________________
ਟੀਕਾਕਾਰ ਸ਼ਲਾਕ ' ਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਅਧਿਆਤਮ ਪੱਖੋਂ ਵੀਰਜ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਣ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਜੋ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਅਭਿਆਸੀ ਲਈ ਜਾਨਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ । (1) ਉਦਮ ਵੀਰਜ -fਗਿਆਨ ਜਿਖਿਆ ਤੇ ਤਪਸਿਆਂ ਲਈ ਅੰਦਰ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ
ਅਧਿਆਤਮ ਬਲ ਹੈ । (2) ਧਰਿਤ ਵੀਰਜ -ਸੰਜਮ ਵਿਚ ਸfਬਰਤਾ ਹੀ ਧਰਿਤ ਵੀਰਜ ਹੈ । (3) ਧੀਰਤਵ ਵੀਰਜ--- ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਪਰਿਯੈ ਤੇ ਕਸ਼ਟਾਂ ਵਿਚ ਨਾ ਡੋਲਨਾ ਹੀ
ਬੀਰਤਵ ਵਰਚ ਹੈ। (4) ਸੋਡਿਅਤਿਆ ਵਰ ਜੋ-ਤਿਆਗ ਦੀ ਉਚ ਕੋਟੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਡਿਅਰਿਆ
" ਵੀਰਜੇ ਆਖਦੇ ਨ ! : (3) fਖਿਮਾ ਵੀਰਜ-ਦੂਸਰਾ ਗਾਲਾਂ ਦੇਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਤਾ ਨਾਲ ਸਹਿ ਲੈਣਾ ਹੀ
ਖਿਖਾ ਵੀਰਜ ਹੈ !. . (6) ਗੰਭੀਰਿਆ ਵੀਰਜ- ਸ਼ੈ ਤੇ ਉਪਰਗਾਂ ਵਿਚ ਨਾ ਝੁਕਨਾ ਹੀ ਗੰਭੀ
ਰਿਆ ਵੀਰਜ ਹੈ । ਜਾਂ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਚਮਤਕਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਵੀ
ਹੰਕਾਰ ਨਾ ਕਰਨਾ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ ! (7) ਉਪਯੋਗ-ਸਾਕਾਰ ਤੇ ਅਨਾਕਾਰ ਇਸ ਦੇ ਦੇ ਭੇਦ ਹਨ । ਸਾਕਾਰ 8 ਪ੍ਰਕਾਰ
ਦੇ ਤੇ ਅਨਾਕਾਰ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ ਇਸ ਤੇ ਬੁਧੀ ਨਾਲ ਦਰਵੇ ਕਾਲ
ਖੇਤਰ, ਭਾਵ ਪੱਖ ਨਿਸ਼ਚੈ ਕਰਦੇ ਹੀ ਉਪਯੋਗ ਵੀਰਜ਼ ਹੈ । (8) ਯੋਗ ਵੀਰਜ-ਮਨ ਬਚਨ ਤੇ ਸ਼ਰੀਰ ਪੱਖ ਇਸ ਵੀਰਜ ਦੇ ਤਿਨੂੰ ਭੇਦ ਹਨ। ਮਨੇ ਨੂੰ ਏਕਾਗਰ ਕਰਨਾ ਤੇ ਬੁਰੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਰੋਕਨਾ ਮਨ ਵੀਰਜ ਹੈ । ਸਾਧੂ ਮੰਨੇ ਵੀਰਜ ਨਾਲ ਮਨ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਰਖਦੇ ਹਨ । ਪਾਪਕਾਰ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਚਨਾ ਬਚਨ ਵੀਰਜ ਹੈ : ਹਥ ਪੈਰ ਨੂੰ ਕਛੂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਕੋੜ ਕੇ ਰੱਖਨਾ ਹੀ ਸਾਧੂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਕਾਯਾ ਵੀਰਜ ਹੈ ।
ਤੱਪ ਵੀਰਜ 12 ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਸਾਧੂ ਤੱਪ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੁੱਖੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ । ਸੰਜਮ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਵੀਰਜ ਸੰਜਮ ਵੀਰਜ ਹੈ ।
ਵੀਰਜ ਪ੍ਰਵਾਦ ਨਾਸਕ ਪੂਰਵ ਵਿਚ ਅਨੇਕਾਂ ਅਰਥਾਂ ਵਾਲੇ ਵੀਰਜ ਦਾ ਜਿਕਰ ਹੈ ! ਸੋ ਵੀਰਜ ਪੂਰਵ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀਰਜ ਵੀ ਅਨੇਕ ਹਨ । | ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੀਰਜ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ ।
(1) ਪੰਡਿਤ ਵੀਰਜ ਮਹਾਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਹੈ । (2) ਹਿਸਥ ਦਾ ਬਾਲ ਤੇ ਪਡਿਤ ਵੀਰਜ ਹੈ : (3) ਮਿਸ਼ਰ ਵੀਜ ।
ਅਸੀਂ ਜੈਨ ਆਗਮਾਂ ਦੀ ਦਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵੀਰਜ ਦਾ ਅਰਥ ਖਾਲੀ ਸ੍ਰੀ ਥਿਆਂ ਦਾ ਰਸ ਨਹੀਂ ਜੋ ਇਸਤਰੀ ਪੁਰਸ਼ ਦੇ ਭੋਗ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣਕੇ ਸੰਤਾਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਸਗੋਂ ਵੀਰਜ ਦਾ ਅਰਥ ਸ਼ਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਤੇ ਅਧਿਆਤਮ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ । ਇਸ ਵੀਰਜ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰਮਾਦ ਰਹਿਤ ਵੀਰਜ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ ।
89
