Page Text
________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ८ उ. २, ५ ज्ञानभेदनिरूपणम्
३६७
श्रुताज्ञानविभङ्गज्ञानलक्षणानि भजनया, केपांचित् निरयगामिनां द्वे अज्ञाने केषांश्चित् त्रीणि अज्ञानानि भवन्ति, तत्र असंज्ञीनां नरकगामिनां द्वे अज्ञाने भवतः अपर्याप्तकत्वेन विभङ्गज्ञानाभावात्, संज्ञिनां तु मिथ्यादृष्टीनां त्रीणि अज्ञानानि भवप्रन्ययविभङ्गज्ञानसंभवात् एतदभिप्रायेणाह - त्रीणि अज्ञानानि भजनया इति । गौतमः पृच्छति - 'तिरियगइया णं भंते ! जीवा किं नाणी, अन्नाणी ?" हे भदन्त ! तिर्यग्गतिकाः- तिर्यक्षु गतिर्गमनम् येषां ते तिर्यग्गतिका तिर्यग्योनिगामिनः तदन्तरालवर्तिनः खलु जीवाः किं ज्ञानिनः, कि वा अज्ञानिनो भवन्ति ? भगवानाह - 'गोयमा ! दो नाणा दो अम्नाणा नियमा ' हे गौतम ! तिर्यग्गामिनां तदपान्तरालवर्तिनां जीवानां द्वे ज्ञाने, द्वे अज्ञाने नियमात् नियमतो भवतः, तत्र तीन अज्ञान भजनासे होते हैं । अर्थात् किन्हीं २ नरकगतिकजीवोंके दो अज्ञान होते हैं, और किन्हीं २ नरकगतिक जीवोंको तीन अज्ञान होते हैं । जो नरकगतिक असंज्ञीजीव होते हैं, उनके दो अज्ञान होते
। इनके अपर्याप्त अवस्थामें विभंगज्ञानका अभाव रहता है । जो संज्ञी मिथ्यादृष्टिजीव नरकगतिक होते हैं उनको तीनअज्ञान होते हैं । क्योंकि इनमें अपर्याप्तावस्था में भवप्रत्यय विभंगज्ञान होजाता है । इसी अभिप्राय को लेकर 'ऐसा कहा गया है कि भजनासे तीन अज्ञान होते हैं । अब गौतमस्वामी प्रभुसे ऐसा पूछते हैं 'तिरियगइया णं भंते ! जीवा किं नाणी, अन्नाणी' हे भदन्त ! जो जीव तिर्यग्गतिक हैं ऐसे जीव क्या ज्ञानी होते हैं या अज्ञानी होते हैं ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं 'गोयमा' हे गौतम ! 'दोनाणा, दोअन्नाणा नियमा' तिर्यग्योनिक जीवोंके दो ज्ञान और दो अज्ञान नियमसे होते हैं । तात्पर्य इसका यह है कि सम्यग्दृष्टि जीव अवधिज्ञानके नष्ट होजानेपर ही કેટલાકને ત્રણ અજ્ઞાન હોય તે જે નરકતિ અસનીંવ ડાય છે તેને બે અજ્ઞાન હાય છે. કારણ કે તેએને અપર્યાપ્તક અવસ્થામાં વિભગજ્ઞાન હોતું નથી. જે સની મિથ્યાદ્રષ્ટિજીવ નરકગતિ હોય છે તેઓને ત્રણ અજ્ઞાન હૈાય છે. કેમકે તેમને અપર્યાપ્તાવસ્થામાં ભવપ્રત્યય વિભગજ્ઞાન થઈ જાય છે એ જ અભિપ્રાયને લને ભજનાથી ત્રણ अज्ञान होय छे तेस ह्युछे प्रश्न- 'तिरयगडयाणं भंते जीवा किं नाणी अन्नाणी' હે ભગવન! જે તિર્યાંક ગતિ જીવ હાય છે તે જ્ઞાની હાય કે અજ્ઞાની ? ७ - 'गोंयमा' हे गौतम! 'दो नाणा दो अन्नाणा नियमा' तेमाने मे ज्ञान मने मे अज्ञान નિયમથી હૈાય છે. કહેવાના હેતુ એ છે કે સમ્યગદ્રષ્ટિ જીવ અવધિજ્ઞાનના નાશ થયા. પછી જ તિર્યં ચેમા જાય છે. તે સમયે તેમને મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન એમ બે જ્ઞાન હાય છે
| SR No. | 009316 |
| Book Title | Bhagwati Sutra Part 06 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 811 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_bhagwati |
| File Size | 47 MB |