________________
समयार्थयोधिनी टीका प्र. श्रु. अ.३ उ.२ उपसर्गजन्यतपासंयमविराधनानि० ९७. मतयो विचार्य व्याकरणादिलौकिकशास्त्रे प्रयत्न सुर्वन्ति । किन्तु प्रयतमाना अपि ते मन्दभागाः अभिलपितार्थ नैत्र प्राप्नुवन्ति ।
मोक्षविद्यारूपं बीजं शांतिरूपं फलमुत्पादयति, तेन विद्यावी जेन यदि कश्चिद् धनमभिलपेत् तथा तस्य परिश्रमो यदि विफलो भवेत्तदा किमाश्चर्यम् वस्तूनां फलं नियतं भवति, अतो यस्य यत् फलम् वदतिरिक्तं फलम् नैव ददाति यथा शाल्यंकुरम् न जनयति यक्वीजमिति । तथा चोकम्
"उपशमफलाद विद्या बीजारफलं धनमिच्छतास् ।
भवति विफलो यघायासरतुदन किमद्भुतम् ॥१॥" रण आदि लौतिक शास्त्र में उद्या करते हैं परन्तु प्रयत्न करने पर भी वे अभागे अपना अभीष्ट नहीं प्राप्त कर पाते ।
मोक्षविद्यालय बीज शान्ति रूपी फल को उत्पन्न करता है। उस विद्यावीज में यदि कोई धन की अभिलाषा करता है और उसका परिश्रम निष्फल होता है तो हमें क्या आश्चर्य है ? प्रत्येक वस्तु का फल नियत होता है । जिस वस्तु का जो फल है वह उसके अतिरिक्त फल नहीं देती, जस्ले शालि (बादल) के अंगुर प का बीज को उत्पन्न नहीं करता। कहा भी है-'पशामफलाद् विद्या बी मात्' इत्यादि ।
' 'उपशम रूप फलोत्पण करने वाले विद्यापीज से धन प्राप्त करने की अभिलाषा करने वाली कामददि निष्फल होता है तो यह कोई अनोखी बात नहीं ॥१॥ અધ્યયનમાં પ્રવૃત્ત થાય છે. પરંતુ પ્રયત્ન કરવા છતાં પણ તે દુર્ભાગી માણસો અભિલષિત વસ્તુની પ્રાપ્તિ કરી શકતા નથી. | મોક્ષવિદ્યા રૂપ બીજ શાન્તિ રૂપી ફળને ઉત્પન્ન કરે છે તે વિદ્યાબીજ, દ્વારા જે કઈ ધનની અભિલાષા સેવે, તે તેને પરિશ્રમ નિષ્ફળ જ જાય
છે, તેમાં આશ્ચર્ય પામવા જેવું શું છે? પ્રત્યેક વસ્તુ નિયત ફળ આપનારી ' હેય છે. કઈ પણ વસ્ત પાસેથી નિયત ફળને બદલે અન્ય ફળની આશા ' રાખવાથી નિરાશ જ થવું પડે છે. જેવી રીતે ચોખાનું બીજ વાવીને યવ
ઉત્પન્ન કરી શકાતા નથી. એ જ પ્રમાણે ઉપશમ રૂપ ફલ ઉત્પન્ન કરનારી
विधा द्वारा घननी प्रतिशती नथी. ४ ५५ 3-'उपशमफलाद् । विद्या वीजातू छत्याहि* ઉપશમપ ફલને ઉત્પન્ન કરનારા–વિદ્યાબીન વડે ધન પ્રાપ્ત કરવાની
ઈચ્છા રાખનારા લોકોને પરિશ્રમ જે નિષ્ફળ જાય, તે તેમાં આશ્ચર્ય પામવા જેવું શું છે?
सू० १३
