________________
ਚੌਥਾ ਭਾਗ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਦਾ ਧਰਮ ਉਪਦੇਸ਼
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਮਧਿਅਮ ਪਾਵਾ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਰੂਪੀ ਤੀਰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ । ਧਰਮ ਰੂਪੀ ਤੀਰਥ ਦੇ ਚਾਰ ਆਧਾਰ ਹਨ :
(1) ਸਾਧੂ (2) ਸਾਧਵੀ (3) ਵਕ (ਉਪਾਸਕ) (4) ਵਿਕਾ (ਉਪਾਸਿਕਾ)
ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ (1) ਸਾਧੂ ਧਰਮ (2) ਹਿਸਥ ਧਰਮ ॥
“ ਸੰਜਮ ਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਸਾਧੂ, ਸਾਧਵੀਆਂ ਨੂੰ ਸਚੇ ਅਰਿਹੰਤ ਦੇਵ, ਸਚੇ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸਚੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਦੀ ਹਿਦਾਇਤ ਕੀਤੀ । ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਸਮਿਅਕ ਗਿਆਨ, ਸਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਮਿਅਕ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਮਿਅਕ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਮਰਨ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਰਾਹ ਦਸਿਆ ।
“ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੀ ਮੱਨੁਖ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮ ਸੁਣਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਧਰਮ ਸੁਣ ਲੈਣ ਤਾਂ ਧਰਮ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਆਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ । ਜੇ ਸ਼ਰਧਾ ਵੀ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸੰਜਮ ਦਾ ਪਾਲਣ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਠਿਨ ਹੈ, ਪ੍ਰਮਾਦ (ਅਣਗਹਿਲੀ) ਲੋਭ, ਡਰ, ਅਹੰਕਾਰ, ਅਗਿਆਨ ਅਤੇ ਮੋਹ ਕਾਰਣ ਮਨੁਖ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਸੁਣ ਸਕਦਾ ।”
| ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਜਿਉਣਾ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਮਰਨਾ ਨਹੀਂ । ਸੋ ਗਿਆਨੀ ਮੱਨੁਖ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ । ਇਹੋ ਧਰਮ ਅਨਿੱਤ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਰਹਿਤ ਵਾਲਾ) ਸੱਚਾ ਅਤੇ ਅਮਰ ਹੈ ।”
“ ਕੰਮ ਨਾਲ ਹੀ ਮਨੁਖ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ, ਖਤਰੀ, ਵੈਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੂਦਰ ਅਖਵਾਉਦਾ ਹੈ । ਜਾਤ ਦਾ ਆਧਾਰ ਕੰਮ ਹੈ, ਜਨਮ ਨਹੀਂ । ਇਥੇ ਜਾਤ ਦਾ ਨਹੀਂ, ਤੱਪਸਿਆ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ।
“ ਕੁਝ ਮੱਨੁਖ ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕਿ ਉਹ ਕਿਥੇ ਆਏ ਹਨ, ਕਿਥੇ ਜਾਣਾ ਹੈ ਉਹ ਅਗਿਆਨ ਵਸ ਹੋ ਕੇ ਪਾਪ ਕਰਦੇ ਹਨ । *
" ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਵਸ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਫਸ ਕੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਜਨਮਾਂ ਵਿਚ ਭਟਕ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਕਰਮਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਹੀ ਜਨਮ, ਮਰਨ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਹੈ । ਇਹੋ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਆਖਰੀ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ ।” ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਜੀਵ ਅਜੀਵ ਆਦਿ ਨੂੰ ਤਤਵਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ । ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ (1) ਜੀਵ (2) ਅਜੀਵ (3) ਪਾਪ (4) ਪੁੰਨ (5) ਆਸ਼ਰਵ (6) ਸੰਬਰ (7) ਨਿਰਜਰਾ (8) ਬੰਧ (9) ਮੋਕਸ਼
ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ
| 79
