਨਣ ਯੋਗ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਥੋਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤੀ ਗ੍ਰੰਥ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚੋਂ ਲਭੇ ਸਨ । ਇਸਤਮਬਲ ਤੋਂ 570 ਕੋਹ ਦੂਰ ਤਾਰਾਤਮਬੋਲ ਕਸਬਾ ਵਿਕਰਮ ਦੀ 17 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਜੈਨ ਮੰਦਰਾਂ ਤੇ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦਾ ਗੜ ਸੀ । ਇਹ ਸਮਾਂ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦਾ ਸੀ । ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਉਪਾਸਕ ਸੇਠ ਬੁਲਾਕੀ ਮੱਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੱਤਰ ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਇਹ ਪੱਤਰ ਅੱਜ ਸ੍ਰੀ ਬਲੱਭ ਸਮਾਰਕ ਦਿਲੀ ਵਿਚ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਥੇ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਦੈ ਭਰੀ ਸਾਧੂ ਸਨ । ਲੰਕਾ ਵਿਚ ਜੈਨ ਧਰਮ
| ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੀਸਰੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿਚ ਜੈਨ ਧਰਮ ਲੰਕਾ ਪਹੁੰਚ ਚੁਕਾ ਸੀ ਲੰਕਾ ਨੂੰ ਅਚਾਰੀਆ ਜਿਨ ਪ੍ਰਭਵ ਸੂਤਰ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਸਾਂਤੀ ਨਾਥ ਦਾ ਤੀਰਥ ਦਸਿਆ ਹੈ । ਭੂਟਾਨ, ਨੇਪਾਲ, ਤਿਬਤ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਸਾਧੂ, ਸਾਧਵੀ ਘੁੰਮਦੇ ਰਹੇ ਸਨ । ਵਿਕਰਮੀ ਸੰਨ 1806 ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਲਾਚੀਦਾਸ ਗੋਲਾਲਾਰ ਭੂਟਾਨ ਦੇ ਜੈਨ ਤੀਰਥਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਗਏ ਸਨ । ਇਹ ਪੱਤਰ ਤਿਜ਼ਾਰਾ ਜੈਨ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ ਭੰਡਾਰ ਵਿਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ । ਇਸ ਯਾਤਰੀ ਨੇ ਚੀਨ ਵਿਚ ਸਥਿਤ 8 ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜੈਨੀਆਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਪੀਕਿੰਗ ਨੂੰ ਪੀਕੀਨ ਲਿਖਿਆ ਹੈ । ਇਹ ਯਾਤਰੀ ਤਿਬਤ ਦੇ ਯਾਰੁਲ ਨਗਰ ਵਿਚ ਵੀ ਗਿਆ ।
ਨੇਪਾਲ ਵਿਚ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਚਾਰੀਆ ਭੱਦਰਵਾਹੂ, ਅਚਾਰੀਆ ਸਲੀ ਭੱਦਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੇ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਸਵਰਨ ਭੂਮੀ (ਬਰਮਾ) | ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕਾਲਕਾ ਅਚਾਰੀਆ ਨੇ ਈਰਾਨ, ਈਰਾਕ, ਬਰਮਾ, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ । ਆਸਟਰੇਲੀਆ
ਇਥੋਂ ਬੁਡਾਪੇਸ਼ਟ ਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਮਹਾਵੀਰ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਸੀ ਜੋ ਹੁਣ ਇਥੋਂ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਮਿਊਜਿਅਮ ਵਿਚ ਹੈ । ਸਮਰਕੰਦ
ਇਸ ਨੂੰ ਕਰੋਚ ਦੀਪ ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਥੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ
੨੬
