________________
१५२
भगवतीसूत्रे द्रव्यं प्रयोगपरिणत वा अपि भवति, मिश्रपरिणत वा-अपि भवति, विस्रसापरिणतं वा-अपि भवति, तत्र जीवव्यापारेणौदारिकादिशरीररूपेण परिणत' प्रयोगपरिणतम् १, प्रयोगविलसाभ्यां मिश्रित परिणत जीवर हितकलेवरं मिश्रपरिणतमुच्यते २, विस्त्रसया स्वभावेन परिणतं विस्त्रसापरिणतम् अभ्रपटलादिकम् ३। गौतमः पृच्छति 'जइ पओगपरिणए कि मणप्पओगपरिणए, वइप्पओगपरिणए, कायप्पओगपरिणए ? हे भदन्त ! यत् पुद्गलद्रव्यं प्रयोगपरिणतं तत् किं मनःप्रयोगपरिणतं भवति, वचःप्रयोगपरिणत भवति, कायप्रयोगपरिणत भवति ? भगवानाह-'गोयमा ! मणप्पओगपरिणए वा, वइप्पओगपरिणए वा, होता है या मिश्रपरिणत होता है, विस्त्रसापरिणत होता है । जीवके व्यापारसे पुद्गलका औदारिक आदि शरीरके रूपमें जो परिणमन होता है वह प्रयोगपरिणत पुद्गल द्रव्य कहा गया है। प्रयोग और स्वभाव इन दोनोंके संबंधसे परिणामको प्राप्त हुआ जीवरहित कलेवर मिश्रपरिणत कहा गया है । स्वभावसे ही परिणामको प्राप्त हुआ अञपटल आदि द्रव्य विरसा परिणत कहा गया है। अब गौतम प्रभु से ऐसा पूछते हैं-'जइपओगपरिणए कि मणप्पओगपरिणए, वइप्प
ओगपरिणए, कायप्पओगपरिणए' हे भदन्त ! जो पुद्गलद्रव्यप्रयोग परिणत होता है वह क्या मनः प्रयोगपरिणत होता है ? या वचनप्रयोगपरिणत होता है ? या कायप्रयोगपरिणत होता है ? उत्तरमें प्रभु कहते हैं कि 'गोयमा' हे गौतम । 'मणप्पओगपरिणए वा, वइप्पओग मीसापरिणए वां, वीससापरिणए वा' मे हालद्रव्य प्रयोगपरित पडाय छ, મિશ્રપરિણત પણ હોય છે, અને વિસ્ત્રસાપરિણત પણ હોય છે.
જીવના વ્યાપારથી પુદ્ગલનુ ઔદારિક આદિ શરીરરૂપે જે પરિણમન થાય છે, તેને પ્રયોગપરિણત પુદ્ગલ દ્રવ્ય કહેવામાં આવ્યું છે. પ્રયોગ અને સ્વભાવ એ બન્નેના સબંધથી પરિણમન પામેલા જીવરહિત કલેવરને મિશ્ર પરિણત કહેવામા આવ્યું છે. સ્વાભાવથી જ પરિણમન પામેલા અભ્રપટલ આદિ દ્રવ્યને વિસ્ત્રસારિત કહેવામાં माव्यु छे. । ___गौतम स्वामीना प्रश्न- 'जड पओगपरिणए कि मणप्पओगपरिणए, वडएओगपरिणए, कायप्पओगपरिणए ? ) 3 मह-त! २ गतद्रव्य प्रयासપરિણુત હેય છે, તે શું મન પ્રયોગપરિણત હોય છે? કે વચન પ્રયોગપરિણત હોય છે કે કાય પ્રયોગપરિણત હોય છે?
उत्तर- 'गोयमा!' 3 गौतम ! मणप्पओगपरिणए वा, वइप्पओग
