________________ कथाबाह्य संदर्भ आणि चरित्रे लिहिणाऱ्या कोणत्याही लेखकांनी घेतलेली नाही. हरिभद्र, शीलांक, अभयदेव, मलयगिरि, जयसिंह आणि हेमचंद्र यांनी आवश्यक आणि निशीथचूणींचा यथोचित वापर करून घेतला आहे. परंतु मंत्रतंत्र, माया, वंचना हे दुर्गुण सांगणाऱ्या आचारांग-सूत्रकृतांग-चूर्णीकडे पूर्ण दुर्लक्ष केले आहे. (20) दशवैकालिकचूर्णीत पृ.८१-८२ वर नंदाच्या सुबंधु नावाच्या अमात्याची कथा आली आहे. त्याने चाणक्याचा घात कसा केला आणि हे सर्व आधीच ओळखून चाणक्याने सुबंधूला कसा धडा शिकविला, हा सर्व कथाभाग येथे येतो. आवश्यकचूर्णीत आलेल्या कथाभागाचा जणू तो उत्तरार्धच आहे. दशवैकालिकाच्या ‘सामण्णपुव्वयं' या दुसऱ्या अध्ययनावर लिहिलेल्या चूर्णीत ‘अर्थकथा' या कथाप्रकाराचे स्पष्टीकरण देत असताना काही दृष्टांत दिले आहेत. 'चाणक्याने कोणकोणत्या उपायांनी राजाचा कोष भरला' - याविषयीची कथा चूर्णीकार देतो. (21-23) हरिभद्र हे इसवी सनाच्या आठव्या शतकात होऊन गेलेले जैन लेखक (आचार्य) होत. ते त्यांच्या बहुमुखी प्रतिभेमुळे सर्व जैन साहित्यिकांमध्ये वेगळेपणाने उठून दिसतात. संस्कृत, जैन महाराष्ट्री आणि अपभ्रंश या तीनही भाषांवर त्यांचे समान प्रभुत्व होते. साहित्याची जेवढी म्हणून अंगे असतात, त्या सगळ्यांमध्ये त्यांनी आपली लेखणी चालविली. मुळात ते एक वेदविद्यापारंगत ब्राह्मण असल्यामुळे त्यांनी कौटिलीय अर्थशास्त्राचा अतिशय बारकाईने अभ्यास केला असावा. म्हणूनच त्यांच्या टीकाग्रंथात, उपदेशपर ग्रंथात किंबहुना खंडकाव्यातही चाणक्यविषयक उल्लेख विपुल प्रमाणात आढळतात. एक अतिशय 151
