________________ कथाबाह्य संदर्भ चाणक्याला वारंवार उद्धृत करण्यामागेही हेच कारण असावे. एक शेवटची टिप्पणी म्हणून असेही म्हणता येईल की, जैन लेखकांनी विशेषतः श्वेतांबरांनी चाणक्याला ‘परम श्रावक' असे संबोधून कौटिलीय अर्थशास्त्र हे सम्यक्श्रुत असल्याचे सूचित केले आहे. (7) ज्याचा लेखक अज्ञात आहे असे आतुरप्रत्याख्यान नावाचे प्रकीर्णक प्राचीन जैन महाराष्ट्रीतील एक जुने प्रकीर्णक म्हणून ओळखले जाते. प्रकीर्णके या प्रायः स्थविरकृत रचना प्रकरण-ग्रंथासारख्या असून, पारंपरिक 45 अर्धमागधी आगमांमध्ये त्यांचा समावेश इसवी सनाच्या पाचव्या शतकात केला गेला असावा, असे अभ्यासकांचे मत आहे. प्रकीर्णकांची संख्या यानंतरही वाढतच गेली. विशेष गोष्ट अशी की, अनेक प्रकीर्णकांमध्ये प्रामुख्याने पंडितमरणाचा विचार केलेला आहे. अनशन, प्रायोपगमन, भक्तप्रत्याख्यान, पादपोपगमन, इंगिनीमरण अशा नावांनी प्रसिद्ध असलेल्या मृत्युप्रकारांचे वर्णन त्यात येते. संस्तारक अथवा संलेखना या प्रक्रियेच्या अंतर्गत स्वीकारलेल्या मरणांचा सांगोपांग विचार या प्रकीर्णकात येतो. आदर्श मरणाचे चित्रण करताना प्रकीर्णक ग्रंथांनी वारंवार चाणक्याचे उदाहरण दिलेले आहे. प्रकीर्णकातील ही उदाहरणे क्रमाने पाहू. आतुरप्रत्याख्यान (2) या प्रकीर्णकातील 23 व्या गाथेत म्हटले आहे की, एसो सुहपरिणामो चाणक्को पयहिऊण नियदेहं / उववन्नो सुरलोए, पच्चक्खायं मए सव्वं / / ज्याने सर्व जीवनावश्यक गोष्टींचा संपूर्ण त्याग करून पंडितमरण स्वीकारले आहे, अशा व्यक्तीने काढलेले उद्गार प्रस्तुत गाथेत व्यक्त केले आहेत. ही व्यक्ती 141
