________________
अर्थशास्त्राच्या गवाक्षातून
'समिति' असे म्हणतात. साधूने उच्चारप्रस्रवणसमितीचे पालन करीत असताना, प्रासुक स्थंडिलावरच मलमूत्रविसर्जन करावे, असा नियम नोंदविला आहे.
आचारांगात म्हटले आहे की - से भिक्खू वा भिक्खुणी वा --- तहप्पगारंसि थंडिलंसि अचित्तंसि तओ संजयामेव उच्चारपासवणं परिदृविज्जा । (आचारांग २.१०, पृ.२५९, ब्यावर)
उत्तराध्ययनाच्या २२ व्या आणि २४ व्या अध्ययनातही, कोणत्या जागी मलमूत्रविसर्जन करणे टाळावे, अशा ठिकाणांची एक यादीच दिलेली आहे. दहा सद्गुणांचे वाचक असलेल्या दशविध धर्माचे पालन करणे, हा जैन साधुआचारातील एक महत्त्वाचा मुद्दा मानला जातो. तत्त्वार्थसूत्र ९.६ मध्ये जे दशविधधर्म सांगितले आहेत, ते प्रामुख्याने धार्मिक आणि आध्यात्मिक आहेत. स्थानांगसूत्रातील दशविधधर्म हे मुख्यतः सामाजिक परिप्रेक्ष्यातून सांगितलेले दिसतात. स्थानांग १०.१३५ मध्ये म्हटले आहे की -
दसविहे धम्मे पण्णत्ते, तं जहा - गामधम्मे, णगरधम्मे, रठ्ठधम्मे, पासंडधम्मे, कुलधम्मे, गणधम्मे, संघधम्मे, सुयधम्मे, चरित्तधम्मे, अत्थिकायधम्मे ।
(स्थानांग १०.१३५) वरील दहा धर्मांपैकी पहिले सात धर्म, सामाजिक दृष्टीने अन्वर्थक आहेत. स्थानांगाने स्थविर (थेर) शब्दाचे जे अनेक अर्थ दिले आहेत, त्यात खेडेगाव, नगर किंवा राज्याच्या प्रमुखासही, स्थविर असे संबोधले आहे. शिवाय दीक्षापर्यायाने उत्तम असलेल्या साधूलाही, स्थविर असे म्हटले आहे. वर दिलेल्या दशविधधर्मातील 'कुल', 'गण' आणि 'संघ' या तीनही शब्दांचे अर्थ, जैनधर्माइतकेच अर्थशास्त्राच्या संदर्भातही अतिशय महत्त्वपूर्ण ठरतात. (९) अर्थशास्त्राच्या २० व्या अध्यायात कौटिल्य म्हणतो, 'अंत:पुरातील स्त्रीवर्गाने,
२६८
