________________
ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਨੂੰ ਭੋਗ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਧਰਮ-ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਸਦਾ ਲਈ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦ ਤਕ ਕਰਮ ਤੇ ਕਰਮ ਦਾ ਕਾਰਣ ਹੈ, ਰਾਗ-ਦਵੇਸ਼ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ਤਦ ਤਕ ਆਤਮਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ।
ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਕੇਵਲ ਇਹ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਰਮਉੱਤਪਤੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਕੀ ਢੰਗ ਹੈ ? ਜੈਨ-ਧਰਮ ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਬੜਾ ਸੁੰਦਰ ਉੱਤਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਤਮਾ ਹੀ ਕਰਮ-ਉੱਤਪਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਹੀ ਖਤਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ । ਕਰਮ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਈਸ਼ਵਰ ਅੱਗੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨ ਦੀ, ਨਦੀ, ਨਾਲੇ, ਪਹਾੜ, ਮੈਦਾਨ ਜਾਂ ਤੀਰਥ-ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਭਟਕਣ ਦੇ ਲਈ ਜੈਨ-ਸਾਹਿੱਤ ਜਾਂ ਜੈਨ-ਧਰਮ ਪਰੇਰਣਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਉਹ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਲਈ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਜੈਨ-ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਨੇ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿੰਨ ਢੰਗ ਦੱਸੇ ਹਨ :(੧) ਸਮਯਗ ਦਰਸ਼ਨ (ਸੱਚਾ) ਦਰਸ਼ਨ (ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼) ਜੋ ਆਤਮਾ ਹੈ । ਉਹ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਬੰਧਨ, ਉੱਤਪਤੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਸਦਾ ਦੇ ਲਈ ਅਜਰ-ਅਮਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ !- ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਦ੍ਰਿੜ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸੱਚਾ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ । ਸਮਯੁੱਗ
{ ੧੦੫ }
