________________ कथाबाह्य संदर्भ बुद्धिमान आणि धूर्त अशी कोणतीही व्यक्तिरेखा रंगवताना हरिभद्राला चाणक्याच्या अर्थशास्त्राची आठवण आल्याशिवाय रहात नाही. (24) कुवलयमाला ही उद्योतनसूरींची गद्यपद्यमय कादंबरीवजा प्रदीर्घ कथा आहे. जैन महाराष्ट्री भाषेत लिहिलेली ही कादंबरी अभिजात जैन महाराष्ट्रीचा उत्कृष्ट नमुना असून समकालीन सांस्कृतिक संदर्भाचा जणू काही खजिनाच आहे. (अ) कुवलयमालेच्या पृ.५६ वर वाराणसी नगरीचा उल्लेख असून म्हटले आहे की, जहिं च णयरीहिं जणो देयणओ अत्थ-संगह-परो य, --- सिक्खविज्जंति जुवाणा कलाकलावई चाणक्कसत्थई च / या उल्लेखात, वाराणसी नगरातील युवक चाणक्यशास्त्र अर्थात् कौटिलीय अर्थशास्त्राचे अध्ययन करीत असत, असे म्हटले आहे. ___'चाणक्य आणि कौटिल्य हे दोन्ही वेगळे आहेत की एकच ?' असा प्रश्न अभ्यासकांनी उपस्थित केलेला दिसतो. तसेच, 'चाणक्य नावाची कोणी वेगळी व्यक्ती होऊन गेली आणि अर्थशास्त्र मात्र कौटिल्याने रचले', असा ज्या अभ्यासकांचा गैरसमज आहे त्यांना जैन साहित्यातील उल्लेखांवरून योग्य ते उत्तर मिळते. चाणक्य, कौटिल्य आणि विष्णुगुप्त, या तीनही एकच व्यक्ती असून तीच व्यक्ती चंद्रगुप्त मौर्याचा अमात्य आणि कौटिलीय अर्थशास्त्राचा लेखक होती - हे तथ्य जैन उल्लेखांवरून स्पष्ट होते. (ब) दुसऱ्या एका ठिकाणी कुवलयमालेत 16 प्रकारच्या देशी भाषांचे व त्यांच्या प्रदेशांचे उल्लेख येतात. 'गोल्ल' प्रदेशातील व्यापाऱ्यांचे वर्णन करताना उद्योतनसूरि म्हणतात की, “गोल्ल देशातील लोक वर्णाने काळे, कठोर बोलणारे, अतिशय विलासी, कलहशील आणि लज्जारहित असतात. ते बोलताना वारंवार ‘अड्डे' या शब्दाचा वापर करतात." 153
