________________
अर्थशास्त्राच्या गवाक्षातून
प्रायश्चित्त दिले आहे. म्हटले आहे की - जे भिक्खू --- संखडिपलोयणाए असणं वा पाणं वा पडिग्गाहेइ --- तं सेवमाणे आवज्जइ मासियं परिहारट्ठाणं उग्घाइयं । (निशीथ, उद्देश ३, सूत्र १४)
एखाद्या गोष्टीची राजाने अथवा गणाने, साधूंवर बळजबरी केली तर तो अपवाद समजून, त्यासाठी प्रायश्चित्त देऊ नये, असाही एक व्यावहारिक विचार निशीथसूत्रात आलेला दिसतो -
नन्नत्थरायाभिओगेण वा गणाभिओगेण वा बलाभिओगेण वा । (निशीथ, उद्देश ९)
एकंदरीत साधुआचाराची रचना करताना, जैनांनी राजसत्ताक राजांचे आणि गणसत्ताक राज्यांचे नियम, नीट ध्यानात घेतलेले दिसतात. (६) ७३ व्या अध्यायात कौटिल्य म्हणतो, ‘मठ इ. निवासस्थानांमध्ये आश्रमवासी
आणि पाखंडी यांनी, प्राथम्यक्रमानुसार आळी-पाळीने रहावे. या दोघांपैकी जे एकमेकांना उपद्रव देतील, त्यांचे वर्तन दंडपात्र ठरेल.'
आचारांग एक पाऊल पुढे जाऊन म्हणते की, ज्या वसतिस्थानी प्रवासी, इतर परिव्राजक यांचे सतत आवागमन चालू असते, अशा मठ इ.
स्थानात जैन साधु-साध्वीने मुक्काम करू नये.' से आगंतागारेसु वा, आरामागारेसु वा, गाहावइकुलेसु वा, परियावसहेसु वा, अभिक्खण अभिक्खण साहम्मिएहिं उवयमाणेहिं णो उवइज्जा । (आचारांग २, उद्देश २) (७) अर्थशास्त्राच्या ५७ व्या अध्यायात, अयोग्य जागी मलमूत्रविसर्जन करणाऱ्या व्यक्तीस, खूप मोठा दंड सांगितला आहे.
आचारांग २ चा संपूर्ण १० वा अध्याय, याच विषयाला अनुलक्षून लिहिला आहे. जैन आचारपद्धतीनुसार, मन-वचन-क्रियेच्या उचित क्रियांना
२६७
