________________ कथाबाह्य संदर्भ म्हणते, “चाणक्याने ज्याप्रमाणे शुभ भाव धारण करून आपल्या देहाला अग्नीच्या स्वाधीन केले आणि तो देवलोकात जन्मला त्याप्रमाणे मी अन्नवस्त्रादींचा त्याग करून, ममत्वभावनेचेही प्रत्याख्यान केले आहे." कालक्रमानुसार प्रकीर्णकांच्या पूर्वी लिहिल्या गेलेल्या शिवकोट्याचार्यकृत भगवती आराधना नावाच्या ग्रंथात मृत्यूच्या संदर्भात चाणक्याचा केलेला उल्लेख, हा सर्वप्रथम मानला पाहिजे. श्वेतांबर परंपरेत प्रकीर्णकांमध्ये हा विचार चाणक्याच्या संदर्भात आणखीही वेगवेगळ्या प्रकारे मांडलेला दिसतो. (8) भक्तपरिज्ञा प्रकीर्णकातील 162 व्या गाथेत म्हटले आहे की, पाडलिपुत्तम्मि पुरे चाणक्को नाम विस्सुओ आसी / सव्वारंभनियत्तो इंगिणिमरणं अह निवन्नो / / - या छोट्याशा गाथेतून सूचित होणाऱ्या गोष्टी पुढीलप्रमाणे नोंदविता येतील - चाणक्याचे पाटलिपुत्राशी असलेले घनिष्ठ नाते. चाणक्याचे नाव समाजात दंतकथा-आख्यायिकांच्या द्वारे सर्वविश्रुत असणे. मरणाच्या वेळी चाणक्याचे सर्व प्रकारच्या राजनैतिक उपक्रमातून स्वेच्छापूर्वक निवृत्त होणे. त्याने इंगिनीमरण या मृत्युप्रकाराचा स्वीकार करणे की ज्यामध्ये तो अंतिम अवस्थेतही कोणाचीही मदत स्वीकारत नाही. ही घटना पाटलिपुत्राच्या आसपासच घडलेली असणे. ही गाथा अशीच्या अशी ‘संस्तारक' प्रकीर्णकातही पुनरावृत्त झालेली दिसते. चाणक्याविषयीचा आदरभाव येथे स्पष्टपणे दिसून येतो. 142
