________________
ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਬੀਜ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਦੇ ਦਰਖਤ ਕਦੇ ਨਹੀਂ । ਹਾਂ,
ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?
ਤਾਂ
ਨਾਂ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਉਸਦਾ ਕਾਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਣ ਤੋਂ, ਕਰਮ ਸਰੂਪ ਕੰਮ, ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵੀ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦਾ। ਆ
ਹੈ
ਜੈਨ-ਧਰਮ ਵਿਚ ਕਰਮ-ਉੱਤਪਤੀ ਦੇ ਮੂਲ ਕਾਰਣ ਦੋ ਦੱਸੇ ਗਏ ਹਨ। ‘ਰਾਗ' ਤੇ 'ਦਵੇਸ਼” । ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਾਵਾਪੁਰ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਹੈ : ਬਵਾਲੀ ਵੀਧ ਜਸ ਕੀਧ'' ਅਰਥਾਤ ਰਾਗ ਤੇ ਦਵੇਸ਼ ਹੀ ਕਰਮ ਦੇ ਬੀਜ ਹਨ, ਮੂਲ ਕਾਰਣ ਹਨ । ਖਿੱਚ ਵਾਲੀ ਆਦਤ ਨੂੰ ਰਾਗ ' ਤੇ ਘ੍ਰਿਣਾ ਵਾਲੀ ਆਦਤ ਦਵੇਸ਼ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਪੁੰਨ ਕਰਮ ਦੇ ਮੂਲ ਵਿਚ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਾਂ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਸਾਰਿਕ ਮੋਹ-ਮਾਇਆ ਤੇ ਖਿੱਚ (ਲਗਾਵ)
{
ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਘ੍ਰਿਣਾ ਤੇ 'ਖਿੱਚ-ਰਹਿਤ ਸ਼ੁੱਧ ਆਦਤ ਤਾਂ ਕਰਮ-ਉੱਤਪਤੀ ਦੇ ਕਾਰਣ ਖਤਮ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ।
ਕਰਮ ਦਾ ਦੂਜਾ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ
❀ ਕਰਮ-ਉੱਤਪਤੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਢੰਗ
ਕਰਮ-ਉੱਤਪਤੀ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੋਣ ਦਾ ਨਾਉਂ ਮੁਕਤੀ ਹੈ । ਜੈਨ-ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਆਤਮਾ ਰਾਗਦਵੇਸ਼ ਦੀ ਉੱਤਪਤੀ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਗੇ ਲਈ ਨਵੀਂ ਕਰਮ-ਉੱਤਪਤੀ ਰੋਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਪੈਦਾ
[ ੧੦੪ ]
