Book Title: Sutrakrutanga Sutram Part 02
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009304/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAjaviracitayA samayArthabodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRta hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam ||shriisuutrkRtaanggsuutrm|| SHREE SUTRAKRUTANG SUTRAM (dvitIyo bhAgaH) niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzakaH pAlaNapuranivAsI mahetA sUrajamalabhAI bhAIcaMdabhAInA (madrAsa) dharmapatnI jAsudavAInA smaraNArthe tatpradatta-dravyasAhAyyena a. bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhArasamitipramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRtti dhIra-saMvat vikrama saMvat IsavIsan prati 1200 249 2026 1969 mUlyam-rU. 25-0-0 CRY02090805 STERESHESAR CERYODAYGROpm ROWEROOROOROOR WAN 289000 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLavAnuM ThekAzuM ? zrI. ma. sA. ka. sthAnakAsI jainazAstroddhAra samiti, 4. gaThiyA kA , 2004 auTa, (saurASTra). Published by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India, ye nAma kecidiha naH prathayantyatrajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naipa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlo hyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janabhegA mujhasA vyakti koI tattva isale paaygaa| hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // mUlya: 3. 25300 prathama AvRtti prata 1200vIra saMvat 2496 "vikrama saMvat 2026 isavIsana 1969 mudra: maNilAla chaganalAla zAhanavaprabhAta - prinTIMga presa, ghIkAMTA reDa, amadAvAda, Page #3 -------------------------------------------------------------------------- Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XALAALAAAALALEAAAAALALEEX sadagata zrImatI jAsudabAInI jIvana jharamara uttama temaja prabaLa dhArmika bhAvanA sAthe dharmanA samasta kAryomAM pravRtta rahenAra, che # dareke dareka vyakti pratye saraLa sneha temaja samasahiSNutA darzAvanAra, > 37377777777737773373777 * jIvananA pratyeka kSaNamAM parahitarata rahenAra, 9999999999999999997777777 saMyuktakuTuMbamAM atIva vairya temaja sadbhAvapUrvaka uSmAbharyuM jIvana jIvanAra, gharanA sI sAthe temaja samAgata atithio sAthe atIva mAyALupaNe vartanAra, * kaSAyanA samasta prasaMge pite bhUlavA temaja anya vyaktione te prasaMgo bhUlI javA mATe preraNA ApanAra ka bhojazekhane tilAMjali ApIne jIvanamAM sadA sAdagIne varanAra, ta) ka koIne ya paNa asamAdhi thAya tevuM kadApi AcaraNa na karanAra temaja saMtaprajanene sadA dilAse ApanAra 77737377777777 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LAVAVASVAVARVAVEXAVEVAAALALAVEN. pAlaNapuranivAsI sadagata zrImatI jAsudabAI su. mahetAnA smaraNArthe dehatyAga 29-1-1909 27-2-1967 HAAVEVAASAELAVENENAAEAAENGEVALDASALALE surajamala bhAIcaMda mahetA tathA kuTuMbIo tarasthI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmurabbIzrIo zrI zAMtilAla maMgaLadAsabhAI amadAvAda, (sva) zeThazrI zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANuM-rAjakoTa (sva.) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda, pas * * * * * * zeThazrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI vIrANu-rAjakeTa vacce beThelA lAlAjI kizanacaMdajI sA. joharI ubhelA suputra ci. mahetAbacandrajIsA, nAnA - anilakumAra jaina (deyattA) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmurabbIzrIo - - = - : = . * s : - (sva) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAriA bhANavaDa (sva.) zeTha raMgajIbhAI mehanalAla zAha amadAvAda, t (sva) zeThazrI dinezabhAi kAMtilAla zAha amadAvAda, zrI vinodakumAra vIrANuM e st . B rU ; vana E , zeThazrI jesiMgabhAI pAcAlAlabhAI amadAvAda sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmurabbIzrIo 34: * * * paTela DosAbhAI gopAladAsa mu. sANaMda (jI. amadAvAda) 1 amIcaMdabhAI tathA 2 gIradharabhAI bATaviyA E? - makara : - jika, ine kat - - * **** . . ' huM jo ke zAhAjI zrI moDIlAlajI galunDiyA svargastha nyAyamUrti ratIlAlabhAI bhAyacaMdabhAI mahetA 2.4 *. - * - * - -- ~-- zrImAna zeTha sA. zrI kAnugA dhiMgaDamalajI sAba Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AdyamurakhkhIzrIe zrI vRjalAla durlabhajI pArekha rAjakAya. zeThazrI mizrIlAlajI lAlaca cha sA. luNiyA tathAzeThazrI jevatarAjajI lAlacajI sA. (sva.) zeThazrI dhAAiIbhAi khulAla khArI kAThArI hargeAvida jecaMdabhAi rAjakAya. : sva. zrImAna roDathI munacaMdajI sA bAliyA pAlI mAravADa Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghamurabbIzrIo sva. zeThazrI harilAla anepacaMda zAha khaMbhAta, . zeTha tArAnI sAhebe madrAsa. zrImAn zeTha sA. cImanalAlajI sA. RSabhacaMdajI sA ajItavAle (saparivAra) : : '' Sta , che. vacce beThelA moTAbhAI zrImAna mUlacaMdajI javAharalAlajI baraDiyA 2 bAjumAM beThelA bhAI mizrIlAlajI baraDiyA ke ubhelA sauthI nAnAbhAI pUnamacaMda baraDiyA zrImAn seThazrI khImarAjajI sA. coraDiyA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17-26 sUtrakRtAGgasUtra bhA. dUsare kI viSayAnukramamaNikA anukramAGka viSaya pRSTha tIsarA adhyayana kA pahalA uddezA 1 sAdhuko parIpaha aura upasarga ko sahana karanekA upadeza 2 saMyama kA rUkSatva kA nirUpaNa 9-12 3 bhikSAparIpaha kA nirUpaNa 13-16 4 vadhaparIpaha kA nirUpaNa 5 daMzamazakAdi parIpahoM kA nirUpaNa 27-28 6 kezalaMcana ke asahatva kA nirUpaNa 29-31 7 paratIrthikoM kA pIDita karanekA nirUpaNa 31-37 8 adhyayana kA upasaMhAra 37-39 tIsare adhyayana kA dUsarA uddezA 9 anukUla upasargoM kA nirUpaNa 40-87 tIsare adhyayana kA tIsarA uddezA 10 upasargajanya tapAsaMyama virAdhanA kA nirUpaNa 88-106 11 anyatIthikoM ke dvArA kahe jAnevAle ____ AkSepavacanoM kA nirUpaNa 107-111 12 anyatIthiko ke dvArA kiye gaye AkSepa vacanoM kA uttara 111-125 13 bAda meM parAjita hue anyatIrthikoM kI dhRSTatA kA pratipAdana 125-130 14 vAdike sAtha zAstrArtha meM samabhAva rakhane kA upadeza 131-137 tIsare adhyayana kA caturtha uddezA 15 mArga se skhalita hue sAdhu ko upadeza Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200-277 278-326 327-390 cothA adhyayana kA pahalA uddezA 16 strI parIpaha kA nirUpaNa dUsarA uddezA 17 skhalita sAdhu ke karmavandha kA nirUpaNa pAMcavAM adhyayana kA pahalA uddezA 18 danA kA nirUpaNa pAMcavA adhyayana kA dUsarA uddezA 19 nArakIya vedanA kA nirUpaNa chaTThA adhyayana 20 mahAvIra bhagavAna ke guNoM kA varNana sAtavAM adhyayana 21 kuzIlavAlo ke doSoM kA kathana AThavAM adhyayana 22 vIya ke svarUpa kA nirUpaNa 391-452 453-547 548-643 644-714 samApta Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya nmH|| zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAlativiracitayA samayArthaprabodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam ||shrii-suutrkRtaanggsuutrm // (dvitIyo bhAgaH) // atha tRtIyabadhyayanam // vyAkhyAtaM dvitIyAdhyayanam , sampati kramaprAptaM tRtIyamadhyayanaM mAramate, dvitIyAdhyayane svasamayaparasamayayonirUpaNamabhihitam / tatrApi parasamayasya dopA uktA, svasamayasya guNAzca / pratibuddhapurupatya saMyamotthAnenosthitasya kadAcidanukUlapatikUlopasargAH prAdurbhaveyuH / te soDhavyA iti tRtIyAdhyayane kathyate / tasyedamAdimaM sUtram-'sUraM maNNai' ityAdi / mUlam-sUraM maNNai apANaM jAva jaiyaM na pstii| jujhaMtaM daDhadhamnANaM sisupAlovva mahArahaM // 1 // chAyA--zUraM manyata AtmAnaM yAvajjetAraM na pazyati / yuddhayamAnaM dRDhadharmANaM zizupAla ica mahAratham // 1 // tIsare adhyayana kA prAraMbhadvitIya adhyayana kI vyAkhyA kI jA cukii| aba anukrama se prApta tRtIya adhyayana AraMbha kiyA jAtA hai| dvitIya adhyayana meM svasamaya aura parasamaya kA nirUpaNa kiyA hai, aura usameM bhI parasamaya ke doSa tathA svasamaya ke guNoM kA kathana kiyA gayA hai| tIsare adhyayana meM yaha nirUpaNa karate haiM ki bodha sampanna aura saMyama meM parAyaNa muni ko kadA. cit anukUla yA pratikUla upasargoM kI prApti ho to unheM samabhAva pUrvaka - trIjA adhyayanane prAraMbha bIjA adhyayananuM vivecana pUruM thayuM have trIjA adhyayananI zarUAta thAya che. bIjA adhyayanamAM svasamaya ane parasamasyAnuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che ane temAM svasamayanA guNe ane parasamayanA doSa prakaTa karavAmAM AvyA che. have A trIjA adhyayanamAM e vAta prakaTa karavAmAM Ave che ke badhasaMpanna ane saMyamamAM parAyaNa munine kyAreka anukULa ane pratikULa upasargonI prApti Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArthaH--(jAba) yAvat (jeyaM) jetAraM puruSa (na parasai) na pazyati tAvatparyantaM kAtaropi (apANaM) AtmAnaM svAtmAnam (raM) zUraM saMgrAmavIraM (mannai) manyate (jujhaMtaM) yudhyamAnam saMgrAmaM kurvantam (mahAraha) mahArathaM (daDhadhammANa) dRDhadharmANaM nArAyaNaM kRSNam (sisuvAloda) zizupAla haba-yathA kRSNaM yudhyamAnaM dRSTvA zizupAlaH kSobhamAptavAnityarthaH // 1 // lahana karanA caahie| tIsare adhyayana kA prathama sUtra yaha hai-'sUraM maNNA appANa' ityaadi| zabdArtha-'jAva-yAvat ' jaktaka 'jeyaM-jetAram ' vijayI puruSa ko na passaha-na tyati nahIM dekhatA hai tabataka hAyara puruSa 'apANaMAtmAnam ' apane ko 'svaraM-zUram ' zUravIra 'mannaI' -manyate' mAnatA hai 'jujnaM taM-yudhyamAnam ' yuddha karate hue 'mahAra-mahAratham mahArathI 'daDha dhamyANa'-dRDha dharmANam' dRDha dharma dAle-kRSNa ko dekhakara 'sisupA. loca-zizupAlaica' zizupAla jale kSobha ko prAptahuA thA vaise kSobha ko prApta hote haiM // 1 // anjayArtha-jaba taka vijetA puruSa ko nahIM dekhatA taba taka kAyara zrI apane Apa ko saMgrAma zUra mAnatA hai / saMgrAma karate hue mahArathI aura dRDhadharmA nArAyaNa (kRSNa) ko dekhakara jaise (pahale garjanA karanevAlA) zizupAla kSobha ko prApta huA // 1 // thAya che. te upasargo teNe samabhAvapUrvaka sahana karavA joIe. trIjA adhyayananuM par3e sUtra mA pramANe 2.-'sUraM maNNai appANaM' tyA zIrtha-'jAva-yAvat' yai sudhI jaya-jetAram' vinyA 535ne, 'na passai-na pazyati' te nathI tyAM sudhI ya2 pu35 'appANaM-AtmAnam / pAtAne 'sUraM-zUram' zUravIra 'mannai-manyate' mAne che. 'jujha taM-yudhyamAnam' yuddha 42di 'mahAraha-mahAratham' mahArathI 'daDhayammANaM-dRDhavarmANam' yama vAapane nana ' sipAlova-zizupAlaiva' zizupAsa rebha sAmane prApta thayo / tama zAsana prAna thAya che. !!3 // sUtrArtha-jyAM sudhI vijetA puruSano bheTe na thAya, tyAM sudhI kAyara paNa pitAne saMgrAmara mAne che. jevI rIte samarAMgaNamAM vIratApUrvaka laDatA mahArathI ane dRDhadhama nArAyaNa (kRSNa)ne joIne (pahelAM garjanA karanAra) zizupAla subdha thaI gayA hatA, (eja pramANe upasargo ane parISaha AvI paDatAM DhIlA picA mANase saMyama mArgethI vicalita thaI jAya che) Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 1 paripahopasargasahanopadezaH ___TIkA-'jAva' yAvat-yAvatparyantam 'jeyaM' jetAraM mati dvandvinaM rAjAnaM 'na passaI' na pazyati pratiyoddhAraM na pazyati tAvadeva kApurupa. 'appANaM' AtmAnam 'sUraM maNNaI' zUraM manyate-na matkalpaH parAnIke zUro vidyane kintu zuro'hameva iti manyate / yAvata paryantaM samudyatAyudhaM jetAraM yuddhAyopasthitaM purato na pazyati, tAvadevA'lpavIryaH svAtmAnaM nIra iti manyate / tAvadeva gajaH prastamadaH akAlaghanAmbudavaghoragarjanaM karoti yAvat nakhalAMgUlamAtrAyudhaM zaTAghaTAsamanvitaM kaMpitakezarakezariNaM zabdAyamAnaM na pazyati / taduktam 'tAvadgajaH prastutadAnagaNDaH karotyakAlAmbudagajitAni / yAvanna siMhasya guhAsthalISu lAMgUlavisphoTaravaM zRNoti // 1 // TIkArtha-japa taka rijetA virodhI rAjA ko arthAt pratiyoddhA ko nahIM dekhatA hai, taba taka kAyara puruSa bhI apane ko zUravIra samajhatA hai| vaha aisA mAnatA hai ki zatru kI senA meM mere jaisA koI vIra nahIM hai, eka mAtra meM hI vIra hai / arthAt jaba taka zastra U~cA uThAye hue aura yuddha ke lie sAmane Aye hue bijetA puruSa ko sanmukha nahIM dekhatA hai, tabhI taka alpavIrya apane Apako vIra mAnatA hai / madonmatta hAthI tabhI taka vemausima ke saghana bAdaloM ke samAna ghora garjanA karatA hai jaba taka nAkhUna aura pUcha mAtra Ayudha vAle, saghana ayAla se yukta kesara ko kapAne vAle evaM dahADale hue kesarI ko nahIM dekhatA hai| kahA bhI hai-'sAvadgajaH prastutadAnagaNDa' ityaadi| - TIkAI- jyAM sudhI pratispadhI sAthe laDavAne prasaMga na Ave, tyAM sudhI kAyara puruSa paNa pitAnI jAtane zuravIra mAne che te evuM mAne che ke zatrunI senAmAM mArA jevA parAkramI keI nathI. jyAM sudhI tene sAmano karavAne mATe koI zastrasajaja vijetA puruSa tenI sAme zo uThAvIne khaDe thatuM nathI. tyAM sudhI te apavIya puruSa potAne vIra mAne che. madenmatta hAthI kamosamI saghana vAdaLAMonI jema tyAM sudhI ja ghera garjanA kare che ke jyAM sudhI mAtra nahAra ane pUMchaDI rU5 zavALe, saghana kezavALIthI yuktakesarone kapAvata ane garjanA karato siMha tenI sAme upasthita thato nathI. siMhane jotAM ja mahonmatta hAthI bhI pUchI nAsI jaya cha |yu. 56 cha -'tIvadgajaH prastutadAnagaNDa.' tyAhijetuM 250 bha6 12vAne // 2) lAtuM va Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre dRSTAntadvArA yAdRzo'rthaH saralatayA'vagato bhavati, tattathA na dRSTAntA'bhAve / ata iha svasamayaprasiddha kRSNazizupAlayohAntaM pradarzayati 'jujjhaMti' ityAdi / 'jujhata' yuddhadhamAnam-yuddhaM kurvantam 'daDhadhammANaM' dRDhadharmANa dRDhaH dharmaH parAkramo yasya sa dRDhadharmA, taM dRr3hadharmANAm / 'mahAraha' mahArathaM-mahAn ratho yasya sa mahArathaH-tam , kRSNaM dRSTvA 'zizupAloba' zizupAla iva-yathA mAdrIsutaH zizupAla: kRSNasya darzanAtmAk strAtmaprazaMzApradhAnakaM gajanaM kRtavAn, kintu pazcAt yuddhAya puraH sthitaM kRSNavAsudevaM dRSTvA kSobhaM prAptaH / kRSNazizupAlayoH kathA caritragranthAt avagantavyeti bhAvaH // 1 // ___ jisake gaNDasthala mada jharane se gIle ho rahe haiM aisA hAthI tabhI taka akAla meghoM ke laza garjanAeM karatA hai, jaba taka guphA meM honevAlI siMha kI pUcha kI phaTakAra kI dhvani nahIM sunatA hai| ___ dRSTAnta se Azaya jaise saralatA se pralIna hotA hai, vaise dRSTAnna ke vinA nahIM pratIta hotA hai / ataeva yahA~ svatamaya meM prasiddha kRSNa aura zizupAla kA dRSTAnta pradarzita karate haiM / yuddha karate hue, dRDha parAkrama vAle aura mahAna ratha vAle kRSNa ko dekha kara jaise mAdrIputra zizupAla kSobha ko prApta huaa| usane kRSNa ko dekhane se pahale to khUba apanI prazaMsApUrNa garjanA kI, parantu bAda meM jaba yuddha ke lie sanmukha upasthita kRSNa vAsudeva ko dekhA to ghabarA uThA ! kRSNa aura zizupAla kI kathA caritagrandhoM se jAna lenA cAhie // 1 // gayuM che e hAthI tyAM sudhI ja akALa meghanI samAna garjanAo kare che ke jyAM sudhI guphAmAM rahelA siMhanI pUMchaDIne pachaDATane ivani saMbhALa nathI. daSTAnta dvArA Azayane jeTalI saraLatAthI samajI zakAya che, eTalI saraLatAthI dUchAta vinA samajI zakAtA nathI. tethI sUtrakAre ahIM svasamayamAM (je siddhAMtamAM) prasiddha evuM kRSNa ane zizupAlanuM dRSTAMta prakaTa karyuM che. daDhaparAkramI ane mahArathI kRSNane samarAMgaNamAM yuddha karatA joIne mAdrIputra zizupAla khUba ja kSubdha thaI gaye hatuM. jyAM sudhI teNe kRSNanA parAkramane pratyakSa joyuM na hatuM, tyAM sudhI te te pitAnI viratAnA baNagAM pheMkyA karate hatA, paraMtu parAkramI kRSNa vAsudevane pitAnI sAme samarAMgaNamAM upasthita thayela joIne te ke gabharAI gayo hato. kRSNa ane zizupAlanI kathA caritaprathamAMthI vAMcI levI joIe. tenA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra zu. a. 3 u. 1 pariSahopasargasahanopadezaH 5 adhunA sarvajanAtItaM dRSTAntaM pradarzayati sUtrakAra:-'phyAtA' ityAdi / payAtA sUrA raNasIse saMgAmammi uvaTie / mAyA puttaM na jANAi jeeNa parivicchae // 2 // chAyA-prayAtAH zUrA raNazIrSe saMgrAme upasthite / mAtA putraM na jAnAti jenA parivikSatAH // 2 // anvayArtha:-(saMgAmammi) saMgrAme (udahie) upasthite prApte (raNasIse) raNazIrSa yuddhAgrabhAge (payAtA) prayAtAH prAptAH (marA) zUrAH zUraM manyamAnAH (mAyA) mAtA (puttaM na jANA) putraM na jAnAti kaTipradezato bhrazyantaM stanaMdha aba sUtrakAra sarvavidita dRSTAnta ko dikhalAte haiM-'payAtA' ityaadi| zabdArtha-'saMgAmammi-saMgrAme ' yuddha 'uhie'-upasthite ' chiDane para 'raNasIse-raNazIrSe ' yuddha ke agrabhAga meM 'payAtA-prayAtAH' gayA huA 'sUrA-zamaH' vIrAbhimAnI puruSa 'mAyA-mAtA' mAtA 'puttaM na jANa-putraM na jAnAti' apane putra ko godase giratA huA nahIM jAnatI * hai aise vyagratA yukta yudra meM 'jeeNa-jetrA' vijetA puruSa ke dvArA 'parivicchae-parivikSatAH' chedana bhedana kiyA huA dIna bana jAtA hai // 2 // anvayArtha-saMgrAma upasthita hone para yuddha ke agrabhAga meM upasthita hue zara arthAta vIratva kA abhimAna karane vAle kintu vAstava meM kAyara puruSa, jisa bhayAnaka yuddha meM mAtA apanI godI se girate huve putra ko bhI nahIM jAnatI, aise yuddha meM vijetA ke dvArA parAjita kara die jAte haiM // 2 // Dave sUtradhAra samiti eld Ta 42 cha-'payAtA' tyAhi. zahAtha-'sagAmammi-saMgrAme' yuddha 'uvahie-upasthite' thavA sAge tyAre 'raNasise-raNazIpe' yuddhanI gAnA HTRAI 'payAtA-prayAtA" gayesa 'sUrA-zUrAH' pI2 malibhAnI pu35 'mAyA-mAtA' mAtA 'putta na jANAi'-putraM na jAnAti' pitAnA putrane kheALAmAMthI paDatAM jANatI nathI, evA vyagratA yukta yuddhamAM 'jeraNa-jetrA' viretA 531nA dvaa2| 'parivicchae-parivikSatAchehana bahana 2di dInatAyukta banI jAya che. sUtrArtha -jevI rIte yuddhanI bhISaNatAne kAraNe gabharAI gayelI mAtAnI godamAMthI nIce sarI paDatA bALakanuM dhyAna paNa mAtAne rahetuM nathI, eja pramANe pitAnA vIratvanuM abhimAna karanAra-kAyara hovA chatAM paNa pitAne zUravIra mAnanAra-puruSa samarAMgaNamAM jyAre duzmananI sAme upasthita thAya che tyAre jota jotAmAM zUravIra vijetA dvArA parAjita karAya che. rA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasU yam (jeeNa) jenA-jayanazIlena (parivicchae) parivikSatA: kAtarAH yuddhAgrabhAge gacchanti kintu bhazanake yuddhe prAraMbhe sati ripubhiH te kAtarAH jIyante iti bhAvaH // 2 // TIkA-'saMgAmammi' saMgrAme 'uhie' upasthite sati 'raNasIse raNazI yuddhAgrabhAge-zatrusainyasaMmukhe 'payAtA' prayAtAH upasthitAH 'sUrA' zUrAH puruSAH= vIrA'bhimAninaH / yuddhe prArabdhe sati vIrAbhimAninaH vastutaH kAtarAH puruSAH yuddhAne upasthitA bhavaMti / kintu sAhasavinAzake yuddhe samArabdhe te kAtarAH bhayA. dinA AkulA bhavaMti, yuddhameva vizinaSTi, mAyAputtamityAdi / 'mAyA' mAtA 'puttaM putraM svakIyaputramapi svakaTimadezAt patantam priyamapi putram 'na jANAI' na vijAnAti etAdRzavyagratAjanake ghore saMgrAme 'jeeNa' jetrA-vijetrA zatrupuru. SeNa 'parivicchae' parivikSatA: hatAH bhavanti // 2 // TIkArtha-saMgrAma chir3ane para vIratA kA abhimAna karane vAle zUra puruSa, jo vAstava meM kAyara hote haiM yuddha ke agrabhAga meM caturaMgI senA ke samAna, upasthita ho jAte haiN| kintu jaba sAhasa ko samApta kara dene vAlA saMgrAma prArambha hotA hai, taba ve kAyara bhaya Adi se vyAkula ho uThate haiM / vaha yuddha kaisA bhISaNa hotA hai, yaha dikhalAne ke lie sUtrakAra kahate haiM-usa yuddha kI bhISaNatA se ghabarAhaTa meM AI huI mAtA ko apanI goda se girate hue priya putra kA bhI dhyAna nahIM rahatA hai / isa prakAra vyagratA utpanna karane vAle ghora saMgrAma meM vijetA zatru ke dvArA ve parAjita kara die jAte haiM // 2 // TIkArtha-pitAnA zauryanuM abhimAna karanAra paNa vAstavamAM kAyaratAthI yukta hoya e puruSa, jyAre yuddhane prasaMga AvI paDe che tyAre pitAnI caturaMgI senA sahita samarAMgaNanA agrabhAgamAM upasthita thaI jAya che. paraMtu jayAre bhISaNa saMgrAma zarU thAya che tyAre duzmananuM parAkrama joIne te kAyaranA bhaya ane vyAkuLatA vadhI jAya che te yuddha kevuM bhayAnaka hoya che te batAvavAne mATe sUtrakAra nIcenuM daSTAnta Ape che-te yuddhanI bhISaNatAne kAraNe gabharAI gayelI mAtAne tenI godamAMthI sarI paDatA bALakanuM paNa bhAna rahetuM nathI. eja pramANe vyagratA utpanna karanArA te ghera saMgrAmamAM vijetA zatru dvArA te kAyarane jotajotAmAM parAjita karI devAmAM Ave che. rA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 pariSahopasargasahanopadezaH 7 pUrva dRSTAntaH proktaH sampati dArTAntikamAha-evaM sehe vi' ityAdi / mUlam-evaM sehe vi apuDhe bhikkhAyariyA akovie| sUraM maNNai appANaM jAva lUhaM na sevae // 3 // ' chAyA--evaM ziSyo'pyaspRSTo bhikSAcaryA'kovidaH / ___ zUraM manyata AtmAnaM yAvat rUkSaM na sevate // 3 // anvayArthaH-(evaM) evamanena prakAreNa (bhikkhAyariyA akovie) bhikSAcaryA kovidaH (apuDhe) aspRSTaH parIpahopasargaH (sehe vi) ziSyopi-abhinavapatrajitaH (appANa) AtmAnaM (muraM) zUraM cAritra zUraM (manai) manyate (jAba) yAvata paryantaM (laha) sakSam saMyama (na sevae) na sevate iti // 3 // dRSTAnta kahakara acha dArzantika kahate haiM-'evaM sehe vi' ityaadi| . zabdArtha-evaM-evam ' isI prakAra 'bhikkhAyariyA akovie'bhikSAcaryA kovidaH 'bhikSAcaryA ki vidhi ke marma ko na jAnane vAle 'apuDheM-aspRSTaH' aura parISahoM se jina ko saMbandha nahIM hai aisA 'seheviziSyopi' abhinava pravrajina ziSya bhI 'appANaM-AtmAnam' apane ko 'raM-zaram' tabataka zUra 'mannai-manyate' mAnatA hai 'jAva-yAvata' jaba taka vaha 'lUhaM-rukSam' saMyamako 'na sevae-na sevate' sevana nahIM krtaa||3|| - anvayArtha-isI prakAra bhikSAcaryA meM anipuNa evaM upasoM se rahita navadIkSita sAdhu apane ko cAritra meM zUra mAnatA hai parantu jaba taka saMyama kA sevana nahIM karatA (tabhI taka) // 3 // have sUtrakAra dRSTAnodvArA je vAtanuM pratipAdana karavA mAge che te (Elelfis) 548 42 cha.-'evaM sehe vi.' tyAha sUtrArtha-eja pramANe bhikSAcaryAmAM anipuNa ane parISaha tathA upasargothI rahita sAdhu paNa pitAne cAritranI ArAdhanAmAM zUra mAne che. paratu jakAre parISaha ane upasargo AvI paDe che, tyAre te saMyamana pAlana karI zakatA nathI. rUpA zahAtha-evaM-evam' mA pramANe 'bhikkhAcariyA akovie-bhikSAcaryAs kovida. mAyaryAnI vidhin| mama ne navAvANA 'apuDhe-aspRSTaH' bhane pazapAthA bhane samaya nathI mevA 'sehevi-ziSyopi' abhinava pramAnita ziSya 5 'appANaM-AtmAnam' pAtAne sUra-zUram' tyA sudhI zUravI2 'mannai -manyate' bhAna cha. 'jAva-yAvat' jayAM sudhAta 'laha-rukSam' sayabhanuna sevae -ja sevate' sevana, 42tA nathI. // 3 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgane TIkA--'evaM' evam anenai majhAreNa 'mikkhAriyA akovie' bhikSAcaryA'kovidaH, bhikSAcaryAvidhima nabhijJaH upalakSaNAt sakala sAdhvAcArarijJAnadikalA abhinavapravrajitatvAt 'apuDhe' aspRSTaH parIparyasya saMbandho na jAtaH etAhagaH 'sehe vi' abhinavapatra jitaH komalavuddhiziSyo'pi 'appANa' AtmAnaM= svAtmAnaM tAvadeva 'puraM' zUram 'maNNai' manyate tAvadeva svAtmAnaM utkRSTasAdhyAcArapAlane siMhanAda karoti / zUratvasya maryAdAmAha-'jAvetti' 'jApa' yAvat'lUI' rakSaM saMyamam 'na sevae' na sevate yathA saMgrAmazIrSe samupasthitaH zizupAlo jetAraM vAsudevaM na dRSTavAn sAvadeva siMhanAdaM kRtavAn tathaiva komalavuddhirabhinava pravajitaH yAvat parIpahopasargarUpalezarazaTAmucchAlayantaM saMyama kesariNaM na pazyati tAvadeva svAtmAnaM saMyamavIra iti manyate tatmAptau sa guruzarmA'lpasatva cAritra. bhaMgamupayAti // 3 // TIkArtha-ilI pati jo navIna dIkSita sAdhu, jo bhikSA kI vidhi ke marma se anabhijJa hai aura upalakSaNa se sAdhu ke samasta AcAra se navadIkSita hone ke kAraNa aparicita hai aura jo pariSahoM evaM upasargoM se aspRSTa hai arthAt jile inakA sAmanA nahIM karanA paDA hai, aisA sAdhu bhI apane ko tabhI taka cAribAra samajhatA hai tabhI taka utkRSTa sAdhvAcAra pAlana karane kA manoratha karatA hai, jaba taka saMyama kA sevana nahIM karanA hai| jaise saMgrAma ke zIrSa bhAga meM upasthita zizupAla ne tabhI taka siMhanAda ki jaba taka vijetA bAsudeva para usakI dRSTi nalI paDI, usI prakAra komalavuddhi navadIkSita sAdhu jaba taka parIpara aura upasargarampa kesara ko hilAne vAle saMyamarUpI siMha ko nahIM dekhatA hai, tabhI taka apane ko saMyamavIra mAnatA hai| parISaha TIkA-eja pramANe navadIkSita sAdhu ke je bhikSAnI vidhinA marmathI analita che. ane sAdhunA samasta AcArAthI aparicita che, ane jene parIpade ane upasargone sAmane ka paDayo nathI, e sAdhu pitAne tyAM sudhI ja cAritrazura-utkRSTa sAdhavAcAranuM pAlana karanAra-mAne che ke jyAM sudhI tenI sAme bhayaMkara parIvahe ane upasargo upasthita thatA nathI. jevI rIte sAmanA aNagamAM upasthita thapelA zizupAle tyAM sudhI ja sihanAda che ke jyAM thI vijene varudeva para tenI najara na paDI, eja pramANe navadana kamaLa sAdhu pAM sudhI parIva ane upasargo rU5 (kezavALI)ne kaMpAvanAra saMyama rUpe sikane te nathI, tyAM sudhI ja pitAne cAritrazura Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 saMyamaraya rukSavanirUpaNama 1 saMyamasya rUkSatA pratipAdayati sUtrakAra:-'jayA heaMta' ityAdi / mUlam-jayA hemalamAsaMmi sItaM phusaI savvaggaM / tattha maMdA visIyaMti rajahINAva khattiyA // 4 // chAyA--yadA hemantamAse zItaM spRzati sarvAMgam / tatra mandA viSIdanti rAjyahInA iva ksstriyaaH||4|| anvayArtha:--(jayA) yadA yena prakAreNa (hemaMtamAsaMmi) hemaMtamAse hemantaRtau-popamAse (sItaM) zItaM zaityaM (sadhvaggaM) sarvAgaM pratikUlatayA (phusai) spRzati (tattha) tatra tadA (maMdA) maMdA jaDA:-gurukarmANaH (rajjahINA) rAjyahInA' rAjyabhraSTAH (khattiyAva) kSatriyA ica (visIyati) vipIdati-viSAdamanubhavantIti // 4 // aura upasarga kI prApti hone para vaha gurukarmA evaM alpasatva sAdhu cAritra ko bhaMga kara detA hai // 3 // - sUtrakAra aba saMyama kI rUkSatA kA pratipAdana karate haiM-'jayA hemaMta' ityaadi| zabdArtha-'jayA-ghadA' jaba 'hemaMtamAsaMmi'-heantamAjhe' hemanta Rtu meM arthAt poSamahIne meM 'sItaM-zItam' ThaMDI 'savvaMgaM sAgam' sarvAGgako 'phusai-spRzati' sparza karatI hai 'tattha-tatra' taba 'maMdA-maMdA' kAyara puruSa 'rajajahINA-rAjyahInA: rAjya bhraSTa 'khattiyA va-kSatriyA ica kSatrIya ke jaise 'visIyaMti-viSIdaMti' viSAda ko prApta hote haiM // 4 // anvayArtha--jaya hemanta mAsa meM arthAt pauSa ke mahIne meM pUrI taraha zIta kA sparza hotA hai taba bhArI karmoM vAle mAda sAdhu rAjya se bhraSTha hue kSatriyoM ke jaise viSAda kA anubhava karate haiM // 4 // mAne che. jyAre parISaha ane upasargo AvI paDe che, tyAre te gurukama ane alpasatva sAdhu cAritrane bhaMga karI nAkhe che. 3 huve sUtrA2 sayasanI 3kSatAnu pratipAina 42 cha-'jayA hemaMta' tyahi zahAtha-'jayA-yadA' nyAre 'hematamAsami-hemantamAse santa RtamA marthAta pASa mahInAmA 'sIta-zItam' 'savvagaM-sarvAgam' sarvAgane phasala -spRzati' 25 42 che 'tattha-tatra' tyAre 'maMdA-maMdAH' 265saya 535 'rajjahiNA-rAjyahinAH' saya bhraSTa 'khattiyAva -kSatriyAiva' kSatriyanI / 'visIyati -viSIdati' viSAhanAta thAya che. // 4 // satrArtha-jyAre hemanta RtumAM-piSa mAsamAM bhayaMkara ThaMDIno anubhava karavo paDe che, tyAre gurukama maMda (ajJAnI) sAdhu padabhraSTa thayelA kSatrinI jema viSAdano anubhava kare che. paNa sU02 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 . sUtrakRtAgace TIkA--'jayA' yathA 'hemaMtamAsaMmi' hemantamAse hemantabhatI popamAsAdau vA 'sIta' zItaM zaityam 'savaMga' sarvAMgam 'phusai' rapRzati 'tatya' tatra tadA tasmin kAle 'maMdA' mandAnaDAH, gurukarmANaH puruSAH / 'rajahINA' rAjyabhraSTAH 'khattiyA' kSatriyAH 'va' iva 'visIyaMti' vipIdanti ' kaSTamanubhavanti, yathA rAjyarahitAH kSatriyatvajAtyabhimAninaH duHkhAyante, tathA hemantatrAtau pauSa mAsAdau amandamandA'nilAndolitaprabalazaityasaMparka sati gurukarmANaH saMyamakAtarAH puruSAH duHkhAnubhavaM kurvanti / "kuTumbakaTuvAgiva vyathayate niLa.' anena hemantakAlikazItasparzasyA'tidussahatvamuktamiti // 4 // dhUlam-puDhe gimhAhitAreNaM vimaNe supizAsie / tastha maMdA nislIyati macchA appodaye jahA // 5 // chAyA---spRSTo grISmAbhitApena cimanAH supipAsitaH / ___ tatra mandA viSIdanti matsyA alpodake yathA // 2 // TIkArtha--jadha hemanta Rtu meM, sampUrNa zarIra meM zIta kA sparza hotA hai, usa samaya jaDa aura bhArI kau cAle puruSa, rAjyacyuta kSatriyoM ke sammAna duHkha kA anubhava karate haiM / jaise kSandhiyatva kA abhimAna karane vAle puruSa rAjya china jAne para duHkhI hote haiM, usI prakAra zItaRtu meM teja yA dhImI-dhImI calane vAlI vAyu ke samparka se Andolita pravala zIta ke kAraNa saMyama meM kAyara gurukarmA puruSa duHkha kA anubhava karate haiM / 'vAyu kuTumba ke kaTu vacanoM ke jailI vyathA pahuMcAtI hai' isa prakAra hemanta ke samaya kA zItasparza atyanna durasaha kahA gayA hai // 4 // TIkAI---hemanta RtumAM jyAre A A zarIre zItane sparza thAya che. -jyAre hADa gALI nAkhe evI kaDakaDatI ThaMDIno anubhava karavo paDe che-tyAre gurukama sAdhu rAjayabhraSTa thayela kSatrinI jema dukhano anubhava kare che. jevI rIte kSatriyatvanuM abhimAna karanAra puruSa rAjya gumAvI besavAthI viSAda anubhave che, e ja pramANe ziyALAmAM teja athavA manda gatithI vAtA pavananA saMparkane lIdhe je prabaLa ThaDIne anubhava kara paDe che tene kAraNe, saMyamanA pAlanamAM kAyara ane gurukama sAdhu paNa dukhane anubhava kare che. vAyu kuTuMbIonA kaTuvacana jevI vyathA poMcADe che. e ja pramANe hemaMtanA samayane zItasparza paNa atyanta dusaha kahevAmAM Ave che. phA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 saMyamasya rUkSatyanirUpaNam 11 anvayArtha:--(gimhAhitAveNaM) grISmAbhitApena- grISmakAlikoSNena (puDhe) spRSTaH (vimaNe) vimanA=khinnAnta:karaNaH (supivAsie) supipAsitA hapArlo. dIno bhavati (tattha) tatra grISmopasarga prAptAH santaH (maMdA) mandAkAtarAH (visIyati) vipIdanti (appodara) albodake (jahA macchA) yathA matsyA vipIdanti tathaiveti // 5 // zItasparza kA parIpaha du.khajanaka hotA hai, yaha kaha kara aba uSNaparIpaha kI dussahatA kA nirUpaNa karate haiM zabdArtha-'gimhAhitAveNaM-grISmAbhitApena' grISma Rtu ke abhitApa se arthAt garmI se 'puDhe-spRSTaH' sparza pAyA huvA vimaNe-vimanaH' khinna antaHkaraNavAle arthAt udAsa 'lupicAlie-supipAsita' aura pyAsa le yukta hokara puruSa dIna ho jAtA hai, 'tattha-tatra' isa prakAra garmI kA parISada prApta hone para 'maMdA-mandAH' kAyara puruSa 'visIyaMtiviSIdanti' isa prakAra viSAdako anubhava karate haiM, 'appodae-alpo. dake thoDe jalameM jahA macchA-yathA atsyAH ' jaigne machalI viSAda kA anubhava karatI hai // 5 // anvayArtha-grISmakAla kI uSNatA se spRSTa huA sAdhu khinna citta aura vipAsA se pIDita hotA hai| garmI ke parISaha ko prApta jhAyara jana usI prakAra chaTapaTAte haiM jaise cinA pAnI kI machalI // 5 // zItasparzane parISaha duHkhajanaka hoya che. te prakaTa karIne have sUtrakAra uSNasparzanI 'smahatAnuM nirUpaNa kare che- zahAtha-'gimhAhitAveNaM- grISmAbhitApena' zrIbha Rtuna mamitAthI pati zamI yA 'puThe-spRSTaH' 25za pAma 'vimaNe-vimana.' bhinna manta: 42vaaye| arthAt sa 'supivAsie-supipAsitaH' gane tarasathA yutta thAna / 535. hIna 23 14 cha. 'tattha-tatra' 2 re sabhI parISa prAta thavAthI maMdA-mandAH' bhUda 535 'visIyaMti-vipIdanti' mevA prAranA viSAhanA bhanuma 4re che. 'apadie-alpodake' yA mA 'jahA macchA-yathA matsyA jevI rIte mAchalI viSAdane anubhava kare che. pa - satrArtha-jevI rIte pANI vinA mAchalI taphaDe che, eja prakAre zrIma kALanI uSaNatAthI pRSTa thayele ane pipAsAthI vyAkuLa thayela khinnatAno anubhava kare che. pA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtre TIkA--'gimhAhitAveNaM' grISmAbhitApena grInamAsasya jyeSThamAsAdeH abhitApenA'tizayitoSNasparzana 'puDhe' spRSTaH sparza mAptaH puruSaH 'vimaNe' vimanAH vikhinnAntaHkaraNaH 'supizAsie' supipAsitaH atizayitapipAsayA klAntaH dIno bhavati / 'tattha tatra grISmasamaye uSNa parIpahaM prAptAH, 'maMdA' mandAH jaDAH 'viprIyaMti' vipIdanti, viSAdamanubhavanti, 'jahA' yathA yena prakAreNa 'macchA' matsyAH 'appodaye' alpodake svalpe jale vipAdamanubhavanti / yathA'lpajale matsyAH duHkhino bhavanti, tathoSNaparipaheNa mandAH duHkhabhAjo bhavanti // 5 // saMpati bhikSAparIpahamadhikRtya mRtrakAro brUte-'sayAdattesaNA' ityAdi / mUlam-sayA dattesaNA dukkhA jAyaNA duppnnolliyaa| kammattA dubbhagA ceva iccAhaMsu puDho jaNA // 6 // chAyA--sadA dattaiSaNA duHkhaM yAcA dussprnnodyaa| ____ kasA durbhagAzcaivetyevamAhuH pRthag janAH // 6 // TIkArtha-grISma ke tApa se arthAt jyeSTha mAla Adi meM tIna garmI ke sparza se puruSa khinna mana ho jAtA hai aura teja pyAsa lagane se dIna bana jAtA hai| usa grISma ke samaya meM uSNa parISaha ko prApta kAyara jana viSAda kA anubhava karate haiN| jaise jala ke abhAva meM yA atyalpa jala meM matsya duHkhI hote haiM / arthAt jaise alpa jala meM matsya duHkha se chaTapaTAte haiM, usI prakAra uSNa parISaha se kAghara sAdhu duHkhI hote haiM // 5 // - TIkArtha- grISma RtumAM-vaizAkha ane jeTha mAsamAM-jyAre asahya garamI paDe che, tyAre tenAthI trAsIne sAdhuo manamAM udvegane anubhava kare che. uSNutAne kAraNe tIvra tRSAne anubhava karavAno prasaMga Ave tyAre tevA sAdhuo vyAkuLa thaI jAya che. eTale ke uNaparISaha sahana karavAne prasaMga Ave, tyAre kAyara sAdhuo viSAda anubhave che. temanI sthiti kevI thAya che, te sUtrakAre A prakAre prakaTa karyuM che jema pANI vinA athavA alpa pANImAM mAchalI taraphaDe che, eja pramANe uSNaparISaha AvI paDatAM kAyara sAdhu viSAda anubhave che pA ve sUtrAra likSAparISanu ni35] 42 hai-'sayA dattesaNA' dhyA: - dattesaNA-dattaipaNA' manyana AruIdhesa paratune manvaSaya 42 'dukkhA-duHkham' mA ma 'cyA-sadA' pananA mata sudhI arthAt Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 bhikSAparISaha nirUpaNam 13 anvayArthaH- (datteA dattepaNA anyapradattavastuno'nveSaNam (dukkhA) duHkham (sayA) sadA jIvanaparyantaM sAdhUnAM bhavati tathA (jAyaNA) yAMcA (duSpaNoliyA) duSpragodhA yAJcApahaH alpasatvena duHkhena praNodyate sadyate ( puDho jaNA) pRthagUjanAH = nAkRtapuruSAH ( iccA haMsu ) ityevamAhuH = kathayaMti, (kamnattA) karmArttAH svakRtapUrva karmaNaH pharakkA (dunnagA cena) dugA=bhAgyahInA ise iti ||6|| TIkA -- 'dattesaNA' datepaNA 'dukkhA' duHkhajanikA 'sapA' sadA AjIvanaM sAdhUnAM bhavati 'jAyaNA' yAcA 'dupaNolliyA' duSpraNodyA = duHkhena soDhavyA aba sUtrakAra bhikSA parISaha ke viSaya meM kathana karate haiM'sayA dattesaNA' ityAdi / zabdArtha- 'dattesaNA- datteSaNA' anya ke dvArA dI gaI vastu ko hI anveSaNa karanA (dukkhA - duHkhan ' yaha duHkha 'sayA-ladA' jIvana paryanta sAdhu ko 'rahatA hai 'jAyaNA-yAMcA' bhikSAkI yAcanA karane kA kaSTa 'duSpaNolliyA - duSpraNodyA' asahya hotA hai 'puDho jaNA-pRthak janAH prAkRtapuruSa arthAt sAdhAraNa loka 'iccAhaMsu - evamAhuH' aisA kahate haiM ki 'kammattA-karmArttAH' ye loka apane pUrvakRna pApakarma kA phala bhoga rahe haiM 'dubhagAceva - durbhagAzcaiva' tathA ye loga bhAgyahIna haiM // 6 // " anvayArtha sAdhuoM ko datteSaNA kA arthAt dUsaro ke dvArA pradatta vastu ko hI grahaNa karane kA duHkha sadaiva sahana karanA paDatA hai / yAcanA parISada bhI dussaha hotA hai / sAdhAraNa jana sAdhuoM ko dekha kara kahate haiM, ye apane karmoM se pIDita haiM bhAgya hIna hai' || 6 || TIkArtha-sAdhuoM ko jIvanaparyanta datteSaNA kA duHkha bhoganA paDatA hai arthAt adattAdAna ke kAraNa sadaiva dUsaroM kI dI huI vastu se hI lavana paryaMta sAdhune ra che. 'jAyaNA-yAMcA' likSAnI yAthanA zvAnuMSTa duppaNoliyA- duSpraNodyA' asA thAya che 'puDho jaNA-pRthak janAH ' Ata puSa arthAt sAdhAraNa so 'iccAhamu - pavamAhu' me 'kammattA- karmArttAH ' mA sojhe potAnA pUrvaIta pAya iNa logavI rahyA che. 'dubbhagAcaiva durbhagAzcaiva' tathA thA boDI lAgyahIna che. // // - sUtrA--sAdhuee anyanA dvArA pradatta vastune grahaNa karavAnu... duHkha sadA sahana karavuM paDe che, te kAraNe yAcanAparISaha paNa dussaDu gaNAya che. sAmAnya leAke te sAdhuone joine kahe che-- botebhanAM bhethI pIDita che, lAgyahIna che. // 6 // TIkA"--sAdhuo jIvanaparyaMta danaiSaNAnuM duHkha sahana karavuM paDe che, kAraNa ke te adattAdAnanA tyAgI hAvAne kAraNe temane anyanA dvArA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre bhavati / yAJcAparIpaho hi alpasatvAnAM duHkhena praNodyate, sahyatebhikSA'tIvakaSTadAyinI bhavati / tathAcoktam-- "gatibhraMzo mukhe dainyaM gaatrsyendorvivrnntaa|| maraNe yAni cihnAni tAni cihnAni yAcake // 1 // " iti / tAvadeva svamAnaM sthIyate, yAvana kiMcid yAcateH / tasmAt yAzcA parIpaho'tIya duHkha janako bhavati / tadevaM dussahaM yAJcAparIvahaM parisahya vigatA'bhimAnamahA. satvajJAnAdyabhivRddhaye mahApuruSasevitaM pandhAnamavrajatIti / AkrozaparIpahaM zlokA na aparabhAgena darzayati-"puDho jagA" ityaadi| nirvAha karanA par3atA hai| isI prakAra yAcanA parISaha bhI unake lie dussaha hotA hai / alpasatva prANI bar3I kaThinAI le use sahana kara pAte haiM / bhikSAvRtti atyanta kaSTajalaka hotI hai / kahA bhI hai-'gatibhrazo mukhe dainyaM' ityaadi| mRtyu ke samaya jo cihna prakaTa hote haiM, vahI ciha yAcaka meM bhI dikhAI dete haiM / usakI gati aTaka jAtI hai, mukha para dInatA chA jAtI hai aura ceharA tejohIna ho jAtA hai / ' tabhI taka manuSya kA gaurava TikatA hai jaba taka vaha kisI vastu kI yAcanA nahIM krtaa| ataeva yAcA parISaha atyanta duHkhajanaka hotA hai / mahAsatva puruSa isa prakAra dussaha yAcanA parISaha ko sahana karake jJAnAdi kI nirantara vRddhi ke lie mahApuruSoM dvArA sevita patha para calate haiN| ApavAmAM AvelI vastu vaDe ja nirvAha calAva paDe che. A prakArane yAcanAparISaha paNa temane mATe dussaha thaI paDe che. jenAmAM AtmabaLa ochuM hoya che evAM sAdhu be mahAmuzkelIe A parISaha sahana kare che. A parISaha asahya banavAthI kaI kaI kamara sAdhue saMyamane parityAga paNa karI de che. bhikSAvRtti keTalI kacchajanaka hoya che te nIcenA lekamAM bhatAbha bhAvyu cha. 'gatibhraMzo 'mukhe dainya' tyA6i-mRtyunA samaye re cinho pragaTa thAya che te cihno yAcakamAM paNa dekhAya che. tenI gati aTakI jAya che, mukha para dInatA chavAI jAya che ane cahero tejahIna thaI jAya che" - jyAM sudhI mANasa koInI pAse kaI vastunI yAcanA karatuM nathI, tyAM sudhI ja tenuM gaurava Take che. tethI ja yAcanA parISahane atyaMta dusaha mAnavAmAM Ave che. dRDha manobaLavALA puruSa ja yAcanA parISahane sahana karIne jJAnAdinI vRddhi karavA mATe mahApuruSe dvArA sevita mArge AgaLa vadhe che. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhino TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 bhikSAparIpahanirUpaNam 15 'puDho jaNA' pRthagjanA. mAkRtapuruSAH sAdhAraNalokA itthmaakroshnti| 'iccAhaMsu' evamAhuH anena prakAreNa kathayanti / tathAhi-ye ete sAdhavaH malinAMgAH lucitazirasaH kSudhAdivedanAmagnAH / te-ete 'kammattA' karmAH pUrvajanmani anuSThitaiH karmamirAtAH pUrvajanmani svakRtakarmaNAM phalamanubhavanti / athavAkarmami:-kRSNAdibhiH AtAH, tatkattumazaktA udvignAH santaH sAdhavaH saMvRttA iti / tathA ete 'dubhagA durbhagA-bhAgyahInAH sarvaireva putrakalatrAdibhiH pari tyaktAH, anyatra zaraNamalabdhvA sAyacaH saMvRttAH pranajyAdhAriNo jAtA iviH||6|| mUlam-ee sadde acAyaMtA gAmesu nayaresu vaa| tastha maMdA visIyaMti saMgAma miva bhIruyA // 7 // chAyA--etAn zabdAn azaknuvanto grAmeSu nagareSu vA / tatra mandA vipIdanti saMgrAma iva bhIrukAH // 7 // ___gAthA ke uttarArddha bhAga meM Akroza parISaha kA ullekha kiyA gayA hai sAdhuoM ko dekhakara sAdhAraNa loga isa prakAra kahate haiM-ina sAdhuoM kA zarIra mailA kucailA hai, inhoM ne mastaka noca rakkhA hai aura ye kSudhA kI vedanA se pIDita haiN| ye becAre apane karmoM se duHkhI ho rahe haiM-pUrvajanma meM upArjita azubha karmoM kA phala bhugata rahe haiN| athavA ye kati haiM arthAt kRSi Adi karma karane meM asamartha haiM, isI kAraNa sAdhu bana gae haiN| ye abhAge haiM kyoMki putra patnI Adi sabhI ne inakA parityAga kara diyA hai| jaba kahIM zaraNa nahIM milI to sAdha bana gae ! dIkSAghArI ho gae haiM // 6 // gAthAnA uttarArdhamAM Akroza parISahane ullekha karavAmAM AvyuM che. sAdhuone joIne sAmAnya leke A pramANe kahe che-"A sAdhuonuM zarIra gaMdu che, temaNe kezanuM laMcana karIne mAthe muMDo karyo che ane teo sudhAnI pIDA sahana kare che. te bicArA temanA pUrvopArjita karmonuM phaLa bhegavI rahyA che. athavA teo kamata che" A vAkayane artha A pramANe paNa karI zakAya -teo khetI Adi karma karavAne asamartha che, te kAraNe ja teo sAdhu banyA che. teo durbhAgI che, kAraNa ke putra, patnI Adi saue temano parityAga karyo che. keI paNa jagyAe Azraya nahIM maLavAthI teo dIkSA laIne sAdhu banI gayA che,' gAthA 6 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ____ anvayArthaH--(gAmesu) grAmeSu (nayaresu vA) nagareSu vA (ee sahe) etAn zabdAn etAn pUrvoktAnAkrozakhyAn nathA cauracATikAdirUpAna zabdAn (acAyaMtA) soTumazaknuvantaH (tattha) tatra-tasmin Akroze sati (maMdA) mandA ajJAlaghuprakRtayaH (visIyati) viSIdanti vimanaskA bhavanti saMyamAdvA bhrazyante (iva) yathA (saMgAmaMmi) saMgrAme raNazirasi (bhIruyA) bhIrukAH viSIdanti // 7 // TIkA--'gAmesu' grAmeSu 'nayaresu vA' nagareSu vA 'ee sadde avAryatA' etAn zabdAn azaknuvantaH etAn pUrvoktAna AkrozarUpAn tathA cauracATi zabdArtha-'gAmesu-prAmeSu' grAmoM me layarelu vA-nagareSu vA athavA nagaroM meM 'ee sadde-etAn zabdA' ina zabdoM ko 'AcAryatA-azaknuvantA' sahana nahIM kara sakate hue 'tatya-tatra usa Akroza vacanoM ko sunakara 'maMdA-mandAH' maMdamatikSAle 'visIyaMti-viSIdanti' isa prakAra viSAda karate haiM-'haca-yathA' jaise 'saMgAmaMmi-saMgrAme saMgrAmameM 'bhIruyAbhIrukA' bhIru puruSa viSAda karate haiM // 7 // ____ anvayArtha--grAmoM meM athavA nagaroM meM pUrvokta AkrozarUpa zabdoM ko tathA 'yaha cora haiM, cora hai' ityAdi zabdoM ko sahana karane meM asamartha hote huye sandaprakRti sAdhu viSAda ko prApta hote haiM yA saMyama se bhraSTa ho jAte haiM, jaise saMgrAma ke zIrSa bhAga meM bhIrujana viSAda ko prApta hote haiM // 7 // TIkArtha--grAmoM meM yA nagaroM meM pahale kahe huye Akroza rUpa zahAtha-'gAmesu-grAmeSu' gAbhamA 'nayaresu vA-nagareSu vA' athavA nagarAmA 'ee sadde-etAn zabdAn' mA zahIne 'acAryatA-azankruvataH' sahana na rI zazdi 'tatya-tatra' te moza kyA arthAt 4 vayanAne sAjAne maMdA -mandAH' ma bhativANA 'visIyaMti-viSIdanti' vighA 42 cha 'iva-yathA' sI zata 'saMgAmaMmi-saMpAme' sayAmamA marthAt yuddhamA 'bhIruyA-bhIrukAH' bhI3 535 viSA 3re che. // 7 // A sUtrArtha_A sAdhu tenA karmothI du:khI che" ItyAdi AkrozarU5 zabda tathA A cAra che, A cAra (AsUsa) che," ItyAdi sAmAnya leke dvArA uccArAtA zabdo sAMbhaLavAne asamartha e te manda prakRti sAdhu viSAda anubhave che, ane jevI rIte saMgrAmanA kharAnA bhAgamAM sthita kAyara puruSa vivAda anubhave che ane samarAMgaNa choDIne bhAgI jAya che, e ja pramANe madamati sAdhu paNa saMyamanA mArgethI bhraSTa thAya che. mahA TIkAtha-pUrvokta Akroza rUpa zabda tathA "A cora che, A jAsUsa Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 vadhaparISahanirUpaNam 17 kAdirUpAn soDhumazaknuvantaH, 'maMdA' mandA=mandamatayo'lpasatvAH, 'tattha' tatra tAdRzAnozAdirUpa grAmakaNTakAdi zabdazravaNakAle, 'visIyaMti' viSIdanti atizayena duHkhamanubhavaMti / 'va' yathA 'bhIruyA' bhIrukAH kAtarapuruSAH 'saMgAmaMmi' saMgrAme raNazirasi cakrakuntAsizaktinArAcAkule sTatpaTahazaMkhajhallarInAdasamAkule viSAdaM gacchanti ayazaH paTaha-maMgIkRtya palAyante / grAme nagare vA vidyamAno'lpamatiH sAdhurAkozazabdajanitaM duHkhaM tathA'nubhavati, yathA saMgrAme kAtaraH puruSo duHkhamanubhavatIti bhAvaH // 7 // * ataH paraM vadhaparIpahaM sUtrakAraH darzayati-'appege khudhiyaM' ityAdi / mULam-appage khudhiyaM bhikkhaM suNI DaMsai lUsaha / ____ tattha maMdA visIyaMti teu puTThA va paanninno||8|| zabdoM ko evaM 'yaha cora hai, yaha jAsUsa hai' ityAdi kahe jAnevAle zabdoM ko sahana karane meM asamartha hokara mandamati yA alpasatva sAdhu usa samaya arthAt kAnoM meM kAMTe ke samAna cubhane vAle una Akroza vacanoM ko sunane ke samaya atIva duHkha kA anubhava karate haiM / jaise cakra, kunta, asi zakti evaM nArAca (pANoM) se yukta tathA bajate hue Dhola zaMkha jhAlara Adi vAdyoM kI dhvani se vyApta saMgrAmazIrSa meM jaise kAyara puruSa viSAda ko prApta hote haiM aura apayaza sahana karake bhI bhAga khar3e hote haiN| tAtparya yaha hai ki grAma yA nagara meM dhairyahIna sAdhu ko Akroza pUrNa vacana sunakara usI prakAra dukha kA anubhava hotA hai jisa prakAra saMgrAma meM kAyara puruSa ko // 7 // che, ItyAdi grAmyajane ane nagarajano dvArA uccArAtA zabda sAMbhaLIne te alapamati athavA alpasarva sAdhu atyaMta viSAda anubhave che. pitAnA kAnamAM kAMTAnI jema pIDA pahecaDanArA te zabdo tenAthI sahana thaI zakatA nathI, tethI A prakAranA Akaza vacane sAMbhaLavAthI tene ghaNuM ja dukha thAya che jevI rIte cakra, kunta. khaDaga, ba Na AdithI yukta aridaLane joIne, hela, zaMkha, jhAlara Adi vAdyonA dhvanithI vyApta saMgrAmanA agrabhAgamAM sthita kAyara puruSa DarI jaIne apayazanI paravA karyA vinA saMgrAmamAMthI nAsI javAne taiyAra thaI jAya che, e ja pramANe mandamati, alpasarva sAdhu paNa pUrvokta Akroza vacanene sAMbhaLIne viSAdane anubhava kare che ane sa yamathI bhraSTa thaI jAya che. gAthA chA sU0 3. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre chAyA--apyekaH kSudhitaM bhikSu zuni dazati luusskH|| tatra mandA viSIdanti tejaH spRSTA va mANinaH // 8 // anvayArthaH--(appege) apyekaH (lUmae) lUSakaH krUraH (khudhiyaM) kSudhitaM bubhu. kSita bhikSAmaTantaM (bhikkhu) bhikSum (sunIdaMzati) zunI dAti bhakSayati (tattha) tatra-zvAdibhakSaNe (maMdA) maMdA:-ajJAH alpasattratayA (visIyaMti) vipIdantidainyaM bhajante (teupuTTA) tejaH spRSTA-agninA dahyamAnAH (pANiNova) mANino. jantaiiveti // 8 // isake anantara sUtrakAra vadhaparISaha kA varNana karate haiM'appege khudhiyaM' ityaadi| zabdArtha-'appege-apyekA' yadi koI lasae-lUSaka' krUra 'khudhiyaMkSudhitam' bhUkhe 'bhikkhu-bhikSum' sAdhu ko 'sluNI daMsani-sunIdazati' kuttA kATane lagatA hai to 'tastha-tatra' usa samaya 'maMdA-mandAH' ajJa puruSa 'visIyaMti-viSIdanti' isa prakAra dInatA ko pAtA hai kI 'teu. puTThA-tejAspRSTAH' agni ke dvArA sparza kiyA huA 'pANiNova-prANinaiva' prANI ghabarAtA hai / / 8 // ____ andhayArtha--koI krUra kuttA Adi prANI bhUkhe (bhikSA ke lie bhramaNa karate) sAdhu ko kATa letA hai / taba kuttA Adi ke kATane para maMdasatva sAdhu viSAda karatA hai-dIna bana jAtA hai, mAnoM use agni kA sparza ho gayA ho ! // 8 // ve sUtrA2 15 parISanu 4thana 42 cha-'appege khudhiyaM' tyAha mahA-'appege-apyekAne 'lUsae-luSakaH 42 'khudhiya-kSudhitam' bhUjyA bhikkhu-bhikSum' sAdhune 'suNI dasati-zunI dazati' itre| 427 // sAga ta: 'tattha-tatra' te samaye 'maMdA !-mandA:' 21 535 'visIyati-viSIdanti' bhAbhA hInatA yusta manI naya cha ? 'teupuTThA-vejaH spRSTAH' mazinA vAsa 25 zeyara 'pANiNo va-prANina iva' prANI sarAya che. // 8 // savArtha_bhikSApAsine mATe bhramaNa karatA bhUkhyA sAdhune kaI kaI vAra keI phUra kUtarA karaDe che. AvuM bane tyAre mandasarva sAdhu viSAda anubhave che. agnine sparza thaI gaye hoya eTaluM duHkha tene te vakhate thAya che. 8 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 vadhaparIpahanirupaNam 19 TIkA--'appege' api ekaH, api zabda: saMbhAvanAyAm , ekaH kazcit 'lUsae' lapakA krUrapANI, svabhArata krUra eva / yathA kukkurAdiH / 'khudhiyaM kSudhi tam-kSudhArtam 'bhika zikSukam , bhikSayA paribhramantaM sAdhum / 'suNI daMsati' zuni dazati, svakIyadantaiH sAdhoraMga vilupati / 'tatya tatra asmin AghAtakAle 'maMdA' alpasatyatayA mandAH akSAH 'vasIyaMti' vipIdantim-viSAdamupagacchanti / ka itra tatrAha 'teupuTThA' tegobhiragnibhiH spRSTAH dahyamAnAH, 'pANigova' prANino jantavaH vedanAAH santo yathA vivAdamupagaJchanti / yAtadhyAnopahatAH gAtrasaMkocanaM kurvanti, evam alpamatayaH sAdhavo'pi krUramANibhiH abhidrutAH saMyamAd bhrazyanti / yato grAmakaNTakAnAmati duHsahattvAditi tAtparyam // 8 // mUlam-appege paDibhAsaMti pddipNthiymaagyaa| paDiyAragayA ee je ee evNjiivinno||9|| TIkArtha--yahAM 'api' zabda saMbhAvanA ke artha meM hai / koI svabhAva se hI krUra kuttA Adi jAnavara bhikSA ke lie aTana karate hue bhUkhe sAdhu ko kATa khAtA hai, sAdhu ke aMga meM apane tIkSNa dAMta gaDA detA hai, usa samaya jo sAdhu dhairyahIna yA alpasatva hote haiM, vaha viSAda kA anubhava karate haiM, jaise Aga se jale hae prANI vedanA le Ata ho uThate haiM aura ArtadhyAna se yukta hokara aGgoM ko sikoDa lete haiN| isI prakAra satvahIna sAdhu bhI krUra prANI kA upadrava hone para saMyama se gira jAte haiM, kyoMki grAmakaMTaka arthAt indriyoM se pratikUla sparza Adi atyanta hI dussaha hote haiM / / 8 // TIkArya-A sUtramAM "kavi pada saMbhAvanAnA arthamAM vaparAyuM che ke kaeNI vAra evuM paNuM bane che ke-bhikSAne mATe bhramaNa karatA sAdhune kaI phUra kUtarA Adi jAnavara karaDe che-sAdhunA caraNa Adi aMgamAM tenI tIkSaNa dADhe bheMkI de che. te samaye apasava ane zairyahIna sAdhu viSAdane anubhava kare che. jevI rIte agnithI dAjheluM prANa vedanAthI Atta thaI jAya che ane ArtadhyAnathI yukta thaIne pitAnAM aMgone saMkecI le che, e ja pramANe krara prANa dvArA upadrava thavAthI satvahIna sAdhu paNa saMyamanA mArgethI bhraSTa thaI jAya che, kAraNa ke grAma kaMTaka-IndriAne pratikULa sparza Adi-sahana karavAnuM kAryuM ghaNuM ja duSkara gaNAya che. gAthA 8 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUtrakRtAGgasUtre chAyA--apake prati mApante prAtipathikatAmAgatAH / matikAragatA ete ya ete evaM jIvinaH // 9 // anvayArthaH--(paDipaMthiyamAgayA) prAtipathikatAmAgatA pratipathaH pratikla tvaM tena carantIti prAtipathikAH sAdhuvidveSiNastadbhAvamAgatAH (appege) api eke dharmarahitAH (paDi bhAsaMti) pratibhApate (je ee) ye ete yatayA (evaM jIviNo) evaM jIvinaH (ee) ete (paDiyAragayA) pratikAragamA pratikAraH-pUrvakRtakarmaNo'nubhavastaM gatAH prAptA iti // 9 // TIkA--'paDipaMthiyamAgayA' prAtipathikanAmAgatAH, pratikUlatAM bhASante ye te mAtipathikAH sAdhUnAM vidveSakArakAH, tadbhAvamAgatAH iti mAtipathikatA zabdArtha-'paDipaMthiyamAgayA-pratiradhikatAmAgatAH' sAdhujana ke pI 'appege-apieke' koI koI 'paDibhAsaMti-pratibhASante' kahate haiM ki "je ee-the ete' jo ye loga evaM jIviNo-evaM jIvinaH' isa prakAra bhikSAvRtti le jIvana dhAraNa karate haiM 'ee-ete' ye loga pariyAragatApratikAragatAH' apane pUrvakRta pAekA phala bhoga rahe haiM // 9 // ___anvadyArtha-koI koI adharmI aura sAdhuoM se dveSa rakhane vAle loga kahate haiM, isa prakAra jIvanayApana karanevAle ye sAdhu apanA badalA cukA rahe haiM arthAt pUrvakRta karmoM kA phala bhugata rahe haiM // 9 // TIkA--jo sAdhuoM ke virodhI hai, pratikUla vacana bolate haiM, sAdhuoM ke prati dveSasAba rakhate haiM ve anAryoM ke sammAna loga sAdhu ko Aval-'paDipaMthiyamAgayA-prAtipathikatAmAgatAH' sAdhu sananA deSI 'apege-pieke' | 'paDibhAsaMti-pratibhASante' 4 cha hai 'je ee-ye ete' 2 mA saadhume| 'evaMjIviNA-eva jIvinaH' mA 42 mikSAvRttithI vana dhAraNa 42 che. 'ee-ete' 2 // mANuse'pariyAragatA-pratikAragatAH' pAtAnA pUrva kRta pApanuM phaLa bhegavI rahyA che. selA vAI--kaI kaI adhama ane sAdhuono dveSa karanAra loko kahe che ke "A prakAre jIvana vyatIta karatAM A sAdhue pUrvakRta karmone badale cukavI rahyA che-phaLa bhegavI rahyA che." palA TakAtha-sAdhuenA virodhIo-sAdhuo pratye dveSabhAva rAkhanArA anArya leka jevA mANase sAdhuone joIne A prakAranAM pratikULa vacane bole che Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 vadhaparISahanirUpaNam 21 mAgatAH kathaMcit pratipathaiva draSTAraH 'appege' api eke, anAryakalpAH 'paDibhAsaMti' pratibhASante, evaM truvate / kiM nuste-tatrAha-'je ee' ye ete sAdhavaH / 'evaM jIviNo' evam anena prakAreNa bhikSAvRtyA jIvanayAtrAM nivartayantaH ime yatayaH / 'paDiyAragayA' pratikAragatA =svakIyapUrvakRta karmaNAM phaLApabhu jante / kecita sAdhavidvepakAriNo bhikSArtha sAdhuM dRSTvA itthaM vadanti, ye ete sAdhayo lucitaziraso'ittadAnAH paragRhANi paribhrAnti / ime sarvabhoga citAH dukhitaM jIvana jIvanti / sarvathA ime bhAgyarahitAH parajanmani kRtamazubhakarmA'nuSThAna tasyaivaM phalaM paragRhAdau bhikSAvRtyA jIvanaM saMpAdayantIti // 1 // mUlam-appege vai jujai nagiNA piMDolagAhamA / muMDA kaDU viNaTuMgA ujjallA alamAhiyA // 10 // chAyA--apyeke baco yuJjanti nagnAH piNDolamA adhamAH / muNDAH kaNDUvinaSTAGgA ujjallA asamAhitAH // 10 // dekhakara isa prakAra bhASaNa karate haiM-'bhIkha mAMga kara jIvana vyatIta karane vAle ye sAdhu apane pUrvakRta azubha karma kA phala bhoga rahe hai koI sAdhuDhepI bhikSArtha nikale sAdhu ko dekha kara kahatA hai-'ina sira noMcane vAle sAdhunoM ne pahale dAna nahIM diyA hai, isI kAraNa ye ghara ghara bhIkha ke lie bhaTakate phirate haiM / ye samasta bhogoM se vaMcita haiM aura duHkhamaya jIvana vyatIta kara rahe haiN| ye bhAgyahIna hai / pUrvajanma meM azubha karma karake Ae haiM, usI kA yaha phala hai ki parAe gharoM meM bhIkha mAMga kara inheM prANoM kA nirvAha karanA par3atA hai // 9 // zabdArtha-'appege-apake' koI koI puruSa 'vaha jujaMti-vaco yuMjaMti' kahate haiM ki nagiNA-nagna' ye loga naMge haiM 'piMDolagA- bhIkha mAgIne jIvana vyatIta karanArA A sAdhue temanA pUrvakRta azubha karmonuM phaLa bhegavI rahyA che... bhikSA prApti mATe nIkaLelA sAdhune joIne kaI sAdhu devI mANase evuM kahe che ke-"A kezalucana karanArA sAdhuoe pUrvabhavamAM dAna dIdhAM nathI, te kAraNe temane bhikSAne mATe ghera ghera bhaTakavuM paDe che. teo saghaLA bhegothI vacita che ane duHkhI jIvana vyatIta karI rahyA che. teo bhAgyahIna che. pUrvajanmanA azubha karmonA kAraNe temane pArakA gharomAM bhramaNa karIne bhIkha mAMgIne gujarAna calAvavuM paDe che gAthA lA - Awai -'appege-apyeke' 5 pu35 'vai juMjaMti-vaco yuti' cha / 'nagiNA-nagnAH' mA all nA che. "piMDolagA-paNDolagA' oilanet Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sUtrakRtAGgasUtre ____ anvayArtha:--(appege) apyeke kecana purupAH (va juMjai) vaco yujati vAcaM bhASante tadyathA (nagiNA) nagnA ete jinakalpikAdayaH tathA (piMDolagA) viNDolakAH parapiNDapArthakAH (ahamA) adhamA:-malamalinadehAH (suMDA) muNDAH luMcita zirasaH (kaMDUviNaTuMgA) kaMDuvinaSTAMgA: kaNDUkRtakSataiH vikRtazarIrAH (ujjallA) ujjallAH udgataH jallA malaM zuSkamasvedo vA yeSAM te ujjalAH kaThinamalayuktazarIrakA yathA tathA (asamAhiyA) asamAhitAH azobhanA vImatsA vA itthaM kathayantIti // 10 // ____TIkA-'appege' apyeke eke anAryatulyAH puruSAH sAdhUnadhikRtya 'vaijhuMjaI' vaco yuJjanti vAcamudIrayanti, kIdRzIM vAcamudIrayanti, tatrAha-'nagiNA' piNDolagAH' para piMDake icchuka haiM 'ahamA-adhama:' adhama haiM 'muMDAmuNDAH' muNDita haiM 'kaMdaviNaTuMgA-kaMdUvinASTAMgAH' kaMdUrogase inake aGga naSTa hogaye haiM 'ujjallA-ujjallAH' ye zuSka pasIne yukta aura 'asa. mAhiyA-asamAhitA' azobhana arthAt bIbhatsa haiM aisA kahate haiM // 10 // ____ anvayArtha-sAdhu ko dekhakara koI koI kahate haiM, ye nagna haiM (jinakA lpika Adi) parAye piNDa kI prArthanA karane vAle haiM, adhama haiM malIna zarIravAle haiM, muDita haiM, khujalI ke kAraNa inakA zarIra kSata vikSata ho rahI hai, maila jamAhuo hai, ye pasIne se tara ho rahe haiM yA inakA zarIra kaThina mala se yukta hai, ye kaise azobhana yA bIbhatsa dikhAI dete haiM ? // 10 // TokArtha-anAryoM ke sadRza koI koI puruSa sAdhuoM ke sambandha meM isa pina 2 . 'ahamA-adhamAH' madhama cha muMDA- muNDA.' bhulita che. 'kaviNaTuMgA-kaMDUvinaSTAMgAH' 4'DU gathI tamanA A1 naSTa 7 gayA che. 'ujjallA-ujallAH' mA sazu paraseAthI yukta bhane 'asamAhiyA-asamAhitAH' malina arthAt mAlAsa cha mAI De cha // 10 // suvArtha-jinakalpika Adi sAdhuone joIne koI koI mANaso evuM kahe hai-'ma na cha, 52rAyA piMDane (mArane) mATe prArthanA 42naa| cha, adhama che, mavIna zarIravALA muMDita che, khujalIne kAraNe temanuM zarIra kSata vikSata thaI gayuM che, temanA zarIra para melane thara jAmI gaye che, temanuM zarIra parasevAthI tarabaLa che, athavA temanuM zarIra kaThaNa melathI yukta che. teo kevAM DeLa ane bIbhatsa dekhAya che1 TIkAI- anAryonA jevA ravabhAvavALA leke sAdhuone anulakSIne A Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 vadhaparISahanirUpaNam 23 nagnA ete jinakalpikAdayaH vastrarahitAH / 'parapiMDolagA' parapiNDolakAH parapiNDamArthakAH santi / tathA 'ahamA' adhamA:, malamalinatvAt ninditaaH| tathA (muMDA) muNDA TuMcita kezAH tathA 'kaMDUviNaTuMgA' kaNDUvinaSTAGgAH kaNDUmiH kharjanaH vinaSTAni agAni yeSAM te kaNDavinaSTAGgAH, kaNDUkRtarekhAbhiH vikRtazarIrAH / karakaNDavat sanatkumAravat vinaSTazararIrAH / tathA 'ujjallA' ujjallA:udgataH salagna jallA kaThinamala yeSAM te ujjallAH / tathA 'asamAhiyA' asa. mAhitA: azobhanAH duSTA vA mANinAmasamAdhimutpAdayanti / kadAcit kupuruSA jinakalpisAdhuM dRSTvA evaM vadanti yadIme parapiNDopabhoktAraH nagnA adhamAzca tathA ime muNDitAH kaMDUrogAdinA vinaSTAGgA malayuktabIbhatsaveSayuktAH santIti bhAvaH // 10 // prakAra ke vacanoM kA prayoga kiyA karate haiM ye jinakalpika Adi nagna haiM, ye parAye AhAra kI prArthanA karate haiM, alIna hone ke kAraNa ye adhama nindita haiN| ye muNDina hai khujalI ke kAraNa inake aMga kharAdha ho rahe haiM khAja kI rekhAoMne inake zarIra ko vikRta kara diyA hai ? karakaNDU yA sanatkumAra ke samAna vinaSTa zarIra vAle haiM ? inake zarIra para jamA huA maila cipakA hai ? ye azobhana haiM duSTa haiM, prANiyoM ko asamAdhi utpanna karate haiN| tAtparya yaha hai ki kabhI kabhI kupuruSa jinakalpI sAdhu ko dekha kara kahate haiM, ye parAnnajIvI haiM, nagna haiM, adhama haiM, siramuMDe haiM, khujalI Adi se inake aMga kharAba ho rahe haiM malIna bIbhatsa veSa vAle haiM // 10 // prakAranAM vacanano prayoga kare che-A jinakalpika Adi sAdhuo nagnAvasthAmAM rahe che. teo anyanI pAse ahArAdinI bhIkha mAge che. malInatAne kAraNe teo adhama-aprItikara lAge che ! temane mAthe muMDe che. khujalIne kAraNe temanAM aMgo kharAba thaI gayAM che-zarIra para vAraMvAra kha javaLavAne lIdhe temanuM zarIra kSatavikSata thaI javAne lIdhe vikRta thaI gayuM che! teo karaka athavA sanaskumAranA samAna vinaSTa zarIravALA (kSata vikSata yukta zarIravALA thaI gayA che. temanA zarIra para melanA popaDA jAmyA che. temane dekhAva azobhana (suMdaratA rahita) ane bIbhatsa (aNagamAM prere te) athavA asamAdhi janaka che. A kathanano bhAvArtha e che ke-kayAreka kaI kaI kapuruSa jinakalpika sAdhuone joIne evuM kahe che ke-A sAdhuo parannajIvI, nagna ane adhama che, teo mAthe muMDAvALA ane khujalIne kAraNe kharAba aMgo LA che, tathA teo malIna ane bIbhatsa dekhAvavALA che. gAthA 1che Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 24 sUtrakRtAGgasUtre zUlam-evaM vipaDibannege appaNA u ajAyaNA / tamAo te tamaM jati maMdA moheNa pAuMDA // 11 // chAyA--evaM vipratipannA eke AtmanA tu ajJAH / tamaste tamaso yAnti mandA mohena mAvRtAH // 11 // anvayArthaH--(evaM) evamanena prakAreNa (vippaDivannA) vipatipannAH sAdhu sanmArgaheM piNaH (eke) eke kecana-anAryAH (adhpaNA u) AtmanA tu (ajAyaNA) ajJAH vivekAvijJA: (mohena pAuDA) mohena prAvRtAH mohena miyAdarzanarUpeNa mAvRtA AcchAditamatayaH (te) te (mAo) tamasa: ajJAnarUpAndhakArAt (tame) tamA utkRSTamajJAnAndhakAra (jati) yAnti gacchantIti // 11 // ___ zabdArtha-evaM-evam' isa prakAra vippaDibannA-vipratipannAH sAdhu aura lanmArga ke drohI 'ege-ege' koI koI 'appaNA u-AtmanA tu' svayaM 'ajAyaNA-ajJAH' ajJa jIva 'moheNa pAuDA-mohena pravRtAH' moha se Dhake hue arthAt mithyAdarzana se DhakI hui manighAle haiM 'te-te' ve 'tamAo-tabalA' ajJAna rUpa aMdhakArase tamaM-tama.' utkRSTaH ajJAna rUpI andhakAra ko 'jati-ghAnti' praveza karate haiM // 11 // / ___ anvayArtha-jo loga isa prakAra sAdhu oM ke virodhI haiM, anArya hai, vivekavikala haiM, moha se acchAditabhati vAle haiM, te ve ajJAna se ajJAna kI ora jAte haiM arthAt ajJAnAdhikAra se utkRSTa andhakAra kI dizA meM agrasara hote hai / / 11 / / / zArtha - 'evaM-evam' yA pramANe 'vippaDiyannA-vipratipannAH sAdhu bhane sabhAganA dAhI 'eke-eke' | 'apaNA u-AtmanA tu' pAte 'ja.. yaNA-ajJAH' ajJa 94 'moheNa pAuhA- mohena pravRtAH' mAthA DhaisA cha arthAt mithyA nathI DhAsI mati che 'te-te' tasA 'tamAo-tamase:' ajJAna 35 mAthI 'tamaM-tamaH' utkRSTa majhAna 35ii mArane 'jaMti-yanti' prApta 42 che. // 11 // sutrArtha-je leke A prakAre sAdhuonA virodhI hoya che, anArya ane vivekathI vihIna hoya che, ane meDathI AcchAdita mativALA hoya che, teo eka ajJAnamAMthI bIjA ajJAna tarapha jAya che eTale ke ajJAna rUpa aMdhakAramAM DUbelA te lake naraka adi rUpa utkRSTa aMdhakAranI dizAmAM asara thAya che. gAthA 11 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 1 vadhaparISanirUpaNam 25 TIkA - - ( evaM ) evam = uparyuktarItyA 'ge' eke = apuNyakarmANiH dharmamarma vivarjitA anAryAH 'vippavinA' vipatipannA: sAdhUnAM mokSamArgasya ca madveSa kArakAH, sAdhudveSakArakAH kI zAstatrAha - 'appaNA' AtmanA svayam 'u' tu 'ajAyaNA' ajAnanto'jJAH dharmAcaraNavarjitAH, 'tapAo' tamasaH ajJAnarUpAt andhakArAt / 'tamaM' tanaH = utkRSTa andhakAramajJAnam 'jaMti' yAnti prApnuvanti, nAdapi nIcAM gatiM prApnuvantItyarthaH / kathaM te adhanAM gatiM prApnuvanti tatrAha - maMdA iti / mandA yato jJAna varaNIyAdikarmaNA vyAptAH / ato'dho gati gacchanti / hetvantaranapyAha - 'moheNa pAuDa / ' iti mohena mithyAdarzanarUpeNa mAvRtAH AcchAditAH, avAnyAyAH sAdhuvidveSakAriNaH kumArgamAzrayanti / ekaM cakSurvivekaH dvitIyaM cakSurvivekinA saha sahavAsaH etadvayaM yasya nAsti sa eva zvatondhaH etasya yadi kumArge pravRttirbhavettadA tasya koparAdha TIkArtha- isa prakAra jo loga pApakarmI haiM, dharma ke marma se anabhijJa haiM anArya haiM sAdhuoM ke aura mokSamArga ke dveSI haiM, svayaM ajJAna haiM aura dharmAcaraNa se rahita haiM, ve ajJAna rUpa andhakAra se utkRSTa ajJAna ko prApta hote haiM arthAt nIca se nIca tara gati prApta karate haiM / unheM atrama gati kI prApti kyoM hotI hai, isakA uttara yaha hai ki ve manda haiM, jJAnA varaNIya Adi karmoM se grasta haiM, isI kAraNa adhogati prApta karate haiM / adhogati prApta karane kA dUsarA kAraNa yaha hai ki ve mithyAdarzana rUpa moha ke dvArA AcchAdita haiM / isa kAraNa ve andhe ke samAna haiM sAdhuoM se dveSa karate haiM kumArga kA avalambana karate haiM / eka cakSu viveka hai aura dUsarI cakSu vivekI jana ke sAtha sahavAsa 4 TIkA--A prakAre je leAkeA pApakamI che, dharmAMnA thI anabhijJa che, anAya che, sAdhuenA ane mekSamAnA dveSI che svaya. majJAna che ane dharmAcaraNathI rahita hAya che, tee ajJAnarUpa adhakAramAMthI utkRSTa adhakAramAM jAya che eTale ke nIca gatimAMthI nIcatara gatimAM jAya che zA kAraNe temane adhama gatinI prApti thAya che? tee! mantra che, jJa'nAvaraNIya Adi kanaisa~thI grasta che, te kAraNe temane adhogatinI prApti thAya che, adheAgati prApta thavAnuM khIju` ke raNu e che ke tee mithyAdana rUpa meha vaDe AcchAdita che te kAraNe teo AMdhaLa jevAM hAvAne kAraNe sAdhue pratye dveSabhAva rAkhe che ane krumA' avala mana kare che viveka eka cakSu sama'na che ane vivekInAne! sahavAsa khIjA cakSu sU0 4 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre iti taduktam-- "eka hi cakSurapalaM sahajo vivekaH tadvadbhireva saha saMsatidvitIyam / etadvayaM bhuvi na yasya sa tatvato'ndhaH tasyAppamArgacalane khalu ko'parAdhaH // 1 // " evaM sAdhumiH saha vidveSaM kurvantaH sanmArgAdapi gupyante'jJAninaH mohAcchAditAH anAryA ekasmAdajJAnAnirgatyA'jJAnA'ntaraM narakAdi rUpAM durgati gacchanti, vivekazUnyatvAditi bhAvaH // 11 // pharanA hai| jisake yaha donoM hI cakSu nahIM hai vahI vAstava meM andhA hai| ailA manuSya yadi kumArga meM pravRtta ho to usakA kyA aparAdha hai ? kahA bhI hai-'ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekaH' ityAdi / 'sahaja svAbhAvika viveka eka-nirmala netra hai aura vivekI janoM kA lahavAla (samAnama) dusarA netra hai| yaha donoM hI netra jile prApta nahIM hai, vAstava meM vahI isa bhUnala para aMdhA hai| vaha agara apathagAmI hotA hai to usa vecAre kA kyA aparAdha hai ? arthAt usakA kumArgagAmI honA to svabhAvika hI hai|| isa prakAra sAdhunoM ke prati dveSa rakhane vAle, sanmArga se droha karane vAle, ajJAnI, moha le ghire hue anArya jana eka ajJAna se nikala kara narakagati Adi rUpa dUsare ajJAja ko pApta karate haiM, kyoMki ve viveka rahita hote haiM // 11 // samAna che jemane A bane cakSu hotAM nathI, teo ja kharI rIte AMdhaLA che. e mANasa je kumArge pravRtta thAya, to tene zo aparAdha ! kahyuM paNa cha -'ekaM hi cakSuramalaM sahajo viveka.' ityAhi "vAbhAvika viveka eka nirmaLa netra rUpa che. ane vivekI janone sahavAsa bIjA netra rUpa che. A saMsAramAM jene A be netranI prApti thaI nathI tene ja vAstavika rUpe te aMdha kahI zakAya che, je A, bane prakAranA netranA abhAvavALo mANasa kumArgagAmI bane, te tene ze aparAdha! eTale ke e mANusa kumArgagAmI bane te svAbhAvika ja che.. A prakAre sAdhuo pratye dveSa rAkhanAra sanmAgane droha karanAra ajJAnI, mehathI gherAyelA ajJAna mANasa eka ajJAnamAthI nIkaLIne narakagati Adi rUpa bIjA ajJAnane prApta kare che, kAraNa ke teo vivekarahita heya che. gAthA 11 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zra. a. 3 u. 1 dezamazakAdiparIpahanirUpaNam 27 , daMzamazakAdi parIrahamAha-'puDho ya' ityAdi / mUlam-puTro ya daMsamasaehiM tnnphaalmcaaiyaa| na me diTTe pare loe jai paraM maraNaM siyA // 12 // chAyA--spRSTazca daMsamazakaistRgasparzamazaknuvan / na mayA dRSTaH paraloko yadi paraM maraNaM syAt // 12 // anvayArtha :--(dasamasaedi) daMzamazakaiH (puTTho) spRSTazca makSitaH tathA (taNaphAsamacAiyA) tRNasparzamazaknuvan niSkicanatvAt tRNeSu zayAnaH tatsparzamazaknuvan kadAcidevaM cintayet (me) mayA (pare loe) paro lokaH svargAdirUpaH (na dikheM) daMza mazaka Adi parISahoM kA kathana karate haiM-'puTTo tha' ' zabdArtha-'daMsamasaehi-daMzamazakai, deza aura mazakoM dvArA 'puTThospRSTaH' sparza kiyA gayA arthAt kATA gayA tathA 'taNaphAsamacAiyAtRNasparzamazaknuvan' tRNasparza ko nahIM sahasakatA huA sAdhu aisA bhI vicAra kara sakatA hai ki 'me-mayA maine 'paraloe-paraloka' svargAdi rUpa paraloka ko to 'na diDhe-na dRSTa:' pratyakSa rUpa se dekhA nahIM hai 'paraMparaMtu' tathApi 'jaha-yadi' kadAcit 'bharaNaM liyA-maraNaM syAt' isa kaSTa se maraNatI spaSTa dikhatA hai aura koI phala dIkhatA nahIM hai|||12|| / 'andhAdhe-dezamazaka parISaha arthAt DAMsa maccharoM ke DaMsane para tathA tRgasparza parISaha ko lahana na karalakane ke kAraNa arthAt akiMcana hone se ghAsa para zayana karate hue usake kaThina sparza ko sahana na kara sakane se sAdhu kadAcit isaprakAra vicAra kare paraloka to maiMne dekhA have sUtrakAra DAMsa, macchara Adi dvArA AvI paDatAM parISahanuM 4thana 42 cha-'puTTho ya' tyA zA-'daMsamasapahi-dazamazakaiH' / anebhaza dvArA 'puDho-spRSTaH' 2542vAmAM mAvasamarthAt 327vAbhAM bhAva tathA 'taNa phAsamacAiyAtRNasparzamazaknuvan' tRNanA 25zana sahana na 4 zapAyAko sAdhu sevA piyAra 42cha 'me-mayA me pare loe-paro loka.'21 vagere 35 52kha nato 'na dive-na dRSTa.' pratyakSa 35thI nayA nayA 'paraM-para' al 5 'jai-yadi' hAya 'maraNa siyA-maraNaM syAt' mAthI bhae tA 25Ta nevAya cha bhane hemAtunathI. // 12 // 'sUtrArtha-daMzamazaka parISaha eTale ke DAMsa, macchara Adi ja tu karaDavAthI je trAsa sahana karavuM paDe che te trAsa sahana karavAne prasaMga Ave tyAre tathA tRNasparza parISahane sahana na karI zakavAne kAraNe (akiMcana hovAne kAraNe ghAsa para zayana karatI vakhate tenA kaThina sparza sahana na karI zakavAne kAraNe) Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtre na dRSTaH pratyakSeNa nopalabdhaH (paraM) parantu (naI) yadi kadAcita (maraNaM siyA) bharaNaM syAt anena klezena maraNameva syAt nAnyatphalaM zimapIti // 12 // ___TIkA--'daMzamasaehi daMzamazaH 'puTTho' spRSTaH kadAcidaMzamazakAdivahule kokaNAdinadeze viharana sAdhuH daMzamazadaSTo bhavet / tathA-'taNaphAsamacAivA' tRNasparzamazaknuvan tRNAdau zayanaM kurvan tadIyaM kaThoraM sparza soDhumazaknuvan / ArtAH san evaM vicintaye paralokaprAptaye mayA pratrajyA gRhItA, tathA etAni daMzamazakAdi janita duHkhAni api soDhAni / parantu sa paraloka 'na me diTTe' mayA na dRSTaH pratyakSeNa, na vA paralo ke atumAnAdyapi vidyate / avyabhicarita hetorabhAvAt / ataH paraM kevalam / 'jaI' yadi 'maraNaM' mRtyuresa 'siyA' syAt / nahIM hai, parantu kadAcit isa kleza se merA maraNa ho jAegA / isa kaSTa ko sahana karane kA anya koI phala nahIM hai' // 12 // TIkArtha--jahAM DAMsa aura macchara bahupramANa se hote haiM, aise koMkaNa Adi pradezoM meM vicarate hue sAdhu ko DAMsa macchara DaMsate haiN| kabhI kabhI ghAsa Adi para zayana karanA paDatA hai to usakA kaThora sparza sahA nahIM jAtA, aisI sthiti meM pIDA kA anubhava karate hue sAdhu kadAcit aisA vicAra kare-paraloka meM sukha kI prApti ke lie maiMne dIkSA aMgIkAra kI aura DAMsa maccharoM ke kATane ke kaSTa bhI sahana kiye / magara vaha paraloka maiMne pratyakSa le dekhA nhiiN| usake viSaya meM anumAna pramANa bhI vidyamAna nahIM hai, kyoMki anyabhi vArI (nidoSa) hetu kA abhAva hai| ataH maranA hI pdd'egaa| koI alpasarva sAdhu kayAreka A prakArane vicAra kare che- paraleka te meM je nathI, paraMtu A kahezathI mAruM mRtyu thaI jaze. A kaSTane sahana karavAnuM bIjuM kaI paNa phaLa mane dekhAtuM nathI. 12 TIkArya-jyAM DAMsa, macchara Adi jaMtuo vizeSa pramANamAM hoya che. evAM kAMkaNa Adi pradezamAM vicaratA sAdhuone DAMsa, macchara Adi karaDe che. kyAreka tene ghAsa Adi para zayana karavuM paDe che, evuM bane tyAre tene kaThera spaze te sahana karI zakatA nathI. A prakAranI paristhitimAM pIDAno anabhava karate te sAdhu kyAreka A prakArano vicAra kare che-paralekanA sukhanI prApti mATe meM dIkSA grahaNa karI che, ane te mATe huM DAMsa, macchara Adine trAsa paNa sahana karI rahyo chuM. paraMtu te paraleka meM pratyakSa te je nathI. paranA viSayamAM anumAna pramANa paNa vidyamAna nathI, kAraNa ke te viSayamAM nirdoSa hetune abhAva che. paraMtu A trAsane kAraNe maravuM paDaze, e vAta te nizcita che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ } samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 1 kezaluMcanA sahatvanirUpaNam 29 ayaM bhAvaH - paralokastu pratyakSato nA'vagamyate, anumAnAdikamapi nAsti, evaM ca paralokastu naiva prAptaH / kevala metAdRzaduHkha sahanena maraNameva phalam / nAnyat maraNA'tiriktaM phalameva na syAdityavicintayet ko'pi sAdhuH dezakAlAdipIDitaH sanniti // 12 // 2 mUlam - saMtattA kesalopaNaM vaMbhaceraparAiyA / 10 maMdAviti macchA biTTA va keSaNe // 13 // 9 chAyA - saMtaptAH kezaluMcanena brahma varyaparAjitAH / tatra mandA vipadanti matsyA viddhA iva ketane // 13 // Azaya yaha hai - paraloka pratyakSa se pratIta nahIM hotA aura na usakA sAdhaka koI anumAna Adi pramANa hai / isaprakAra paraloka to prApta nahIM hai, isa duHkha ko sahana karane kA phala mRtyu hI hai, anya kucha bhI nahIM / dezakAla Adi se pIr3ita koI sAdhu isa prakAra vicAra karatA hai ||| 12 // zabdArtha - 'kesaloeNaM- kezaluMcanena' kezaluzcana se 'saMtattA - santa ptAH' pIDita 'baMbhaceraparAdhA- brahmacaryaparAjitAH' aura brahmacarya se parA jita hokara 'lahatha-tatra' kezacana meM durbala 'maMdA - mandA: ' mUrkha puruSa 'kepaNe kelane ' jAla meM 'vidvA - vidvA:' phasI huI 'macchA va matsyAdava' machalI ke jaise 'visI yati-viSIdati' kleza kA anubhava karate haiM // 13 // A kathananu tAtparya e che ke paraleAkanu' astitva pratyakSa tA dekhAtu nathI, ane tenuM astitva siddha karanAra kAi anumAna Adi pramANu paNu meda nathI. A rIte paraleAkanA sukhanI prApti thavAnI vAta te dUra rahI paNa A duHkha sahana karavAnA phUla rUpe mRtyune teA cAsa bheTavu' paDaze ! meAta siva ya khIju kAI paNa phaLa maLavAnu` nathI ! deza, kALa AdithI pIDita kAI sAdhu A prakAranA vicAra paNa kare che. AgAthA 125 zabdArtha' - 'kesa kopaNaM- kezaluMcanena' deza suMyanathI 'saMtattA- samtaptA' duHkhI arthAt piDAyamAna 'baMmacera parAiyA brahmacarghyaparAjitA.' bhane brahmacarya thI parAchata tattha tantra' dezasunamAM durgA 'maMdA - mandAH ' sUrya' 53Sa 'keyaNeketane' lagabhai 'viTThA - viddhA:' isAyetrI 'macchA va matsyA iva' bhAchasInI bha 'vikhIyaMti- vipoti' seza arthAt duHmano atula re hai ||13|| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArthaH--(kesaloeNaM) kezaluMcanena (saMvattA) saMtaptAH pIDitAH (vaMbha ceraparAiyA) brahmacaryaparAjitAH brahmacarye bhagnAH santaH (tattha) tatra kezotpATane durjayakAmodreke vA (maMdA) mandA alpasatvAH kAtarAH (keyaNe) ketane jAle (viThThA) viddhAH (macchA ca) matsyA iva (visIyaMti) viSIdaMti klezamanubhavaMti niyante vA iti // 13 // ___TokA-'kesaloeNaM' kezalaMbanena 'saMtattA' santaptA: pIDitAH kezotpATanena mahatI khalu pIDA samutpadyate dehinAm / tAdRza pIDayA'lpasatvo dInatAmupagacchati / tathA 'vaMbhaceraparAiyA' brahmacaryaparAjitAH brahmacaryabhagnAH santaH / 'tastha' tatra kezalocane prabaLa kAmodreke sati 'maMdA' mandA:-jaDAH puruSaH / 'visIyaMti' viSIdanti saMyamAnuSThAnaM prati zithilI bhavanti / yadvA-sarvathA saMyamAnuSThAnAt paribhraSTA eva bhavanti / tatra dRSTAntamudAharati-macchA ityAdi / 'keyaNe' ketane jAle 'vihA' viddhAH 'macchA' matspAH 'va' iva-yathA matsyo __anvayArtha--kezaloMca se pIDita hokara tathA brahmacarya se parAjita hokara arthAt kAmavAsanA kA durjaya udreka (kAmavAsanA meM atyanta Atura hokara) hone para kAyara sAdhu jAla meM phase hue macchoM ke jaisA phleza ko anubhava karate haiM yA mara jAte haiM // 13 // ___TIkSArtha--kezoM kA lucana karane meM prANiyoM ko bahuta pIDA hotI hai aura usa pIDA le kAyarajana donatA ko prApama hote haiM ataeva kezaloMca se saMtapta hokara tathA brahmacarya kA pAlana karane meM asamartha hokara manda arthAt dhairyahIna puruSa vivAda karate haiM-saMyama ke anuSThAna meM zithila ho jAte haiM / athavA saMyamAnuSThAna se sarvathA bhraSTa ho jAte haiM / isa viSaya meM dRSTAnta kahate haiM-jaise matsya jAla meM phaMsa kara aura sUvA-kezalaMcanathI pIDA anubhavato tathA brahmacaryavratanuM pAlana karavAne asamartha e kAyara sAdhu-kAmavAsanAne durjaya uddeka thAya tyAre jALamAM phasAyelI mAchalInI jema kalezane anubhava kare che, ane saMyamanA mAgethI bhraSTa thaI jAya che. TIkAI-kezane leca karatI vakhate sAdhuone khUba ja pIDA thAya che, te pIDAne kAraNe kAyara (apasava) sAdhune viSAdane anubhava kare che, e ja pramANe brahmacaryanuM pAlana karavAne asamartha heya e sAdhu kAmavAsanAne uka thAya tyAre saMyamanA anuSThAnamAM zithila thaI jAya che, athavA saMyamane parityAga karI nAkhe che. A vAtane vadhu spaSTa karavA mATe sUtrakAre nIcenuM TAta mAsyu. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 paratIthikaiH pIDotpAdanam 31 jAlena baddho niHsaraNopAyamanavApya tatraiva jAle mriyate. tathA pravalakAmena parA bhUtAH ke'pi sAdhavaH sayamAnuSThAnameva tyati / yadvA tAdRza saMyamAnuSThAne zithilA bhavaMti // 13 // mUlam-AyadaMDasamoyAre micchaasNtthiymaavnnaa| harisappaosamAvannA kei lUsaMti'nAriyA // 14 // chAyA-AtmadaNDasamAcArA mithyAsaMsthitabhAvanA / harpadvepaM samApannAH kepi lupayaMtyanAH // 14 // anvayArthaH--(AyadaMDasamAyAre) AtmadaDasamAcArA=AtmA daNDayate usase bAhara nikalane kA upAya na pAkara uslI meM mara jAtA hai, usI prakAra prapala kAna se parAjita hokara koI koI sAdhu saMyama kA hI tyAga kara dete haiM yA saMyama meM zithila paDa jAte haiM // 13 // ' zabdArtha-'AyadaMDasamAyAre-AtmadaMDasamAcArAH' jisase AtmA kalyANa se bhraSTa ho jAtA hai aisA AcAra anuSThAna karanevAle 'micchA saMThiyabhAvaNA-mithyAsaMsthitabhAvanA' jinakI cittavRti mithyAtva se vyApta haiM arthAt hiMsAdi meM tatpara hai tathA 'hrispposmaavnnnnaahrsspdvssmaapnaa| jo rAga aura dveSa se yukta haiM aise 'ke I-kepi koI 'aNAriyA-anAryAH' anArya puruSa 'lUsanti-lUSayanti' sAdhuko pIDA pahu~cAte haiM // 14 // ___ anvayArtha-jisase AtmA daNDita hotA hai yA hita se rahita hotA jevI rIte jALamAM phasAyelI mAchalI temAthI chuTavAne mATe valakhAM mAre che, paNa chuTavAne keI upAya nahIM jaDava thI temAM ja marI jAya che, eja pramANe prabaLa kAmavAsanAthI parAjita thaIne kaI kaI kAyara sAdhuo saMyamane tyAga kare che athavA zithilAcArI banI jAya che. gAthA 13 zAya-'AyadaMDasamAyAre-Atmada DasamAcArAH' nAthI mAmA 4kSyAthI aTa tha ya che, mevo mAyA2-1nu11 72pAvaNA 'micchAsaMThiyabhAvaNA-mithyAsasthitabhAvanA bhanI cittavRtti mithyApathI vyAcha arthAt hiMsA koSamA 52 cha tathA 'harisappaopsa mAvaNNA-harSapradveSamApanna / rAgadveSAmA cha. . 'ke I-kepi' 5 'aNAriyA-anAryA ' manAya puruSa 'lUsaMti-lUpayanti' sAdhuna piDA pahADe che. // 14 / * sUtrArtha-je AcArane kAraNe AbhA daMDita thAya che. athavA Atma Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 rasUtrakRtAharu hitAt khaNDayane yena sa AtmadaNDaH etAdRzaH AcAraH anuSThAnaM yeSAM te tathA 'micchAsaMThiyabhAvaNA' mithyAsaMsthitabhAvanA mithyAtvopahataghyaH' (harisapposamAvannA) hapaMpadvapamAnAH rAgadveSamamAlAH (kei) kepi (zraNAriyA) anAryAH (lU maMti) lUpayanti kathayati daNDAdibhiH tADayaMti sAdhUniti // 14 // TIkA--'AyadaMDasamAcAre' AtmadaNDasamAcAraH, daNDavate vaNDayate mokSA. dadhaH pAtyate AtmA yena sa AtmadaNDaH sAdhunindAtADanAdiprANAlipAtAdi. lakSaNaH / sapAcAraH anuSThAnam , etAdRza AcAro vidyate yeSAM te aatmdnnddsmaacaaraaH| tathA-'micchAsaMThiyabhASaNA' mithyAsaMsthita bhAvanAH, mithyA-viparItA saMsthitA kadAgrahAbhirUDhA bhAvanA yeSAM te mithyAsaMsthitabhAvanAH mithyAtvopahatabuddhayaH hiMsAdiparAyaNAH iti yAvat / 'harisapposamAvannA' padvepasamApannAH harpazca padveSazceti hapamadveSaM tadAennAH pApAcaraNe havantaH dharmAcaraNe dveSavanta: hai, aisA AcAra kahalAnA hai| jinakA aisA AcAra hai aura jinakI dRSTi mithyAtva ke kAraNa upahata ho gaI hai, jo harSa aura khepa arthAt rAgadveSa se yukta hai, aise koI koI anArya puruSa sAdhuoM ko daNDa Adi se tADana karate haiM // 14 // ___TokArtha--sAdhu kI nindA, tADanA yA hatyA karanA Adi kArya, jo AtmA ko daNDita karane vAle haiM, 'AtmadaNDa samAcAra' kahe gae haiN| mithyA arthAt viparIta kadAgraha rUra mAvanA dAle ko 'mithyA saMsthita bhAvanA' kahate haiM arthAt jinakI buddhi mithyAtva ke kAraNa naSTa ho gaI hai, jo hiMsAdipApoM meM tatpara rahate haiM / jo harSa aura hitanuM jenA dvArA khaMDana thAya che, evA AcArane "AtmadaMDa samAcAra' kahe che. jemane evo acAra che ane jemanI dRSTi micyavane kAraNe upahata thaI gaI che, jeo rAga ane dveSathI yukta che, evA keI keI anArya loke sAdhuone lAkaDI Adi vaDe mAre che. 14. TIkAtha-- sAdhu nI nidA, sAdhune mArapITa, sAdhunI hatyA Adi kRtya A tmAne daMDita karanAra-AtmAnA hitanuM khaMDana karanArA che. tethI evAM kune "a madaMDa samAcAra' kahe che. micchAdaSTi jIvone, eTale ke viparIta kadAjhaDa rUpa bhAvanAvALA mANasone "micyA saMsthita bhAvanAvALA kahe che. A ane vizeSaNothI yukta leka-eTale ke jemanI buddhi mithyAtvane kAraNe naSTa thaI gaI che, jeo hisAdi pApamAM pravRtta rahe che, jeo rAga ane cheSathI yukta che-eTale ke jeo pApanuM AcaraNa karavAmAM harSano anubhava Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 paratIthikaiH pIDotpAdanam 33 rAgadveSA'dhInAH / 'ke I' kepi itthaMbhUtAH 'anAriyA' anAryA:-ahiMsA dharmamarmA'nabhijJAH sadAcAre vartamAnaM sAdhu krIDApadveSAbhyAm 'lUsaMti' lUpayaMti pIDayanti daNDAdiprahAraiH kaTuzabdairvA / kecit anAyAH AtmadaNDasamAcArAH tayA viparItamatayaH rAgadveSAbhyAM sAdhu pIDayanti, iti / / 14 / / mUlam-appege paliyaMtesiM cAro coro ti suvyayaM / baMdhati bhikkhuyaM bAlA kalAyavayahi ya // 15 // chAyA--apye ke paryante cArazcaura iti suvratam / vananti bhikSukaM vAlAH kapAyavacanaizca // 15 // veSa se Apanna haiM arthAt pApa ko ocaraNa karane meM anurAgI aura dharma kA AcaraNa karane meM dveSavAra haiM-rAgI aura dveSI haiM, aise koI koI anArya, ahiMsA dharma ke marma se anabhijJa loga sadAcAraparAyaNa sAdhu ko krIDA yA deSa se prerita hokara daNDa Adi kA prahAra karake athavA kaTuka zabda kahakara pIDA pahuMcAte haiM / tAtparya yaha hai ki koI koI AtmA ke lie ahitakara AcaraNa karane vAle aura viparIta buddhi vAle loga rAgadveSa se prerita hokara sAdhu ko kaSTa dete haiM // 14 // zabdArtha-'appege-apyeke koI 'bAlA-bAlA' ajJAnI puruSa 'pali yaMtesiM-paryante' anArya isake AsapAla vicarate hue 'subvayaM-suvratam' sAdhu ko 'bhikkhayaM-bhikSukam' bhikSuka ko 'cAro coragetti-cArazcora iti' yaha guptacara hai athavA cora hai aisA karate hue 'baMdhaMti-badhnanti' rassI Adi se bAMdhale hai tathA kisAghavadhaNehiya-kaSAyavacanaiH' kaTuvacana kahakara sAdhu ko pIDita karate haiM // 15 // kare che ane dharmAcaraNa karavAmAM Sa yukta che evAM rAga dveSa yukta, ane ahiMsA dharmathI anabhijJa kaI kaI anArya ke sadAcAra parAyaNa sAdhuone pitAnA AnaMdane khAtara athavA TheSabhAvathI prerAIne lAkaDI AdinA prahAra vaDe athavA kaTu zabdo vaDe pIDA pahocADe che. A samasta kathanane bhAvArtha e che ke kaI koI AtmahitanA ghAtaka ane viparIta buddhiva LA rAgadveSathI prerAIne sAdhune kaSTa de che. gAthA 14 zahAtha----'appege-apyeke' / 'bAlA-bAlA' ajJAnI 535 'paliyaMtesi -paryante' manAya shn| 2yAsamA 20i 'suvvayaM-suvratam' sAdhuna "bhikkhayaM -dhikSukam' line 'cAro-corotti-cAracaura iti' mA tayara cha athavA vyAra cha sayu udde| 'baMdhati-badhnanti horI pozI Adhe che-tathA 'kasAyavayaNehiyakaSAyavacane.' 44 payana sIne sAdhune pIDita arthAt on 42 cha. / / 15 / / , sU05 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 sUtrakRtAisUtre / anvayArtha:--(appege) apyeke (bAlA) bAlAH ajJAninaH puruSAH (paliyaM. besi paryante'nAryadezamamIpe vicarantaM (suvyaya) suvrata-sAdhum (bhivakhuyaM) bhikSu: kam (cAro .coro ti) cArathaura iti pantaH (vaMdhati) badhnanti rajjAdinA tathA (kasAyacayaNehi ya) kavAya svanaiH kaTunAva paiH pIDayanti ceti // 15 // TIkA--'appege' api eke anAryAH puruSAH 'bAlA' vAlA-ajJAninaHsadasadvivekavikalAH 'paliyaM tersi' paryannasImAsu paribhrasantam 'sukyaM' suvrataM sAdhum , suSTu samyagahiMsAdivrataM yasya sa tam 'bhikkhurya' bhikSukaM mikSAcaraNazIlam 'cAro coro tti' cAro'yaM cauro'yaM-kasyacidbhUpateto'yaM cauze'yaM taskara karmazIlo'yaM ceti nuvantaH / sutrataM paTkAyarakSakaM niravadyabhikSAcaraNazIlamapi muni caura iti matvA taM klezayanti daNDAdinA / tathA-baMdhati' vadhnanti rajvAdinA 'ya' ca punaH 'kasAyavayaNehi' kapAyavacanairbhasa panti / te 'nArya puruSAH, ____ anvayArtha--koI koI ajJAnI puruSa anArtha deza ke Asa pAsa vicarate hue sAdhu ko cAra thA cora kahate hue rassI Adi se bAMdha dete haiM tathA kaTuka vacanoM dvArA pIDA pahuMcAte haiM // 15 // TokArtha-koI koI anArya puruSa, jo sat asat ke viveka se hIna haiM, sImA para vicarate hue aura ahiMsA Adi vratoM kA samyak prakAra se pAlana karane vAle bhikSu ko 'yaha kisI rAjA kA jAstUla (dama) hai, yaha cora hai, ityAdi kahate hue evaM pada hAra ke rakSaka, nirdoSa bhikSA grahaNa karane vAle muni ko bhI cora zAna kara use daNDa Adi se pIDA pahuMcAte haiM, rassI Adi se bAMdha dete haiM aura sapAyayukta vacanoM se bhartsanA karate haiN| sUtrArtha--kaI kaI ajJAnI puruSe ajJAnI puruSe anArya dezamAM vicaratA sAdhuone cera, jAsUma Adi mAnI laIne, temane deraDA Adi vaDe bAMdhIne kaTu vacane dArA pIDA pahocADe che. 15 ' TIkAI--sa rA narasAMnA vivekathI rahita anArya pradezanI sImA para vicaratA, ahiMsA Adi tenuM samyak prakAre pAlana karanArA sAdhune kaI rAjAno jAsUsa mAnI laIne A prakAranA kaTu vacane bole che-"A cAra che, A cAra (jAsUsa) che, eTaluM ja nahIM paNa teo tene doraDA vaDe bAMdhIne lAkaDI Adi vaDe mAra mAre che tathA kapAyayukta vacane dvArA teno tiraskAra kare che cha kAyanA jInA rakSaka ane nirdoSa bhikSA grahaNa karanArA munione paNu temanA dvArA A prakAranAM kaSTa sahana karavA paDe che, Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 1 paratIrthikaiH pIDotpAdanam 35 suvratamapi anAryaparisare bhramantam, ayaM cora iti matvA kadarthayanti, rajvAdinA vadhnanti, krodhamadhAnakaTuvacanetyanti ceti // 15 // punarapyAha 'tattha daMDeNa' mityAdi / 1 a 4 5 mUlam-tatthaM daMDega saMtrIte muTTiNA adu phaleNa vA / 9 11 12 10 nAtI saraI vAle itthI vA kuddhagAmiNI // 16 // chAyA -tatra daNDena saMvIto muSTinA'tha phalena vA / jJAtInAM smarati vAlA strIvat kruddhagAminI // 16 // abhiprAya yaha hai ki anArya loga deza kI sImA meM vihAra karane vAle suvrata sAdhu ko bhI cora samajhakara kaSTa pahuMcAte haiM, rassI Adi se bAMdhate haiM aura krodhapradhAna kaTuka vacana kahakara usakI bhartsanA karate haiM // 15 // punaH kahate haiM - 'tattha daMDena' ityAdi / zabdArtha--'tattha-tatra' vahAM arthAt anArya kSetrakI sImA meM vicarate hue una muniko 'daMDeNa daNDena' lAThI se 'muTTiNA - muSTinA' mukAse aduvA athavA ' athavA 'phaleNa phalena' phala se 'saMvIte- saMvIta:' tADita kiyA huA 'vAle bAla:' ajJAnI puruSa 'kudragAmiNI- kruddhagAminI' krodhita hokara ghara se nikalakara bhAgane vAlI 'itthI va strIva' strI ke jaise 'nAtINaMnAtInAM' apane svajana varga ko 'saraI - hamarati' smaraNa karatA hai || 16 || - A kathananA bhAvArtha e che ke anaya leAkeAnA pradezanI sImA pAsethI vihAra karanArA suvratadhArI sAdhune paNa cAra Adi samajIne anAya leke deraDA vaDe bAMdhIne mAre che tathA kaTu zabdo melIne temanI bhatsa nA are che. gAthA 15 A prakAranA parISahe AvI paDe tyAre alpasava sAdhu para tenI kevI asara thAya che, te sUtrAra are che - 'tattha daDena' dhatyAdi zabdArtha--'tattha-tatra' tyAM arthAt anAryakSetranI sImAmAM (bhAM) iztA te sunIne 'daMDega - daNDena' sADIthI 'muTTiNA - muSTinA' bhuthI 'aduvA athavA ' athavA phaLe - phalena' thI 'saMtrI saMvIta' bhAravAmAM bhASeta 'bAleM- bAla !' ajJAnI puruSa 'kuddhagAmiNI - kruddhagAminI' adhita dhardhane dharethI niujAne lAgavAvANI 'itthIva - strIva' khetI prema 'na tINaM jJAtInA' potAnA nava 'saraha - smarati' smaraNa are che. ||16| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ___sUtrakRtAGgasUtra ___ anvayArtha:--(tattha) tatrAnAryakSetrasImAsu vicaraMtaM muni (daMDeNa) daNTena yaSTyAdinA (muSTiNA) muSTinA (aduvA) athavA (phaleNa) phalena-mAtuliMgAdinA (saMvIte) saMvItaH prahRtaH kazcidapariNataH (bAle) bAlo muniH bAla iva (kuddhagAmiNI) kruddhagAminI (itthIya) strI va (nAtINaM) jJAtInAM (saraI) smantIti // 16 // ___TIkA-'tattha' tatra-sminna nArya dezaparisare vidyamAnaH sAdhuH tAdRzA'nAyaH puruSaiH / 'daMDe' daNDena=zaSTayAdinA 'adu' athavA 'muTThiNA' muSTinA 'vA' athavA 'phaleNa' phalena-mAtuliMgAdinA phaDena 'saMrIte' saMvItastADitaH 'vAle' vAlA=apakkamatiH kazcitsAdhuH tatra tADanAdisamaye 'nAtINaM saraI' jJAtInAM smarati "atra karmaNi paSThI' svabAndhavAdikaM smarani / yadyatra eko'pi bAndhavo anvayArtha-anArya kSetra kI sImA para vicarate hue sAdhu ko DaMDe se, suTTI se yA phala le prahAra kiyA jAtA hai to koI koI bAla jaisA sAdhu apane jJAtijanoM ko usI prakAra smaraNa karatA hai jaise krodha karake gharase bAhara nikalI strI unheM smaraNa karatI hai // 16 // TIkArtha--anArya deza ke samIpa vicaratA huA sAdhu una anArya puruSoM ke dvArA DaMDe se athaza chuTTI (dhU se) le athavA vijorA Adi phaloM se tADanA pAkara, aparipakva vuddhi vAlA hone ke kAraNa tADanA ke samaya apane bandhu bAndhava Adi jJAtijanoM kA smaraNa karatA hai / vaha socatA hai agara yahA~ merA koI eka bhI bandhu (sahAyaka) hotA to aisI pIDA kA anubhava na karanA paDatA / merA koI AtmIyajana rakSaka sUtrArtha--anAryakSetranI sImA para vicaratA sAdhuone lAkaDIonA prahAra, phaLanA prahAra ghummA tathA lAtenA prahara sahana karavA paDe che. A prakAranI paristhiti utpanna thAya tyAre kaI kaI bAla (ajJAna) ane alpasarva sAdhu asahAya dazAne anubhava kare che, ane jevI rIte kevA vezamAM gRhatyAga kara nArI strI muzkelI AvI paDatAM kuTuMbIo ane jJAtijanone yAda kare che, e ja pramANe e sAdhu paNa potAnA kuTuMbIo ane jJAtijanone yAda kare che. 16 TakAtha-kaI kaI vAra anArya dezonI sarahada pAsethI vihAra karatA sAdhuone anAryo lAkaDIo mAre che, ghummA mAre che ane bIjerA Adi phaLane temanA para ghA kare che A prakAranI paristhiti udbhave tyAre koI keI aparipakava buddhivALA sAdhuo pitAnA badhue Adi jJAtijanonuM maraNa kare che. teo vicAra kare che ke jo ahIM mAre eka paNa badhu Adi Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 1 samayArthavodhinI TIkA F. zru. a. 3 u. 1 sUtrakRtopasaMhAraH bhavet, tadA me-emiretAhazI pIDA no bhavet / yasmAnnAsti ko'dhyAtmoyo rakSako'taeveme mAmitthaM kathayanti / tatra dRSTAnta darzayati-'itthI vA kuddhagAmiNI' strIvat kruddhagAminI / yathA kAcit avivekavatI strI krodhAt svagRha parityajya nirgatA mArge asabhyapuruSaH kadAthitA, tatra nirAzrayA satI jJAtIn (jJAtInAm) smarati / tathA-ayamapi akamatiH sAdhuH jJAtIn smarati // 16 // atha upasaMharannAha sUtrakAsa- ete bho kasiNA' ityAdi / mUlam-ee bho kasiNA phAsA pharumA durhiyaalyaa| hatthI vA sarasaM vittA kIvArasA gayA giha // 17 // tibemi|| chAyA--ete bhoH kRtsnAH spIH paruSA duradhisahyAH / hastina iba garasaMvItAH klIvA avazA gatA gRham ||17||iti brviimi|| nahIM hai, isI kAraNa ye sujhe satA rahe hai / isI viSaya meM dRSTAnta pradarzita kiyA gayA hai-jaise koI vivekavihIna strI krodha meM Akara ghara ko tyAga kara bAhara nikala paDI, mArga meM alabhya puruSoM ne use staayaa| taba vaha nirAdhAra hokara apane jJAtijanoM ko smaraNa karatI hai| usI prakAra aparipakva buddhi vAlA sAdhu bhI jJAtijanoM ko smaraNa karatA hai // 16 // sUtrakAra upasaMhAra karate hue kahate haiM-'ee so kasiNA' ityAdi / zabdArtha--'mo-bhoH' he ziSyo ! 'ee-ete' pUrvokta daMDAdi rUpa parISahopasarga 'kasiNA kAsA-kRtsnAH sparzAH samasta sparza-'pharasA sahAyaka heta te mATe AvI pIDAno anubhava kare na paData. atyAre mArI rakSA karanAra kaI paNa AtmIyajana mArI sAthe nathI, te kAraNe A leke mane herAna kare che A vAtane spaSTa karavA mATe nIcenuM dRSTAnta ApavAmAM AvyuM che--keI strI krodhAvezamAM ghara che DIne nIkaLI gaI mArgamAM koI asabhya puruSe tenI pajavaNI karavA lAgyA. tyAre te potAnI nirAdhAra dazA joIne potAnA AtmIyajanane yAda karavA lAgI. e ja pramANe aparipakava buddhivALe sAdhu paNa A prasaMga AvI paDe tyAre pitAnA saMsArI saMgA vahAlAne yAda kare che. gAthA 16 have sUtraH .232tA sUra he cha- ee bho kariNA' tyA zahAtha----'bho bho.' ziSya! ! 'ee-ete' mA ta mere 35 pripdde|5s 'kamiNAphAmA-kRtsnAH sparzA' samAna 25 'pharusA-parupA' . Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 sUtrakRtAstre ___ anvayArtha:--(bho) bhoH bhoH ziSyAH (ee) ete pUrvoktAH daNDAdighAta rUpAH parIpahopasargAH (kasiNA phAsA) kRtsnAH sparzAH (pharusA) parupAH kaThinAH (durahiyAsayA) durabisahyAH duHkhena soDhuM yogyAH etAnasahamAnAH kecanalaghumatayaH, (sarasavitA) zarasavItA:-raNazirasi zaratADitAH (hatthI va) hastina ica (kIyA) klIvA-kAtarAH puruSAH (avasA) azAH parAyacAH karmAdhInAH gurukarmANaH (giha) gRhaM (gayA) gatAH gacchaMti parityajya sAdhuSezam / (tti bemi) iti bravImi ahamiti // 17 // ___TIkA-gururupadizati ziSyAna 'bho' bhoH bhoH shissyaaH| ete pUrvoktAH daNDAdidhAtAdirUpAH parIpahopasargAH, 'kasiNA' kRtsnA -nikhilA api parupAH' kaThina 'durahiyAlA-duradhisahyAH' aura duHsaha haiM 'sarasaMvittIzarasaMvItAH' bANoM se pIDina 'hatyI va-hastina ica' hAthI ke jaise 'kIbA-lobAH' napuMsaka puruSa 'avatI-avazA' ghabarAkara 'giha-gRham ' karako 'gayA-gatAH' cale jAte haiM arthAt sAdhu veza ko choDakara cale jAte haiM // 17 // ___anvayArtha--he ziSyo ! ye pUrvokta laba sparza arthAt parISaha aura upasarga kaThora haiM, dussaha haiM, inako sahana na karate huye koI koI laghu buddhi sAdhu, saMgrAma ke zIrSa bhAga meM sthita hastI ke samAna kAyara evaM vivaza hokara sAdhuveza tyAga kara gharacale jAte haiN| aisA maiM kahatA // 17 // TIkArtha-guru ziSyoM ko sambodhana karake upadeza karate haiM-he antevAliyo ? ye pUrvokta daNDa kA AghAta Adi parISaha aura upasarga rUpa 38 'durahiyAsA-duradhisahyAH' bhane ma cha 'sarasaMpittA-zarasaMvItAH' maa| thI pIThata 'ityI va-hastina iva' hAdhInI rebha 'kIbA klIvA' napusa 535 'avasA-avagA.' gabharAdhana 'giha-gRham' dhe2 gayA-gatAH' yAhayA naya cha, arthAt sAdhuvezane choDIne ghera jatA rahe che. 5 1LA. sUtrAtha-De ziSya ! pUrita saghaNA-25-5zeSa ane psgaaghaNA ja kaThera-ssaha che temane saDana na karI zakanArA koI keI aparika pakava buddhivALA sAdhue saMgrAmane khare UbhelA hAthInI jema kAyara ane vivaza thaIne sAdhavezane tyAga karIne pharI saMsAramAM cAlyA jAya che. evuM (sudhA svAmI sana 22 // 'sAramA yAdayA jaya TIkArya-sudhama vAmI potAnA ziSyone A pramANe upadeza Ape che he tevIo ! lAkaDInA prahAra Adi pUrvokta parahe ane upasarNa rUpa samasta parNo (anubha) ghaNA ja dussaha hoya che. evAM parISahe Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 sUtrakRtopasaMhAraH 'phAsA' spazAH nADanAdirUpAH sarve'pi 'pharumA paruSAH rUkSAH anAyyaiH kRtasvAt pIDAkAriNaH iti yAvat / 'durahiyA' duradhisakhAH duHkhenApi sohuma. zakSA bhavanti, 'sarasaMvIttA' zarasaMvItA-raNazirasi tIkSNazareNa tADitAH 'hatthI' hastina: zakIvA jIvAH kAtarAH 'avatA' azAH gurukarmANaH 'giha' gRhaM 'gayA' gatAH gacchanti / ime 'lpaprakRtayaH sAdhavo'pi, pratikUlopasagai pUrvapradarzitadaMzamazakAdibhiH vAdhitAH soDhuM tAn asamarthAH punarapi parityaktamapi gRhavAsamAzrayanti / tameva zaraNaM manyapAnAH iti bravImi / sudharmasvAmI ziSyebhyaH kathayatIti bhAvaH // 17 // iti zrI vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUpitavAlabrahmacAri 'jainAcArya pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI "samayArthabodhinyAkhyAyAM" vyAkhyAyAM tRtIyamadhyayanasya prathamodezakaH samAptaH // 3-1 // samasta sparza vaDe kaThora hote haiM arthAt anArtha puruSoM dvArA diye hue yaha upasarga pIDA janaka hote haiN| inako sahana karanA atIva kaThina hai| ina upasagoM ke Ane para koI koI sAdhu yuda ke agrabhAga meM sthita hAthiyoM ke samAna kAtara ho jAte haiM, aura sAdhuvRtti tyAga kara ghara kA rAstA pakar3a lete haiN| / abhiprAya yaha haiM ki dhairyahIna sAdhu pUrvapradarzita daMzamazaka daMDaprahAra Adi pratikala upasargoM se bAdhita hokara unheM sahana karane meM jaba amla martha ho jAte haiM to tyAge hue gRhavAsa ko punaH svIkAra kara lete haiN| ve gRhavAsa ko hI zaraNabhUta mAna baiThate haiN| aisA meM kahatA hai, yaha sudharmA svAmI apane ziSyoM se kahate haiM // 17 // tRtIya adhyayana kA prathama uddezaka samApta // ane upasargo AvI paDe tyAre kaI kaI keI apasava, kAyara sAdhuo samarAMgaNanA agrabhAgamAM sthita hAthInI jema DarI jaIne athavA vivaza thaI jaIne sAdhuvRttine tyAga karIne gharane rasto pakaDI le che- saMsAramAM pAchAM pharI jAya che A kathanane bhAvArtha e che ke pUrva pradarzita zIta parISaha, uSNa parISahu, DAMsa ane marachara karaDavA rUpa parIpa, lAkaDInA prahAra Adi pratiphaLa upasargothI trAsI jaIne kaI dhairyahIna sAdhu jyAre temane sahana karavAne asamartha banI jAya che, tyAre eka vAra tyAga karelA gRhavAsane pharI svIkAra karI le che teo gRhavAsane ja zaraNabhUta mAne che, evuM huM kaI chuM. A pramANe sudharmA svAmI pitAnA ziSyone kahe che. gAthA 1NA trI adayayanane paDelo uddezaka samApta - Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre 40 dvitIyodezakA prArabhyatetRtIyAdhyayanasya pradhanoddezakaH samAptaH / adhunA dvitIyodezakasyA''raMbhaH kriyate / ihopasargapatipAdanaparake tRtIyA'dhyayane upasargAH prtipipaadyipitaaH| te upasargAH patikUlA anukUlAca, tatra pratikUlopasargANAM pratipAdana tRtIyAdhyayanasya prathamoddezake saMvRttam / prakRdoddezake'nukUlA upasargAH pratipAdanIyAH, ityanena saMbandhena prAptasya dvitIyoddezakasyedaM prathama sUtrapAha-'ahime suhamAsagA' ityaadi| mUlam-ahile suhumA saMgA bhikkhuNaM je duruttraaH| tattha ege visIyaMti na cayaMti javittaye // 1 // chAyA--atheme sUkSayAH saMgAH bhikSugAM ye duruttraaH| tatra eke vipIdanti na zaknuvanti yApayitum // 1 // dUsare uddeze kA prAraMbhatIsare adhyayana kA prathama uddezaka samApta huaa| aba dUsarA udde zaka Arambha kiyA jAnA hai| tIsarA adhyayana upasargoM kA pratipAdana karane vAlA hai| isameM unhIM kA pratipAdana karanA abhISTa hai| upasarga do prakAra ke hote haiM pratikUla aura anukUko pratikUla upasokA patipadana tIsare adhyayana ke prathama uddezaka meM ho cukA hai| isa uddezaka meM anukUla upasagoM kA prarUpaNa karanA hai| isa sambandha le prApta dUsare uddezaka kA prathama sUtra yaha hai 'ahile subumA' ityAdi / bIjA udezAno prAraMbha- trIjA adhyayanano udezaka pUro thaze. have bIjA uddezakanI zarUAta thAya che. trIjA adhyayanamAM upasargonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. upasargo be prakAranA hoya che-(1) pratikULa ane (2) anukULa. trIjA adhyayatanA pahelA uthakamAM pratiraLa u pagenuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. have A bIja udazakamAM anukaLa upasargonuM rUpaNa karavAmAM Avaze. pahelAM dezaka sAthe A karane saMbaMdha dharAvatA bIjA uddezakanuM 593 saya mA amAne the- 'ahime sahamA' Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 41 .. anvayArtha :--(a) a tikUlopasargakathanAnantaram (ime) ime anantaraM vakSyamANAH (suhumA) sUkSmA:-parairalakSyatvAt (saMgA) saMgA mAtApitrAdisaMbandhAH (je) ye saMgAH (bhikkhuNaM) bhikSUNAM-sAdhUnAmapi (duruttarA) duruttarAdulaighyAH (ege) eke-kecana puruSAH (tattha) tatra-tasminnanukUlopasameM (visIyaMti) riSI. danti zithilAcAriNo bhavanti saMyanaM vA tyajanti athavA (vittaye) yApayitum = saMyame svAtmAnaM vyavasthApayituM (Na vayaMti) na zaknuvanti na samarthAH bhavantIti // 1 // zabdArtha--'aha-atha pratikUla upavarga ke kathanAnantara 'ime-ime' ye ananlara kahe jAne vAle 'suhamA-vakSamAH' sUkSama bahAra nahIM dikhane ghAle 'saMgA-saMgA" mAtApitrAdi evaM dhAMdhava Adi ke sAtha kA saMbaMdharUpa upasarga hote haiM 'je-ye' ye saMga bhivaraNaM-bhikSUNAM' sAdhuoM ke dhArA 'duruttarA-duruttarA' duruttara-arthAt dustara haiM 'ege-eke' koI puruSa 'tattha-tatra usa saMvarUpa upasarga visIyaMti-viSIdanti' viSAda ko prApta hote haiM arthAt zidhilAcArI hote haiM athavA 'jacittaye-yApayitama' saMyamapUrvaka apanA nirvAha karane meM 'na cayaMti-na zaknuvanti' samartha nahIM hote haiM // 1 // - anvayArtha-yaha jo sUkSma arthAt dUsaroM ko pratIta na hone vAle saMga mAtA pitA Adi ke sambandha haiM, ve sAdhuoM ke lie bhI darjeya haiN| koI koI sAdhujana anukUla upasargoM ke Ane para viSAda yukta ho jAte haiM-zithalAcArI bana jAte haiM athavA saMyama kA tyAga kara baiThate haiN| ve apanI AtmA ko saMyama meM sthira rakhane meM samartha nahIM hote haiN|1| ____NDA - 'aha-atha' prati apanA 4thanAnantara 'ime-ime' mA mAnanta vAmamAveza 'suhumA-sUkSmAH' sUkSma mahA2 nahIbhAvApAsaMgA-saMgA' bhAtA pitrAhi me mA korenI sAnA samadha35 upasa thAya cha 'je-ye' mAsa 'bhikkhUNa-bhikSaNAM' sAdhusAnA dvArA 'duruttarA-duruttarA' hu3ttara arthAt stara cha 'ege-eke' 531 'tattha-tatra' madha35 upasabhA visIyaMti -vipIdanti' viSAhane prApta thAya che, arthAt zithitAyArI sanI laya che. bhayA 'javittaye-yApayitum' saMyamapUrva pAtAne nivaDa 42vAmA 'na cayaMti-na zaknuvati' samartha thatA nathI. / 1 // sUtrArtha-A je A sUkSma-anyanA dvArA jAvAmAM AvanAro-saMga chemAtApitA Adine saMbaMdha che, te sAdhuone mATe paNa durjAya che. anakaLa upasI AvI paDe tyAre kaI kaI sAdhuo viSAdane anubhava kare che- -zithilAcArI banI jAya che, athavA saMyamane tyAga karI nAkhe che. teo pitAnA AtmAne saMyamamAM sthira rAkhI zakavAne samartha hatA nathI. 1 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre _____TIkA-'ahime' atha ime, atrA'thazabda Anantarye'rthe vidyte| tathA ca matikUlopasargAnantaramanukUlopasargA nirUpyante / te'nukUlopasargAH ke ? kathaMbhUtAH tatrAha-'suhumA' sUkSmAH, prAyazaH ime pratipAdyamAnAH anukUlopasargAzcetovikArakAritayA sUkSmA AntarAH / na tu pratikUlopasargA iva prAcuryeNa dehAdivikArakAritvenA'tiprakaTatayA bAdarA ete bhavanti / te ke tatrAha--' saMgA' saMgAH-mAtApitR kltrputraadisNbndhaaH| ete saMgA:-'bhikkhUNe' mithUNAmapi / 'duruttarA' duruttarA=duratikramaNIyA iti / prAyazaH maraNAntikairapi duHkhai kajanakaiH' pratikUlopasagaiH' kadAcinmAdhyasthyavRttimAsAdya mahApuruSAstAnadhisahita kSamante / parantu ete tu anukUlopasargAH mahA TIkSArtha-'atha' yahAM anantara artha meM hai| isakA abhiprAya yaha hai ki pratikUla upasamau kA pratipAdana karane ke anantara anukUla upasargoM kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| anukUla upasarga kyA hai aura kaise hote haiM ? yaha spaSTa karane ke lie kahA gayA hai ve 'sUkSma' hote haiM arthAt citta meM vikAra utpanna karane vAle hone se Antarika hote haiM / pratikUla upasargoM kI bhAMti pracuratA se deha Adi meM vikAra janaka hone ke kAraNa prakaTa rUpa se sthUla nahIM hote haiN| __ ve saMga arthAt anukUla upasarga mAnA, pinA, patnI, putra Adi ke sambandha rUpa haiN| inako jItanA kaThina holA hai / mAraNAntika athavA atyanta du:kha janaka pratikUla upasargoM ke Ane para mahApuruSa kadAcit madhyasthabhAva dhAraNa karake unako sahana kara lete haiM, parantu ye anukUla TI -mI. 'atha' mA 54 manantara' (tyA2mAha)nA manu pAya che. teno Azaya e che ke pratikULa upasargonuM pratipAdana karIne have sUtrakAra anaphaLa upasargonuM nirUpaNa kare che anukULa upasargo kevAM hoya che, tenuM have sUtrakAra spaSTIkaraNa kare che-teo sUkSama hoya che, eTale ke cittamAM vikAra utpanna karanArA hovAthI teo Antarika hoya che. pratikULa upasargonI jema te zarIra AdimAM vizeSa pramANamAM vikArajanaka nahIM hovAne kAraNe rasthUla hotA nathI. te anukULa upasargo mAtA, pitA, putra, patnI AdinA saMga (saMbaMdha) rUpa hoya che. temane jItavAnuM kArya ghaNuM ja muzkela che. kadAca mAraNAntika athavA atyaMta duHkhajanaka pratikULa upasargo AvI paDe tyAre mahApuruSe madhya bhAva dhAraNa karIne temane sahana karI le che, paraMtu A anukULa Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopalarganirUpaNam 43 smanAM mahatAmapi manodharmArAdhanAt pacyApayanti / ata ime'nukUlopasa' duru carA iti / 'jattha' yaspina yasminnanuklopasameM saMprApte sati / 'ege' eke alpasatvAHsAdhavaH' sadanuSThAnaM prati / 'visIyati' viSIdanti-vihArAdiSu sAdhukRtyeSu zithilaprayatnA bhavanti / yadvA-sarvathA tyajanti mAptamapi saMyamAdikam / 'javittaye' yApayituM saMparma pArayitum / 'Na cayaMti' naiva zaknuvanti katha. mapi saMyamAnuSThAne AtmAnaM vyavasthApayituM samarthA na bhavanti / pratikUlopasagAstu kadAcitsAhasamadhiruhya soDhA bhavantyapi, kintu anukUlopasahane mahatAmapi dhairya praskhalati // 1 // vAneva anukUlopasargAnAha-'appege nAyao' ityAdi / mUlam-appege nAyao disA rogati privaariyaa| posaNe tAya puTThosi kamsa tAya jahAsi nno||2|| upasarga baDe baDe mahAtmAoM ke mana ko bhI dharmArAdhanA se vicalita kara dete haiN| isa kAraNa inako jItanA baDA hI kaThina hai| ina upasoM ke prApta hone para koI koI alpasatva sAdhu sadanuSThAnoM ke prativiSaNNa ho jAte haiM arthAt vihAra Adi sAdhukRtyoM meM zithila bana jAte haiM athavA prApta hue saMghama kA pUrI taraha tyAga kara dete haiM / ve saMyama kA pAlana karane meM asamartha ho jAte hai / __abhiprAya yaha hai ki pratikUla upasarga to kadAcit sAhasa dhIratva kA avalambana karake saha lie jAte haiM parantu anukUla upasarga sahane meM bar3oM ghaDoM kA bhI dhairya chaTa jAtA hai // 1 // upasargo te moTA moTA mahAtmAonA manane paNa dharmArAdhanAmAMthI vicalita karI de che. te kAraNe anukULa upasargo para vijaya prApta karavAnuM kArya ati duSkara gaNAya che. A prakAranA upasargo AvI paDe tyAre kaI kaI a5sarva sAdhu sadanuSThAnanA pAlanamAM zithila banI jAya che, eTale ke vihAra Adi sAdhu kRmAM zithila banI jAya che. athavA teo saMyamanuM pAlana karavAne eTalA badhAM asamartha thaI jAya che ke saMyamane (sAdhuvRttina) paNa pUrepUre tyAga karI nAkhe che. A kathanane bhAvArtha e che ke pratikULa upasargo to kadAca sAhasanuM avalaMbana laIne sahana karI levAmAM Ave che, paraMtu anukULa upasargo sahana karavAne prasaMga Ave tyAre bhala bhalAMnuM dhairya egaLI jAya che. AgAthA nA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - sUtrakRtAsUtre chAyA--apyeke jJAtayo dRSTvA rudanti parivArya ca / poSaya nastAta poSito'si kasya tAta jahAsi naH // 2 // anvayArtha:-(appege) apyeke (nAyao) jJAtayo-mAtApitrAdisvajanAH (distA) dRSTvA sAdhu (parivAriyA) parivArya veSTayitvA (royaMti) rudaMti (tAya) he tAta (Ne posa) naH asmAn poSaya-pAlaya (puTThosi) poSitosi asmAbhistvaM pAlitosi (tAya) he tAta (jhassa) kasya heto (No) nA asmAna (jahAsi) jahAsi-tyajasIti // 2 // aba unhIM anukUla upasargoM ko kahate haiM-'appege nAyaoM' ityAdi / zabdArtha-'appege-aptheko' koI 'nAyo-jJAtayaH' jJAtiyAle arthAt mAtApitrAdi svajana evaM saMbadhijana 'dislA-dRSTvA' sAdhu ko dekhakara 'paridhAriyA-parivArya' use gherakara royaMti-rudaMti' rote haiM 'tAya-tAta' ve kahate haiM ki he tAta ! 'Ne posa-naH poSaya' tuma hamArA pAlana karo 'puTTholi-poSilosi' hamane tumhArA pAlana kiyA hai 'tAya - tAta' he tAta ! 'kassa-kasya' kisaliye tU 'go-na' hama logoM ko 'jahAli-tyajali' choDa dete ho // 2 // andhyArtha-koI koI jJAti jana sAdhu ko dekhakara aura use gherakara rodana karane lagate haiM-he lAta ! hamArA pAlana poSana kro| hamane tumhArA lAlana pAlana kiyA hai| he tAta! kisa kAraNa se hameM tyAgate ho ? // 2 // have sUtrakAra eja anukULa upasargonuM varNana kare che- 'appege nAyao' ityAhi zahAtha-'appege-apyeke cha 'nAyao-jJAtaya.' jJAtivANamarthAt mAtApitA sva seva' samadhI - 'dissA-dRSTvA' sAdhuna ta ne 'parivAriyAparivArya tana rIta 'royati-rudati' 23 che 'tAya-tAta' tamA he cha / tAta ! 'Ne posa-naH popaya' tame mA3 yAsana / 'puTThokhi-popitosi' ase tAI pAsa dhyu che 'tAya-tAta' hai tAta 'kassa-kasya' sh|| mATe tuNo na' samana 'jahAsi-tyamasi choDI he che. // 2 // sUtrArtha -kaI kaI jJAtijane sAdhune joIne tenA pharatAM vITaLAI vaLIne karuNAjanaka zabda bolavA lAge che-"he putra! ame tAru pAlanapathaNa karyuM che, have tuM amAruM pAlana-poSaNa kara. tuM zA kAraNe amAre tyAga karIne cAlI nIkaLyo che. pArA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TokA pra . a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 45 TIkA- 'appege' api eke, api zabdaH saMbhAvanAyAm / eke kecit 'nAyao' jJAtayaH, mAtApitRsvananamabhRtayaH / 'dissa' dRSTvA sAdhu 'parivAriyA' parivArya, sarvatI vA 'royaMti' rudanti = zirastADanavakSaHsthala tADanapuraHsaraM rudanti rudanvazca dInavacanaM vadanti 'vAya' he vAta | iti komalAmaMtraNe he kulatilaka he mAtRpitRkuTuMbarakSaka ! vAlyAtmabhRti tvamasmAbhiH pAlito'si, yat ayam vRddhAvasthAyAM mAM pAlayiSyatIti matvA, tasmAdadhunA 'go' naH asmAn 'vAya' tAta ! putra ! 'posa' poSaya, tvamasmAbhiH vAlyAdrakSitaH popita, auH paraM vArddhakye'smAn tvaM pAlaya, popaya ca / 'tAya' he tAta ! 'kasya' kasya kRte 'Na' naH - asmAna 'jahAsi' tyajasi - mAdRzAnAM dInAnAM vRddhAnAM pAlanapoSaNa TIkArtha - yahAM 'api' zabda saMbhAvanA ke artha meM hai / koI koI mAnApinA Adi svajana muni ko dekhakara aura usako cAroM ora se gherakara, mastaka kUTakUTakara aura chAtI pITa pITa kara rote haiM aura rote hue dInanApUrNa vacana kahate haiM- he tAta ! 'tAta' zabda komala sambodhana ke artha meM hai, he kulatilaka | he mAtApitA aura kuTumba ke rakSaka ! hamane bacapana se terA lAlana pAlana poSaNa kiyA hai so yahI samajhakara kiyA hai ki yaha vRddhAvasthA meM hamArA pAlana karegA / isa kAraNa he tAta! tU aba hamArA pAlana kara / hamAre jaise dIna, bUDhe aura pAlana poSaNa karane yogya janoM kA tU kisa kAraNa se tyAga kara rahA hai ? tere sivAya hamArA koI pAlana poSaNa karane vAlA nahIM haiM, , TIDArtha' - sADI' 'api' yaha saMbhAvanA arthe parAsu che / artha mAtA, pitA, Adi muninA sasArI saga munine joIne tene gherI laine mAthuM ane chAtI kUTatAM phUTatAM ene AkraMda karatAM karatAM A prakAranAM dInatA yatA mojhe che - ' tAta ! (aTTI' 'tAta' yaha haimasa sabodhananA arthabhAM vaparAyeluM hAvAthI tenA artho 'kulatilaka' samajaveA) huM mAtA-pitA ane muTujanA 2kSa ! abhe jayapathI tADu sAsana-pAlana yuddha che. abhArI vRddhaavasthAmAM tu amAru' pAlana-pASaNu karaze evI AzA sevIne ame tAru' lAlana-pAlana karyuM che. teA he putra! tuM have pAlanapeASaNa kara amArA jevAM dIna, vRddha ane pAlana-pASaNa karavA ceAgya janAnA tyAga tu... zA kAraNe kare che? tArA sivAya amAruM' pAlana-poSaNu karanAra evu' kANu che ke jene mAthe e javAbadArI nAkhI daIne tuM sAdhu khanI garcA che! tuM amArA nAdhArAnA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 sUtrakRtAsUtre yogyAnAM kena hetunA tyAgaM karopi / naDi bhavantamantarA kazcit asmAkaM popako rakSako vA vidyate yasmin mAM nyasyehA''gato'si pracala svgRhmityaadivkti||2|| mUlam-piyA te therao tAya sasA te khuDDiyA imaa| bhAyaro te sagA tAya soyarA kiM jahAsi nno||3|| chAyA-pitA te sthavirastAta ! svasA te kSullikA iyam / __ bhrAtaraste svakAstAta ! sodarAH kiM jahAsi naH // 3 // anvayArtha:--(tAta) he tAta putra (te piyA) te taba pitA (therao) sthaviro vRddho vidyate (imA) iyaM (te) te tava (sasA) svasA bhaginI (khuDDiyA) kSuslikAladhvI vidyate (te sagA) te svakAH (soyarA) sodarAH (bhAyaro) bhrAtaraH (jo kiM jahAsi) naH asmAn kiM kathaM jahAsi tyajasIti // 3 // jise sauMpakara tU yahAM AyA hai ! ataeva tR apane ghara lauTa cala / ' ve isa prakAra kahate haiM // 2 // zabdArtha-'tAya-tAta' he tAta ! 'te piyA-te pitA' tumhAre pitA 'therao-sthaviraH' vRddha haiM 'imA-iyaM' aura yaha 'te sasA-tava zvasA' tumhArI bahina 'khuDDiyA-kSullikA' choTI hai 'te sagA-te svakA.' ye tumhAre 'soyarA-sodAH' sahodara 'bhAyaro-bhrAtaraH' bhAI hai 'jo ki jahAsi-naH kim tyajasi' tU hameM kyoM chor3a rahA hai ? // 3 // ___ anvayArtha he lAla ! terA pitA vRddha hai, terI yaha bahina choTI hai| tere sahodara bhAI haiM / phira kyoM hameM syAgatA hai ? // 3 // AdhAra che, te tuM ghera pAcho phara." A prakAranA dayAjanaka vacane teo tene saMbhaLAve che. gAthA 2 val-'tAya-tAta' tAta! 'he piyA-te pitA' tmaa| pitA 'therao -sthaviraH' vRddha cha 'imA-iyaM' mane mA 'te sagA-tava zvasA' tamArI mana 'khar3iyA-kSullikA' nAnI 'te sagA-te sahAH ma ta 2 / 'soyarA-sodarAH' sAha2 'bhAyaro-bhrAtaraH' mA che 'Ne ki jahAsi-naH kim tyajasi' tu mamata bha choDI zo cha. // 31 satrArtha-he putra! tArA pitA vRddha che. tArI A bahena hajI nAnI che A tAre sahodara (sago bhAI) paNa hajI alpavayaska (kAcI uMmarane) che, chatAM zA mATe te amAre tyAga karyo che? AvA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. zra. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 47 TIkA--'tAta' he tAta ! he putra ! 'te piyA' te pitA-te tava pitAjanakaH 'therao' sthaviraH sthaviro vidyate-zatavarSavayaskaH prazithilasarvAMgaH kAsazvAsAdirogapIDito maMdajaTharo notthAnopavezanasamarthoM nahi adhunA kimapi kattu samarthaH / 'imA' iyam , pratyakSe upasthitA / 'te sasA' te-tava svasA bhaginI 'khuDDiyA' kSullikA, kanIyasI vidyate / etasyA vivAhAdikamapi tvAmantarA kA kariSyati / he tAta ! 'te sagA' svakAH te tvadIyAH svakAH 'soyarA' sodarA samAnodaramavAH 'bhAyaro' bhrAtaraH-saMti ete bAlavayaskA mRdusvabhAvA mugdha. yudayaH kaH tvAmantarA uddhArakA 'Na' na:-asmAn hInadInAnazaraNAnatrANAn kiM katham kena hetunA kaM vA zaraNaM mama dRSTvA 'jahAsi' parityajasi / pArivArikAH puruSAH samAgatya sAdhu prati kathayanti evam-yat he putra ! pitA te vRddha : bhaginI kanIyasI bhrAtA te'sahAyo vidyate / kathametAn parityajasItyarthaH // 3 // TIkArtha--he putra ! tumhArA pitA bRDhA ho gayA hai / vaha sau varSa kA hai, usake aMga aGga zithila paDa gae haiM, khAMsI aura zvAsa Adi rogoM se pIDita haiM, usakI jaTharAgni maMda paDa gaI hai, uThane baiThane meM bhI asamartha hai / aba usase kucha bhI karate dharate nahIM banatA / aura sAmane khaDI huI tumhArI yaha bahina abhI choTI hai / tumhAre vinA kona isakA vivAha Adi karegA ? he putra ! tumhAre sahodara bhAI haiN| ve alpavayaska haiM, mRdu svabhAva vAle haiM, nAsamajha haiN| tumhAre sivAya kauna inakA uddhAra kartA hai ? hama dIna hInoM ko, zaraNa aura trANa se rahitoM ko kisa kAraNa se tyAga rahe ho ? hamAre lie kyA zaraNa dekha kara hamArA parityAga karate ho ? 1 TIkArtha-kuTuMbIo sAdhu pAse AvIne tene A pramANe samajAve che"he putra! tArA pitA vRddha thaI gayA che temanAM aMge zithila thaI gayAM ' che. udharasa, dama Adi rogothI teo pIDAI rahyA che temanI pAcanazakti maMda paDI gaI che. have temanAthI kaMI paNa kArya karI zakAtuM nathI. A tamArI sAme UbhelI tamArI benanI sAme jarA najara karo ? te hajI ghaNI nAnI uMmaranI che tamArA sivAya tene vivAha keNa karaze? he putra tArA nAnA bhAIone jarA vicAra kara! teo hajI kAcI uMmaranA hovAne kAraNe gharane tathA dukAna Adine bhAra vahana karavAne asamartha che. tArA sivAya tenI saMbhALa lenAra bIju koNa che? zuM tArA bhAI-bahenanI paNa tane dayA AvatI nathI ? amArAM jevA dIna, hIna ane nirAdhAra kuTuMbIjanAne zA kAraNe tuM tyAga karI rahyo che? amane tenA AdhAre cheDIne tuM saMsAra choDI rahyo che?? A prakAranA dInatApUrNa vacane dvArA sAdhunA saMsArI sagAM-vahAlAo tene Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 5 mUla - mAyaraM pivaraM posa evaM logos / 12 evaM khu loiyaM tAya je pAlatitha sAvare // 4 // mutrakRtAha chAyA - mAtaraM pitaraM poSaya evaM loko bhaviSyati / evaM khalu laukikaM tAta ! ye pAlayanti mAtaram | 4 || anvayArthaH -- ( tAya) he tAa (sAgaraM piyaraM ) mAtara pitaraM=jananIjanako 'posa' poSaya pAlayetyarthaH ' evaM ' evaM mAtApitRpoSaNena 'logo' lokaH paraloka' (Rates ) bhaviSyati (tAya) he vAta ( evaM ) evametadeva (kha) khal= nizvayataH (loiyaM) laukikaM lokAcAra : (je) ye (mAparaM) mAtaram (pAti) pAlayaMtIti / tasya loko bhaktIti // zra Azaya yaha hai- kuTumbIjala Akara sAdhu se kahate haiM he putra !tumhArA pitA vRddha hai, bhaginI choTI hai aura bhrAtA atazaya hai / ina saba ko tuma kaise tyAgate ho ? // 3 // zabdArtha- 'tAya-tAna' he tAta! 'mAyaraM piyaraM mAtaraM pitaraM mAtA aura pitA kA 'posa - pokya' poSaNa karo 'evaM evam' mAtA pitA kA poSaNa karane se hI 'logo-loko' paraloka 'bhavissaha-bhaviSyati' hogA 'tAya-tAla' he tAna ! 'evaM - evam' yahI 'khu-gvalu' nizcaya se 'loyaMlaukika' lokAcAra hai ki 'je - ye' jo 'mAyara - sAtaram' mAtA ko 'pAlaMti - pAlayanti' pAlana karate haiM unako paraloka kI prApti hotI hai || 4 || anvayArtha - he putra ! mAtA pitA kA pAlana kro| aisA karane se tumhArA paraloka sudharegA / he putra ! nizcaya hI yahI loka meM uttama AcAra suyamanA mArgathI vicalita karavAnA prayatna kare che. A prakAranA anukULa upasageryAM AvI paDe tyAre alpamattva sAdhue sayamanA mAnA parityAga karIne pharI gRhavAsane svIkAra karI le che. AgAthA gA zabdArtha -'tAya-tAva' he tAta! 'mAvaraM piyaraM mAtara pitaraM bhAtA bhane pitAnu' 'pona- poSaya' ghoSazu re / ' evaM - edam' bhAtA pitAnuM ghoSaNA vAthI 4 'logo - lokaH' para 'bhavissai - bhaviSyati' sudharaze 'tAya-tAta.' he tAta ! 'evaM-evam' 254 'khu khalu' nizcayathI 'loiyaM - laukika' soyAra che } 'je - ye' ? 'mAcaraM mAtaram' bhAtAne 'pA Mti - pAlayanti' pAlana re che, paraleAnI prApti thAya che / 4 / / temane sUtraa-he putra! tu mAtApitAnuM pAlana kara. evu" karavAthI tArA paraleAka sudharI jaze. he putra! lekamAM tene ja uttama AcAra gaNuAmAM - 1 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukalApasarganirUpaNam 45 TIkA-'tAya' he nAta ! 'mAyaraM piyare mAtaraM pitara-mAtaraM jananIM pitaraM janakam 'posa' popaya annAdibhiH sevaya zuzrUSayA ca sevAM kuru / evaM kRte:satti, tara 'loe' loka iha lokaH (eSa loka:) paralokazca samyak sAdhitaH 'bhavissaI' bhaviSyati / iha paratra ubhayasmin loke viziSTa sthAnaM tava bhaviSyati / evaM' evam idameva 'khu' khalu-nizcayena 'loiyaM laukikaM lokAcAro vidyate, yaduta 'mAyaraM mAtaraM pitaraM ca 'pAlaMti' pAlayati / ayameva ca laukiko mArgaH yadutamAtApitroH vRddhayoH paripAlanamiti // 4 // mUlam -uttarA mahurullAvA puttA te tAya khuDDyA / bhAriyA te NavA tAya lA lA anna jaNa gme||5|| .. chAyA-uttarA madhurAlApAH putrAste tAta ! kSudrakAH / . . .. bhAryA tehi navA tAta | mA sA'nya janaM gacchet // 5 // ... hai| jo mAtA pitA kA pAlana sevA zuzrUSA karate haiM, unhIM kA loka sudharatA hai // 4 // ____TIkArtha-he putra! mAtA aura pitA ko anna Adi ke dvArA pAle aura unakI sevA kro| aisA karane se tumhArA iha loka bhI sudharegA aura paraloka bhI sudharegA ! tumhArA isa loka meM aura paraloka meM viziSTa sthAna hogaa| yahI nizcaya se loka kI rIti hai ki vRddha jananI aura janaka kI sevA kI jAya // 4 // / zabdArtha-'tAya-tAta' he tAta ! 'te puttA-te putrA' tumhAre putra 'uttarA-uttarA: uttarottara janmeM huye 'mahurullAvA-madhurAlapAH' madhura Ave che. je putra mAtA-pitAnuM pAlanapoSaNa ane sevA zuzruSA kare che, tene ja A leka ane paraloka sudharI jAya che. jo saMyamanA mArgethI sAdhune vicalita karavA mATe tenA mAtA-pitA Adi saMsArI sagAe tene A pramANe kahe che-"he putra ! mAtA ane pitAnuM pAlana-poSaNa ane sevA karavAnuM tAruM kartavya che. evuM karavAthI tAro A leka paNa sudharI jaze ane paraleka paNa sudharaze, A loka ane paralokamAM tane viziSTa sthAna prApta thaze saMsArane eja sAce vahevAra che ke vRddha mAtA-pitAnI sevA karavAmAM Ave A prakAranI tArI pharaja adA nahI karavAthI tAre-A leka ane paraloka, ane bagaDaze" gAthA 4 - zahAtha-'tAya-tAta' he tAta! 'te puttA-te putrAH' tmaa| putra'uttarA uttarA" uttarottara - mata che 'mahurullAvA-madhurAlapAH' madhura mAlavA sU07 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 sUtrakRtAsUtre ___ anvayArthaH--(tAya) tAta-(te puttA) te putrAH (uttr|) unarA: uttarottara jAtAH (mahurullAvA) madhurAlApA:madhurabhASiNaH (khuDDuyA) kSullakAalpavayaskAH santi (tAya) he tAta ! (te bhAriyA) te bhAryA patnI (NavA) navAnavInA navayauvanetyarthaH (sA) sA tava bhAryA (anna) anyam (jaNaM) janam parapuruSaM prati (mA game) mAgacchedevaM kuru // 5 // TIkA-'tAya' tAta he putra ! 'te punA' te tava putrAH 'uttarA' uttarA:= uttarottaraM samutpadyamAnAH krameNa jAtA aneke 'mahurullAvA' madhurAlApAH, madhuraH manohArI AlApo vacanapacAro yepAnte madhurAlApAH miSTamApiNaH santi / amRtatulyaM vacanaM samuccArayanti, etAdRzamanojJaputrANAM tyAgo'nucito bhavati / ataH eva sAdhuvezaM vihAya gRhaM cala iti / tathA-'te bhAriyA' te tava bhAryA Solane vAle 'khuDDyA -kSullakA.' aura choTe haiM 'tAya-tAta' he tAta ! 'te bhAriyA-te bhArthI' tumhArI patnI 'NacA-navA' nava yauvanA hai arthAt yuvAvasthA vAlI hai 'sA-sA' vaha tumhArI patnI 'annaM-anyam' dUsare 'jarNa-janam' jana ke pAsa arthAt parapuruSa ke pAsa'mA game-mAgacchet' na jAve aisA karo // 5 // ____ anvayArtha-he putra ! eka dUsare ke pazcAt utpanna hue, mIThI mIThI gholI bolane vAle tumhAre putra abhI choTe haiM / tumhArI patnI nava yuvatI hai / aisA karo jisase vaha dUsare puruSa ke pAsa na jAya // 5 // TIkArtha-he putra ! tumhAre kara se janme hue aneka putra, jo madhura AlApa karane vAle arthAt miSTa nASI haiM, amRta ke samAna vacana bolate haiM, aise putroM kA tyAga karanA ucita nahIM hai / ataeva sAdhu veza tyAga vANA 'khur3iyA-kSullakAH' mana nAnA che 'tAya-tAta' hai tAta! 've bhAriyAte bhAryA' bhArI patnI 'NavA-navA' navayauvanA che. arthAt yuvAparAvANI che. 'sA-sA' te bhArI patnI 'annaM-anyam' mI jaNaM-janam' bhASyasanI pAse arthAt 5253panI pAse 'mA game-mA gacchet' na laya te 42 / / 5 / / sUtrArtha-he putra! tAre putra-parivAra, ke je mIThI mIThI bolI bolanAre che, te hajI kAcI uMmara che. he putra! tArI patnI hajI navayauvanA che. tuM evuM kara ke jethI te anya puruSane sAtha na zodhe. pA TIkArtha-mAtA sAdhu banelA putrane evuM kahe che ke he putra! kamekrame tAre tyAM aneka putrane janma thayo che tArA te putronI vANI amRtanA jevI mIThI che. evAM lADIlA putrone tyAga karavo ucita nathI, te sAdhune Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9a 10 samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 55 patnI 'NavA' navA-navayauvanonmattA vidyate / tvayA parityaktA satI 'anaM' anyam 'jaNaM' janam 'mA sA' mA'sau 'game gaccheda , yadi tvaM tAM tyakSyasi, tadA avasthocitamadavikAreNa'sanmArga kadAcidAzrayet / ayante mahAn janA. 'pavAda utpadheta bhAryApadaprayogAt tvayA popaNIyA seti dhvaniH / tathA putrasya yatastvaM pitA, bhAryAyAzca patirasi, ata imau strayaiva rakSaNIyau / anyathA dunivAro janApavAdaH syAdeveti tyaja sAdhuvepaM cala gRhamiti // 5 // mUlam-ehi tAya gharaM jAmo mAya kammasahA kym| vitiyapi tAya pAsAmo jAmu tAva sayaM gih||6|| chAyA-ehi tAta ! gRhaM yAmo mA tvaM karmasahAvayam / dvitIyamapi tAta pazyAmo yAmastAvatsvakaM gRham // 6 // kara ghara calo / isake atirikta tumhArI patnI abhI navayauvanA hai| tumhAre tyAga dene para vaha parapuruSa ke pAsa na calI jAya ! tuma usakA tyAga kara doge to taruNAvasthA ke yogya kAmavikAra ke kAraNa kadAcit vaha asanmArga kA avalambana karegI ! isase tumhArA ghora lokApavAda hogaa| sUtra meM 'bhArthA' zabda kA prayoga karake yaha sUcita kiyA gayA hai ki vaha tumhAre dvArA bharaNa poSaNa karane yogya haiM / cuMki tuma putroM ke 'pitA' aura bhAryA ke pati ho ataeva tumheM hI unakI rakSA karanI caahie| aisA na kiyA to lokApavAda anivArya hogaa| ataeva choDo isa deza ko aura calo apane ghara // 5 // veza cheDI daIne ApaNe ghera Avate rahe. vaLI tArI patnI paNa hajI nava. auvanA che te muniveSa cheDIne ghera pAcho Ave nahIM te kadAca te para parUSanA ghara mAMDaze-je tuM teno tyAga karIza te kadAca te kumArge caDI jaze. kAraNa ke navayauvanA nArInI kAmavAsanA nahIM saMtoSAya te evA mArganuM avalaMbana levAnI paristhiti tene mATe utpanna thaze. je evuM banaze to lokamAM ApaNuM niMdA thaze ane ApaNuM kuLane kalaMka lAgaze sUtramAM "bhAryA? padane praga karIne sUtrakAre e vAta pragaTa karI che ke patnInA bharaNapoSaNanI javAbadArI pati upara hoya che, tu putrane pitA bhAryAne pati hovAthI temanA pAlanapoSaNa ane rakSaNanI javAbadArI tArI che. je te temanA pratyenI tArI javAbadArI adA karavAmAM niSphaLa jaze, te lekemAM jarUra tArI nidA thaze mATe kA5vAdathI bacavA mATe paNa tAre sAdhune veSa choDI daIne ApaNuM ghera AvI javuM joIe. gAthA pA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtra ____ anvayArthaH-(tAya) he tAda (ehi) ehi Agaccha (gharaM jAmo) gRhaM yAmaH gacchAmaH (mAya) mA tvaM kimapi kArya kariSyasi (vayaM) vyaM (kammasahA) karmasahA-sarvakArya taba kariSyAmaH (tAya) he tAta (vittIyaM pi) dvitIyamapi-dvitIyavAram (pAsAmo) pazyAmaH sarva kAryam (tAva) tAvat (sayaM) svakam (giha) gRham (jAmu) yAmaH gacchAma iti // 6 // TIkA--'tAya' he tAta ! tvamasi kArye'tibhIruriti jAnAmi, tathApi 'ehi' Agaccha 'gharaM jAmo' gRhaM vAmaH, 'mAya' mA svam / putra ! cala gRham / gRhakarmatvayA kimapi na karttavyam , kyameva sakalakArya kariSyAmaH, kAryabhayA___ zabdArtha--'tAya-tAta' he tAta ! 'ehi-ehi' Avo 'gharaM jAmogRhaM yAma:' ghara jAveM 'mAya-mA svam' aba tU koI kAma mata karanA "vayaM-ayam' hama loga 'kammasahA-karmasahAH' tumhArA saba kAma kareMge "tAya-tAta' he tAta ! 'vitIyaMpi-dvitIyamapi' dUsarI bAra pAsAmo'pazyAmaH' gharakA kArya hama dekheMge 'tAva-tAzt' isaliye 'sayaM-svakam' apane 'giha-gRham ghara 'jAnu-dhAna' jAve // 6 // anvayArtha-he putra | Ao ghara caleM tuma kucha bhI kAma mata karanA hama tumhArA saba kAma karadeMge he putra ! abakI bAra hama saba kAma kara diyA kreNge| calo, apane ghara caleM // 6 // ' TIkArtha-he putra ! meM jAnatA hU~ zi tuma kAma karane se bahuta Darate ho / phira bhI calo,ghara cle| tuma ghara kA kAma bilkula mata krnaa| "zIrtha-'tAya-tAta' 8 tAta! 'ehi-ehi' mA gharajAmo-gRhaM yAmaH' 32 1 'mAya-mA tvam tu mana zaza. 'vayaM-vayam' bhane so 'kammasahA-karmasahA.' tamA3' madhu ma 4zazu' 'tAya-tAta' he ad1 'vitIyaMzi-dvitIyamaMpi' bhI 2 'pAsAmo-pazyAmaH' tamA3 ya sabhe / 'tAtra-tAvan' meTA mATe 'saya-svakama' potAnA 'giha-gRham' dhare 'jAmu-yAma.' 44. !.6 sUtrArtha-he putra! cAla, ghera cAlyA Ava tAre kaMI paNa kAma karavuM paDaze nahIM. ame tAruM saghaLuM kAma karI daIzuM he putra! havethI tAruM badhuM kAma ame ja karI daIzuM. mATe sAdhune veSa cheDI daIne ApaNe ghera pAchA phara. 1 TIkArya-pitA Adi svajane te munine kahe che ke he putra! tane kAma karatAM bahu Dara lAge che, te huM jANuM chuM. tuM ghera cAla, tAre gharanuM kAma Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 1 anukUlopasarganirUpaNam 53 sarityaktagRho'si, tanmAbhatra / gRhmaagcch| 'tAya' he tAta ! 'viniyaMpi' dvitIyamapi (kAraNam) / ekavAraM purA'pi tvaM gRhakAryakAraNAdudvigno bhUtvA palAyitosi / dvitIyaM vAraM punazcala / vayameva tattatsarva kArya kariSyAmaH / 'pAyAmI' pazyAmaH, vayameva sarva kArya pazyAmaH / tasmAt 'tAva sayaM gihaM jAmu' tasmAt svakaM gRhaM yAmaH sarve vayamapi / he tAta! gRhakAryAt tvamudvignomA bhUH tvadIyaM sarvameva kAryajAtaM vayameva saMpAdayiSyAmaH / gatvA pratyayaM kuru, na mano'nAgataM prtyeti| A sadhairgantavyameva gRham , mA'tra kiMcidapi prayojanavizeSa pa3 gAmaH // 6 // mulam-gaMtuM tAya puNo gacche Na taNAsamaNo siyaa| akAmagaM parikama ko te vAreu marihati // 7 // chAyA--gatvA tAta punarAgacche na tenaa'shrmnnsyaaH| ___ akAmagaM parAkrAntaM kastvAM vArayitumarhati // 7 // hama hI saba kAma kara leNge| tumane kAma ke bhaya se ghara tyAgA hai, aisA mata kro| ghara clo| eka bAra tuma gRhakArya se ghabarA kara bhAga Aye ho, aSa duvArA clo| aba hama hI saba kArya kara liyA kreNge|hmii saba kAma dekha lete haiN| he putra ! calo ghara cleN| Azaya yaha hai he putra ! ghara ke kAmakAja se mata ghbraao| tumhAre sabhI kArya hama hI kara diyA kreNge| ghara cala kara khAtarI kara lo| bhaviSya kI bAta para vizvAsa nahIM karanA, ataH saba ko ghara hI calanA caahie| yahAM koI vizeSa prayojana dikhAI nahIM detaa|6|| bilakula karavuM nahIM paDe. ame ja badhu ja kAma karI laIzuM. kAmanA bhayathI tAre ghara cheDavAnI jarUra nathI. gharanA kAmathI trAsIne tuM sAdhu banI gaye che, paNa ame tane khAtarI ApIe chIe ke have tAre gharanuM kAmakAja karavAnI jarUra ja nahI rahe. ame amArI jAte ja badhu kAma karI laIza. mATe he putra! sAdhune veSa utArI nAkhIne ghera pAchA phara. * A kathanane bhAvArtha e che ke-putra gharanA kAmakAjathI tAre gabharAvuM nahIM, kAraNa ke ame tAruM badhuM kArya patAvI daIzuM. ghera pAchA pharIne te tenI khAtarI karI le. mana bhaviSyanI vAta para vizvAsa karatuM nathI, mATe tAre ghera ja pAchA pharavuM eIe. ahIM kaI khAsa prajana dekhAtuM nathI. dA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArtha:--(tAya) he tAta / priyaputra ! (gaMtu) gantumevAraM gatvA (puNo gacche) punarAgaccheH (teNa) tena gRhagamanena (Na asamaNosiyA) na azramaNaH syAt sAdhusvaM na vyapaiSyatItyarthaH / (akAmaga) akAmakaM kArye icchArahitam (parikkama) parAkramantaM svAbhilapitAnuSThAnaM kurbhAgam (te) tvAm (ko) kaH (vAreumarihati) vArayitumarhati no kopItyarthaH // 7 // zabdArtha-'tAya-tAta' he priya putra ! 'gaMtuM-gantum' rakSavAra ghara jAkara 'puNo gacche-punarAgacche' phira A jAnA 'teNa-tena' jisase 'Na asamaNo siyA-na azramaNaH syAt' tuM azramaNa nahIM ho sakatA arthAt isase terA sAdhupana calA nahIM jAyaNA 'akAmaga-akAmakam' ghara ke kAmakAja meM rahita hokara 'parikaparAkAntam' apanI icchAnusAra saMyama kA anuSThAna karate hue 'te-tvAm tumako 'ko-kA' kauna 'bAre umarihati-vArayitumarhati' pIche haTAne ke liye samartha ho sakatA hai arthAt koI samartha nahIM hai // 7 // ___ andhArtha-he putra ! eka vAra ghara Akara phira pIche cale AnA aisA karane se sAdhutA calI nahIM jAegI agara tumhArI icchA kArya karane kI na ho yA tumheM apanI icchAnusAra koI kAma karanA ho to kauna rokegA? arthAt koI usameM rukAvaTa nahIM DAlegA // 7 // zA---'tAya-tAta' 3 tata! 'gaMtu-gantum' sevA2 ghare ne 'puNogacche-punarAgaccheH' paache| bhAvI ne 'teNa-tena' nAthI 'Na asacaNo-na azramaNaH syAt' tu sazrama ya za nathI, arthAt mAnAthI tAra sAdhupA natunahI 27. 'akAmaga-akAmakam' dharanA st0rni chADita ne parikkama-parAkrAntam' pAtAnI 42chAnusAra sayabhanu manuSThAna 42di 'vetvAm' bhane "ko-kaH' / 'vAreu marihati-vArayitumarhati' pAchA pAnA mATe samartha thaI zake che? arthAt kaI paNa samartha nathI. chA sUtrArtha-he putra ! eka vAra ghera AvIne tane na phAve te pAcho cAlyo jaje. evuM karavAthI tArI sAdhutA naSTa nahIM thaI jAya. je tArI kAma karavAnI IcchA na hoya athavA tAre tArI IcchAnusAra koI kAma karavuM hoya te tane keNa rokavAnuM che ? eTale ke tArI IcchAnusAra kAma karavAmAM ame keI naDatara rUpa banazuM nahI. zA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 55 TIkA--'tAya' he tAta ! he priyaputra ! 'gaMtu' gatvaikavAram / gRhamiti zeSaH / 'puNo' punaH 'gacche' AgaccheH 'teNa' tenaikavAragRhagamanena / 'asamaNo siyA' na azramaNaH syAna tvamasAdhubhaviSyasi, kimekavAraM gRhagamanena ko'pyazramaNo bhavati / yadi gRhaM no rocate tadA punarapyAgantavyamideva / 'akAmagaM' akAma-anicchantaM gRhakAryam , gRhakAryecchAvirahita bhavantam / 'parikamma' parAkrAntam-svecchAnusArasaMyamAnuSThAna kuvantam / athavA-vRddhAvasthAyAm / akAmarga akAmaka-madanecchArahitaM saMyamAnuSThAnaM pati parAkramantaM 'ko te' kaste tvAm 'vAreumarihati' vArayituM saMyamAnuSThAnAniSedhumaIti, tadA'vasaramApte saMyamA nuSThAnAkhye karmaNi tvAM vArayituM na prabhaviSyati ko'pi / 'vArdhakye munivRttInA' miti lokokteH / adhunA tu gRhameva gantavyam , nAyamavasaraH saMyamA'nuSThAnasya / sati samaye'bAdhitena tvayA'vazyA'nu TheyaH saMyama iti bhAvaH ||nnaa TIkArtha-he miya putra ! eka dhAra ghara cala kara phira lauTa aanaa| eka cAra ghara calane se tuma asAdhu nahIM ho jAoge / eka vAra ghara jAne se hI kyA koI asAdhu ho jAtA hai ? agara ghara meM rahanA rucikara na ho to puna: yahIM A jAnA / yadi tumhArI icchA gRhakArya karane kI na ho yA apanI icchA ke anusAra saMyama kA anuSThAna karanA ho athavA vRddhA vasthA meM kAmecchA se rahita aura saMyama kA anuSThAna karate hue tumheM kauna roka sakatA hai ? saMghamAnuSThAna ke yogya usa avasara para tumheM saMyama sAdhana se koI nahIM roka sakegA? loka meM bhI kahA jAtA hai ki vRddhAvasthA meM muni vRtti aMgIkAra karanI cAhie / parantu isa samaya to TIkA-mAtA, pitA Adi vajane munine A pramANe samajAve chehe priya putra tuM ! eka vAra te ghera pAchA phara pachI tane ThIka lAge te pAcho pharaje. eka vAra ghera AvavAmAM tuM asAdhu nahIM banI jAya. zuM eka vAra ghera AvavAthI sAdhutAnuM khaMDana thAya che kharuM ! je tane gharamAM rahevAnuM na game, te tuM ahI pAchA AvI jaje. je tuM gharakAma karavA na mAgatuM hoya ane dharmanI ArAdhanA karavA mAgo hoya, te ame tane tema karato roka nahIM. athavA vRddhAvasthAmAM kAmecchAne parityAga karIne je te saMyamanI ArAdhanA karIza, te tane keNa rokavAnuM che? vRddhAvasthA ja saMyamanI ArAdhanA karavA mATeno yogya samaya che tyAre tuM khuzIthI saMyamanI ArAdhanA karaje. kemAM paNa evI ja mAnyatA pracalita che ke vRddhAvasthAmAM ja pravajyA aMgIkAra karavI joIe saMyama sAdhanAne A avasara nathI, mATe atyAre to tAre ghera ja cAlyA AvavuM joIe. jyAre avasara Ave Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAne prakaraNamupasaMharannAha-sUtrakAraH-'iccevaNaM susehati' ityAdi / mUlam icchevaNaM susehaMti kAlagAye lamuTiyA / vivaddho nAisaMgehi tao'gAra pahAvai // 9 // chAyA-ityeva suzikSayanti kAruNyaM smupsthitaaH| vivaddho jJAtisaMgena tato'gAraM pradhAvati // 9 // anvayArthaH-(ga) khalu (kAlaNIye samuTThiyA) kAruNye samupasthitAkAruNyamutpAdayaMtaH (icceva) ityevaM pUrvoktarotyA (susehati) suzikSayaMti sa cApariNatadharmA, navamAnitaH (naaisNgehi| jJAtisaMgaiH (divaddho) vivaddha mAtApidaputrakalAdimohitaH (to) tatastadanantara (agAraM) apAraM gRhaM (pahAvA) adhAvati gacchatItyarthaH // 9 // prakaraNa kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM 'icceva ' ityaadi| zabdArtha-'-khalu' nizcaya 'kAluNiye samuSTiyA'-kAruNye samupasthitA' karuNAjanaka bandhu varga ke 'iccevaM-styevam' isa prakAra ke 'pUrvokta rIti se 'sulehati-suzikSayanti' sAdhu ko zikSA dete hai arthAt samajhAne para 'nAisaMgehi-jJAtisaMgaiH' jJAtisaMga se 'vivaddhoviSadaH' baMdhA huA arthAt mAnApitA putra kalatrAdi meM mohita hokara 'tao-tatA' usa samaya 'agAraM-agAram' ghara kI ora 'pahAvA-pradhA. vati' jAtA hai // 1 // . anvayArtha-karuNA se paripUrNa jJAnijana isa prakAra sAdhu ko sikha lAte haiM / vaha navadIkSita aura apariNatadharmA sAdhu jJAtijanoM ke moha meM phaMsa kara ghara calA jAtA hai // 9 // have // 42ne 5 82 42 // suutr||2 43 cha-'icceeNa' tyAha zahA- 'Na-khalu' nizca5 'ka lugiye samuDiyA-kAraNye samupasthitAH' 4344 madhu nA iccheva-i-yevam' mA 42nA pUti zatathI 'susehati-suzikSayanti' sAdhuna zikSA hai che ? arthAt samatAthA 'nAisaMgahi-jJAtisaMgaiH' zAtisagathI vivaddho-vivaddhaH' madhAyesA arthAt mAtA, pitA putra, 4tra, gerebhA mAhita na 'to-tana.' te samaye 'agAraM-agArama' gharanI ta25 'pahAvai-pradhAvati' naya che. // 6 sUtrArtha kuTuMbIo ane sagAM-saMbaMdhIo AgaLa varNavyA pramANenA karuNAjanaka vacane vaDe te navadIkSita sAdhune saMsAramAM pAchA pharavA mATe thazAve che. tene pariNAme navadIkSita ane apariNatadharma sAdhu jJAtijanonA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ semayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 59 * TIkA-'kAluNIya samuTTiyA' kAruNya samupasthitAH, hInadInavacanena pharu. NayA yuktA mohajAlaM prasArya saMyamaprAsAdazivarAt pAtakAH bandhubAndhavAH / 'icceva' ityevaMrUpeNa, pUrvotarakAreNa 'susehati' muzikSayanti, samyag rUpeNa mArthayante / yadyapi vAndhavakathinavacanajAtasya saMpAre pravartakatayA na suzikSArtha va sabhAti / api tu aniSTotpAdakanayA. viparItameva, tathApi iha zikSAradena gRhasyAbhimatazikSAyA eva kathanAt / vAndhavaya vanaiH zikSito navadIkSitaH sAdhuH teSAM bAndha. vAnAM mohpaashairvddhH| 'nAisaMgehi' jJAtisagaiH jJAtInAM saMgena 'vivaddho' vivaddhaH dRDha vivAdhitaH alpasatraH gurukarmA sAdhuH / 'tao' tatastadanantaram / 'agA' agAraM-pUrvagRhameva 'pahAvaI' pradhAvati / yathA rajjubaddhaH pazuH sarajjupuruSeNa yathA. kAmaM nIyate, tathA vAndhavavilapitamohapAzaivalAdalyasatyaH sAdhurgRhaM nIyate / TIkArya-karuNA se yukta arthAt dInatA hInatA se paripUrNa vacanoM kA prayoga karake aura mohajAla phailA kara saMyama rUpI mahala ke zikhara se nIce girAne vAle bandhu bAndhava sAdhu ko pUrvokta prakAra le sikhalAte haiM-prArthanA karate haiN| yadyapi dhandhu ghAndhavoM ke ve vacana saMsAra meM pravRtti karAne vAle haiM, aniSTa kAraka hone se viparIta haiM,ataeva unheM suzikSA nahIM kahA jA sakatA, tathApi yahAM 'zikSA' pada se gRhAbhimata zikSA kA hI Azaya samajhanA cAhie / apane bAndhavoM ke vacanoM se zikSita navadIkSita sAdhu mohapAza meM baMdha jAtA hai| jJAtijanoM ke moha meM pha~sA huA alpa satva vAlA aura bhArI karmoM vAlA sAdhu tatpazcAt ghara cala detA hai| jaise mohamAM phasAIne dIkSA paryAyane tyAga karIne punaH gRhasthAvasthAne svIkAra karI le che. zA TIkA-karuNAnaka eTale ke dInatA hinatAthI paripUrNa vacano pravega karIne ane mehajALa phelAvIne saMyamarUpI mahelane zikharathI sAdhune nIce pachADanArA sagAMsnehIo sAdhune pUrvokta prakAra samajAve che, ane sAdhuparyAyane tyAga karavAnI vinaMti kare che. jo ke sagAM-sanehIonAM A vacane saMsAramAM pravRtti karAvanArAM hovAne kAraNe ane tenuM aniSTa karanArAM hovAne kAraNe viparIta zikhAmaNuM rUpa hevAne kAraNe te vacanene suzikSA kahI zakAya nahIM, chatAM paNa ahIM "zikSA padane gRhAbhimata zikSAnuM ja-ghera pAchA pharavAnA baMdhanuM ja-vAcaka samajavuM joIe. temanAM A prakAranAM vacanethI navadIkSita, apasava sAdhu mehapAzamAM jakaDAI jAya che ane pratrajyAne tyAga karIne ghera pAchA pharI jAya che. jevI rIte deraDA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtre mUlam-ja kiM ca aNagaM tAta taMpi savvaM lsiiktm| hiraNaM vavahArAi teSi dAhAsu te vayaM // 8 // chAyA-yatkicica trANaM tAta! tassarvaM hi samIkRtam / hiraNyaM vyavahArAdi tadAsyAmo vayaM vasu // 8 // anvayArtha-(tAta) he tAta he kuDumbarakSakaputra (jaM kiMci) yat kiMcita (aNagaM) RNaM (taM vi sambaM) tadapi sarvam asmAbhivibhajya (samIkataM) samIkRtam-samabhAgena vyavasthApitam (kvahArAi) vyavahArAdiH (hiraNa) hiraNyasuvarNAdikaM (taMpi) tadapi (te) tubhyam (vayaM) varam (dAhAmu) dAsyAmA tvadIyavyavahAropayogisuvarNAdikaM dAsyAma iti bhAvaH // // ghara para hI calo / saMyama sAdhanA kA yaha avasara nahIM hai| jaba avasara Aveto cinA kisI bAdhA ke tuma saMghama kA avazya anuSThAna karanA // 7 // zabdArtha--'tAta-tAta' he punna ! 'jaM kiMci aNagaM-yat kiMcit RNam' jo kucha RNa thA 'te vi savyaM tadapi sarvam' vaha bhI lava 'samIkataM-samIkatam' hamane vibhAga kara barAbara kara diyA hai 'vahArAivyavahArAdiH' vyavahAra ke yogya jo 'hiraNaM-hiraNyam' suvarNAdiza hai 'taM pi-tadapi' vaha bhI 'te-tubhyam' tujhako 'vayaM-vayam' hama loga 'dAhAyu-dAsthAmA deMge ataH tumako ghara hI calanA ucita hai // 8 // anvayArtha-he putra ! he kuTumba ke rakSaka ! jo RNa caDhAthA, usa saba ko hama logoM ne vazaMTa kara varAbara kara liyA hai| vyavahAra ke lie tumheM jo hiraNya (cAMdI) suvarNa Adi cAhie vaha hama tumheM deNge||8|| tyAre kaI paNa prakAranA avarodha vinA tuM avazya saMyamanI ArAdhanA karaje. gAthA nA zavattha-'tAta-tAta' he putra! 'ja kiMci aNagaM-yat kiMcitRNam' ? 444 aya tu taM vi savvaM-tadapi sarvam' te 5 madhu 'samIkataM-samIkRtam' abhe vimA N marAbha2 4ii dAdhu cha 'vavahArAi-vyavahArAdiH', vyavahAramA yAya 2 hiraNaM-hiraNyam' suvAri che. 'tapi-tadapi' te 55 'te-tubhyam' tane 'vayaM-vayam' same vo 'dAhAmu-dAsya ma.' bhApIzu thI tabha.2 32 AvavuM ja cagya che, to sUtrArtha-he putra! he kuTuMbanA AdhAra! tAre mAthe je aNa (devuM) vadhI gayuM hatuM, te ame sau kuTuMbIoe bhAge paDatuM cukavI dIdhu che tAre vyavahAra calAvavA mATe tAre je suvarNa, cAMdI AdinI jarUra hoya te ame tane bhApa gAthA 8 // , Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 57 1 TIkA- 'vAta' he putra ! he kuTumbarakSakaputra ! jaM kiMca aNagaM' yaha kiMcit RNAdikamAsIt / 'taMpi sanca' tatsarvamapi 'samIkarta' samIpam asmAbhireva samaM vibhajya RNaM dattam, nAsti te RNabhAraH / yadi kadAcida RNabhArAdbhIta ihAgato'si tadA tadbhayaM tyaja / asmAbhireva tatsarvaM samIkRtam | 'bavahArAI ' vyavahArayogyaM vyApArAdiprayojanIbhUtaM yadapi vidyate / 'hiraNaM' hiraNyaM suvarNAdi dhanaM gRhe'vazeSitam / 'taM vi' tadapi 'te' tubhyam 'varya' vayam ' dAhAsru' dAsyAmaH / he putra ! tavopari yad RNamAsot tadasmAbhireva vibhajya stra svazirasi nyastam / atha ca gRhe yat vyavahArayogyaM svarNAdirUpaM dhanaM vidyate, tadapi tubhyaM dAsyAmi, atastvayA'vazyameva gantavyaM gRham / yadbhayAtyaktagRhaH, tat dUraM gataM tadartha zoko na kara jIvaH | ataH paraM gRha sevA vyApAre nAsti abAdhitasya te vAghAvyAdhiriti bhaavH||8| fe TIkArtha- he kuTumba ke rakSaka putra ! tumhAre Upara jo bhI RNa Adi thA vaha hamane barAbara kara diyA hai-vaeNTavArA karake cukA diyA hai| aba tumhAre Upara RNa kA bhAra nahIM rahA hai / RNa ke bhaya 'bhayabhIta ho kara yahAM Ae ho to usa bhaya ko dUra kara do| vaha RNa to hamane hI utAra diyA hai / vyavahAra arthAt vyApAra Adi ke yogya jo hiraNya cAMdI svarNa Adi ghara meM hai, vaha bhI hama tumheM deMge / abhiprAya yaha hai- he putra ! tumhAre Upara jo RNa cahA thA, usakA baTavArA karake hama logoM ne apane apane mAthe le liyA hai| isake ati rikta ghara meM vyavahAra yogya jo bhI sonA cAMdI Adi hai, vaha bhI tumheM deMge / ataeva tuma avazya ghara clo| jisa Darase tumane ghara choDA hai, vaha dUra hogayA hai / usake lie cintA mata karo | isake pazcAt ghara para rahane meM tumhAre lie koI vighnabAdhA nahIM hai | TIkA"--huM kuTu'khanA rakSaka putra ! tAre mAthe RNunA je beo hateA, te ame bharapAI karA dIdhA che. kuTuMbIoe aMdaroaMdara vahecaNI karIne te RNa cukavI dIdhu che. have mAthe RNanA bhAra rahyo nathI jo RNunA bhayathI te sAdhujIvana agIkAra karyu hAya, te te bhaya have dUra thaI gayeA che vyavahuAra (vepAra) Adine mATe tAre je suvarNa, cAMdI, dhana AdinI jarUra hAya, te ame tane gharamAMthI ApazuM vaLI A kathananuM tAtparya e che ke RNanA bhayathI ne te' ghara cheADyu. hAya, tA have te bhaya dUra thaI gayA che. vaLI vepAra Adine mATe jarUrI dhana ame tane ApazuM, eTale tane kAi paNa prakAranI vyavahArika muzkelI paNa nahI' paDe. have tamAre ghera pAchA pharAmAM zI muzkelI che ? mATe che| A sAdhuparyAya ane pharI ghera cAlyA AveA AgAthA dvA sU0. 8 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 sUtrakRtArkasUtre mohapAzakUpapAtakAH vAndhavAH pUrvoktarItyA sAdhuM tayAsuzikSaryati, yathA teSAM saMgena baddha va vibhrAntaH gurukarmA sAdhuH mokSadAyinImapi matrajyAM parityajya gRhapAze evAnubadhnAtyAtmAnam / iti bhAvaH // 9 // 1 1 3 4 mUlam - jahA rutrakhaM vaNe jAyaM mAlayA paDivaMdhaI / da evaM paDivati NAtao asamAhilA // 10 // chAyA - yathA vRkSaM dane jAtaM mAlukA prativacanAti / evaM te pratibadhnanti jJAtayo asamAdhinA // 10 // rassI se baMdhe pazu ko rassI pakaDane vAlA puruSa icchAnusAra se jAtA hai, usI prakAra bandhubAndhavoM ke bilAparUpI mohapAza meM Abaddha satvahIna sAdhu ghara le jAyA jAtA hai / Azaya yaha hai ki moha ke kUpa meM paTakane vAle bAndhavajana pUrvokta prakAra se sAdhu ko isa prakAra sIkha dete haiM jisase unake saMga se baddha jaisA bhrAnta gurukarmA sAdhu mokSadAyinI dIkSA ko bhI tyAga kara gRha "ke bandhana meM baMdha jAtA hai ||9|| zabdArtha- 'jahA-yathA' jaise 'vaNe jAyaM vane jAtam' vana meM utpanna huvA 'rukkhaM - vRkSam ' vRkSa ko 'mAluyA- mAlukA' latA - vela 'paDibaMha-pratibadhnAti' veSTita ho jAtI hai ' - khalu' nizcaya ' evaM - evam' isI prakAra 'jAto jJAnayaH' jJAtivAle arthAt kuTuMbijana 'asamAhiNA- asamAdhinA' alpa satva vAle usa sAdhu ko 'paDiyaMti - prativadhnaMti' bAMdha lete haiM // 10 // vaDe khAdhelA pazune doraDuM' pakaDanAra mANasa peAtAnI IcchAnusAra dArI jAya che, eja pramANe sagAM-snehIenA vilApa rUpa mAhupAzathI jakaDAyelA sahIna sAdhune, te ghera laI javAmAM saphaLa thAya che. A kathananu' tAtparya e che ke mehaMrUpa kUvAmAM haDaselanArA bandhujane te navadIkSita sAdhune evI rIte sajAve che ke te bhrAnta, gurukarmAM sAdhune mekSadAyinI pravrajayAnA paNa tyAga karIne gRDhanA mandhanamAM baMdhAI jAya che lA zadvArtha-'jahA-yathA' devI rIte 'vaNe jAyaM vane jAtam' 'vanabhAM utpanna thayesa 'rukkha-vRkSam' 'une 'mAluyA -mAlukA' satA- vesa 'paDibaMdha - pratibudhnAti ' vIraNAI bhayache 'NaM-khalu' nizcaya 'evaM - evam' mA prabhA 'NAtayo - jJAtayaH ' jJAtivAjA arthAt kuTu bhinna 'amAMhiNA - asamAdhinA' asya sattvavAnA te sa.dhune 'paDivaMdhaMti - pratibadhnanti' gAMdhI sehe // 10 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 61 anvayArthaH-(jahA) yathA (vaNe jAyaM) vane jAtaM (rukha) vRkSam (mAluyA) mAlakAlanA (paDibaMbai) prativadhnAti-riveSTayati (Na) khalu (evaM) evamanenaiva prakAreNa NAtayo) jJAtayo-mAtApitasvajanAH (asamAhiNA) asamAdhinA (paDi. baMdhaMti) prativadhnaMti, yenAsyAsamAdhirutpadyate iti // 10 // ____TIkA-'jahA' yathA- yena prakAreNa 'daNe jAya' bane jAtam bane samutpanna vane vaddhitaM puSpaphalAnvitam 'rukha' vRkSam , 'yAlayA' mAllakAmAlA, latA iti yAvata 'paDivaMbaI prativadhnAti, yathA vane samutpannA latA bane samutpanna svasamIpavaMtina vRkSAdikaM pariveSTayati 'ga' khalu 'evaM' evameva 'NAtao' jJAtayaH parivArikAH kuTumbakadambakAni / 'asamAhiNA' asamAdhinA taM navadIkSitaM sAdhum , yadvA-alpasattvamasamArAdhitacittaM gurukarmANaM sAdhum / 'paDivaMdhati prativadhnanti, tathA te vyavasyanti yathA'syA'samAdhirutpadheta / asamAhitaH sa pravrajyAM parityajyagRhaM gcchti| __anvayArtha--jaise vana meM utpanna vRkSa ko mAlukA-latA ghera letI hai . isI prakAra mAtA pitA svajana Adi usa sAdhu ko aisA ghera lete haiM jisase use asamAdhi utpanna hotI hai // 10 // ___TIkArtha--jaise vana meM utpanna, vana meM vRddhi ko prApta tathA puSpoM aura phaloM se sampanna vRkSa ko samIpavartI mAlukA latA pariveSTita kara letI hai, usI prakAra kuTumbIjana asamAdhi se usa navadIkSita sAdhu ko athavA satvahIna, asamArAdhita cittavAle evaM bhArI karmoM vAle sAdhu ko ghera lete haiM / ve aisA karate haiM jisase use asamAdhi utpanna ho / samAdhi se rahita hokara vaha sAdhu dIkSA tyAga kara ghara calA jAtA hai| ' sUtrArtha jevI rIte vanamAM utpanna thatAM vRkSane mAlukA latA vIMTaLAI vadhe che, eja pramANe mAtA, pitA, svajane Adi te navadIkSita sAdhune evAM te gherI le che ke temane kAraNe te sAdhunA cittamAM asamAdhibhAva utpanna thAya che 10 TIkartha-jevI rIte vanamAM ja ugatA ane vanamAM ja vRddhi pAmatAM, pupi ane phaLothI yukta vRkSane samIpavatI mAlukA nA vITaLAI jAya che, e ja pramANe sAdhunA phUTabIo asamAdhibhAvathI-mehane vazavata thaIne te sAdhune gherI le che athavA te e savahIna, gurukarmA, ane amArAdhita cittavALA te sAdhana gherI le che teo evAM vacane bole che ke je vacanane kAraNe te sAdhu asama dhibhAva utpanna thAya che ane tenuM citta DAmADoLa thaI jAya che. tethI te dIkSAne tyAga karIne pharI gRhasthAvasthAne svIkAra karI le che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre / ___ amitrarUpA api kuTumvinaH sAdhu pariveSTanya kathayanti he tAta ! yAdRzasthAne dvayorAvayo na gamanaM tatraikAkinA gamanena kim AvAM militvA ekatraiva sthAsyAvaH kadAcidurgatiM vA gacchAvaH / tathA coktam-- "amitto mittaveseNaM kaMThe ghettuNa royai / mA mittA soggaI jAhi do vi gacchAmu duggaiM // 1 // chAyA--amitraM mitraveSeNa kaNThe gRhItvA roditi / mA mitra mugati yAhi dvAvapi gacchAvo durgatim // 1 // iti // 10 // mUlam-vicaMddho nAisaMgahi hatthI vAvI nvghe| piTrao paMrilappaMti subagovva adUrae // 11 // chAyA--vivaddho jJAtisaMgaiIstI vApi nvgrhe| pRSThataH parisarpanti sUtagaurikha adUragA // 11 // amitra rUpa ve kuTumbIjana sAdhu ko gherakara kahate haiM he putra ! jisa jagaha hama donoM (hama saba) nahIM pahuMca sakate vahAM tumhAre akele jAne se kyA lAbha! hama tuma milakara eka hI jagaha rahe, bhale hI durgati meM jAe~ parantu sAtha raheM / kahA bhI hai-'amitto mittaveseNaM' ityAdi / . vAstava meM jo mitra nahIM hai, vaha mitra hone kA DhoMga karake aura gale se lagAkara rotA hai / kahatA hai he mitra ! tuma akele sugati meM mata jaao| hama donoM sAtha sAtha durgati meM hI cale ge // 10 // . . amitrarUpa te kuTuMbIjano te sAdhune gherI laIne tene evuM kahe che ke ApaNe badhAM eka sAthe jyAM pahoMcI na zakIe, tyAM tamAre ekalA zA mATe javuM joIe! durgati ke sadgati, je gati maLavI hoya te maLe, paNa ApaNe ekabIjAne sAthe cheDe joIe nahIM. tame sadgatimAM jAo ane ame durgatimAM jaIe, evuM zA mATe karavuM joIe ! kahyuM paNa che ke- ' , 'amitto mittaveseNa' tyA: jeo sAdhunA sAcA mitra nathI teo tenA mitra hovAne haga karIne tene bheTI paDIne vilApa karavA lAgI jAya che ane tene kahe che ke he mitra! tuM ekale sugatimAM javAne vicAra na kara ApaNe badhAM durgatimAM sAthe sAthe ja cAlyA jaIzuM.' gAthAM 1 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhino TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 63 __ anvayArtha:--(nAisaMgehi) jJAtisagaiH-mAtApitRptambandhaiH (vivaddho) vibaddhaH (piTTao) pRSTataH (parisappaMti) parisarpanti sAdhoranukUlamAcaranti svajanAH (avi) api (navagahe) navagrahe (hatthI va) hastI iva (suyagocca adUrae) sUtigaurivA dUgA yathA navapamtA gauH svavatsasamIpe eva tiSThati tathaivatasya parivArA etasya samIpe eva tiSThantIti bhAvaH // 11 // __ TIkA-'nAisaMgehi jJAtisaMgaiH, mAtApitR kltrmitraadisvjnvgaiH| 'vivaddho' zabdArtha-'nAha saMgehi-jJAtisaMgaiH' mAtA pitA Adi svajanavarga ke saMbaMdha dvArA 'vipaddho-vipaddhaH' baMdhe hue sAdhu ke 'piTTho pRSTataH' pIche pIche 'parisappaMti-parisarpanti' unake svajanavarga calate haiM 'aviapi' aura 'navagahe-nayagrahe' navIna pakaDe hue hatthIva-hastI iva' hAthI ke samAna usake anukUla AcaraNa karate haiM tathA 'suyagocca adUraesUta gauricAdaragA' naI vyAI huI gAya jaise apane bachaDe ke pAsa hI rahatI hai usI prakAra unakA parivAravarga usake pAsa hI rahate haiM // 11 // _ anvayArtha-mAtApitA Adi ke saMbaMdho se baMdhe hue sAdhu ke pIche pIche svajana calate haiM aura navIna paDe hue hAthI ke samAna usake anukUla vyavahAra karate haiM jaise nabIna vyAI huI gAya apane bachaDe ke samIpa hI rahatI hai usI prakAra ve bhI usI ke pAsa rahate haiM / 11 / TIkArtha--mAtApitA kalatra mitra Adi svajanoM ke sambandha se zapatha-'nAisaMgehi-jJAtisaMgai' mAtA-pitA vagaire vanaparganA samA vibaddho vibaddha.' paaye| sAdhunA piTTha pro-pRSThata.' yA yA 'parisappati-parisarpanti' tmn| 21 vyAle cha 'avi-api' bhane 'navagagahe-navagrahe' navA 54ye 'hatthIva-hastI iva' bAthInI ma bhane manu Na mAyara 42 cha tathA 'suyagovdha adUrae-sUtagaurivAdUragA' navI pIyAyala [, gAya jema pitAnA vAcharaDAnI pAse ja rahe che te ja prakAre temane parivAra 1 tenI pAse 1 2 cha. // 11 // , sUtrArtha_jevI rIte navI viyAyelI gAya pitAnA vAchaDAnI samIpamAM ja rahe che, e ja pramANe mAtA-pitA AdinA saMbaMdhathI baMdhAyelA sAdhunI pAchaLa pAchaLa tenA saMsArI svajane cAle che, ne navA pakaDI lAvelA hAthInI sAthe jevo vyavahAra karavAmAM Ave che, e tene anukULa vyavahAra tenI sAthe kare che. 11 TI-mAtA-pitA, patnI, bhitramA 24 nAnA sa yathA pAyA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre vivaddhaH sAdhuralpamatvo bhavati yasya 'piTTho' pRSTanA pazcAt 'parisapaMti parisarpanti calanti bAndhavAH, 'navagahe hatthI' nAhaH hastIva, navInagRhIto haptIva vivaddho avati, yathA grahaNakAraH pazcAt tamanuvartamAnAH bhavaMti calanti / tathA'syApi sAdhoste anukUccAmeva caraMti, teSAM pazcAtmavalaMti, tathA 'suyagocca adurae' sUtAgauriva adUragA, yathA navasamUtA gauH svavatsasya pArve eva tiSThati, taM parityajya na kutrApi gacchati tathA navajAtasAdhoH parivArAH vAndhavAdayaH sAdhu parityajya na kutrApi gacchanti, sAdhoH sAmIpya mevAnutiSThanti / evaM svajanA''hitamohamApannaH sAdhuH patrajyAM parityajya gRhaM vizati, tatrA'pAramoha nAlaparivRtaH parivAra pariveSTita eva tiSTa nIti bhAvArthaH // 11 // plam-eM saMgo maNussANaM pAyaryAlA iva ataarimaa| ' kIyA jattha va kiratati nAisaMgahi muNcchiyaa||12|| baMdhe hue sAdhu ke pIche pIche usake bAndhava calate haiN| jaise navIna hAthI ko pakar3ane vAle usI ke anukUla vartAva karate haiM, usI prakAra ve bhI usI ke anusAra calate haiN| jaise navIna byAI huI gAya apane bachaDe ke pAsa hI rahatI hai, use choDa kara anyatra nahIM jAtI, usI prakAra usa lAdhu ke cAndhava Adi parijana usake pAsa hI rahate haiM / use chor3akara anyatra nahIM jaate| Azaya yaha hai ki isa prakAra svajanoM ke samparka se moha ko prApta vaha sAdhu pravrajyA kA parityAga kara ghara calA jAtA hai| vahAM apAra mohajAla meM phaMsakara aura parivAra se ghirakara rahatA hai // 11 // sAdhunI pAchaLa pAchaLa tenA saMsArI svajane cAle che-gRhavAsane tyAga karavA chatAM te te sAdhuno sAthe cheDatA nathI jevI rIte jagalamAMthI hAthIne pakaDI lAvanAra mANase hAthIne anukULa vartAva karIne hAthIne pitAne vaza karI le che, e ja pramANe saMsArI svajano paNa te sAdhune anukULa thaI paDe e vartAva rAkhIne tene vaza karI le che. jema tAjI vivAyelI gAya potAnA vAchaDAnI pAse ja rahe che. tene choDIne bIje jatI nathI, eja pramANe te sAdhunA svajane tenI pAse ja rahe che-tene pitAnI najarathI dUra thavA detA nathI. A prakAre svajanone saMparka cAlu rahevAthI te navadIkSita, alpasatva sAdhu mehane vaza thaIne sAdhu pravrajapAne tyAga karIne ghera cAlyA jAya che. tyAM te apAra mohajALamAM phasAI jaIne saMsAramAM aTavAyA kare che 11 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam chAyA-ese saMgA anuSyANAM pAtAlA ivA'tAH / klIvA yA lizyanti mAti sagaizcamUchitAH // 12 // anvayArtha:--(ee) ete pUrvoktAH (saMgA) sanAmAvRSitajanasaMbandhAH (maNussANa) manuSyANAm (pAyAlA iva) pAtAlA isa samudravata (atArimA) atAryAH dustarAH (jattha) yatra yeSu saMgeSu (nAisaMge hiM) jJAtisaMgaH (mucchiyA) mUJchitA gRddhimAvamupAgaThA: (kIvA) klIvAH kAtarA asamarthAH (kissaMti) klizyati klezamanumati saMsArAntarvattino bhavantIti // 12 // TIkA--'ee saMgA' ete pUrvoktAH saMgAH sajyante iti saMgAH pitRmAta. prabhRtInAM mohapAzapAtakAH tAtkAlikA'nukUladedanIyAH saMbandhAH, navInako zavdArtha-'ee-ete' yaha pUrvokta 'saMgA-saGgA mAtApitA svajana Adi kA saMbandha 'maNUlANa-manuSyANAm anuSyoM ke lie 'pAyAlA. iva-pAtAlA ica' samudra ke samAna 'atArimA-atA: dustara hai 'jattha-yantra' jisa saMga meM 'nAisaMgahi-jJAnilaMgaH' jJAtisaMsarga meM 'mucchiyA-mUcchitAH' Asakta hue 'kIvA-klIvA' asamartha puruSa kissaMti-klizyanti duHkhita hote haiM // 12 // ' anvayArtha--ye pUrvokta saMga arthAt mAtApitA Adi svajanoM ke sambandha manuSyoM ke lie samudra ke samAna dustara haiM jinameM svajane saMsarga se mUrchita hue kAyara jana kleza kA anubhava karate haiM yA saMsAra meM paribhramaNa karate haiN||12|| - TIkArtha-ye pUrvokta saMga arthAt mAtA pitA Adi, svajanoM ke sambandha zahAtha-- 'ee-zte' ! pUrita 'sagA-sagA.' bhAtA-pitA 214na vgairen| samaya 'maNUmANaM-manuSyANAm' manuSyAnA mATa 'pAyAlA iva-pAtAlA ica' samudranA amAna 'atArimA-atAryA' stara cha. 'jattha-yatra' 2 samA 'noI saMgehi-jJAtisaMgai.' jJAtisa samaya 'mucchiyA-mUrchitA' mAsarata thaye 'kIvAklIvAH' asamaya 535 'kissaMti klizyanti hubhI thAya che. / / 12 / sUtrArtha-mAtA-pitA Adi svajanonA saMba dharUpa pUrvetasa ga mANasone mATe samudranA samAna dustara che svajanonA mehamAM Asakta thayelA mUchalAvane kAraNe temane sa sarga nahI cheDI zakanArA-hAyara mANase A saMsAramAM pari. bhramaNa karyA ja kare che ane janma, jarA ane maraNanAM duHkhane anubhava karyA ja kare che ? TIkA-A pahelAM kahela mAtA-pitA vigere vajana saMbaMdhIjane mahA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 * sUkRtAstre paadaansvruupaaH| 'maNussANaM' manuSyANAm 'pAtAlA' pAtAlA samudrAH va=iva 'ArimA' atAryAH atIvadustarAH, yathA'layasattvAnAM samudro na laMghanIyaH bhavati, tathA'lpasatyAnAM mAtRpitRsvajanAdInAM pArasparikAH sambandhAH anullaMghanIyAH bhavanti / 'jattha' yatra yasmin saMge 'kIvA' klIvA asamarthAH kAtarAH puruSA 'kimsaMti' klizyanti-klezamanubhavanti vidhiprabhedabhinnasaMsArake evA''vi. zanti / kathaM bhUtAste puruSA:-ye saMsArameva vizanti tatrAha-'nAisaMgehiM mucchiyA' jJAtisaMgaiH putrakalatrAdisaMbandhaiH mUcchitA AsaktAH santaH / svajanasaMmarga: sneho manuSyANAmatidustaraH samudra iva / asmin snehe saMsakto'samarthaH puruSArthacaturthaparamapuruSaH matipuruSo'tIca klizyatIti mahatAM vimarzaH // 12 // mUlam-taM ca bhikkhU parinAya samve saMgo mhaasNvaa| jIvIyaM nAvakaMkhijjA socA dhammamaNuttaraM // 13 // chAyA--taM ca bhikSuH parijJAya sarve saMgA mahAsravAH / ___ jIvitaM nA'vakAMkSeta zrutvA dharmamanuttaram // 13 // manuSyoM ke liye tAtkAlika anukUla vedanIya hai, na ki pariNAma ke liye, pariNAmasameMto ye lambandha alpa jIvoM ke liye samudra ke jaise dustara haiM jinameM svajana saMsarga se premavazAt Asakta hokara kAyarajana nAnA prakAra ke kleza kA anubhava karate haiM yA saMsAra cakra meM paribhramaNa karate haiM // 12 // ___zabdArtha --'bhikkhU-bhikSuH' sAdhu 'taM ca-taM ca' usa jJAti sambandha ko 'parinnAya-parijJAyajJaparijJA se anarthakAraka jAnakara pratyAkhyAnaparijJAse' choDa deveM kyoMki 'savve saMgA-sarve saMgA' sabhI sambandha pAza rUpasaMbaMdha samudranI mAphaka ati dustara hoya che. jema apa parAkramI samudrane pAra karI zakato nathI te ja rIte alpa parAkramavALA purUSane mAtA-pitA vigere svajanAdIone saMbaMdha cheDavo te ghaNo ja muzkelI bharyo che ke je saMgamAM kAyara puruSe dukha bhogavyA ja kare che. te kAyara purUSo kevA he ya che? te mATe kahe che ke-teo putrakalatrAdi sabamAM ghaNA ja Asakta thaIne temAM ja racyApacyA hovAthI parama purUSArtharUpa mokSa meLavavA prayatna karI zakatA nathI. ane saMsArarUpI samudramAM ja bhramaNa karyA kare che. 12 sUtrakAra sAdhune upadeza ApatAM A pramANe vizeSa kathana kare che- Avata-'bhikkhU-bhikSuH' sAdhu 'taM ca-taMca' te jJAti sadhane 'pari nnAya-parijJAya parikSAthI sana 24 jAne pratyAdhyAna parijJAthI chADI bhaDe 'savve saMgA-sarva saMgAH' mA 4 saya 'mahAsavA-mahAlavA. mahAna Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukulopasarganirUpaNam 67 ___ anvayArthaH--(bhikkhU) bhikSuH sAdhuH (taM ca) ta ca jJAtisaMvandhaM (parinAya) parijJAya jJAtvA tyajet (savve saMgA) sarvepi saMgAH saMbandhAH (mahAsavA) mahAvA karmaNAmAsravadvArarUpA bhavaMti ataH (aNuttaraM) anuttaraM sarvata uttamaM (dhamma) dharmamahiMsAdilakSaNaM (soc|) zrutvA (jIviyaM) jIvitam asaMyamajIvanam (nAmikaMkhejjA) nAmikAMkSet jIvanecchAM na kuryAditi // 13 // TIkA--'bhikkhU' bhikSuH sAdhuH 'taM ca taM ca tAdRzaM parijanasaMbandham / 'parinAya' parijJAya=jJaparijJayA anarthasvarUpaM parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA tyajet / yataH-'savve saMgA' sarve eva saMgA AsaktayaH 'mahAsA' pahAvAH mahatAM karmaNAm AsravAH dvArabhUtA', utpAdakA bhavanti karmaNAm , iti vimRzyA'nukUlasyopaH 'mahAsavA-mahAzravAH' mahAn karma ke AsravadvAra hote haiM ataH 'aNuttaraM--anuttaram' sarvase uttama 'dhamma-dharmam' ahiMsAdilakSaNavAche dharma ko 'soccA-zrutvA' sunakara 'sAdhujIviyaM-sAdhujIvitam' asaMyama jIvana kI 'nAbhikaMkhijjA nAbhikAMkSet' icchA na kare // 13 // . - anvayArtha-sAdhu usa jJAtisaMbaMdha ko jJa parijJA se anarthamUlaka jAnakara pratyAkhyAna pratijJA se unakA tyAga kareM, kyoMki ye sabhI sambandha karma ke AzrayadvArarUpa hote haiM ataH sarve se uttama ahiMsAdi lakSaNavAle dharma ko sunakara sAdhu asaMyamI jIvana kI icchA na kareM // 13 // TIkArtha--sAdhu sva jana sambandha ko jJaparijJA le anartha kA kAraNa jAna kara pratyAkhyAna parijJA se usakA tyAga kara de / kyoMki samasta saMga:mahAn Azrava kA kAraNa hai-karmoM ke bandha kA kAraNa hai| isa bhanA bhAsapa vA2 35 cha, mata: 'guttaraM-anuttaram' mAthI uttama 'dhamma -dharma' mahimA pare pakSapAta dhamana sAccA-zrutvA' sAlajIne sAdhu 'jIviyaM -jIvitam' 21sayama pananI 'nAbhikakhijjA-nAbhikAMkSet 52chana 42.13 // ' sUvA-sAdhu e jJAtisaMbaMdhane pariNAthI anarthanuM mULa samajIne pratyAkhyAna parijJAthI tene tyAga kare kema ke A badhA ja saMbaMdho kamaranA Asrava dvAra rUpa hoya che. tethI badhAthI zreSTha ahiAdilakSaNavALA dharmane sAMbhaLIne sAdhu asaMyamI jIvana dhAraNa karavA na Icche che1kA TIkAI-sAdhue zaparijJAthI evuM samajavuM joIe ke svajanenA saMsarga anarthanuM kAraNa che. tene anarthanuM kAraNa samajIne teNe pratyAkhyAna parijJA - vaDe teno tyAga kara joIe kAraNa ke samasta saMga mahAna AnuM kAraNa Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre sargasyopasthitau saMyavirahitam , 'jIviyaM' jIvanaM hA''vAsapAzakalpam 'nAbhiRkhijjA' nAbhikA kSet / naivA'bhilapediti pratikUlopasa rupasthitaistu sadbhijIvitAbhilASI na bhavet / duHkhajanakatathA sAMsArikajIvana navA'bhilapet / ke vastuvizeSamavApya jJAtvA tAdRzaM jIvanaM nA'milapettatrAha-soccetyAdi / 'aNuttaraM' anuttaram lAramAduttaro'stItyanuttaram sarvataH zreSTham / 'dhamma' dharma-zrutacArivyAkhyaM 'socA' zrutvA-nizamyeti-tIrthaMkaragaNadharasaMyatAnAM samIpe jJAtisaMbandhaH saMsArakAraNamiti matvA sAdhuH svajanAsakti pariharet / yataH sarve'pi saMbandhAH karmaNAM samutpAdakAH / ataH sAdhubhiH sarvottamaH zrutacAritryArUpa: dharma eva pariprakAra vicAra karake lAdhu ko anukUla upasarga upasthita hone para saMghamahIna jIvana kI AkAMkSA nahIM karanI cAhie / pratikUla upasarga upasthita hone para jIvana kI hI icchA nahIM karanI caahie| sAMsArika jIyana kI, joki duHkhajanaka hai, icchA karanA ucita nhiiN| kisa vastu ko prApta karake aura jAnakara ke asaMyamamaya jIpana kI abhilASA nahIM karanA cAhiye / isakA uttara dete haiM jisase uttara arthAt zreSTha koI aura na ho, vaha anuttara kahalAtA hai| aise anuttara arthAt sarvazreSTha zrutacAritrarUpa dharma ko tIrthaMkara, gaNadhara thA anagAroM ke mukhAravinda se zravaNa kara aura svajana sambandha saMsAra kA kAraNa hai, aisA mAnakara sAdhu svajana saMbaMdhI pAlakti kA parityAga kare / -karmonA anyanuM kAraNa che. A prakArane vicAra karIne, jyAre anukULa upa -saLe AvI paDe tyAre sAdhue saMyamahIna jIvananI AkAMkSA karavI joIe. nahI pratikULa upasargo AvI paDe tyAre jIvananI AkAMkSA rAkhyA vinA madhyasthabhAve upasargone sahana karavA joIe A prakAranA upasargo ane parISaha AvI paDe tyAre teNe pravajya ne tyAga karIne sAsArika jIvana svIkAra dhAno vicAra paNa karavo joIe nahIM, kAraNa ke sAMsArika jIvana te duHkha janaka ja che. tenA dvArA Atmahita sAdhI zakAtuM nathI. te Atmahita sasAnA yA rADa che, te -sUtrA2 548 42 cha- .. anuttara (sarvazreSTha) zrutacAritra rUpa dharmanuM tIrthakara, gaNadhara athavA aNugAranA mukhAravindathI zravaNa karavuM ane mAtA-pitA Adi svajaneno saMsarga saMsAranuM kAraNa che, evuM mAnIne sAdhuoe svajane pratyenI Asaktino parityAga kare jaIe. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 1 samayArthabodhinI TIkA pra. bhuM. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam pAlanIyaH / etAdRzasyA'sya dharmavizeSasya sarvazreSTatAM zrutvA asamatajIvanamapi nA'bhilaSet / tAdRzadharmasya samupasthite tyAgakAraNe jIvanatyAgo varam na punaH saMyamatyAgaH zreyAniti bhAvArthaH // 13 // upadezAntaramAha - 'ahime' ityAdi / E 8 mUlam ahi saMti AMbaTTA kAsaveNaM payA / 99 10 buddhA jatthAvasarpati sIyaMti ahA jahiM // 14 // chAyA - atheme santi AvarttAH kAzyapena maveditAH / vRddhA yatrApasarpanti sIdanti abudhA yatra || 14 || Azaya yaha hai ki sabhI samyantra karmajanaka haiM ataeva unakA tyAga karake sAdhu ko zrutacAritra dharma kA pAlana karanA cAhiye / isa prakAra ke dharma kI sarvazreSThatA ko sunakara asaMgramajIvana kI bhI abhilApA nahIM karanI cAhie / isa dharma ke tyAga kA kAraNa upasthita hone para jIvana kA tyAga kara denA acchA kintu saMghama kA tyAga karanA zreyaskara nahIM hai || 13 // zabdArtha - 'aha - adha' isake pazcAt 'kAsaveNaM-kAipena' kAzyapagotrI bhagavAn vardhamAna mahAvIrasvAmI ke dvArA 'pavezyA - praveditAH' kahe hue 'hame ATThA - hame AvartAH' ye Avarta arthAt kauTumbika sambandha jalacakra kI bhramarUpa 'saMni santi' hai ' jattha-patra' jinake Ane para A kathananA bhAvAtha e che ke sAMsArika samasta sabadheA kareMjanA che, tethI te prakAranA saMbadhAnA tyAga karIne sAdhue zrutacAritrarUpa dharmonu pAlana karavuM joie. A prakaranA dhama ne sa zreSTha aNIne teNe sayavihIna jIvana jIvavAnI abhilASA paNa karavI joIe nahIM. A dhama nuM pAlana karatAM karatAM kadAca jAnanuM jokhama AvI paDe te paNa tene sayamanA tyAga karavA joIe nahI-peAtAnAM prANAnuM khalidAna ApIne pazu teNe saMyamanA mAge aDaga rahevu joIe. AgAthA 135 ahime saMti zabdArtha -'aha-atha' khAnA pachI 'kAsaveNa kAzyapena' zyayagotrI bhagavAn vardhamAna mahAvIra svAbhInA dvArA 'paveiyA - praveditAH ' De ' ime zrAvaTTA- ime AvarttAH' yA Avarta' arthAt bheTumbhaH samaMdha bhayanI amIra3ya 'saMti IT Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 sUtrakRtAGgasUtre ____ anvayArtha :- (aha) atha (kAsaveNaM) kAzyapena barddhamAnasvAminA (paveiyA) praveditAH kathitAH (ime AtrA) ime AvAHla bhramirUpAH (saMti) saMti bhavaMti (jattha) yatra (buddhA) vRddhAH tattvajJAH (avasappaMti) dUrIbhavanti, parantu (avudhA) abudhA=ajJAni puruSAH (jarhi) yatra (sIyaMti) sIdanti-duHkhino bhavantIti / / 14 // TIkA--'aha' atha anantaram 'kAsaveNa' kAzyapena bhagavatA tIrthakareNa mahAvIreNa kAzyapagotrodbhavena 'paveigrA' praveditAH kathitAH 'ime AvaTThA saMti' ime buyA saMnihitAH kuTumbasambandhAH AvartAH santi / 'jattha' yatra yasminnAvarta samAgate saMpApte sati / 'buddhA' vRddhAH vivekinaH / 'ayasappaMti' apasarpanti, 'buddhA-vRddhA" jJAnI puruSa 'avasapaMti-apasarpanti' unase dUra haTa jAte haiM parantu 'avuhA-abudhA' ajJAni puruSa 'jahi-yatra' jisameM 'sIyaMtisIdanti duHkhita ho jAte haiM // 14 // - aura bhI upadeza karate haiM-'ahime saMti' ityaadi| anvayArtha-kAzyapa barddhamAna bhagavAna ke dvArA prarUpita ye (kuTumpa sampandharUpa) Avata-bhaMvara haiM, tatvajJa puruSa jinase dUra rahate haiM aura ajJAnI puruSa jinameM phaMsa jAte haiM // 14 // TIkArtha-kAzyapagotrIya bhagavAna mahAvIra svAmI ke dvArA kathita yaha arthAt buddhi ke samIpa kauTusthika sambandharUpa Avata haiN| isa Avarta ke prApta hone para tatvajJAnI puruSa usale dUra haTa jAte haiN| Avata do prakAra ke hote haiM usameM nadI Adi ke jala bhramIrUpa Avata santi' che. 'jatya-yatra' ramanA mAvA 52 'buddhA-vRddhAH' jJAnI 535 'aksappaMtiapasarpanti' tamanAthI 62 &TI laya cha paratu 'abuhA-avurdhA.' ajJAnI 535 'jahi-yana' mA sIyaMti-sIdanti' hubhita 25 naya che. // 14 // sUtrArtha-kAzyapa gotrIya vardhamAna bhagavAne evI prarUpaNa karI che ke A kuTumba saMbaMdha rUpa saMga AvartA (vamaLa) samAna che. tatvajJa puruSe A A AvartathI dUra rahe che ane ajJAnI puruSe temAM phasAI jAya che. 14. TIkartha-kAzyapa gotrIya mahAvIra prabhue A aikhika saMbaMdhane Avarta-pANInA vamaLa - samAna kahyo che tatvajJa puruSe te A AvartathI dUra ja rahe che. jevI rIte nadI athavA sAgaranA ghera AvartamAM phasAyelo Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 71 tAdRzAvarta vilokya, AvartAt parAvRttA bhavanti, tatra dravyAvataH nadyAdInAM jalabhramirUpAH, bhAvAvartAstu utkaTamohodayApAditaviSayAbhilASasaMpAdakadhanAdipArthanAvizeSAH, 'jarhi' yA Avarte 'avuhA' abudhA = ajJAninaH 'sIyaMti' sIdanti Asakti kRtvA klizyanti / tArazAvarta kliokyA'pi na tato vinivartante / kintu sAgrahaM tameA''vata bhavizya atiduHkhino bhavanti // 14 // ... tAnevAranmidarzayituM sUtrakAraH prakramate-rAyANo' ityAdi / ' mUlam--rAyANo rAyamacA ya mAhaNA aduva khttiyaa| nimaMtayati bhogehi bhikkhUyaM sAhujIviNa // 15 // . chAyA-gajAno rAjA mAtyAzca brAhmaNA atha kSatriyAH / __ nimaMtrayanti bhogena mikSukaM sAdhunIvinam dravyAvarta kahalAte haiM aura utkaTa moha ke udaya se utpanna hone vAlI viSayoM kI abhilASA kI pUrti karane vAlI dhana Adi kI prArthanA bhAvAvarsa hai| ajJAnI jIva isa Avarta meM phaMsakara arthAta ausakti dhAraNa karake klezoM ke pAtra banate haiN| ve Avarta ko dekha karake bhI usase nivRtta nahIM hote haiN| pratyuta haThapUrvaka usI Avarsa meM praveza karake utpanna duHkhI hote haiM // 14 // una AvattoM ko dikhalAne ke lie sUtrakAra kahate haiM-'rAyANo' ityaadi| zabdArtha--'rAyANo-rAjAnaH' cakravAdi rAjA mahArAjA 'ya-ca' aura rAyamaccA-rAjAmAtyA' rAjamaMtrI, rAjapurohita Adi 'mAhaNAbrAhmaNA.' brAhmaNa 'aduvA-athavA' agara 'khattiyA-kSatriyAH'kSatriya manuSya temAMthI bahAra nIkaLI zakatuM nathI eja pramANe svajananA moharUpa AvartamAM phasAyele mANasa paNa temAMthI bahAra nIkaLI zakato nathI. Ava me // 2 // 4 // cha-(1) dravyApata, (2) bhAvAta. nahI, samudra mahinA pANImAM je vamaLo utpanna thAya che, tene dravyavarta kahe che utkRSTa mahinA udayane kAraNe utpanna thanArI, viSayenI abhilASAnI pUrti karanArI dhana AdinI prArthanAne bhAvAva kahe che ajJAnI jIvo A AvartamAM phasAI jaIne-eTale ke Asakti dhAraNa karIne kalezane anubhava kare che. teo AvartAne jevA chatAM paNa tenAthI nivRtta thatA nathI, UlaTA haThapUrvaka temAM praveza karIne hAthe karIne du kha vahorI le che. tenA 14 '. ve sUtra2ta bhApattonu 135 sabhava cha-'rAyANo' tyAha zahAtha-'sayANo rAjAna.' tI pore rAta' mahAsata 'ya-ca' bhane rAyamaccA-rAjAmAtyAH' matrI, 108 purohita kore 'mAhaNA-brAhmaNAH' mAjha 'ahuvA-athavA', 22 khattiyA-kSatriyA.' kSatriya sAhujIviNa-mAdhu Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 2 .. : . . sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:---(rAyANo) rAjAnaH cakravaryAdayaH (ya) ca punaH (rAyamaccA) rAnAmAtyAH maMtripurohitaprabhRtayaH (mAhaNA) brAhmaNAH (aduvA) athavA (khattiyA) kSatriyA: ikSvAkuvaMzajabhRtayaH (sAhujIviNaM) sAdhujIvina-nirapadyamikSAjIvanazIlam (bhikkhuyaM) bhikSukaM sAdhu (bhogehi) bhogaiH zabdAdiviSayabhogaiH (nimaMtayati) nimantrayanti bhogeSvAsaktiM kArayantItyarthaH / / 15 / / TIkA-'rAyANo' rAjAnA cakravartyAdayaH 'rAyamacA rAjAmAtyAdayaH mantripurohitasAmantAdayaH 'mAhaNA' brAhmaNAH brAhmaNatvajAtimanto vedapAragAH 'aduvA' athavA 'khattiyA' kSatriyAnAkuvaMzajamabhRtayaH, ete sarve rAjAdiyabhRtayaH, 'bhogehi' bhogaizzabdAdiviSayamogaM bhoktum , "nimaMtayati' nimantrayanti AmantrAnti bhogaM svIkArayanti / kaM nimantrayanti-tatrAha-'sAhujIviNa' 'lAhujIviNa-sAdhu jIvitam' utsama AcAra se jIvana nirvAha karanevAle 'bhikkhuyaM-bhikSukam' sAdhu ko 'bhogehi-bhoga' zabdAdi viSayabhogoM ko bhogane ke lie 'nimaMtayaMti-nimantrayanti' AkarSita karate haiM // 15 // anvayArtha-rAjA, rAjamaMtrI brAhmaga aura ikSvAkuvaMzIya Adi kSatrIya sAdhu jIvI arthAt niravadha bhikSA se jIvana nirvAha karane vAle bhikSu ko bhogoM ke lie AmaMtrita karate haiM, bhogoM meM Asakti utpanna karate haiM // 15 // TIkArtha-cakravartI Adi rAjA, rAjamaMtrI-purohita, sAmanta Adi, brAhmaNa arthAt brAhmaNatva jAti vAle tathA veda ke pAragAmI tathA kSatriya arthAt ikSvAkuvaMzIya Adi, yaha saca, zabda Adi viSayoM kA upabhoga karane ke lie AmaMtrita karate hai / kise AmaMtrita karate haiM ? sAdhu jIvI ko arthAt jo samyag cAritra kA pAlana karake jIvita rahanA cAhatA hai| jovinam' uttama mAyArane lavana nirvADa 42vAvA bhikkhuyaM-bhikSukam' sAdhune 'bhonehi-bhogaiH' za54 ko3 viSaya sAmAna sevA mATe nimaMtayaMtinimantra ranti' marSita rai cha / 15 // TIkAI-cakravartI Adi rAjA, rAjamaMtrI, purohita ane sAmanta Adi AgevAne vedanA pAragAmI brAhmaNe tagha IvAku Adi uttama kuLamAM utpanna thayelA kSatriya sAdhu jIvane (kamyapha cAritranuM pAlana karavA mAgatA sAdhune saMcamane mArge ja jIvana vyatIta karavA mAgatA sAdhune zakhaDAdi vine upabhega karavAne mATe AmaMtrita kare che. teo tene bhego pratye AkarSavAno Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T samayArthavodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 2 anukUlApasarganirUpaNam. Ga sAdhujIvinam', sAdhu zobhanAcAreNa jIvituM zIlaM vidyate yasya taM sAdhujIvinam / zrUyate hi brahmanA cakravartI nAnAvidhabhogopAyaiH citrakanAmAnaM sAdhu bhogaM bhoktuM nimantritAniti / rAjAdibrAhmagAntAH sAdhujIvane vyavasthitaM murni mogAva nimantrayantIti bhAvaH ||15|| adhunA AvarttasvarUpavizeSamAha - 'hatyA' ityAdi / 8 mUlam - hasthassara hajANehiM vihAragamanehiya / 3 2 bhuMje bhoge ise sam maharilI ghe maharisI pUjayAmu taM // 16 // chAyA -- harasyazvarathayAne vihAragamanena ca / ger bhogAna imAn zlAdhyAn maharSe pUjayAmastvAm // 16 // 1 } bhAvArtha yaha hai sunA jAtA hai ki brahmadatta nAmaka cakavata ne nAnAprakAra ke bhogoM ko bhogane ke lie cittanAzaka muni ko nimaMtrita kiyA thaa| isa prakAra rAjA me le kara sAdhAraNa kSatriyaparyanta, pUrvokta sabhI . sAdhujIvana meM avasthita suni ko bhogoM ke lie AmaMtrita karate haiM // 15 // aba Avartta kA svarUpa kahate haiM - 'hasthassa' ityAdi / zabdArtha -- 'maharisI - he maharSe' he maharSi ! 'taM tvAm' hama tumhArI 'pUjayAmu- pUjayAmA' pUjA karate haiM 'ise - ivAn' ina 'sagghe - zlAdhyAna' uttama manorama 'oge-bhogAn' zabdAdi yogoM ko 'bhuje sukSya' bhogo 'hatthassaraSTajANehiM-hastyazvarathapAne:' hAthI, ghoDA, ratha, aura pAlakhI Adi 'ya-ca' aura 'bihAragama mehi-vihAragamanaiH' bihAra gamana ke lie arthAt civinoda ke lie bagIce Adi meM vicaraNa karo // 16 // prayatna kare che. jema ke-brahmadatta nAmanA cakravartIe citta nAmanA munine vividha prakAranA bhAge bhegavavA mATe nimaMtrita karyAM hateA. eja pramANe rAjAthI laIne kSatriya paryaMntanA pUrvokata saghaLA leAkA sa'yamanI ArAdhanA karatA sAdhune bhAgeA pratye AkavAnA prayatna kare che. pA AvarttanA svarUpnuM vizeSa nirUpaNa karatA sUtrakAra kahe che kaiM ' itthascha' tyAi ttabha zabdArtha -'mairikhI - he maharpe' he bharSi' ! 'taM tvAm' abhe tabhArI "pujayAmu- pujaya me|' yurI, 'ime imAn' mA 'sabhdhe-lAdhyAn' bhanAraMbha 'bhoge - bhogAn' zabda vagere logone 'bhuMje bhuMkSya' loga 'ityassaraha jANehiM - hastyazvarathayAnaiH' hAthI, ghoDA ratha, ane pAlI vagere 52 'ya-ca' bhane 'vihAragamaNehiM - vihAragamanaiH' vihAragamananA bhATe arthAt ttivinodanA bhATe ziyA vageremAM // 16 // sU0 10 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 sUtrakRtAGgasUtre (anvayArtha : - - (maharisI ) he maharSe (taM) svAm (pUjayAmu) pUjayAmo vayam (ime) imAn (sagdhe) zlAdhyAna manoramAn (bhoge) bhogAn zabdAdIn (bhuMje) bhuMkSva=bhogaM kuru (hasthassaraha jANehi ) hastyazvarathayAnaiH (ya) ca= punaH ( vihAragamaNehi) vihAragamanaiH upavATikAdiSu ityarthaH // 16 // TIkA- 'maharisI ' he maharSe' 'taM' svAm 'pUjayAmu' pUjayAmo vayam 'isesagdhe' imAna zlAghamAn 'moge' bhogAn 'bhuMja' bhuMna=bhogyaM vastujAtaM bhakSaya bhogakriyAprayojakaM padArthajAtaM darzayati-' itthe' tyAdi / 'hatya' seat 'assa' azvaH 'raha' rathaH 'jANehiM' yAnam - yAnaM manuSyavAhya zivikAdiH ebhirhastyazvarathayAne, tathA 'vihAragamaNehi ya' vihAragamanaiH, viharaNaM krIDanaM vihAraH tena gamanAni vi vihAragamanAni, udyAnavATikAdau krIDArtha gamanAnIti yAvat, ebhiryogyapadArthe': 'pUjayAmu' pUjayAmaH = satkArayAmaH vayaM viSayopabhogakaraNamadAnena bhavantaM stkaaryaamH| pUtroktAzcakrAdayaH sAdhusamIpamAgatya evaM kathayanti / anvayArtha - he maharSe ! hama Apa kA satkAra karate haiN| Apa ina prazaMsanIya manorama bhogoM ko bhogie / hAthI, ghauDA, ratha tathA pAna para ArUDha hoie aura bAga bagIcI meM bihAra kIjie ||16|| TIkArtha - rAjA Adi sAdhu se nivedana karate haiM - he maharSe ! Apa ina zlAghanIya bhogoM ko bhogie / bhoga meM kAma Ane vAle padArthoM ko sUtrakAra dikhalAte haiM-hamtI, azva, ratha, yAna arthAt manuSyoM dvArA vahana karane yogya pAlakhI Adi tathA udyAna evaM vATikA Adi meM krIDA bihAra ke lie gamana, ityAdi bhogya padArthoM ke dvArA hama Apa kA satkAra karate haiM / sUtrA-De maharSi ! padhAre, ame ApaneA satkAra karIe chIe. Apa A prazaMsanIya manArama bhege nA upabhega kare. hAthI, gheADA ratha. pAlakhI, Adi para virAjamAna thaIne apa ba-magIcAmAM vidvAra kare. 16n TIDArtha - --rAjA Adi uparyukta leAkeA sAdhune A pramANe vina Mti kare che hai maharSi ! Apa A anupama bhegene bhAgave bhoganA upacAgamAM bhAvatI vstuo| sUtrabhara gayA hai- hAthI, ghoDA, ratha, yana (pAsaNI) mAhi vastuene Apa upabheAga kareA hAthI, gheADA ADhi para ArUDha thaIne Apa Anandva pUrvaka udyAna, vATikA Adi suMdara sthAnAmAM vicaraNa kare ame A bhAgya padArtho dvArA ApanA satkAra karIe chIe A kana dvArA sUtrakAra e vAta prakaTa karavA mAge che ke A prakAranI bhegya sAmagrIe sAdhuene apaNu Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 samayArthavodhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam yat he maharSe ! ityAdAvuravizya krIDanArthaM vATikAM gaccha, sarvata uttamaM bhogaM svIkuru / anenopAyena bhavantaM vayaM pUjayAma iti bhAvaH // 16 // punarapyAha -- 'vasthe' tyAdi / mUlam - vatthagaMdha malaMkAraM itthAo sayaNANi the / 10 jAhimAI bhogAI Auso pUjayAmu taM // 17 // chAyA -- tragaMdha malaMkAraM striyaH zayanAni ca / bhuMkSvemAn bhogAnAyuSman ! pUjayAmastvAm ||17| anvayArthaH -- (Auso ) he AyuSman ! ( vatthagaMdhamalaMkAraM vakhagaMdhamalaMkAram Azaya yaha hai ki pUrvokta cakravartI rAjA Adi sAdhu ke samIpa pahuMcakara isa prakAra kahate haiM - he maharSe ! hAthI ghoDA Adi para savAra hokara krIDA karane ke hetu vATikA meM padhArie / uttamottama bhogoM ko svIkAra kIjie / isa upAya se hama Apa kI pUjA karate haiM // 16 // punaH kahate haiM - 'vattha' ityAdi / zabdArtha - - ' Auso - AyuSman ' he AyuSman 'vatthaM - vastram' uttama vastra 'gaMdha - gandham' gandha aura 'alaMkAraM - alaGkAram' alaMkAra AbhUSaNa 'itthio - striyaH' striyAM 'ya-na' aura 'saNANi - zayanAni zayyA Asana upavezana - baiThane ke yogya vastu 'imAI bhogAI imAn bhogAn' indriya aura mana ke anukUla ina bhogoM ko 'bhuja-bhukSya' Apa bhogeM 'taM svAm Apa ko 'pUjayAmu- pUjayAmaH' pUjA karate haiM ||17|| anvayArtha - AyuSman | vastra, gaMdha, AbhUSaNa, strI zayyA aura karIne rAjA, rAjamatrI, Adi pUkita leAkeA sAdhune saMyamanA mAgeOthI calAcamAna karIne bhAge pratye Asakata kare che, "gAthA 165 'vattha' 'tyAhi- zabdArtha - 'Aulo - AyuSman ' De AyuSman vatthaM - vastram' uttama gaMva -gandham' gaMdha ane 'alaMkAraM - alaGkAram' asAra - AbhUSaNu 'itthio - striyaH ' striye! 'ya-ca' bhane 'sayaNANi zayanAni ' zaiyA arthAt pathArI Asana 75vezana arthAt mesatrAnA yogya vastu 'imAI bhogAI - imAn bhogAn' indriya mane bhanane anuja thA logone 'bhuta-bhuMva' mAya' logavA 'taM- tvAm' yAyanI 'pujayAmu- pujayAma' abhI pUla harI chIye. // 17 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtra (ithiyo) striyA manoramAH (4) ca-cunaH tayaNANi' zayanAni-zayanazayyAm upalakSaNatvAt AsanayupavezanayogyaM ca vastu (imAI bhogAI) imAn pUrvoktAn bhogAn viSayAn (muMja) suMzva (te) tvAM (pUjayAmu) pUjayAmaH satkArayAmaH iti // 17 // TIkA--'Auso' he AyuSman ! 'vatthaM' vastrap-cInAMzukrAdikam 'gaMdha' gandhakoSapuTapAkAdikaM, vastrANi ca gandhAzcevi samAhAre vastragaMdhamiti, 'alaMkAraM' , alaMkAram alaMkaraNam-kaTakakeyUrAdika sauvarNarAnaM ca bhUpaNam / 'ityio' striyA anekarUpAH pAptayauvanAH 'sayaNANi ya' zayanAni ca, paryakalulitamacala. macchaipaTopadhAnayuktAni, 'imAI bhogAI' imAn bhogAna-imAn asmAbhiH ghadattAn indriyamanonukUlAn bhogAn 'bhuMja' bhusa, eteSAmupabhogena janmasaphalI. kuru / 'ta' tvAm vayam 'pUjayAmu' pUjayAmAsatkArayAmA yathA viMzatitame'dhyabane uttarAdhyayanasya zreNikena vividhabhogairanAthI muniH prArthitaH // 17 // upalakSaNa se Asana tathA baiThane ke yogya anya vastu ina saya bhogoM ko bhogie hama Apa kI pUjA satkAra karate haiM // 17 // TIkArtha-(pUrvokta rAjA Adi aisA bhI kahate haiM) he AyuSman ! cInAMzuka (cAinA silka) Adi vastra, kopa puTapA Adi gaMdha, svarNa aura ratnoM ke bane hue kaTaka keyUra Adi AbhUSaNa, taruNI striyAM, komala gadde, caddara evaM takiyA se yukta seja, ina saba hamAre dvArA pradatta tathA indriyoM ko aura mana ko anukUla pratIta hone vAle bhogoM ko bhogiye / inakA upabhoga karake apane jIvana ko saphala kIjie / hama Apa kA satkAra karate haiM / jaise uttarAdhyayana sUtra ke vIsaveM adhyayana sUtrArtha-he AyuSyaman ! vastra, gaMdha, AbhUSaNe, strI, zayyA ane Asana Adi vastuone Apa upabhega karo. A badhI vastuo dvArA ame Apano pUjA satkAra karIe chIe, pa1LA TIkAI-pUrvokta rAjA, rAjamaMtrI Adi te sAdhune evuM paNa kahe che kahe Ayuzmana ! cInAMzuka (cAIne sika) Adi vastra, keSa puTapAka Adi ga, sonAM ane ratnanAM kaTaka, keyUra Adi AbhUSaNe, navayuvatIo, kamaLa gAdalAM, cAdara ane takiyAthI yukta seja-zaNya. IyAdi vastuo ame Apane , arpaNa karavA taiyAra chIe, te Indriyo ane manane anukULa thaI paDe evAM bhegone Apa bhega. te bhegone upabhoga karIne Apa ApanuM jIvana saphaLa kare. ame A vastuo vaDe Apane satkAra karIe chIe. uttarAdhyayana sUtranA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. 8. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 77 sUtram-jo tume niyamo ciNNo bhikkhubhAvaMti suvvayA / AgAramAvasaMtassa sambo savijae tahA // 18 // chAyA--yastvayA niyamacINoM bhikSubhAve suvrata ? / AgAramAvizatastava sarvaH saMvidhate tathA // 18 // ... anvayArtha:--(mubdhayA) he suvrata ! zomanavatazIla ! (tume) svayA (bhikkhumAmi) bhikSubhAve-pravrajyAvasare (jo) yaH (niyamo) niyamaH vratavizeSaH (viSNo) cIrNo'nuSThitaH (AgAramAvasaMtassa) AgAramAvasatopi tava (sannI) sarvo'pi mahApratAdiH (tahA) tathA tenairarUpeNa (saMvijjae) saMvidyate tathaiva sarva syAt na kiMcidapi hiyateti // 18 // meM varNana hai ki zreNika rAjA ne anAthI muni ko vividha prakAra ke bhoga bhogane ke lie nivedana kiyA thA // 17 // __zabdArtha-'suvvayA-suvrata' he sundara vrata vAle munivara 'tume-tvayA' tumane 'bhikkhubhAvaMmi-bhikSubhAve' pravrajyA ke samaya 'ja.-yaH' jo 'niyamo-niyamaH' niyama 'cipaNo-cIrNaH' anuSThAna kiyA hai 'agAramAdha. saMtassa-agAramAvizata: ghara meM nivAsa karane para bhI 'sanyo-sarva' vaha saba tahA-tathA usI prakAra saMvijae-savidyate' bane rheNge||18|| anvayArtha--he suvrata ! tumane dIkSA ke avasara para jo niyama pAlA thA, gRhavAsa meM rahane para bhI vahI saSa niyama usI rUpa meM bane raheMge // 18 // vIsamAM adhyayanamAM A prakArane eka prasaMga prakaTa karavAmAM Ave che-zreNika rAjAe anAthI munine vividha prakAranA bhogo bhegavavAne mATe vinati karI hatI. gAthA 1NA Awaan - 'suvvayA-suvrata' he su2 14 bhuni12 'tume tvayA' tame 'bhikkhubhAvaMmi-bhikSumAve' ayAnA samaya 'jo-yaH' 2 'niyamo-niyamaH' niyama ciNNo-cIrNaH' mAya20 cha, 'agAramAvasaMtarasa-agAramAvizataH' 52mA nivAsa 421chatai 5 'sano-sarvaH' madhu 'tahA-tathA' te ghAre 'saMvijaesaMvidyate' te pramANe manI 272 / 18 // sUtrArtha - suvrata ! tame sAdhu avasthAmAM je niyama pALI rahyA che. te niyamonuM gharamAM rahIne paNa eja pramANe pAlana karaje. 18 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAstra ____TIkA--'subbayA' he suvrata ! zobhanaM mANAtipAtaviramaNalakSaNavrataM niyamAnuSThAnaM yasya tatsaMbodhane he sutrA ! 'tume' tvayA 'bhikkhu mAmi' bhikSu mAve saMyame 'je' yA 'niyayo' niyamaH paMcamahAvratAdirUpaH pravajyAvasare 'ciNNo' cIrNaH anuSTitaH 'AgAramAvasaMtassa' AgAramAvasatastava gRhavAsam adhivasatastava 'savve' sarva-paMcamahAvratAdiH / 'tahA' tathaiva 'saMvijjae' saMvidyate / he sundaravratadhArin / pravrajyAgrahaNasamaye yo hi paMcamahAvratAdirUpo niyamastvayA svIkRtaH, sa sarvo'pi yathaivapUrvamAsIt tathaiva gRhanAse'pi rakSito bhaviSyatIti tadvatabhaMgabhayena sUkhopabhoge mA zithilIbhavediti bhAvaH // 18 // punarapyAha--'cira' mityaadi| mUlam-ciraM dUijjamANasta doso dANiM kuto tv| . . iccaiva NaM nimaMteti nIvAreNa va sUryaraM // 19 // chAyA--ciraM viharato doSa idAnIM sa kutastava / ityeva nimantrayanti nIvAreNeva sUkaram / / 19 // .. ____TIkArtha--prANAtipAta viramaNa Adi vrata jisake samIcIna ho, vaha suvrata kahalAtA hai / yahA~ use saMbodhana karake kahA gayA hai-he suvrata / tumane sAdhu avasthA meM paMcamahAvana Adi jo niyama pAle haiM gRhasthI meM rahate hue bhI vahI saba jyoM ke tyoM bane rheNge| Azaya yaha hai ki sAdhu paryAya meM tumane jina niyamoM ko pAlana kiyA hai, una niyamoM kA gRhavAsa meM bhaMga nahIM hogaa| ve jyoM ke syoM rheNge| ataeva niyama bhaMga ke bhaya se sukhoM kA upabhoga karane meM zithila mata banoM // 18 // * TIkArtha-prANAtipAta viramaNa Adi vratanuM je samyak prakAre pAlana kare che, tene suvrata kahe che. ahIM sAdhune "suvrata' pada dvArA saMbodhana karIne rAjA Adi pUrvokta leke A pramANe kahe che ke-he suvata! pratrajyA agI. kAra karyA bAda Ape prANAtipAta viramaNa Adi pAMca mahAvratanI je prakAre ArAdhanA karI e ja prakAre gRhavAsamAM rahIne paNa Apa te vratanI ArAdhanA karyA kare. te niyamanuM pAlana karavA mATe sAdhuparyAyamAM rahevAnI zI AvazyakatA che ! gRhuvAsamAM rahIne paNa Apa te niyamonuM pAlana karI zake che gRhavAsano svIkAra karavAthI te niyama bhaMga thaze, e bhaya rAkhIne sasAranA sukhano upabhoga karavAthI vaMcita rahevAnI zI jarUra che! gAthA 18 * Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 79 anvayArtha:--(cira) ciracirakAlaM (duijamANassa) viharataH prAmAnugrAma gacchataH (va) va (dANi) idAnIM (doso) dopaH (ko) kutaH naizastidoSaH (iccevaM) ityevaM krameNa (nIvAreNa) nIvAreNa brIhivizeSakaNadAnena (sUyaraMca) makaramiva (nimaMte ti) nimaMtrayaMti-bhogavuddhi kArayantIti // 19 // ___TIkA-he munizreSTha ! 'cira" ciraM bahukAlam 'duijjamANassa' viharatAsaMyamAnuSThAnapUrvaka grAmAnugrAmaM viharatastava 'dANi' idAnImetasmin samaye (kRto) ___ punaH kahate haiM-'ciraM duijanamANasta' ityaadi| - zabdArtha-he muni zreSTha 'ciraM-ciram' bahuta kAla se 'daijjamA jasta-viharata: saMyama kA anuSThAnapUrvaka grAmAnugrAma vihAra karate hue 'taba-taba Apa ko 'dANi-idAnoM' isa samaya 'doso-doSaH' doSa 'ko-kumA' kaise ho sakatA hai 'icceva-ityevam' isa prakAra 'nivAreNa-nIvAreNa' cAvala ke dAnoM kA lobha dikhAkara 'syaraMdha-sUkaramiya' sUkara ko jaise loga phasAte haiM isI prakAra muni ko 'nimaMteti-nimaMtrayanti' bhoga bhogane ke lie nimaMtrita karate haiM // 19 // ___anvayArtha-cirakAla taka saMyama vihAra karane vAle tumheM aMSa doSa kaise laga sakatA hai ? isa prakAra bhogoM ke lie AmaMtrita karake ve loga sAdhu ko usI prakAra lubhAte haiM, jaise cAvala ke kaNoM se - zUkara ko lubhAyA jAtA hai // 19 // . jI temA tana me cha ?--'ciraM dUijjamANassa' tyA: zAya- munizreSTha 'ciraM-ciram' maI it thI 'dUijjamANassa -viharanaH' yamanA manuThAna 4 zrAbhAnuzrAma viDAra 42ta 42di 'va- tava' mApane dANi-idAnI' bhI samaye 'doso-doSaH' 5 'kao-kutaH' pIzata thapa rA cha ? 'icceva-ityevam' mA 54Are 'nIvAreNa-nIvAreNa' yAmAnA hAvAmAnA soma mA 'sUyaraMva-sU kara mitra' sU422 thA rIte bhaayuse| sAve cha tavA sAre munine 'nimaMteti-nimaMtrayanti' -sAgavAnA bhATe nimatrita cha / 1 / / sUtrArtha -dIrgha kALathI Apa saMyamanI ArAdhanA karI rahyA che, te * . have Apane koI paNa deSa spazI zake tema nathI! jevI rIte cAkhAnA dANA pAtharI daIne zukarane (sUvarane) lalacAvavAmAM Ave che, e ja pramANe leke dvArA sAdhune bhegomAM Asakta karavA prayatna karAya che. 19 TIkAtha- teo tene kahe che, "he munizreSa! Ape cirakALa paryata Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sUtrakRtAGgasUtre kutA kasmAtkAraNAt te 'doso' dopaH samaripAlanapUrvaka vihArakAriNaH sarvamapi pAeM vinaSTam / tapasA kSINaklezasya bhavano'ta: para netra pApaM saMbhavati / tapAmabhAvAdeva ato vastrAlaMkArAdibhiH kRte'pyurabhoge na te pApasaMbhAvaneti bhAvaH / 'icce' ityevaM prasAraNa sAdhu te nakavAdayaH / 'nimaMteti' nimantrayanti / nIvAreNa mUyara va nIvAreNa mukaramitra / yathA nIrArAdi dhAnyavizepANAM pralobhanaM dattvA badhikastaM mUkara garne pAtayati / tadvadime rAjAno muni pralobhya yAtanAya prayatante / he sAdho ! bhatratA cirakAlaM saMyamAnuSThAnaM kRtam , ataH paraM strIvastrAdibhogenApi bhavato doSo na bhaviSyati / evaM pralobhanapUrvakamAmanya sAdhupapi lokAH pAtayanti, sukara dhAnyadAnenaiveti bhAvaH // 19 // TIkArtha--(ve kahate haiM) he munizreSTha ! Apane cirakAlaparyanta saMyama vihAra kiyA hai arthAt saMyama kA pAlana karate hue prAmAnugrAma viya raNa kiyA hai, aba Apa ko pApa kA rUpA kaise ho sakatA hai ? saMyama pAlanapUrvaka vihAra karane vAle ke sabhI pApa naSTa ho cuke haiM / tapasyA ke dvArA Apa ke sabhI kleza kSINa ho cuke haiN| Apa ko aSa. pApa kaisA ! usa tapa ke prabhAva se aba Apa ko pApa kA sparza nahIM hogA, bhale hI Apa istra gaMdha alaMkAra Adi kA bhoga kreN| isa prakAra kaha kara ve cakravartI Adi sAdhu ko bhogopabhoga ke lie AmaMtrita karate haiN| jaise cAvala Adi ke dAnoM kA pralobhana dekara ghara (zikArI) zukara ko gaDDhe meM girAtA hai, usI prakAra ve loga muni ko parita karane ke liye prayatna karate haiN| saMyamavihAra karyo che, eTale ke saMyamanuM pAlana karatA thakA Ape grAmAnugrAmamAM vicaraNa karyuM che. saMyamanI dIrghakALa pAnta ArAdhanA karavAne lIdhe ApanA saghaLAM pApa naSTa thaI cUkyAM che. tapasyA dvArA ApanA saghaLAM pApo kSINa thaI cukayAM che have Apane pApane sparzI ja kevI rIte thaI zake? ApanA te tapanA prabhAvathI Apane pApane sparza ja nahIM thaI zake ! -vastra, gaMdha, alaMkAra Adine upabhegA karavA chatAM Apane pApa spazI zake tema nathI ? te Apa tene upaga zA mATe karatA nathI A pramANe rAjA, rAjamaMtrI, purohita Adi jo sAdhune bhegapaga pratye AkarSe che. jevI rIte cekhA adinuM pralebhana daIne zikArI bhUkarane khADAmAM pADI nAkhe che, e ja pramANe leka munine saMyamanA mArgathI calAyamAna karIne saMsArarUpa khADAmAM tenuM patana karAvavA prayatna kare che, Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam mUlam - coiyA bhikkhucariyAe acayeto javittaye / 6 . tattha maMdA visIti ujjANaMsi va dubbalA // 20 // chAyA--noditA bhikSucaryayA'zaknuvanto yApayitum / tatra mandA viSIdanti udyAna hava durbala|| ||20|| 81 anvayArthaH -- (bhikkhucariyAra) bhikSAvaryA (coiyA) nauditAH (javitta) yApayitum (acayaMtA) azaknuvantaH (tanya) tatra = tasmin saMyame (maMdA) mandAH abhiprAya yaha hai- he sAdho ! Apane dIrghakAlaparyanta saMyama kA anuSThAna kiyA hai, ataeva aba strI vastra Adi kA upayoga karane para bhI Apa ko doSa nahIM lgegaa| isa prakAra pralobhana dekara aura viSayabhogoM ke lie AmaMtrita karake rAjA Adi loga sAdhu ko patita karate haiM, jaise badhaka - zikArI ana ke kaNoM se lubhAkara zukara ko pha~sAte haiM / / 19 / 'boiyA bhikkhuriyAe' ityAdi / * zabdArtha---' bhikkhunariyAe - mikSAcaryayA sAdhuoM kI sAmAcarI ko pAlana karane ke lie 'boiyA-noditA' AcArya Adi ke dvArA prerita kie hue 'javittae - vApavitum' evaM usa sAmAcArI ke pAlanapUrvaka apanA nirvAha 'avayaM-azaknuvansa' nahIM kara sakate hue 'maMdA - mandA:' ajJAnijana 'tattha-tatra' usa saMyama meM 'vitIyaMti-diSI A kathananA bhAvArtha evA che ke- huM sAthe!! Ape dIrghakALa ta sayamanI ArAdhanA karI che, tethI have strI, rasa, AdinA upabheAga karavA chatAM paNa Apane doSa lAgaze nahI! A prakAranA praleAbhanA dvArA rAjA Adi pUrvokta leAka sAdhune viSayoArgo pratye AAkI ne tenuM patana kare che. jevI rIte zikArI ceAkhAnA kaNe! batAvIne zUne phasAve che, eja pramANe leke bhegopabhoganI sAmagrI dvArA sAdhune lalacAvIne tene sayamanA mAga thI calAyamAna kare che. 5195 'coiyA bhikkhucariyAe ' tyiAhi zabdArtha - bhivakhuriyAe - bhikSAcaryayA' sAdhumAnI sabhAyArIne pAsana 42vAnA bhATe 'coiyA-noditA:' mAyArya vagerenA dvArA prerita 'javittae - yApayitumvu te sAbhAyArInA pAsana pUrva potAnA nirvAha 'aghayatAazaknuvanta nArI zata 'maMdA - mandA: ' bhUrbha bhAthusa 'tattha-tatra' te sabhayabhAM sU0 11 , Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre jaDAH (visIyaMti) vipIdanti-zithilA bhavaMti, (ujjANaMsi) udyAne uccamArge (dubalA va) durvalA vRSamA ina amArthAH bhavantIti // 20 // TIkA--ihA''nantarye'rthe satrupanyAstasyopasaMhArArthamAha-'bhikkhucariyAe' bhikSuryAyAm bhikSUNAM sAdhunAmudhunnAvihAriNAM, cariyA caryA dazavidha-cakracAla, sAmAcArI, icchA, vithyelAdikA / lAzacaryayA-'coiyA' noditAH AcAryAdimiH preritA', sAdhanAmAcAraparipAlanAya 'javittaye' yApayitum sAdhusamAcAre azaktipantaH / svanirvAha karaNe-'acayaMtA' azaknuvantaH / 'saMdA' maMdAH kAtarAH ararasatvAH jIvAH, 'tastha' tasmin saMcamaparipAlane / 'visIyaMti' vipI. danti' zithila ho jAte haiM 'ujANasi-udyAne' ce mArga meM 'dundalAya-durbalAH' iva durza baila jo dina jAte haiM arzat lUkhaMjana saMyama se calita ho jAte haiM // 20 // * andadhArtha--bhikSucaryA arthAt lAdhu ko samAcAroM kA pAlana karane ke lie prerita kiye hue aura usakA pAlana karane meM samartha na hote hue manda sAdhu saMyama meM zithila ho jAte haiM usakA parityAga kara dete haiM, jaise ucca mArga meM arthAt baDhAtha meM durbala baila jalamartha ho jAte hai // 20 // * TIkArtha-jo viSaya pahale pratipAdana kiyA gayA hai, usakA upasaMhAra karane ke lie kahate haiM-zAstrAnusAra vihAra karane vAle muniyoM kI icchAkAra miyAkAra Adi danta prakAra kI sAmAcArI hI gaI hai| usa sAmAcArI kA pAlana karane ke liye jabda AcArya Adi ke dvArA preraNA kI jAtI hai aura sAdhu usakA pAlana karane meM samartha nahIM hote 'visIyati-viSIdanti' zithila tha ya cha, 'unnANaMsi-udyAne' yA bhAbhI 'dubalAva-durbalAH iva' huma mAvI rIte 5DI naya cha arthAt ya2 - mANasa saMyamathI calita thaI jAya che. 20 sUtrArtha-jevI rIte durbaLa baLade sIdhuM caDhANa caDavAne asamartha hoya che, eja pramANe sAdhunI samAcArInuM pAlana karavA mATe game teTale prerita karavAmAM Ave, te paNa tenuM pAlana karavAnuM sAmarthya je sAdhumAM na hoya, te sAdhu saMyamanA pAlanamAM zithila thaI jAya che ane saMyamane parityAga paNa karI nAkhe che pAra TIkAI-A uddezAnA pahelAnA sUtromAM je viSayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, te viSayane upasaMhAra karatA sUtrakAra kaDe che ke-sAdhuoe IcchAkAra, mithyAkAra Adi dasa prakAranI samAcArInuM pAlana karavuM paDe che, AcArya dvArA A sAdhu samAcArInuM pAlana karavAnI sAdhuone vAraMvAra preraNA ApavAmAM AvatI hoya che. paraMtu koI koI alpasatva, mandImati ane kAyara sAdhu tenuM Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zrRM. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam // danti, viSaNNA: zithilyasnAH saMyamarahivAH bhAnti / dRSTAntaM darzayati-'ujjA gasi' udyAne, UrdhvayAnamudyAnam , mArgasya ucca bhAgaH, tasmin udyAnAMgrabhAge, pRSThe dhRtamahAmArAH 'dubalA' durcakAH vRSabhAH / 'ba' iva yathA durvalA vRSabhAH pRSThe dhRtamahAmArA: mArgasya kacinnavonatabhAgamAsAgha tamatikramitumasamarthAH, bhAraM parityajanti / tathA saMyame mokSamArge dhRtapaMcamahAvatabhAra voDhumasamarthAH zithilavihAriNo bhavanti / yadvA mahApuruSaiH sevitaM saMyama parityajanti te.. kAtarAH iti bhAvaH // 20 // mULam-acayaMtA va lUheNaM upahANeNa tajiyA / tattha maMdA visIyaMti ujANAMsa jararagayA // 21 // chAyA--azaknuvanto lakSaNa upayAnena tarjitAH / tatra maMdA viSIdanti udyAne hi jagadgavAH // 21 // ___ anvayArthI--(heNa) rUkSega-saMyamena (acayaMtA) azaknuvantaH tathA (upa hANeNa' upayAnopratapasA (tajiyA) tanitAA pIDitAH (maMdA) mandAH kAtarAH haiM, taba ve alpalatva maMda kAyara saMyama meM viSaNNa ho jAte haiM arthAt saMyama kA parityA kara dete haiM / isa viSaya meM dRSTAnta dikhalAte haiM jaise Uce arthAt caDhAva vAle mArga meM, bhAra se lade durbala baila asamartha ho jAte hai, ule pAra nahIM kara pAte haiN| usI prakAra saMyA yA mokSa mArga meM, dhAraNa kie hue paMcamahAvatoM ke bhAra ko vahana karane meM asamartha hokara ve saMyama ko tyA dete haiM yA ve kAyara mahApuruSoM dvAra sevita saMghama kA parityAga kara dete haiM // 20 // ___. 'acayaMtA calUheNaM' ityaadi| zabdArtha--'lUheNaM-rukSeza' viSayAsvAdarahita rukSa saMthama ko pAlane meM 'acayaMtA-azaknuvantaH' asamartha tathA 'udahANeNa-upadhAdena' pAlana karavAne samartha hatA nathI, tethI teo saMyamane parityAga karIne pharI gRhavAsane svIkAra kare che. jevI rIte nirbaLa baLada sIdhA caDhANavALA mA para bhAre bejAnuM vahana karavAne asamartha hoya che, eja pramANe saMyamanA mArga-mekSamAge prayANa karanArA apasava sAdhu o paNa pAMca mahatra tathA sAdhune AcArenuM pAlana karavAne asamartha hovAne kAraNe saMyamane parityAga karI de che. daDha AtmabaLavALA puruSo ja saMyamanuM pAlana karI zake che. gAthA 20 'acayaMtA va lUheNaM' zArtha-luheNaM-rUkSega' viSayAspA 2Dita 36 sayabhane pAvamA 'avayaMtA-prazAnupanta.' 255maya tathA upahANega-upadhAnena' anazana vagaire Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deza sUtrakRtAsUtre " 'vattha' tatra saMyame (visIti) dipIti duHkhino bhavanti (ujjANaMsi) udyAne uccamArge (jaraggavA ba) jarA itra jIrNavalIvardavat duHkhitA bhavantIti // 21 // TIkA--'lUpeNaM' rUkSeNa vipayAstrAdarahitena saMyamenA''tmAnaM pAlayitum / (aMcatA) azaknuvantaH tathA 'uchANega' upadhAnena anazanAdinA vAhyAbhya ntareNopratapasA / ' vajjiyA' tarjitAH- vAghivA santaH, 'tattha' tatra saMpame 'saMdA' mandA: - kAtarAH 'visIti viSIdanti, 'ujjANaMti' udyAne udyAnAyonnatabhAge, 'jaggA' jarA 'va' iva jIrNazIrNAH atidurbalAH vRddhA palIvardA iva UrdhvA vasthita bhUbhAge-mArge yauvanasaMpannAnAM sarAhAnAmapi mahAbalIvardAnAmavasAdanaM anazana Adi vAhya aura Abhyantara ugratapa se 'tajjiyA - tarjitAH' pIDita 'saMdA - mandA' manda buddhivAve 'tastha-tatra' usa saMyama meM 'visIyaMti - viSIdati' duHkhita hote hai 'ujjamaMdi - udyAne' UMce mArga meM 'jaggA va jAgavA iba' bUDhe baila ke jaimA dukhita hote haiM ||21|| anvayArtha -- saMyama pAlana meM asamartha hote huye tathA tapazcaraNa se pIDita hokara phAyarajana saMgha meM vivAda kA anubhava karate haiM, , jaise caDhAva vAle mArga meM bUDhe baila dukhI hote haiM // 21 // C TokArtha-lakSa kA artha hai saMyala, kyoMki usameM viSayoM kA svAda nahIM honA / jo usakA pAlana karane meM asamartha hote haiM saMyamapUrvaka AtmA kA pAlana nahIM kara sakate, tathA anazana Adi bAhya tathA Abhyantara ugra tapazcaraNa meM pIr3A kA anubhava karate haiM, aise maMda bAhya bhane Alyantara tha tapathI 'sajjiyA - tarjitAH' pIDita arthAt duHjI 'maMdA - mandA' bhan yuddhivAnA 'tattha - tatra' te satyabhabhAM 'vimIyaMti - viSIdati' humita thAya che, 'ujjANaMsi - udyAne' yA bhAga bhAM 'jaragavAda - jaradgavA iva' gharaDA maLadanI jema duHkhita thAya che. / / 215 sUtrA--jevI rIte sIdhA caDhANavALA mArga para bhAre khAntanuM vahana karatAM vRddhe khaLado pIDA anubhave che, eja pramANe saMyamanuM pAlana DeravAne asamartha hoya etrA sAdhue anazana Adi tapasyAnI ArAdhanA karatAM duHkhane anubhava karIne sayama pAlana karAmAM viSAda anulave che. 615 TIkA"--rUkSa' A pada saMyamanu vAcaka che, kAraNa ke temAM viSayeAnuM AsvAdana thatuM nathI. jee tenu' (saMyama) pAlana karavAne asamartha hoya che-- AtmAne saMyamamAM deDha karavAne jee zaktimAna haiAtA nathI, evAM kAyara ane alpasattva munie anazana Adi mAhya tathA Abhyantara tapasyAmAM pIDAneA anubhava kare che. evAM maMda, kAyara sAdhune vRddha baLada sAthe sarakhAvavAmAM Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra zru. a. 3 u. 2 anukUlopasarganirUpaNam 15 saMbhAvyate / tatra kA kathA'tidurvalAnAM vRddhavalIvadardAnAm / evamAvattarahitasya dhairyazAlino vikino'pi yadA'vasAdanaM saMbhAvyate tadA kA kathA jagadupadravopadrutAnAM mandAnAmiti bhAvaH / saMyamaparipAlane'samarthAstathA tapasA bhItabhItA. mandaprajJAH sAdhakaH saMyamamArge tathA klezamanubhavanti, yathA atyuccamArge vRddhA durvalA vRSabhA iti // 21 // upasaMharannAi-bhUtrakAra:-'e' ityaadi| mUlam-evaM nimaMtaNaM lar3e mucchiyA giddhA itthiisu| * ajjhovavannA kAhiM coijjatA gayAgihaM ||22||tti bemi|| chAyA--evaM nimantraNaM lA mUcchitA gRddhAH strISu / adhyupapannAH kAmeSu nodhamAnA gatA gRham // 22 // iti brviimi|| arthAt kAyara loga usI prakAra duHkhI hote hai jisa prakAra bUDhe evaM durvala baila sIdhe car3hAva vAle vikaTa mArga meM asamartha ho jAte haiM ? aise mArga meM yauvanalampanna aura zaktizAlI baDe baDe baila bhI hAra mAna sakate haiM jo bUDhe evaM nibala daloM kI to bAta hI kyA hai| ApattoM se rahita dhairyavAn aura vivekazAlI chuni bhI hAra mAna sakate haiM to dUsaroM kA upadrava hone para adhIra loga kyoM nahIM hAra mAne ge? Azaya yaha hai ki saMyamapAlana meM asamartha aura tapasyA se pIDita hue adhairyazana sAdhu saMthama ke mArga meM kleza kA anubhava karate hai jaise bUDhe evaM durbala baila caDhAva vAle mArga meM duHkhI hote hai // 21 // Avela che. jevI rIte vRddha, nirbaLa baLade sIdhA caDhANavALA vikaTa mAge para bejAnuM vahana karatA pIDA anubhave che, e ja pramANe a5satva, kAyara puruSe paNa saMyamabhAranuM vahana karatA pIDA anubhave che. sIdhA caDhANavALA mArga para bejAnuM vahana karavAmAM yauvana ane zaktisaMpanna baLade paNa je pAchAM paDe che, te vRddha ane nibaLa baLadanI to vAta ja zI karavI? eja pramANe ugra upasargo ane parISaho AvI paDe tyAre bhalabhalA dheyavAna ane vivekazALI munio paNa saMyamanA mArgethI calAyamAna thaI jAya che, to adhIra ane kAyara munijananI te vAta ja zI karavI? - A kathanane bhAvArtha e che ke jevI rIte vRddha ane kamajora baLade caDhANavALo mArga kApatAM duHkhI thAya che, e ja pramANe alapasava ane abairyavAna sAdhue saMyamabhAranuM vahana karavAmAM kalezane anubhava kare che, kAraNa ke teo pAMca mahAvrata, sAdhu sAmAcArI ane tapasyA AdinuM pAlana karavAne asamartha hoya che. '121 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtokasatre ___ anvayArthaH -- (evaM) evamuktapakAreNa (nimaMtaNa) nimaMtraNamAmaMtraNaM (la ) labdhvA (mucchiyA) mUchitAH (ityIsu giddhA) strIpu gRdvA-gRddhimAvAgatAH (kAmehiM) kAmaiH (ajhopavanA) adhyupapanAH (coijjatA) nodyamAnAH (giha) gRha (gayA) gatA iti // 22 // ____TIkA--'evaM' evam pUrvoktarakArega, rAjA'mAtyatrAhma gAdibhiH / nimaM. taNaM' nimantraNam anukUlaparIpaharUpayogabhogAya 'lathu labdhyAmApya 'mucchiyA' 'eva nimaMtaNaM lachu' ityAdi / zabdArtha---evaM-evam' pUrvokta prakAra se nimaMtaNa-nimaMtraNam' anukUla parISaharUpI Aga logane ke lie AmaMtraNa 'ladhu-ladhvA' pAkara 'cchiyA-chittAH' kAma bhogoM meM AkSata 'itthIlu-giddhA' tripu gRddhAH striyoM meM Asakti kAle aura kAleha-zAmA kAma bhogoM meM ajjhovavannA-adhyupapannAH' ittacitta puruSa 'cohajjanA-nodyamAnAH' saMyama pAlane ke liye AcArya Adi ke chora prerita karane para bhI 'gahagRham' ghara ko 'nayA-galA' cale jAte haiM // 22 // ___anvayArtha isa prakAra AmaMtraNa pAkara lohagrasta hokara striyoM meM evaM kAmabhogoM meM Asakta bane hue kAI kApara sAdhaka saMyama pAlana kI preraNA pAkara mI punaH ghara lauTa gae haiM // 22 // TIkArtha- pUrvokta prakAra se rAmA, amAtya, brAhmaNa Adi ke dvArA anukUla parISaharUra loga bhogane kA nimantraNa pAkara mohagrasta yana 'evaM nimataNaM laTuM' tya6i zahAtha-evaM-evas' pUrvarita 42thI 'nimaMtaNa-nimaMtraNam' manu 5zeSa33pI sAgavAnA bhATa mAtra 'ladbhu-lambA' yAbhAna 'mucchiyA -mUchinAH' mAgomA yAsata 'itthIsu giddhA' tripu gRddhAH zriyAmA mAsahita bhane 'kAmehiM-kAmaH' asale gomA 'ajJavadantA-adhyupapannAH' ttizrita 535 'coijjanA-nodyamAnAH' sayama pAvana mATe gAyA mere dvArA prerita 423 // cha / 55 'giha-gRham' dhare 'gayA-tAH' chAya. // 22 // sUvA- A prakAre rAjAo Adi dvArA AmaMtraNa maLavAne kAraNe, kAyara sAdhue mehasta thaIne, tathA strIo ane kAmagomAM Asakta thaIne, a ya Adi dvArA saMyamamAM avicala rahevAnI preraNA maLavA chatAM paNa saMyamane tyAga karIne guDAsamAM AvI gayAnA ghaNA dAkhalAo mojuda che para Aya-pUrvarita prAre zata, amAtya, brAhmaNe, kSatriya mAhidvArA anukULa parISaha rUpa lega bhegavavAnuM nimaMtraNa maLavAne kAraNe keTalAya kAyara Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anukUlopalaganirUpaNam 87 mUcchitAH AsaktAH kAmabhoge 'itthI' strISu 'giddhA' zRddhA:=bhUcchitA= 'kAmehi' kAmaiH kAmabhogeSu 'ajjhe ravannA' badhyupapannAH dattacetasaH samAsattA iti yAvat / 'coijjaMtA nodyamAnA=saMyamapAlanAya meritAH AcAryAdibhiH / 'gihaM gayA' gRhaM gatAH, preritAstu saMyamapAlanAya, kintu samUlamabahatya saMyama gRhaM gatAH / viSayopayogakaraNabhUtaM vastrAstyAdidArapUrvaka vizlobhitA vipayopabhogaM prati rAjAdibhinimantraNaM saMprApya gurukarmANaH saMyamapAlane kArAH jIvAH sthAdiSu samAsaktacittAH matrajyA parityajya gRhavAsino bhavanti / iti zabdaH uddezakaparisamApti bodhakaH / mudharmasvAmI kathayati jaMbusvAminaM prati tIrthakaroditaM vacanamahaM bravImi iti // 22 // iti zrI vizvavikhyAtajagadnallabhAdipadabhUpitavAlabrahmacAri 'jainAcArya pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitAyAM zrI "samayArthabodhinyAkhyAyA" ___vyAkhyAyAM tRtIyAdhyayanasya dvitIyoddezakaH samAptaH // 3-2 // kara tathA zAmalogoM meM gRddha hokara tathA striyoM meM Asakta hokara AcArya Adi ke dvArA saMyama kA pAlana karane kI preraNA hone para bhI saMyama ko naSTa karake ghara lauTa gaye haiN| abhiprAya yaha hai ki viSayabhoga ke sAdhana bana hAdhI Adi ke dAna dvArA viSayopabhoga ke lie lubhAe hue, rAjA Adi kA nimantraNa pAkara guhakarmI evaM saMyama ke pAlana meM kAyara jIva striyoM Adi meM Asakta citta hokara dIkSA ko tyAga dete haiM aura gRSmaNa bana jAte haiN| ___ "iti" zabda uddezaka kI samApti kA sUcaka hai| sudharmAsvAmI jambUsvAmI se kahate haiM-maiM tIthe karokta vacana hI tumheM kahatA // 22 // sAdhue saMyamano tyAga karIne ghera pAchAM pharI gayAnA dAkhalAo maLI Ave che. evAM sAdhuone AcAryo dvArA saMyamanA mArge sthira rahIne AtmakalyANa sAdhavAnI preraNA te maLatI ja hoya che, paraMtu rAjA Adi pUkti saMsArI leke temane kAma pratye AkarSavA prayatna karatA hoya che. te kAraNe strIomAM tathA kAmamAM Asakta thaIne te kAyara, gurukarmA sAdhuo saMyamane mArga cheDI daIne saMsAramAM punaH praveza kare che. 'iti' mA 56 asAnI sabhAsinusUya che. sudhA svAmI potAnA ziSyone kahe che... Apane je upadeza Ape che, te tIrthakara dvArA prapitApAthI prabhAzubhUta che.' // 22 // .. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtra ||ath tRtIyoddezakaH mArabhyate // upasargaparijJAyAM kathito dvitIyoddezakaH / adhunA tRtIyodezakaH prArabhyate / ihAnantaroddezava dvaye'tukUlapatikUlopasargayo nirUpaNaM kRtam / tarUpasa ratapaHsaMyamavirAdhanA bhavatIti tRtIyodeza ke pratipAdayiSyati / anena saMbandhelA''Alasya tRtIyoddezakasyedamAdimaM traM-'jahA saMgAma' ityaadi| mUlam-jahA saMgAkhakAlaMki piTuo bhIru vehai / valayaM gahamAM ghUmaM koi jANai parAjayaM // 1 // chAyA-yathA saMgrAmakAle pRSTato mIla prekSate / balayaM gahanamAcchAdakaM ko jAnAti parAjayam // 1 // tIlA uddezaka upasargaparikSA adhyayana ke dUsarA uddeze kA vyAkhyAna ho cukA / aba tIsarA uddezaka kA prArambha kiyA jAtA hai| pUrva ke do uddezakoM meM pratikUla aura anukUla upaloM kA nirUpaNa kiyA gayA hai| una upasagoM se tapa aura saMyama kI cirAdhanA hotI hai, yaha viSaya tRtIya uddezana meM pratipAdana kiyA jAegA / isa sambandha se Ae hue isa uddeze kA yaha Adi thunna hai-'jahA saMgAmaH' ityaadi| zabdArtha-'jahA-yathA' jaise saMgAlakAleSi-saMgrAmakAle' zatru ke sAtha yuddha ke avasara meM 'zrIru-bhI' kAyara puruSa 'viTumo-pRSTataH' pIche kI ora 'valayaM-ghalayam' gAdika 'mahaNaM-gahanam' gahana sthAna 'NUma-AcchAdakas' valayAkAra chipA huA sthAna parvata ke guhAdika trI dezAnA maarlupasarga parijJA adhyayanane bIjo uddezaka pUro thaye, have trIjA uddezakano prAraMbha thAya che. pahelA be uddezakamAM pratikULa ane anukULa upasargonI prarUpaNa karavAmAM AvI che. te upasargo vaDe tapa ane saMyamanI virAdhanA thAya che, A viSayanuM A trIjA uddezakamAM pratipAdana karavAmAM Avaze. AgalA uddezaka sAthe A prakArane saMbaMdha dharAvatA A uddezakanuM paheluM sUtra A prabhArI che.-'jahA saMgAma0' tyahi zArtha-'jahA-yathA' 2vIzata 'saMgAmakAlaMmi-saMgrAmakAle' zatrunI sArthanA yuddhatA avasaramA 'bhIr3a-bhIruH' 4152 531 'piTThao-pRSTataH' pAchanI mA 'valayaM-balayam' pAyA.2 zatAhi 'gahaNaM-gahanam' gahana sthAna 'NUma-bAcchAdukam' chupAya sthAna, patanI zuzavANu pore sthAna 'vehai-prekSate' ne cha Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra.zru. a.3 u.2 upasargajanyatapaHsaMyamavirAdhanAni0 89 anvayArtha-(jahA) yathA (saMgAmakAlaMmi) saMgrAmakAle ripuyuddhAvasare prApte sati (bhIra) bhIruH kAtaraH (piTThabho) pRSThatA-prathamataH (valayaM) valayam valayAkAra gartAdikaM (gahaNaM) dhavAdivRkSAdigahanasthAnam (zamaM) AcchAdakaM pacchannaM giriguhAdikaM (vehai) prekSate (parAjaya) parAjayaM (ko jANai) ko jAnAti iti // 1 // TIkA-kaThinArthA'vabodho mandamatInAM na dRSTAntamantareNa saMmavati / sati ca dRSTAnte kaThinArthopyavavudhyate / iti anvayavyatirekAbhyAM mandamatInAm arthA'vabodhe dRSTAntasya kAraNatA samadhigatA, iti prathamato dRSTAntameva darzayatipratipAdyArthA'vabodhe-'jahe' ityAdi / 'jahA' yathA 'saMgAmakAlaMmi' saMgrAmakAle, sthAna 'vehai-prekSate' dekhatA hai 'parAjaya-parAjayam' kisakA parAjaya hogA 'ko jANai-ko jAnAti' kauna jAnatA hai // 1 // ___andhayArtha-jaise saMgrAma kA avasara Ane para bhIru puruSa prAraMbha meM hI pIche kI tarapha golAkAra khaDA, gahana arthAt vRkSavela Adi se AcchAdita gahana sthAna evaM parvata kI guphA Adi dekhatA hai (aura socatA hai ki) kauna jAne parAjaya ho jAe // 1 // TIkArtha--mandabuddhiziSya dRSTAnta ke vinA kaThina artha ko nahIM samajha sakate / dRSTAnta ho to kaThina artha bhI samajha meM A jAtA hai| isa prakAra anvaya aura vyatireka ke dvArA manda matiyoM ke liye artha 'samajhane meM dRSTAnta kAraNa hai, yaha bAta siddha hai| ataeva yahAM jo artha kahA jAne vAlA hai, usako samajhAne ke lie sarvaprathama dRSTAnta hI pradazita kiyA jAtA hai| vaha isa prakAra se hai jaise yuddha kA avasara upasthita 'parAjaya-parAjayam' honA 52 / 045 tharI ? 'ko jANai-ko jAnAti' ke jANe che? 1 sUtrArtha-cuddhane prasaMga AvI paDe tyAre bhIru puruSa yuddhanA prAraMbhe ja, pAchaLanI bAjue goLAkAra khAI, vRkSo ane latAothI AcchAdita gahana sthAna ane parvatanI guphA Adi chupAI javA lAyaka sthAnI ja tapAsa karatA rahe che, kAraNa ke tene evo Dara rahe che ke yuddhamAM kadAca parAjaya paNa thAya! . TIkAI-mada buddhivALo ziSya daSTAnta dvArA kaThaNamAM kaThaNamAM arthane paNa samajI zake che. A prakAre anvaya ane vyatireka dvArA artha samajavAnA kAryamAM mandImati ziSyane mATe daSTAnta madada rUpa thaI paDe che, A vAta te 'siddha ja che. tethI pite je viSaya samajAvavA mAge che. tenuM sUtrakAre daSTAnta su012 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAmasUtre saMgrAmasamaye upasthite sati 'bhIrU' bhImA pravalazatruparagatIkSNAzikuntazakti prabhRtizastrAghAtena vibheti yaH sa bhIruH kAtaraH puruSaH 'piTao' pRSThatA prathamata eca 'valayaM' vala yam-parikhAs , yatra jalaM valayAkAreNa vyavasthitaM bhavati, tAdRzaM 'durgasthAnam / tathA 'gahaNaM' gahanam , kaThinaravAnaM duHkha nirgamayadezagAdikaM sthA'nam / tathA-'zUma' AcchAdakaM vRkSAdibhizatIrNa girigRhAdirathAnam 'vehai' pekSate-pazyati AtmanastrANAya bhIruH puruSa evaM cintayati-parAjaya' parAjayam kokaH 'jANaI' jAnAti, kadAcidalpavalo'pi jati, bATo'pi parAjayam AsAdayati / prathamata evA''tmano rakSaNAya sthAnamanveSayati / yataH jIvana naro bhadrazatAni pazyet' iti / tasmAt padhAta eda svaprANANasthAnamavalokayati / hone para, sabala zatru ke dvArA atyanta lIkSNa talavAra, lAlA zakti Adi zastroM ke AghAta se Darane vAlA bhIru arthAt jJAyara puruSa pahale se hI, pIche kI ora balaya yA parikhA ko, jisameM jala golAkAra rUpa meM rahatA hai, dekhatA hai| adhavA baha gahana arthAt aise kaThina sthAna ko : dekhatA hai, jahAM vaDI kaThinAI se pradeza kiyA jAya yA nikalA jaae| yA vaha vRkSa Adi se AcchAdita giri guptA Adi sthAnoM ko anveSaNa karatA hai| vaha bhIru locatA hai parAjaya ko kauna jAnatA hai| kabhI kabhI nirbala bhI jIta jAtA hai aura balavAn zrI hAra jAtA hai| aisA socakara vaha apane prANa bacAne ke lie pahale se hI sthAna kItalAza karatA hai| kyoMki kahA hai-'jIvan na bhadra zatAni pazyet' ityaadi| dvArA ja ahIM pratipAdana karyuM che-jevI rIte yuddhane prasaMga AvI paDe tyAre sabaLa zatrunA atyaMta tIkSaNa talavAra, tIra, bhAlA Adi zonA ghAthI DaranAre kAyara puruSa pahelethI ja pAI javA lAyaka sthAnonI zodha karate rahe che. evAM sthAne ahIM gaNAvavAmAM AvyAM che-cAre bAju pANIthI gherAyeluM duzmana praveza na karI zake evuM sthaLa, jyAM praveza karavAmAM ghaNI muzkelI paDe evuM gahana sthAna, vRkSe ane latAothI AcchAdita giriguphA Adi sthAnonI te zela karato rahe che. tene evo vicAra thAya che ke yuddhamAM jya thaze ke parAjaya thaze te kazuM jANe che? kayAreka nirbaLa duzmano vijaya meLave che ane zuravIra hArI jAya che. A pramANe vicAra karIne te potAnAM prANa bacAvavAne mATe pahelethI ja AzrayasthAnanI zodha kare che kahyuM paNa cha -'jIvan naro bhadrazatAni pazyet' 'pte| na2 iMdrI pAbha-bhANusa pte| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 7.2 upasargajanyatapAsaMyamavirAdhanAni0 91 yathA kAtaraH puruSaH saMgrAmAtmAgeva yadi kadAcinmama parAjayaH upasthito bhavettadA mayA kiM karaNIyaM kathaM vA''tmA rakSagIya ityAdivivArya svarakSaNAya Adita evaM durgAdInAmanveSaNaM karoti // 1 // malam-muhuttANaM muhuttasla muhutto hoi taarilo| parAjiyA'basappAmo iti bhIru uvahai // 2 // chAyA-muhUrtAnAM muhUrtasya muhUtau bhavati tAdRzaH / parAjitA avasAmaH iti bhIrurupekSate // 2 // 'manuSya jIvita rahe to baiMkaDo kalyANa dekhatA hai|' ataH yaha apane prANoM ke rakSaNa ke lie pahale se hI sthAna kI khoja karatA hai| . Azaya yaha hai ki kAyara puruSa saMgrAma se pahale hI, pIche kI ora. durga Adi sthAnoM ko dekhatA hai ki kadAcityU parAjaya kA sAmanA karanA paDA to meM pIche bhAgakara kahAM chipUnA aura apane prANa pacAUMgA // 1 // zabdArtha-'hutANaM-muhUtAnAm' bahuta muhUtau kA 'huttassamuhattasya' athavA eka muhata kA 'tArito-tAdRzaH' koI aisA 'muTutto hoi-muhUtoM bhavati' avarUra hotA hai 'parAjiyA-parAjitAH' zatru se parAjita hama 'aksappAmo-avasAmaH' jahAM chipa sake 'iti-iti' aise sthAna ko 'zrIrA-bhIma.' kAghara puruSa 'ubehada-upekSate' socatA hai // 2 // rahe te eNka kalyANakArI prasaMgo dekhe che A prakArano vicAra karIne kAyapuruSa pahelethI ja pitAnA prANanuM rakSaNa karI zakAya evA sthAnanI zodha karatA ja rahe che. - A kathanane bhAvArtha e che ke kAyara puruSa saMgrAmanI zarUAta thayA pahelAM ja potAnAM prANanI rakSAne vicAra karyA kare che. kadAca yuddhamAM parAjaya thAya te pIchehaTha karIne kayAM chUpAI javAthI potAnA prANonI rakSA thaI zakaze, tene vicAra te pahelethI ja karI rAkhe che. koI kille, parvatanI guphA Adi AzrayasthAne te dayAnamAM rAkhI le che gAthA 1 * zA--'muhuttANaM-muhUrtAnAm' ma bhuttAnu 'muhuttassa-muhurtasya' mathavA me muDUtanu ,'tArikha-tAza.' 17 vA 'muhutto hoi-muhUttoM bhavati' apasa2 hAya che 'parAjiyAM-para jitA.' zatruthI 5ird mame 'avakhappAmoavasargamaH' yAM chupA zakIle 'iti-iti' vA sthAnane 'bhIrU- bhImara 531 'uvehai-upekSave' piyAre che. // 2 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgahane __ anvayArthaH-(muhuttANaM) muhurtAnAm (muhuttassa) muhUrtasyaikasya (tAriso) tAdRzaH (bahutto hoi) muhUtau'vasaraH bhavati (parAjiyA) parAjitAH zatrubhiH (avasappAmo) avasAmaH (iti) iti (bhIru) bhIruH kAtaraH (uvehai) upekSate-zaraNamiti / / 2 / / TIkA'muhuttANaM' muhUrtAnAM kSaNAnAm anekepAm, athavA 'muhuvassa' muhUrtasyaikasyaiva 'tAriso' tAdRzaH 'muTutto' muhUrtaH kAlavizepalakSaNo'vasaraH 'hoi' bhavati, na sarvasmin eva kAle jayA parAjayo vA saMbhavati / tatraivaM vyavasthite yadi vayaM 'parAjiyA avasappAmo' parAjitAH santaH avsaamH| iti evaM rUpeNa 'bhIru' bhIru:-kAyaraH puruSaH 'uvehaI upekSApatpratIkArAya durgAdInAM zaraNaM prathamataH eva prekSate, manasi cintayanti sthAnAdikam / yadi mAzasya maraNanimittaM yuddhe upasthitaM bhavettadA AtmarakSaNArtha sthAnamavalokayati iti // 2 // ____ anvayArtha--aneka muharoM meM yA eka muharta meM aisA avasara hotA hai jabaki jaya parAjaya hotI hai / zatru se parAjita hokara hama kahAM bhAgege? aisA socakara kAyara puruSa zaraNabhUta sthAna kA anveSaNa karatA hai // 2 // ____TIkA--bahuta se muhattoM se athavA eka hI muhUrta meM aisA eka avasara rUpa kSaNa hotA hai jaba ki jaya parAjaya kA nizcaya hotA hai / sabhI kAloM meM jaya parAjaya nahIM huA karate / kadAcit parAjaya kA avasara A jAya to hama pIche bhAga sake, aisA socakara kAyara puruSa Apatti ke pratIkAra ke lie durga-killA Adi ko pahale se hI dekha rakhatA hai| tAtparya yaha hai ki yuddha meM yadi mRtyu kA koI nimitta upasthita ho jAya to AtmarakSA ke lie sthAna kI khoja karatA hai // 2 // sUtrArtha--aneka muhUrtomAM athavA eka muhUrtamAM evo avasara Ave che ke jyAre jaya parAjaya nakakI thAya che. kadAca yuddhamAM parAjita thaIne bhAgavuM paDe, te kyAM bhAgI javAthI Azraya maLI zakaze, tene kAyara puruSo pahelethI ja vicAra karI le che. para TIkArthaghaNuM muhUrtomAM athavA eka ja muhUrtamAM, jayaparAyane nizcaya karAvanAra te eka ja avasararUpa kSaNa prApta thAya che. jIvanamAM jaya parAjayane prasaMga kAyama prApta thatuM nathI. kayAreka jayane prasaMga prApta thAya che ane kyAreka parAjayane prasaMga paNa prApta thAya che. kadAca yuddhamAM parAjaya thAya duzmananA hAthe maravA karatAM bhAgI jaIne jAna bacavavAnuM kAyara puruSane vadhu game che. tethI Azraya maLI rahe evAM duga Adi sthAne te dhyAnamAM rAkhI le che. yuddhamAM parAjita thaIne mRtyune bheTavAne badale te kAyara puruSa te durgAdimAM nAsI jaIne pitAnAM prANa bacAve che. gAthA rA Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u.1 upasargajanyatapaHsaMyamavirAdhanAni0 93 da sUtram - evaM tu samaNAeMge avalaM naJcANa appagaM / 7 12 11 farai bhayaM disa avikappatimaM suyaM // 3 // chAyA - evaM tu zramaNA eke avalaM jJAtvA khalvAtmAnam / anAgataM bhayaM dRSTvA kalpantIdaM zrutam // 3 // anvayArtha:- ( evaM tu) evaM tu (ege samaNA) eke zramaNAH - alpamatayaH (adhyai) AtmAnam (avalaM) avalaM - yAvajjIvasaMyama bhAravahana samartham (NaccA Na) jJAtvA khala (aNAgayaM) anAgataM (bhayaM dissa) bhayaM dRSTvA (imaM surya) idaM vyAkaraNagaNitAdizrutam (avikappaMti) avakalpayanti iti // 32 // TIkA- ' evaM evam pUrvoktadRSTAntena - 'ege samaNA' eke zramaNAH = eke zabdArtha -- 'evaM tu evaM tu' isa prakAra 'ege samaNA - eke zramaNaH ' koI alpa mativAle zramaNa 'apparga - AtmAnam' apane ko 'alaM -abalam' jIvanaparyanta saMyama pAlana karane meM asamartha 'NaccA Na-jJAzvA khalu' jAnakara 'aNAmayaM - anAgatam ' bhaviSyakAla ke 'bhayaM dissa bhayaM dRSTvA ' bhaya ko dekhakara 'imaM - suyaM idaM zrutam' vyAkaraNa evaM jyotiSa Adi ko 'avikati- avikalpayanti' apane nirvAha kA sAdhana banAte haiM // 3 // anvayArtha - - isI prakAra koI koI alpamati zramaNa apane ko nirbala arthAt jIvanaparyanta saMyama kA bhAra vahana karane meM asamartha jAnakara bhAvI bhaya ko dekhakara vyAkaraNa gaNita Adi zruta kI kalpanA karate haiM // 3 // TIkArtha-- pUrvokta dRSTAnta ke anusAra koI koI alpatva kAyara zabdArtha----evaM tu-evaM-tu' mA are 'ege - samaNA - eke zramaNAH' ahyaNuddhivANA zrabhaSya 'appa - AtmAnam' potAne 'abalaM - abalam' lavana paryaMta satyabha pAlane 42vAmAM asamartha' 'jaccA Na jJAtvA khalu' lakhIne 'aNAgayaM - anA' gatam" bhaviSyaajanA "bhayaM dissa bhayaM dRSTvA' layane lene 'imaM suyaM idaM zrutam' vyA42Su yeva N jyotiSa vagerene 'avikappaMti - avikalpayanti' ghotAnA nirvAnu sAdhana manAve che. // 3 // sUtrA--eja pramANe kAI kAi alpamati sAdhuM saMyama rUpa bhAranuM jIvanaparyaMta vahana karavAne peAtAnI jAtane asamartha mAnIne, bhAvI bhayane joIne vyAkaraNa, gaNita, Adi zratanI kalpanA kare che, prA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUtrakRtaGgisUtra alpasattvAH kAtarAH sAdhavaH 'appagaM' AtmAnaM svAtmAnam 'avalaM' avalaMbalarahim , yAvajjIvanaM saMyamamAraM voDhumazakyam 'nacA Na' jJAtvA khalu avamRzya, yAvajjIvana saMyamasya pAlanakaraNe asmadAtmavalaM nAstIti vicArya / tathA 'aNAgayaM' anAgatam, bhaviSyatkAlikam 'bhayaM' bhayam-zItoSNAdiparISahopasargajanitaMbhayam 'dissa' dRSTvA imaM chu yam' idaM zrutam- vyAkaraNagaNita vaidyakamaMtrAdizAstrAdikaM jIvikAsAdhakameva / 'avikappaMti' avikalpayanti jIvikAyAH sAdhanaM manyate / __yathA-kAtaraH puruSo yuddhe AtmatrANAya durgAdikaM sAdhanamanveSayati / tathAye ke vitsAghavo'pi sa yamaparipAlanasAmarthAbhAva vimRzya. svakIyatrANAya jIvikAsAdhanAya ca vyAkaraNAyurvedajyoti zAstrAdikameva nirNayanti iti // 3 // sAdhu apane Apa ko yAdajIvana saMyamabhAra vahana karane meM asamartha lamajhakara arthAt jIvanaparyanta saMyala kA pAlana karane meM Atmaghala kA abhAva jAnakara tathA aviSyat kAlIna zIta uSNa Adi parISahoM evaM upaloM se utpanna hone vAle bhaya ko dekhakara vyAkaraNa gaNita vaidyakamaMtra Adi zAstroM ko AjIvikA kA sAdhana dhanAte haiN| tAtparya yaha hai ki jaile phAyara puruSa yuddha meM AtmarakSaNa ke lie durga Adi sAdhanoM kA anveSaNa karatA hai, usI prakAra koI koI sAdhu laMyama kA paricAlana karane meM apanI asamarthatA jAnakara apanI rakSA ke liye evaM AjIvikA ke liye vyAkaraNa Ayurveda, jyotiSa Adi zAstroM kA avalambana lete haiM // 3 // TIkAI-AgaLa batAvelA dUtamAna kAyara puruSanI jema kaI kaI apasava kAyara sAdhu paNa e vicAra kare che ke huM jIvanaparyata saMyama bhAratuM vahana karI zakIza nahIM. tenAmAM AtmabaLane abhAva hovAne kAraNe tene e vicAra thayA kare che ke zIta, uNu Adi ugra parISahane huM jIvanaparyata sahana karI zakIza nahIM. mAre game tyAre saMyamano mArga cheDIne gRDhavAsa svIkAra paDaze. A prakAranA vicArathI prerAIne te vyAkaraNa, gaNita, vaiidaka, tipa Adi zAnuM adhyayana karIne bhaviSyamAM tenA dvArA pitAnI AjIvikA calAvavAno vicAra kare che. jevI rIte kAyara puruSa yuddhanA bhayathI durga kilA Adi AzrayasthAnonuM anveSaNa kare che, e ja pramANe kaI keI sAdhu saMyamanuM paripAlana karavAne pote asamartha che evuM samajIne, pitAvIrakSAne mATe tathA AjIvikAne mATe vyAkara, Ayurveda jyotiSa, Adi zastrane AdhAra le che.-bhaviSyamAM tenA dvArA pitAnuM gujarAna calAvavAnuM vicAra kare che. gAthA - 3 - Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.2 upasargajanyatapaHsaMyamavirAdhanAni0 -25 alpasatvo jIva itthara pi vikalpayati, tadiha satrakAro darzapati ko jANaI' ityaadi| mUlam-ko jANai diUvAtaM itthIo udagAu vaa|| coijatA pAkhAmo Na No asthi pakappiyaM // 4 // - chAyA-ho jAnAti vyApAtaM strIto udakAdavA / ... nodyamAnA pakSyAmo na no'sti makalpitam // 4 // . . anvayArtha:--(itthIo) strItaH (udagAuvA) udakAra-cA (viuvAtaM) vyApAtaM saMyamajIvitAt bhrazaM (ko jApai) ko jAnAti (No) ma asmAkam (pakazyi ) alpasanda jIva ailA bhI vicAra karatA hai yaha dikhalAte hue zunakAra kahate haiM-'ko jANai' ityAdi / zabdArtha--'ithio-strItalI se 'udagAu bAM-udakAtvA athavA udaka nAma kacce jala se viUvAtaM-vyApAtam' merA saMyama bhraSTa ho jAyagA 'ko jANaI-ko jAnAti' yaha kauna jAnatA hai ? 'No-lo'mere pAsa 'paphappiyaM-prakalpitam' pahale kA upArjita dravya bhI 'Na asthinAsti' nahIM hai isaliye 'ceijjaMtA-nocamAnaH' kisI ke pUchane para hama hastazikSA aura dhanurveda Adi ko 'pavakhAmo-pravakSyAmaH' btaavege| 4 // . . .anvayArtha--kauna jAne strI yA jala ke nimitta se saMcama le, bhraSTa honA paDe ? pahale upArjana kiyA huA dravya hai nahIM / ata: dUsaroM ke pUchane para dhanurvidyA Adi kA upadeza kareMge // 4 // : . . . . . - te alpasarva kAyara sAdhu kevA kevA vicAra kare che, te satrakAra have aTa 42 cha-'ko jANai' tyAdi, zahA--'ithio-strItaH' khIthI 'udagAupA-udakAtavA' athavA 63 nAma yA pANIdhI 'viUvAtaM-vyApAtam' maare| sayamA bhraSTa tha ze ko jANai-ko jAnAti' mA onii cha ? 'No-no' bhArI pAse pakAspiyaM -prakalpitam-paDasAnu ti ghana 56 'Na asthi-nAsti': nathI, sarasA bhATa 'ceijjaMtA-nodyamAnAH' na pUchapAthI sametazikSA mane dhanu parene 'pavakkhAmo-pravakSyAmaH' matAvIzu // 4 // sUtrArtha--kene khabara che ke strI athavA jala Adine kAraNe saMyamanA bhAge thA 4yAra,aSTa thavu. 5-! pakhai S 1 429 dra0ya, che nahI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 sUtrakRtAGgasUtre makalita samupANim dravyamapi (Na asthi) nAsti, ataH (coijjaMtA) nodyamAnAH parapRSTAH santaH (paraka khAmo) pravakSyAmaH dhanurvidyAdikaM kathayiSyAma iti // 4 // TIkA-'itthIbho' striyaH sakAzAt 'udakAu vA athavA-udakAt jalAt strIparISahAda vRSTathupadravAdvA, ityevaM te 'lpasatvAH vivecayanti, pANino'lpasatvA bhavanti, karmaNAM ca vicitrA gatividyate. anekAni pramAdasthAnAni vidyante / ataH ka Rte sarvajJAt jAnAti, mama saMyamAt patanaM kena hetunA syAt / kiM strI parIpahAt jalopavAdvA iti te kAtarAH zocanti / tathA 'go' nA=asmAkaM kimapi / 'pApiyaM' prakalpitam , pUrvopArjitaM dravyamapi / 'Na asthi' na asti, ataH 'coijjatA' nodyamAnaH pareNa pRcchayamAnAH / 'pavikkhAma' pravakSyAmaH, dhanurvedA''yurvedajyotiHzAstrAdikaM vA kathayiSyAmaH / ityevaM rUpeNa te manda TIkArtha-ve alpalatva prANI isa prakAra vicAra karate haiM-prANiyoM kI zakti alpa hotI hai aura karmoM kI gati vicitra hotI hai| pramAda ke aneka sthAna haiM / ataeva sarvajJa ke sivAya kauna jAna sakatA hai ki kisa kAraNa se maiM saMyama se patita ho jAUM? saMbhava hai strI ke parISaha se athavA jala ke upadrava se merA patana ho jAya ! kAyara puruSa isa prakAra kA vicAra karate haiM / ve yaha bhI socate haiM ki hamAre pAsa pUrvopArjita kucha bhI dravya nahIM hai| use upArjita karane ke lie dasaroM ke prazna karane para dhanurveda (dhanuSa calAne kI vidyA) Ayurveda, jyotiSa Adi kA kathana kreNge| aisA vicAra kara ve mandamati vyaaktethI jotiSa, Aveda, dhanurvidyA Adi mArA jJAnane dravyopArjanane mATe upaga karIza, jhA TIkArtha-te alpasarva sAdhu e vicAra kare che ke-ApaNI zakti maryAdita hoya che ane karmonI gati vicitra hoya che. pramAdanAM aneka sthAna majuda che. tethI sarvajJa bhagavAn sivAya evuM koNa jANI zakavAne samartha che ke huM kyAre saMyamanA mArgethI bhraSTa thaIza? strInA parISahathI athavA jaLanA upadravathI paNa mAruM patana thaI zakavAne saMbhava che. saMyamano parityAga karyA bAda mAre mATe AjIvikAne prazna upasthita thaze mArI pAse parvopArjita dhana te che nahIM, te mAruM gujarAna kevI rIte calAvIza? A sAdhujIvanamAM vyAkaraNa, tiSa. dhanurvidhA, Ayurveda AdinuM adhyayana karyuM haze, te tenA dvArA mArI AjIvikA calAvI zakAze A prakAranA vicArathI prerAIne te dhanurveda, tiSa, Ayurveda Adi laukika zAstranA Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.2 upasargajanyatapAsaMyamavirAdhanAni0 97. matayo vicArya vyAkaraNAdilaukikazAstre prayatna survanti / kintu prayatamAnA api te mandabhAgAH abhilapitArtha naitra prApnuvanti / mokSavidyArUpaM bIjaM zAMtirUpaM phalamutpAdayati, tena vidyAvI jena yadi kazcid dhanamabhilapet tathA tasya parizramo yadi viphalo bhavettadA kimAzcaryam vastUnAM phalaM niyataM bhavati, ato yasya yat phalam vadatiriktaM phalam naiva dadAti yathA zAlyaMkuram na janayati yakvIjamiti / tathA cokam "upazamaphalAda vidyA bIjAraphalaM dhanamicchatAs / bhavati viphalo yaghAyAsaratudana kimadbhutam // 1 // " raNa Adi lautika zAstra meM udyA karate haiM parantu prayatna karane para bhI ve abhAge apanA abhISTa nahIM prApta kara pAte / mokSavidyAlaya bIja zAnti rUpI phala ko utpanna karatA hai| usa vidyAvIja meM yadi koI dhana kI abhilASA karatA hai aura usakA parizrama niSphala hotA hai to hameM kyA Azcarya hai ? pratyeka vastu kA phala niyata hotA hai / jisa vastu kA jo phala hai vaha usake atirikta phala nahIM detI, jasle zAli (bAdala) ke aMgura pa kA bIja ko utpanna nahIM krtaa| kahA bhI hai-'pazAmaphalAd vidyA bI mAt' ityAdi / ' 'upazama rUpa phalotpaNa karane vAle vidyApIja se dhana prApta karane kI abhilASA karane vAlI kAmadadi niSphala hotA hai to yaha koI anokhI bAta nahIM // 1 // adhyayanamAM pravRtta thAya che. paraMtu prayatna karavA chatAM paNa te durbhAgI mANaso abhilaSita vastunI prApti karI zakatA nathI. | mokSavidyA rUpa bIja zAnti rUpI phaLane utpanna kare che te vidyAbIja, dvArA je kaI dhananI abhilASA seve, te tene parizrama niSphaLa ja jAya che, temAM Azcarya pAmavA jevuM zuM che? pratyeka vastu niyata phaLa ApanArI ' heya che. kaI paNa vasta pAsethI niyata phaLane badale anya phaLanI AzA ' rAkhavAthI nirAza ja thavuM paDe che. jevI rIte cokhAnuM bIja vAvIne yava utpanna karI zakAtA nathI. e ja pramANe upazama rUpa phala utpanna karanArI vidhA dvArA ghananI pratizatI nathI. 4 55 3-'upazamaphalAd / vidyA vIjAtU chatyAhi* upazamapa phalane utpanna karanArA-vidyAbIna vaDe dhana prApta karavAnI IcchA rAkhanArA lokone parizrama je niSphaLa jAya, te temAM Azcarya pAmavA jevuM zuM che? sU0 13 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % sUkRtAGgasUtre na niyataphalAH kaSurbhAgaH phlaantrmiishte| .' janayati khalu brIherbIjaM na jAtu yavAMkuramiti ||2||gaa. 4 // upasaMhAramAha-'iccedapaDileiMti' ityaadi| mUlam-icceI paMDilehati valaMgA paDilahiNo / vitiSiccha samAyA paMthANaM va akoviyA // 5 // chAyA--ityevaM pratile santi valayatilekhinaH / vicikitsAsamApanAH panyAnaM ca akovidAH // 5 // lamasta padArtha niyana phala vAle hote haiN| ye anyaphala ko utpanna nahIM kara skte| zAli kA bojha ghara ke aMkura ko utpanna nahIM kara sakatA // 4 // upasaMhAra-inceSa paDilehaMti' ityaadi| . zabdArtha-vilinicchalamApanA-vicikitsA samApana:' isa saMyama kA pAlana maiM kara sakUgA agara nahIM kara sakeMgat ? isa prakAra kA saMdeha karane vAle 'paMdhANaM ca asoziyA-panyAnaM ca akovidaH' mArga ko nahIM jAnane vAle 'valayA paDilaihimo-dalapatilekhinaH saMgrAma meM hADA Adi kA anveSaNa karane vAle kAyana puruSoM ke lamAna 'icceva paDilehaMti-ityevaM pranikhanti' isa prakAra kA pUrvokta hIdi le saMyama meM kAyara puruSa vicAra karatA // 5 // jevI rIte cekhAtuM bIja yavanA aMkura utpanna karI zakatuM nathI paNa khAja utpanna karI zake che- jema ja utpanna karI zakatuM nathI. eja pramANe pratyeka padArtha niyata phala ja denAra hoya che-niyata phaLa sivAyanA anya phaLanI AzA rAkhanArane nirAzA ja sAMpaDe che. gAthA 4 65sa hA2-'iccedha pasinnahati' ityAhi- zahA-'nitigicchasamAvannA-vicikitsA samApannAH' mA sayabharnu . pAlana huM karI zakIza athavA karI zakIza nahi ? A prakArane saMdeha 42vAvANA pavANaM-ca sasodiyA-manyAnaM ca akojidA.' mAgana na taNukA vANA 'balayA pahileriNo-valayapati vina.' ma mA vagairenu anveSa 42mAvANA 152 53pAnA samAna 'icveva pahilehaMti-ityeva pratilekhanti'. A prakArane pUrvokta rItathI saMyamamAM kAyara purUSa vicAra kare che. pA Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMmayArthayodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.2 upasargajanyatapAsayamavirAdhanAni0 29 . anyA:-(vitimicchatamAnA) vicikitsA samApanA saMyama pAlayitu samarthA bhaviSyAmo na veti saMzayApannAH (paMyANaM ca akoviyA) panthAnaM ca akovidApokSapanyAnaM pratyapaDitAH (balayApaDilehiNo) valayatilekhinAsaMgrAme durgamasthAnAnveSakakAtA itra (iccevaraDile he ti) ityecaM pUrvoktakaraNa saMyamakAtarA vicArayantIti // 5 // TIkA--vitipicchasamAvannA' vicikitsA samApanAH, saMyamasya paripA. lane samarthAH bhaviSAmo naveti sandehaM kurvANA, tathA 'paMthANaM ca akodiyA panthAnaM mArgam-sampapU jJAnadarzanacAritralakSaNamokSapati, akocidA nipuNA = ayaM jJAnadarzanacAritralakSaNo mArgoM mokSaM neSyati na veti saMzayajAlAkulamAnasA, 'valayApaDilahiNo' valayapatile khilA-nirvAhArthapraSTAMgAdinimittaM valaya rUpamanvepayantaH, valayaM gAdikamanveSyatpuruSAt , 'iJceva paDilehaMti' ityevaM patile____ anvayArtha-chama saMyama kA pAlana kara sakeMge yA nahIM isa prakAra zaMkAzIla tathA mokSamArga meM akuzala, saMmAra ke samaya durgama sthAnoM kI gaveSaNA karane vAle kAyaroM ke samAna saMpanna kAtara loga puurekt prakAra se vicAra karate haiM // 5 // TIkArtha-jo vicikitsA se yukta haiM arthAt hama saMyama pAlana meM samartha ho sakege yA nahIM, isa prakAra ke zaka se grasta haiM, tathA jo samyagjJAna, darzana aura cArinna tapa rUpa mokSamArga ke viSaya meM kuzala nahIM hai arthAt jinhe aisI zaMkA hai liera darzana Adi se mokSa prApta hogA yA nahIM, jo jIvana nirvAha ke liye aSTAMga nimittarUpa rakSAsthAna kI khoja karate haiM, ve isa prakAra vicAra karate haiN| sUtrArtha-ame sayamanuM pAlana karI zakazuM ke nahIM, A prakArane. saMdeha rAkhanArA, tathA melanA mArge AgaLa vadhavAne akuzala kAyara leke, saMgrAmane samaye pitAnI rakSA nimitta durgama sthAnonI gaveSaNa (dha) karanArA kAyaranI jema, pUrvokta prakAre vicAra kare che pApA . TIkAI-jeo vicikitsa thI yukta hoya che eTale ke ame sa yamanuM pAlana karI zakazuM ke nahIM, A prakAranA sa zayathI grasa leke, tathA samyagUjJAna. darzana ane cAritrataparUpa mokSamArganA viSayamAM akuzala leke, eTale ke samyagudarzana AdithI mekSanI prApti thaze ke nahI, evI zaMkA sevanArA ajJAnI leke jivana nirvAhane nimitta, aSTAMga nimittarUpa rakSA thAnanI 2.5 42 cha. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 sUtrakRtAgasUtre khanti / yathA bhIravaH saMgrAmaM pravizanta eva valayAdikaM pratyapekSamANA bhavanti / evaM matrajyAM jighRkSavaH alAsasvA mandabhAgyAH saMyamo yadi pAlino na syAttadA vyAkaraNAdikameva jIvanopAyarayA kalpayiSyAma iti vicArayantIti bhAvaH // 5 // saMprati saMyamamatipAlanazUrANAM mahApuruSANAM kIdRzo vyApAro bhavati, tatra dRSTAntaM pratipAdapati sUtrakAraH-'je u saMgAmakAlaMmi' ityAdi / / mUlam-je u lagAmakAlaMki nAyA suurpurNglaa| jo te piTThasubehiti kiM paraM saraNaM siyA // 6 // chAyA--ye tu saMgrAmakAle jJAtAH zUrapurogamAH / no te pRSTamunprekSA ki paraM maraNaM syAt // 6 // - tAtparya yaha hai ki jaise bhIrU jana saMgrAla meM peza karate hI chipane kA sthAla khar3A Adi khojate haiM, usI prakAra dIkSA aMgIkAra karane , vAle latyatIna abhAge loga vicAra karate haiM ki yadi maMdhana na pAlA .. gayA to jIvikA nirvAha ke lidhAraja yAdi ve zAna calAeMge ||5|| aba sUtrakAra pratipAdana karate haiM ki hama kA pAlana karane meM , zUra mahApuruSoM kA vyApAra kisa prakAra kA hotA hai-- . 'je u saMgAmavAlaMmi' ityaadi| ... zabdArtha--'u-tu' parantu 'je-,' jo puruSa 'nAyA-jJAtA' jagat prasiddha 'sluurdhurNgmaa-shrpurogmaa|' dIroM meM anamaNya haiM / 'te-te' ve , puruSa 'saMgAlakAlaMmi-saMgrAmakAle yuddha kA samaya Ane para 'No piTTa muvehaMti-noM pRSThApekSanhe' Apatti se rakSaNa ke lie durgAdikoM ko A kathanano bhAvArtha e che ke jevI rIte bhIru mANase saMgrAmamAM praveza karatA pahelAM ja chupAI javAnAM du", guphA, khAIe Adi - sthAnonI zodha kare che, e ja pramANe dIkSA grahaNa karanArA satvahIna leke e vicAra kare che ke je saMyamanuM pAlana nahIM karI zakAya, te vyAkaraNa, tiSa Adi je vidyAo prApta karAze tenA dvArA jIvananirvAha te jarUra calAvI zakAze. pA have sUtrakAra evuM pratipAdana kare che ke saMyamanuM pAlana karavAne mATe zUra, mahApuruSo / prayatna 43 cha-'je u khaMgAmajhAlaMmi' tyAha zA -'u-tu' 52' 'je-ye' re 535 'nAyA-jJAtAH' gata prasiddha sUrapuraMgamA-zUra purogamAH' vImA mAya cha 'te-te' te 31 'saMgAmakalami-sagrAmakAle' yuddhamA samaya mApI 43thI 'No piTThamuvehaMti-no Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i ! samayArtha vodhinI TIkA ma. thu. a. 3 u. 2 upasargajanya tapaHsaMyamavirAdhanAni0 101 anvayArthaH- (u) tu paraMtu (je) ye - mahAsatvAH (nAyA) jJAtAH - jagatmasiddhAH (nUrapuraMgamA) zUrapurogamA :- zUraNAmapragAsinaH (te) te puruSAH ( saMgAmakAlaMmi) saMgrAmakAle samupasthite sati (gopimucerditi) no pRSThamutmekSante pazyati durgAdikamApattrANAya na paryAlocayaMti 'kiM paraM maraNaM siyA' kiM paraM maraNaM syAt = maraNAdanyat kiM syAditi // 6 // TIkA -- bhIravastu pUrvopadarzitaprakAreNa saMgrAmaM parityajya svatrANAya durgAdikamapekSate / 'u' parantu 'je' ye puruSAH nalavantaH vastutaH zUrAH / 'nAyA' jJAtAH loke svakIyazUratAyAH khyAtiM labdhavantaH / 'sarapuraMgamA' zureSu vIreSu 'agre gaNanIyAH 'te' te vIrAH punaH 'saMgAtakAlaMmi' saMgrAmakAle yuddhazIrSe samAvicArate nahIM hai ki paraM maraNaM liyA- kiM paraM maraNaM syAt ' maraNa se bhinna aura kyA ho sakatA hai | 6 || abArtha - kintu jo mahAn satvazAlI hote haiM, jagatprasiddha aura zUravIroM meM agragAmI hote haiM, ve puruSa saMgrAma kA avasara Ane para pIche kI ora nahIM dekhate - Apatti se bacane ke liye durga Adi kA gaveSaNa nahIM karate / to yahI vicAra karate haiM ki mRtyu se adhika aura kyA hogA ? || 6 || TIkArtha- pUrvokta kathana ke anusAra bhIjana saMgrAma kA tyAga karake apane rakSaNa ke lie durga Adi kI apekSA rakhate haiM, kintu jo puruSa savala evaM vastutaH zUravIra hote haiM jinhoM ne zuravIra ke rUpa meM jagat meM khyAti prApta kI hai, jo sUroM meM agragaNya hote haiM, ve saMgrAma ke samaya, yuddha ke pRSTha mupekSanche' sAyattizrI rakSacunA bhATe durga vagerene vicAratA nathI. "ki paraM maraNaM liyA- kiM paraM maraNa syAt' bharathI linna miLu zu thardha zaDe che. // 6 // sUtrAparantu jee khUba ja sattvazALI hAya che, jagavikhyAta zUravIremAM jemaNe agrasthAna prApta karyu. hAya che, evAM lA yuddhanA prasa'ga Ave tyAre bhaviSyanA vicAra karatA nathI. ApattithI khacavAne mATe duga smAdinI te gaveSaNA karatA nathI. teA eveA vicAra kare che ke yuddhamAM adhikamAM adhika mRtyu prApta karavAnA prasa ga Avaze, ethI adhika anya alayA to salava nathI / TIkA AgaLa jemanu varNana karavAmAM Avyu che evA kAryaza yuddhamAMthI nAsI jaIne hu AdimAM rakSaNune mATe Azraya levAne vicAra kare che; parantu je puruSA sabaLa ane kharekharA zUravIrAmAM agragaNya hoya che, tee yuddhane prasaMga Ave tyAre samarAMgaNune mAkhare pAtanI senA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAisUtre rUhAH senApatitvaM ajmaanaaH| 'yo vizudehirino pRSThamutprekSante-pRSThaM nomekSante, bApamANAya durgAdikaM na zodhayanti / te itthaM vicArayanti, "kiM para maraNa siyA' ki param anyat , yadi maraNaM syAt / kimaparaM yuddhadhamAnAnAmasmAkam , yadi maraNa syAt / yadi asmAkaM jayaH tadA loke yazaH yadi vA maraNaM bhavet tadApi loke khyAtiH / navarazarIrapAtenApi yadi sthiraM kazaH lasyate tadA kA kSatiH saMgrAmamaraNe taduktaMtrizarArubhiravinazvaramapi capala sthAmnu vAJchatAM vizadam / prANaiyadi zUrANAM bhavati yazaH kinna paryAptam // 1 // nazvarazarIranidhanenA'nazvaraM yazaH prApyate iti vicintya saMprAmAdvimukhA naiva bhavanti zurAH kadAcida pIti bhAvaH // 6 // zIrSa bhAga meM upasthita hokara lenA kA adhipatitva karate huye pIche kI aura nahIM dekhte| Apatti le bacane ke lie jurga Adi sthAnoM kA anveSaNa nahIM karate / ve to yahI socate haiM ki adhika se adhika hogA tomaraNa hI choNA-usale adhika aura kyA hogA ? yuddha karate ho yadi vijaya prApta ho gaI to loka meM yaza khilegA aura yadibharaNa ho gayA to bhI loka meM khyAti hogI ! yadi nAzazIla zArIra ke naSTa hone se sthAyI yaza kI prApti hotI hai to saMgrAma meM bhara jAne meM kyA hAni hai ? kahA hai-'vizarArubhiravinazvara' ityaadi| 'tANa bilAzazIla hai aura capala hai| inake dvArA agara avinacara aura zArthI nirmala ghaza kI prAcinna hotI hai to kyA zUravIra puruSoM ke ke lie yaha paryApta nahIM hai ? // 1 // sAthe upasthita thaI jAya che. teo samarAMgaNamAMthI nAsI jaIne huM AdimAM Azraya levAno vicAra paNa karatA nathI teo e vicAra kare che ke yuddhamAM kadAca meM tane bheTavuM paDaze motathI adhika anya bhayano to tyAM avakAza ja nathI. je yuddhamAM vijaya maLaze, te lekamAM mArI kIti gAvAze ane kadAca laDatAM prANa gumAvavA paDaze te paNa lekamAM mAro yaza phelAze. je A nAzavaMta zarIrane nAza thavAthI sthAyI yazanI prApti thavAnI hiya te A saMgrAmamAM prANonI Ahuti devAmAM paNa zI hAni thavAnI 14. 54 the 3-'vizarArUbhiravinazvara' tyAhi "prANa vina rAzIla ane caMcaLa che. je tenA dvArA avinazvara ane sthAyI yazanI prApti thatI hoya, te zUravIra puruSane mATe e zuM pUratuM nathI ?" Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.2 upasargajanyatapaHlaMyamavirAdhanAni0 103 tadevaM zUrAjatarasya dRSTAntaM pradarya dAntikaM madarzayati-'evaM ityAdi / mUlam -evaM samuTrie bhivarakhU bolinnA'gAraMbaMdhaNaM / AraMbha tiriya ko attatra paricae // 7 // chAyA--evaM samutthito bhikSuH punhajyAgArabandhanam / AraMbha tiryaka kRtvA AtmatvAya parivrajet // 7 // anvayArtha :---(evaM) evaM (amArabaMdhaNa) AgAravaMdhanaM gRhapAzas (bosijjA) putsRjya-syatayA (AraMbha) AraMbha sAvadhAnuSThAna (tiriyaM ka1) tiryaka kRtvA apahatya tAtparya yaha hai ki vIra puruSa nazvara zarIra ke vinAza se adhi. nazvara yaza kI prApti hotI hai, isa prakAra vicAra karake kadApi saMgrAma se vimukha nahIM hote hai // 6 // zabdArtha--evaM-evam' isa prakAra 'abhAra paMkSaNa-agAdhanam' gRhabandhana ko 'vosijjA-vyutsRja' tyAgakara tathA 'AraMbha-AraMbha AraMbha kA arthAt sAvadha anuSThAna ko 'tiriyaM phaTu-niryaka kRtvA' choDakara 'samuhie-samutthitaH' saMyama ke pAlana meM tatpara banA huA 'zikkhU-bhikSuH sAdhu atatsAe-AmatyAya' mokSa prApti ke liye 'pavi. vyae-parivrajet saMyama ke anucchAladattacita panne / 7 / / anvayArtha-- isI prakAra gRhabandhana ko tyAgakara tathA AraMbha ko dUra karake saMyanapAlana ke lie ucchata hubhA bhikSu saMyamAnuSThAna meM hI dattacitta ho // 7 // - A kathanane bhAvArtha e che ke "A nazvara zarIranA vinAzathI avi nazvara yazanI je prApti thatI hoya, te zUravIra puruSee saMgrAmamAMthI pIche haTha zA mATe karavI joIe A prakArane vicAra karIne zUravIra puruSo raNasaMgrAmamAMthI bhAgI jaIne prANurakSA karavAne vicAra karatA nathI parA zA-evaM-evam' ! re 'bhagArabaMdhaNaM-agArabaMdhanam' manana 'vosijjA-vyutsRjya' chADI dhana tathA 'AraMbhaM-AraMbham' Arasane arthAt sAvadha manuSThAnane 'tiriya kaTu-tiryakRtvA' chaDIne 'samudie-samutthitaH' sayamanA pAdAnamA tatpara bane 'bhikkhU-bhikSu' sAdhu 'attattAe-AtmatvAya' bhAkSa mAtinA bhATe 'parivvae-parivrajet' sayamana manuThAnamA hattacitta bhane. // 7 // ! sUtrArtha-eja pramANe gRhabandhanane tyAga karIne tathA AraMbhane dara karIne saMyamanuM pAlana karavAne kRtanizcayI thayele sAdhu sa yamAnuSThAnamAM ja dIna laya che. // 7 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 sUtrakRtasUtre (samuha ) samutthitaH = saMyamapAlanAya (bhakkhU ) bhikSuH = sAdhuH (attAe ) AtmavAya- samAnuSTha nAya (parivvae) parivrajet saMyamAnuSThAne dattacitto bhavediti // 7 // TIkA--' evaM ' evaM yathA saMgrAme zugaH kulena, bacena, zikSaNA ca loke prasiddhAH sannaddhavaddhaparikarAH pANau zastramutthApya mamAM parAbhavAya prayatamAnAH kadApi pRSThAvalokito va bhavanti / tathA 'agArabandhana' AgAsvandhanam = gRhabandhanam 'bosijjA' vyutsRjya = vividhAnityAdi vairAgyabhAvanA utpAvalyena parityajya / tathA 'AraMbhaM tiriyaM kA AraM tiryaka kRtyA Ara=sAvadhAna ThAnaM parityajya 'samuhie samutthinaH = saMyamaparipAlanA sathitaH samaddha iti yAtrat / 'bhikkhU' bhikSuH=sAdhuH 'attattA e' AznatvAya AtmanaH svarUpamAtaye, mokSAya saMyamAceti yAvat / 'parivvara' parivrajet = saMyama gRhNIyAditi / gRhacandhanaM sAdharmAnuSThAnaM ca parityajya mokSaprAptimuddizva tapazcaraNAdibhiH samaddhaH sAdhuH saMyamAnuSThAne saMlagno bhavediti bhAvaH // 7 // TIkArtha -- jaise saMgrAma meM zara, kula vala aura zikSA ke dvArA loka meM prasiddha, kamara kasakara taiyAra evaM hAthameM zastra uThA kara zatruoM kA parAbhava karane meM udyana hote haiM, kabhI pIche kI ora nahIM dekhate, usI prakAra gRha saMbaMdhI patroM ko vividha prakAra kI anitA Adi pairAgya bhAvanAoM ke dvArA tyAga kara tathA sAkSya anuSThAna kA sthAna karake saMyama pAlana ke lie sannaddha huA sAdhu AtmasvarUpa kI prApti ke lie saMghama ko hI grahaNa kreN| Azaya yaha hai ki gRha saMbaMdhI na ko aura sAvadha karma ke anuSThAna ko tyAga kara, mokSa prApti ke uddezya se tapazcaraNa Adi ke dvArA vacana huA sAdhu saMyama kA AcaraNa karane meM saMlagna ho ||7|| TIkA--jevI rIte sagrAmamAM zUra ane kuLa, khaLa ane zikSA dvArA lekamAM prasiddha puruSa hAthamAM zastra upADIne zatruonA parAbhava karavAne mATe kamara kasIne taiyAra thaI jAya che kadI bhAgI javAnA vicAra paNu karatA nathI, eja pramANe vivadha prakAranI anityatA Adi vairAgya bhAvanAethI prerAIne gRDa dhananA tyAga karanAra tathA sAvadya anuSThAneAnA parityAga karIne sayamanA pAlanane mATe kaTibadva thayeleA sAdhu AtmasvarUpanI prAptine sATe sayamanI ArAdhanAmAM ja lIna rahe che. A kathananA bhAvArtha e che ke gRDabandhananA ane sAvadya karmAMnA tyAga karIne sacamane mAtra zu karanAra sAdhue meAkSaprAptine mATe tapasyA AdidvArA sayamanI ArAdhanAmAM ja lIna rahevu joIe. bhA Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.3 upasargajanyatapa saMyamavirAdhanAni0 105 mUlam-tamege paribhAti bhivarakhUyaM saahujiivinnN| ' je evaM paribhAsaMti aMtae~ te samAhieM // 8 // ,. chAyA--tame ke parimApante bhikSukaM sAdhujIvinam / . ya evaM paribhApante antake te smaadheH||8|| - anvayArtha:--(sAhujIviNaM) sAdhujIvinam-uttamAcareNa jIvantaM (ta) tam (bhikkhuyaM) bhikSukaM (ege) eke-kecana (paribhAsaMti) paribhASan AkSepavacanaM kathayanti (je evaM paribhAsaMti) ce evaM parimApate (te) te (samAhie) samAdhe samabhAvataH (aMnae) aMke-dura vasantIti // 8 // TIkA--'sAhujIviNa' sAdhu nI vinam sAdhuH samyaka paropakArakaraNAdirUpamAcaraNaM yasya sa sAdhu bIvo taM sAdhu nIcinam / 'ta' atyuttamajIvinam 'bhikkhUyaM' zabdArtha--'sAhujIvaNaM-sAdhujIvinam' uttama prakAra ke AcAra se jIvana nirvAha karane vAle taM-tam' usa bhikSu-bhikSukam! sAdhu ke viSaya meM 'ege-eke' koI anya darzanacAle 'paribhAsaMti-paribhASante' Age kahe jAne vAle AkSepa vacana kahate haiM 'je evaM paribhAsaMti-ye evaM paribhASante' parantu jo isa prakAra ke AkSepavacana kahate haiM 'te-te' ve puruSa 'samAlie-samAdhe' samabhAva se 'aMtae-antike dUra hI haiN||8|| anvayArtha-sAdhu jIvana jIne vAle usa bhikSuka ke prati koI bhAkSepavacanoM kA prayoga karate haiN| jo aisA karate hai ve samAdhi se dUra hI rahate haiM // 8 // ___TIkArtha-jo sAdhujIvI se hai arthAt jo paropakAra. Adi rUpa sampaka AcaraNa karatA hai, aise uttama jIvana vAle bhikSa para bhI koI zA--'khAhujIviNaM-sAdhujIvinam' uttama ||2naa' 'mAyAzyA pana nivaDa 421 vA 'ta-tam' va 'bhikkhU-bhikSukam' sAdhuna viSayamA 'ege-eke' mAna zanavA 'paribhAsaMti-paribhASante' 'DamI bhAvanA2 sA5 vaya 47 cha, 'je evaM paribhAsati-ye evaM paribhApate, 242 mA5 kyana 4 cha 'he-ve' te 35 'samAhie-samAdheH' sabhamAthI 'aMtae-antake' 62 cha, ul - sUtrArtha-sAdhujIvana jIvanArA te sAdhune mATe kaI kaI mANase AkSepa vacanano prayoga kare che. evA leke samAdhithI dUra ja rahe che dra - TIkA-jeo sAdhujIvI che eTaleM ke sAdhunA AcAro pArTana karanArA che, paropakAre Adi rUpa samyak AcaraNethI jeo yukta che, evA sU0 14 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 sUtrakRtAGgasUtre bhikSukaM bhikSAcaraNazIlam 'ege' eke kecanA'nyakudarzanamatAnusAriNaH / ' paribhAsaMti' paribhASante AkSepayuktaM vacanaM / 'je evaM paribhAsati' ye evaM paribhASante ye evatthaM sAkSepavacanaM kathayanti te gozALarumatAnusAriNaH 'samAhie' samAve= mokSarUpAt samAdheH saMyamAnuSThAnadvA / 'aMtie' antike dUre eva viSThanti / niravadyAcAreNa saMyamAnuSThAnaM kurvato'pi mizukasya nindAvacanaM ye kathayanti te gozAkakamatAnusAriNo'nyadarzanano vA mokSAtsaMyamAnuSThAnAdvA dUre sthitanti / 'parIvAdAda kharo bhavati zvA vai bhavati nindakaH' iti - lokoktyA der nindAkAriNo'ghamalokagamanasya zravaNAt saMyamamAptirnaiva kathamapi bhavatIti // 8 // koI kumAnusArI loga AkSepa karate haiM / kintu jo isa prakAra AkSepa vacana kahate haiM, ve gozAlaka ke anumASI mokSarUpa athavA saMyamAnu chAnarUpa samAdhi se dUra hI rahate haiM arthAt unheM na to saMyamarUpa samAdhi kI prApti hotI hai aura na mokSarUpa samAdhi hI prApta hotI haiM / */- abhiprAya yaha hai ki niSpApa AcaraNa ke dvArA saMghama kA anuSThAna karane vAle bhikSu ke prati jo nindAmaya vacanoM kA prayoga karate haiM, ve gozAlakamata ke anudhAyI athavA anyamatAvalamvI mokSa se yA saMghamAnuSThAna se dUra hI rahate haiM / 'dusare kA parizada karane vAlA gardarbha ke rUpa meM aura nindA karane vAlA kutte ke rUpa meM utpanna hotA hai' isa lokokti ke anusAra nindaka ko adhogati meM jAnA paDatA hai / use saMghama kI prApti kisI bhI prakAra nahIM ho sakatI // 8 // uttama jIvana jIvanArA bhikSune mATe paNa kAI kAi kumatAnusArI. avicArI lAka AkSepa kare che. parantu A prakAranA AkSepa karanArA AjIvikA (gaiAzAlakanA anuyAyIe) Adi leAkeA kSarUpa athavA sa'yamAnuSThAna rUpa samAdhinI dUra ja rahe che. eTale ke temane saMyamarUpa samAdhinI prApti pazu thatI nathI ane mekSarUpa samAdhinI paNu prApti nathI. -- A kathananA bhAvArtha e che ke niSpApa AcaraNa dvArA sayamanI ArAdhanA karanArA bhikSunI viruddhamAM jee nindA vacastAnA prayAga kare che, evA leAkeAge zAlakanA anuyAyIe tathA anya matavAdIo-mAkSathI athavA sayamAnuSThAnathI dUra ja rahe che. paraparivAda karanArA lekA gadheDArUpe ane nindA karanAra lekA kUtarA rUpe utpanna thAya che,' leAkeAkita anusAra nindakane adhegatimAM javuM paDe che. evA nindakane koI paNa prakAre samanI prApti thaI zakatI nathI. DA 9 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatithikoktAkSepavacanani0 107 * * yAdRzamAkSepavacanaM te paradarzinaH samuccArayanti tAni vacanAni sUtrakAraH pratipAdayati-'saMbaddha' ityAdi / mUlam-saMbaMddhasamakappA u annamannesu mucchiyaa| piMDavAyaM gilANasa jaM sAreha dalAha ya // 9 // . 1 : chAyA-sambaddhasamakalAstu anyo'nyeSu cchitAH / piNDapAtaM hi glAnasya yatsArayata dadadhvaM ca // 9 // ' anvayArtha-(saMbaddhaptamajhappA) saMbaddhasamakalAH (annamannesu) anyonyam parasparam (samucchiyA) saMmRcchitA gRddhAH (piMDavAya) piNDapAtam bhaikSyam (gilANassa) glAnasya (sAreda) sArayataH anvepayataH (dalAha ya) dadadhvaM ca iti // TIkA-~-'saMbaddhasarakappA' saMbaddha samakalpAH sam-ekIbhAvena parasparopa: anyamatApalambI jisa prakAra ke AkSepavacanoM kA prayoga karate haiM, sUtrakAra unheM dikhalAte haiM-'saMbaddha' ityAdi / __ zabdArtha-saMghaddhalamakappA-saMbaddhasamakalpAH ' the loga gRhastha ke samAna vyavahAra karate haiM 'manamAnetu-anyonyam' ye paraspara eka dUsare meM 'samucchiyA-saMJchitA' Asakta rahate haiM 'piMDavAyaM-piNDapAtama' AhAra 'gilANassa-ralAnastha' rogI sAdhu kA 'sAreha-sArayata: anveSaNa karake 'dalAi tha-ddhvaM ca dete hai // 9 // * anvayArtha-ye sAdhu gRhasthoM ke samAna vyavahAra karate haiM, parasparameM anurAgI hai, glAna tathA rogI sAdhu ko bhikSA lAkara dete haiM // 9 // - have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke anya matavAdIo jainazramaNanA viruddhamai Bidi maa53ynaan| prayeA 42 cha-'saMbaddha' tyAha Ava- 'saMbaddhasamakappA'-saMbaddhasamakalpAH' 2tah sthanA samAna 056 / 2 32 cha 'annamanneTha-anyonyam' te 52952 sAlamA 'samucchiyA-samUrchitA.' mAsAta 29 che, piMDavAyaM-piNDapAtam' mA.2 'gilA. Nasa-glAnasya' 20ii sAdhunu 'sAreha-mArayataH' manveSa 4Ine 'dalAha ya-dadhvaM ca' hAvI mAthe che. // sUtrArtha -A sAdhuone vyavahAra gRhasthanA jevo ja che. teo para sparanA anurAgathI mukta che. teo glAna (bImAra), 94 di sAdhuone mATe bhikSA vahorI lAve che. lo - Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 - - sUtrakRtAGgasUtre kArityA ca baddhAH mAtApitakalatrAdirAgapAzaiH ye te sabaddhAH gRhavAsinaH pAmarAH puruSAH, tAdRzaiH puruSaiH samastulyaH kalpo vyavahAro'nuSThAnaM yeSAM te saMbaddhasamakalayAH, gRhasthA'nuSThAnatulyA'nuSThAnavantaH / 'annamanne samucchiyA! anyo'nyeSu mUJchitAH, yathA gRhastha pitA putreSu AsaktaH, kalatraM patyau, patizca kalatrAdau Asakto bhavati / tathA sAdhurapi-guruH ziSye'nurajyati, ziSyazca svagurau, dRzyate hi idAnImapi guruH yaH kazcit svaziSyaM yathA sammAnayati snigdhasAlasanetraH sasnehaM pazyati na tathA parakIyaM ziSya , na vA ziSyo yathA svaguruM saMmAnadRSTayA pazyati tathA'nyaM sAdhum / ataH kathaM na gRhasthavyavahArasya samAnatAM na kroti| / TIkArtha-jaise gRhastha mAtApitAkalatra Adi ke rAgabandhana meM baMdhe hote haiM aura paraspara eka dUsare ke sahAyaka hote haiM, usI prakAra ye sAdhu bhI Apasa meM baMdhe haiM, ataeva ilakA AcAra gRhasthI meM pitA putroM para Asakta hotA hai, patnI pati para anurAma karatI hai, aura pati patnI meM Asakta hotA hai, usI prakAra inameM guru kA ziSya para aura ziSya kA guru para anurAga hai| Ajakala bhI aisA dekhA jAtA hai ki guru apane ziSya kA jaisA sanmAna karatA hai, snehapUrNa netroM se jisa prakAra dekhatA hai, vailA parakIya sAdhu ko nahIM dekhtaa| isI prakAra ziSya jisa prakAra apane guru ke prati sanmAna kI dRSTi rakhatA hai, besI dRSTi anya sAdhu ke prati nahIM rkhnaa| to phira inakA vyavahAra gRhasthoM ke samAna kyoM nahIM - - - TIkA-anya matavAdIo jaina sAdhunI A praka ranI TIkA kare chevastha mAtA-pitA, patnI AdinA rAga badhamAM baMdhAyelA hoya che, te pramANe zramaNe paNa parasparanA rAga badhanamAM baMdhAyelA hoya che. jevI rIte gRhastha eka bIjAnA sahAyaka bane che, e ja pramANe sAdhuo paNa e bIjA pratyenA anurAgane kAraNe eka bIjAne sahAya karatA hoya che. A prakAre temane AcAra gRhasthanA jevuM ja che. jevI rIte gharamAM mAtA, pitA, putra, patnI, pati, Adi eka bIjA pratye anurAga rAkhe che. -eka bIjAmAM Asakata hoya che, e ja pramANe sAdhuomAM guru-ziSya praye. ane ziSya-guru pratye anurAga rAkhatA hoya che. evuM jovAmAM Ave che ke guru pitAnA ziSyo pratye jevA sanmAnabhAvathI jove che-temanI sAme, evI nehapUrNa daSTi vaDe dekhe che, evI snehapUrNa najare anya sAdhuo tarapha jatA nathI. e ja pramANe ziSya pitAnA guru pratye je sanmAnabhAva rAkhe che. e sanmAnabhAva anya sAdhuo pratye rAkhatA nathI. A prakAre Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 modhinI TIkA pra. thu. a. 3 u. 3 anyatithikokkAkSepaJcanani0 109 kintu tattulya evAyamapi / anyo'nyam upakAryopakArakatvameva darzayati'gilAsa' glAnasya, pIDAyuktasya rogiNaH sAdhoHkRte - yadbhojanamanukUlaM tadevAnIyate, aviSyAnviSya | 'piMDavAyeM' bhojanam 'sAreha dalAha ya' sArayava- dadadhvaM ca / anukUlaM mojanamanviSyata, AnIya dadadhvaM / ataH kathaM na gRhasthasya tulyaH sAdhurapi tu tattulya eva bhavati // 9 // punarapyAha sUtrakAraH - ' evaM tu me sarAgasthA' ityAdi / mUlam evaM tubhe sarAgatthA annamannarmeNuvvaMsA / sappahasambhAvA saMsArasa apAraMgA // 10 // chAyA -- evaM yUyaM sarAgasthA anyo'nyamanuvazAH / naSTasatpathasadbhAvAH saMmArasya apAragAH // 10 // hai ? vAstava meM inakA vyavahAra gRhasthoM jaisA hI hai| isake atirikta ye paraspara meM eka dUsare kA upakAra karate haiN| jaba koI sAdhu rogI ho jAtA hai to usake lie anukUla anna Adi AhAra anveSaNa kara karake use dete haiM / aisI sthiti meM ye sAdhu gRhastha ke samAna kyoM nahIM hai ? api tu unake samAna hI haiM // 9 // sUtrakAra punaH kahate haiM - ' evaM tubhe sarAgatthA' ityAdi / zabdArtha - - ' evaM - evam' isa prakAra 'tubhe- yU' Apa loga 'sarA gatyA - sarAgasthA' rAgasahita hai 'annamannamavyA-anyonyamanuvaMzA:' 'aura paraspara eka dUsare ke vaza meM rahate haiM, ataH 'naTTasa paha sanbhAvA- naSTasatpathasadbhAvAH' Apa loga satpatha aura sadbhAva se jevI rIte gRhasthA eka jAya athavA vRddhAvasthAne anya sAdhue temane mATe A prakAranI paristhitimAM temanA vyavahAra gRDasthAnA jevA ja lAge che. khIlane madada kare che. kaiAi sa dhu khImAra paDI kAraNe ge:carI karavA jaI zake tema na hAya, te anukULa AhAra vaherI lAvIne temane Ape che. temanA vyavahAra guDasthAnA jeve ja lAge che. amane taiA sAdhu ane gRhasthanA vyatrahAramAM keAI antara dekhAtuM nathI ' |!lA , vaLI anya matavAdIe evA AkSepa paNa kare che ke-- ' evaM tubhe, sarAgatyA' zArtha- 'eva-evam' yA are 'tucbhe-yUyaM' mA boo 'sarAgatthAsarAgasthAH' rAgayukta ch| 'annamannamaNuvvayA - anyonyamanuvazAH' bhane paraspara mInA zamAM rA ho, ataH 'naTuppamAvA-naSTrasatpathasadbhAvAH' mApa Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 sUtrakRtAGgasUtra anvayArtha-(evaM) evam (tumbhe) yUyaM (sarAgatthA) sarAgasthAH rAgeNa yuktAH (annamannamaNuvyasA)anyonyamanudazA. pararuparAdhInAH(nahasapahasabhAvA) naSTa satpathasadbhAvAsatpatha sdbhaavrhitaaH| (saMpArassa) saMsArasya cAturgatikasya (apAragA) apaarmaaH|10| TIkA--'evaM' evam anena prakArega 'tumbhe' yUyam 'sarAgatthA' sarAgasthAH , rAgeNa saha vartante ye te sarAgAH tasmina - sarAge tiSThanti, iti (sarAgasthAH) 'annamannamaNuvvasA' anyo'nyavazavartinaH, sarve hi parasparAdhInAH, na ke'pi nissaMgAH / sAdhavo hi svAdhInA bhavanti, na tu prvshvrtinH| epA rItistu gRhasthAnAm , yat parasparA'nuvartitvamiti / 'naTThasappahasambhAvA' naSTasatpathasadbhAvAH, naSTopagatassatpathA sanmAgoM yebhya ste tathA / 'saMsArassa apAragA' saMsArasya caturgatikasya madhye eva bhavantaH pariNamanti / na tasya pAragAmino bhvntH| hIna haiM 'saMsArasla-saMsArasya' cAra gati vAlA isa saMsAra se 'apAragAapAragAH' pAra jAne vAlA nahIM hai // 10 // anvayArtha-anya matAvalambI yaha AkSepa bhI karate haiM ki isa prakAra tuma rAma le yukta ho, eka dUsare ke vazIvartI ho, sanmArga se rahita ho aura saMsAra se pAragAmI nahIM ho // 10 // pUrvokta prakAra se tuma loga sarAga ho, paraspara sabhI eka dUsare ke adhIna ho nissaMga nahIM ho / sAdhu svAdhIna hote haiM, parAdhIna nahIM hote / parAdhIna rahanA to gRhasthoM kI nIti hai| tuma satpatha (mokSamArga) se bhI rahita ho / ina saba kAraNoM se tuma loga caturgati saMsAra ke pAragAmI nahIM ho saMsAra meM hI bhaTakane zale ho / arthAt jasle gRhastha jana pUrvokta karmoM ko karane ke kAraNa caturgatika saMsArasAgara se pAra hI sat55 bhane samAthI hIna chI, 'saMsArassa-saMsArasya' yA2 gatimA mA saMsAranI 'apAragA-apAragAH' pA2 paDAyA zavAvA nathI. // 10 // sUtrArtha-(anya matavAdIo jaina sAdhuo sAme AkSepa kare che ke A prakAre tame rAgathI yukta che, eka bIjA para AdhAra rAkhanArA che, sanmArgathI rahita che ane saMsAra pAra karanArA nathI 10 TIkAI--keTalAka loke sAdhuo sAme evA AkSepa kare che ketame sarAga che, tame eka bIjA para AdhAra rAkhanArA hovAthI niHsaMga nathI. sAdhu vadhIna hoya che-parAdhIna hotA nathI. gRhastha ja parAdhInatA bhagave che. tame sapatha (mokSamArga)thI paNa rahita che. te kAraNe tame jItatirUpa saMsArane pAra javAne badale saMsAramAM ja bhaTakavAnA che. eTale ke jevI rIte gRhastho pUrvokta karmo karavAne kAraNe cAra gativALA saMsAra Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : samayArthavodhitI TIkA pra. zru. a. 3 u. 2 anyatIthikoktAkSepottaram 111 yathA gRhasthAH, yathoktakarmA'nuSThAnAt cAturvidhakasaMmArasAgarasya pAragA na bhavanti / tathA bhavanto'pi sAdhukalpA:-gRhasyatulyatayA saMsArAtikramaNe'samarthA eveti AkSepakarturabhimAyaH iti // 10 // mULam-aha te paribhAlenja bhikaravU lokkhvisaare| evaM tunbhe pAsaMtA dupakhaM ceva sevaha // 11 // chAyA--atha tAn paribhASeta bhikssurmokssvishaardH| evaM yUyaM prabhASamANA duHpakSaM caiva sevadhvam // 11 // anvayArtha--(aha) atha anantaraM (te) tAn pratikUlatvenopasthitAn purupAna (bhikkhU) bhikSuH sAdhuH (mokkha visArae) mokSavizAradA mokSamArganahIM hote, usI prakAra Ae lAdhu ke samAna rahate hue bhI gRhasthoM ke sadRza anuSThAna karane ke kAraNa saMsAra ko pAra karane meM samartha nahIM haiN| aisA AkSepa karane vAloM kA abhiprAya hai // 10 // zabdArtha-'aha-artha' isake pazcAt 'te-tAn' usa anya tIrthakoM se 'bhikkha-bhikSaH' sAdhu 'mokkhavisArae-mokSavizAradaH' mokSavizArada-arthAt-jJAnadarzana aura cAritra kI prarUpaNA karane vAlA paribhAsejjA-paribhASeta' kahe ki 'evaM-evam' isa prakAra 'pAsanA-prabhASamANAH' kahate hue 'tumbhe-yUyaM Apa loga 'dupakkhaMceva-duSpakSa caiva' do pakSa kA rAga aura heyAtmaka 'sevaha-sevadhvam' levana karate haiN||11|| ____ anvayArtha-mokSamArga meM kuzala bhikSu upayukta prakAra se bhASaNa karane vAloM se isa prakAra kahe-isa prakAra bhASaNa karate hue tuma loga sAgara tarI javAne asamartha hoya che, e ja pramANe sAdhu rUpe rahevA chatAM tame gRhasthanA jevuM ja AcaraNa karanArA hovAne kAraNe saMsAra sAgarane tarI javAne asamartha che." 1 / Avarya - 'ahaM-atha' bhAnA pachI te-tAn' te anya tIna 'bhikkhU -bhikSuH sAdhu 'mokkhadizArae-mAkSavizArada.' bhAkSa vizAha-arthAt jJAna na bhane yAtrinI 35942vAvA paribhAsejja-paribhASeta cha / evaM-evam' ! 42 panbhAsaMtA-prabhApamANAH' 4di 'tumbhe-yUyaM mA att dupakvaM ceva-duSpavaM caiva' meM pkssn| uya bhane upAya se pakSana : 'sebaha-sevadhvam' sevana 42vAvAmA che. // 11 // sUtrArthe mokSane mArge AgaLa vadhavAmAM kuzaLa sAdhue pUrvokta AkSepa karanAra lokone A pramANe javAba Apa joIe-- . Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 sUtrakRtAGgasUtre jJAnadarzanacAritrasya prarUpakaH (parimAsejjA) paribhASeta brUyAt (evaM) evaM anantaroktaM (mAsaMtA) prabhASamANAH (tumme) yUyaM (dupakkhaM ceva) hupakSaM duSTaH pakSo durupakSaH tam athavA rAgaheyAtmakaM pakSadvayaM (sevaha) sevadhvamiti // 11 // TIkA:--'he' aya pUrvapakSa samAptyanantaram 'mok khavisArae mokSavizAradaH marUpakaH, mokSasya tatkAraNasya jJAnadarzanacAritrAkhyasya vizAradaH 2rUpakaH 'bhikkhU' bhikSuH bhikSaNazIlaH, 'te' tAn pratikUlopasthitAn anyadarzinaH / 'evaM' anantarodIritamArgeNa 'pabhAsaMtA' mabhASamANAH santa : anyadaninaH sAdhusvarUpadhAriNo gRhasthAzca 'dupakha' duSpakSam , duSTaH pakSo duppakSaH tameva / 'tumbhe' yUyam 'se vaha' sevadhvam / apavA-rAgadveSAtmaka pakSadvayaM sevadhvam / sadUpaNa syApi svapakSasya samarthanAt rAgaH / tathA-nirdudharayA'pi saMyamamArgamatikSepakaraNAt prdvessH| yadvA-AdhArmiko zikAnnAdibhojizad gRhasthapakSasyA'sevanam / duSpakSa arthAt dUSita pakSa yA chipakSa (rAgadveSarUpa pakSa) kA sevana kara rahe ho // 11 // TIkArtha-yahAM 'adha' zabda pUrvapakSa kI samApti kA sUcaka hai| mokSa meM vizArada arthAt mokSa ke kAraNabhUta jJAna, darzana aura cAritra tapa kA nirUpaNa karane meM kuzala bhikSu pratikUla rUpa se upasthita una anya darzaniyoM se isa prakAra kahe hamAre Upara asamIcIna AkSepa karate hue tuma sAdhuveSadhArI thA gRhastha dUSita pakSa kA sevana karate ho yA rAgadveSa rUpa dvipakSa kA sevana karate ho| apane sadoSa pakSa kA samarthana karane ke kAraNa rAga aura nirdoSa saMyamamArga para bhI AkSepa karane ke kAraNa dveSarUpa pakSa hai / athavA AdhAkarmI tathA auddezika anna A prakAranA AkSepa karanArA tame loke dupakSa (dUSita pakSa)nuM athavA dvipakSanuM (rAgadveSa rUpa pakSanu) sevana karI rahyA che." 11 . sAtha-mahI artha 56 pakSanI samAtituM sUya -cha. bhAkSabhAnA vizArada ekSa sAdhavAmAM kAraNabhUta jJAna, darzana, cAritra ane tapanuM nirUpaNa karavAmAM sAdhue anya matavAdionA pUrvokta AkSepone javAba A pramANe Apavo joIe--amArA upara anucita AkSepa karanArA tame sAdhuveSadhArI athavA gRDa dUSita pakSanuM sevana kare che-athavA rAgadveSa dvipakSanuM sevana kare che. eTale ke tamArA sadeSa pakSanuM samarthana karavAne kAraNe tame rAga rUpa pakSanuM sevana kare che ane nirdoSa saMyamamArga sAme AMkSepa karavAthI TheSa rUpa pakSanuM sevana karo che. athavA AdhAkarma Adi devayukata tathA ozika anna Adine ahAra karavAne kAraNe Apa guha apakSanuM Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSepottaram 1 tathA sAdhusvarUpadhAraNAta pravajitAzceti ubhayapakSa sevitvam / yadvA-svato'sadanu. SThAnam , sadanupThAnakartRNAM nindanamiti pakSadvayaM sevadhvam / evaM rUpeNa-'paribhAsejjA' paribhASena, bhikSustAniti bhAvaH // 11 // punarantaramAha-'tumthe' ityAdi / mlam-tule bhujaha pAlatu gilANo abhihaDaMmi yaa| taM ca vIodagaM socA tamusliAdi jaMkaDe // 12 // , chAyA----yUyaM bhuddhavaM pAtreSu glAnasya abhyAhRte ca yat / . taM ca vIjodakaM bhuktvA tamuddizyAdi yatkRtam // 12 // Adi AhAra karane ke kAraNa gRhasthapakSa kA sevana kara rahe ho aura sAdha kA rUpa dhAraNa karane tathA dIkSita hone ke kAraNa sAdhu pakSa kA sevana karate ho, isa prakAra dvipakSa sebI ho / athavA svayaM to asata AcaraNa karate ho aura sat AcaraNa karane vAloM kI nindA karate ho, isa kAraNa bhI donoM pakSoM ke sevana karane vAle ho / isa prakAra sAdhu una AkSepa kartAoM ko uttara dekheM // 11 // punaH kahate haiM-'tumbhe' ityAdi / zabdArtha--'tule-yUyam' Apaloga pAessu-pAtreSu' kAMse Adi ke pAtroM meM 'bhuMjaha-sudhvam' bhojana karate haiM tathA 'gilANo-glAnasya rogI sAdhu ke lie , abhilDaMmiyA-avyAhate yat' gRhasthoM dvArA jo. bhojana maMgavAte haiM 'taM ca vIodaga-taM ca pojodakam' so Apa bIja aura kacce jala kA 'bhoccA-bhuktvA upabhoga karake tathA 'tamudvistAdi sevana karI rahyA che, ane sAdhuno veSa dhAraNa karela hovAthI tathA dIkSita hovAne kAraNe Apa sAdhu pakSanuM sevana karI rahyA che-A prakAre Ape dvipakSanuM sevana karanArA che. ane sat AcaraNanI niMdA karI che, te kAraNe tame banne pakSonuM sevana karanAra, cho te AkSepa karanArAone sAdhue A prakArane uttara ApavuM joIe, n11aa __ . jI tamane meve vAma mA5vA hai-'tubhe' yA - Awar-'tumbhe-yUyam' mA5 / 'pAesu-pAtresu' 4ial poren| pAtromA 'bhujaha- bhum' a 43 // ch|, tA, 'gilANo-glAnasya'., jA sAdhunA bhATe sana 'abhihaDami yA-abhyAhRte yat' sthAna RI... bhAva cha. 'taca bIodagaM-taca dhIjodakam' mA5 te ular bhane 4AyA pAnI sU0 15 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -217 sUtrakRtAGgasU " anvayArtha : - (tubhe) yUyaM ( pArasa ) pAtreSu kAMsyAdimAjaneSu (muMja) bhuGkSvaM bhojanaM kuruta (gilANo) glAnasya (abhihaDemiyA) abhpAhate yat gRhasthadvArA AnAyyate (taM ca vIodayaM taM ca bIjodakaM (bhocA) bhukvA (mudisAdiyaM karDa) muddizya yatkRtam glAnAmuddizya yadAhArAdikaM kRtaM tamupabhuMjAnAH yUyam uddezikAdikRtabhojita iti // 12. TIkA- 'ku' va 'pAesu' pAtreSu = rajata kAMsyAdipAtreSu vacasya akiMcanasvam, parigraharAhityaM ca svIkurvANA api 'aMjara' bhojanaM kurubhyam, gRhasthasya pAtreSu bhojanakaraNAta tatparigraho'vazyameva bhavati tathA bhAhArAdiSu rAgo'pi bhaktyeva, tatkathaM rAgaparigrahAbhyAM rahitA bhavantaH iti vicArayata / etAvanta eva pradeza karake jo " kuDe-tamuddizya yatkRtam' usa glAna sAdhu ko Y= AhAra banAyA gayA hai usakA upabhoga karate ho // 12 // anvayArtha -- tuma loga kAMse Adi ke bhajanoM meM bhojana karate ho rugNa sAdhu ke lie gRhastha ke dvArA AhAra maMgavAte ho aura bIja tathA sacitta jala kA upabhoga karate ho tathA rugNa sAdhu ko uddezya karake banAye hue AhAra kA bhojana karate ho // 12 // " TIkArtha - - ( bhikSu una AkSepa karttAoM ko isa prakAra uttara de) tuma loga apane Apa ko AkiMcana aura aparigraha kahate hue bhI rajata (cA~dI) evaM kAMse Adi ke pAtroM meM bhojana karate ho / gRhastha ke pAtra meM bhojana karane se usakA parigraha avazya hotA hai aura AhAra Adi meM rAga bhI hotA hI hai / aisI sthiti meM tuma rAga aura 'bhoccA - bhuktvA' upabhoga urIne tathA 'tamuddissAdi yaM kaDe - tamuddizya yat kRtam' gyAna sane uddezIne je AhAra manAyela che tenA upabhAga kare che. / 12 / / sUtrA----tame leke kAMsA Adi dhAtuAnAM pAtrAmAM jameA che. bImAra sAdhune mATe gRhastha dvArA AhAra magAvA che. tame khIja tathA sacitta pANIne upabhAga kare che ane bhImAra sAdhune nimitte taiyAra kareluM bheAjana jame che. 512 TIkA"--te AkSepa kartAne jaina sAdhue A pramANe javAkha deve joIe tame tamArI jAtane kriMcana ane aparigrahI rUpe oLakhAvA che, chatAM pazu tame ca'dI, kAMsu Adi dhAtunA pAtramAM bheAjana karI che. gRhasthanA pAtramAM bheAna karavAne kAraNe Apa tene parigraha avazya karA che ane AhAra AdimAM rAga paNa avazya rAkheA ja che. A prakAranI pari Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSepottaram 115 dopA iti na, kintu dopAntaramapi te bhavatyeveti-atta Ai-'gilANo' glAnasya vyAdhyAdi pIDitasya bhikSA''nayane'samarthasya gRhasthadvArA aanaayyte| 'taMca vIodaka' taM ca bIjodakam , bIjodakam , bIjodakAdi vinazanapUrvakameva gRhasthai bhojnN saMpAdyate tadAhAram / 'bhoccA' bhuktvA tathA-'tamudizya yat bhojanAdika saMpAditaM tasyApi moktA bhavAn bhavati, evaM ca gRhasthagRheSu gRhasthayAtreSu sAdhvartha pAcitAnnabhojitvAt tadIyapApakarmaNA avazyapeva saMvandho bhaviSyatIti // 12 // punarappAha-littA tivyAmitAveNaM' ityAdi / mUlam-littA tivvAmitAvaNaM ujjhiyoM asmaahiyaa| nAtikaDUiyaM se aruthaslAvarajhai // 13 // dveSa se rahita kisa prakAra ho sakate ho ? isa bAta para vicAra kroN| itane hI dopa nahIM, tuma loga inake atirikta anya doSoM kA bhI sevana karate ho / jo vyAdhi le pIDita haiM aura bhikSA lAne meM asa. martha haiM, usake lie tuma mRdasya ke dvArA bhikSA maMgavAte ho| aisA karane meM bhI doSa lagatA hai / gRhasthoM dvArA lAyA huA bhojana abhyAhata kahalAtA hai| bIjoM kA tathA jala kA vinAza karake hI gRhastha bhojana banAte haiM / usakAtuma upabhoga karate ho / isake ati. rikta rogI sAdhu ke uddezya se banAye hue AhAra ko bhI tuma bhogate ho / isa prakAra gRhastha ke gharaba tathA gRhastha ke pAtroM meM sAdhaka nimitta pakAye hue anna kA sevana karane ke kAraNa usake pApa karma ke sAtha avazya hI tumhArA sambandha hogA // 12 // sthitimAM tame raNapathI rahita kevI rIte rahI zake? A che paNa tame sevana kare che. rogane kAraNe jeo bhikSAcaryA karavAne asamartha heya che evA sa dhuone mATe tame gRDa dvArA bhojananI sAmagrIo maMgAve che. evuM karavAmAM paNa roSa lAge che. gRha dvArA lAvavAmAM AvelA bhejanane abhyAhata kahe che. bIjene tathA jaLane vinAza karIne ja gRhastha bhejana banAve che. evAM bhejanane tame upabhega karo che rogI sAdhune nimitte banAveluM bhojana paNa tame jame che. A prakAre gRhasthanA gharamAM tathA gRhasthanAM pAtromAM tamAre nimitte rAMdhavAmAM AvelA bhojanano upabhoga karavAne kAraNe tenA karmanI sAthe tamAre paNa avazya saMbaMdha thaze. eTale ke tame paNa te pApakarmanA bhAgIdAra ja bane che. gAthA pharA !' Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :-116 chAyA - liptAstIvAbhitApena ujjhitA asamAhitAH / FE nA'tikaNDUyitaM zreyo arUpo'parAdhyati // 13 // - anvayArtha - (tibhAbhitAveNaM) tIghrAbhitApena karmabandhanena (littA) liptA:= upaliyA : ( ujjhinA): ujjhitAH = radvivekarahitAH (asamAhiyA) asamAhitA:= zubhAdhyavasAya rahimAH (tharUpasta) arupa trAstra (atikaMTTayaM) atikaNDUyitaM (na seyaM) na zreyaH yataH (avarajjha ) aparAdhyati doSamutpAdayatItyarthaH ||13|| TIkA--'tinAbhilAveNaM' tIvrAmisApena paJjIvanikAyopamardanapuraHsarasaMpAditAdhAkarmodiSTa bhojanena / tathA mithyAdRSTayA sAdhunindayA ca saMjAtApunaH kahate hai- 'litA tivyabhilAveNaM' ityAdi / zabdArtha -- 'siyAbhitAveNa - pItrAsitApena' Apa loga tIvra abhi tApa arthAt karmabandha se 'lisA-liptAH' upalipta 'ujjhiyA - ujjhitAH' sadasadviveka se rahita 'asamAhiyA - asamAhitAH' zubha adhyavasAya se rahita haiN| 'arugraha - ahaSaH ' - ghAva ke 'atikaM atikaMDuSitam' atyanta khujalAnA 'na seyaM na bheSaH' acchA nahIM haiM 'avarajja - apasaMpatti' kyoMki vaha kaNDana doSAvaha hI hai || 13 || - anvayArtha--tuma loga tIvrakarmavandha se lipsa ho samyag viveka se hIna ho aura zubha adhyavasAya se rahita ho / ghAda ko bahuta khujalAnA ThIka nahIM, kyoMki aisA karane se doSa kI utpatti hotI hai // 13 // TokArtha - - tIvra karmabandha se arthAt SaTkApa kI hiMsApUrvaka sampA dina AdhAkarmI evaM uddiSTa AhAra kA upabhoga karane ke kAraNa tathA hai -- 'littA titrAbhicAveNa' 4tyAhi sUtrakRtAgasUtre - vajI sUara zArtha - 'tivbAbhitAveNaM- tIvrabhita pena' sAtha hI tIvra amitAya arthAta ubha ghathI 'kittA - lipAH' pani 'ujhiyA - ujjhittAH' saddavive4thI rahita bhane 'asamAhiyA - asamatAhitAH zula adhyavasAyathI rahita cho. 'aru' 'yasa - aruSaH ' vathu-dhAne atikaMDUiyaM atikaNDUyitam' atyaMta bhejavu' 'na seyaM-na zreyaH' sA3 nathI 'avarajjai - aparAdhyati' prema te uDUyana dASAvahu ja che. 513mA sUtrA sAdhue te AkSepakartAne kahevu joie ke-tame tIvra ka anyathI lipta che, samyag vivekathI rahita che ane zubha adhyavasAyathI pazu rahita che ghAvane khar3e khaMjavALavA te ucita na gaNAya, kAraNa ke evuM karavAthI dASanI utpatti thAya che. 5135 TIkA"--chakAyanI hiMsApUrvaka prApta AdhAkama, uddhi Adi doSayukta AhArane upabhega karavAne kAraNe tathA mithyArdaSTi ane sAdhunI niMdA dvArA Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSepottaram 117 zubhakarmarUpA'mitApena 'littA' liptAH 'ujhiyA' ujjhitAH sadasadvivekarahitAH / tapA-'asamAhiyA' asamAhitAH sAdhUnAM vidveSakaraNAt zubhA'dhyavasAyavarjitA bhavanto vicante / yathA 'aruyassa' aruSaH aruponnaNasya 'atikaMDUiyaM' atikaNDUyitam-kharjanam / 'na seyaM na zreyaH yathA-vraNasyA'tikharjanaM na zreyo bhavati / api tu 'avarajjhai' aparAdhyati, tatkaNDUyanaM doghamevA''vahati / .. ayaM mAvaH-vayaM nikicanAH parigraharahitA iti kRtvA SaDjIvanikAyAnAM rakSAsAdhanaM pAtrAyupakaraNamapi parityajyA'zuddhAhArAdikAnAmupabhogenA'vazyaM bhAvI, ashubhphrmlegH| dradhyakSetrakAlabhAvAnapekSaNena saMyamopakaraNAnAmapi pAtrAdInAM tyAgo na zumAya / api tu vraNAdikaNDUyanayat dopAya eva bhavatIti // 13 // * mithyAdRSTi evaM sAdhunindA ke dvArA utpanna azubha karmarUpa abhitApa se lipta ho, mat asat ke viveka se rahita ho tathA sAdhuoM para dveSa rakhane ke kAraNa zubha adhyavasAya se rahita ho| yAda rakkho ghAva ko bahuta khujalAnA zreyaskara nahIM hai| use khujalAne se doSa kI hI utpatti hotI hai| tAtparya yaha hai-'hama acina haiM, aparigrahI hai| aisA mAna kara Saha jIvanikAyoM kI rakSA ke sAdhana pAtra Adi upakaraNoM ko bhI tyAgakara yadi azubha AhAra kA upabhoga kareM to doSoM se bacAva nahIM ho sAnA / aisA karane se azubha karmoM kA lepa avazya hogaa| dravya, kSetra kAla aura bhAcha kI apekSA na karake saMyama ke upakaraNa pAtra Adi upa jita, azubha karmarUpa abhitAdhI tame lisa che, tame sata asanA vivekathI vihIna che, tathA sAdhuo para dveSa rAkhavAne kAraNe zubha adhyavasamayathI paNa rahita che, ghane bahu khaMjavALa zreyaskara nathI ! jema ghAne vadhAre ne vadhAre khaMjavALavAthI ghA vakare che, e ja pramANe potAnA da sAme jovAne badale anyanA guNone deSarUpe batAvavAthI piote ja tIvra karmane babdha kare che. tAtparya cha hai-me mayina bhane maparigrahI chI.' me. mAnIne chakAyanA jIvonI rakSAne mATe pAtra Adi upakaraNone tyAga karavAmAM Ave ane gRhasthanA pAtramAM azuddha (deSayukta) AhArane upaga karavAmAM Ave, te sAdhu te dethI bacI zakatA nathI, evuM karavAthI azubha kamane lepa avazya lAge che. dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI daSTie vicAra Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 'sUtrakRtasUtre punarapyAha - ' tattega' ityAdi / mUlam - taterNe aNusiddhA te apaDinnena jANaMyA / rNa esa jiyaeM maigge asasikkha vai kiIM // 14 // chAyA -- tatvena anuziSTAste apratijJena jAnatA / na epa niyato sAssamIkSya vAk kRtiH // 14 // anvayArtha - - (apaDineNa) apratijJena rAgadveSarahitena ( jANayA) jAnatA heyopAdeyapariccheda kena (te) te'nyadarzanAvalaMvinaH (vajreNa aNusiddhA) tattvenAnukA bhI tyAga kara denA zreyaskara nahIM hai, kintu vraNa (ghAva) kA khujalAne ke samAna doSajanaka hI hai ||13|| aura bhI kahate haiM- 'tata' ityAdi / zabdArtha - ' apaDinnena - apratijJena' rAga dveSa se rahita aise tathA 'jAyaNA - jAnatA' jo hena evaM upAdeya padArthoM ko jAnatA haiM yaha sAdhu puruSa 'te-te' anya darzana vAloM ko 'tatte aNusiTTA-tatvenAnuziSTAH' yathAvasthita artha kI zikSA dete haiM ki 'esamagge - eSo mArgo' Apa logoM ne jisa mArga kA anusaraNa kiyA hai vaha mArga 'Na nidhae-na niyataH ' yuktiyukta nahIM haiM 'vaI - vAkU' tathA Apa ne jo samyaka dRSTi sAdhuoM ke prati AkSepa vacana kahA hai vaha bhI 'asamika - asamIkSya' vinA vicAre hI kahA hai 'kiha-kRtiH' tathA Apa loga jo kArya karate haiM bhI vivekazUnya hai // 14 // vaha anvayArtha - - rAgadveSa se rahita tathA heya aura upAdeya kA jJAtA karyA vinA sacamanAM upakaraNeAne-pAtra AdinA pazu tyAga karavA zreyaskara nathI, pazu Nune (gumaDane) khajavALavA samAna doSajanaka che. gAthA 13aa vajI sUtrabhara he che - 'tatte' ityAi zArtha' - 'apaDinnena - apratijJena' rAgadveSathI rahita sevA tathA 'jaaynnaanArIka' je heya ane upAdeya padArthAne jANe che, A sAdhupuruSa te te' bIjA anya harzanavANAmAne 'tatteNa aNusiTThA - tatvenAnuziSTAH' yathAvasthita arthanI zikSA he che hai 'esa mage- eSo mAga' yA soye ? bhArga anusaraNu yu chete bhArga' 'Na niyae-na niyata' yuktiyukta' nathI, 'vaI - vAk' vayana Dela he te pazu 'asamikkha - asamIkSya' vagara viyAyu uddhuM che 'kii - kRti ' tathA Apa leke je kA` karA che te paNa viveka zUnya che. 514aa sUtrA --rAgadveSathI rahita ane heya tathA upAdeyanA jANakAra muniee Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 aspatIthikoktAkSepottaram 119 ziSTAH yathAvasthitArthaprarUpaNayA tu zAsitAH (esa magge) epo mAgoM pApaparigRhItaH (Na niyae) na niyataH na yuktisaMgataH (baI) vAka ye piNDapAtaM glAnasyAnIya dadAti te gRhasthakalpA ityAdirUpA sA (asamikkhA) asamIkSyAparyAlovya kAryatA tathA (kii) kRtiH karaNamapi bhavadIyamasamIkSitameveti // 14 // TIkA--'apaDinnena' apratijJena pratijJArahitena, idamahamavazyaM kariSyAmIsyevaM pratijJA na vidyate yasya saH amavijJaH, nena rAgadveparahitena sAdhunA 'jANayA' jAnatA, idaM heyamidamupAdeyamitijJAnavatA 'tattema' tatvena, paramArthatayA-jinAmiAyeNa yathAsthitArthaparUpamAdvArA 'te' te gozAlakamatAnusAriNaH anyadarzaninazca 'aNusiTTA' anuziSTA: vodhitA bhavaMti, kiM vodhitAH bhavanti tatrAha'esamagge' ityeSamArga:gRhastha-pAtrAdiSu bhojanam glAlArtha gRhasthadvArA Anaya muni una anyadarzaniyoM ko tatva kI zikSA de ki tumhArA yaha mArga pApa se yukta hai, yuktisaMgara nahIM hai aura 'rugNa suni ko AhAra lAkara jo dete haiM ve gRhastha ke samAna haiM yaha tumhArA vacana vicArazUnya hai| tumhArA AcAra bhI vicAra vikala hai arthAt tuma vinA vicAre polate aura kriyA karate ho // 14 // TIkArtha--'maiM yaha kArya avazya karUgA' isa prakAra kI pratijJA se rahita * arthAt rAga aura dveSa se rahita tathA heya aura upAdeya ko jAnane vAle sAdhu ke dvArA una AkSepa karane vAle gozAlaka ke anuyAdhiyoM ko tathA anyadarzaniyoM ko jina bhagavAna ke mata ke anusAra yathArtha vastusvarUpa kI zikSA dI jAtI hai| sAdhu unheM isa . te anya matavAdIone tatvanI A pramANe zikSA devI joIe. tamAro A mArga pApathI yukta che ane yuktisaMgata nathI. 'bimAra sAdhuone mATe AhAra vaherI lAvanArA sAdhue gRhasthanA samAna che, A tamArA AkSepa vicArazUnya che tamAre AcAra ja vicAra vihIna che. eTale ke tame vagara vicAce game tema bele che ane mana zava tema 42 / cha.. // 14 // - TIkAtha- huM A kArya avazya karIza." A prakAranI pratijJAthI rahita eTale ke rAgadveSathI rahita tathA heya ane upAdeyane jANanArA munio dvArA te AkSepakartA gozAlakanA anuyAyIo tathA anya matavAdIone jinendra bhagavAnanA mata anusAra yathArtha tava (vastu svarUpa) samajAvavAmAM Ave che. temane A pramANe kahevAmAM Ave che-gRhasthanA pAtramAM jamavuM Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sUtrakRtAGgasUtre nam AdhAkarmikoddezikAdibhojanaM tathA zuddhasaMyaminAmAkSepakaraNam eva taca mArgaH 'na vie' na niyataH, na niyavo na yuktisaMgataH / 'vaha' vacanaM tat sAdhumuddizya yadAkSepavacanaM bhavadbhiH pratipAditam / tadapi - 'asamikAca' asamIkSya, vicAramantareNaiva kathinam / tathA 'ka' kRtiH bhavatAmAcaraNamapi na samIcInamiti // 14 // mUlam - erilo jo vaiI esI aggaveNuna karikhitA / gihiNo abhiharDa se jiu Na u bhikkhuNaM // 15 // chAyA -- IdRzI yA bAgepA agraveNuvi karSitA / gRhiNo'syAhRtaM zreyaH bhoktuM na tu mikSUNam | 15 || prakAra kahe gRhastha ke pAtra meM bhojana karanA aura visAra lAdhu ke lie gRhastha dvArA bhajana maMgavAnA, AdhAkarmI evaM audezika AhAra karanA aura zuddha saMyama kA pAlana karane vAloM para AkSepa karanA, yaha Apa kA mArga yuktisaMgata nahIM hai / sAdhu ke viSaya meM Apa ne jo AkSepa vacana kahe haiM, vaha Apa ke vacana binA bicAre hI kahe gae haiM / isake atirakta Apa kA AcAra bhI samIcIna nahIM hai' ||14|| zabdArtha- 'erisA - IdRzI' isa prakAra kI 'jA-yA' jo 'baI - bAgU' kathana hai ki 'gihiNo abhiharDa - gRhiNo'bhyAhRtam' gRhastha ke dvArA lAyA huA AhAra 'bhuMjiraM seyaM bhoktuM zreya' sAdhu ko grahaNa karanA kalyANakAra ka hai 'ubhikkhu na tu bhikSUNAm', parantu sAdhu ke dvArA lAyA huA AhArAdika lenA ThIka nahIM hai 'esA - eSA' yaha bAta 'aggaveNuvva karisitA agraveNuriva karSitAH' bAMsa ke agrabhAga ke jaisA kuza durbala hai / 15 // - ane khimAra sAdhune mATe gRhastha dvArA bheAjana maMgAvavuM-AvAka dveSa cukta tathA auddezika deyukta AhAra karavA, tathA zuddha sayamanuM pAlana karanArA jaina sAdhue para AkSepa karavA. A tamArI rIta yuktisabata nathI jaina sAdhue sAme tame je AkSepa 'vacaneA uccAryA che te . vagara vicAre ja uccAryAM che. sAdhue sAme A prakAranA AkSepa karanArA Apa leAkeAnA mAyAra pazu yeogya (zuddha-hoSarahita) nathI. ||jaathaa 14 // zabdArtha' - 'erissA-IhaMzI' mA praaranI 'jA-yA' ? 'vaI - vAg che 'gihiNo abhihaDa - gRhiNo'bhyAhRnm' gRhasthanA dvArA sApavAbhA bhAvesa bhADAra vagere sevA hI nathI 'esA - eSA' mA vAta 'aggaveNuvvakarisitA - apra: veNuriva karSitAH' vAMsanA AgaNanA lAganA prema zA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSepottaram ra ... andhayArtha-(erisA) IdazI (jA) yA (vai) va.gUANI kathanaM' (gihiNo abhihaDaM) gRhiNo'bhyAhRtam gRhasthairAnItam (bhuMjiu seyaM) bhoktu zreya:-kalyANa karam (Na u bhikkhuNaM) na tu bhikSUNAm parantu sAdhubhirAnItamAhArAdikaM glonasAdhave na zreyaH (esA) epA cAkU (agaveNuvva karisitA) agraveNuriva karpitA vaMzAgrabhAgavat duveletyarthaH // 15 // TIkA--'erisA' IdRzI 'jA' yA 'baI' vAk 'mihiNo abhihaDaM' gRhastha dvArA AnItamAhArAdikaM 'bhujiu seya' bhoktuM zreya sAdhubhi bhoktuM zreyaH prazastam 'Na u' na tu=bhikSubhirAnItamAhArAdikaM bhoktuM zreyaH-prazastam , 'esA' epA vAk 'aggaveNuvya' agraveNuriva vaMzasyA'graiva 'karisitA' karSitA dulA vidyate yuktyakSamatvAta / gRhasthadvArA AnItamAhArAdikaM sAdhunA bhoktavyamiti ____anvayArtha--gRhastha ke dvArA lAyA huA AhAra karanA zreyaskara hai. kintu bhikSu ke dvArA lAye AhAra kA upabhoga karanA zreyaskara nahIM hai, Apa kA yaha kathana vAMsa ke agrabhAga ke samAna durghala hai // 15 // TIkArtha--Apa kA yaha jo kathana hai ki gRhastha ke dvArA lAyA: huA AhArAdi bhoganA lAdhuoM ke lie kalyANakara hai parantu sAdhuoM ke dvArA lAye AhAra kA upabhoga karanA zreyaskara nahIM hai, yaha kathana: bAMsa ke agrabhAga ke samAna durvala hai| vaha yukti ko sahana nahIM krtaa| tAtparya yaha hai ki sAdhu. yadi gRhastha ke dvArA lAye AhAra Adi kA upabhoga kare to acchA parantu sAdhu ke dvArA lAye AhAra ko bhoganA acchA nahIM hai, yaha Apa kA kathana yuktihIna hai / jaise pAMsa kA agrabhAga durbala hotA hai, usI prakAra yaha kathana bhI durvala hai| sUtrArtha-gRhasthanA dvArA lAvavAmAM Avela A hAra zreyakara che, paratu sIdhu dvArA lAvavAmAM AvelA AhArano upabhoga kare zreyaskara nathI," ApanuM A kathana vAMsanA agrabhAga samAna kamajora che. 15 * TIkArtha--anya matavAdIonA AkSepane uttara ApatA sUtrakAra kahe che ke "gRhasthanA dvArA lAvavAmAM A le AhAra sAdhuone mATe kalyANakArI che, paraMtu sAdhu o dvArA lAvelA AhArane upabhoga kare sAdhune mATe zreyaskara nathI, A prakAranI a5nI dalIla vAMsanA agrabhAga jevI nirbaLa che tenuM khaMDana sahelAIthI thaI zake tema che. jevI rIte vAMsano agrabhAga eTale kamara hoya che ke tene sahelAIthI teDI zakAya che, e ja pramANe tamArA A AkSepano javAba paNa ghaNo saraLa che-gRhasthA dvArA lAvavAmAM Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ sUtrakRtAGgasUtre prazastam / parantu sAdhubhirAnItamAhArAdikaM bhoktavyamiti na zreyaskaram, iti kathanaM bhavato yuktira hatam / yathA vaMzasyAgrabhAgo durvalo bhavati tadvadeva yuktirahitaM, gRhasthairAnItaM jIvopamardanasahitena sAyam bhikSubhirAnItaM tUgamAdidoparahitam ato gRhasthAnItamAhArAdikaM-zreya iti kathanaM yuktizAstraviruddha miti bhAvaH // 15 // yathA gRhasthairdAnaM dIyate tathA sAdhubhirapi dAnAdikaM deyaM dAnasya sAmAnyadharmatvena sarvaptamAnatvAdityAzaMkAmapanetumAha-'dhammapannavaNA' ityAdi / mUlam-dhammapannavaNA jA sau sAraMbhANa visohiyA / . . ..u eyAhiM dihihiM puvvAMsI paMggappiyaM // 16 // - chApA--dharmapajJApanA yA sA sAraMbhANAM vizodhikA / . . na tve tAbhidRSTibhiH pUrvamAsIt makalpitam // 16 // gRhasthoM ke dvArA jo lAyA jAegA vaha chakkAyoM kI jIvavirAdhanA se yukta '. hone ke kAraNa sAvadha hogaa| isake viparIta sAdhuoM ke dvArA lAyA , AhAra udgama Adi doSoM se rahita hogaa| ataeka gRhasthoM dvArA lAye AhAra ko bhoganA zreyaskara hai, yaha Apa kA kathana yukti se aura zAstra se bhI pratikUla hai // 15 // - jaise gRhasthoM ke dvArA dAna diyA jAtA hai, usI prakAra sAdhuoM ko bhI dAna denA cAhiye / dAna sAmAnya dharma hone ke kAraNa sabhI ke liye samAna hai / isa prakAra kI AzaMkA kA nivAraNa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM-"dhammapaNNavagA" ityAdi / ___ Avele AhAra chakAyanI virAdhanA yukta hovAne kAraNe deSayukta hoya che, parantu sAdhuo dvArA lAvavAmAM Avela AhAra udgama Adi dethI rahita hoya che tethI gRhastho dvArA lAvelA AhArane zreyaskara mAnavo te vAta yukti, saMgata paNa lAgatI nathI ane zAkta kathanathI paNa virUddha jAya che. mATe ApanI te dalIla bilakula TakI zake tema nathI. gAthA 1pa anya matavAdIo evuM kahe che ke jevI rIte gRha dvArA dAna apAya che e ja pramANe sAdhuoe paNa dAna devuM joIe dAna sAmAnya dharma hovAne kAraNe sIne mATe samAna che. A prakAranI anya matavAdIonI : dalIlanuM nirAkaraNa karavA mATe sUtrakAra kahe che ke - 'dhammapaNNavaNA' tyAha Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 3 anyatIthikoktAkSepottaram / 123 anvayArthaH--(jA) yA (dhammapannavaNA) dharmaprajJApanA yatInAM dAnAdinopakartavyamityAdikA dharmadezanA (sA) sA dharmadezanA (sAraMbhANa) sAraMbhANAM gRhasthAnAm (visohiyA) vizodhikA-zuddhikariNI, yatayastu saMyamAnuSThAnenaiva vizudhyaMti -(eyAhi dihihiM) etAbhi dRSTibhiH (puccha) pUrvam (u) na tu (pagappiyaM AsI) 'makalpitamAsIt naitAdRzI bhavakathitAdezanA sarvajJaiH pUrva kRteti // 16 // i: TIkA--'jA dhammapannapaNA' yA dharmaprajJApanA-sAdhave dAnAdikaM gRhasthairdayamityAkArikA yA dharmadezanA, sA 'sA sAraMbhANa visohiyA' sA sAraMbhANAM gRha zabdArtha-'jA dhammapannadhaNA-yA dharmaprajJAnA' sAdhuoM ko dAna Adi dekara upakAra karanA cAhiye yaha jo dharma kI dezanA haiM 'sA-sA' vaha dharmadezanA 'sAraMbhANa-sAraMbhANA' gRhasthoM ko 'visohiyA-vizodhikA' zuddha karane vAlI hai, sAdhuoM ko nahIM 'eghAhiM dihihi-etAbhidRSTibhiH' isa dRSTi se 'punva-pUrvam " pahale 'Na u-na tu' nahIM 'pagappiyaM AsIprakalpitamAsIt' aisI dezanA sarvajJoM ne pahale kI gaI thii||16|| '' "anvayArtha--yaha jo dharmadezanA hai ki sAdhuoM ko dAna dekara upakAra karanA cAhiye, yaha gRhasthoM kI hI zuddhi karane vAlI hai-sAdhu to saMyama kA AcaraNa karake hI zuddha hote haiN| dharmadezanA isa abhiprAya se pahale sarvajJoM ne nahIM kI hai // 16 // . . . . TIkArtha--sAdhu dAnAdi kare, yaha dharmadezanA gRhasthoM ko hI pavitra karane vAlI unakI vizuddhi karane vAlI hai| yaha dharmadezanA sAdhuoM zahA--'jA dhammannavaNA-yA dharmaprajJApanA.' sAdhumA hAna para daIne upakAra karavA joIe je A dharmanI dezanA che "-" te ghadezanA 'sAraMbhANa-sAraMmANAM' gRhasthAne 'visohiyA-vizodhikAH' zuddha 421 // pANI che. sAdhumAne nahi eyAhiM didvihi-etAbhidRSTibhi.' mAthI purvapUrvam' paDaai 'Na u-na tu' nA 'pagappiya AsI-prakalpitamAsIt' kI zinA - jJoe pahelA karI hatI. 16 sUtrA--'sAdhubhAsa hAna hena,' mA 12nI dhamazinA 8. sthAne sATe ja karavAmAM AvI che, kAraNa ke sAdhuoe dAna devAthI gRhanI zuddhi thAya che ane sAdhu pitAnA saMyamane nirvAha karI zake che. sAdhuo te saMyamanuM pAlana karIne zuddha thatAM ja hoya che, tethI sarvajJoe dAna devAnI je dharma dezanA karI che, te gRhasthAne anulakSIne karI che, sAdhune anulakSIne karI nathI 16 TIkAI-sAdhune dAnAdi devAnI je dharmadezanA che, te gRhasthane ja pavitra karanArI temanI vizuddhi karanArI che. te dharmadezanA sAdhuonI zuddhi Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 sUtrakRtAtre sthAnAM vizodhikA kalyANakAriNI, na tu sAdhUnAM sA dezanA kalyANakAriNI / 'ehiyAhi divihi' etAbhi dRSTibhiH 'suvvaM pUrvam 'Na u eggappiyaM na tu prakalpitam / 'AsI' AsIt na tu etAdRzI dezanA pUrva sarvajJaiH kathitA''sIda / sAdhubhirdAnAdikaM dattvA upakarttavyamityepA yA dharmadezanA, sA gRhasthasyaiva pavitrakAriNI, na tu sAdhUnAM kalyANaka riNI / anenA'bhimAyeNa na pUrva sarvajJairdezanA datteti / ayaM bhAva-bhAnti hi sAdhaze dhanadhAnyAdivittarAhityenAkiMcanAH santaH yatastato niradadha AhArAdimAtramevAdAya saMyamaM nihanti yadi kadAcitsAdhubhirapi dAnaM dIyeta tadA dAnArthaM sAvadhAhArAdInAmapi svIkaraNena saMyamavyAghAto bhavedataH sAdho dAnAdikaM na kurvantIti zAstramarzadeti, tathA yadi sAdhurdAnaM dadyAt tadA adhaiko yAcakA samAgataH paradine dvau tataH parasane ke samAgamiSyantIti 'tebhyaH sarvebhyo dAnaM dadataH sAdhobhitraiva durlabhA syAditi, tathA yadi sAdhurdAnakI zuddhi karane vAlI nahIM hai| sarvajJoM ne aisA upadeza pahale nahIM diyA hai| tAtparya yaha hai ki sAdhuoM ke pAsa dhana-dhAnya nahIM hotaa| ve -akiMcana hote haiN| nirdoSa bhikSA karake hI ve apane saMyama kA nirvAha karate haiM / yadi ve bhI dAna dene lageM to unheM sAvadya AhAra Adi bhI svIkAra karanA paDegA aura aisA karane se saMyama meM bAdhA utpanna hogii| isa kAraNa sAdhu dAna nahIM dele / yaha zAstra kI maryAdA hai / isake atirikta sAdhu yadi dAna dene lage to prathama dina eka yAcaka AegA to dUsare dina do A jAe~ge aura phira unakI bhIr3a laga jaaegii| pariNAma yaha hogA ki sabako dAna dete dete sAdhu ke lie bhikSA hI durlabha karanArI nathI." sarvajJoe evo upadezasAdhuoe dAna devuM joIe e upadeza Apyo nathI. A kathanane bhAvArtha e che ke sAdhunI pAse dhana, dhAnya, hota nathI teo akiMcana hoya che. nirdoSa bhikSA grahaNa karIne teo pitAne saMyamana nirvAha kare che. je teo paNa dAna devA mAMDe, te temaNe paNa sAvadha AhAra adine paNa svIkAra kare paDe ane ema karavAthI saMyamanI vizuddhi jALavI zakAya nahIM. te kAraNe sAdhu dAna detA nathI. zAstroeja A maryAdA mUkI che. je sAdhu dAna devAnuM zarU kare, to pahele divase eka yAcaka Ave, bIje divase be yAcaka Ave, ane dinapratidina temanI saMkhyA vadhatI ja jAya. tethI temane dAna detAM deta sAdhune pi.tAne mATe te kAIpaNa bhojana sAmagrI vadhe ja nahI! sAdhu saMyamayAtrAnA nirvAhane mATe AhAranI yAcanA Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.3 vAdaparAjitAnyatIrthikadhRSTatApra0 125 dadhAt tadA saMyamayAtrAnihAthai yAcitAhArAdeva dAnena adattAdAnamRSAbhApisvadoSau syAtAm yataH dAtrA sAdhumpa eva dattaM na tu anyasmai dAtumAhArAdikaM dattamata imo doSau bhavataH iti // 16 // mUlam-savvAhi aNujuttIhiM ayaMtA javittaye / tao vAyaM NirAkiccA jhuMno vi paggabhiyA // 17 // - chAyA--sarvAbhiranuyuktibhirazaknuvanto yApayitum / tato vAdaM nirAkRtya te bhUyo'pi pragalimatAH // 17 // anvayArthaH-(savvAhi aNujuttIhi) sarvAbhiranuyuktibhiH sarvai reva pramANabhUta hetudRSTAntaH (javittaye acayaMtA) yApayitumazaktuvantaH svakIyapakSaM-sthApayitumasamarthI ho jaaegii| sAdhu saMghama yAtrA ke nirvAha ke lie AhAra kI yAcanA karatA hai| usameM se yadi dAna de to use adattAdAna aura mRSAvAda doSa hoge / dAtA sAdhu ke upabhoga ke lie AhAra Adi detA hai, dUsaroM ko dAna dene ke liye nahIM detA-dUsaroM ko to vaha apane hAtha se svayaM de sakatA hai| aisI sthiti meM sAdhu yadi anya yAcakoM ko 'dAna dene lage to use pUrvokta donoM doSoM kA bhAgI honA pddegaa||16|| zabdArtha--'savAhiM aNujuttIhiM-sarvAbhiranuyuktibhiH saba yuktiyoM bArA 'javittaye acayaMtA-yApayitumazaknuvantaH' apane pakSa kI siddhi . na kara sakate haye 'te-te' ve anya tIrthI 'vAyaM NirAkiccA-vAda nirAkRsya' vAda ko chor3akara 'bhujo vi-bhUyopi' phira se 'pagabhiyAmaMgalbhitAH' svapakSa kI sthApanA karane kI pRSTatA karate haiM // 17 // ___anvayArtha-sabhI yuktiyoM se apane pakSa ko siddha karane meM asa.. kare che. je te AhAranuM dAna de, te tene adattAdAna ane mRSAvAda deze lAge sAdhunA upabhegane mATe dAtA AhArAdi de che, anyane dAna ApavAne mATe dete nathI je anyane ApavuM hoya to te potAne hAthe ja ApI zake che. A prakAranI paristhitimAM dAtAe pitAne arpaNa kareluM dAna, je sAdhu bIjA keIne ApI de te tene adattAdAnadeSa ane mRSAvAdadoSanA bhAgIdAra banavuM paDe che. gAthA 16 sAtha-savvAhi aNujuttIhiM-sarvAbhiranuyuktibhiH' madhI yutiya dvArA 'javittaye acayaMtA-yApayitumazaknuvanta' pAtAnA pakSanI siddhi na rI zatai , 've-te. manyatAthA 'vAyaM NirAkiccA-vAdaM nirAkRtya' vAhana choDIne 'mujjovi -bhUyopi' 3zana 'pagabhiyA-pragalbhitA' potAnA pakSanI sthApanA 42vAnI dhRSTatA 43 che. // 17 // sUvAtha-saghaLI dalIleno upayoga karavA chatAM paNa jyAre te anya Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUtrakRtAGgasUtra gozAlakAnyatIthikAdayaH, (te) te anyadarzaninaH (bAyaM NirAkiccA) vAdaM nirA. kRtya samyag hetudRSTAntapUrvakavAda parityajya (bhujo vi) bhUyopi punarapi (pagamiyA) prAlimatA AkrozAdinA dhRtAM gatA iti // 17 // ___TIkA-savvAhi aNujuttIhi' sarvAbhiranuyuktibhiH zAstrapramANahetudRSTAntaH 'javittae' yApayitum avayaMtA' azaknuvantaH svapakSaM hetudRSTAntasatpamANaiH sthA. payitum azaknuvantaH paratIthikAH, svapakSaM hetudRSTAntaH samarthayitum te gozAlakAdi matAnusAriNaH pramANabhUtaiH sarvaihetuyuktidRSTAntAdibhirAtmAnaM svapakSe saMsthApayitu. - massamarthAH, yuktyAdibhirapi svapakSasya sAdhane sAmarthyA'bhAvAt / te anyamatAnu. - yAyinaH, "vAyaM NirAkiccA' vAdaM nirAkRtya samIcInayuktivAdidvArA, pravartaH - mAnavAda parityajya, 'bhujjo vi paggabhiyA' bhUyopi pagalbhitAH punarapi azubha- vacanoccAraNayaSTimuSTayAdibhiH praharanto dhASTayamAsAditAH santaH evaM kathayanti / tathAhi-'aSTAMganimittaM jJeyaM sarvalokopakArakam / / - ... sa eva dharmo mantavyo lokakalyANakArakaH // 1 // ' martha hokara ve anya darzanI vAda kA parityAga karake punaH Akroza karane lagate haiM // 17 // . . TIkArtha- jaba pUrvokta anyasatAnuyAyI zAstrapramANa, hetu aura - dRSTAnta ke dvArA apane pakSa kI puSTi karane meM asamartha ho jAte haiM, usa samaya ve vAda kA tyAga kara dete haiM arthAt samIcIna yuktiyoM evaM tarko ke abhAva meM cAlUvAda se kinArA kATa lete haiM aura dhRSTatA kA Azraya lete haiM / ve aprazasta vacanoM kA prayoga karate haiM, yaSTi (lakar3I) yA muSTi se prahAra karate haiM aura isa prakAra kahane lagate haiM sampUrNa loka kA upakAra karane vAlA aSTAMga nimitta hI jAnane yogya hai / usI ko dharma mAnanA caahiye| ve yaha bhI kahate haiM-"aSTAMganimittaM jeyaM" ityaadi| matavAdIe pitAnA pakSanuM samarthana karI zakavAne asamartha bane che, tyAre teo vAdavivAdane parityAga karIne Akroza (krodha) karavAne lAgI jAya che. 17 TIkArtha-jyAre pUrvokta anya matavAdI zAstra pramANa, hetu ane dRSTAnta dvArA pitAnA pakSanuM (matanuM) samarthana karavAne asamartha thaI jAya che, che tyAre teo vAdane tyAga karIne dhRSTatAno Azraya le che. eTale ke temanA matanuM pratipAdana karavA mATe yogya duSTo ane dalIlene Azraya levAne badale aprazasta vacanane Azraya le che ane kaI kaI vAra krodhAvezamAM AvIne lAkaDI athavA muSTi praharano Azraya le che ane A pramANe kahe che. 'amTAMga nimittaM jJeyaM tyA-- Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ t samayArthabodhino TIkA pra. zru. a. 3 u. 3 vAdaparAjitAnyatIrthika dhRSTatA pra0 127 atra dharmavicAre hetvAdidvAreNa nirNayo na vidheyaH kintu pratyakSa eva bahujanasaMgatatayA tathA rAjAdyAzrayatayA 'ayameva sadIyo dharmaH' zreyase, na tu dharmAntaramiti vivadante / atrottaram - yadi bahavopi - - andhA rUpaM na pazyanti ghaTAdau, kintu -eko'pi - anandhaH pazyati rUpam / kiM tAvatA ghaTe rUpAbhAvam utprekSituM zaknoti kospi tathaiva vAtaH bahavo'pi sarvajJapratipAditaM dharma na jAnanti / kiM tAvatA - 'na sa dharma:' iti pratipAdayitu zakSyanti ? ke'pi ? iti / tathoktaM'eraMDaka rAsI jahA ya gosIsacaMdaNapalassa | molle na hojja sariso kittiyametto gaNijjaMto // 1 // dharma ke viSaya meM hetu Adi ke dvArA nirNaya nahIM karanA cAhiye / hamArA dharma bahusaMkhyaka logoM dvArA mAnya hai aura use rAjAdi kA Azraya prApta hai, ataeva vahI kalyANakArI hai / ' isakA uttara yaha hai bahutere andhe ghaTa Adi meM rahe hue rUpa ko nahIM dekha pAte kintu eka hI sUjhatA manuSya usa rUpa ko dekhatA hai| itane mAtra se kyA koI ghaTa meM rUpa ke abhAva kI kalpanA kara sakatA hai ? isI prakAra ajJAnI hone ke kAraNa adhikAMza loga sarvajJa' pratipAdita dharma ko nahIM jAna pAte / kyA isI se yaha kahA jA sakatA hai ki vaha dharma hI nahIM hai ? kahA bhI hai- " eraNDakaTurAsI" ityAdi / ' eraMDa kI lakar3iyoM kA Dhera hone para bhI vaha eka pala pramANa gozIrSa candana ke mUlya kI barAbarI nahIM kara sakanA, cAhe use kitanA hI kyoM na ginA jAya // 1 // *AkhA saMsAranu hita karanAra aSTAMga nimitta ja jANavA ceAgya che. tene ja dhama mAnave joie.' vaLI teo evu' kahe che ke-dharmanI khAkhatamAM hetu Adi dvArA niSNuya karave| joie nahI. amArA dharmane leAkeAnI meATI sakhyAe svIkAryuM che ane tene rAjyAzraya paNa maLyeA che, tethI tene ja kalyANakArI mAnaveA joie.' J: A prakAranA temanA kathanano A pramANe uttara Apave joie-ghaNAAMdhaLAMe ghaDA AdinA rUpane joi zakatA nathI, parantu eka ja dekhate mANasa te rUpane joi zake che. zu' te kAraNe ghaTa AdimAM rUpane abhAva hAvAnI kalpanA karavI nyajagI che kharI? eja pramANe adhikAMza leAkeA ajJAnI hovAne kAraNe sajJa pratipAdita dhamane jANI zakatA nathI. zu tethI evuM" kahI zakAya che ke te dhama ja nathI ? kahyu paNa che ke 'eraNDakaTUrAsI' tyAhi eraDAnA lAkaDAono eka DhagalA hAya te - paNa te eka palapramANu Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 128 sUtrakRtAgo tahavi gaNaNAtirego jaharAsI so na cNdnnsriccho| taha niviNNANa mahAjaNo vimolle visaMvayati // 2 // ekko sacakkhugo jaha aMghalayANaM saehi bahue hiN| hoi varaM dabo gahu te bahugA apecchaMtA // 3 // evaM bahugAvi mUDhA Na emANa je gaINa yANaMti / saMsAragamaNaguvila NiuNassa ya baMdhamokkhassa // 4 // chAyA-eraNDakASTharAziyathA ca gozIpacandanapalasya / mUlye na bhavet sadRzA kiyanmAtro gaNyamAnaH // 1 // tathApi gaNanAtireko yathA rAziH sa na cndnshshH| tathA nivijJAnamahAjano'pi mUlye visaMvadate // 2 // ekaH sacakSuSko yathA andhAnAM zatavahabhi / bhavati varaM draSTavyo naiva te bahukA aprekSamANAH // 3 // evaM bahukA api mRDhA na pramANa ye gati na jAnanti / ' saMsAragamana gupilaM nipuNasya ca vandhamokSasya // 4 // 17 // "taha vi gaNaNAtirego" ityAdi / . gaNanA meM adhika vaha Dhera jaile candana ke samAna nahIM ho sakatA, usI prakAra jJAnahIna bahusaMkhyaka loga bhI jJAnavAn alpasaMkhyako kI parAparI nahIM kara makate / ve loga usake mUlya meM visaMvAda karate haiM // 2 // . "eko sacakhugo jaha" ityAdi / eka netravAn puruSa aneka saikar3oM aMghoM se acchA samajhanA caahie| na dekhane vAle bahuta se loga acche nahIM kahe jAte // 3 // gazIrSa candananA mUlyanI barAbarI karI zakatA nathI, pachI bhale tenI game teTalI kiMmata AMkavAmAM AvatI hoya. 1 'taha vi gaNaNAtirego' tyAha pramANamAM mATe hovA chatAM paNa te eraMDAnA lAkaDAone Dhagale jevI rIte candananA mUlyanI barAbarI karI zakatA nathI, e ja pramANe jJAnahIna ghaNA leke paNa jJAnavAnuM zeDA lekanI barAbarI karI zakatA nathI te anya matavAdIo anuyAyIonI saMkhyAne AdhAre kaIpaNa matanuM mUlya bhAvAma bhUkha 42 che. // 2 // . 'ekko sakkhugo jaha' tyAha AMdhaLA ghaNA mANase karatA dekhate eka puruSa vadhu mahatva dharAve che. seMkaDo AMdhaLAe dekhyA vinA vahunA rUpanuM je varNana kare tenA karatAM eka ja dekhavA mANasa dvArA vastunA rUpanuM je varNana karavAmAM Ave, te adhika mAnavA cogya gaNAya che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.3 vAdaparAjitAnyatIrthikadhRSTatApra0 122 mUlam -rAgaMdolAbhibhUyappA micchateNa abhidutaa| " Ausle saraNaM jati TaMkaNA iMI 50ayaM // 18 // * chAyA--rAgadveSAbhibhUtAtmAnaH mithyAtvena abhigunaaH| AkrozAn zaraNaM yAnti TaMkaNA iva evaMm // 18 // 'anvayArtha:-(rAgadosAmiyappA) rAgadveSAbhibhUtAtmAnaH yeSAmAtmAno rAMgaDepAbhyAmAcchAditAH (mika utteNa abhidunA) mithyAtvenAbhidrutAH viparIta . "evaM bahugAci mUDhA" ityaadi| isI prakAra bahusaMkhyaka zrI mUha puruSa pramANabhUta nahIM hote jo saMsAragamana meM vakragati ko tathA bandha aura mokSa kI gati ko nahIM jAnate hai // 4 // 17 // . zabdArtha--'rAgadosAbhibhUyappA-rAgadveSAbhibhUtAtmAnaH' rAga auradeSa se jinakA AtmA chipA huA hai aise tathA 'micchattaNa abhidatA' mithyAtvena abhidratAH' mithyAtva se bhare hue anyatIrthI-'AuseAkrozAn' zAstrArtha se parAjita hone para asA pravacanarUpa gAlI Adi kA 'saraNaM jati-zaraNaM yAnti' Azraya grahaNa karate haiM 'TaMkaNA-TaDaNAM' pahAr3a meM rahane vAlI maleccha jAtI ke loga yuddha meM hAra jAne para 'pavvayaM iva-parvatam ica' jaile pata kA Azraya lete haiM // 18 // ___ anvayArtha-jo rAga aura dveSa se yukta haiM, mithyAtva se vyApta hai. ve bAda meM parAjita hokara asabhya bhASaNarUpa Akroza (krodha) kI ... 'eva bahugAvi muDhA' yA eja pramANe je mANaso saMsAramAM paribhramaNa karAvanAra karmabandhanA svarUpane jANatA nathI ane prAptino mArga jANatA nathI evAM aneka mUDha mANasonAM vacanane pramANabhUta mAnI zakAya nahI (4) 175 Avail:-'rAgadAsAbhibhUyApA-rAgadveSAbhibhUtAtmAnaH' 2 // 2 // mana dvaSathA bhanI sAnA pAye cha vA tathA 'micchatteNa abhiddA-mithyAtvena " abhidrutAH' bhithyAtvathA mare bhI anya tathA 'Ause-AkrozAn' 'zA yathA 52rita thavAthI asalyayana35 vagerenA 'saraNa jaMti-zaNayAnti' mAzraya 42 2. 'TaMkaNA-TakaNA' 59mA 23vAvANI cha tInA so yuddhamA DArI taya tyAre 'pakyaM iva-parvatam iva' 2vI rIta parvatane Azraya le che 18 sUtrArtha -je lake rAga ane dveSathI yukta hoya che ane mithyAtvathI bharelA hoya che, teo vAdamAM parAjita thavAthI asabhya vacane rUpa Akroza . sU0 17 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ghodhavyAsAH vAde parAjitAH santaH (Ause) AkrozAn asabhyavacanarUpAn (saraNa jaMti) zaraNaM yAnti (TaMkaNA iva) TaMkaNa : parvatanivAsino mlecchajAtIyAH (pavayaM iva) parvatamiva-yathA yuddhe parAjitA slecchAH parvatamAzrayanti tathA vAde parAjitAH paratIthikA AkrozaracanamAzrayantIti // 18 // TIkA--'rAgadosAbhibhUyappA' rAgadveSAbhibhUtAtmAnaH rAga:-bhItyAtmaka dveSaH-abhI taH, tAbhyAm abhibhUtaH AcchAdita AtmA yeSAM te rAgadvepAbhibhUtAsmAnaH / tathA-'micchatteNa amidadutA' mithyAtvenAbhidrutAH mithyAtvena viparyastamatyA abhidrutAH vyAptAH, anyavAdinaH yuktitarkapamANAdibhiH svapakSasthApane'samarthAH santaH / 'Ausse' AkrozAnabhamabhyatracanarUpAn daNDAdibhizca 'saraNaM' zaraNam 'jati' yAnti, tAnevAzrayante / "ica' yathA 'TaMkaNA' parvate vidyamAnAHmleccha jAtIyAH yuddhAdau parAjitAH santaH 10 parvatameva Azrayante / rAgadveSAbhibhUtAtmAno mithyAtvopahatamAnasAH maMdA vAdino'sabhyavacanAnyeva Azra yante yuktyA'mijetumapamarthAH santaH, yathA mlecchajAtIyA yuddha parAbhUtAH parvata zaraNamaMgIkurvanti tadvadimepo'ti bhAvaH // 18 // zaraNa lene haiM, jaise TakaNa parvana ke nivAsI mleccha yuddha meM parAjita hokara parvata kA Azraya lete haiM // 18 // ___TIkArtha--prItirUpa rAga aura aprItirUpa dveSa se jinakI AtmA abhibhUta ho gaI hai tathA jo mithyAtva se yukta haiM, aise andhamatAvalambI jaba yukti, tarka aura pramANa Adi ke dvArA apane pakSa kI siddhi karane meM asamartha ho jAte hai taba ve Akroza kA Azraya lete haiM arthAt asabhya vacanoM kA prayoga karate haiM adhavA daNDa Adi kA prahAra karane para utArU ho jAte haiN| jaile parvata ke nizamI mleccha jAtIya puruSa yuddha meM parAjita hokara parvata kA hI sahArA lete haiM / (krodha)ne Azraya le che jevI rIte parvatanivAsI oNo yuddhamAM parAjaya thavAthI parvatane Azraya le che, e ja pramANe te paramatavAdIo vAdamAM parAjita thavAthI AkAzane Azraya le che. TIkAI--jevI rIte parvatamAM rahenArA mleccha yuddhamAM hArI javAthI " parvatane Azraya le che, eja pramANe prItirUpa rAga ane aprIti rUpa SathI yukta ane mithyAtva rUpa aMdhakAre jemanI vivekabuddhine AcchAdita karI nAkhI che evA anya satavAdIe jyAre dalIle, tarka ane pramANa Adi dvArA pitAnA pakSanuM samarthana karavAne asamartha thAya che tyAre Akrozane Azraya le che, eTale ke asabhya vacanane pravega kare che athavA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * samayArthavodhinI TIkA pra zu. a. 3 u. 3 vAdizAstrArthe samabhAvopadezaH 131 mUlam - cahuM gappagapAI kuMjA asamAhie / virujhe nA teNaM taM taM samIyare // 19 // jene chAyA - bahuguNa kalpAni kuryAdAtmasamAdhikaH / yenAsnyo na virudveta tena tattatsamAcaret // 19 // anvayArthaH--(attasamAhie) AtmasamAdhikaH = prasannamanAH muniH (bahuguNappa tAtparya yaha hai ki jinakI AtmA rAgadveSa se malIna ho cukI hai aura jinakA mAnasa mithyAtva se malIna haiM, aise mandavAdI anta meM asabhya vacanoM kA Azraya lete haiM, kyoMki ve yukti ke bala se vijayI nahIM ho skte| jaise mleccha loga yuddha meM parAjita hokara parvata kI zaraNa grahaNa karate haiM // 18 // zabdArtha - 'attasamAhie- AtmasamAhitaH' prasanna citta vAlA muni bahuguNappagappAIM - bahuguNaprakalpAni' paratIrthi janoM ke sAtha zAstrArtha ke samaya jinase bahuta guNa utpanna hote haiM aise anuSThAnoM ko 'kujjAkuryAt ' kare 'jeNa yena' jisase 'anne- anve' dUsarA manuSya 'No virujmajjA - na virudhyeta ' apanA virodha na kare 'terNa-tena' isa kAraNa se 'taM taM - tat tat ' usa usa anuSThAna kA 'samAyare - samAcaret' AcaraNa kre|| 1.9 // anvayArtha - anyatIrthikoM ke sAtha vAda karate samaya prasanna mnpratipakSIne lAkaDI Adi vaDe mAravA paNu dADe che. A kathananeA bhAvAtha e che ke jemanA AtmA rAgadveSathI ane bindhyAtmathI malIna thai cukaye che; evA mandabuddhi anya matavAdIe jyAre taka Adi dvArA peAtAnI mAnyatAne siddha karI zakatA nathI, tyAre asabhya vacaneA tathA mArAmArIne Azraya le che, eja pramANe te mandamati anyamatavAdIe asabhya vacanAne Azraya le che!gAthA 185 'zahAtha' - 'attasamAhie - AtmasamAhitaH prasanna zittavANA bhuni 'bahuguNapagappA - bahuguNaprakalpAni' paratIrtha bhAlusonI sAthai zAstrArthanA samaye nAthI SaDu gugu utpanna thAya che, sevA anuSThAnAne 'kulmA-kuryAt 42 jeNa yena' nAthI 'anne - anye' jIna bhAga se| 'No virujjhenA-na virudhyeta ' potAnA virodha nA are 'veNa - vena' yA arathI tataM tat tat ' te te anuSThA - } ' samAcare - samAcaret' Ayara re // 17 // sUtrArtha --anytiirthi| sAthai vAha (vivAha) uztI, vasate bhuniyo Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phera sUtrakRtAsUtre gappAI) bahuguNaprakalpAni = paratIrthikaiH saha vAdasamaye yena hetudRSTAntAdinA bahavoguNA utpante tAdRzAnuSThAnam (kujA) kuryAt (jega) yena (agne) anya paratIrthikaH (jo virujjhejjA) na virudvayeva - virodhaM na kuryAt (teNa ) tena kAraNena (taM taM) tat tat anuSThAnaM (samAyare ) samAcaret kuryAditi // 19 // TIkA- 'attasamAhie' AtmasamAdhikA, AtmanaH cittasya samAdhiH ekAvyaM yasya saH AtmasamAdhikaH maMzAntahRdayaH sAdhuH 'bahugu gappagapAI' bahuguNaprakalpAni, bahavo guNAH svapakSasiddhiparamatadUSaNodbhAvanAdayo mAdhyasthyAdayo vA prakalpante, prAdurbhavanti Atmani yAdRzAnuSThAneSu tAni bahuguNaprakalpAni, pratijJAhetUdAharaNopanyanigamanAni madhyasthavacanamakArANi vA anuSThAnAni sAdhurvAdikAle 'kujjA' kuryAn - 'jega' yenAnuSThitena bhASitena vA paratIrthiko dharmazravaNAdau pravRtaH / vAlA muni aise hetu tathA dRSTAnta Adi kA prayoga kare jisase aneka guNoM kI prApti ho arthAt svapakSa kI siddhi aura parapakSa kA nirAkaraNa ho / muni aisA AcaraNa kareM jisase anyatIrthI virodha na kareM ||19|| TIkArtha -- jisake citta meM samAdhi arthAt ekAgratA ho, vaha AtmasamAdhika kahalAtA hai / isakA artha hai prazAnta hRdaya sAdhu / aisA sAdhu isa prakAra ke vacanoM kA prayoga kare jinase aneka guNoM kI prApti ho, arthAt apane pakSa kI siddhi ho, parata meM dUSaNoM kA udbhAvana ho aura madhyasthatA kA bhAva prakaTa ho / aise hI pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya aura nigamana Adi kA prayoga kareM / use aise vacanoM kA bhI prayoga karanA cAhie jisase anyatIrthika dharmazravaNa meM pravRtta ! khilakula kSe'bha pAmyA vinA prasannacitte vivAda karavA joIe. teNe evAM dRSTAnta, tarka ane pramANeAnA prayAga karavA joie ke jethI peAtAnA pakSanI siddhi ane parapakSanu nirAkaraNa thaI jAya. vAda karatI vakhate munie evuM AcaraNa karavuM joie ke jethI anya tIthi ke paNa tenA virodha na kare 519aa TIkA --jenA cittamAM samAdhi hAya eTale ke je jenAmAM cittanI ekAgratA hAya che, tene AtmasamAdhi kahe che. AtmasamAdhi eTale prazAnta thavALA sAdhu evA sAdhue anya matavAdIe sAthe vizvADha 'karatI vakhate evAM vacanAnA prayAga karavA joie ke jenA dvArA aneka guNuAnI prApti thAya. eTale ke teze evAM pratijJA, hetu, udAharaNu, upanaya ane nigamana aAdinA pracega karavA joIe ke jethI peAtAnA pakSane siddha karI zakAya ane paramatanA dUSaNe prakaTa kavAne kAraNe paratanuM khuDana thaI ' Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u.3 vAdizAstrArtha samabhAvopadezaH 133 'aNNe' anyaH 'No virujhejA' no viruddhayeta svavirodhI na bhavet / 'taM taM samA. yare' tattatsamAcaret tAdRzaM tAdRzaM parAvirodhakaraNena tattaviruddhamanuSThAnamaviruddhavacanaM vA. samAcaret , kuryAditi / paratIyikaiH saha vivAdaM kurvana samAhitAntaH karaNaH sAdhuryana svapakSasiddhiH parapakSanirAkaraNaM bhavet tAhamatijJA hetudRSTAntopaH nayanigamanAni pratipAdayet / tathA yAdRzakAryakaraNenA'nyo virodhI na bhavet , api tu svapakSAzrito bhavet , tAdRzA'nuSThAnaM vacanaM pratipAdayediti bhAvaH // 19 // / tadityaM paramataM vyudasyopasaMhAre svamataM vyavasthApayituM sUtrakAraH Aha / 'imaM dhampramAdAya' ityaadi| mUkam-imaM ca dharmamamAdAya kAlaveNa paMveiyaM / . kuMjA sikkhaM gilANasla agilAe samAhieM // 20 // 'chAyA--imaM ca dharmamAdAya kAzyapena praveditam / . kuryAda bhikSuH glAnasya aglAna zca smaahitH||20|| -.... ho aura anya loga apane virodhI na bana jAe~ / aisA hI vyavahAra karanA caahie| - Azaya yaha hai ki paratIrthikoM ke sAtha vivAda karate samaya samAdhi yukta cittavAlA sAdhu aise pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya aura nigamana kA prayoga kare jilale apane pakSa kI sthApanA ho aura virodhI pakSa kA nirAkaraNa ho / sAtha hI usa sAdhu ko aisA vyavahAra aura vacanaprayoga karanA cAhie jisase pratipakSI virodhI na bane kintu apane pakSa ko svIkAra kara le // 19 // "jaya ane paramatavAdIone paNa temanA manamAM rahelI bhUlanuM bhAna thaI jAya, teNe evAM vacanane prayoga karave joIe ke jethI anya matavAdIo tenA virodhI banavAne badale tatvane samajavAne pravRtta bane. A kathanane bhAvArtha e che ke parIthi kenI sAthe vivAda karatI vakhate samAdhiyukta cittavALA sAdhue evAM tarka, hetu, udAharaNa Adine prayoga karavo joIe ke jethI potAnA pakSanuM samarthana thAya ane virodhIenA pakSanuM nirAkaraNa thaI jAya. vaLI sAdhunuM vartana evuM hovuM joIe ke jethI pratipakSI virodhI na banI jAya paNa pitAnA (sAdhunA) pakSane vIra 4 se.||38 . . . Arma Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 sUtrakRtAGgasUtra ___ anvayArtha:--(kAsaveNaM) kAzyapena baddharmAnasvAminA (paveiya) praveditaM makarSeNa veditaM kathitam dvAdazaparipadi (imaM ca dhammamAdAya) imaM dharmamAdAyama vakSyamANaM prANAtipAtaviramaNAdirUpaM dharma gRhItvA (samAhie) samAhitaH prasannacetAH (bhikkhu) bhikSuH (gilANassa) glAnasyApaTora parasya (agilAe) aglAna: san (kujjA) kuryAt vaiyAvRttyaM kuryAditi // 20 // ____TIkA--'kAsaveNaM' kAzyapena kAzyapagotrotpannena samutpanna kevalajJAnavatA mahAvIrasvAminA 'paveiyaM praveditaM prakarSeNa veditaM kathitaM dvAdazapariSadi imaM ca isa prakAra parapakSa ko nirAkaraNa karake sUtrakAra upasaMhAra meM apane mata kI siddhi karane ke liye kahate haiM 'imaM ca dhamnamAdAya' ityaadi| ... zabdArtha--'kAsaveNaM-kAzyapena' kAzyapa gotra vAle vardhamAna mahAvIra svAmI ne 'paveDyaM-praveditam' kahA huA 'hama ca dhammamAdAya-hamaM dharmamAdAya' yaha vakSyamANa dharma ko svIkAra karake 'samAhie-samAhitaH' prasannacitta bhikkhU-bhikSuH sAdhu 'gilANassa-glAnastha' rogI sAdhu kA 'agilAe-aglAna: san' glAnirahita hokara 'kujjA-kuryAt' vaiyAvRzya kare // 20 // ____ anvayArtha--kAzyapa bhagavAn varddhamAna ke dvArA pratipAdita isa dharma ko aMgIkAra karake samAdhiyukta SikSu glAna (rugNa) muni kI glAni hIna hokara vaidhAvRtta kare // 20 // . TIkArtha--kAzyapa gotra meM utpanna tathA kevalajJAna se sampanna zrI mahAvIrasvAmI ne bAraha prakAra kI parISad meM isa dharma kA nirUpaNa : A prakAre parapakSanuM nirAkaraNa karIne sUtrakAra A udezAno upasaMhAra karatA potAnA matanuM samarthana karavA mATe A pramANe kahe che - _ 'imaM ca dhammamAdAya' tyAha zahAtha-'kAsaveNaM-kAzyapena' 4zya5 gotra. 1 bhAna mahAvIra 31 bhAye 'paveiyaM-praveditam' he 'imaM ca dhammamAdAya-imaM dharmamAdAya' / 165mA mana 52 4zana 'samAhie-samAhitaH' prasannacitta 'bhikkhU-bhikSuH' sAdhu 'gilANa ssa-glAnasya' 20ii sAdhunI 'agilAe-aglAna san' nihita yana 'kumjA-kuryAt' vaiya kRya 42. // 20 // * sUtrArtha-kAzyapa gotrIya bhagavAna vardhamAna dvArA pratipAdita A dharmane agIkAra karIne samAdhiyukta sAdhue plAna bImAra) muninI glAni rahita citte (prasanna citta) sevA karavI joIe para LTIkartha-kAzyapa getramAM utpanna thayelA, kevaLajJAna saMpanna mahAvIra svAmIe bAra prakAranI pariSadamAM je dharmanuM nirUpaNa karyuM che, tene ja dharma kahevAya Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarthabodhinI TIkA pra. a. a. 3 u. 2 vAdizAstrArthe samabhAvopadezaH 135 imaM vakSyamANam 'dhammaM' dharmam - dharatidurgatau prapatataH prANinaH zubhasthAne ca dhatte iti dharmastam / athavA - abhyudayaniHzreyasasAdhako dharmaH tAdRzam - dharmam zrutavA-' ritrAkhyam 'AdAya' AdAya gRhIlA 'samAhie' samAhitacittaH 'bhikkhu' bhikSu: sAdhu: ' giLANassa ' glAnasya = jvarAdi pIDitasya sAdhoH 'agilAe' aglAnaHglAnirahito bhUtvA 'kujjA' kuryAt vaiyAvRtyAdikam // 20 // mUlam - saMkhAya pesalaM dhammaM diTTimaM parinibuDe / uvarsage niyamittA AmokkhIya parivaejIsi // 21 // // tatIya ajjhayaNassa taio uddeso samanto // timi // chAyA -- saMkhyAya pezalaM dharma dRSTimAn parinirvRtaH / upasargAn saMniyamya AmokSAya parivrajet ||21|| iti bravImi / / . kiyA hai vaha 'dharma' kahalAtA hai / athavA jisase abhyudaya arthAt svarga aura nizreyasa arthAt mokSa kI prApti hotI hai, vaha dharma kahalAtA hai / aisA dharma zrutarUpa aura cAritrarUpa hai / isa dharma ko dhAraNa karake samAdhiyukta citavAlA muni jvara Adi se grasta dUsare muni kI glAni se rahita hokara vaiyAvRtya Adi kareM ||20|| " zabdArtha- 'diDimaM dRSTimAn' jIvAjIvAdi padArtha ke svarUpa ko rUpa se jAnane vAlA 'parinindhuDe - parinirvRtaH 'rAga dveSavarjita zAMta muni 'pesalaM dhammaM - pezalaM dharmam' uttara zrutacAritrarUpa dharma ko saMkhAya - saMkhyAga' jAnakara' uvasagge -upasargAn' anukUla pratikUla upasargI ko'niyAmittA- niyamya' apane vaza meM karake 'AmokkhAya - AmokSAya' mokSAparyanta ' parivae-parivrajet' saMgamakA anuSThAna kareM // 21 // che. athavA lenA dvArA abhyudaya ( svarga bhane niHzreyasanI - bhokSanI) Ai thAya che, tene dharma kahe che. evA dhama zruta cAritra rUpa dharma che. A dhane dha raNu karIne samAdhiyukta cittavALA munie glAninA tyAga karIne -prasanna citte, ta va Adi khImArIthI pIDAtA muninI sevA karavI joie rA zabdArtha - 'diTTimaM - dRSTimAn' vAva vagere pahArthanA sva3pane yathArtha 35thI laghuvAtrANA 'parinibbuDe - parinirvRta' rAgadveSa va zAMtabhuni 'pesalaM dhamma - pezala dharmam' uttama zruta zAstriya dharmane 'saMkhAya - saMkhyAya' lagAne 'uso- upasargAn' anuNa pratikSaNa upasagani 'niyAmittA- niyamya' potAne vazamAM rIne 'AmoklAya - AmokSAya' bhokSaprAsi paryaMta (sudhi) 'parivvaeparivrajet' sayabhanu anuSThAna re // 21 // I Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 'sUtrakRtI sUtre - anvayArthaH -- (diTTima) dRSTimAn yathAvasthitapadArthaparicchedavAna- (parinibbuDe) parinirvRtaH = rAgadveSarAhityAMt zAnto muniH (pesalaM dhammaM ) pezalaM dharmam = suzliSTaM zrutacAritrarUpaM dharmam (saMvAya) saMkhyAya = jJAtvA (uvasagge) upasargAna = anukUlaghatiklAn (niyAmittA) niyamya = svavaze kRtvA (AmokkhAya) AmokSAya =mokSamAptiparyanta (parivvae) parivrajet saMyamAnuSThAnaM kuryAt / 'cimi' ityahaM bravImi = kathayAmIti // 21 // 1 9 TIkA - - ' diDiyaM' dRSTemAn = jIvAjIvAdipadArthAnAM yathAvasthitasvarUpaviSayakajJAnavAn / 'parinibbuDe' parinirvRtaH = rAgadve parahitaH san 'pesalaM dhammaM' pezalaM dharmam = manojJam prANinAmahiMsAdimavRtyA mItikAraNaM dharmaM sarvajJapraNItaM zrutacAtribhedabhinnam | 'saMkhAya' saMkhyA = jJAtvA 'AmokkhAya' AmokSAya, nizzeSa karmakSayaparyantam / 'vi' paribhrajet pari sarvataH saMyamAnuSThAnarato bhavet / i : anvayArtha -- padArtho ke yathArtha svarUpa ko jAnane vAlA arthAt samyag dRSTi tathA rAgadveSa se rahita hone ke kAraNa zAnta muni isa sundara dharma ko jAnakara evaM upasargoM para vijayI hokara mokSaprApti paryanta saMyama kA anuSThAna kareM / tti bemi - aisA maiM kahatA hUM // 21 // TokArtha -- jo muni dRSTisampanna hai arthAt jIva ajIva Adi padArtho ke vAstavika svarUpa kA jJAtA hai aura rAga dveSa se rahita hone ke kAraNa prazAnta hai, vaha prANiyoM kI ahiMsA Adi meM pravRtti karAne ke kAraNa prItikara, sarvajJavaNIna, nacaritra ke bheda se bhinna dharma ko jAnakara samasta karmoM kA kSaya hone taka saMyama ke paripAlana meM nirata rahe / sUtrA--padArthAMnA yathArtha svarUpane jANunArA eTale ke samyagyeSTi tathA rAgadveSathI rahita hAvAne kAraNe zAnta ane samabhAvayuktamunie A zrutacAritra rUpa dharmAMne jANIne ane parISahe ane uSasage+ para vijaya prApta karIne, jyAM sudhI mekSanI prApti thAya tyAM sudhI sayamanI ArAdhanA 42vI leI me, 'ci vemi' se huM (sudharmA svAbhI) 4hu~ chu // 21 // TIkA--je muni sampaRRSTivALo che-eTale ke jIva, ajIva Aphri padArthAMnA vAstavika svarUpane jANakAra che, ane rAga ane dveSathI rahita hAvAne -kAraNe prazAnta che, teNe ahiMsA AdimAM pravRtti karAvanAra haiAvAne lIdhe prItikara, sajJa prarUpita zruta cAritra rUpa dharmane jANIne, samasta karmanA kSaya thAya tyAM sudhI, sayamanA pAlanamAM lIna rahevu joIe Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.3 vAdizAstrArthe samabhAghopadezaH 137 vemi' iti bravImi iti zabdaH samAptyarthakaH sudharmAsvAmI jaMbusvAminaM kathayatisarvajJamukhAta zrutvA pratipAdayAmi, na tu svakapolakalpanayA kathayAmi // 21 // iti zrI vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUpitabAlabrahmacAri 'jainAcArya pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "samayArthabodhinyAkhyAyAM" , " vyAkhyAyAM tRtIyAdhyayanasya tRtIyodezakA samAptaH // 3-3 // 'tti vemi' yaha zabda samApti kA sUcaka hai / sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM-he jambU bhagavAn ke mukha se sunakara meM yaha pratipAdana kara rahA hUM, apanI buddhi se nahIM kahatA hUM // 21 // jainAcAya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAnasUna kI samayArthabodhinI vyAkhyA ke tIsare adhyayana kA ||tutiiy uddezaka samApta 3-3 // ' 'tti bemi' 20 Avat dezI samAtinA sUya che. sudharmA svAmI jaMbU svAmIne kahe che ke "he jabba! A badhI vAta meM bhagavAnanA zrImukhe sAMbhaLelI che. sarvajJa pratipAdita lavanuM ja huM tamArI pAse kathana karI - rahyo chuM. mArI pitAnI buddhithI upajAvI kADhelI A vAta nathI." paranA jainAcArya jenadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "sUtrakRtAMgasUtragnI samayAIdhinI vyAkhyAnA trIjA adhyayanane trIjo uddezaka samApta 3-3 sU0 18 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre --11 . . ||ath tRtIyopasargA'dhyayane caturthoddezakaH praarbhyte|| - - * prakrAntatRtIyoddezake'nukUlapatikUlAzcopasargAH kathitAH / tAdRzopasagaiH kadAcit sAdhoH svamArgAt skhalanamapi saMbhAvyate / skhalitasya tasya sAdhoH yAdRza upadezo bhavati, tAzopadezamakArazcaturtho dezake matipAdyate / anena saMvandhena prAptasya caturthIddezakasyedamAdimaM sUtraM-'Ahesu' ityAdi / mUlam-AhaMsuM mahApurisA pudi tattatabodhaNA / - udaeNa siddhiMsAvannA tathaM maMdo vizlIyaM // 1 // chAyA-AhurmahApuruSAH pUrva taptatapodhanAH / . udakena siddhimApanAstatra mando viSIdati // 1 // . ||cauthaa uddezekA prArambha // tIsare uddeze meM kUla aura prativU la jaesagoM kA kathana kiyA gayA hai / isa prakAra ke upasagoM se koI sAdhu kadAcit apane mArga se skhalita bhI ho sakatA hai| agara koI sAdhu skhalita ho jAya to use jisa prakAra kA upadeza sanmArga para ArUDha hone ke lie diyA jAtA hai, vaha isa cauthe uddeze meM pratipAdana kiyA jA rahA hai| isa sambandha se prApta cauthe uddezekA yaha prathama sUtra hai 'bAlu' ityAdi / zabdArtha-'AhaMsu-AhuH' koI ajJAnI puruSa kahate haiM ki 'puTvipUrva' pUrvakAlameM 'tattatavodhaNA-taptatapodhanAH' tape hue tapa hI jinakAdhana hai aise 'mahApurisA-mahApuruSAH' mahApuruSa 'udaeNa-udakena' yothA dezAne bhaarltrIjA uddezakamAM sUtrakAre anukULa ane pratikULa upasargonuM kathana karyuM che. A prakAranA upasargo sahana nahIM karI zakavAne kAraNe kaI kaI sAdhu saMyamanA mArgane parityAga paNa karI de che. evA saMyamathI bhraSTa thayelA sAdhune sanmArge pAchA vaLavA mATe ke upadeza Apa joIe te A uddezakamAM prakaTa karavAmAM Avela che. trIjA adhyayana sAthe A prakArane saMbaMdha gharAtA mA yAthA udezanu paDeyu sUtra mA pramANe cha-'AIsu' tyAla zA--Asu--Ahu.' ajJAnI pu35 4 cha haiM 'puTvi-pUrva pUrva-paDasAnA bhI 'tattatavodhaNA -taptatapodhanA.' tape ta5 / sAnu dhana le / 'mahApurisA-mahApuruSAH' bha7535 'udaeNa-udakena' yA pANI Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 mArgaskhalita' sAdhumuddizyopadeza' 139 anvayArthaH--(AhaMsru) AhuH kecana mandabuddhayo vAlAH (pubi) pUrva (tata tavodhaNA) taptatapodhanAH = taptaM tapa eva dhanaM yeSAM te tathA ( mahApurisA) mahApuruSA:(udayega) udakena = zItajalasevanena (siddhimAvanA) siddhimApannA - mokSaM prAptAH (maMdA) mandA - ajJAnI sAdhuH itthaM zrutvA (tattha ) tatra = zItajalA disevane (visI3) viSIdati pravRtto bhavatItyarthaH // 1 // > TIkA- 'AhaMsu' AhuH = kecana dharmatatvamajAnAnA mandabuddhayaH evaM pratipAda yanti, kimityAha - 'mahApurisA' mahApuruSAH = nArAyaNaprabhRtayaH pradhAnapuruSAH, 'pucdhi' pUrva = purAkAle 'tatttavoSaNA' taptatapodhanAH=taptaM tapa eva dhanaM yeSAM te taptatapodhanAH paMcAgnitapovizeSe saMtaptazarIrAH itthaM bhUtAste mahApuruSAH | 'udaraNa' udakena = zItajalena jalopabhogakandamUlaphalAdInAmupabhogena ca / 'siddhikaccAjalakA sevana karake 'siddhimAcannA - siddhimApannAH' mukti ko prApta huve the 'maMdo - mando' ajJAnI puruSa yaha sunakara 'tastha - tatra' = zItala jalake sevana Adi meM 'vitIya - viSIdati' pravRtta ho jAtA hai |1| - anvayArtha - koI ajJAnI kahate haiM ki prAcIna kAla meM tapodhana mahApuruSa kacce jalakA sevana karake mokSa ko prApta hue hai / isa prakAra ke kathana ko sunakara ajJAnI sAdhu zItalajala ke sevana meM pravRttaho jAtA hai // 1 // - TIkArtha-- dharma ke rahasya se anabhijJa koI mandamati aisA kahate haiM ki nArAyaNa Adi pradhAna puruSa prAcIna kAlameM taptapodhana hue haiM, arthAt tapA huA tapa hI unakA dhana thA - unhoMne pacAgni tapa karake sevana ne 'siddhimAdannA - khiddhimApannAH ' bhumtine prApta thayA hutA, 'maMdo - mando' ajJAnI pu3Sa mA sAMgIne 'tattha - tatra' zItaja pANInA sevana va | 'vikhIyai viSIdati' pravRtta dhardha laya che. // 1 // sUtrA---kAI kAi ajJAnI leAkeA evuM pratipAdana kare che ke prAcInakALamAM keTalAka tapeAdhana mahApuruSoe kAcA pANInA (sacitta jaLanA) upayAga, karavA chatAM paNa mekSanI prApti karI che. A prakAranu` kathana sAMbha. LIne ajJAnI sAdhu zItaLa jaLanu sevana karavA lAgI jAya che. 1 TIkA-dharmanA rahasyathI anabhijJa evAM kAI kAi saMkramati leke evu' kahe che ke nArAyaNa Adi prakhyAta puruSA prAcIna kALamAM thaI gayA hatA. teo tata tapeAdhana hatA, eTale ke je tapa tee tapatA-je tapanI ArAdhanA teo karatA te tapa ja temanu dhana hatu. temaNe pacAgni tapa Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. - - - sUtrakRtAGgasUtra bhAvanA' siddhimApannA:-siddhi mokSa prAptavantaH / 'tattha' tatra evaM bhUtArthazravaNena vAzArthasadbhAvAvezAt 'maMdo' bhandA tapaH saMyamArAdhane asamarthaH 'visIya' vipIdati, duHkhaM prApnoti / parantu ime sAvadyadharmapatipAdakAH ghAlAH naivaM jAnantiyat teSAM pUrvaRSINAM na zItalajalasevanena muktirabhUda , kintu-vApasavatamanuviSThatAM jAtismaraNAdikAraNavazAt prAdubhUtakevalajJAnAta sakalakarmakSaye satyeva mokSamApti tA / bharatAdivat na tu kandamUlaphalAghupabhogena muktirabhUditi // 1 // apane zarIra ko tapA DAlA thaa| sacitta jala kA upabhoga karake tathA kandamUla phala Adi kA upayoga karake mukti prApta kI thii| isa prakAra kA kathana sunakara mana meM yahI bAta baiTha jAne ke kAraNa saMyama pAlana meM asamartha koI koI sAdhu viSAda ko prApta hote haiN| kintu sAvadha karma kI prarUpaNA karanevAle ye ajJAnI nahIM jAnate ki una pUrvakAlIna RSiyoM ne sacitta jalake sevana se mukti prApta nahIM kI hai| unhoMne ' pahale tApasa ke vratoM kA AcaraNa kiyaa| usase unheM jAti smaraNa Adi vizeSajJAna utpanna ho gyaa| unake prabhAva se bhAvasaMyama prApta karake hI ye kevalajJAnI hue aura samasta karmoM kA kSaya hone para hI mokSa prApta karane meM samartha ho sake, jaise bharata ckrvrtii| sacitta jala yA kandamUla ke khAne se unheM muktiprApta nahIM huI // 1 // tapIne pitAnA zarIrane kSINa karI nAkhyAM hatAM. temaNe sacitta jaLa tathA kandamULa, phaLa Adine upabhegA karIne mukita prApta karI hatI. A prakAranI vAta sAMbhaLIne kaI kaI maMdamati sAdhu - saMyamathI bhraSTa thaI jAya che. saMmanuM pAlana karavAne asamartha sAdhuo A prakAranI temanI vAta sAcI mAnI laIne sacitta jaLa Adine upabhega karatA thaI jAya che. paraMtu sAvadya karmanI prarUpaNa karanArA te ajJAnI purUSe e vAta jANatA nathI ke nArAyaNa Adi prAcIna RSioe sacitta jaLa AdinuM sevana karIne mukita prApta karI nathI. temaNe pahelAM tApasenAM vratanuM sevana karyuM hatuM. te kAraNe temane jAtismaraNa Adi viziSTa jJAna utpanna thayAM hatAM. tenA prabhAvathI bhAvasaMyama prApta karIne ja teo kevaLajJAnI thayA hatA ane samasta kane kSaya thayA bAda ja teo mekSa prApta karavAne zakitamAna thayA hatA. jema ke bharata cakravatI. sacitta jalanuM sevana karavAthI athavA kaMdamULane AhAra karavAthI temane mukti prApta thaI nathI.' nA - Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 141 - tadeva spaSTayati-'abhujiyA' ityAdi / mam-abhujiyA namI videhI rAmayutte ye suMjiyA / bAhue udagaM bhoccA tahA nArAyaNe risI // 2 // - chAyA--abhuktvA namidehI rAmaguptazca bhuktvA / .: vAhUka udakaM bhuktvA tathA nArAyaNa RSiH // 2 // ___ anvayArtha:-(namI videhI adhuMjiyA) namirvaidehI abhuktvA-videharAnAnamirAhAraM parityajya (ya) ca (rAmagutte jhuMjiyA) rAmagupto bhuktvA (vAhue) bAhukaH etannAmA kazcit (udagaM) udakaM-zItaM jalaM (bhoccA) bhuktvA -zItajalaM pItvA (tahA) tathA (nArAyaNe risI) nArAyaNaH RSiH zItaM jalaM pItvA mokSaM mAptavAniti kathayati // 2 // isI tathya kA spaSTIkaraNa karate haiM-'abhuMjiyA' ityAdi / zabdArtha--'namI videhI abhujiyA-namivadehI abhuktvA' videha dezakA adhipati nami rAjAne AhAra choDakara 'ya-ca' aura 'rAmagutte bhujiyA-rAmagupto bhuktvA rAmaguptane AhAra karake 'bAhue-ghAhukaH' bAhukane 'udagaM-udakam' zItala jalakA 'bhoccA-bhuktvA sevana karake 'tahA-tathA' isI prakAra 'nArAyaNe risI-nArAyaNa RSiH' nArAyaNa RSine 'udaya-bhoccA-udakaM bhuktvA' zItala jalakA pAna karake mokSa prApta kiyA thA aisA kahate haiM // 2 // ___ anvayArtha--videha janapada ke rAjA nami AhAra kA tyAga karake rAmagupta AhAra kA upayoga karake, bAhuka sacisa jalakA levana karake tathA nArAyaNa RSi bhI zItala jala pIkara mokSa ko prApta hue haiM // 2 // me pAtanu vadhu 150TI429 42tA tazA cha hai-'abhuMjiyA'- tyAha sAtha-'namI videhI abhuMjiyA-namidehI abhuktvA' vaha dezanA ' adhipatI nabhI zanaye mADA2 ch|ddiine 'ya-ca' mane 'rAmagutte muMjiyA-rAma gupto bhuktvA rAmagupta mA.2 4Ina 'vAhue-bAhukaH' mA 'udga-udakam' zItala pANInu bhoccA-bhuktvA' sevana 4rI tahA-tathA' mA prakAre 'nArAyaNe-nArAyaNa RSiH' nAzaya RSiye 'udayaM bhoccA-udakaM bhuktvA' zIta pANInuM pAna karIne mokSa prApta karyo hate. evuM kahe che. mArA sUtrArtha--videha janapadane rAjA nami AhArane tyAga karIne, rAma 'gupta AhArane upabhega karIne, bAhaka sacitta jalanuM sevana karIne tathA nArAyaNa RSi paNa sacitta jaLanuM sevana karIne mukti pAmela che. parA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra sUtrakRtAGgo TIkA--kecana paratIthikAH sAdhUnAM vyAmohAya-evamuktavantaH, tad yathA'namI' namirAjA videhI, videhadezavizeSaH tatra bhavAH vaidehAH tanivAsino. lokAH te santi asyeti vaidehI namI rAjA / 'abhujiyA' abhuktvA bhojanAdikamakRtvaita 'ya' ca 'rAmagutte' rAmaguptanAmakaH / 'bhuMjiyA' bhuktvA AhAraM bhuktvA, tathA 'vAhura' vAhukA bAhukanAmakaH 'udarga mocA' udakaM zItodakameva bhuktvA, tathA 'nArAyaNe risI' nArAyaNaH Rpi nArAyaNa nAmA maha piH praNItodakamacinjalaM bhuktvaiva siddhiM gatAH // 2 // api ca-'Asile devile' ityAdi / mUlam-Asile devile va diivaaynnmhaarisii| pArAsare dezaM bhoccA bIyANi hariyANi yaM // 3 // chAyA-asilo devalazcaiva dvaipAyanamahARSiH / pArAzara udakaM bhuktvA vIjAni haritAni ca // 3 // TIzArtha-kinhIM kinhIM paratIcikoMne sAdhuoM ko bhrama meM DAlane ke lie isa prakAra kahA hai ki-vaidehI arthAt videha deza ke rAjA nami ne bhojana Adi tyAga karake hI mokSa prApta kiyA, rAmagupta ne bhojana karake mokSa prApta kiyaa| bAhuka nAmaka kisIne sacitta jala kA upabhoga karake tathA nArASaNa nAmaka RSine acitta jala kA upabhoga karake mukti prApta kI // 2 // aura bhI kahate haiM--'Asile devile' ityAdi / ' zabdArtha--'Asile-asilo RSiH' asilaRSi devileceva-devalazca' aura devala RSi 'dIvAyaNamahArisI-dvaipAyano mahAkraSiH' tathA * TIkArya kaI kaI paratIthike sAdhuone bhramamAM nAkhavA mATe evI dalI kare che ke-vaidehIo-videha dezanA rAjA namie bhajanane tyAga karIne ja mekSa meLa che, rAmagupta bhojanane tyAga karyA vinA-bhajanane upabhaga cAlu rAkhIne mekSa prApta karela che. bAhuka nAmanA keI purUSe sacina jaLano upabhoga karIne tathA nArAyaNa nAmanA RSie zItaLa jaLane upa bhaMga karIne mukti prApta karelI che. parA 4jI 52tiiy| yu 4 che hai--'Asile devile' tyA:-- zA-Asile-asilo RSi.' asisaRSi devile ceva-devalazca' mana valapi 'dIvAyaNamahArisI-dvaipAyano mahARSiH' tathA bhabi dvaipAyana Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadeza 143 __ anvayArthaH-(Asile) asilo RSiH (devile ceva) devalaya RSiH (dIvAyaNamahArisI) dvaipAyano mahARSiH (pArAsare) parAzaraH (dagaM) udakaM zItajalaM pIlyA (ya) ca (hariyANi vIyANi) haritAni vIjAni (bhoccA) suktvA mokSa prAptavAniti kathayantIti // 3 // ____TIkA-'AsiDe' asilA asilo nAma piH 'cetra' api ca 'devile' devala nAmA RpiH 'dIvAyaNa mahArisI' dvaipAyano maharSiH, atha ca 'pArAsare' parAzaraH pArAzarazca, ityete RSayaH 'dagaM' udakaM 'ya' ca 'hariyANi vIyANi' haritAni vIjAni-zItodakabInaharitAdikaM 'bhacAH' muktvA siddhi prAptAH / etehi mahARpaya Asan ebhiryat kRtas yena ca pathA mokSaM labdhayantaH ime, mAhazerapi tathaiva kartavyam, na tu tadviparItamArge // 3 // maharSi dvaipAyana 'pArAsare-parAzaraH' evaM parAzara RSi ina logoMne 'udagaM-udayam' zItala jalakA pAna karake 'ya-ca' aura 'hariyANi bIyANi-haritAni bIjAni' harita vanaspatiyoM ko 'bhoccA-bhuktvA' AhAra karake mokSa prApta kiyA thA aisA kahate haiM // 3 // ___ anvayArtha--asila, devala, dvaipAyana aura parAzara nAmaka RSiyoM ne zIta jala pIkara aura harita tathA bIjoM kA bhojana karake mokSa prApta kiyA hai| aisA ve kahate haiM // 3 // TIkArtha--asila nAmaka RSi, devilanAmaka RSi dvaipAyana maharSi, aura parAzara RSine zItala jala, haritakAya aura pIjoM kA upabhoga karake siddhi prApta kii| ye saba mahAn RSi the / inhoMne jo kiyA aura 'pArAsare-pArAzaraH' bhavabhU parAzara RSi mA sAme, 'udagaM-udakam' zIta pAna sevana 4zana 'ya-ca' mane 'hariyANi bIyANi-haritAni bIjAni' rita vanaspatimAna 'bhoccA-muktvA'mAhA uzana mokSa prAsa 4 tA. me .4 che. // 3 // sUtrAtha:--mAsidA, pakSa, vaipAyana, bhane pArAza2 nAmanA RSimA zItaLa jaLanuM pAna karIne tathA harita (lIlotarI) tathA bInuM bhajana karIne sekSa prApta karela che, evuM teo kahe che. AvA 10---masina nAmanA RSi, hevi nAmAnA *Si dvaipAyana mahApA ane pArAzara RSie sacitta jala, haritakAya (lIlerI) ane bIje upabhoga karIne siddhi prApta karI che. teo mahAna RSio hatA. temaNe je karyuM, ane je mArga mokSa prApta karyo te mArgane ApaNe paNa Azraya Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUtrakRtAgasUtre mUlam-ee putvaM mahApurisA AhitA ihe sNmNtaa| " bhoccA bIodagaM liddhA iMi meyamaNussuyaM // 4 // chAyA--ete pUrva mahApuruSA AkhyAtA iha saMmatAH / bhuktA bInodakaM siddhA iti etat anuzrutam // 4 // anvayArtha:--(pu) pUrva =pUrvakAle (ee mahApurisA) ete mahApuruSAH (AhiyA) AkhAtA:-jagatmasiddhAH, tathA (iha) ihAsmina jainAgamepi (saMntA) sammatAH mAnyAH, (cIbhodaga) bIjodakaM (bhoccA) bhuktvA (siddhA) siddhA--mokSaM pAtA: (iimeyaM) ityetat (aNuzmaya) mayA'zrunaM mahAbhAratAdi granthata iti // 4 // jisa mArga se mokSa prApta kiyA, hameM bhI vaisA hI karanA caahiye| unase viparIta mArga kA Azraya nahIM lenA cAhie // 3 // .. . zabdArtha-'puvaM-pUrva' pUrva kAla meM 'ee mahApurisA-ete mahApuruSA' ye mahApuruSa 'AhiyA-AkhyAtA' jagatprasiddha the, tathA 'iha-iha' isa jaina Agama meM bhI 'saMmatA-sammatAH' mAnyapuruSa the 'bIodaga:bIjodakam' ina mahApuruSoMne bIja-kandamUlAdika aura udaka-zItala jala kA 'bhoccA-bhuktvA' upabhoga karake siddhA siddhA: mokSa prApta kiyA thA 'ihameyaM-ityetat' yaha 'aNusstuthaM -mayA anuzrutam ' maiMne (mahAbhArata AdimeM sunA hai // 4 // ___ anvayArya--prAcIna kAla meM yaha mahApuruSa jagatprasiddha the aura jainAgamameM bhI ye mAnya haiN| ye bIja aura sacitta jalako upabhoga karake siddha hue haiM, aisA maiMne mahAbhArata Adi granthoM se sunA hai / / 4 // le joIe temanA te mArgane anusaravAthI ja mokSa prApta thaze-viparIta mArge cAlavAthI AtmakalyANa sAdhI zakIe nahIM. A prakAranuM teo pratipAdana kare che. paNa zahA---'puvvaM-pUrva' nuna samayamA 1 'ee mahApurisA-ete mahApuruSAH' mA mahA535 'AhiyA-AkhyAtAH' gat prasiddha tA, tathA "iha-iha' mA 2 bhAgamamA 55 'samatA-sammatAH' bhAnya 535 tA 'bIodagaM-bIjodakam' sA mahApu3SAme mIra-3-4, bhUda vagaire ane 4-zIta pAnA 'bhojJAbhuktvA' pa 4zana "siddhA-siddhAH' mokSa prAdhyA -tA. 'iimeyaM-ityetatU' bhA prabhA aNussuyaM-mayAanuzrutam' meM' (mahAmArata vigairebhA) sAmanyu cha. 14 sUtrArtha--prAcIta kALamAM A purU jagatavikhyAta hatA. jaina AgamAmAM paNa A purUne mAnya gaNavAmAM Avela che. temaNe bIja ane Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 145 * TIkA--'puvaM' pUrvam tretAyugAdau 'ee mahApurisA' ete pUrvoktA mahApuruSAH dvaiyApanaparAzaramabhRtayaH svathyA vA / 'ha' iha jainamate'pi prasiddhA, bahumAnadRSTayA dRssttaaH| te ca sarve 'vIbhodagaM' vIjodakaM bIjakandamUlAdikam , udakaM-zItaM jalaM ca / 'bhoccA' bhuktvA siddhA' siddhAH saMjAtAH mokSa prAptAH / 'iimeyaM-ityetat =evaM rUpeNa 'aNussuyaM mayA anuzrutam / mahAbhAratAdi itihAse skandAdi purANeSu ca ! zItanalAdinA zaucAdikaM kRtavantaH mUlaphalAdikaM cA'. bhyavaharanta: siddhi gatA iti zrUyate zAstre mahAbhAratasmRtipurANAdiSu anyatIthikA badantIti bhAvA // 4 // ___TIkArtha--pahale venA Adi yuga meM yaha dvaipAyana, parAzara Adi mahApuruSa hue haiN| yaha jainAgamoM meM bhI prasiddha haiM aura pahuMmAna kI dRSTi se dekhe gae haiM / ye sabhI kandamUla Adi tathA zItala jala kA upabhoga karake siddha hue haiM / isa prakAra maiMne sunA hai| mahAbhArata mAdi itihAsa meM tathA skaMdapurANa Adi meM inakA kathana upalabdha hai| ___ tAtparya yaha hai ki anyatIrthika isa prakAra kahate haiM ki sacitta jala Adi se zauca Adi karate hue aura mUla phala Adi kA bhojana, karate hue bhI unhoMne mukti prApta kI hai| yaha bAta mahAbhArata, smRti bhaura purANa Adi meM sunI jAtI hai||| 4 // acitta jalane upabhoga karIne mukti prApta karI che, evuM meM mahAbhArata Adi grantha dvArA sAMbhaLyuM che. A TIkAtha-pahelAM tretA Adi yugamAM pUrvokta dvaipAyana, parAzara Adi mahApuruSa thaI gayA che jaina AgamAM paNa te mahApuruSonAM nAma ulekha thayelo che ane temanA pratye khUba ja mAnanI daSTie jovAmAM Avela che. te mahApuruSe kandamULa Adine AhAra karIne tathA zItala jaLanuM pAna karIne siddha thayA che, evuM meM sAMbhaLyuM che. mahAbhArata Adi ItihAsamAM, skanda purANa AdimAM temanI vAta upalabdha che. A kathananuM tAtparya, nIce pramANe che-anyatIthike evuM pratipAdana kare che ke sacitta jala Adi vaDe sanmAna Adi karavA chatAM ane kadamULa AdinuM bhojana karavA chatAM paNa dvaipAyana, parAzara Adi zaSie mukita prApta karelI che. mahAbhArata, purANuM, mRti Adi dharmantha paNa e vAtanuM samarthana kare che. jA . * : sa019 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ REE sUtrakRtAGgasUtre etaduttaraM sUtrakAraH prAha-- ' tattha maMdA' ityAdi / mUlam - taraMtha maMdA visIyAMte vAhacchinnA ve gaihamA | piTTeo parisaMpati piTuppIya sabhame // 5 // chAyA -- tatra mandA viSIdanti vAhacchitrA iva gardabhAH / pRSThataH parisarpanti pRSThasapa ca saMbhrame // 5 // anvayArthaH -- (dattha) tatra - vasmin kuthutyupasarge (maMdA) mandAH bAlAH (vAhacchinnA) vAhacchinnAH bhArAkrAntAH (gaddabhA va) gardabhAi (visIti) viSIdanti = saMyamapAlane duHkhamanubhavanti (saMbhame) saMbhrame agnyAdidA de (pisappI) pRSThasa + isake anantara sUtrakAra kahate haiM-- 'tattha maMdA' ityAdi / zabdArtha - ' tattha - tatha' usa kruzrutikA upasarga hone para 'maMdA - mandA ' ajJAnI puruSa 'vAhacchinnA- vAhacchinnAH ' bhArase pIDita 'gaddabhA vagardabhAiva' gadahe ke jaisA 'visIyaMni-viSIdanti saMyama pAlana karane meM duHkha kA anubhava karate haiM 'saMbhame-saMbhrame' jaise agni AdikA upadrava hone para 'pisappI- pRSThatarpiNaH' lakaDe kI sahAyatA se calanevAlA hAtha paira rahita puruSa 'piTThao - pRSThataH ' bhAganevAle puruSoM ke pIche pIche 'parisampati - parisarpanti' calatA hai usI prakAra ye ajJAnI jana saMyama pAlane meM sabase pIche hI ho jAte haiM // 5 // anvayArtha -- kuzAstra kA upasarga hone para ajJAnI sAdhu usI prakAra saMgama pAlana meM duHkha kA anubhava karate haiM, jisa prakAra bhArA tyAra AI sUtra ra 4 che - 'tattha maMdA' chatyAhi--- zabdArtha--'tattha-tatra' te zritinA upasarga thAya tyAne 'maMdA - mandAH ' ajJAnI puruSa 'vAicchinnA - vAicchinnAH' lArathI thIDita 'gaddhabhAva-gardabhA iva' gadheDAnI prema 'vimIyaMti- vipIdanti' sayabha pAvana uvAsa humane aMtubhavare che. 'sabhame saMbhrame' levI rIte agni vgeren| upadrava thAya tyAre 'vippI - pRSTha sarpiNaH ' sAdhyAnI sahAyatAthI yAsavAvANI hAtha, paNa vagarane yuSa 'pio - pRSThataH ' bhAgavAvANA puruSAnI pATaNa pAhaNa 'parisrapaMti - pari vRnti" cAle che te ja prakAre A ajJAnI mANase sayama pAlana karavAmAM badhAthI pAchaLa ja thai jAya che. pA sUtrAya--jevI rIte bhAratu' vahena karavAne asamartha gabha viSAdane anubhava kare che, athavA jevI rIte cAlavAne asamartha puruSa agninA bhaya Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.3 u.4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 147 piNaH kASThapAdukayA calanakartAraH hastapAdarahitAH puruSAH (piTThao) pRSThataH pazcAt (parisappati) parisarpanti calanti tathaiva ime saMyamapAlane sarvebhyaH nyUnAH bhavantIti // 5 // .. TIkA--'tattha' tatra-tasmin kutsi zAstropadezAkhyopasodaye sati 'maMdA' mandAH vivekanikalAH, na kevalajJAnAdinaiva mokSo'pi tu zItodakAdinApi bhavatIti nirNayaM kRtvA 'bAhacchinnA' cAhacchinnAH bahana vAhaH bhAraH tasyodvahanam tena chinnAH AkrAntAH gahabhA' gardabhA iva =rAsabhA iva 'visIyaMti' vipIdaMti, yathA gardabhAH bhArAkAntAH mArge eva duHkhamAjo bhavanti tathA-ime kuzAstropadarzitakrameNa zikSitAH saMyamamArge saMyamabhAraM parityajya zithilAcArAH santo krAnta, gardabha duHkha kA anubhava karate haiM / athavA jaise calane meM asamartha puruSa agni kA bhaya upasthita hone para pichaDa jAtA hai usI prakAra ve bhI saMyama pAlane meM pIche raha jAte haiM / / 5 / / TIkArtha--kutsita zAstroM ke upadezarUpa upasarga ke upasthita hone para vivekavihIna sAdhaka, kevalajJAna Adi se hI mokSa nahIM hotA varana zIta jala Adi ke sevana se bhI hotA hai, isa prakAra kA nirNaya karake bhAravahana le durbala bane hue gadhe ke samAna viSAda ke pAtra hote. haiN| arthAta jase ghojha se lade hue gardabha mArga meM hI dukhi kA anubhava upasthita thAya tyAre bIjA loko karatAM pAchaLa rahI jAya che, e ja pramANe kuzAstrane upasarga thAya tyAre ajJAnI sAdhu saMyamanuM pAlana karavAmAM viSAda anubhave che ane saMyamanA mArge AgaLa vadhavAne badale saMyamanA pAlanamAM zithila banI jAya che. pApA TIkAtha-jyAre kuzAstronA upadeza rUpa upasarga upasthita thAya che tyAre vivekahIna sAdhaka saMyamanA mArgethI bhraSTa thaI jAya che. te evuM mAna thAya che ke kevaLajJAna Adi dvArA ja mokSa prApta thatI nathI, paraMtu zItala jaLa, kandamULa AdinA sevanathI paNa mokSa prApta thAya che. A prakArane nirNaya karavAne kAraNe te bhAravahana karavAne asamartha gadheDAnI jema viSAdane pAtra bane che eTale ke bhAre baje vahana karato gadheDA jevI rIte mArgamAM ja viSAdane anubhava kare che, e ja pramANe viparIta upadeza sAMbhaLIne Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebru sUtrakRtAGgasUtre mokSamanavApya saMsAre eva duHkhAyanti / dRSTAntAntaraM darzayati-saMbhame iti / 'saMbhame' saMbhrame = agnyAdibhaye samupasthite sati udbhrAntAH 'piTTasappI' pRSThasarpiNaH paMgavaH praNaSTajanasya - 'pio parisappati' pRSThataH parisarpanti = pRSThato gacchanti, nA'gragAmino bhavanti / tathaitra - ime jJAnakriyAbhyAM mokSo bhavatIti ajAnAnAH nemyA dimArgAnusAriNaH zItodakabIjabhojakAH mokSaM prati pravRttA api mokSagatayo na bhavanti / kintu tasminneva saMsAre anantakAlaM paribhramanti yeSAmapi siddhigamanamabhUt na teSAM zItodakAdi sevanAt kintu kutazcit jAtajAvismaraNAdipratyayAvAptakarate haiM usI prakAra khoTe zAstroM se viparIta zikSA pAye hue ve sAdhu bhI saMyamamArga meM saMghama ke bhArako tyAga karake zithilAcAra parAyaNa bana jAte haiN| ve mokSa na prApta karake saMsAra meM hI duHkhakA anubhava karate haiM / isI viSaya meM dUsarA dRSTAnta dikhalAte haiM-agni Adi kA bhaya upasthita hone para ghabarAe hue la~gaDA puruSa bhAganevAle dUsare logoM ke pIche pIche calate haiM - unase pichaDa jAte haiM / ve Age nahIM bar3ha pAte / isI prakAra jJAna aura kriyA se mokSa hotA hai, isa tathya ko na jAnane vAle aura nami Adi ke mArga kA anusaraNa karanevAle, sacittaM jala aura bIjoM kA upabhoga karanevAle mokSamArga meM pravRtta hokara bhI mokSa gamana nahIM kara sakate / ve anantakAla taka saMsAra meM hI paribhramaNa karate haiM / jinhoMne bhI mokSa prApta kiyA hai, unheM zItodaka ke sevana se nahIM prApta huA / unheM jAtismaraNa Adi kisI kAraNa se smygusaMyamanA mArgethI calAyamAna thanAra sayamanA bhArane tyAga karIne zithilAcArI bananAra-sAdhune paNu SAda ja anubhavaveA paDe che. teo mekSa prApta karavAne khale saMsAramA ja aTavAyA kare che ane du:khanAM 'anubhava' arthAne che. "' A viSayane anulakSIne eka mIjI dRSTa,nta ApavAmAM mAre cheagni AdinA bhaya upasthita thAya tyAre lagA purUSa doDI na zakavAne kAraNe khIjA bhAganArA leAkeAnI pAchaLa rahI jAya che, eja pramANe 'jJAna ane kriyAthI mekSa maLe che,' A tathyane nahI jANanAra ane nami AdinA mAne anusaranArA, sacitta jaLa ane khIjAnA upabhoga karanArA leAkeA sAkSamAga mAM pravRtta thavA chatAM paNa meAkSagamana karI zakatA nathI. tee ana`ta kALa sudhI sa'sAramAM ja paribhramaNa karyA kare che. e vAta tA nizcitta che. ke jemaNe mokSa prApta karyo che temaNe zIteAdaka (zItaLa jala) nA sevanathI ja meprApta karela nathI. temane kAI paNa kAraNe jAtismaraNu Adi jJAnanI, Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. Q. a.3 u.4 mArgaskhalita sAdhumuddizyopadezaH 149 samyagjJAnacAritravatAmeva valkalacIraprabhRtInAmiva siddhigamanamabhUt na punaH kadAcidapi sarvaviratipariNAmabhAvakAraNabhAvamantareNa zItodakabIjAdyupabhogena jIvopamardasAvadyakarmaNeti // 5 // prakRtaviSaye matAntaramapi darzayati khaNDanAya-'ihamege' ityAdi / mUlam-ihamegeu bhAsaMti sAyaM sAyeNa viji| je tattha AriyaM maMggaM paramaM ca samAhie // 6 // ' chAyA-iha eke tu bhASante sAta sAtena vidyate / ye tatra Arya mArgantu paramaM ca samAdhikam // 6 // jJAna darzana aura cAritra kI prApti huii| tabhI ve valkala cIrI Adi kI taraha siddhi prApta karane meM samartha ho ske| sarvaviratirUpa bhAva cAritra mokSa kA kAraNa hai / usa ke abhAva meM zItodaka aura bIja kA upabhoga karane rUpa jIvahiMsAmaya sAvadyakarma se kadApi mokSa kI prApti nahIM ho sktii||5|| prastuta viSaya meM matAntara kA khaNDana karane ke lie use dikhalAte haiM--'iha mege' ityaadi| zabdArtha--'iha-iha' isa mokSa prApti ke viSaya meM 'ege-eke' koI zAkyAdi matavAle "bhAsaMti-bhASante' kahate haiM ki 'sAta-sAtam' sukha 'sAtena-sotena' sukhase hI 'vijai-vidyate' prApta hotA hai 'tatthatatra' isa mokSa ke viSaya meM 'Ariya-Aryam' samasta heya dharma se dUra tathA samyagra jJAna, darzana ane cAritranI prApti thaI hatI. tyAre ja teo vakala, cIrI AdinI jema siddhi prApta karI zakavAne samartha thayA sarvavirati rUpa bhAvacAritra mokSanuM kAraNa gaNAya che. je tene abhAva hoya te zItedaka ane bIjane upabhoga karavA rUpe jIvahiMsAmaya sAvadya karma ke mekSanI prApti kadI paNa thaI zakatI nathI pA prastuta viSaya saMbaMdhI je anya mane che te prakaTa karIne temanuM sUtrakAra mana re cha--'iha mege' 4tyAha zahAtha-'iha-iha' mokSa prAtinA viSayamA 'eke-eke' 45 pore bhatANa 'bhAsaMti-bhApan' 4 cha ? 'sAta-sAtam ' subha 'sAtena-sAtena' subhathI. 2. 'vijjai-vidyate' prApta thAya cha, 'tattha-tatra' mA bhAkSanA vi5. yamA 'Ariya-Aryam ' samasta ya yathA i2 27vAvANA tAya"42 prati Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 "sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha :- (ha) ihAsmin mokSagamanAdhikAre (ege ) eke = kecana zAkyAdaya (bhAsaMti) bhASante - kathavanti, (sAtaM) sArvakhaM ( sAtena) sAtena sukhenaiva (vija) vidyate prApyate ( tattha) tatra = mokSaviSaye (AriyaM ) Aryam = samasta ya dharmato dUraM tIrthakarapratipAditam (maggaM) mArga jJAnadarzanacAritrarUpaM (parama samAfre) paramaM ca samAdhikaM jJAnadarzanacAritrarUpam enaM dharma (je) ye janA tyajanti te svArthabhraSTa bhavantIti // 6 // TIkA--' iha' iha mokSagamana vicArapravAhe 'ege' eke = zAkyamatAnuyAyinaH locAdinopatatA: daMDiprabhRtaya: 'u' tu zabdaH zItodakAdibhojibhyo'sya pArthakyaM darzayati- 'bhAsaMti' mApante dravanti / 'sAyaM sAyeNa vijjaha' sAta sAtena vidyate, rahanevAlA tIrthakara pratipAdita 'saggaM-mArgam' jJAnadarzanacAritrarUpa mArga 'paramaM samAhie - paramaM samAdhikam ' parama zAMtiko denevAlA hai isa dharma ko 'je-ye' jo puruSa choDate haiM ve ajJAnI jana svArtha se patita hote haiM // 6 // anvayArtha -- koi zAkya Adi kahate haiM ki sAtA se hI sAtA kI prApti hotI hai arthAt sukha bhogane se hI sukha milatA hai, kintu jo loga tIrthaMkarapratipAdita ArSamArga ko, jo samyagjJAnadarzana cAritra rUpa hai, tyAga dete haiM ve svArtha se bhraSTa hote haiM // 6 // TIkArtha- mokSa ke prakaraNa meM zAkya Adi tathA kezaluMcana Adi maiM kaSTa mAnanevAle daMDI Adi isa prakAra kahate haiM-mokSa kA sarvotkRSTa cAhita 'mAM-mArgam' jJAnadarzana yastri3ya mArga' 'paramaM samAhie - paramaM samAvikram' parama zAMti yabhAvAvA sAdhane 'je-ye' ? puruSa choDe te ajJAnI mANase svAthI patita thAya che. uku sUtrA - kAi zAkaca ahiM matavAdIe evuM pratipAdana kare che kesAtA dvArA ja sAtAnI prApti thAya che, eTale ke sukha bhogavavAthI ja sukha maLe che, parantu je leAkeA tIrthaMkara pratipAdita, samyag jJAna, darzana ane cAritrarUpa uttama mArganA tyAga kare che, tee kadIpaNu AtmakalyANu sAdhI zakatA nathI, pazu du:kha ja bhogavyA kare che. // 6 // TIkA--zAkaya Adi paratIthikA tathA kezalu'cana Adine kaSTajanaka mAnanArA 'DI sAdi leAkA mAkSaprApti viSe evuM matabhya dharAve che ke viSaya janaka sukha vaDe ja meAkSanu sarvotkRSTa ane anata sukha utpanna thAya che. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 151 sAta-mokSasukhaM niratizayA'paricchinnam / sAtena-viSayajanitamukhenaiva jAyate / tathA ca vattAro badanti-- 'sarvANi sattAni mukheratAni sarvANi duHkhAca samudvijante / / tasmAtsukhArthI ca sukhAya dadyAt sukhamadAtA lamate mukhAni // 1 // na kevalaM sukhAdeva, sukhamityatra vacanameva pramANam , kintu yuktayo'pi bhavanti / tathAhi-kAraNamanusarati kAryam , yAdRzaM kAraNaM tAgeva bhavati kAryam , na tu tadviparItam , yathA vaTavIjAta vaTAMkurameva jAyate, na tu asmAdanyasya vijAtIyasya / evamaihalaukika vAdeva mokSasukhaM syAnatu locAdi duHkhAt kathamapi tadvijAtIevaM ananta sukha viSayajanita sukha se hI utpanna hotA hai / kahane vAle kahate bhI haiM--'sarvANi satyAni sukheratAli' ityaadi| ___ saMsAra ke samasta prANI sukha meM rata haiM, saba duHkha se ghabarAte haiM, ataeva jo sukha kA abhilASI hai vaha dUsaroM ko sukha pahu~cAve / jo dUsaroM ko sukha detA hai vaha svayaM sukha prApta karatA hai // 1 // . sukha se sukha kI prApti hotI hai, isa viSaya meM kevala vacana hI pramANa nahIM hai balki yuktiyAM bhI vidyamAna haiN| vaha isa prakAra haiMkArya kAraNaM kA anusAra karatA hai / jaisA kAraNa hotA hai vaisA hI kArya hotA hai usase viparIta nahIM hotaa| jaise vaTa ke bIja se ghaTa kA hI aMkura utpanna hotA hai| anya vIja se anya vijAtIya aMkara utpanna nahIM hotA / isI prakAra laukika sukha se hI mokSa kA sukha ho sakatA hai, loca Adi ke duHkha ko sahana karane se nahIM / duHkha meva at ' cha -'sarvANi sattvAni sukheratAni' tyA:--'. . 'sasAramA samasta prANI sumamA 2a (pravRtta) che. mAM mayA gabharAya che. tethI evuM kahI zakAya ke je sukhanI abhilASA rAkhate heye teNe saune sukha ApavuM joIe. je bIjAne duHkha de che te pote ja bhI thAya che. // 1 // .. sukha dvArA ja sukhanI prApti thAya che, A kathananuM mAtra vacana, dvArA ja pratipAdana karavAmAM AvyuM nathI, paNa taka, dalIla Adi dvArA paNa teo tenuM samarthana kare che-kArya kAraNanuM anusaraNa kare che. jenuM kAraNa hoya che, tevuM ja kArya thAya che kAraNathI viparIta kArya saMbhavI zakatuM nathI. vaDanA bIjamAMthI vaDanuM ja bIja utpanna thaI zake che. koI paNa bIja vijAtIya aMkuranI utpatti karI zakatuM nathI, eja pramANe laukika sukha vaDe ja Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 yas mokSasyodbhavAzA | Agamo'pyamumevArthaM puSNAti / 'maNuNNaM bhoyaNaM bhoccA maNuSNaM sayaNAsaNam / maNuSNaMsi agArasi maNuSNaM jhAyara muNI // 1 // ' chAyA - manojJa bhojanaM bhuktvA manojJe zayanAsane / manojJe AgAre manojJaM dhyAyet muniriti // 1 // tathA -- ' mRdvIzayyA prAtarutthAya pevAH bhaktaM madhye pAnakaM cApara he | drAkSAkhaNDaM zarkarA cArddharAtre mokSazcAnte zAkyaputreNa dRSTaH // 1 // ataH sthitaM yat sukhenaiva sukhAvAptiH / na tu locAdinA kAyaklezasadanena / pratyutaHtenA''rttadhyAnasamudbhavAt evaM mohamugdhamatayaH 'je' ye kecana zAkyAdayaH kathako bhugatane se usase vijAtIya mokSasukha kI prApti kI AzA nahIM kI jA sakatI / Agama bhI isI bAta kA samarthana karatA hai- 'maguNaM bhoSaNaM bhoccA' ityAdi / sUtrakRtAGgasUtre 'manojJa bhojana karake, manojJazayyA aura Asana kA upabhoga karake aura manojJa gRha meM nivAsa karake muni manojJa dhyAna karatA hai |1| aura bhI kahA hai- 'mRdvIzayyA prAtarutthAya peyAH' ityAdi / komala zayyA, prAtaHkAla uThate hI peya kA pAna, madhyAhna meM bhojana, aparAhna meM pAna, ardharAtri meM drAkSA khAMDa aura zarkarA kA upabhoga aura anta meM mokSa ! aisA zAkyaputra (buddha) ne dekhA hai / tAtparya yaha hai ki sukhapUrvaka rahane se hI Age mokSa kA sukha prApta hotA hai // 1 // ataeva yaha siddha huA ki sukha se hI sukha kI prApti hotI hai, loca meAkSanuM sukha prApta thaI zake che, leAca AdinuM duHkha sahana karavAthI meAkSanuM sukha maLI zakatu nathI duHkhane bhAgavavAthI tenA karatAM vijAtIya mekSanA sukhanI prApti thaI zakatI nathI. temanA AgameAmAM pazu eja vAtanuM samarthAMna vAmAM manyuche hai- 'maNuNNaM bhoyaNaM bhoccA' ityAhi 'maneAjJa bheAjana karIne, maneAjJa zayyA ane AsananA upaleAga karIne ane maneAna gharamAM nivAsa karIne muni dhyAna dharI zake che. cheu- 'mRdvIzayyA prAtarutthAya peyAH' ityAhi-- vajI mevu kAmaLa zayyA, prAtaHkALe uThatAM ja paiyanuM pAna, madhyAhne leAjana, apeAra pachI peyanuM pAna, madhyarAtre drAkSa, khAMDa ane sAkarane upaleAga ane mante bhokSa ! merbu zAyayutre (muddhe) leyu che. tAtparya me sukhapUrva rahevAthI ja Akhare meAkSanuM sukha prApta thAya che. 15 teo A prakAranI dalIlA dvArA evuM siddha karavAnA prayatna kare. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 i samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadeza: 153 yanti te 'tatya' tatra = tasmin mokSamArgavicArapravAhe samurasthite sati - 'AriyaM 'AryamArgam ArAt dUraM jAtaH sarvadeyadharmebhyaH iti AryaH sa cAsau mArga zveti AryamArgaH / bhagavatA sarvajJena mahAvIreNa pradarzito mokSamArgaH, tAdRzamAryamArga te parityajanti / tathA 'pa maM saptAhie' paramaM ca samAdhi = samyaka darzanajJAnacAritryAtmakaM ratnatrayaM ca pariharanti te sarvathaiva manda : cAturgatikasaMsArakAntArameva sarvadA paribhramanti / tathAhi - yattairabhihitam -' kAraNAnurUpameva kArya jAyate' tanna yuktam / kadAcidanyathAbhAvasyApi darzanAt yathA dRzyate-gardabhamutra yogena gomayAt vRzcikasya Adi kAyakleza sahana karane se nahIM / kAyakleza le to ulaTA AdhyAna utpanna hotA hai / sUkSmati zAkya AdikoM kA yaha kathana hai / isa kathana ko mAnya karake jo ajJAMnI Arya arthAt samasta heya / (tyAgane yogya) dharmoM se dUra evaM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke dvArA upadiSTa mokSamArga kA parityAga kara dete haiM tathA paramasamAdhi arthAt samyagdarzana Adi ko tyAga dete ve sarvathA manda prANI cAturgatika saMsArarUpI aTavI meM bhaTakate haiM / kAraNa ke anurUpa hI kArya hotA hai, unakA yaha kathana ekAnta rUpase samIcIna nahIM hai / kabhI kabhI isa niyama kA bhaMga bhI dekhA jAtA hai, arthAt kAraNa se vilakSaNa bhI kArya hotA hai / jaise gardabha ke sukha vaDe ja sukhanI prApti thAya che, leca Adi kAyaleza sahune karavAthI sukhanI prApti thatI nathI. kAyaleza dvArA te UlaTu'Anta dhyAna thAya che. mUDhamati zAkaya Adi paratIthikAnI uparyukta mAnyatA che A mAnyatAne mAnya karIne jee samarata heya (tyAga karavA ceAgya) dharmathI bhinna evA zramaNu bhagavAn mahAvIra dvArA prarUpita sarvatkRSTa meAkSamA'nA parityAga kare che tathA parama samAdhinA-samyagdarzana AdinA tyAga kare che, evA mandamati leAkeA cAra gativALA saMsArarUpI kAnanamAM bhaTakathA kare che. 'kAraNane anurUpa ja kAya thAya che,' A prakAranuM temanu'kathana ekAnta rUpe (sapUrNataH) cegya nathI. kAI kei vAra A niyamamAM bhaMga paNa thatA jovAmAM Ave che. eTale ke kAraNathI judA ja prakAranu kASTa pazu saMbhavI rADe che. prema - gadheDAnA sUtra sAthe chANunA caiAga thavAthI vIchInI utpatti thAya che, dAvAnaLa vaDe khaLI gayelA netaranA mULamAMthI kadalI vRkSanI utpatti thAya che, sU0 20 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 sUtrakRtAGgasUtre - samudbhavaH, danAgnidagdhavetramUlAt kadalIvRkSasyotpattiH, AmataNDulajalasaMsiktabhUnalAt raktavarNavizepittazAkasya samutpattibhavati, tathA golomatoM durvA jAyate / tathA-yadapi manojJAhArAdikaM sukhakAraNatayA-upakSiptam , tadapi na samyak / manojJAhArasebanenApi rogAdisaMbhavAt / kiM ca-vaiSayikantu duHkhapatIkArakAraNatayA sukhaM bhavituM nAIti | viSayajanitasukhasya sarvadeva duHkhamilitatvAda duHkharUpateva vidyate / yo'yantatra mUDhAnAM sukhA''bhAsaH so'pi duHkharUpa eva / taduktam- - - duHkhAtmakeSu viSayeSu sukhA'simAnaH, , saukhyAtmakeSu niyamAdiSu duHkhabuddhiH / utkIrNavarNapadapaMktirivA'nyarUpA, ....... sArUpyameti viparItagatipayogAta / / ke mUtra kA yoga hone para dhobara le bicchU kI utpatti ho jAtI hai, dAvAnala le dagdha beta ke mUla le kadalI vRkSa kI utpatti hotI hai| kacce tandula evaM jala se likta bhUtala se lAla raMga kA eka vizeSa zAka utpanna hotA hai tathA gorona le dUba kI utpatti dekhI jAtI hai| : manojJa AhAra Adi ko sukha kA kAraNa kahanA bhI ThIka nahIM kyoMki usake sevana se bhI rogAdi kI utpatti dekhI jAtI hai| isake atirikta vaiSayika smukha bAstava meM sukha hI nahIM hai, vaha to daHkha kAhI kAraNa hotA hai| vaiSayika sukha meM duHkhoM kA sammizraNa rahatA hai, ataeva vaha viSamizrita bhojana ke samAna vastutaH duHkha hI hai kAcA tandula (cokhA) ane pANI vaDe sikta bhUtalamAMthI lAla raMganuM eka viziSTa zAka utpanna thAya che, tathA gorA (gAyanI ruvAMTI) vaDe daba (kAsa)nI tyatti thAya che. manojJa AhAra Adine sukhanA kAraNarUpa gaNavA te paNa ucita nathI. kAraNa ke tenA sevanathI paNa regAdinI utpatti thatI jovAmAM Ave che. vaLI vaiSavika sukha vAstavika dRSTie jotAM sukha rUpa ja nathI, te te ukhanA pratIkAranA ja kAraNa rUpa hoya che. viSayika sukhamAM du khenuM saMmizraNa rahe che, tethI viSamizrita bhejananI jema te kharI rIte te dukha rUpa ja hoya che. mUDha mANase ja tene sukharUpa mAne che, paraMtu kharI rIte te te sukhAbhAsa rUpa hovAne kAraNe duHkha rUpa ja che. kahyuM paNa che ke , Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhino TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 165 sikketibhASAprasiddhavarNadat darzane viparItaM dRzyate mudraNe ca samyagAkAraNa dRzyate iti / etAdRzaM sukhaM paramAnandamokSasuvasya kAraNaM kathaM syAta, kathamapi kAraNabhAvaM nAzrayante iti / yadapi kezalocAdikaM duHkhakAraNatayA bhavadbhiH pratipAditam, mUDha puruSa hI use sukha mAnate haiM kintu asala meM sukhAbhAsa hone ke kAraNa vaha duHkha hai / kahA bhI hai 'duHkhAtmakeSu viSayeSu' ityAdi / ajJAnI jIvoM kI gati kaisI viparIta hotI hai| jo viSaya duHkharUpa haiM unheM ve sukharUpa mAnate haiM aura jo yamaniyamasaMyama Adi -sukharUpa haiM unheM duHkhalpa samajhate haiM ! kisI dhAtu para jo akSara yA varNa aMkita kiye jAte haiM, ye dekhane para ulaTe dikhAI dete haiM, parantu -jaba unheM mudrita kiyA jAtA-chApA jAtA hai, taba sIdhe ho jAte haiN| saMsArI jIvoM kI sukhaduHkha ke viSaya meM aisI hI ulaTI samajha hotI hai| . isa prakAra para padArthoM para avalambila, indriyoM grAhya, karmabandha kA kAraNa, duHkhakA mUla, kSaNavinazvara aura anaikAntika viSaya sukha svAvalambI, indriyAgocara duHkha se aspRSTa zAzvata aura aikAntika muktisukha kA kAraNa kisa prakAra ho sakatA hai ? inameM koI anurU. . panA nahIM hai, ataeca.Apake kathanAnusAra so viSayasukha .mokSasukha kA kAraNa nahIM ho sktaa| 'duHkhAtmakeSu vipayepu' tyAha ajJAnI manuSyano svabhAva kevo vicitra hoya che! viSaye ke je duHkha rUpa che temane teo sukharUpa mAne che, ane yama, niyama, saMyama Adi je sukharUpa vastuo che temane teo dukharUpa samaje che. kaI dhAtunA sikkA para je akSara athavA va aMkita karavAmAM Ave che, temane jovAmAM Ave te ulaTA dekhAya che, paraMtu jyAre temane mudrita karavAmAM-chApavAmAM Ave - che, tyAre teo savaLA dekhAya che. saMsArI jIvonI sukhadukhanA viSayamAM evI ja UTI, samaja hoya che. A prakAranuM para padArtho para avalaMbita, indriyo dvArA grAhya karmabandhanA kAraNarUpa, dukhanuM mULa, kSaNavinara ane agnikAntika viSayasukha svAva-mii, chandriyAgoyara, humathI maspRSTa, zayata mane santi bhuti sumana kAraNa kevI rIte hoI zake? temanI vacce kaI paNa prakAranI anurUpatA (samAnatA) ja jaNAtI nathI, tethI ApanA kathanAnusAra paNa viSayasukha mekSi sukhanuM kAraNa hoI zakatuM nathI. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtre tadapi alpasatvAnAmeva duHkhakAraNaM kezalocAdikam / mahApuruSANAM paramArthacintAparAyaNAnAM mahatsatvatayA sarvamevaitat sukhAyaiva bhavati / apagatabhayarAgabhedomuniH tRNAdi saMstArale'pi zayAno yAdRzaM sukhaM labhate tAdRzaM sukhaM cakravartinAmapi na bhavati / tathoktam - 'taNasaMthAranisaNNo vi muNivaro bhaTTarAgamayamoho / jaM pAvaI mRttimuhaM katto taM cakaTI vi // 1 // ' chAyA-tRNasaMstAraniSaNNo'pi munivaro bhraSTarAgamadamohaH / ____ yatmApnoti muktisukhaM kutastat cakravartyapi // 1 // Apane kezaloca Adi ko duHkha kA kAraNa kahA hai kintu vaha kAyara puruSoM ko hI duHkha kA kAraNa hotA hai / paramArtha ke cintana meM parAyaNa mahApuruSa mahAn satvazAlI hote haiM / unako vaha sukhAvaha hI hotA hai / - rAgadveSa madamoha Adi vikAroM se rahita muni ghAsa kI-zayyA para zayana karatA huA bhI jisa anirvacanIya sukha kA anubhava karatA hai, vaha sukha to cakravatiyoM ke nasIba meM bhI nahIM hotaa| kahA bhI hai-'taNa saMdhAranisaNNo vi' ityAdi / - tRNoM ke saMstAraka para AlIna muni rAgadveSa madamoha se rahita hone ke kAraNa jisa nivRtti sukha kI anubhUti karatA hai, vaha sukha cakravartI ko kahAM prApta ho sakatA hai ? . Ape kezaluMcana Adine duHkhanuM kAraNa kahyuM che, paraMtu te mAtra kAthara puruSane mATe ja duHkhanuM kAraNa bane che. paramArthanA (AtmahitanA-mokSanA). citvanamAM parAyaNa mahApuruSo khUba ja satvazALI hoya che temane mATe te te sukhAvaDa ja hoya che. rAgadveSa, mada, moha Adi vikArothI rahita munine ghAsanI ziSyA para zayana karatAM je avarNanIya sukhane anubhava thAya che, te sukha te cavatI ene suMdara, mulAyama zakhyAmAM zayana karavA chatAM prApta thatuM nathI dhu 5 cha 4taNasaMdhAranisaNNo vi' tyAha tRNanA saMstAraka (bichAnA) para zayana karatA athavA besatA muni rAga, dveSa, mada ane mehathI rahita nivRtti sukhane anubhava kare che, te je sukhane anubhava kare che, te sukha te cakavatIone paNa kayAM prApta thaI zake che ? Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 157 mahatAM ghoraparIvahopasarga nanitadukha duHkhanAzAyaiva bhavati, kSamayA niH zatruvartate zarIramAlinyaM vairAgyamArgoM vRddhatA vairAgyakAraNaM bhavati samastavastuparityAgarUpaM. maraNaM mahotsavAya bhavatIti saMpUrNameva jagat saMpattyaiva pUritaM na kutrApi duHkhasthAna vidyate / tathoktam 'duHkhaM duSkRtasaMkSayAya mahatAM kSAnte. padaM cairiNaH, kAyasyA'zucitA virAgapadavI sNvegheturjraa| sarvatyAgamahotsavAya maraNaM jAtiH suhRda bhItaye, saMyadbhiH paripUritaM jagadidaM sthAnaM vipattaH kutaH // 1 // ghora parISahoM aura upasagoM se utpanna honevAlA duHkha mahA. puruSoM ke lie duHkhavinAza kA hI kAraNa hotA hai| kSamA se unake zatru miTa jAte haiN| unake lie zarIra kI malInatA vairAgya kA mArga hai, vRddhatA vairogya kA kAraNa hai aura samasta vastuoM kA tyAga rUpa maraNa mahotsava hotA hai / isa prakAra ina mAhAtmAoM ke lie sampUrNa jagat sampatti se paripUrNa hotA hai| unakI dRSTi meM duHkha kA kahIM koI sthAna hI nahIM hai| kahA bhI hai-'duHkhaM duSkRtasaMkSayAya mahatA' ityaadi| mahAn puruSoM ke liye duHkha pApakoM ke kSaya ke lie hotA hai, zatra kSamA ke pAtra hote haiM, zarIra kI azucitA vairAgya kA kAraNa hotI hai, vRddhAvasthA vairAgya kA kAraNa bana jAtI hai, mRtyu mahotsava kA rUpa dhAraNa karatI hai, janma sajjanoM kI bhIti kA kAraNa hotA hai| isa ghera parISaha ane upasargone kAraNe mahApuruSe para je duHkha AvI paDe che, te dukhe temanA dukhavinAzamAM ja kAraNabhUta bane che. kSamAguNane kAraNe temanA zatraone abhAva thaI jAya che. temane mATe zarIranI malInatA virAgyano bhAga che, vRddhatA vairAgyanuM kAraNa che ane samasta vastuonA tyAgarUpa maraNa mahotsavarUpa banI jAya che. A prakAre te mahAtmAone mATe te saMpUrNa jagata saMpattithI paripUrNa hoya che. temanI dRSTimAM te kayAMya paNa duHkhanuM ke I sthAna ja hotuM nathI. kahyuM paNa che ke - 'duHkhaM duSkRtasaMkSayAya mahatAM' tyAha mahAna puru para AvI paDatAM du kha karmakSaya karanArA thaI paDe che. teo zatruone paNa kSamAne pAtra gaNe che, temanA zarIranI azucitA dharA gyamAM kAraNabhUta thAya che, temanI vRddhAvasthA temanAmAM vairAgyabhAvanI vRddhi karanArI thaI paDe che, temane mana mayu te mahotsavarUpa thaI paDe che. (saMsAra Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 sUtrakRtAgasUtre kiM ca yadi ekAntataH sukhenaiva sukhaM manyate cet, tadA saMsAre vicitratA na syAt / svargasthAH sarvadA svargasthA eva bhaveyuH nArakA nArakAeka, natvevaM saMbha afa | kadAcita nArakospi vihAya narakaM sukhamanubhavati, sukhino'pi duHkham / na ca dRSTavirodhaH kalpyamAnaH paNDitapariSadi zobheta iti || 6 || asyaivottaraM mAha-'mA eyaM' ityAdi / mUlam - mAM evaM avamannaMtA appeNaM lupahA bahu | eyassa uM amokkhAya aohArivva jUreha // 7 // chAyA - mA etamavamanyamAnA alpena lumpatha bahu / tasya tu amokSe ayohArIva jUrayatha // 7 // prakAra yaha akhila jagat unake lie sampatti se paripUrNa hai / unake - lie vipatti kahAM // 1 // yadi yaha ekAnta mAna liyA jAya ki sukha se hI sukha kI prApti hotI hai to saMsAra meM vicitratA nahIM honI cAhie | svarga ke deva sadA svarga meM hI rahane cAhie aura nAraka naraka meM hI saDate rahane cAhie | kintu aisA hotA nahIM hai / nAraka jIva bhI naraka se uvatena (nikalakara ) karake sukha kA pAtra banatA hai aura sukhI bhI kadAcit duHkha kA anubhava karate haiM / pratyakSa kA virodha karanA paNDitoM ke samUha meM zobhA nahIM detA ||6|| mAMthI chUTIne mAkSaprApti thavAne kAraNe) ane temane janma sajajaneAnI prItinuM kAraNa mane che. A prakAre A akhila jat temane mATe teAsapattithI paripUrNa hAya che. A prakAre temane vipatti sahana karavAnA avakAza rahetA nathI. // 1 // a e ekAntataH evu' mAnI levAmAM Ave ke sukha vaDe ja sukhanI utpatti thAya che, teA sauMsAramAM sukhaTTu kha rUpa vicitratA hAvI joIe ja naDI', svarganA deve saDA svagamAM ja rahevA joie ane nArakee sadA narakamAM ja pIDA sahana karatA rahevuM paDe. parantu evu' te khanatuM nathI. nAraka jIve paNa narakamAMthI uttatA karIne-nIkaLIne-sukhane pAtra banI zake che, ane sukhI jIveA pazu cAreka du:khanA anubhava kare che. A prakAranA je pratyakSa anubhava thAya che tene vizeSa karaveA te DineAnA samUhamAM "zobhatu thI, // 6 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMmayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH anvayArtha : - (eyaM ) enaM sarvajJapatipAditamArgam (atramannaMtA) avamanyamAnAstiraskurvANAH (appeNaM) alpenApi zabdAdikabhogalobhena (bahu) bahu - atyadhikaM (mA pahA) mA lumpatha=mA vidhvaMsaya (eyassa) etasya sukhAdeva sukhamitipakSasya ( amokhA) amokSe'parityAge (aohArina ) bhayohArIva suvarNa parityajya lohaM gRhana varNig itra (jraraha) jUrayatha = pazcAttApaM kariSyatha iti // 7 // 159 isIkA uttara dete haiM--'mA evaM' ityAdi / zabdArtha - - ' evaM - enam ' yaha sarvajJa pratipAdita jina mArgako 'ava-'" mannaMtA - avamanyamAnAH' tiraskAra karanevAle tuma loga 'appeNaMalpena' alpa- arthAt tuccha aise zabdAdi viSaya bhoga ke lobhase bahubahu' atyadhika mulyavAn mokSasukhako 'mA lupahA-mA lumpatha' kharAba na karo 'eyassa - etasya, sukhase hI sukha hotA hai aisA yaha asatpakSa ko 'amokkhAya - AmokSe' nahIM choDane para 'aohArivva - ayohArIva' suvarNa ko chor3akara lohe ko grahaNa karanevAlA vaNika puruSa ke jaisA 'jUraha - jUgyatha' pazcAttApa karanA paDegA ||7|| anvayArtha - isa prakAra sarvajJapratipAdita mArga kI avagaNanA karate hue thoDe ke lie bahuta ko naSTa mata karo / sukha se hI sukha hotA. hai, isa pakSakA tyAga na karane para Apako usI prakAra pazcAttApa karanA zAca Adi paratIthikAnI uparyukta mAnyatAnA sUtrakAra uttara Apeche. ' mA eyaM' tyAhi zabdArtha--'eya-enam' mA sarvajJa pratipAdita bhAgane 'avamannaMtA - avamanyamAnA ' tirasra puravAvANA tame boo 'appeNaM-alpena' astha -arthAt tuccha evA zabda vagere viSaya bhAganA TeAlathI 'duM-vahu~' atyadhika bhuyavAn bhokSasumane 'mA luMpadA - mA lumpatha' atmanA / 'eyarasa - etasya ' subhathI subha thAya che bhAvu mA asatyayakSane 'amokkhAya - AmokSe' na choravAthA 'aohArivtra - ayohArIva' sonAne choDIne sor3ane grahaNa 2vAvAjA bali pu3SanA nA 'jUraha -jUrayatha pazcAttApa 42va uze // mArganI avagaNunA karIne le yo nahIM. subha dvArA .' sUtrArtha - --A pramANe sajJa pratipAti thoDA (sukha)ne bhATe vadhAre ( suma) ne naSTa 42 sukha prApta thAya che, A prakAranI mAnyatAneA tyAga na karavAthI Apane sukha prApta thAya che, A prakAranI mAnyatAnA tyAga na karavAthI Apane evA Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 sUtrakRtAGgasUtre TIkA- bho bho anyatIrthikAH bIjodakAdyupabhogena mokSo bhavatIti manyamAnAH / tathA sAvadhapUjAM mokSakAraNaM manyamAnAH pUjApatiSThAparAyaNA daNDinaH zIthikAcAripArzvasthAdayaH 'e' enam = sarvajJapatipAditamokSamArgam, sukhenaiva sukhaM jAyate ityAdi asadAya he na vyAmohitA bhavatha, 'avamannaMtA' avamanyaH mAnAH= tiraskurvANAH 'appeNa' alpena caipayikasukhena 'bahu' bahu=adhikaM sarvataH zreSThaM mokSasukhaM, 'mApA' mA lumpatha = atyalpacaipathikasukhecchayA sAvAgAravAdi sukhalipsyA vA niratizayaM mokSaM sukhaM mA tiraskuruta / viSayasukhaprAptyA kAmodreka eva syAt / tatazca cittAsvAsthyaM na punaH samAdherudbhavaH, tadabhAvAt kuto mokSAzA / api ca- 'eksa' etasya mokSaviparItapakSasya ' amokkhAya' paDegA jaise svarNa kI upekSA karake loha ke bhAra ko vahana karanevAle ko karanA paDatA hai // 7 // TIkArtha--he anghatIrthiko ! bIja aura sacitta jala Adi ke upabhoga se mokSa prApti mAnanevAlo ! sAvadha pUjA ko mokSa kA kAraNa mAnanevAlo | pUjA pratiSThA meM parAyaNo ! daNDiyo ! zithilAcArI pArzvasyo ! sukha se hI- sukha kI prApti hotI hai, isa prakAra ke durAgraha se bhrAnti ke zikAra hokara Apa loga sarvajJa prarUpita mokSamArga kI avagaNanA karate haiM / parantu alpa tuccha vaiSayika sukha ke lie adhika arthAt zreSTha mokSasukha ko mata gaMmAo / atyanta alpaviSaya sukha kI icchAse niratizaya mokSasukha kA tiraskAra na karo / viSayasukha kI prApti se kAma kA udreka hI hogA / usase citta asvastha banegA pazcAttApa karavA paDaze ke jee pazcatta'pa seAnAnI upekSA karIne le DhAnA bhAra vahana karanArane karave paDe che. rANA TIkA -- anyatIthikA / bIja ane sacitta jala AdinA upabhAgathI mAkSa prApta thAya che, evuM mAnanArA hai pUjA pratiSThAmAM lIna rahenArA ajJAnI se. ! he haMDIo!! he zithilAyArI the / sukha dvArA 4 sumaMtI prApti thAya che, evA durAgraha tathA bhrAmaka khyAlane bhega banIne tame sarvajJa prarUpita mekSamArganI avagaNanA karI rahyA . parantu 95 (tuccha) vaiSayika sukhane kha tara adhika sukhanA sarverttama mekSasukhane-tyAga karave joie- nahI.. atyanta alpa viSayasukha bhAgavavAne mATe niratizaya meAkSasukhane tiraskAra karave ucita nathI. viSayasukhanI prApti dvArA kAmanA udreka ja thAya che- maNusa vAsanAone adhikane adhika gulAma khanate jAya che, tethI cittanI Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. zu. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 161 amokSepraparityAge 'aohArivya jUraha' ayohArIda jUrayatha, AtmAnaM pIr3ayatha eka kevalam / yathA kazcid ayohArI lohavaNika gRhamAgacchan mArge svarNAdikaM parityajyAyobhAramaparityajan tamAreNA''krAnto duHkhamAtramanubhavannAsIt / tathaiva bhavAn asadAgraheNa graheNa ratnatrayasAdhyaM mokSamupekSya tAdRzakutarkabhAreNa pIDito bhaviSyati-iti // 7 // aura samAdhi kI upalabdhi nahIM hogI / samAdhi ke abhAva meM mokSa kI AzA hI kaise kI jA sakatI hai| __isake atirikta mokSa saMbaMdhI isa viparIta pakSa kA tyAga na karoge to loha kA bhAra uThAnevAle puruSa ke samAna jhuranA paDegA / jaise loha ke bhAra ko vahana karanevAlA loha vaNika apane ghara kI ora lauTa rahA thA, mArga meM use svarNa Adi kI khAna milI, kintu loha moha ke kAraNa usane loha kA parityAga na karake svarNa ko grahaNa nahIM kiyA / loha ke bhAra se pIDina hotA huA yaha apane ghara pahu~cA aura duHkhamaya dina vyatIta karane lgaa| isI prakAra Apa loga kadA. graha ke vazIbhUta hokara ratnatraya se prApta honevAle mokSasukha kI upekSA karake kutarka ke bhAra se pIDita hooge / ataeva svarNa ke samAna mokSasukha ko tyAga kara loka ke samAna viSayasukha ko mata grahaNa kro|| savasthatA rahetI nathI ane samAdhi mATe avakAza ja rahete nathI samAdhine ja abhAva hoya to mokSanI AzA ja kevI rIte rAkhI zakAya ? je mokSaprAptinA sAcA mAgane grahaNa karavAne baDhale tame uparyukta khATA mArgano AdhAra leze te tamAre loDhAno bhAra vahana karanAra mANasanI jema pastAvuM paDaze leDhAne bhAra vahana karanArA puruSanuM deSTAnta nIce pramANe che-keI eka vaNika loDhAnA bhArane vahana karatA pitAne gAma pA che pharato hato mArgamAM teNe eka senAnI khANa joI. paratu loDhA pratyenA mehane kAraNe teNe leDhAne tyAga karIne te sonuM grahaNa karyuM nahIM. loDhAne bhAra vahana karIne khUba ja thAkyo pAkyo te potAne gAma pAcho phathI, ane senAne grahaNa na karavA mATe khUba ja pastAvA lAgyA. eje. pramANe Apa paNa kadAgrahano tyAga karIne je sarvajJa prarUpita mArganuM avalaMbana nahI le, te Apane paNa pastAvuM paDaze ratnatraya vaDe prApta thanArA mokSasukhanI upekSA karIne je Apa sukhadvArA sukha prApta karavAnA kutarkane AdhAra leze, te te kutakanA bhArathI duHkhI thavuM paDaze. te suvarNanA samAna mokSasukhane tyAga karIne lohanA samAna viSayasukhanI abhilASA 2014 se nahI // 7 // sU0 21 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 / - sUtrakRtAGgasUtra mUlam-pANAivAe vaDhatA mulAvoe alNjtaa| adinnAdANe vadaMtA sehuNe ya parigahe // 8 // chAyA-prANAtipAte vartamAnA mRSAvAde asaMyatAH / ___ adattAdAne vartamAnA maithune ca parigrahe // 8 // anvayArthaH-(pANAivAe) prANAtipAte jIvahiMsAyAM paT jIvanikAyamardanarUpAyAM (musAvAe) mRpAvAde (adinnAdANe) adattAdAne (mehuNe) maithune (pariggahe) parigrahe (vatA) vartamAnAH yUyam (asaMjanA) asaMyattAH santIti / 8 // TIkA-mukhAdeva sukhaM jAyate iti mithyAsiddhAntaM duSayituM sUtrakAraH anyatIthikAn mAha-pANAivAe' prANAtipAtevajIvanikAyahiMsane, 'susA. vAe' mRSAvAde, mithyAvacanaprayoge / 'adinnAdANe' adattAdAne 'mehuNe' maithune . zabdArtha-pANAivAe-prANAlipAte' SaDjIvanikAyake mardanarUpa jIvahiMsA meM 'suhAvAe-mRSAvAde' miyAbhASaNa meM 'adinnAdANe-adattAdAne adattAdAna meM 'mehuNe-maithune' maithuna meM 'parigaheparigrahe, parigraha meM 'vatA-patamAnA.' pravRtta rahanevAle Apa loka 'asaMjatA-asaMyatAH' asaMyamI hai // 8 // ___ anvayArtha--prANAtipAta, mRSAvAda, adantAdAna, maithuna aura parigraha meM pravRtti karate hue Apa loka asaMyamI haiM // 8 // . TIkArtha-sukha se hI mukha kI utpatti hotI hai, isa mithyA siddhAnta ko daSita karane ke lie mUtrakAra anyatIrthikoM ke prati kahate haiM-prANAtipAna arthAt paTU jIvanikAya kI hiMsA meM mRSAvAda mithyA'zArtha-pANAivAe-prANAtipAte' 13 niyanI bhahana35 1 hiMsAmA 'musAvAe-mRpAvAde' mithyA lApamA 'adinAdANe-adattAdAne mahattA honai 'mehaNe-maithune' bhaithunamA 'pariggahe-parigrahe' pariyaDamA 'vaTuMtA-vartamAnAH', pravRtta 22vANA maalaa| 'asaMjatA-asaMyatAH' bhasayabhI ch| // 8 // sUtrArtha-prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, mithuna ane parigrahamAM pravRtta evAM Apa leke asaMyamI che. 8 : , TIkArca-"sukha dvArA ja sukha utpanna thAya che, A prakAranA mithyA siddhAMtamAM rahevA de prakaTa karavAne mATe sUtrakAra paratIWikene A pramANe kahe che-tame prANAtipAta-kAyanA jIvonI hiMsAmAM pravRtta rahe che, Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 163 tathA-'pariggahe' parigrahe, 'paTuMtA' vartamAnAH santo yUyam 'asaMjatA' asaMyatA, saMyamarahitA bhavantaH, na tu sAdhavaH / prANAtipAtamRSAvAdA'dattAdAnamaithunaparigraheSu vidyamAnA bhavantaH saMyamarahitAH vartamAnasukhamAtralipsavaH vaiSayikamukhalAlasayA aikAntikamokSasukhaM nAzayanto mokSamArgabahibhUtA yUyam / prativAdI pRcchati-kathaM mayA prANAtipAtAdikaM sevyate-tatrottaramAha-pacanapAcanAdi sAvadhakarmAnuSThAnena hiMsA jAyata eva / tathA vayaM saMnyAsinaH sAdhavaceti svIkRtyApi gRhasthAcAraM-kunti tato mRpAvAdaH prApnoti, tathA-pajjIvanikAyAnAM zarIreNa vacanoM ke prayoga meM, adattAdAna caurI meM maithuna meM tathA parigraha meM pravRtti karate hue Apa saMyama se rahita haiM, sAdhu nahIM haiN| __ Azaya yaha hai-prANAtipAta, kRSAdAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha ina pApoM meM pravRtti karanevAle Apa saMyama se rahita haiM aura kevala vartamAnakAlIna sukha ke abhilASI haiN| Apa vaiSayika sukhakI lAlasA se prerita hokara aikAntika mokSalukha ko vinaSTa kara rahe haiM, isa kAraNa Apa mokSamArga le bahibhUta haiN| ... prativAdI kA prazna-hama prANAtipAta Adi kA sevana kaise karate haiM ? * uttara-pacana pAcana Adi sAvadha karmoM ko karane se hiMsA hotI hI hai| tathA apane Apako saMnyAlI aura sAdhu kahate hue bhI gRhasthoM jaisA AcaraNa karane ke kAraNa kRpAbAda kI bhI prApti hotI hai| jina asatya vacanone prayoga kare che, adattAdAna (corI), maithuna ane parigrahamAM paNa tame pravRtta rahe che. A prakAranI pApapravRtti karanArA tame saMyamathI rahita che. tame sAdhu ja nathI. A kathanane bhAvArtha e che ke prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna ane parigraha rUpa pApakarmomAM pravRtta rahenArA Apa saMyamathI rahita che, ane Apa mAtra vartamAna kAlIna sukhanI ja abhilASA rAkhanArA che, Apa vaiSayika sukhanI lAlasA vaDe prerAIne sarvottama mokSasukhane vinAza karI rahyA che. te kAraNe Apa mokSamArganI bahAra ja paDelA che. prativAdIne prazna-ame prANAtipAta AdinuM sevana kevI rIte karI rahyA chIe? uttara-tame tamAre mATe bhajana rAMdhe che athavA bIjA pAse 2dhA che. A prakAranA cAvagha karmo karavA-karAvavAthI hiMsA thAya che vaLI ApaApane sAdhu tarIke oLakhAve che. chatA paNa gRhasthanA jevuM AcaraNa * rAkhe che, tethI Apa mRSAvAdathI thatAM pApakarmanA paNa bandhaka bane che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 sUtrakRtAGgasUtre bhavanta upabhogaM kurvanti, tat zarIra tatsvAminA naiva dattaM bhavadmizcopamuktamiti adattAdAnamapi bhavati / tathA-gavAdInAM maithunasyA'numodanAdabrahmeti / dhanadhAnya dvipadacatuSpadAdInAM parigraho'pi bhavatyeveti bhAvaH // 8 // __ matAntaraM dRSayituM pUrva tanmataM pradarzayati sUtrakAraH-'evamege u' ityAdi / mUlam-evamege u pAsasthA panavaMti agaariyaa| itthI vaMsaM gayA bAlA jiNalAlaNaparaMmuhA // 9 // chAyA-evameke tu pArzvasthAH prajJApayantyanAryAH / strIvazaM gatA vAlA jinazAsanaparAGmukhAH // 9 // jIvoM ke zarIra se Apa upabhoga karate haiM, vaha zarIra unake svAmiyoM ne Apako bhogane ke lie pradAla nahIM kiyA hai, ataeSa adattAdAna bhI hotA hai / gau Adi ke maithuna kI anumodanA karane ke kAraNa aba hmacarya kA doSa lagatA hai / dhana dhAnya, dvipada catuSpada Adi kA pari grahato hotA hai / / 8 // matAntara ko duSita karane ke lie sUtrakAra use pahale dikhalAte haiM-'evamege u' ityaadi| zabdArtha-'itthI vasaM gayA-strIvazaM gatAH' strIke vaza meM rahanevAle 'bAlA-bAlA:' ajJAnI 'jiNasAptaNaparaMmuhA-jinazAsanaparAGmukhAH' jainendra ke zAsanase parAGmukha-arthAt viparIta calanevAle 'aNAriyA je enA zarIra vaDe Apa upabhega karo cho, te zarIra temanA 'svAmIee Apane bhegane mATe pradAna karyA hatAM nathI, tethI Apa adattAdAnanuM paNa sevana karanArA che Apa ga ya AdinA maithunanI anumodanA kare che tethI A5 abrahmacaryanA doSanA paNa bhAgIdAra bane che. Apa 'dhana, dhAnya, dvi54, yatu:54 AhinA pariyaDa 59 // ch|, tathA 'mA5 parigrahajanya pApakarmanA paNa bandhaka bane che. 8 matAntaro (anya matavAdIonA mata)nuM svarUpa prakaTa karIne sUtrakAra tamA 2sA hoSA 48 42 cha-'evamege u' tyAhi zA-'isthIvasaM gayA-strIvazaM gatAH' mInA zabhA pApA 'bAlA bAlAH' ajJAnI 'jiNasAsaNaparaMmuhA-jinazAsanaparA mukhAH' mandranA zAsanathA pazaMbhubha-arthAt viparIta yAsApAmA 'aNAriyA-anAryAH' manAya' 'ege Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 165 anvayArtha:-(itthI vasaMgayA) strIvazaM gatAH (vAlA) bAlA'jJAninaH (jiNasAsaNaparaMmuhA) jinazAsanaparAMmukhA jainamArgalajjayitAraH (aNAriyA) anAryAH (ege pAsatthA) eke pArzvasthAdayaH (evaM) evaM vakSyamANam (pannavaMti) prajJApayanti-kathayantIti // 9 // TIkA-'itthIvasaMgayA' strIvazaMgatA strINAmAjJAyAM vidyamAnAH 'vAlA' pAlA-ajJAnino rAgadveSopahatamAnasAH jIvAH 'jINasAsaNaparaMmuhA' jinazAsanaparAGmukhAH jinapratipAditapAyamohopaghAtahetubhUtAmAjJAmananuvartamAnAH tatparAG. mukhAH / 'aNAriyA' anAryA:-Aryakulotpannatvepi anAryakarmakAriNaH / 'ege u pAsasthA' eke tu pArzvasthAH zAkyavizeSAH, satkarmAnanuSThAnAt pArzve samIpe vidhamAnAH upalakSaNAn abasannakuzIlayathAcchandAdayaH 'evaM' evaM vakSyamANaprakAreNa anaaryaa|' anArya 'ege pAsasthA-eke pArzvasthA' koI pArzvastha evaMevam' isa prakAra 'pannati-prajJApayanti' kahate haiM // 9 // ____ anvayArtha-striyoM ke adhIna, viveka se hIna jina zAsana se vimukha koI koI anArtha-pAvastha Adi isa prakAra-Age kahI jAnevAlI prarUpaNA karate haiM // 9 // 'TIkArtha--striyoM kI AjJA ke anusAra calanevAle, rAga aura dveSa se mohitaprativAle, jinazAsana leM vimukha arthAt jinendra dvArA prati. pAditakaSAya aura moha ke upazana ke kAraNabhUta AjJA kA anesaraNa na karanevAle aura Ayakula meM janma lekara bhI anArya 'karma karane vAle koI koI pAzvastha arthAt zithilAcArI aura upalakSaNa se acapAsatthA-eke pArzvasthA.' 4 5 / 25 'evaM-evam' ! 4Are pannavatiprajJApayanti' 4. cha. neu sUtrArtha-strIone AdhIna, viveka, ane jinazAsanathI vimukha evA keI keI anAryo (pArzva Adi leke) nIce pramANe prarUpaNA kare che-Alo TIkArtha-strIonI AjJAnusAra cAlanAza, rAga ane dveSathI mAhita mativALA, jinazAsananuM anusaraNa na karanArA-jinendro dvArA pratipAdita, kaSAya ane mehane upazama karavAmAM kAraNabhUta evI AjJAnuM anusaraNuM na karanArA ane AryakuLamAM janma levA chatAM paNa anAnAM jevAM karmo karanArA kaI kaI pArtha-zithilAcArI leke (tathA A pada dvArA upalakSita avasagna, kuzIla ane svachaMdI leke A prakAranI prarUpaNa kare che, kAraNa Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre 'pannavaMti' prajJApayanti kathayanti / lalanAlalAmA'pAMgavidhAntaHkaraNAH / / tathAhi teSAM kathanam 166 hRda 'priyadarzanamevAstu kimanyairdarzanAntaraiH / prApyate yena nirmANa sarAgeNApi cetasA // 1 // kamanIya kAntAraMgajanitasukhameva sukhamiti manyante te / vastutastu ege iti padena zAktavizeSANAmeva grahaNam samIcInam / teSAmAgame vyavahAre ca strINAM madhA natayA upAdAnAt / strIsaMbandhenaiva mokSasyApi pratipAdanAt ||9|| mUlam - jahA 'gaMDa pilAgaM vA paripIleja - muhuttagaM / evaM vinnavaNitthI doso ta keosiyA // 10 // sanna, kuzIla tathA yathAcchandaka isa prakAra prarUpaNA karate haiM, kyoMki unakA antaHkaraNa striyoM ke kaTAkSa se vidva hotA hai / ve kahate haiM-'priyadarzanamevAstu' ityAdi / 'priyA kA darzana hI basa hai, anyadarzanoM se kyA lAbha hai ? rAgayuktacitta hone para bhI priyadarzana se nirvANa kI prApti ho jAtI hai|' ve aisA mAnate haiM ki kAntA ke saMvarga se utpanna huA sukha hI vAstava meM sukha hai / vAstava meM 'ege' isa pada se zAktoM kA grahaNa karanA hI ucita hai| unake ArAma meM aura vyavahAra meM bhI striyoM ko pradhAnarUpa se grahaNa kiyA jAtA hai / unhoMne striyoM ke saMbaMdha se hI mokSa kI prApti bhI kahI hai // 9 // ke temanAM 'taHkaraNa srinAM meAhaka kaTAkSeAthI vIdhAi jatAM DAya che. teo zevI hantrIsa 1re the hai- 'priyadarzanamevAstu' ityAdi priyAnAM darzana ja khasa che' anya dazanAthI za| lAbha thAya che rAgayukta citta thavA chatAM paNa priyadarzanathI nirvANunI prApti thaI jAya che. tee evu mAne che ke kAntAnA saMsargathI utpanna thatuM sukha ja vAstavika sukha che. i' ityAdi pado dvArA strIsasane ja vAstavika sukha mAnavAnI mAnyatA khAsa karIne zAkatA dharAve che. temanAM mArAma sthAnAmAM tathA vyavahAramAM paNa sriyAne prAdhAnya ApavAmAM Avelu che. tee evu pratipAdana kare che ke strionA sa'sathI ja meAkSa prApta thAya che. pA Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhibho TIkA pra.zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH. 167 -- chAyA-yathA gaNDa piTakaM vA paripIDayeta muhUrttakam / evaM vijJApanIstrISu doSastatrakuto bhavet // 10 // anvayArthaH- (jahA) yathA (gaMDa) gaNDalaghuvisphoTakA (pilAgaM vA) piTa___ kaM vA=guruvisphoTakA (muhuttagaM) muhUrta kSaNamAtram (paripIlejja) paripIDa yeta (evaM vinavaNitthIsu) evaM vijJApanIstrISu sakAmaprArthitAsa (tatya) tatra-strI. saMbhoge (doso) doSaH (kao siyA) kutaH snAnnaiva bhavet yathA visphoTakajanita. pIDA visphoTakamardanenApayAti kSaNamAtreNa sukhI bhavati na tatra kopi doSa stathaiva strIsamAgamepi na doSa iti // 10 // TIkA-te yat pratipAdayanti tadeva sUtrakAraH pratipAdayati / 'jahA' yathA 'gaMDaM' gaNDaM alpaM sphoTakaM 'pilAga' piTakaM mahAsphoTaM vA 'muhuttagaM' muhUrttaka zabdArtha-'jahA~-yathA' jaise 'gaMDaM-gaNDa' choTe phunzI ko athavA , 'pilAgaM vA-paTaka vA' baDe phoDeko 'muhattarga-muhartakam' kSaNamAtra 'paripIlejjA-paripIDayeta' vA denA cAhiye 'evaM cinnavaNisthIsu-evaM vijJApanI strISu' isI prakAra samAgamakI prArthanA karanevAlI strIse samAgama karanA cAhiye 'tattha-tatra' isa kArya meM 'doso-doSaH' doSa 'kaosiyA-kutaH syAt' kahAM se ho sakatA hai ? arthAt nahIM hotA hai|10|| - andhayArtha-ghe kahate haiM-jaise kuMliyA-phoDe ko thoDI dera dayAyA jAtA hai to (pIca nikala jAne le zAnti ho jAtI hai ) isI prakAra kAmabhoga kI prArthanA karanevAlI strI ke sAtha saMbhoga karane se zAnti ho jAtI hai| isameM doSa kaise ho sakatA hai ? // 10 // ___TIkArtha-ve anyadarzanI jisa prakAra pratipAdana karate haiM, vaha sUtrakAra zahAtha-'jahA-yathA' 2vI rIta 'gaMDaM-Tham' nAnI ne mathA 'pilAgaM vA-piTakaM vA' mArI TIna 'muhattaga-muhurtakam' kSamAtramA paripilejA-paripIrayeta' 4AvI he 'evaM vinnavaNitthIsu-evaM vijnyaapniistrIpu' A prakAre samAgamanI prArthanA karavAvALI strI sAthe samAgama kara za. 'tattha-tatra' mA Aya bhI 'dAso-doSaH' ghoSa 'kao siyA-kutaH syAt' kyAMthI thaI zake che? arthAta deSa lAgatuM nathI. 11 sUtrArtha_e evuM pratipAdana kare che ke-jema khIla athavA gumaDAne DIvAra dabAvavAthI temAMthI dANe ane paru nIkaLI javAthI zAti thAya che, e ja pramANe kAmaganI prArthanA karanArI kAminI sAthe saMbhoga karavAthI zAnti thaI jAya che. temAM doSa ja kevI rIte saMbhavI zake che? 10 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 sUtrakRtAGgasUtra muharttamAtram 'paripIlejja' paripIDa yeta, yathA vraNavAn va zcit kSaNamAtraM niSpIDaya tataH pUyAdikaM nissArayaMti, tatra ca sukhamutpadyate-na tu ko'pi dopo bhavati / tayA 'vinavaNitthIsu' vijJApanIstrIpu samAgamAzayA kRtamArthanAsu strIpu samAgamena na kazcid dossH| 'tattha' tasmin strImasaGge 'doso' doSaH 'kao' kutaH 'siyA' syAt / arthAt naiva doSasaMbhAvaneti teSAM bAlAnAM kathanamiti // 10 // mULam-jahA maMdhAdaNe nAma thimiyaM muMjai deNge| __ evaM vinnavaNitthIsu dosI tattha kosiyaa||11|| chAyA-yathA mandhAdano nAma timitaM bhuGkte dakam / evaM vijJApanI strISu dopastana kutaH syAt // 11 // dikhalAte haiM jaise gaNDa (choTe phoDe) aura pilAga (baDe phoDe) ko thoDI dera dabA diyA jAtA hai arthAt phoDevAlA koI phoDe ko kSaNa bhara ke lie dabA kara mavAda bAhara nikAla detA hai to usase sukha kI prApti hotI hai| aisA karane meM koI doSa-pApa nahIM haiN| isI prakAra samAgama kI prArthanA karanevAlI strI ke sAtha samAgama karane se bhI koI doSa nahIM hotaa| isa prakAra strI prasaMga karane le kaile doSa ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sakatA / aisA ajJAniyoM kA kathana hai // 10 // zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'maMdhAdaNe nAla-mandhAdalo nAma' bheDiyA 'thimiyaM-stimittaM' vinA hilAye 'dagaM-udakam' jala 'bhujA-bhukte' ' TIkAtha-zAkata Adi anya matavAdIe pitAnI uparyukta mAnyatAnuM samarthana karavAne mATe kevI kevI dalIla kare che, te sUtrakAra have prakaTa kare che-jevI rIte nAnI pheDakIo tathA moTA khIla athavA gumaDAMne cheDI vAra dabAvIne temAMthI paru kADhI nAkhavAmAM Ave te pIDA ochI thaI javAthI sukhanI prApti thAya che, e ja pramANe samAgamanI prArthanA karanArI strI sAthe ratisukha sevavAthI sukhanI prApti thAya che. jevI rIte pheDakI athavA khIlane dabAvIne sukha prApta karavAmAM kaI deSa nathI, eja pramANe strIo sAthe ratisukha bheLavavAmAM paNa keI doSanI saMbhAvanA rahetI nathI. te ajJAnI loke A prakAranI vicitra dalIla kare che. 10 zahAtha-'jahA-yathA' kI rIta 'madhAdae nAma-mandhAdano nAma Tu 'thimiyaM-stimita' sAvyA 2 'dagaM-udakam' pAe 'bhujai-bhukte' pAva che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - yArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 169 - anvayArthaH-(jahA) yathA (maMgadae nAma) mandhAdano nAma-meSaH (thimiya) stimitamanAloDyamAnameva (dagaM) udakam (bhuMja3) bhukte pivati tatrAnyeSAM jIvAnAmupamardanAbhAvAnna dopaH (evaM) evaM tathaiva (vinavaNityImu) vijJApanIstrISu (tattha) tatra-tAzasamAgame (doso ko siyA) dopaH kutaH syAt naiva ko'pi doSa iti // 11 // ___TIkA-- syAdapi methune dopo yadi kazcit tatra pIDAdikamuspayeta, na tu tathA prakRte'stIti dRSTAntadvArA punardarzayati-'jahA' yathA-'maMdhAdaNe nAma' pItA hai usameM anyajIvoM ke upamardana kA abhAva hone se doSa nahIM hai 'evaM-evam' isI prakAra vinnaviNitthIsu-vijJApanIstrISu' samAgama kI prArthanA karanevAlI strIke sAtha samAgama karane se 'tattha-tatra' isameM 'doso ko siyA-doSaH kutaH syAt' doSa kaise ho sakatA hai ? arthAt koI doSa nahIM hai / / 11 // . anvayArtha-jaise seDhA viloDe vinA hI jala ko pItA hai, isameM jIvoM kA upamardana na hone se dopa nahIM hai, usI prakAra saMbhoga kI prArthanAkaranevAlI strIke sAtha samAgama karane se bhI kaise doSa ho sakatA hai ? arthAt koI doSa nahIM hai // 11 // , TIkArtha-yadi kisI jIva ko pIDA utpanna hotI to maithuna sevana meM doSa mAnA jA sakatA thaa| magara kisI kI pIDA to hotI nahIM haiN| yahI bAta dRSTAnta ke dvArA pradarzita karate haiM-jaise seSa meDhA hilAye tebhA bhanya gIta banA manana mA pAthI hoSa nathI. 'evaM-evama bhA 2 'vinnaviNitthIsu-vijJApanIstrISu' samAgabhanI prArthanA 42vAvANI sInI mAthe samAgama 42pAthI 'tattha-tatra' mAmA 'doso ko siyA-doSaH kutaH sthA" doSa kevI rIte thaI zake che? arthAta keIpaNa doSa nathI. 11 sUtrArtha-jevI rIte gheTuM pANIne DakheLyA vinA ja tenuM pAna kare che, ane te prakAre tenA dvArA jInu" upamardana na thavAne kAraNe tene doSa lAgatuM nathI, e ja pramANe saMganI prArthanA karanArI strI sAthe saMbhoga karavAthI kevI rIte deSa lAgI zake? eTale ke emAM koI doSa saMbhavI zakate ja nathI 11 - TIkArtha-maithuna sezana karavAthI je kaI jIvane pIDA utpanna thatI hoya, to te tene deSa mAnI zakAya. paraMtu tenA dvArA strI ke puruSane pIDA utpanna thatI nathI. UlaTAM sukha prApta thAya che, te maithuna sevanamAM zA mATe doSa sU0 22 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre 170 mandhAdano nAma=meSaH, 'dhimiyaM' stimitameva / 'dagaM' udakam 'jhuMja' bhuMkte= frefa ' evaM ' at 'nivaNitthIsu' vijJApanIstrISu samAgamanaprArthanayA AgetavaMtISu strISu samAgamakaraNena / 'tattha' tatra - tAdRzasamAgame 'doso' doSaH 'kao' kutaH 'siyA' syAt naiva tatra ko'pi doSa iti bhAvaH // 11 // mUlam - jahA vihaMgamA piMgA thimiyaM muMja degaM / evaM divaNitthI doso tastha keMo siyA // 12 // chAyA -yathA vihaGgamA piGgA stimitaM yukte dakam / evaM vijJApana strISu doSastatra kuvo bhavet // 12 // binA hI jalako pItA hai, isI prakAra samAgama kI prArthanA ke lie kyA doSa ho sakatA hai ? tAtparya doSa nahIM hai // 11 // 1. - AI strI ke sAtha samAgama karane se yaha hai ki aisA karane meM koI bhI zabdArtha --- 'jahA - yathA' jaise 'piMgA vihaMgamA- piGgA vihaGgamA ' piGga nAmaka pakSiNI 'viSiyaM stimitam' vinAhilAce dagaM udapam ' jala 'bhujai-bhukta' pAna karatI hai, usameM doSa nahIM hai 'eevam' isI prakAra 'vinnavaNitvasu - vijJApanI strISu' samAgama kI prArthanA karanevAlI strIke sAtha samAgama karane para 'tattha tatra' usameM 'doso kabhI liyA - doSaH kutaH syAt ' doSa kahAM se ho sakatA hai arthAt koI bhI doSa nahIM hai // 12 // 1 mAnavA joIe ? jevI rIte jaLAzayamAMthI kheALyA vinA pANI pInAra (gheTu pANImAM utarIne DakheALIne khagADatuM narkA) ne AI doSa lAgatA nathI, eja pramANe saMmAgamanI prArthanA karanAra strI sAthe samAgama karanArane paNa kevI rIte doSa lAgI zake ? A kathananu tAtpa e che ke strInI IcchA sa'teASavA mATe tenI sAthe sa bhAga karavAmAM kaI de Sa nathI, A prakAranuM te ajJAnIe pratipa ina kare che.11 zabdArtha'~~'jahA-yathA' devI rIte 'piMgA vihaMgamA piGgA vihaGgamA ' piMga nAma bhAhA pakSI 'thimica - stimitam ' 'su'jai - bhukte' yAna re, temAM hoSa nathI. vaNitthI su- vizAMpanIsopu' sabhAgabhanI prArthanA zubha svArthI 'tattha - tatra' temAM 'doso kama siyA- doSaH kutaH syAt' hoSa yAMthI hAI zake? at keAipakSu doSa nathI, 12 // DAvyA vagarra 'dagaM - udakam ' pAegI 'evaM - evam ' bhI prAre 'vinna42vAvANI zrInI sAthai sabhA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 175 __ anvayArthaH- (jahA) yathA (piMgA vihaMgamA) piGgA vihaGgamA-piMganAmakapakSiNI (thimiyaM) stimita-nizcalaM (dagaM) upakaM jalam (bhujai) bhukte pivati tatra na kopi doSaH, (evaM) evaM tathaiva (vinnavaNitthIsa) vijJApanIstrISu (tattha) tatra tAdRzopabhoge (doso) dopaH (kao siyA) kutaH syAt-na tatra kopi doSa iti||12|| ___TIkA- asminnarthe dRSTAntabahuttakhyApanAya dRSTAntAntaraM punarderzayati / 'jahA' yathA 'piMgA vihaMgamA' piGgo vihaGgamA kapijalapiGganAmakapakSI AkAze viparivarttamAnaH, 'thiniyaM' stimitaM nibhRtasthiramevodakam 'muMbaI' muMkta-pivati 'evaM' evam 'vinnavaNinthIsu' vijJApanItrISu / evamatrApi darbhamadAnapUrvikayAkriyayA araktahiSTapurupasya putrotpAdamAtraprayojanAya strIparibhogaM kurvato'pi kapijalasya iva na bhavati doSaH / tathA ca te kathayanti___ anvayArtha-jaise piMga nAmaka pakSI nizcala jala ko pIte haiM, usameM koI doSa nahIM hai, isI prakAra samAgama kI prArthanA karanevAlI strIke sAtha samAgama karane meM kyA doSa hai ? arthAt kucha bhI doSa nahIM hai / 12 / TIkArtha--prastuta viSaya meM udAharaNoM kI bahulatA pradarzita karane ke lie dUsarA dRSTAnta dikhalAyA jAtA hai-jaise piMga (kapijala) pakSI AkAza meM rahate hue sthira jala ko hI pIte haiM, isI prakAra kAmaprArthinI strI ke sAtha samAgama karane meM koI doSa nahIM hai| strIke zarIra ko darbha se DhaMka kara, rAgadveSa se rahita hokara, kevala putra utpanna karane ke uddezya se strI kA paribhoga karanevAle ko, phapiMjala pakSI ke samAna koI doSa nahIM hotaa| ve kahate haiM--"dharmA) putra kAmastha ityaadi| sUtrArtha -jevI rIte hiMga nAmanuM pakSI nizcala jalanuM pAna kare che, temAM kaI deSa nathI, e ja pramANe samAgamanI prArthanA karanArI strI sAthe saMga karavAmAM kaI doSa nathI. 12 1 TIkAI-udAharaNo dvArA prastuta viSayanuM samarthana karavA mATe te zAkata Adi matavAdIo piga pakSInu dRSTAMta Ape che- jevI rIte AkAzamAM rahetAM piga (kapila) pakSIo sthira jalanuM ja pAna karatA hovAthI temane jIvanuM upana karavAnA deSane pAtra banavuM paDatuM nathI, eja pramANe kAmArthinI strInI sAthe kAmaga sevavAthI ke deSa lAgatuM nathI. strIne zarIrane darbha DAbha nAmanA ghAsa) vaDe AchAdita rAgadveSathI rahita bhAve, kevaLa putpattinI azilASAthI strIne paribhoga karanArane kapijala pakSInA samAna keI doSa lAgato nathI. teo evA pratipAina cha hai-'dhamArthe putrakAmasya' tyAha Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 sUtratAtre 'dharmArtha putrakAmasya svdaareshvdhikaarinnH| RtukAlavidhAnena dopastatra na vidyate / / 1 / / ' evamudAsInatayA vyavasthitAnAM vAdinAM dopo bhavati / kiM yadi ko'pi kasyacicchiraH khaNDayitvA, udAsInatayA parAGmukhastipThet / tAvatA kiM rAjadaNDAdvi. mukhaH syAt / tatki sa rAjapurupa nai nibaddhayena / yathA vA kazcid dviSan anyenA'dRSTo vipaM pItvodAsInaH upavizet , tAvatA kiM tasya maraNaM na bhavet / yathA vA-kazcidrAjakulAta ratlAnyAdAya mUka udAsInatayA upavizan caurA'parAdhAdapagato bhaviSyati ? ___tathaiva yathA kathaMcitkRtaH strIbhogo na kathamapi adopAya / api tu dopotpAdakaH syAdeva / tathoktam dharma kA pAlana karane ke lie putrotpatti ke nimitta apanI strI para adhikAra rakhanevAlA puruSa yadi RtukAla meM strI se samAgama karatA hai to isameM koI doSa nahIM hai // 1 // isa prakAra udAsIna hokara rahe hue vAdiyoM ko doSa hotA hai| agara koI kisI kA mastaka kATakara aura udAsIna hokara vimukha ho jAya to kyA rAjakIya daNDa se chuTakArA pA jAegA? kyA rAjapuruSa use giraphtAra nahIM kareMge ? athavA jaise koI dUsaroM ke dekhe binA viSakA pAna karake udAsIna hokara baiTha jAe~ to usakA maraNa nahIM hogA kyA koI rAjamahala se curA kara koI vastu le Aye aura udAsIna ho kara cupacApa baiTha jAe~ to corI ke aparAdha se mukta ho jaaegaa| isI prakAra strI ke sAtha samAgama kisI bhI prakAra kyoM na kiyA dharmanuM pAlana karavAne mATe putre tyattine nimitte, pitAnI patnI para adhikAra rAkhanAro je RtukALamAM pitAnI patnI sAthe saMbhoganuM sevana kare, te temAM koI doSa lAgato nathI. 1 A prakAre udAsInavRtti dhAraNa karIne strIo sAthe kAmaga sevanArane doSa avazya lAge ja che. je kaI mANasa keInuM mastaka kApI nAMkhIne udAsInatA dhAraNa karIne tyAMthI haTI jAya te zuM rAjyadaMDamAMthI bacI zake che khare? koI na jANe evI rIte viSapAna karI laIne udAsInabhAva dhAra karanAra vyakti zuM viSanI asarathI mukta rahI zake che kharI? rAjamahelamAM corI karIne keI mANasa udAsInavRtti dhAraNa karIne cupacApa besI jAya te zuM aparAdhathI mukta thaI jAya che kharo? eja pramANe keI paNa prakAre athavA kaI paNa nimitte strInI sAthe Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 .4 skhalitasya sAdhorupadezaH 173 'prANinAM vAdharka catacchAstre gItaM maharSibhiH / nalikA tasya pravezajJAnatastathA // mUlaM caitadadharmasya bhayabhAvapravarddhanam // 1 // tasmAdvipAnnavat tyAjya midaM pApa mnicchtaa| anicchayApi saMmpRSTo dahatyeva hi pAvakaH // 2 // tasmAt strI samparke dopaH syAdeveti bhAvaH // 12 // adhunA upasaMharana nakAraH gaNDapIDAdi dRSTAntavAdInAM dopadAnAya Aha'evamege u' ityaadi| mUlam-evamege u pAsasthA micchediTTI annaariyaa| ajjhovaivannA kAmehi pUryaNA iva taruNae // 13 // jAya, vaha doSa rahita nahIM ho sktaa| vaha to doSajanaka hI hai| kahI bhI hai--'prANinAM bAdhakaM caitat' ityaadi| maharSiyoM ne maithuna ko zAstra meM prANiyoM kA ghAtaka kahA hai| jaise nalI meM agni DAlane se usake bhItara kI ruI Adi kA vinAza ho jAtA hai, isI prakAra samAgama karane se jIvoM kA vinAza hotA hai| maithuna adharma kA mRla hai aura bhaya ke bhAva ko baDhAnevAlA hai| ___ ataeva jo pApa se bacane kI icchA karatA hai, use viSamizrita anna ke samAna maithuna kA tyAga karanA hI caahie| kyoMki icchA na hone para bhI agara agni kA sparza ho jAya to bhI vaha jalAye vinA nahIM rhtii| ____ tAtparya yaha hai ki slIsamparka karane se doSa hotA hI hai // 12 // saMbhoga karanAra mANasa doSane pAtra avazya bane ja che. tene doSarahita gaNI 141 1 nahI. yu. 5 cha hai-'prANinAM bAdhakaM caitatU' tyAha - maharSioe mithunane zAmAM prANuonuM ghAtaka kahyuM che. jevI rIte naLImAM agnine taNakhe nAkhavAthI tenI aMdara rahela rU Adine nAza thaI thaI jAya che, e ja pramANe mithunanuM sevana karavAthI jIvone vinAza thAya che. mithuna adharmanuM mULa che ane bhayanA bhAvanI vRddhi karanAruM che. tethI jeo pApathI bacavA mAgatAM hoya, temaNe viSamizrita annanI jema maithunano tyAga kara joIe jevI rIte IchA vagara athavA ajANatA paNa anino sparza thaI jAya to agni dajhADayA vinA rahetI nathI, e ja pramANe rAgazreSathI rahita banIne paNa maithunanuM sevana karanArane doSa avazya lAge che 1a Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre 94 chAyA - evameke tu pArzvasthA sidhyASTayosnAryAH / adhyupapannAH kAmeSu pUdanA iva taruNake || 13|| anvayArthaH - ( evaM ) evam pUrvoktaprakAreNa maithunaM niravadyaM manyamAnAH, (ege) eke tu - kecana ( pAtyA) pAvasthA: (micchAdiTThI) mithyAdRSTayaH viparIarasodhAH (aNAriyA ) anAryA : ( kAmehi) kAmairicchAmadanarUpaiH kAmeSu vA zabdAdipu (jhA) adhyupapannA: - gRddhibhAvamupagatAH (taruNa) taruNakesvApatye (pUyaNA iva) pUtanA i = pUtanA urabhrIveti ||13|| - aba sUtrakAra upasaMhAra karate hue gaNDa pIDA (phoDe ko dabAne) Adi dRSTAnta denevAloM ke kathana ko dUSita karane ke lie kahate haiM- 'evamege u' ityAdi / 9 zabdArtha- 'evaM - evam pUrvokta prakAra se maithuna ko niravadya mAnane vAlA 'ege u- eke tu' koI 'pAsatthA - pArzvasthAH' pArzvastha 'micchadiTThImithyAdRSTayaH mithyAdRSTivAle 'aNAriyA anAtha' anArya 'kAmehikAmaiH kAmabhogo meM athavA zabdAdiviSayoM meM 'ajjhovacannA-adhyupa'pannA' atyanta Asakta hote haiM 'taruNa-taruNa ke' apane bAlakoM para 'pUyaNA iva-pUtanA ica' jaise pUtanA nAmakI DAkinI Asakta rahatI haiM | 13 | anvayArtha-3 - isa prakAra maithuna ko nirdoSa mAnane vAlekoI koI pArzva - stha mithyAdRSTi haiM, anArya haiM, aura kAmabhogoM meM usI prakAra Asakta hai jaise pUtanA DAkinI bAlakoM para Asakta hotI hai | 13|| have sUtrane upasaMhAra karatA sUtrakAra uparyukta dRSTAntA dvArA (khIlane dRbhAvavAnA, sthira jaLa pInAra piMga pakSI AdinA dRSTAnta dvArA) peAtAnA matanu' samarthana 42nArA bonI mAnyatAnu bha'una ure che.- 'eva mege' ityAdi zaDhAtha--'evaM-evam' yUveti prArathI maithunane nirudya bhAnavAvAjA 'ege u- eke tu' | 'pAsatyA pArzvasthAH' pArzvastha 'micchadiTTI - midhyAdRSTayaH ' mithyAdRSTivANA 'aNAriyA -anAryAH' anArya' 'kAmehiM - kAme.' abhaleogamAM athavA zabda vagere viSayobhAM 'ajjovavannA - adhyupapannA atyanta vadhAre Asata DAya che. 'taruNa-taruNake' potAnA mAjI u2 'pUrANA iva - pUtanA iva' jevI rIte pUtanA nAmanI DAkaNu Asakta rahe che 5135 > sUtrA--mA prakAre kAmAgAne nirdoSa mAnanArA kAI kAI pAzva sthA (zithilAcArIe) mithyASTi che ane anAya che. tee kAmalAge mAM eTalAM badhAM mAsakta che ke jeTalI pUtanA DAkaNu khAlake para Asakta hAya che, 513gA Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ increer samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u.4 skhalitasya sAdhorupadezaH 175 ___TIkA-evamiti-evaM vraNaM sphoTayitvA tataH pUyAdikamapanIyate tatra na bhavati kopi dopaH, evaM maiMthuna sevane'pi nAsti doSa iti manyamAnAH 'evaM' evaM 'ege' eke lalanAsaktAH pArthasthAdayaH saMdananuSThAnAt svapAce tiSThantaH nAthavAdikamaMDalacAriNaH svayUthyAM vA kecn| tathA 'micchadiTTI' mithyAdRSTayAM mithyAviparItAtatvagrAhiNIdRSTidarzanaM yeSAM tathAbhUtAH 'aNAriyA' anAryAH-dharmaviruddhAnuSThAnakartAraH sarvaparityAjyadharmebhyo ra vartamAnAH AryA, na AryAH iti anAryAH viruddhadharmAnuSThAnAt 'kAmehiM' kAmeSu-kAmabhogAdau 'ajjhovavannA' adhyupapannAH pRddhibhAvamupagatAH / athavA-rAgairasadanuSThAne AsaktA ... TIkArtha--jo loga aisA mAnate haiM ki phoDe ko phoDakara usameM se yadi mavAda nikAla diyA jAtA hai to aisA karane meM koI doSa nahIM hai, ve vAstava meM striyoM meM Asakta pArzvastha haiN| ve prazasta AcAra seM darai rahanevAle haiN| apane Apako 'nAtha' kahate haiM aura maNDala meM vicaraNa karate haiN| koI koI svayUdhika bhI aise haiM jo isa prakAra mAnate haiN| ve vAstava meM mithyAdRSTi haiM arthAt tattva ko viparIta grahaNa karanevAle haiM / jo dharma viruddha anuSThAna nahIM karate aura samasta heya dharmoM meM dUra rahate haiM, ve Arya kahalAte haiM aura jo Arya na hoM ve anArya kahe jAte haiN| dharmaviruddha anuSThAna karane ke kAraNa aisA kahanevAle anArya hai| kAmabhogoM meM gRddha haiM athavA rAga ke kAraNa asat AcaraNa meM Asakta 1 TIkA --je leke ema mAne che ke khIla gumaDAM Adine dabAvIne. temAMthI paru Adi kADhI nAkhavAmAM jema keI doSa nathI, e ja pramANe kAma prArthinI strI sAthe kAmaga sevavAmAM paNa koI doSa nathI. teo kharI rIte te strIomAM Asakta pArzvastha ja hoya che. teo prazasta AcArane tyAga karIne zithilAcArI banI gayA hoya che. teo potAne nAtha kahe che. ane maMDaLamAM vicaraNa kare che. koI keI svayUthike paNa A prakAranI mAnyatAne AdhAra laIne zithilAcArI banI gayA hoya che. teo kharI rIte mithyAdaSTi ja che; eTale ke tatvane viparIta rUpe grahaNa karanArA che. jeo dharmanAM AdezanuM pAlana karanArA ane heya dharmothI dUra rahenArA che. temane ja A kahevAya che, paraMtu dharmavirUddhanuM AcaraNa karanArA loko AryakuLamAM janma dhAraNa karavA chatAM paNa enArya ja che. teo kAmagomAM le che, ane rogane kAraNe asat AcaraNamAM Asakta che. jevI rIte pUtanA DAkaNa Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 sUtrakRtAGgasUtra te vidyante / atra dRSTAntaM darzayati-'taruNae' taruNake, stanadhayabAlake iba-yathA 'pUyaNA' pUtanA=uranI AsaktA bhavati / tathaiveye'pi zAktAdayo vAdinaH manoramAsu aasktaaH| . yadvA-taruNake svApatye yathA, pUtanA pazu jAtivizeSaH sepaH adhyAsaktaH, tadvadeva / meSANAM sthApatye'vIva sneho bhavati / ekadA sarvapazUnAmapatyAni nirjalakUpe patitAni / tad dRSTvA sarve pazaH saMjAnadayA apatyasnehAcana smvetaa| kintu prAptumupAyamapazyantaH kUpataTe eva niSaNNAH / pepastu tathAvidhamapatyaM dRSTvA kUpe patitaH / iti dRSTvA sarvainiNItaM yat mepANAM sthApatye snehAdhikyamiti / haiN| isa viSaya meM dRSTAnta dikhalAte haiM-jaise pUnanA cAlakoM meM Asakta hotI hai, usI prakAra yaha zAkta Adi bhI mahilAoM meM Asakta hai| athavA jaile pUtanA arthAt seDa apane bAlaka meM Asakta hotI hai, usI prakAra yaha vAdI bhI striyoM meM Asakta haiN| seDoM ko apanI santAna para atIva anurAga hotA hai| eka bAra saba pazuoM ke bacce kapa meM gira ge| yaha dekhakara sabhI pazujoM ko bar3I ruNA utpanna huI aura santAna prema ke kAraNa ve ikaTe hue / kintu kue meM gire baccoM ko prApta karane kA koI upAya na suujhaa| ataeva ve saba viSAdayukta hokara kUpake kinAre hI khaDe ho rahe magara seDa apane bacce ko girA dekha svayaM bhI kUpa meM gira paDA / yaha ghaTanA dekhakara sabale yaha nirNaya kiyA ki bheDoM ko apanI santAna para atyadhika sneha hotA hai / tAtparya "bALakemAM Asakta hoya che, e ja pramANe zAkata Adi paratIrthika lalanAomAM Asakta hoya che. , pUtanAne bIjo artha "gheTI thAya che. jevI rIte gheTI pitAnA bacAmAM khUba ja Asakta hoya che, eja pramANe zAkata Adi paratIthike strIomAM Asakta hoya che. gheTIne potAnA baccAMo para ghaNo anurAga hoya che, te vAta nIcenI kathA dvArA siddha thAya che. eka vakhata evuM banyuM ke ghaNAM pazuonAM baccAM kUvAmAM paDI gayAM. te vAtanI khabara paDatAM te pazuonAM duHkhane pAra na rahyo. teo satAnapremane kAraNe kUvAne kAMThe ekaThAM thayAM. paratu kUvAmAM paDI gayelAM potAnAM baccAMone bahAra kADhavAne kaI upAya temane ja nahIM. tethI teo khUba ja viSAdane anubhava karatAM kUvAne kAMThe ja UbhAM rahyAM. paraMtu meDhI (gheTI) petAnA bacAne pANImAM paDeluM dekhIne kuvAmAM kUdI paDI. A ghaTanA joIne samarata prANuoe evuM kabUla karyuM OM gheTIne pitAnAM baccAM para sauthI vadhAre anurAga hoya che. A kathanane Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra.zru. a. 3 u.4 skhalitasya sAdhorupadezaH 177 evameva te. vAdinaH strISu nitraamevaaptaaH| yataH sarvajJavininditamaithunaseva. nAya striyAmAsaktAH iti // 13 // kAmA''paktatAyAM yad mayati tadrUpaNaM vadati sUtrakAra:-'aNAgaya' ityAdi mUlam-agogayamapassaMtA eccuppnngvelgaa| ' te pachA paritappaMti khINe AuMmi jovaNe // 14 // chAyA-~-anAgatamapazyantaH pratyutpannagaveSakAH / te pazcAt paritapyante kSINe Ayupi yauvane // 14 // anvayArthaH-(aNAgayamaparasaMtA) anAgatamapazyantaH bhaviSyaduHkhamajA. yaha hai ki ye vAdI niyoM meM atyanta Asakta hai, kyoMki sarvajJoM dvArA atyanta nindita bhaithuna meM Asakta haiM // 13 // ____ kAma meM Asakti hone para jo doSa hotA hai, sUtrakAra use dikhalAte haiM-'aNAgaya' ityAdi / zabdArtha-'aNAgayalaparasaMtA-anAgatamapazyantaH' bhaviSya meM hone vAle duHkhako na dekhane vAle paccupannagavesagA-pratyutpannagaveSakA jo loka vartamAna sukhakI khoja meM lage rahate haiM 'te-te' ve zAkyAdi matAnuyAyI 'pacchA-pazcAt pIche 'Ami-AyuSi' AyuSya 'jovaNe-yauvane' aura yuvAvasthA 'khINe-kSINe' kSINa hone para 'paritappaMti-paritapyante' pazcAttApa karate haiM // 14 // ___ anvayArtha-bhaviSya kI ora AMkha mIcanevAle arthAt bhAvI bhAvArtha e che ke uparyukta zAkata Adi matavAdIo strIomAM eTalAM badhAM Asakta che ke teo sarvanA upadezanI avagaNanA karIne maithuna jevAM pApakRtyamAM Asakta rahe che 13 kAmamAM Asakta thavAthI je doSa lAge che, te have sUtrakAra prakaTa kare che. . 'aNAgaya' tyA sAtha-'aNAgayamaparasaMtA-anAgatamapazyantaH' lAvaNyama yAvANAmane nale 'paccuppannagavesagA-pratyutpannagaveSakAH' bhAse pata mAna sumana zAma sAzyA 2 cha te-te te zaya pagere bhatAnuyAyI 'pacchA-pazcAt' pAchagayA 'AuMmi-AyughimAyuSya 'jovaNe-yauvane' mane yuvAna12thA 'khoNe-kSINe' kSAra thayA 5chI 'paritappaMti-paritapyante' prtaav| 43 che // 14 // sUtrArtha-saviSyamAM AvI paDanArAM dukhene vicAra nahIM karanArA ane. su023 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 sUtrakRtAGga sUtre - nAnA: ( paccu pannagavesagA) pratyutpannagacepakA = dartamAnasukhAnveSakAH, (te) te-, zAkpAdayaH (pacchA) pazcAt (AuMsa) AyuSi ( jokhaNe) yauvane (khINe) kSINevinaSTe sati (paritapati) paritapyante pazcAttApaM durvanti iti // 14 // TIkA- 'aNAgayaM' anAgatam, kAmAsaktAnAM paJcAnnarakAdisthAne mahatI yAtanA bhavatIti tatratyaM duHkham 'apassaMtA' apazyantaH 'paccupapannagavesagA' pratyutpannagaveSakAH- pratyutpannaM vartamAnakAlikapakim anveSayantaH vividhaprakAraiH kAmAnAmeva gaveSakAH 'te' puruSAH zAkyAdayaH 'pacchA' pazcAt 'AuMmi' AyuSi 'khINe' kSINe sati athavA 'jonvaNe' yauvane naSTe sati 'paritappaMti' paritapyante= pazcAttApaM kurvanti / kAmAndhatayA pUrvantu avicAryaiva strISu samAsaktA abhavan / pazcAdAyuSaH kSaye samutpannavairAgyAH yuvAvasthAyA apagame vA zocanti AtmAnameva nindanti / taduktam duHkhoM ko na dekhanevAle aura varttamAna kAlIna sukha kI gaveSaNA karane vAle ve zAkta Adi bAda meM Ayu aura yauvana ke kSINa hone para pazcAttApa karate haiM // 14 // TIkArya - kAmabhogoM meM Asakta puruSoM ko bAda meM naraka Adi sthAnoM meM ghora yAtanA hotI hai| ve vAdI vahAM ke duHkhoM ko nahIM dekhate ve to kevala varttamAnakAlIna viSayasukha kI hI gaveSaNA karate haiM / kintu jaba Ayu kSINa hotI hai athavA yauvana vyatIta ho jAtA hai, taba unheM paritApa hotA hai / 1 Azaya yaha hai ki pahale to kAmAndha sokara vinA vicAre hI striyoM meM Asakta ho gae, bAda meM Ayu kSINa hone para yA yuvAvasthA vyatIta ho jAne para vairAgya utpanna hotA hai to zoka karate haiM aura apane ko kosate haiM / kahA bhI hai- 'hataM buSTibhirAkAze' ityAdi |vartamAnakAlIna sukhanI ja khevanA karanAvA zAkata Adi paratI ikAne Ayu ane cauvana kSINa thAya tyAre pastAvAnA vAre Ave che. 14 TIkAya --kAmalegAmAM Asakta leAkeAne manuSyabhavanu... AyuSya pUru karIne naraka Adi dugatiemAM gheAra yAtanAe veThavI paDe che. te narakA dinA duHkhane vicAra karavAne badale vartamAnakAlIna viSayasukhamAM ja Asakta rahe che. parantu jyAre mAyuSya kSINa thAya che athavA yuvAnI cAlI jAya che, tyAre temane pastAvAnA vakhata Ave che. -" A kathananA bhAvArtha e che ke tee pahelAM teA kAmAnya thaI ne vinAvicAre strIemAM Asakta thAya che, parantu jyAre yuvAvasthA pUrI thaI jAya che ane AyuSya pUrU thavAnA samaya najIka Ave che, tyAre temanAmAM vairAgya sAva pedA thavAne kAraNe temane pastAveza thAya che. kahyuM paNa che ke Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalinasya sAdhorupadeza. 179 hataM muSTibhirAkAzaM tuSANAM kaNDana kRtam / __ yanma yA prApya mAnuSyaM sadarthe nAdaraH kRtaH // 1 // apica-mRlkumbhavAlukArandhrapidhAnaparamArthinA / dakSiNAvartazaMkho'yaM hanta ! cUrgIkRto mayA // 2 // tathA-'vidavAvalevanaDi ehiM jAI kIrati jotraNamaraNaM / vaya pariNAme sariyAI tAI hiyae khuDukaMti // 3 // chAyA--vibhavAvalepanATitaryAni kriyante yauvanamadena / kyaH pariNAme smRtAni tAni hRdayaM vyayante // 3 // 14 // - manuSyabhavako prApta karake bhI maiMne uttama artha kA Adara nahIM kiyA, yaha mAnoM aisA hI hai jaise muTTiNe le AkAza meM AghAna kiyA aura chilakoM ko kUTA / arthAt jaise AkAza meM AghAta karanA aura tuSako khAMr3anA niSphala prayAsa hai, usI prakAra manuSya bhava pAkara uttama artha ke lie prayAsa na karane se manuSyabhava vyartha ho jAtA hai / punaH 'mRtkubhavAlukArandhra' ityAdi / .. aura manuSyabhava ko uttama artha mokSa meM na lagAkara viSayabhogoM meM lagAkara maiMne mAno mRttikA ke ghaTa meM hue chidra ko jhUdane ke lie dakSiNAvarta ikha jaise anamola padArtha kA cUrA kara diyA ho! / aura bhI kahA hai-vihavAbalevanaDiehi' ityaadi| 'hata muSTibhirAkAzaM' tyAhi-- te mANasane e pazcAttApa thAya che ke meM manuSyabhava prApta karIne uttama tatvanI avagaNanA karI meM te AkAzamAM muThThI vaDe AghAta karavA jevAM athavA phIphA (phatarA) khAMDavA jevAM nirarthaka kAryamAM jIvanane veDaphI nAkhyuM eTale ke AkAzamAM AghAta karo athavA phetarAM khAMDavA, te jevI rIte nirarthaka che, eja pramANe manuSyabhava prApta karavA chatAM uttama ane prApta karavAno prayAsa na karavAthI mAre manuSyabhava meM veDaphI nAkhe che." 'mRtkuMbhavAlu kArandhra' tyAha jevI rIte koI mUrkha mANasa mATInA ghaDAmAM paDelA chidrane sAMdhavA mATe dakSiNavatta zakha jevA aNamela padArthane cUre karI nAkhe che, e ja pramANe meM A aNamola manuSyabhavane uttama artha (mela) nI sAdhanAmAM vyatIta karavAne badale viSaya bhegomAM vyartha gumAvI nAkhyo." vaLI tene e 5 // / thAya cha hai-'vihavAvalevanahiehiM' yAha-vaibhanA mahamA cha? Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtre - ye tUttamamahApuruSAste tu anAmatamukhajanakameva tapaH saMyamA'nuSThAnaM kurvanti / tena vArda ke pazcAttApaM na kurvantIti darzayitumAha sUtrakAra:-'jehiM kAle' ityaadi| mUlam-jahiM kole parikSetaM na pacchA pritppe| te dhIrAM baMdhaNurmuskA nAkakhaMti jIviyaM // 15 // chAyA-yaiH kAle parAkrAntaM na pazcAda parivaSyante / te dhIrA bandhanonmuktAH nAzaMkSanti jIvitam // 15 // - vaibhava ke abhimAna meM Akara lathA yauvana ke mada meM cUra hokara jo kArya kiye jAte haiM, avasthA bIta jAne para aba unakA smaraNa hRdaya meM zalya kI taraha khaTakalA hai // 14 // kintu uccakoTi ke mahApuruSa bhaviSyat meM sukha utpanna karanevAle tapa evaM saMyama kA anuSThAna karate haiN| unheM vRddhAvasthA meM pazcAsApa nahIM karanA pddtaa| isa tathya ko dikhalAte hue sUtrakAra kahate haiM-jeMhiM kAle' ityAdi / zabdArtha-'jehi-yaiH jina puruSoMne 'kAle-kAle' dharmopArjana kAlameM 'parikaMta-parAkAntam ' dharmopArjana kiyA hai 'te-te' ve puruSa 'pacchApazcAt ' pIchese 'na paritappae-na paritapyate' pazcAttApa nahIM karate haiM 'vaMdhaNummukkA-bandhanamuktAH' bandhana se Tehae 'dhIrA-dhIrAH' ve dhIra puruSa 'jIviyaM-jIvitam ' asaMyamI jIvanakI 'nAyakaMkhati-nAvA. kSanti' icchA nahIM karate haiM // 15 // jaIne tathA yauvananA madamAM bhAna bhUlIne je kAryo meM karyA che, tenuM samaraNa have A vRddhAvasthAmAM hRdayanI aMdara kAMTAnI jema khaTake che" 14 ajJAnI mANasone pAchaLathI pastAvuM paDe che, paNa uccakoTinA mahApuru bhaviSyamAM sukha utpanna karanArA tapa ane saMyamanI ArAdhanA kare che. temane vRddhAvasthAmAM pazcAttApa kare paDatuM nathI. A tathyane have sUtra42 48 4re cha-'jehiM kAle' tyAha sAtha-'jehi-yaiH 2 53SA meM kAle-kAle' dharmApAnamA 'prikt| parAkrAntam' dha pAna yu che 'te-te' te 535 paccho-pazcAt' 57thI 'na paritappara-na paritapyate' pastAva 42di nathI. 'baMdhaNu mukkA-bandhanonmuktAH' ma dhanayA chuTela 'dhIrA-dhIrA.' dhA2 535 'jIviyaM-jIvitam' asayabhI panI 'nAva khaMti-nAvakAnti ' 275 42tA nathI. // 15 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadeza 185 ___ anvayArtha:-(jehiM) yaiH puruSaiH (kAle) kAle dharmopArjanakAle (parikataM) parAkrAntaM dharmA pArjanaM kRtam (te) te puruSAH (pacchA) pazcAt (na paritapae) na paritapyante pazcAttApaM na kurvanti (baMdhaNummukkA) bandhanamuktAH (dhIrA) dhIrA=mahAsatvAH (jIviyaM) jIvitaM asaMyama jIvana (nAvakhaMti) nAvakAMkSanti necchantIti // 15 // ___TIkA-'jehi yazAtmahitakartRbhiH 'kAle' dharmopArjanasamaye 'parivaMta' parAkrAntam , indriyarUpAyANAM parAjayAya sadyogaH kRtH| 'te' te tAdRzAH 'dhIrA' karmavidAraNe shauryaadigunnoppnaaH| ezvAt maraNakAle,-apagatayauvane vRddhAvasthAyAm / 'na paritappaMte' na parisapyante, pazcAttApaM na kurvanti zokAgninA dagdhAna bhavanti / 'baMdhaNummukkA' vandhanamuktAH syAdivandhanarahitAH 'te' te 'dhIrA' mahApuruSAH 'jIviyaM' jIvitamasaMyamanIvanam 'nAvakhaMti' nAvakAMkSanti=nAbhilapanti / anvayArtha--jinhoMne samaya para parAkrama kiyA arthAt dharmasevana kiyA hai. bAda meM pazcAttApa nahIM krte| bandhana mukta dhIra puruSa asaMyama-jIvana kI AkAMkSA nahIM karate // 15 // TIkArtha--AtmA kA hita karanevAle jina vivekazIla dIrghadarzI puruSoM ne dharmopArjana ke avasara para parAkrama kiyA hai arthAt indriyoM aura kaSAyoM ke nigraha ke lie udyoga kiyA hai, ve karmavidAraNa meM zaratA Adi guNoM se sampanna vIrapuruSa praraNa ke samaya yA yauvana vyatIta ho jAne para vRddhAvasthA meM paritApa nahIM krte| unheM zoka kI agni meM dagdha nahIM honA paDatA / strI Adi ke bandhana se rahita ve dhIra puruSa asaM. yamamaya jIvana kI AkAMkSA nahIM krte| sUtrArtha-jemaNe cagya avasare parAkrama karyuM che. eTale ke dharmanuM sevana karyuM che, temane pAchaLathI pastAvuM paDatuM nathI. balpana yukta dhIra purUSe asaMyamI jIvananI AkAMkSA rAkhatA nathI. 1pa TIkArya-AtmahitanI khevanA rAkhanArA je vivekazIla papha bhaviSya. kAlIna sukhane vicAra karIne dharmopArjanane avasara Ave dharmakaraNImAM pravRtta thAya che jemAM indri ane kaSAnA nigraha mATe prayatnazIla rahe che-evA karmavidAraNamA zUratA Adi guNothI saMpanna dhIra purUSane maraNane samaya najIka Ave tyAre athavA yauvana vyatIta thaIne vRddhAvasthA Ave tyAre pastAvuM paDatuM nathI. tene zekanI agnimAM zekAvuM paDatuM nathI. strI Adi ba dhanathI rahita te dhIrapurUSe saMyamarahita jIvananI IcchA karatA nathI, Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 sUtrakRtAnaM sUtre dharmopArjanakAlastu prAyaH sarva eva bhavati vivekinAm / yato dharmasyaiva sarvataH prAdhAnyAt puruSArthA'vasare, pradhAnasyaiva upArjanaM kriyamANaM dRSTam / ata A vAlyAt ye saMyamAnuSThAne dharmasAdhane samudyatAsta eva dhIrAH / itthaMbhUtA dhIrA zaizavAddharmamanuSThAya karmavinAzane samarthaH / ata eva karmabandhanarahitA asaMyamasaMbaddhaM jIvanaM nAvakAMkSanti / jIvite maraNe vA niHspRhAH sarvadA sarvathA saMyamodyamamataya eva bhavanti ||15|| * nArI parIpahasyA'tidukhahatva darzayati sUtrakAraH - 'jahA naI' ityAdi / mUlam - jahA naI veyaraNI duttarA iMha saMmatA / evaM logaMsi norIo duruterA aseMImayA ||16|| chAyA -- yathA nadI vaitaraNI dustareha susaMmatA / evaM loke hi nAryo dusvarA amatimatA ||16|| Azaya yaha hai vivekavAn janoM ke lie sabhI samaya dharmAcaraNa ke lie hotA hai / dharma hI saba meM pradhAna hai aura puruSArtha ke avasara para pradhAna vastukA upArjana karanA hI dekhA jAtA hai / ataeva vAlyAvasthA se hI jo saMyama ke anuSThAna yA dharma ke sAdhana meM udyata haiM, vahI vAstava meM dhIra kahalAte haiN| aise bhIra puruSa zaizava (pAlapana se) avasthA se hI dharma kA anuSThAna karake karmavinAza karane meM samartha hote haiM / ataeva jo karmabandha se rahita haiM ve asaMyamamaya jIvana kI abhilASA nahIM karate haiM / ve jIvana meM aura maraNa meM nispRha hote haiM sadA sarvathA saMyamapAlana ke hI abhilASI hote haiM // 15 // A kathanane bhAvArtha e che ke vivekavAn purUSa! peAtAnI jIvananI kSathe kSazunA upayAga dharmAcaraNamAM kare che. dha ja sauthI uttama che. te uttama vastunuM upArjana karavAmAM ja vivekavAn puruSeA prayatnazIla rahe che tethI je bAlyAvasthAthI ja saMyamanA anuSThAnamAM athavA dharmAMnA sAdhanamAM pravRtta rahe che, tene ja kharI rIte dhIra kahIzakAya che. evAM dhIra purUSa mAlyAvasthAthI je dharmanuM pAlana karIne kamanA kSaya karavA lAgI jAya che. tethI tee kamane kSaya karIne mAkSa prApta karavAne samartha ane che. evA puruSA kema anyathI rahita hAya che, teo kadI paNa asayamI jIvananI abhilASA sevatA nathI. teo jIvana ane maraNanA viSayamAM niHspRha hAya che. saMyamanuM pAlana karatAM kadAca mRtyune bheTavu paDe te paNa teo gasarAtA nathI tee sadA sayamapAlananI ja abhilAdhAvALA hoya che. 515aa Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a.3 3.3 skhalitasya sAdhorupadezaH anvayArtha:--(jahA) yathA (iha) ihAsmin loke (veyaraNI naI) vaitaraNI nadI (duruttarA saMmatA) dustarA saMmatA duHkhena tattu yogyA (evaM) evamanena prakAreNa (logasi) loke (nArIbho) nAryaH striyaH (amaimayA) amatimatA-vivekazUnyapuruSeNa (duruttarA) dustarA bhavatIti // 16 // ___TIkA--'jahA' yathA 'veyaraNI' vaitaraNI 'naI' nadI 'duttarA' dustarA ihaloke saMmatA, atyantavegavAhitayA viSamataTabattayA ca vaitaraNI nadI aniSNAtestartumazakyA bhavati / nadIsaMtaraNe kRtamatayaH eva tAM taranti / 'evaM' evaM prakAreNa___strI parISada ko sahana karanA atyanta kaThina hai, sUtrakAra yaha dikhalAte hue kahate haiM--'jahA naI' ityAdi / zabdArtha-'jahA-vadhA' jaise 'iha-iha' isa lokameM 'veyaraNI naIvaitaraNInadI' vaitaraNI nadI 'duruttarA saMlatA-dustarA saMmatA' aniSNAta. janoMse dustaramAnI gaI hai 'evaM-evam' isI prakAra 'logasi-loke' isa lokameM 'nArIo-nAryaH' striyAM 'amaI mayA-amati bhatA' vivekazUnya puruSa se 'duruttarA-dustarA' dustara mAnI gaI hai // 16 // ____ anvayArtha--jaile loka meM daitaraNI nadI ko pAra karanA kaThina hai, usI prakAra vivekahInajanake lie striyAM dustara haiM // 16 // TIkArtha-vaitaraNI nadI ko pAra karanA kaThina mAnA gayA hai| vaha tIvra vegake sAtha vahatI hai aura usake taTa baDe vikaTa hote haiN| ataeva anipuNapuruSa use lira nahIM sakate / use vahI loga pArakara - have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke strI parISahane sahana kare ghaNo bhusa cha-'jahA naI' tyA Avat:-'jahA-yathA' 2vI zata 'iha-iha' mAmA 'veyaraNInaI -vaitaraNInadI' vaita29 nahI 'duruttarA saMmatA-dustarA saMmatA' bhaninyAta bhAsAthI hustarabhanAye che. 'evaM-evam' mA ghare 'loga si-loke' mA sabhA 'nArIo-nAryaH' zrIma! 'amaImayA-amatimatA' vivazUnya 53SayI 'duruttarA-dustarA' rata2 mAnavAmAM Avela che 16 sUtra. jevI rIte lekamAM vaitaraNI nadIne pAra karavAnuM kArya ati kaThaNa gaNAya che, e ja pramANe strI parISahane jItavAnuM kArya vivekahIna puruSane mATe duSkara gaNAya che. 16 TakAtha-vaitaraNI nadIne pAra karavI te ghaNuM kaThaNa gaNAya che. te tIvra vege vahe che ane tenA taTa ghaNA vikaTa che. tethI anipuNa puruSe tene tarI zakatA nathI. tene te leke ja pAra karI zake che ke je tene pAra karavAne Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 sUtrakRtAsUtre 'logaMsi' loke asmin loke 'nArIo' nAya: 'amaImayA' amatimatA=aviveki puruSeNa 'duruttarA' dustarA duHkhena tattuM yogyA / sA hi svakIyabalguvacanahAvabhAvaiH vidvAMsamapi karpati, mArgAdadhaH pAtayati / pramadA sarvathA naraM pAtayitu micchati / taduktam "mamadA dhutpathaM netuM prayatante zarIriNAm / " sarvA api striyaH kalaM kAyaiva bhavati yathA svarNamabhavApi zRMkhalA bandhanakArikA bhavati / taduktaM 'kAmaM kulakalaMkAya kulajAtApi kAminI / zRMkhalA svarNajAtA'pi bandhanAya na saMzayaH // 1 // he saMsAra ! taba pAragamanamazakyaM na bhavet yadi madhye iyaM strI prativandhikA na bhavet taduktaMpAte haiM jo pAra karane kA sudRDha saMkalpa kara lete haiN| isI prakAra isa loka meM strI pariSaha ko jItanA avivekI puruSoM ke lie atyanta kaThina hai / strI apane madhuravacanoM evaM hAvabhAvoM se vidvAt puruSako bhI AkarSita kara letI hai aura sanmArga se skhaliga kara detI hai| vaha puruSa ko sadaiva girAne kI icchA karatI hai| kahA bhI hai-'pramadA jutpathaM netuM' ityaadi| 'striyAM puruSoM ko mArga para le jAnekA hI prayatna karatI haiN|' saMgha striyAM kalaMka ke lie hI hotI haiM jaise sone kI sAMkala bhI pandhanakAriNI hI hotI hai / kahA bhI hai--'kAmaM kula kalaMkAya ityAdi / uccakulIna kAgninI zrI kula ke kalaMka kAhI kAraNa hotI hai, jaise svarNa kI banI sAMkala bhI bandhana ke lie honI hai| isameM tanika bhI landeha nahIM hai // 1 // daDha saMkalpa karI le che. e ja pramANe A lekamAM strI parISahane jItavAnuM kArya avivekI puruSane mATe te ghaNuM ja muzkela che. strI tenAM madhura vacane ane hAvabhAthI vidvAna puruSane paNa AkapIne sanmArgathI bhraSTa karIne kumAge derI jAya che. te puruSanuM patana karavAne ja sadA utsuka rahe che kahyuM paNa che ke strIe puruSane kumArge kheMcI javAno prayatna kare che.' 'pramadA butsthaM netuM' ityAhi jevI rIte sonAnI sAMkaLa paNa badhanakArivuM ja hoya che. e ja pramANe strIo paNa puruSane kumArge caDAvIne saMsArabamAM kAraNabhUta bane che 4ghu' 5 cha 3-kAmaM kula kalaMkAya' yA Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra.zru. a.3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 185 'saMsAra ! tava dustArapadavI na dviiysii| antarA dustarA na syuryadi re madirekSaNAH // 1 // tAvadeva puruSaH sanmArge tiSThati yAvat strIsaMparko na bhavet , tatsaMparke jAte sarvamapi vismRtya tatraivAsakto bhavati / taduktaM-- sanmArge tAvadAste prabhavati puruSastAvadevendriyANAM, lajjAM tAvavidhatte vinayamapi samAlambate taavdev| . .. bhUcApA''kRSTabhuktAH zravaNapathajuSo nIlapakSmANa ete, . . yAvallIlAvatInAM na hRdi dhRtimuSo dRSTiyANAH patanti // 1 // . tadevaM vaitaraNInadIcara imA dustarA nAryoM, bhavantIti zlokA'bhiprAyaH // 1.6. he saMsAra ! tujhe pAra karanA kaThina na hotA yadi bIca meM yaha nArI bhADI na AI hotI ! kahA bhI hai-saMsAra ! taba dustAra' ityAdi / ___ are saMsAra ! yadi bIca meM ye dustara nAriyAM na hotI to terI yaha jo 'dustAra' padavI hai usakA koI mUlya na hotA / arthAta strI rUpa bAdhA ke kAraNa hI saMsAra dustara hai / yaha bAdhA nahIM hotI to sutara ho jaataa| . puruSa tabhI taka sanmArga para sthira rahatA hai jaba taka usakA strI ke sAtha samparka nahIM hotA / strI ke sAtha samparka hone para saba kucha bhUlakara usI meM Asakta ho jAtA hai| kahA hai--sanmArge tAvadAste' ityaadi| ' jevI rIte sonAnI sAMkaLa paNa banane mATe ja hoya che, eja pramANe uccakalIna kAminI paNa kuLane kalaMka lagADavAmAM kAraNabhUta bane che, temAM saheja paNa saMdeha nathI. tenA je A nArI saMsAramAM ne heta, te A saMsArane pAra karavAnuM kaThaNa ya 5ta nahI. yu 55 che hai-'saMsAra, tava dustAra' tyAhi he saMsAra! je tuM A dastara nArIothI yukta na hota, te tArI ' A je "dustAra padavI che tenuM koI mahattva ja na raheta." * 4 A kathanano bhAvArtha e che ke strio rUpa avarodhane kAraNe ja A saMsAra stara che. je te avarodhanuM astitva ja na hota to saMsArane pAra karavAnuM kArya saraLa banI jAta. puruSa tyAM sudhI ja sanmArga para sthira rahI zake che ke jyAM sudhI tene strinI sAthe saMparka thato nathI. strInA saMparkamAM AvatAM ja te saghaLuM bhUlI jaIne strImAM Asakta thaI jAya che. kahyuM paNa che ke 'sanmArge tAvadAste' tyAhasU0 24 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgastre 186 sUpa - jehiM nArINa saMjogA pUryeNA piTTeo kayA / savvameyaM nirAkiMccA te ThiyA susamAhie // 17 // 2 chAyA -- bainarINAM saMyogAH pUjanA pRSThaH kRtAH / sarvametannirAkRtya te sthitAH susamAdhinA // 17 // puruSa tabhI * taka sanmArga para ArUDha rahatA hai, tabhI taka indriyoM pho kAbU meM rakha pAtA hai, tabhI taka lajjAzIla rahA hai aura tabhI taka vinaya kA avalambana (AdhAra) detA hai, jaba taka moharUpI dhanuSya ko khIMca kara choDe hue, zravaNavaNa ko prApta hue, nIle paMkhavAle, dhairya ko naSTa karanevAle striyoM ke dRSTikSaNa hRdaya meM nahIM lagate haiM // 1 // isa prakAra isa gAthA kA abhiprAya yahI hai ki nAriyAM vaitaraNI 'nadI ke samAna dustara haiM // 16 // " zabdArtha - 'jehi-yaiH ' jina puruSoMne 'nArINa saMjogA-nArINAM 'saMyogA' striyoMkA saMbaMdha 'dUdhanA-pUjanA' aura kAzRMgArako 'piDao kayA - pRSThataH kRtAH' choDa diyA hai 'te-te' ve puruSa evaM savvaM nirAkiccA - etat sarva nirAkRtya' samasta upasargoM ko dUra karake 'susamAhie - susamAdhinA' prasanna cinta hokara 'hiyA - sthitAH' rahate haiM. // 17 // puruSa tyAM sudhI ja sanmArga para ArUDha rahe che-tyAM sudhI ja * indriyA kAbUmAM rAkhI zake che, tyAM sudhI ja lajjAzIla rahe che ane tyAM sudhI ja vinayanuM avalaMbana (AdhAra) le che ke jyAM sudhI bhavAM rUpI dhanuSane khe'cIne cheADelAM, zravaNupatha para agresara thatAM, nIla pAkhavALAM, dhai ne naSTa karanArA strIonAM dRSTikhANA tenA hRdayane ghAyala karatAM nathI.' A gAthA dvArA sUtrakAra e vAtanuM samarthana kare che ke AnI AsaktinA tyAga karavAnu` kAya vaitaraNI nadIne pAra karavA jevuM duSkara che. 16 zafTArthe-jehi-yaiH' ? 53Se me 'nArINasaMjotA - nArINAM saMyogAH striyAMnA sadha 'pUyaNA-pUjanA' bhane amazrRMgArate 'dio kayA- pRSThataH kRtAH - choDI hIgho 'che, 've-ve' te 3SA 'eyaM savyaM - nirA kiccA - etat sarvaM nirAkRtya' - adhA 4 upasagani dUra urIne 'susamAhie - susamAdhinA' prasanna citta thardhane 'hiyA - sthitAH' 23 cheH // 17 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI naukA meM ai. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH .. 187 -- anvayArtha:--(jehiM) thaiH - puruSaiH, (nArINa saMjogA) nArINAM saMyogAH / saMvandhAH 'pUyaNA' pUjanAkAmavipA (piTao kayA) pRSThataH kRtAH parityaktA (te) te puruSAH (eye savvaM nirAzciA ) etat sarva nirAkRtya (susamAhie) susa... mAdhinA (ThiyA) sthitAH saMsinaH sthitA bhavantIti // 17 // TIkA--'jehi yaiH vivekSibhiH strIsaMbandhI viSamaphalakaH iti vijJAya 'nArINa saMjogA' nArINAM sNyogaa|| 'pihalo kayA' pRSThanaH kRtAH prityktaaH| tathA 'pUNNA' pUjanA tripamanukUlayitu vastrAlaMkArAdinA strINAM pUjanamapi pari tyaktam / 'sabaseyaM nirAkiccA' sarvam-etat lalanAsaMbandham , kSutpipAsAdikapratikUlopasarganiyahaM ca nirAkRtya mahApuruSairanuSThitaM mArgamAzritya kRtagamanamaH / tayaH / te ThiyA susamAhie' te sthitAH susamAdhinA, te svasthacittavRttirUpeNa : / anvayArtha jo puruSa nAriyoM ke saMyogoM kA tathA kAmavibhUSA kA parityAga kara cuke, vahI yaha saba tyAga karake usamAdhi meM sthita hote haiM // 17 // TIkArtha--jina vivekavibhUSita puruSoMne striyoM ke sambandha ko . viSama phalaprada jAnakara sthAna diyA hai tathA jinhoMne strIko anukUla banAne ke lie bana alaMkAra Adi se satkRta karane kA tyAga kara, diyA hai, ve ina saba nArI saMbaMdhoM ko tathA kSudhA pipAptA Adi pratiH / kUla upalagoM ko haTAkara mahApuruSoM dvArA AcIrNa (svIkRta) mArga... kA Azraya leleM haiM aura usI para calane kA saMkalpa karate haiM, vahI susamAdhi meM sthita hote haiN| unakI cittavRtti zuddha' rahatI hai| anukUla upasarga upasthita hone para bhI ve mahAruda ke lamAna sthira ' sUtrArtha-je puruSa nArIonA saMge tathA kAmavibhUSAne pati tyAga karI cUkyA che, teo saghaLI vastuone tyAga karIne susamAdhimAM sthira rahI zake che. eTale ke temanuM citta ja vizuddha rahI zake che. (1chA . TIkArtha-je vivekavAna puruSoe jionA saMbaMdhane viSama phalaprada jANIne teno parityAga karyo hoya che, tathA jemaNe strione vaza karavAne mATe vastra, alaMkAra AdithI tene satkAra karavAne ane tene rijhavavAne syA ye-cha, puruSAra priyinI sistinA, yA 4zana tathA bhUkha tRSA Adi upasargo para vijaya prApta karIne mahApuru dvArA AcINuM : sviIkRtI pAmelA) mArgane Azraya le che, ane te mArga 4 AgaMLa vadhavAne 8 saMkalpa kare che. teo ja susamAdhimAM rita-rahI zake che. temanI cittavRtti zuddha rahe che. anukULa upasargo AvI paDe tyAre paNa teo mahA hada (saravarInA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAsUtre dhyvsthitaaH| te hi anuThUlopasagaiH mahAhaMdavat kSobharahitA bhavanti / anye tu viSa yAbhilApiNo lalanAdiparIpahejitAH saMsAre aGgArapatitamInavad rAgAgninA dAmAnA avatiSThante iti // 17 // . . . . . . ye lalanAparISaheNa parAjitAH teSAM kIdRzaM phalaM bhavatIti darzayituM sUtraphAra upakramate-'ee.ogha' ityaadi| . . . mUlam-eeM ogha taristaMti samudaM vvhaarinno| :- jattha pANA virsanAsi kiJcatI saryakammuNA // 18 // ' chAyA-ete oghaM tariSyanti samudra vyavahAriNaH / - - - yatra prANA viSaNNAH santaH kRtyante svakakamaNA // 18 // rahate haiM / jo inase viparIta vRttivAle kSudra puruSa hote haiM viSayoM ke. abhilASI aura strI parISaha Adi le parAjita hote haiM aura pariNAmataH aMgAra meM paDe hue mIna kI taraha saMsArarUpI aMgAra se jalate rahate haiN|||17|| - jo strI parISaha se parAjita hote haiM, unheM kisa prakAra kA phala prApta hotA hai, yaha dikhalAne ke lie sUtrakAra kahate haiM-'ee oghaM' ityaadi| : zabdArtha--'ee-ete' anukUla aura pratikUla upasargoM ko jItanevAle ye pUrvokta saMyamI puruSa 'oghaM-oghaM' cAtutika saMsAra ko 'tarissaMti-tariSyanti' pAra kareMge jaise 'satruI-jhAmudram ' samudrako 'cavahAriNo-vyavahAriNaH' vyApAra karanevAle vaNikUjana pAra karate haiM 'jaraMtha-yatra' jisa saMsAra meM visanAsi-viSaNNAsantA' paDe hue 'pANAproNA' prANI-jIva 'sayakamnaNA-svakakarmaNA' apane karmoM ke balase "kiccaMti- kRsyante' pIDita kiye jAte haiM // 18 // simIne sthira rahe che. paraMtu je puruSe temanA karatAM viparIta vRttivALA hoya che, teo viSamAM Asakta rahe che. evA puruSa strI parISaha Adi dvArA parAjita - thAi che. tene pariNAme teo aMgAramAM paDela mAchalAnI mAphaka saMsArarUpI zA21 1 4AtA 27, che. // 17 // . - je kSudra puruSe parISaha dvArA parAjita thAya che temane kevuM phala lAgavatu 5 cha, ta sUtra52 ve 2. cha- 'ee ogha' tyAhi. 2... hAtha-'ee-ete' anuNa bhane prati pani tApamA bhUta saMyamI 535 :-'oghaM-oghaM' yAra gativANAsa sArane tarissaMti-tariSyanti'. pA2 42 vI rIta 'samuI-samudram samudrane 'vavahAriNo-vyavahAriNaH' vyApA2 424141vAna pA2 42 cha, jattha-yatra' saMsAramA 'visannAsiviSaNNAH santaH 5 pANA-prANA' A-04 'sayakammuNA-svakarmaNA' ghotAnA nA maNathI : kiccaMti:tyante' mi 42vAmAM Ave che. // 18 // rur Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 186 anvayArthaH--(ee) ese anukUlapatikUlopasargavijetAraH, (oghaM) oghaM= cAturgatikasaMsAraM (tarissaMti) tariSyanti pAraM yAsyanti yathA (samuI) samudram (vavahAriNo) vyavahAriNaH (jattha) yatra yasmin saMsAre (visannAsi) viSaNNAH sthitAH santaH (pANA) mANA:-jIvAH (sayakammuNA) svakakarmaNA svakRtakarmavalena (kiccaMtI) kRtyante-pIDayante ityarthaH // 18 // TIkA-'ee' anantarodIritalalanAdiparIpahajetAraH te sarve'pi dustAramapi 'ogha' ogha-saMsAraugham 'tarissati' tariSyanti tathA tIrNA bahavaH taranti ca / 'samuI' samudram 'vavahAriNo' vyavahAriNo vnnijH| yathA-yAnapAtramAruhya vyavahAriNaH samudraM taranti / evaM bhAvaughaM saMsArasAgaraM syAdipratikUlopasargajetAraH saMyame kRtamatayaH saMyamAtmakaMyAnapAtramAlambya tariSyanti / bhAvaughaM - anvayArtha--anukUla aura pratikUla upalagoM ko jItanevAle puruSa. saMsAra pravAha ko pAra kara jAeMge jaise vyApArI sAgara ko pAra kara, jAte haiN| jisa saMsAra meM sthita jIva apane karmoM ke kAraNa, pIDita hote haiM // 18 // "TIkArtha--jo puruSa pUrvokta strI parISaha Adi ko jIta lete haiM, ve sabhI isa dustara saMsAra pravAha ko pAra kara jaaeNge| ghar3atoM ne ise pAra kiyA hai aura aba bhI bahuta se pAra kara rahe haiN| jisa prakAra yaNika jahAja ke sahAre samudra ko pAra karate haiM, isI prakAra strI Adi ke anukUla evaM pratikUla upasoM para vijaya prApta karanevAle, saMyama meM stusthira dhuddhivAle puruSa saMyamarUpI jahAjakA ava- sUtrArthaanukULa ane pratikULa upasargo para vijaya meLavanAra puruSa saMsArapravAhane tarI jaze. jevI rIte sAhasika vyApArI pitAnA jahAja vaDe samudrane pele pAra jAya che, e ja pramANe te mahApuruSe paNa saMsAra sAgarane pAra karI jaze A saMsAramAM rahelA ja pitAnAM karmone kAraNe duHkhI thAya che. 18 - TIkArya-jevI rIte vepArI jahAjanI madadathI samudrane pAra karI zake che, eja pramANe strI parISaha Adine jItanAra mahApurUSo A dastara saMsAra pravAhane pAra karaze. A prakAre aneka mahApuruSoe tene pAra karyo che ane aneka mahApuruSe vartamAnakALe paNa tene pAra karI rahyA che. jema vyApArIo jahAjane AdhAra laIne samudrane pAra kare che, e ja pramANe zrI AdinA anukULa ane pratikULa upasargo para vijaya meLavanArA, saMyama daDhatApUrvaka pAlana karanArA vivekavAn hai saMyamarUpI jahAjanuM avalaMbana Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtratAsUtre viziSTi / 'jatthe tyAdi / 'jastha' yatra saMsArasAgare prANino viSaNNAH sthitAH santaH lalanAdiviSayAsaktAH svamvakarmaNA pApena kRtyaMte pIDayante / etAdRza-: matidustaramapi saMsArasAgara , pratikUlA pasargalAgena , saMyamAnuSThAnAdinA ca kAraNena saMtaranti bhAvazuddhA vidvAMsa iti // 18 // . . . . . , .. -7,' saMprati prakRtopasaMharannupadezAntaramAha-'taM ca bhikkhu pariNAya' ityaadi| mulam-taca bhikAbU pariNAya - sue lamie cre| .. __mulAbAcaM ca vajijA adinAMdANaM cosire // 19 // ' chAyA-taM ca bhikSuH parijJAya sunataH samitazcaret / . mRpAvAdaM ca varjayedadattAdAnaM ca mutsRjet // 19 // lamdhana lekara laMbAra sAgara ko pAra karate haiN| jinakA mana nArI Adi. viSayoM meM Asakta hai, ve jilA saMsAra meM apane kiye pApakAmoM ke kAraNa pIDA pAle haiM, aise dustara saMsAra sAdhara ko bhI pratikUla Adi upasoM kA tyAga kSarane le tathA saMgha ke anuSThAna Adi ke dvArA pAra kiyA jA sakatA hai| kintu ho vahIM pAra kara pAte haiM jinakI bhAvanA vizuddha hotI hai aura jo khalyA jJAna ra sampanna hote haiM // 18 // aba prastuta viSaya kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra upadeza karate haiM-- camizkhU ityaadi| ' zabdArtha--bhivasU-bhikSuH sAdhu 'taM ca pariNAya-taM ca parijJAya' pUrvota kathana ko jAnakAra arthAt bainaraNI nadI ke jaisI striyAM dustara laIne sArasAgarane pAra karI zake che paraMtu jemanuM mana nArI AdimAM ra Asakta hoya che teo saMsAramAM ja aTavAyA kare che. A saMsAramAM saghaLA jIve anaMtakALathI AvAgamana karyA kare che ane pitA potAnAM pApakarmone kAraNe pIDA bhogave che. evA dastara saMsArasAgarane paNa upasargo ane parI sAme vijaya meLavanArA leke saMyamanI ArAdhanA karIne tarI zake che. jemanI bhAvanA zuddha hoya che ane jeo samyajJAnathI yukta hoya che, teo ja tene tarI zake che 18 have praratuta viSayano upasaMhAra karatA sUtrakAra e upadeza Ape che ke __'taM ca bhikkhU tyAhi... Ava-bhikkhU-bhikSu' sAdhu 'taM ca pariNNAya-taM ca parijJAya' pUyia kathanane jANIne arthAt vaitaraNa nadInI jema strIo stara che ItyAdi samyaka Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH .191 -- anvayArtha:--(bhivakhU) bhikSuH=niH (taM ca parimAya) taM ca parijJAya vaita. raNIva striyo duruttarA, nAroMH yaiH tyaktAste samAdhisthA: saMsAre taraMti strIsaMginazca svakRtakarmaNA kRtyante iti jJAtvA (suyo) suvrata zobhanavadAna (samie) samitaH paJcasamitibhiH (care) caret saMyamAnuSThAnaM kuryAt tathA (musAvAya) supAvAdam (vajjijjA) darjayet parityajet tathA (adinnAdANaM ca) adattAdAna ca (vosire) vyutsRje parityajet // 19 // / TIkA--nAyaryo dustA bhavanti vaitaraNIvat , lalanAsattAH svakRtakarmaNA saMsArakAMtAra nAtikrAmanti / tadetatsarvam-'bhikkhU' bhikSu niravadyamikSAbhihai ityAdi samyakapa se samajhakara 'suvao-sunnatA' utsA vratopAlA puruSa 'lamie-lakhitaH' pAMca samiliyoM se yukta hokara 'care-caret / saMyaprakA anuSThAna kare tathA 'lusAvAyaM svRSAvAdam' asatyavAdaH yo vajijA-varjayet' choDa dekheM aura 'adizAdANaM ca-adattAdAnaM ca' adattAdAna ko 'kolire-vyutsRjet' tyAga deveM // 19 // * anvayArtha-triyoM vaitaraNI nadI ke sammAna dustara haiM, jinhoMne strI-kA parityAga kara diyA hai, sammAdhistha hokara saMsAra le tira jAte haiM Ara jo strI ke sAtha saMdarga rakhate haiM ve apane karmoM ke kAraNa pIDita hote haiM yaha saba jAnakara bhikSu lalIcIna vratavAn tathA samitiyoM se yukta hokara saMyama kA anuSThAna kre| vaha smRSAvAda kA tyAga kare aura adattAdAna kA bhI tyAga kare // 19 // TIkArtha--jaile baitaraNI nadI ko pAra karanA AsAna nahIM hai, usI 35thA saMbhalane 'subbo -suvrata.' uttama prtvaanne| pu35 'samie-samita.' pAya samitiyothI yukta ne 'care-caret' sayabhanu atuna tathA 'gusAvAyamRSAvAdam' satyavAna vajjijA-varjayet' ghaDI he bhane 'adinnAdANa ca'adattAdAnaM ca' hAhAnanA 'vosire-vyutsRjen' tyA 42. // 16 // " sUtrAya - ziyA vaitaraNI nahInA samAna husta2 che. 2mA khAnA para tyAga karyo che, temAM samAdhistha thaIne saMsArasAgarane tarI jAya che, paraMtu jeo aine saMsa choDatA nathI, teo pitAnAM pApakarmone kAraNe pIDA anubhave che. A vAtane barAbara samajI laIne sAdhue pAMca mahAvra, saMmitio AdithI yukta thaIne saMyamanI ArAdhanA karavI joIe. teNe mRSAvAda, adattAdAna Adine tyAga kara joIe 19 1 TIkAtha-jevI rIte vaitaraNI nadInA pravAhane pAra karavAnuM kArya saraLa Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 '. -- --:...... sUtrakRtAsUtra anvayArtha:--(ur3a) Urdhvam (ahe) adhaH (tiriyaM vA) tiryag vA (je kei tasathAvarA) ye kecana sasthAvarA jIvAH (savvattha) sarvatra sarvasthAneSu (virati) virati bhANAtipAtanivRti (kujjA) kuryAt / saMtinivvANamAhiyaM) zAMtinirvANamAkhyAtam mANAtipAvaviratasya zAMtimokSau avazyameva bhaviSyata iti // 20 // ____TIkA-'ur3a' Urdhvam-az2adizi sthitAn 'ahe' adhaH adhodizi sthitAn 'tiriyaM vA tiryak vA-tiryadizi sthitAn etena kSetramANAlipAto gRhiitH| 'je keI ye kecana-tatra ye kecana 'tasavAdarA' sasthAvarAH, santi ayaM prApnuvanti gacchanti vA iti prasAH dvitricatuHpaMcendriyAH paryAptakA'paryAptaphamedabhinnAH / tathA-tiSThantIti sthAvarAH pRdhivyaptejovAyuvanaspatayaH, sUkSmabAdaraparyAptakA'paryAptakabhedabhinnAH / anena dravyamANAtipAto gRhiitH| tathA'savattha' sarvatra sarvasthAneSu sarvAgla avasthAsu jIvasthAneSu anena kAlabhAvapabhedabhinnaH prANAtipAto gRhIto bhavati / tadevaM sAsvapyavasthAsu kRtakAritAnumatibhirmano anvayArtha-arca, adho yA tichi dizAoM meM jo bhI usa aura sthAvara prANI haiM, sarvadA unakI hiMsA se nivRtti kre| jo prANAtipAta se nivRtta honA hai use zAnti aura mukti kI prApti avazya hotI hai|20|| TIkArtha-Urdhva dizA meM, aghodizA meM tathA tirthI dizAoM meM prasa aura sthAvara prANI sthita haiM / jo prANI apa le unigna hote haiM yA gamana karate haiM ve nasa kahalAte haiN| dIndriya, zrIndriya, caturindriya bhaura pancendriya jIva trasa haiM ve paryApta aura aparyApta sevAle hote haiM ho|jo sthitizIla haiM ve pRthvI kAya, asAya, tejaskAya, vAyukAya aura vanaspatikAya ke jIva sthAvara kahalAte haiM / inake sUkSma, dAdara, paryApta aparyApta Adi aneka bheda prabheda haiM / tathA sabhI kAla meM aura jIva sUtrArtha--Urdhva, adhe ane tirakasa dizAomAM je trasa ane sthAvara cho che. temanI hiMsA sAdhu dvArA kadI thavI joIe nahIM. jeo prANAtipAtathI nivRtta hoya che, temane zAnti ane muktinI prApti avazya thAya che. 20 -TIkAI-Urva dizAmAM, adhe dizAmAM tathA tichI dizAomAM traNa ane sthAvara jI rahelA che. je jIve bhayathI udvigna hoya che, athavA jeo mana kare che, temane trasa kahevAmAM Ave che. dvIndriya, trIndriya, caturindriya kAra candriya che, teo paryApta paNa aparyAptaka e bhedavALA hoya che. ane 2 e sthitizIla che tevA pRthvIkAya, aSkAya, tejaskAya, vAyukAya ane patikAya jIvone sthAvara jI kahe che. temanA sUrama. bAdara, paryApta Adi Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ f f 'samayArthabodhinI TIkA pra. zru. ma. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 15 vAkkAyaiH | 'virarti' virarti prANAtipAtanivRttim 'kujjA' kuryAt bhAvamANAtipAto darzitaH, kasminnapi kAle kasminnapi deze kasyApi prANinaH kasyApyavasthAyAM virAdhanaM manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhirna kuryAditi / tadevamukta rItyA tapaHsaMyamArAdhakasya kiM phalaM bhavatIti tadarzayati / saMti - nivvANa' ityAdi / 'saMti' zAntiH - sarvakarmopazamaH, tadeva 'nivvANaM' nirvANa = mokSapadam / 'Adi' AkhyAtam - kathitam / etAdRzo mokSo yathoktasarvaviratimataH caraNakI avasthAoM meM - jIvasthAnoM meM hiMsA kA tyAga kre| ina sabhI jIvoM ke viSaya meM kRta, kArita aura anumodanA se tathA manavacana- aura kAya se hiMsA kA tyAga kara denA cAhiye / - yahA~ Urdhva adho aura tiryaka dizA kA ullekha karake kSetra prANItipAta kA grahaNa kiyA hai, asa sthAvara kA ullekha karake dravyaprANAtipAta ko sUcita kiyA hai, sarvatra arthAt sarvakAla meM isa ullekha se kAlaprANAtipAta ko sUcita kiyA hai aura 'nivRtta kare' aisA kahakara bhAvaprANAtipAta ko prakaTa kiyA gayA hai / abhiprAya yaha hai ki kisI bhI kAla meM kisI bhI dezameM kisI bhI prANI kI kimI bhI avasthA meM, mana vacanakAya se aura kRta, kArita tathA anumodanA se virAdhanA na kare / jo isa prakAra se tapa aura saMyama kI ArAdhanA karatA hai, use = kisa phala kI prApti hotI hai ? isakA uttara dete haiM - use zAnti aura aneka bhedo ane prabhede che. sAdhue saghaLAmAM ane judI judI avasthAomAM jItra sthAnamAM vidyamAna jIvAnI hiMsAnA tyAga karavA joIe. teNe kRta, kArita ane anumeAdanA rUpa traNe karaNa ane mana, vacana ane kAyarUpa traNa caiAgadvArA hiMsAne tyAga karavA joIe. ahI' U, adhe! ane tik dizAonA ullekha karIne kSetraprAzcAt tipAtane gratuNu karavAmAM Avela che. trasa ane sthAvara venA ullekha karIne sUtrakAre dravyaprANAtipAtane sUcita karyu che, satra padanA athavA sarvakALanA ullekha karIne kAlaprANAtipAtane sUcita karyu che, ane nivRtti kare' A padanA prayeAga dvArA bhAvaprANAtipAtane prakaTa karavAmAM Avela che. A kathananu tApa e che ke kaI paNa kALe, keAI paNa dezamAM (kSetramAM); koI paNa jIvanI keAI pazu avasthAmAM mana, vacana ane kAyAthI tathA kRta, kArita ane anumeAdanA dvArA virAdhanA karavI joie nahI. A prakAre tapa ane sayamanI ArAdhanA karanArA sAdhuone kevA phaLanI prApti thAya che, te sUtrakAra have prakaTa kare che-tene zAnti ane muktinI Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre kSaNazIlo ytiH| 'pariNAya' parijJAyajJaparijJayA nArIsaMga duHkhajanakaM jJAtvA 'muvae' suvratA shomnpNcmhaavrtaadiyuktH| 'samie' samita: paMcabhiH samitibhiyuktaH / caret-vicareta-atyAkhyAnaparijJayA strIsaMga parityajya sarvadA samAhitaH san saMyamA'nuSThAne tatparo bhavet / tathA-'musAbAya' mRpAvAdara-strIsevanepi'muktirbhavatItyAkArakAsadarthaprarUpaNaM pariharet / tathA 'adinnAdANaM ca vosire' adattAdAnaM ca vyutsRjet / dantazodhanamAtrAdikamapi adattaM sadana gRhNIyAda , prakAra nArI ke AkarSaNa se Upara uThanA bhI sarala nahIM hai| kintu jo puruSa lalanAoM meM Asakta hote haiM ve apane pApa karma ke phalasvarUpa pIDA oM kA anubhava karatA haiM aura saMsAra kAntAra (aTavI) meM hI bhaTakate rahate haiN| yaha bAteM jAnakara nirdoSa bhikSA ahaNa karanevAlA bhikSu pAMca mahAvratoM se yukta tathA pAMca samitiyoM se yukta hokara vicare / arthAt jJaparijJA se jAnakara pratyAkhyAna parijJA se strI saMga kA parityAga kara de tathA sarvadA samAdhi meM sthita rahakara saMyama ke anuSThAna meM tatpara rhe| strI kA sevana karane se bhI mukti prApta hotI hai, isa prakAra ke asat marUpaNarUpa bhRSAvAda kA parityAga kare aura adattAdAna ko bhI tyAga de| dAMta sApha karane ke lie eka tinakA bhI adattagrahaNa na kare, adhika parigraha kI to ghAta hI dUra rhii| aura maithuna AdikA bhI nathI, eja pramANe sionA AkarSaNathI bacavAnuM kArya paNa saraLa nathI. je puruSe lalanAomAM Asakta thAya che, teo pitAnAM pApakarmonA phala rivarUpe pIDAone anubhava kare che, ane teo saMsArarUpI aTavImAM paribhramaNa karyA kare che. A vAtane samajI laIne, nirdoSa bhikSA grahaNa karanArA sAdhue pAMca mahAvratonuM pAlana karavuM joIe ane pAMca samitiothI yukta thaIne vicaravuM jaIe. eTale ke strI samAgamane jJapariNA vaDe dukhaprada jANane pratyAkhyAna pariNA vaDe tene parityAga karIne, tathA satA samAdhimAM cittanI vizuddhimAM cittanI ekAgratAmAM sthita rahIne saMyamanA anuSThAnamAM pravRtta rahevuM joIe. zrInA sevanathI paNa mokSa prApta thAya che. A prakAranI asaMta, prarUpaNArUpa mRSAvAdane teNe parityAga karavuM joIe tathA adattAdAnano paNa parityAga - karavuM joIe. dAMta sApha karavA mATe paNa eka tinakAne (taNakhalAne-saLIne) teNe adatta (keIe ApyA vinA) grahaNa karavuM joIe nahIM adatta saLIne grahaNa karavAne ja jyAM niSedha che, tyAM adhika parigrahanI te vAta ja zI karavI! Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 193. kimadhikaM parigrahaNam / tathA maithunAdyapi sarvathaivotsRjet / eteSAM mokSavighAtakatayA ebhyo drata eva caret / etAn parityajediti bhAvaH // 19 // ___ahiMsAvrataM sarvataH zreSThataram , tadanyatsarvaM tasyaivAGgabhUtamityahiMsAyAH sarvataH' : zreSThatvaM darzayati sUtrakAraH-'uDDamahe' ityaadi| mUlam-uDDasahetiriyaM vA, je keI tasa-thAvarA / sarvattha viratiM kujA, "saMtinivANamAhiyaM // 20 // chAyAH--UrdhvamastiryagvA ye kecit sasthAvarAH / sarvatra viratiM kuryAt zAntinirvANamAkhyAtam // 20 // sarvathA tyAga kara de| yaha laya duSkRtya mokSa ke vighAtaka haiM, ataeva inase dUra hI rahe // 19 // ___ ahiMsA vrata khatha vratoM meM pradhAna hai / anya vrata usI ke aMga haiN| ataeva sUtrakAra ahiMsA kI sarvazreSThatA ko sUcita karate hue kahate hai-'uDhamahe' ityaadi| zabdArtha--'urdU-Urdhvam' Upara 'ahe-adhaH' nIce 'tiriya vAtiryag yA' athavA tirachA 'je keI tasathAvarA-ye kecana, prasasthAvarA' jo koI, asa aura sthAvara prANI hai 'lamvattha-lavatra' sarva kAlameMbirati-viratim' virati arthAta unake nAzase nivRtti 'kujjA-kuryAta, karanI cAhiye 'saMtinivvANamAhiyaM-zAMtinirvANamAkhyAtam' aisA karane se zAMtirUpI nirvANa padakI prApti kahI gaI hai // 20 // . teNe mithuna rAdi duSkRtyone paNa parityAga karavo joIe, kAraNa ke A duSka mokSanA vighAtaka che. tethI sAdhue sadA tenAthI dUra ja rahevuM joIe 1la saghaLAM vratomAM ahiMsAvrata pradhAna che. anyatra tenAM aMgarUpa che. tethI have sUtrakAra ahiMsAnI sarvazreSThatAnuM pratipAdana kare che. __'uDDhamahe' tyAha'zahA - 'uDDha-Urdhvam' 52 'ahe-adhaH' nIya 'tiriya vA-tiryag SA' athavA ti27. 'je keI tasathAvarA-ye kecana sasthAvarA jIvAH |trs bhane sthA12 prANa cha 'savvattha-sarvatra' sa bhA 'virati-viratim' vitiH mAt tamanA nAzathI nivRtti 'kujjA-kuryAt' 42vI naye 'saMtinivvANamAhiye-zAMtinirvANamAkhyAtam' me 4pAthI zAMti35 nivA! padamI prApti 4sa che. // 20 // sU0 25 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 . ............. ................ sUtrakRtAGgasUtre karaNAnuSThAyinaH sAdhoH avazyameva bhavatItyahiMsAyA mokSa eva phalaM vyavasthita . bhavatIti bhAvaH // 20 // . saMpUrNasya tRtIyAdhyayanArthasyopasaMhAraM kurvannAha sUtrakAraH mUlam-imaM ca dhammamAdAya kAsaveNa paveiyaM / / kujA bhikkhU gilANasta agilAe samAhie // 21 // chAyA-imaM ca dharmamAdAya kAzyapena paveditam / kuryAdbhikSuglAnasyAglAnatayA samAhitaH // 21 // mukti prApta hotI hai| samasta karmoM kA upazama ho jAnA zAnti aura kSaya ho jAnA mukti hai| Azaya yaha hai ki pUrvokta sarvavirati kA pAlana karane vAle aura caraNakaraNa kriyA kA anuSThAna karanevAle sAdhu ko avazya mokSa prApta hotA hai| isa prakAra yaha siddha ho jAtA hai ki ahiMsA kI ArAdhanA kA phala mokSa hai||20|| . aba sampUrNa tRtIya adhyayana kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM--'imaM ca dhammamAdAya' ityAdi .. zabdArtha-'kAsaveNa paveyaM-kAzyapena praveditam' kAzyapago. zrIbhagavAn mahAvIra svAmI ke dvArA kahe hue 'imaM ca dhamma mAdAya-ima ca dharmamAdAya' zrutacAritra rUpa isa dharma ko svIkAra karake 'samAhiesamAhitaH samAdhiyukta 'bhikkhU-bhikSuH sAdhu 'agilAe-aglAnatayA' prApti thAya che. samasta karmone upazama thaI javAthI tene zakti prApta thAya che ane samasta karmAne kSaya thaI javAthI tene mukti prApta thAya che. A samasta kathanane bhAvArtha e che ke sarvaviratinuM pAlana karanArA ane caraNakaraNa kriyAnuM anuSThAna karanArA sAdhune avazya mokSa prApta thAya che. A rIte e vAta siddha thAya che ke ahiMsAnI ArAdhanAnuM phala mekSa che. 20 have trIjA AkhA adhyayanane upasaMhAra karatA sUtrakAra kahe che ke. . 'imaM ca dhammAdAya pratyAhi zA-'kAsaveNaM paveiyaM-kAzyapena praveditam' zyayAtrI sApAm bhAvI vAmInA vAsa 'imaMdha dhammamAdAya-imaM ca dharmamAdAya zrutayAritra. 35 dhamanA 242 4Ine 'samAhie-samAhitaH' samAdhiyuta 'bhikkhU-bhikSu.' Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaM 197 anvayArthaH-(kAsaveNa paveiyaM) kAzyapena pravedita kathitam (imaM ca dhamma mAdAya) imaM zrutacAritralakSaNadharmamAdAya svIkRtya (samAhie) samAhitaH (bhikkh) bhikSuH sAdhuH (agilAe) aglAnatayA-yathAzakti (gilANassa) glAnasyogAdhabhibhUtasya sAdhoH (kujjA) kuryAt sevAmiti // 21 // TIkA-'kAsaveNa' kAzyapena zrImanmahAvIrasvAminA 'paveiyaM maveditaM kathitam kiM kathitamityAha 'imaMca' imaM ca pUrvoktaM zrutacAritryAkhyam 'dhamma dharmam durgatipatato dhAraNAt sugatau dhatte ca yaH sa dharmastam 'AdAya' AdAya-gRhItvA samadhigamyeti yAvat 'samAhie' smaadhiyuktH| tathA svataH-'agilAe' glAnirahitaH / 'gilA. Nasya' glAnasya sAdhoH kuryAt yathAzakti vaiyA tyAdikaM kuryAt iti // 21 // mUlam-saMkhAya pesalaM dhammaM diTrimaM prinivvudde| uvasaMgge niyAmittA AmokhAya parivvaejjAsi // 22 // ttibemi|| aglAna bhAvase 'gilANassa-glAnasya' glAna-rogI sAdhu kI 'kujjAkuryAt' sevA kare // 21 // anvayArtha- kAzyapa arthAta bhagavAna mahAvIra dvArA prarUpita kesa dharma ko svIkAra karake samAdhimAn bhikSu yathAzakti glAna sAdhu kI sevA kare // 21 // TIkArtha-zrImanmahAvIra svAmI ke dvArA upadiSTa ila pUrvokta zrutacAritra dharmako durgati meM paDate jIyoM ko pacAra sumati meM dhAraNa karanevAle 'dharma ko-grahaNa karake tathA samAdhi se yukta hokara, svayaM glAni rahita hokara glAna (rugNa) sAdhu kI yathAzakti sevA kare // 21 // sAdhu 'agilAe-aglAnatayA' vAnamAthA 'gilANasya-glAnasya' sAnI sAdhunI 'kujjA-kuryAt' sevA 42. // 21 // * sUtrArtha-kAzyapa zetrIya mahAvIra prabhu dvArA prarUpita 'A dharmanI ArAdhanA karanAra samAdhimAnuM sAdhue plAna (bimAra) sAdhunI banI zake teTalI sevA karavI joIe. mArA TIkAtha-sUtrakAra sAdhune e upadeza Ape che ke mahAvIra prabhu dvArA upadiSTa pUrvota thatacAritra rUpa dharmane-jIne dugatimAM paDatAM bacAvIne suga tamAM derI jenAra dharmane apanAvIne samAdhiyukta citte-bilakula viSAda (klAni) anubhavyA vinA-valAna (bImAra) sAdhuonI yathAzakti sevA karatA raho. 21 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 . . . . . . . . . saMtratAsA chAyA--saMkhyAya pezalaM dharma dRSTimAna prinirvRtH| upasargAn niyasya AmokSAya parivrajet // 22 // anvayArthaH-(diTimaM) dRSTimAna-samyagdRSTiH (parinivvuDe) parinirvRtaH zAntaH puruSaH (pesalaM dhammaM saMkhAya) pezalaM-mokSAnukUlaM dharma zrutacAritralakSaNaM saMkhyAyajJAtvA (upasagge) upasargAn anukUlapatikUlAn (niyAmittA) niyamya-avisahya, (AmokkhAya) AmokSAya mokSaparyantaM (paridhae) parivrajet saMyamAnuSThAnaM kuryaat|22| TIkA--'didvimaM dRSTipAn samyagdarzanI 'parinivvuDe' parini taH kaSAyopazamAcchAntaH 'pesalaM dhamma saMkhAya' pezalaM-manojJa mokSa pratyanukUlam 'dhamma' dharmam-zrunacAritrAkhyam 'saMkhAya' samyak svabuddhayA jJAtvA, anyasmAdupazrutya vA zabdArtha:-diSTimaM-dRSTimAn' samyagdRSTI 'parinivvuDe-parinirvRtaH' zAMtapuruSa 'pesalaM dhamma saMkhAya-pezalaM dharma saMkhyAya' mukti prApta karane meM anukUla aisA zrutacAritrarUpa isa dharma ko jAna karake 'uvasagge-upasargAn' anukUla pratikUla upasargoM ko niyAmittA-niyamya' sahana karake 'AmokkhAya-AmokSAya' mokSa prApti paryaMta 'parivae-parivrajet' saMyama kA pAlana kare // 22 // anvayArtha--samyagdRSTi se sampanna zAnta puruSa mokSa ke anukUla isa sundara dharmako jAnakara tathA anukUla aura pratikUla upasargoM ko sahana karake mokSa prApti paryanta saMyama kA AcaraNa kare // 22 // , TIkArtha--samyagdarzana se yukta tathA kaSAyoM ke upazama se zAnta puruSa isa manojJa evaM mokSa ke anukUla zrutacAritrarUpa dharma ko samyaka sArtha-didvimaM-dRSTimAn' sabhyaSTi 'parinivvuDe-parinivRtaH' zAMta 535 pekhalaM dhamma saMkhAya-pezalaM dharma saMkhyAya' bhuti prApta 42vAma ganuNa mevA zrutayAritra35 mA mana nIne 'uvasagge-upasargAn' manu prati 64sani niyAmittA-niyamya' sahanazana 'AmokkhAya-AmokSAya' mokSa prApti sudhI paritrae-parivrajet' sayama pAlana.42. // 22 // sUtrArtha-samyagdaSTithI yukta, zAnta puruSe mokSane anukULa A suMdara dharmanuM svarUpa samajI laIne tathA anukULa ane pratikULa upasargone sahana karIne mokSaprApti thAya tyAM sudhI saMyamanI ArAdhanA karavI joIe. mArA , - TIrtha-sabhya za nathI yuta bhane 45.yonA bhane bIca menu citta zAnta thaI gayuM che evA puruSe mokSa prApta karAvanArA zrutacAritrarUpa Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthaSodhinI TIkA pra. zru. a. 3 u. 4 skhalitasya sAdhorupadezaH 199 'upasagge' upasargAn-anukUlapratikUlAna 'niyAmittA' niyamya upasarga shmaanH| 'AmokkhAya' AmokSAyamokSamAptiparyantam 'paribae' parivrajet pari sarvatAvrajet saMyamAnuSThAnena gacche saMyamaM pAlayediti yAvat / bhagavanA pratipAditaM dharma samyagAvudhya dRSTi mAna samAhitaH parini tazca mokSaparyantaM saMyamAnuSThAnakarato bhavediti. bhAvaH // 'timi' iti bravImi-bhagavanmukhAt yathAzrutaM tathA kathayAmIti // 22 // iti zrI--vizvavikhyAtanagavallabhAdipadabhUpitavAlabrahmacAri--'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlacativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasya "samayArthavodhinyA khyAyo" vyAkhyAyAM tRtIyAdhyayanasya caturthIddezakaH samAptaH // 3-4 // samAptaM tRtIyAdhyayanam // prakAra se apanI buddhi dvArA jAnakara yA dUsaroM se sunakara tathA anukUla pratikUla upasargoM ko sahana karatA huA mokSa prApti hone taka saMyama kA hI anuSThAna karatA rahe / ____ Azaya yaha hai ki bhagavAna ke dvArA pratipAdita dharma ko lalibhAMti samajhakara sampadRSTi, samAdhimAn aura prazAnta puruSa mokSaprApti paryaMta saMyama ke anuSThAna meM hI rata rhe| 'si vemi' arthAt sudharmAsvAmI jambUsvAmI se kahate haiM he jambU ! bhagavAn ke mukha se jaisA sunA hai, usI prakAra tujhe kahatA hai| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAGgAstra' kI samayArthayodhinI vyAkhyA ke tIsare adhyayana kA ||cauthaa uddezaka samApta 3-4 // . // tRtIya adhyayana samApta / dharmane pitAnI buddhi dvArA athavA jJAnI puruSanA upadezanA zravaNa dvArA jANI laIne anukULa ane pratikULa upasargone sahana karatAM karatAM, mokSanI prApti thAya tyAM sudhI saMyamanI ArAdhanA karyA karavI joIe. A kathanane bhAvArtha e che ke bhagavAna dvArA pratipAdita dharmanA svarUpane barAbara samajI laIne samyagdaSTi, samAdhiyukta ane prazAnta purUSe mokSa prApti paryaMta saMyamanI ArAdhanAmAM pravRtta rahevuM joIe. , ___ 'tti bemi' sudhA svAmI svAbhAna cha hai ! bhagavAna mahAvIranA zrI sukhe A upadeza meM sAMbhaLe che, ane e upadeza ja huM tamArI samakSa ApI rahyo chuM. mArA jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI vaghAsIlAlajI mahArAja kRta sUtrakRtAMgasUtranI samayArthAdhinI vyAkhyAno trIjA adhyayanane cothe uddezaka samApta 3-4 - che trIjI adayayana samApta che ke : Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 sUtrakRtAgasUtraH ||ath cturthmdhyynmaarbhyte| tRtIyAdhyayanaM gatam / ataH paraM caturthamArabhamANaratRtIya caturthayoH saMvandhaM darzayati tRtIyAdhyayane upasargAH malapitAH / teSu cAnukUlA upasargAH prAyo dussahAH, tatrApi lalanopasargo'nIva jetumasamarthaH, ataH strIparIpahajayAya caturthamadhyayanaM mArabhyate, anena saMpandhenA''gatasya caturyAdhyayanasya prathamamidaM sUtram-'je mAyaraM ca' ityaadi| mULam-je sAyaraM ca piyaraM ca vippajahAya purvasaMjoga / eMge lahite cariaulAli AraMtamehuNo vicittasu // 1 // chAyA-yo mAtaraM ca pitaraM ca vibhahAya pUrvasaMyogam / ekaH sahitazcariSyAmi Aratamaithuno viviktesu // 1 // cauthA adhyayana kA pahalA uddeze kA prAraMbha tRtIya adhyayana samApta huaa| isake pazcAt caturtha adhyayana ko prAraMbha karate hue tRtIya aura caturtha adhyayana kA sambandha dikhalAte haiN| tIsare adhyayana meM upasAnoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai| unameM se anukUla upalarga prAyaH dussaha hote haiM aura unameM bhI strI saMbaMdhI upasarga to atIva duslaha hai / ataeva strI parISaha ko jItane ke lie caturtha adhyayana prAraMbha kiyA jAtA hai / isa sambandha se prApta caturtha adhyayana kA yaha Adya sUtra hai-'je bhAyaraM ca' ityAdi / cothA adhyayananA pahelA uddezAno prAraMbhatrIju adhyayana pUruM thayuM. have cothA adhyayanano prAraMbha karatAM sUtrakAra trIja adhyayanane cothA adhyayana sAthe saMbaMdha prakaTa kare che trIjA adhyayanamAM upasargonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. upasargonA anukULa ane pratikULa upasargorUpa je be prakAre kahyA che, temAMnA anukULa upasargo sAmA nyataH dusaha hoya che. temAM paNa strI-saMbaMdhI anukuLa upasargo te khUba ja dusaha che. tethI strI parISahanuM svarUpa ane temane jItavAnuM mahatva batAvavA mATe A caturtha adhyayananI zarUAta karavAmAM Ave che. pUrva adhyana sAthe A prakArane saMbaMdha dharAvatA A cethA adhyayananuM paheluM sUtra A pramANe che 'je mAyaraM ca' tyAha- . Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. sa. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 201 .. anvayArthaH--(je) yaH (mAyaraM piyaraM ca) mAtaraM pitaraM ca (puncasaMjogaM) pUrvasaMyogam tathA zvazurAdikaM parasaMyogam (vippajahAya) viprahAya-tyaktvA- (AratamehuNo) AratamaithunaH parityaktamaithunaH (ege sahie) ekaH sahitaH eko jJAnadarzanacAritrayuktaH (vivittesu) viviktepu-strIpazupaNDakavarjitasthAneSu (carissAmi) cariSyAmi saMcamamArge vicariSyAmi // 1 // / TIkA--'je' yaH kazcitpuruSaH 'mAyaraM mAtaram 'piyaraM' pitaram , jananIjanakaM ca 'pugdhasaMjoga' pUrvasaMyoga-mAtRmabhRtim , tathA aparasaMyogaM zvazurAdi. zabdArtha--'je ye jo puruSa 'mAyaraM piyaraM ca-mAtaraM pitara 'mAtA pitA kA 'puvyasaMjogaM-pUrvasaMyogam' pUrvasaMyoga ko aura zvasurAdike para saMyogako 'vipajahAya-vimahAya' choDakara aura 'AratamehuNo-AratamaithunaH' maithuna se rahita hokara 'egesahie-eka sahitaH' akelA jJAna, darzana, aura cAritra se yukta rahatA huA 'vivittestu-vivikteSu' strI pazu * aura napuMsaka varjita sthAnoM meM 'carirasAmi-cariSyAmi' picarUMgA // 1 // ," anvayArtha-jo puruSa aisA saMkalpa karatA hai ki maiM mAtA, pitA aura sampUrNa pUrva saMyoga ko tyAga kara tathA maithuna se virata hokara, ekAkI jJAna darzana aura cAritra se yukta hokara, strI pazu aura paNDaka se varjita sthAna meM rahakara saMyama kA pAlana karUMgA // 1 // - TIkArtha-jo koI puruSa ailI pratijJA karatA hai ki mAtA, pitA, kA 'pUrvasaMyoga (mAtA Adi kA) tathA aparasaMyoga (zvazura Adi kA) tyAga zAya-'je-ye'2 535 'mAyaraM piyaraM ca-mAtara pitaraM ca' mAtApitAnA 'puvvasaMjoga-pUrvasaMyogam' pUsa yAgane tathA saas| viren| 52 ayogada 'vippajahAya-viprahAya' choDane 'AratamehuNo-AratamaithunaH' tathA bhaithuna nA tyAsa 4zana 'ege sahie-ekaH sahitaH' / jJAnahaza na mane yAtri thI yuta sIna 'vivittesu-vivikteSu' zrI pazumane na 42chita sthAnamA "parissAmi-cariSyAmi' viyarIza. // 1 // "; sUtrArtha...je puruSa evo saMkalpa kare che ke huM mAtA-pitA vigerenA saMpUrNa pUrvasaMgeno tyAga karIne, mithunasevanamAMthI nivRtta thaIne, jJAnadarzana ane cAritrathI yukta thaIne, strI, pazu ane paDaka (napusaka)thI rahita sthAnamAM ekalo 'rahIne saMyamanuM pAlana karIza, te puruSa ja saMyamanI ArAdhanA karI zake che. 1 : - TIkArya je koI puruSa evI pratijJA kare che ke huM mAtA-pitA AdinA saMgarUpa pUrvasaMgane tathA patnI, sAsu, sasarAnA saMgarUpa apagane 'sa0 26 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / ' . . . . . . . sUtrakRtAtre pham 'vippajahAya' vimahAya-parityajya 'ege' ekA rAgadveSarahitaH / 'sahite' sahitaH-jJAnadarzanacAritraMyuktaH paramArthA'nuSThAna vidhAyI / 'AratamehuNo' Arata"maithunA=AratamuparataM maithunaM kAmAghabhilApo yamya sa AratamaithunaH / 'vivittemu' 'viviktadezeSu strIpazupaNDakaparivarjitasthAneSu 'carissAmi' cariSyAmi-iti nizcitya saMyamamanutiSThet / AmokSAya parivrajediti vRtIyAdhyayanAnte uktam / tatsarvAbhipaMgarahitasyaiva saMbhavati / ataH sarvasaMgAntargatamA pitRkalatrAdirahita ekaeva saMyamamArge cariSyAmIti kRtasaMkalpaH sAdhurbhavediti // 1 // " etAdRzapratijJApratiSThitasya yadbhavati sAdhoraviveki strIjanasaMparkAt tadarzayati sUtrakAraH-'suhumeNaM ta' ityAdi / - mUlam-suhameNaM taM paritamma channapaeNa ithio sNdii| . uvAyapi tAu jANaMsu jahA listaMti bhikhuNo eNge||2|| 'kara, rAgadveSa se rahita hokara, jJAna darzana aura cAritra se yukta hokara, -maithuna se uparata hokara, strI pazu aura paNDaka se rahita sthAna meM rahatA huA vicaraNa karUMgA, vahI saMyama kA anuSThAna karatA hai| / tIsare adhyayana ke anta meM kahA thA-mokSa prApti paryanta saMyama kA anuSThAna karanA caahie| aisA vahI kara sakatA hai jo saya prakAra ke saMga se rahita ho / ataeva saba prakAra ke saMsargoM ke antargata mAtA pitA patnI Adi kA tyAga karake ekAkI hI saMyamamArga meM vicarUMgA, isa prakAra kA manobhAva jisane kiyA hai, vahI sAdhu ho sakatA hai // 1 // tyAga karIne, rAgadveSathI rahita thaIne jJAnadarzana ane cAritrathI saMpanna thaIne mithunasevanane tyAga karIne tathA strI, pazu ane napuMsakathI rahita sthAnamAM ekAkI vicarIza, te puruSa ja saMyamanuM pAlana karI zake che. trIjA adhyayanane anta sUtrakAre evuM kahyuM che ke-mokSaprApti thAya tyAM sudhI saMyamanI ArAdhanA karyA karavI joIe. je puruSa badhA prakAranA saMgAthI (saMsArI saM5rkethI) rahita hoya che, eja A pramANe karI zake che. tethI ja sUtrakAre ahIM evuM pratipAdana karyuM che ke "mAtA-pitA patnI Adi badhA prakAranA saMsargone parityAga karIne huM ekale saMyamamArge vicaraNa karIza, A prakArane saMkalpa je karyo che, e puruSa ja sAdhu banI . . . . . . . Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 1 samayArthabodhinI TIkA pra. kSu. a. 4 u. 1 strIparISaM hanirUpaNam chAyA---mukSmeNa taM parikramya channapadena striyo mandAH / upAyamapi tA jAnaMti yathA zliSyanti bhikSava eke // 2 // anvayArthaH -- (maMdA ithio) mandAstriyaH = kAmodrekavidhAyitayA vivekavikalA : (taM parikkamma) taM sAdhu parikramya tat samIpamAgatya (channapaNa) channapadena kapaTajAlena taM bhraMzayanti (vA) tAH = striyaH ( uccApi ) upAyamapi ( jANaMsu) jAnaMti (jahA ege bhikkhuNI) yathA eke bhikSatraH - sAdhavaH (lissaMti) zliSyanti tathAvidhakarmodayAt vAsu saMgamupayAntIti // 2 // isa prakAra ke manobhAvoM meM sthita sAdhu ke samakSa vivekahIna strI janoM ke samparka se jo paristhiti utpanna hotI hai, use sUtrakAra dikhalAte haiM-'sumeNaM taM' ityAdi / g zabdArtha- 'maMdA itoi-bhandA striSaH' avivekinI striyAM 'sumeNaM 'sUkSmeNa' kapaTale 'taM parikamma- taM parikramya' sAdhuke pAsa Akara 'channa`paeNa-channapadena' kapaTajAlase athavA gUDhArtha zabda se bhraSTa karane kA prayatna karatI hai 'tA- tAH ' ve striyA~ 'unvApi - upAyamapi' upAya bhI jANati - jAnanti' jAnatI hai 'jahA ege bhikkhuNI - yathA eke bhikSavaH" jisase koI sAdhu 'ssiMti - zliSyanti' unake sAtha saMga karate haiM ||2 // anvayArtha -- kAmodreka utpanna karane ke kAraNa vivekahIna striyA~ usa sAdhu ke samIpa Akara aura kapaTa kA jAla bichAkara use bhraSTa karatI hai / ve upAya ko bhI jAnatI haiM aura samajhatI haiM ki koI koI A prakAranA saMkalpapUrNAMka sAdhuparyAMya svIkAranAra sAdhunI sAthe viveka hIna strIonA sapa thavAthI je paristhiti pedA thAya che, tenu sUtrakAra venire che.- 'suseNaM taM' tyAhi +16 zadArtha-'maMdA itthio-mandA striyaH' avive'vANI striyA 'suhumeNaM- sUkSmeNa' 4paTathI 'taM pariSatma-taM parikramya' sAdhunI yAse bhAvIne 'channapaeNa channapadena kapaTa jALathI athavA gUDha arthavALA zabdethI sAdhune bhraSTa karavAnA prayatna kare che. 'tA- tAH' te striyo 'utrAyapi - Acamapi' upAya pAye 'jANaMti - jAnanti ' ye che. 'jahA ege bhikkhuNo-yathA eke bhikSatraH' lenAthI ardha artha sAdhu ' lissaMti - zliSyanti' tenI sAthai saga urI se che. sutrA --vivekahIna strIe te sAdhunI pAMse AvIne, parajALa bichAvIne krAmedreka utpanna karanArI peAtAnI ceSTAo dvArA te sAdhune sayama bhraSTa kare che. tee tene sAvavAnI yuktie jANatI hoya che ane samajatI Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 sUtrakRtasUtre TIkA - - ' saMdA ithio' mandAH kAmamajvAlakatayA sadasadvivekarahitAH 'thima' striyA 'taM' taM mahApuruSaM sAdhum 'suhamega' sUkSmeNa = darzana mAMgalikani'mittena 'channapaNa' chanapadena - kapaTajAlena 'parivakamma' parikramya - sAdhusamIpamAgatya, athavA parAkramya abhibhUya vyAmohayanti sAdhum / zIlAt pAtayanti ivi yAvat / striyo hi mAyApradhAnAH / nanu kathaM tAH zIlavantaM jAgarukamapi vyAmohayanti ityAdi / ' uccApi' upAyamapi ' tAu jANaMsu' tAM bhikSu rAma ke vazIbhUta ho jAte haiM - karmodaya se strI ke sAtha saMsarga kara lete haiM // 2 // TIkArtha - - kAmavAsanA ko prajvalita kara dene vAlI hone ke kAraNa jo sat aura asat ke viveka se rahita hai aisI manda striyAM mahApuruSa sAdhu ke pAsa darzana yA mAMgalika zravaNa ke bahAne se kapaTa kA jAla phailAkara AtI hai yA sAdhu ko mohita karatI hai arthAt zIla se cyuta karatI haiN| striyoM meM mAyAcAra kI pradhAnatA hotI hai| kahA bhI haigupta padoM dvArA yA gupta nAma ke dvArA yA madhura bhASaNa karake ve apanA jAla phailAtI haiM / . 14 : - striyAM zIlavAn aura sAvadhAna puruSa ko kisa prakAra mohita kara khetI haiM ? isa prazna kA uttara dete hue kahA gayA hai ve striyAM mohita 1 ityata Aha- unnAyaMpi / jAnanti mAyApradhAnAH hAya che ke keAI kAI bhikSue rAgane vazIbhUta thaine strInI sAthe . sa'saga karI le che. zi TIkAtha--kAmavAsanAne prajavalita karanArI heAvAne kAraNe je strIe sata ane asanA vivekathI rahita che, evI mandamati strio darzIna karavAne ahAne athavA pravacana mAMgalika zravaNu karavAne khaMhAne sAdhunI pAse Ave che, ane peAtAnI kapaTajALa bichAvIne sAdhune peAtAnI tarapha AkarSavAnA prayatna kare che. tene pariNAme kAI kAi sAdhu sayamanA mAgethI "bhraSTa thaI jAya che. strio mAyAcAramAM nipuNa hoya che. kahyuM paNa che ke . - strIe gupta padmA dvArA gupta nAma dvArA athavA madhura vANI dvArA peAtAnI kapaTajALa phelAve che.' strIe zIlavAna ane sAvadhAna puruSAne kevI rIte mAhita kare che? A praznanA uttara ApatA sUtrakAra kahe che ke strio puruSAne mAhita karavAnA evA upAcA' paNa jANatI haiAya che ke je upAya ajamAvIne te Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam striyaH vyAmohopAyamapi / 'jahA' yathA 'ege' eke 'bhikkhuNo' bhikSukAH 'lissaMti' 'zliSyanti / vivekino'pi sAdhavaH tathAvidhakarmodayAt tasyAH saMgaM kurvantIti // 2 // mUlam-pAse bhiMsaM NisIyati abhikkhaNaM polavetthaM prihiti| " kAyaM ahe vi daMsaMti bAhU uddha, kakhamaNudhvaje // 3 // ..., chAyA-pArzve bhRzaM nivIdanti abhIkSNaM poSavastraM paridadhAti / / - kAyamadhopi darzayati bAhumuddhRtya kakSAmanuvrajet // 3 // anvayArthaH-(pAse) pArzva sAdhoH samIpe (bhisaM) bhRzamatyartham (nisIyaMti) upavizanti (abhikkhaga) abhIkSaNa-nirantaraM (posavatthaM ) popavastraM kAmoddIpakakarane kA aisA upAya bhI jAnatI hai, jilale vivekazIla sAdhu bhI unakA saMsarga karane ko udyata ho jAte haiM // 2 // 5. zabdArtha--'pAse-pAve' sAdhuke nikaTa 'bhisa-bhRzam ' atyanta 'NimIyaMti-niSIdanti' baiThatI hai 'abhikkhaNaM-abhIkSaNam ' nirantara 'posavatthaM-poSavastram' kAmottejaka sundara vastra 'parihitI-paridhati' pahinatI hai 'ahe vi kArya-adhopi kAyam' zarIra ke nIce ke bhAgako bhI 'daMsaMti-darzayanti' dikhalAtI hai 'yAhU uddhaTu-bAhumuddhRtya tathA bhujA ko uThAkara 'kakkhamaNuvvaje-kakSAmanuvrajeyuH' kAkha dikhAkara sAdhuke sAmane jAtI hai // 3 // avadhArtha- sAdhu ke samIpa meM cAra bAra jaMghA Adi ughADakara use dikhalAtI huI baiThanI haiM kAmoddIpaka bastra pahanatI haiM zarIra ke vivekazIla sAdhune paNa pitAne saMsarga karavAne lalacAvI zake che. tenI kipaTajALamAM phasAIne bhalabhalA sAdhuo saMyamabhraSTa thaI jAya che. jarA - te strio sAdhune mAhita karavA mATe zuM zuM kare che, te have sUtrakAra batAve che shhaath-paase-paaveN| sAdhunI sabhI 'bhisa-bhRzam' atyanta 'NisI yanti -nipIdanti' mese che. 'abhikkhaNa-abhIkSNam' mezA 'posavasthaM-popavastrama' bhAte14 su2 vara parihitI-paridadhati' 572 2. 'Ahe vi kAya-adho pi kAyam' zarIranI nIyanA mAyane 55 'dasati darzayanti' matAva che. 'bAhUuddhaTu-bAha. muddhRtya' tathA hAtha the| zata 'kalamaNuvvaje-kakSAmanuvrajeyuH' manI bhAga batAvIne sAdhunI sAme jAya che. 3 sUtrArtha te pitAnI jAMgha Adi kAddhipaka aMge dabAya evI rIte bese che, kAme dipaka vo dhAraNa kare che, zarIranA bhAgane dekhADe che, .. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 __sUtrakRtAstra madhovastra (parihiti) paridadhati dhArayati (ahe vi kArya) adhopi kArya -kAyAdhobhAgamapi (daMsaMti) darzayanti (vAhUuddhachu) vAhumuddhRtya yAhU UrvIkRtya (kakkheM) kakSAM ca darzayanti (aNuvyaje) anuvrajeyuH sAdhvabhimukha vrajeyuH gaccheyuritiM // 3 // TIkA--'pAse' pArzva-samIpamAgatya 'bhisaM' bhRzamatyartham , atisnehamAvikurvatyaH / 'NisIyaMti' niSIdanti-vizvAsamutpAdayitumupavizanti / 'posavarayaM' poSavastram , kAmotpAdakaM manojJamadho vastrem / 'abhikkhaNe' abhIkSNa, anekazaH zithilAdivyAjena / parihiti' paridadhati, sAdhovyAmohanAya baddhamapi vastraM zithilIkRtya punaH punarapi badhnanti / tathA-'ahe vikAyaM' avakAyamaSi' adhAkAyaM jaghanAdikaM kAmoddIpakam / 'daMsaMti' darzayanti-prakaTayanti / tathA-'bAhu uddhaTu bAhumuddhRtya kasaM darzayanti ca 'aNuvbaje' anuvrajeyu -anukUlaM svAbhipretasthalaM vrajeyuH-toM gaccheyuriti / striyAH sAdhUnAM pratAraNAya sAdhusamIpamatizayena tiSThanti / tathAnirantaraM-dRDhamapi vastraM zithilamiti kRtvA punaH punarvaghnanti / zarIrasyA'parabhAgaM sAdhave adhobhAga ko dikhalAtI haiM bhujAeM UMcI karake, kAMkhoM ko dikhalA. kara sAdhu ke sAmane jAtI haiM / / 3 / / TIkArtha--striyAM sAdhu ke samIpa Akara atyanta gADhA prema prakaTa karatI haiN| vizvAsa utpanna karane ke lie pAsa meM baiTha jAtI haiM, kAma varddhaka manojJa vastra ko bAra bAra DholA karane ke miSa se ThIka karatI haiM arthAt sAdhu ko mohita karane ke lie baMdhe hue vastra ko bhI DhIlA karake punaH bAMdhatI haiM / jayA Adi zarIra ke aMdho mAga ko dikhalAtI haiM / kAkhoM ko dikhalAtI huI calatI haiN| 'tAtparya yaha hai ki sAdhuoM ko Thagane ke lie striyAM unake pAsa pAra ghAra AtI haiM / kasakara pahane vastra ko bhI DhIlA karake bAra bAra ane sadhunI samakSa jaIne kaMI paNa nimitte bhujAo UMcI karIne kAraNe (Anal)tuM prahazana re cha. TIkArthasie sAdhunI pAse jaIne temanA pratyenA pitAno gaDha prema prakaTa kare che, vizva sa utpanna karavAne mATe te sAdhunI pAse jaIne besI jAya che. sAdhunI kAmavAsanAne prajavalita karavA mATe te zarIrane cuta paNe bAMdhelA ke vI TelA vastrane DhIluM karIne pharI bAMdhe che. jAMgha Adi zarIranA adhebhAgene batAve che, ane pitAnI kAnuM pradarzana karatI rahe che. - A samasta kathanane bhAvArtha e che ke sAdhuone phasAdhavAne mATe mie vAraMvAra temanI pAse jAya che, zarIra para custa pahelAM be vAraM Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAbodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.1 strIparISahanirUpaNam 207 darzayanti, kiMbahunA bAhU U kRtya svakAmaSipadarzayanti, tato'nukUla sthAna vajanti ete hi prakArAH puruSavyAmohAya bhavantIti kAmazAstre prasiddhA, iti bhAvaH / / malam-sayAsaNehiM jogehiM ithio egayA nnimNtNti| eMyANi ceva se jINe pAsANi virUvabaibANi // 4 // chAyA- zayanAsanena yogyena striya ekadA nimaMtrayanti / etAni caiva sa jAnIyAt pAzAn virUparUpAn // 4 // ___ anvayArthaH-(gayA) ekadA-kadAcit (itthIo) striyaH (joggehi) yogyaH upabhogayogyaiH (sayaNAsaNehi) zayanAzanena (nimaMtaMti) nimaMtrayanti sAdhum yAMdhane kA bahAnA karatI haiM / zarIra ke nimna bhAga ko unheM dikhalAtI haiM / bhujAeM UMcI karake aura apanI kAMkheM dikhalAkara anukUla sthAna meM jAtI haiM // 3 // zabdArtha-'egayA-ekadA' kisI samaya 'ithio-striyaH' striyoM 'jogehi-yogyena' upabhoga karane yogya 'sayaNAsaNehi-zayanAsanaiH' palaMga aura Asana AdikA upabhoga karane ke liye 'NimaMtati-nimaMtrayanti' 'sAdhuko AmaMtraNa detI hai paraMtu 'se-saH' vaha sAdhu 'eyANietAni' inhIM saba bAtoM ko 'virUvarUvANi-virUparUpAn' aneka prakAra ke 'pAsANi-pAzAn' pAzavandhana 'jANe-jAnIyAt' jAne // 4 // ... anvayArtha--kabhI kabhI striyAM upabhoga ke yogya zAyyA (vichaunA) aura Asana ke lie sAdhu ko AmaMtrita karatI haiM, parantu sAdhu una zarayA AsanoM kI vividha prakAra ke karmoM kA bandhana samajhe // 4 // vAra kIdhuM karIne pharI ThIka karavAne TaeNga kare che, potAnA zarIranA adhe bhAgane batAvIne tathA kaI paNa bahAne bhujAo UMcI karIne bane bagale batAvIne sAdhunI kAmavAsanAne pradIpta karavA prayatna kare che. AvA ___evar-'egayA-ekadA' / samaye 'ithio-striyaH' zriyo 'jogehi -yogyena' Guin 421 // yeya 'sayaNAsaNehi-zayanAsanaiH' 5 ane mAsana vigere San B21 // mATe 'NimaMtati-nimaMtrayanti' sAdhune mAtra 42 - 52'tu 'se-saH' sAdhu 'eyANi-etAni' sA tamAma pAtAne 'virUvarUvANi -virUparUpAn' bhane 42na 'pAsANi-pAzAn' pAza mandhanAne 'jANebAnIyAt' sabhala . // 4 // sUvA-koI koI vakhata sio upagane cogya zA ane zAsanane svIkAra karavAne mATe sAdhune Agraha kare che, paraMtu te za3 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 . .. sUtrakRtAGgasUtra parantu 'se' sa sAdhuH (eyANi) etAni-zayanAsanAdIni (visvarUvANi) virU. parUpAnanekapakArakAn (pAsANi) pAzAn (jANe) jAnIyAt iti ||4|| . TIkA-'egayA' ekadA ekasmin kAle deze ca ekAntadezakAlAdau / 'sayaNAsaNehi' zayanA''sanaiH, zayanaM zayyA paryakAdikam / AsanaM rUparicchadasopadhAnasa vitAnamAsanam / tai:-punaH punaH, 'joragehi yogyaiH tatkAlocitopabhogayogyeH 'dugyaphenasamA zayyA' ityukteH / 'itthIo' triya-kAminyaH 'NimaMtati' nimaMtrayanti-prArthayanti sAdhum / 'se' sa sAdhuH paramArthadarzI 'eyANi' etAni-zayanA''sananimaMtraNAdIni 'vikhvarUpANi-nirUparUpAn-anekAkArakAna 'pAsANi' pAzAn strIsaMbaMdhakAriNaH / 'jANe' jaaniiyaaditi| -- / ___ ayaM bhAvaH-striyo hi mAyaH bhAsannavastugrAhiNyo bhavanti, lavAdivat / TIkArtha--kisI samaya aura kisI jagaha yA ekAnta dezakAla meM striyAM sAdhu ko upabhoga ke yogya zayyA (vichaunA) evaM Asana ke liye pArthanA karatI haiN| paryaDA palaMga Adi zayyA kahalAte haiM aura Asana vaha hai jisa para vistara vichA ho, takiyA lagA ho aura Upara se caMdovA lagA ho kahA jAtA hai ki zayyA dugdhaphena ke sadRza hotI hai / kintu sAdhu ko samajha lenA cAhie ki zayana Asana Adi ke liye jonimaMtraNa hai so sAdhu ko phaMsAne ke lie nAnAprakAra ke jAla haiN| tAtparya yaha hai striyAM prAyaH samIpavartI vastu ko hI latA ke samAna grahaNa karatI haiN| jaise latA Adi samIpavartI ko hI pariveSTita karatI tathA Asanone vividha prakAranA karmonA banthanarUpa samajIne sAdhue temane asvIkAra karavuM joIe, 54 . . TIkArtha-kyAreka keI ekAnta sthAnamAM strio keI suMdara zamyA bichAvIne athavA Asana gaThavIne teno upabhoga karavAne mATe sAdhune vinave che. zayana karavAne mATe palaMga athavA khATalA para bichAvela bichAnAne zastra kahe che. besavAne mATe pAtharaNuM, gAdI Adi pAtharIne, pAchaLa takiye goThavIne tathA upara caMdare tANune je besavA mATenI vyavasthA karAya che tene Asana kahe che te zayyA dUdhanA phINa jevI hoya che. paraMtu sAdhue samajI levuM joIe ke zayyA, Asana AdinA upaga mATenI strionI te prArthanAo te temane saMyamanA mArgethI bhraSTa karavAnI kapaTa jALa ja che. * ' jemalatA samIpavartI vastune ja vIMTaLAI jAya che, e ja pramANe Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam yathA latAdayaH svasamIpavartinameva bhajante na dUravartitaH tathaiva striyopi / taduktam 'sambhameva yuvatirbhajate manuSyaM vidyAvihInamakulInamasaMskRtaM vA / prAyeNa bhUmipatayaH pramadA latAzca yA pArzvato vasati taM pariveSTayanti // 1 // ' api ca--ave vA nibaM vA anbhAsaguNeNa Aruhai vallI / evaM isthibho vi ya jaM AsannaM tamiccheti // 1 // ' chAyA--bhAnaM vA nimvaM vA abhyAsaguNena Arohati vallI / evaM striyopi ca ya Asannastamicchanti // 1 // 'natA rUpaM parIkSante nAsAM varasi saMsthitiH / ' surUpaM vA virUpaM vA pumAnityeva bhujyate // 1 // haiM, daravartI ko nahIM, usI prakAra striyAM bhii| kahA bhI hai-- ___'taruNI strI samIpavartI puruSa ko hI levana karatI hai, cAhe vaha vidyAvihIna ho, kulahIna ho yA saMskArahIna ho / yaha ThIka hI hai kyoMki rAjA, ramaNI aura latA usI ko gherate haiM jo unake pAsa meM rahatA hai| aura kahA bhI hai___ 'cAhe Ama ho, cAhe nIma, vela usI kA Azraya letI hai jo usake nikaTa ho / yahI bAta striyoM ke viSaya meM bhI hai / ve bhI usI kI icchA karatI haiM jo unake samIpa rahatA ho| 'thetriyAM na to rUpa ko dekhatI haiM aura na vaya (avasthA) kAhI vicAra karatI haiN| puruSa cAhe sundara ho yA asundara, ve puruSa hone ke kAraNa hI usakA paribhoga karatI haiM // ' strio paNa pitAnI kAmavAsanA saMtoSavA mATe samIpavartI purUSanuM ja sevana kare che. kahyuM paNa che ke- taruNa stri samIpavatI purUSanuM ja sevana kare che. te vidyAvihIna, kuLahIna athavA saMskArahIna hoya te paNa tenI paravA karyA vinA tenI sAthe kAmaga seve che. kahyuM paNa che ke "rAjA ramaNa ane latA temane ja gherI le che ke jeo temanI pAse ja rahetA hoya che." jema latA pitAnI samIpamAM rahetA vRkSane AdhAra letI vakhate tenI jAti Adino vicAra karyA vinA AMbe, lImaDA vagere koIpaNa samIpavartA vRkSane Azraya le che, e ja pramANe strio paNa pitAnI samIpamAM rahelA puruSanI ja IcchA kare che. teo tenA rUpa, vaya Adine vicAra karatI nathI. bhale te suMdara hoya ke asuMdara hoya, paraMtu puruSa hevAne kAraNe ja teo tene pariga kare che.' 90 27 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre - gAvastRNAmivAraNye mArthayanti navaM navam ityaadi| tadevaMbhUtAH striyaH iti samyag jJAtvA sAdhuH tAmiH saha saMbandhaM naiva kuryAt / 'yataH strINAM saMvandhaH sarvathA duSparihAryoM bhavati / taduktas 'jaM icchasi ghettuM jai puci taM AmiseNa giNhAhi / AmisapAsanibaddho kAhii kajja azajaM vA // 1 // ' chAyA--pamicchasi grahItuM yadi pUrva mAmiSeNa gRhANa / . AmipapAzanivaddhaH kariSyati kAryasakArya vA // yathA vadhikA sAmiSaraDizena matsyAdikaM parigRtaM vyApAdayati tathemAH vAmanayanAH valguhAsasevAdibhiH puruSaM pArityA raktaM naraM niSpIDayanti / ataH svahitamicchatA dUrata eva tyAjyAH vAmanayanAH iti // 4 // .. 'jaise gAe naye lathe ghAsa kI abhilASA karatI haiM, usI prakAra striyAM bhI naye naye puruSa kI kAmanA karatI haiN|' : striyoM kI aisI prakRti ko sampanna prakAra se samajhakara sAdhu unake sAtha sambandha sthApita na kare, kyoMki striyoM ke saMsarga se bacanA bahuta * kaThina hotA hai| kahA bhI hai'. yadi tuma tripoM se koI vastu ahaNa karanA cAhate ho to use bhAsiSa samajho arthAt lubhAne vAlI bastu samajho usake pAza meM phaMsA huA puruSa kArya aura akArya lakSI kucha kara baiThatA hai| jaile vadhika (macchImAra) mAhamukta baDiza se matsya Adi ko pakaDakara use mAra DAlatA hai, usI prakAra ye striyAM dilAsa, hAsa sevA Adi ke dvArA purupa ko apane pAza meM phaMsA kara anurakta bane hue usa jevI rIte gAya navAM navAM ghAsanI abhilASA kare che, e ja pramANe ei paNa navA navA puruSanI kAmanA kare che. strione A prakArane svabhAva hoya che. e vAtane samajI laIne sAdhue temane saMparka rAkha joIe nahIM, kAraNa ke temanA saMsarmathI saMyamanuM pAlana karavuM kaThaNa thaI laya che. yu 55 hai jo tame strionI pAsethI koI vastune grahaNa karavA icchatA he, te tene AmiSa (mAMsanA jevI tyAga karavA lAyaka). lalacAvanArI samaje. tenA pAzamAM phasAyelo mANasa kArya ane akArya samajavAno viveka gumAvI bese che, jevI rIte mAchImAra mAMrasayukta jALa Adi vaDe masTa Adine pakaDIne temane mArI nAkhe che, e ja pramANe strio vilAsa, hAsa, sevA Adi Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 2113 mUtram - no tAsu caMkkhu saMdhejI nauvi ya sAhasaM samabhijANe / No sahiyavi viharejA ekseppA surakoi hoI // 5 // chAyA--na tAlu cakSuH saMdadhyAt nApi ca sAhasaM samabhijAnIyAt / na sahitopi viharet evamAtmA surakSito bhavati // 5 // anvayArthaH -- (tAsu ) tAsu aty (era) cakSutra (no) na ( saMghejjA ) saMdadhyAtUna saMyojayeda (novi ya) nApi ca (sAhasaM samabhijANe ) sAhasaM samabhiH jAnIyAt - sAhasana kAryakaraNaM utpArthanayA pratipadyeta naiva (sahiyaM vi) sahitopi - tayA ( No viharejjA) no viren= grAmAdgrAmAntaram ( evaM ) evamuparoktaprakAreNa (appA) AtmA - svakIyaH (surakkhiyoM hoi) surakSito bhavati - asaMyamebhya iti // 5 // puruSa ko cUsa letI haiM / ataeva jo apanA hita cAhatA hai use dUra se hI striyoM kA tyAga kara denA ucita hai || 4 || zabdArtha - 'tAsu-tAsu' una striyoM para 'cakkhU - cakSuH' AMkha 'nosaMdhejA - na saMddhyAt' na lagAve 'no viya- nApi ca' tathA unake sAtha 'sAhasaM samabhijANe - sAhasaM samabhijAnIyAt kukarma karane ke liye bhI saMmati na deveM' 'sahiyaM vi-sahito'pi unake sAtha 'No viharejjA-no viharet' grAma Adi jAne ke liye vihAra na kare 'evaM - evam' isa prakAra 'appA - AtmA' sAdhu kA AtmA 'surakkhiyo hoi - surakSito bhavati' asaMyama se surakSita rahatA hai | 5 // anvayArtha - sAdhu striyoM para dRSTi na DAle yA unake netra se apane netra na milAveM na usake kahane para koI akArya kare na usake sAtha.. vihAra kare / isI prakAra se AtmA surakSita hotA hai ||5|| dvArA purUSane peAtAnA pAzamAM ksrAvIne anurakta banelA te purUSane cUsI le che--tenA zIlanuM skhalana karAve che. tethI je kASTha purUSa pAtAnu hita cAhatA hoya teNe strIethI dUra ja rahevuM joIe. 54) zabdArtha -'tAsu-tAsu' me striye 52 'cakkhU - cakSuH' yA 'no saMghejjA -na saMdadhyAt' sagAve nahIM 'no vi ya-nA pica' tathA telInI sAthai 'sAhasaM sama bhijANe - bAisa samabhijAnIyAt ' ' 42vAnI saMbhatI pana yAye 'sahiya vi-sahito'vi' telInI sAthai 'No viharejjA - to viharet' gAbha vigere navA bhATe vihAra na 42ve. 'eva evam ' A rIte 'appA - AtmA' sAdhunA AtmA 'surakiyo hoI - surakSito bhavati' asaMyamathI surakSita rahe che. yA } Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryakatAnasUtre TIkA--'tAsu' tAmu-strISu 'no' naiva kathamapi 'cakkhu' cakSuH netram 'saMdhejjA' saMdadhyAt-saMyojayet kadAcidapi strIcakSupi sAnurAga svacakSuna nivezayet na pazyedityarthaH / yadi kaMdAcitprayojanaM bhavet tadApi avajJAvadeva sA nirIkSapIyA / taMduktam-- ___kArye'pISanmatimAn nirIkSate yopidaMgamasthirayo / asnigdhayAzAvajJayA chakupito'pi kupita ivaa||1||' 'novi ya' nApi ca 'sAhasaM samabhijANe' sAhasaM kukRtyakaraNam tadIyaprArthanayA samanujAnIyAt , svIkuryAt / yathA saMgrAmAvataraNamanIva dukhadAyi, tathA strIsako narakAdi duHkhAnAM kAraNaM bhavati / 'yo sahiyaM viharejjA' no sahito viharet TIkArtha--sAdhu ko cAhiye ki vaha kisI bhI strI kI dRSTi ke sAtha apanI dRSTi na milAve / kadAcit koI prayojana ho aura dekhanA hI paDe to avajJA kI dRSTi se hI dekhe / kahA bhI hai-'kArya' ityaadi| _ 'dhuddhimAn puruSa prayojana hone para strI ke zarIra ko dekhatA bhI hai to thoDI sI dera taka hI dekhanA hai aura vaha bhI asthira tathA anurAgahIna dRSTi se / vaha aisI avajJApUrNa dRSTi se dekhatA hai ki kupita na hone para bhI kupita sA pratIta hotA hai| sAdhu strI kI prArthanA para koI kukRtya karanA svIkAra na kre| jaise saMgrAma meM utaranA atyanta duHkhaprada hotA hai, usI prakAra strI kA sUtrAtha-sAdhuse rime| ta26 na012 55 37vI naye nahI. te -rInI daSTi sAthe pitAnI daSTi meLavavI joIe nahIM. teNe tenA kahevAthI 'ke akArya karavuM nahIM ane tenI sAthe vicaravuM joIe nahIM. A pramANe karavAthI ja tene AtmA surakSita rahe che. pAna - TIkartha-sAdhue kadI paNa keI strInI dRSTi sAthe pitAnI dRSTi meLavavI joIe nahIM. kadAca kaI prajanane kAraNe strI sAme najara karavI paDe, te upekSAnI duSTaye tenI sAme 'nye 4yuM para che hai-'kArya' yA vivekavAna puruSa ke prajanane kAraNe strInA zarIra para najara nAkhe che, tyAre paNa tenI sAme asthira ane anurAgahIna daSTithI ja dekhe che. te tenI sAme evI avajJApUrNa daSTie dekhe che ke kupita na hovA chatAM paNa kapita je lAge che." , sI game teTalI vinaMtI kare, te paNa sAdhue keI kukRtya karavAnuM kavIkAravuM joIe nahIM. jevI rIte saMgrAmamAM utaranArane atyanta dukhane Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparIpahanirUpaNam . 213 tathA naiva kadAcidapi strIbhiH sAkaM grAmAdau viharet / api zabdAt ekAsanastho'pi tayA saha na bhavet / yato mahApApaM sAdhUnAM strIbhiH saha saMbandha iti| taduktam 'mAtrA svastrA duhitrA vA na viviktAsano bhavet / balavAnindriyagromo vidvAMsamapi karpati // 1 // taptAGgArasamA nArI ghRtakumbhasamaH pumAn / tasmAt ghRtaM ca vahiM ca naikatra sthApayevudhaH // 1 // iti / saMga naraka Adi duHkhoM kA kAraNa hotA hai / isake atirikta sAdhu strI ke sAtha grAma Adi meM vihAra na kreN| 'api zabda se yaha sUcita hotA hai ki kabhI strI ke sAtha eka Asana para bhI na baitthe| sAdhuoM kA striyoM ke sAtha sambandha honA mahApApa kA kAraNa hai| kahA bhI hai-'bhASA svatA' ityAdi / ___'mAtA yahina aura putrI ke sAtha bhI ekAnta meM nahIM baiThanA cAhie, kyoMki indriyA~ balavAna hotI haiM aura ve vidvAna puruSa ko bhI AkarSita kara letI haiN| phira bhI 'taptAGgAra samA' ityaadi| - "nArI tape hue aMgAra ke samAna hai aura puruSa ghI ke ghaDe ke samAna hai| ataeva buddhimAn puruSa agni aura ghI ko eka hI sthAna para sthApita na kare / "anubhava kera paDe che, eja pramANe strInA saMgamAM anurakta thanAra puruSane narakAdinA dukhe veThavA paDe che. vaLI sAdhue strInI sAthe sAthe gAma AdimAM vicaravuM paNuM joIe nahIM teNe strInI sAthe eka Asana para besavuM joIe nahIM. sAdhuone strIonI sAthe saMbaMdha mahApApamAM kAraNabhUta bane che. kahyuM paNa che ke' 'mAtrA svanA' tyAha "sAdhue mAtA, putrI ke benanI sAthe paNa ekAntamAM besavuM joIe nahIM, kAraNa ke kAmavAsanA evI baLavAn vastu che ke te vidvAna puruSone paNa AvI zake che. vaLI evuM paNa kahyuM che ke 'taptAGgAra samA' ityAhi "nArI prajvalita aMgArA samAna che ane puruSa ghInA ghaDA saMmona che. tethI agni ane dhI samAna nArI ane puruSane samAgama bhAre anarthakArI samajavo joIe. buddhimAna puruSe A kAraNe strIne samAgama sevA joIe nahIM Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUvaMkRtAGgasUtre 'evamappA surakkhiyo hoi' evamAtmA surakSito bhavati-evam-anena strIsambandhena virahita AtmA sarvebhyo'pAyasthAnebhyaH surakSito bhavati / yataH sarvepAM pApAnAM sthAnam vanitA / ataH svahitavicchatA nareNa AsAM saMvandho dUrAdeva tyAjyo viSa. saMbandhavat iti 5 // mUlam-AmaMtiya utsaviyA bhizcu AyasA nimaMtaMti / eyANi cena se jINe hANi virUMvarUtrANi // 6 // chAyA--Amacya ucchrAyya bhikSumAtmanA nimantrayanti / etAMzcaiva sa jAnIyAt zabdAn virUparUpAn / / 6 / / isa prakAra jo AtmA strI ke lamparka se bacA rahatA hai, vahI saba burAiyoM se bacA rahatA hai kyoMki strI samasta pApoM kA sthAna hai| ataeva apanA hita cAhane vAle puruSa ko inakA sambandha, viSa sambandha kI bhAMti dUra se hI tyAga denA cAhie // 5 // ____ zabdArtha-'AmaMtiya-Ama' striyAM sAdhuko saMketa dekara arthAt maiM Apake pAsa abhuka lamaya AuMgI ityAdi prakAra se AmaMtraNa dekara 'ussavidhA-ucchrAra' aura aneka prakAra ke vArtAlApa se vizvAsa dekara ' bhidu-bhikSum' sAdhuko 'AyasA-AtmanA' apane sAtha loga bhogane ke liye nimaMtati-nilaMtrayanti prArthanA karate haiM ataH 'le-sa' vaha sAdhu 'eyANi sadANi-etAn zabdAn' strI saMbandhI ina zabdoM ko 'virUvarUvANi-vilparUpAn' aneka prakAra ke pAzabandhana ke sAmAna 'jANe-jAnIyAt ' samaje // 6 // A prakAre je AbhA strInA saMparkathI bacI zake che, eja AtmA badhA dethI mukta rahI zake che, kAraNa ke strI samasta pApanuM sthAna che. tethI AtmakalyANa cAhatA puruSoe strInA samAgamane viSa samAna gaNIne tenAthI dUra ja rahevuM joIe. pApA zahAtha - 'AmaMtiya-Amantrya' liyo sAdhune sahaita zane pati ApanI pAse amuka samaye AvIza vigere prakArathI AmaMtraNa ApIne piyA-uchAyya' mA bhane prazna pAtA vizvAsa navIna bhikkhu -bhikSum' sAdhuna 'AyasA-AtmanA' cAtAnI sAthe se lAsapA bhATe 'nimaMtati-nimantrayanti' prArthanA 42 che. 'se-saH' te sAdhu 'eyANi sadANietAn zabdAn' zrI samadhI / zaNhone 'virUvarUvANi-virUparUpAn' bhane prA2nA pA21 madhamanI rebha 'jANe-jAnIyAt' samare // 6 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparIpahanirUpAm 215 . . anvayArthaH--(AmaMtiya) AmaMtrya (ussaviyA) ucchrAyya-vizvAsasuHpAdha (AyasA) AtmanA-svakayA bhogaM kattuM (bhikkhu) bhikSu sAdhu (nimaMtaMti) nima trayanti-prArthayanti striyaH / (se) sA-sAdhuH (eyANi sadANi) etAn zabdAna (vilavarUvANi) virUparUpAn-anekamakArAn pAzavandhAniva (jANe) jAnIyAditi // 6 // TIkA-'AmaMtiya Amanya,-strI sAdhu saMketaM datvA arthagatyA'hamidAnImamuka. sthAnaM gamiSyAmi, bhavatA'pi tadAnIntatraiva Agantavyamiti svAbhimAyeNA''mannaNaM datvA / 'ustariya ucchrAyya-vizvAsamutpAdya vividhvaakyrcnaadinaa| 'AyasA' AtmanA-svakayA sahopabhogAya / 'nimaMti' nimantrayanti, nimantraNaM dadAti prArthayaMtIti yAvat / 'eyANi saddAgi' etAn zahAn-strI saMbandhinaH zabdAn zabdAdIn viSayAn / 'vilvarUpANi' virU5rUpAn--dividhaprakArAn 'se' saH sAdhuH yathA ime strI saMvaddhAH sarve'pi zabdAdayo viSayAH narakAdihetutvAdanartha___ anvayArtha--striyAM sAdhu ko AmaMtrita karake vizvAsa utpanna karake apane sAtha loga karane ke lie nimaMtrita karatI haiN| sAdhu isa prakAra ke zabdoM ko pAzabandha (jAla) salajhe // 6 // _____TIkArtha-strI lAdhu ko saMketa karake AmaMtraNa detI hai ki maiM aSa amuka sthAna para jaauuNgii| Apa bhI vahIM para A jaanaa| isa prakAra apane abhiprAya ke anusAra AmaMtraNa dekara vividha prakAra kI vAkya racanA dvArA vizvAza utpanna karatI hai aura phira apane sAtha upabhoga karane ke liye prArthanA karatI hai| strI saMbaMdhI ina zabdoM ko yA zabda Adi viSayoM ko sAdhu nAnA prakAra ke pArAbandhana samajhe / sAdhu ko samajhanA cAhiye ki strI saMbaMdhI sabhI zabdAdi viSaya narakAdi ke sutrArtha-strIo sAdhune AmaMtrita karIne, vizvAsa utpanna karIne, pitAnI sAthe bhega bhegavavAnI vinaMtI kare che. strinAM A prakAranAM vacanone sAdhuoe pAzabadha (jALa)rUpa samajavA. dA 1 TIkArtha-strI sAdhune saMketa dvArA evuM rAmajAve che ke huM amuka sthaLe jauM chuM tame paNa tyAM AvI pahoMcajo A prakAre AmaMtraNa daIne te vividha prakAranI vAkya racanA dvArA sAdhune potAnA pratye vizvAsa utpanna kare che. ane potAnI sAthe upabhoga karavAne vinave che strInA A zabdone athavA zabda Adi viSayane sAdhu e vividha prakAranA pAzavazvarUpa samajavA joIe. teNe e vAta barAbara samajI levI joIe ke strIsaMbaMdhI saghaLA zabdAdi viSaye narakAdi durgatinA kAraNabhUta hovAthI anarthanA mULa Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 sUtrakRtAGgasUtre mUlamiti zaparijJayA vijAnIyAt / vijJAya tAnda zabdAdIn strI saMbaddhAn pariharet / viSasaM mizritamiSTAnnavat iti / ete eva lalanA saMbaddhAH zabdAdayo narakapAzarUpAH / yathA vadhikapAzaviddho vanyaH pazuH klezamanu bhavati, tathA strIpAza yaMtritaH pumAn duHkhamanubhavati iti // 6 // mUlam - maNa baMdhaNehiM gegehiM kalaiNaviNIyasuvagasittA NaM / a maMjulAI bhAti ArNavayaMti bhinnakahAhiM // 7 // chAyA - mano bandhanairanekaiH karuNavinItamupakasya khalla | atha maMjuLAni bhASante AjJApayanti bhinnakathAbhiH // 7 // kAraNa hone se anartha ke mUla haiM, aisA jJaparijJA se jAnakara pratyAkhyAna parijJA se viSamiThe moThe anna ke samAna unakA tyAga kare | yaha strI saMbaMdhI zabdAdiviSaya naraka pAzarUpa haiM | jaise vadhika ke pAza meM baddha- pazu kleza kA anubhava karatA hai, usI prakAra strI ke phaMde meM paDA huA puruSa duHkha kA anubhava karatA hai // 6 // zabdArtha -- 'gehiM - anekaiH' aneka prakAra ke 'maNarSaNehiM manoba FaneH' manako AkarSIta karanevAle upAyoM ke dvArA tathA 'phaluNaviNIyamuvagasittANaM- karuNavinItamupakasya khalu' karuNotpAdaka vAkya se evaM vinIta bhAva se sAdhu ke pAsa Akara 'aTu maMjulAI bhArati-atha maMjulAni -bhASante' madhura bhASaNa karatI hai 'bhinna kahAhiM - bhinna kathAbhiH aura kAmasaMbandhI kathAoM ke dvArA 'ANavayaMti - AjJApayanti' sAMdhuko vilAsa karane ke liye AjJA detI hai // 7 // che. A vAta parikSAthI jANIne pratyAkhyAna parijJA vaDe; viSamizrita anna samAna temane tyAga karave joIe A srIsa badhI zakhvAdri viSaye narakapAza rUpa che. jevI rIte pAradhInI jALamAM ma"dhAyela pazu- kaleza anubhave e; eja pramANe strInA phaMdAmAM phasAyele puruSa paNu duHkhane anubhava kare che. 6 zabdArtha-'Negehi-anekaiH' bhane ajharanA 'maNavaMdhaNehiM - manovandhanaiH' bhanane smArSIta'zvAvANA upAyoM dvArA tathA 'kalugaviNIyamuvagasittA NaM karuNavinItamupakasya khalu' 33yA0424 vArDayothI tathA vinItabhAvathI sAdhunI pAse bhAvIne 'adu maMjuLAI bhAti - atha maMjulAni bhASanve' bhadhura bhASaNa ure che. 'bhinnakahAhiMminakathAbhiH tebha abha saMdhI prathAo dvArA ' ANavayaMti - AjJApayanti' sAdhune vilAsa karavAnI AjJA Ape che. utt Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArtha vodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 stroparIpahanirUpaNam 217 anvayArtha:--(rogehi) anesa (maNabaMdhaNehi) manobandhana manohArakairupAyaiH(kallaNaviNIyasuvagasittA NaM) karuNavinIta ekarUya-karuNotpAdakavAkyena vinamrabhAvena sAdhusamIpamAgatya khalu (adu majulAI bhAsaMti) atha maMjulAni bhASante (bhinnakahAdi) bhinnakathAbhiH-kAmarsanandhivacanaprakAreNa (ANavayaMti) AjJApayanti -vilasitumiti // 7 // TIkA--'Negehi anekai 'maNavaMdhaNehi manovandhanaiH, mano vadhyate yaiH prakAraiH tAni bhalovandhanAni, pNjulvcnaa'paaNgdrshnaaN'amtynggdrshnaadiini| taduktam 'NAha ! piya ! kaMta! sAthiya ! dAya ! jiyAgo tuma yaha ! piosi / jIe jIyAmi ahaM pahurasi taM me sarIrasta // 1 // chAyA--nAtha kAnta miya svAmin dayita jIvAt tvaM mama piyo'si / jIvati jIvAmi ahaM prathurasi tva se zarIrasya // 1 // he nAtha ! mama zarIrarakSaka ! he priya ! ma netrAbhirAma ! he kAnta ! mamAbhilapitavastudAyaka! he svAmin rakSaka ! he dayita ! mamopari sarvathA dayAkAraka! anvayArtha--striyoM mana ko baddha karane vAle aneka upAyoM le karuNa evaM vinIta vacana bolakara sabhISa AtI haiM aura madhura bhASaNa karanI haiN| kAmotpAdaka nAnA prakAra ke vacanoM le vilAsa karane ke lie kahatI haiN||7|| sArtha--jilake dvArA ina baddha ho jAya aise madhura vacana, kaTAkSa, aMgopAMgoM kA darzana Adi manovandhana kahalAte haiM / kahA bhI hai'nAha' ityaadi| he nAtha ! arthAta mere zarIra ke rakSaka! he he nizakAnta ! arthAt mujhe lalacAhI vastu pradAna karane vAle ! he svAmin ! he dyit| sUtrArtha-strIo manane mohita karanArA aneka upAyane tathA karUNa ane vinIta vacanano prayoga karIne mIThI mIThI vAta karIne sAdhune bharamAve che. vividha prakAranA kAmotpAdaka vacane vaDe te sAdhune kAma bhego pratye kheMcavAno prayatna kare che. zALA TIkArtha-jenA dvArA mana baddha-mohita thaI jAya evAM madhura vacana, kaTAkSa ane aMgopAMgonA pradarzanane sanabandhana kahe che. kahyuM paNa che ke 'nAha' tyAdi teo kahe che- he nAtha! (eTale ke mArA zarIranA rakSaka) he priya! Anta ! (bhane manazamatI paratu mahAna 42 / 21), svAmin ! 8 hyit/(mArA para dayA rAkhanAra) tame ja mArA jIvanano AdhAra che. tamArA sU0 28 / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre tvaM mama jIvAt-jovitAdapi miyA'si, tvapi jIvatyevAha jIvAmi tvameva mama zarIrasya prabhurasi // 1 // ityAdi / anekapakArakamadhurAlApAdipaJcaH sakaruNam / 'uvagasittANaM' upakasya upasaMzliSpa, 'samma gatau iti dhAtoH 'upa' upasarge kyApratyayasya lyapi upakasyeti rUpam sAdhoH samIpamAgatyetyarthaH 'adu' atha 'maMjulAI' maMjulAni manojJa nAnAvidhavacanAni / 'mAsaMti' bhASante / taduktam 'mitamahuraribhiya jaMpillaehi IsI kaDakkhahaliehi / savigArehi varAga hiyayaM pihiyaM mayacchoe / / 2 / / chAyA--mitamadhurariSitajalpitarI parasTAkSahamitaH / savikArairdazakaM hRdayaM pihitaM mRgAkSyA // 2 // iti / tathA-'bhinna kahAhi bhinna kathAmiH rahasyakathanaH maithunasaMbaddhavayanaiH yatInAM cittamAkRSya taM maithunakaraNAya 'ANatyaMti' AjJApayanti-kulArge pravarta panti / yathA svavazavartIdAsaH svasyAjJAmAtreNa kArya zubhamazubhaM vA karoti tathA svAjJAvazavartinamavagatya yatimapi pavartayati kukRtya karaNAyeti mAnaH // 7 // arthAt mere Upara pUrNa dayA rakhane vAle ! tumhAre jIvita rahane para hI maiM jIvita huuN| tumhIM mere zarIra ke svAmI ho|' isa prakAra ke aneka ladhura vacana kAhakara aura khatrIpartinI hokara mIThI mIThI bAteM karatI haiN| kahA lI hai| 'mita ladhura' ityaadi| - 'mRgAkSI ne parimita evaM madhura AlApoM le tathA kaTAkSa aura manda haeNsI Adi vikAroM le puruSa ke tuccha hRdaya ko hAMka diyA hai| striyAM maithuna saMbandhI vacanoM sAdhu ke ditta ko apanI ora AkarSita karatI haiM aura maithuna karane kI AjJA detI haiM, use kumArga meM mavRtta karatI haiN| tAtparya yaha hai ki 'jai apane adhIna meM rahA huA dAsa apanI vinA huM jIvI zakuM tema nathI. tame ja mArA zarIranA svAmI che." A prakAranA aneka vacane kahIne tathA mIThI mIThI vAto karIne te tene sayabhathI bhraSTa re . yuM 55 che -'mitamadhura' tyAha mRgAkSIe parimita ane madhura AlApa vaDe tathA kaTAkSo ane manda hAsya Adi vikAre vaDe puruSanA tucha hRdayane DhAMkI dIdhuM che. strio maiithuna viSayaka vAte vaDe sAdhunA cittane potAnI tarapha AkarSe che, ane saithuna sevavAnI preraNA ApIne tene kumArgamAM pravRtta kare che. A kathanane bhAvArtha e che ke jevI rIte gulAmanI pAse tene Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 afaltant pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISaha nirUpaNam api ca mUlam -sIhaM jahA va kuNimeNaM nivbhayamegaM caraMti pAsaNaM / eviritheADa baMdhati saMvuDaM egatiyamaNagAraM // 8 // chAyA - siMhaM yathA mAMsena nirbhayamekacaraM pAzena / evaM striyo badhnanti saMvRta mekatayamanagaram // 8 // anvayArtha:-- (jahA) yathA (niyaM) nirbhayaM gatamayaM (emacaraMti) ekacaram (sI) siMham (kuNimeNaM) mAMsena - mAsaM datvA ( pAseNaM) pAzena galatrAdinA (dhati) araa adhikAH ( evaM ) evaM tathaiva (itthiyAu) striyaH (saMburDa) saMhRtaM == AjJA ke anusAra acchA yA burA kArya karatA hai, usI prakAra striyAM sAdhu ko apane adhIna huA jAnakara use kukarma karane meM pravRtta karatI haiM // 7 // zabdArtha -'jahA - yathA' jaise niSbhayaM nirbhayam' bhayarahita 'egaca raMti - ekacaram' akelA hI vicaranevAle 'sIhaM - siMham' siMhako 'kuNimeNaM - mAMsena' mAMsa dekara ' pAle-pAzena' pAzake dvArA ' baMdhaMti vaghnanti' vadhakajana pakaDa lete hai-' evaM - evam' usI prakAra 'isthiyAustriya:' striyAM 'saMburDa - 'saMvRttam ' mana vacana aura kAyase gupta aiseM aura 'egalayaM - ekatikaM' ekAkI 'aNagAraM - anagAram' sAdhuko 'baMdhaMtighananti' apane hAvabhAvarUpI pAzase bAMdha letI haiM ||8|| anvayArtha - jaise nirbhaya aura ekAkI vicaraNa karane vAle siMha ko mAMsa se lubhAkara zikArI pAza meM bAMdha lete haiM usI prakAra striyoM saMvarayukta arthAt mana vacana evaM kAya se gupta, ekAkI anagAra ko pha~sA letI haiM // 8 // 1 - 216 mAlika sAru athavA narasu` kAma karAvI zake che, eja pramANe strI sAdhune peAtAne AdhIna thayelA jAzuIne tene kukama karavAmAM pravRtta kare 111911 zabdArtha -'jahA-yathA' prema 'nivbhayaM nirbhayam' layathI rahita bhane 'ega carati - ekacaram' meso na viyaravAvANA 'sIhaM - siMham' siMhane 'kuNi meNamAMsena' bhAMsa sAthIne 'pAtreNa-pAzena' pAza dvArA 'vaidhati - badhnanti' shitthaariiye| thaDI se che 'evaM - evam rIte 'itthiyAu - tripaH' khiyeo 'saMvuDaM - saMvRtam' bhana vayana bhane ayathI gupta sevA bhane ' egatayaM egatikaM' meusA sevA 'aNagAraM - anagAram' sAdhune 'baMdhati - badhnanti' potAnA DAvabhAva 3yI pAzathI khAMdhI le che. 58mAM sUtrA--jevI rIte nirbhaya ane ekalA vicaratA sihune mAMsa vaDe lalacAvIne zikArI pAzamAM khAdhI le che, eja pramANe aie paNa sA~varayukta-mana, vacana ane kAyaguptithI yukta ekAkI sAdhune phasAvI le che. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 sUtrakRnAgasUtre manovAka kAyaguptamapi sAdhum (egatayaM) ekatiya sekAzinam (aNagAraM) anagAraM sAdhu badhnanti vicitrahAvabhAvena triya iti ||8|| TIkA--'jahA' yathA 'nimaya' nirbhayam-svabhAvato bhayarahitamapi 'sIha' siMha vanarAjas 'kuNimeNaM' mAMsena-mAsaM datvA 'pAseNaM' pAzena 'baMdhati' badhnAti vadhikaH, vaddhvA cA'nekaprakAreNa pIDAM dadAti / evaM' evayevaM prakAreNa 'isthiyAu' striyaH badhnanti svavazaM kurvanti, saMjuDaM' saMvRtam-prazamamanovAkkAyayogayuktaM 'ekatayaM' ekAkinaM munirAja 'aNagAI' anagAraM sAdhum yadA saMhatto'pi manovAkkAyaiH guptopi sAdhuH strINAM vazamupayAti, tadA kA kathA asaMvRtAnAmitareSAm / etAvatA strINAmatisAmarthya pradarzitam / anye ca parIpahAH yathA kathaMcit jetuM zakyA api kintu strI pIpahaH duHkhena jetuM zakyate iti dhvanitam iti // 8 // TIkArtha--jaile svabhAva se hI nirbhaya aura isa kAraNa ekAkI vicaraNa karane vAle vanarAja siMha ko mAla dezara zikSArI bandhana meM bAMdha lete haiM aura bAMdhakara aneka pIDAe~ dete haiM, halI prakAra striyA~ mana vacana kAya ko gopana kara rakhane vAle ekAkImuni ko apane bandhana meM phaMsA letI haiN| ____jaba apane mana vacana aura kAya ko vazIkRta kara lene vAlA sAdhu bhI striyoM ke bazIyUna ho jAtA hai lo andha asaMvRta (gRhasthajanoM) kA - to kahanA hI kyA hai ? isa kathana ke dvArA striyoM ke sAmarthya kA ati"zaya pradarzita kiyA gayA hai aura yaha bhI sUcita kiyA gayA hai ki anya parISaha to kisI prakAra lahana bhI kiye jA sakate haiM magara strI parISaha ko jItanA atyanta kaThina hai // 8 // TIkA-siMha nirbhaya hovAne kAraNe vanamAM ekale vicaraNa karyA karate heya che. evA vanarAja siMhane mAMsa vaDe lalacAvIne zikArI jALamAM phasAve che, ane temAM phasAyelA siMhane aneka prakAre pIDA pahoMcADe che, eja pramANe mana, vacana ane kAyamutithI yukta, ekAkI munine strI hAsya, kaTAkSa Adi pUrvokta upAyo dvArA pitAnA phaMdAmAM phasAve che. je potAnA mana, vacana ane kAyAne vaza rAkhanArA sAdhu paNa strIonA mehapAzamAM phasAI jAya che, te anya asaMvRta (vratarahita) puruSonI to vAta ja zI karavI ! A kathana dvArA sUtrakAre strIonA sAmarthyanI atizayatA pragaTa karI che, ane e vAta sucita karI che ke anya parISahone te kaI paNa rIte sahana paNa karI zakAya che, paNa strI parISahene jItavAnuM kArya ghaNuM ja muzkela che. 8 : - Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 khIparIpahanirUpaNam 21 mUlam ahaM tatthe ghugo NamayaMti rahakArova gomi ANupubIe / baddhe mie va pAleNaM paMdaMte viNa mukhae tAhe // 9 // chAyA--atha tatra punarnamayanti rathakAra iva nemi maanupuuyaa| baddho mRga isa pAzena rUpandayAno'pi na sucyate tasmAt // 9 // andayArtha:--(rahakAro) rathakAraH (ANupunIe) AnupU- kramaza: (NemiM va) nelibhiva cakravAhyabhramirUpam (aha) atha (tastha) satra svAbhipretakAryakaraNe (gamayaMti) namayanti (pAseNaM) pAzena (baDhe) baddhaH (mie va) mRga ina (phaMdate vi) spandaSAnopi mokSArtham (sAhe) tasmAna (Na ghuccai) na mucyate-bhukto na bhavatIti / / 9 // zabdArtha--'rahakArI--mayakAra:' rama banAne vAlA 'ANupuchIeAnanyA' kramapUrvaka 'mi-nemimivajaha veSi-caka konabhAtA hai isI prakAra striyAM sAdhuko 'aha-matha' apane vaza meM karane ke pazcAt 'tattha-tatra' apane icchitta kArya karAne meM Namoca-damayana' jhujhA letI hai 'pAseNaM-pAzena' pAzale baddhe-'paddhaH' kaMdhA huA sAdhu-lie va-mRgAva' mRgake samAna phaMdate vi-spandamAlopi' pAzale chuTane ke liye prayatna karatA huA bhI 'tAhe-tasmAt' ullale 'jamuccae-na luccale' nahIM chUTatA hai|9| ___anvayArtha-jaile rathakAra (sudhAra) kramazaH nemi ko namAtA hai, usI prakAra nAriyAM sAdhu ko apane adhIna kara letI haiN| tatpazcAt vaha sAdhu pArASaddha svaiga jaisA chuTakArA pAne ke liye phar3aphar3AlA huA bhI chuTakArA nahIM pAtA // 2 // zahAtha-rahakAro-sthakAraH' 25 manApAvANI ANupuvIe-AnupUA' ma 4 Nemika-mimiva' ma nebhI () yane nabhAve che, meka zata miyo sAdhu 'aha-atha' pAtAne 12 ryA 5chI 'tattha -tatra' potAnI 42ch| prabhA nA 4Aya 4211vAmA 'NamayaMti-namayanti' nabhAvI che. 'pAstreNaM-pAzena' pAzathI 'baddhe-baddha.' paaye| sAdhu 'mie va-mRga iva' bhRgasAnIbha phaIte vi -spandamAno'pi' pAzathI chuutt| mATe prayatna 42 DApA chatai 5 'tAhetasmAt' te pAza mayatathI 'Na muccai-la mucyate' chUTatA nathI / sUtrArtha-jevI rIte rathakAra (suthAra) dhIme dhIme nemine paiDAnI vATane) namAvIne piDA para caDAvI de che, e ja pramANe jio paNa dhIre dhIre sAdhune pitAne adhIna karI le che. jevI rIte jALamAM baMdhAyeluM mRga temAthI chUTavA mATe game teTalA taraphaDiyAM mAravA chatAM chUTI zakatuM nathI e ja pramANe sAdhu paNa tenA phaMdAmAMthI chUTI zakatuM nathI. lA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 sUtrakRtAGgo bhuktvA-yathA vipamizritapAyasabhojI pazcAtApa karoti tadvat (evaM) evameva (vivegamAdAya) vivekamAdAya (ipie) dravyo muktigamanayogyaH tasmin (saMvAsa) saMbAsA strI saMbandhaH (navi kapae) nApi kalpate samIcIno na bhavatIti bhAvaH // 10 // TIkA-aha' atha 'se' asau sAdhuH strIpAzaniyaMtritaH san pratidinaM klezamanubhavan ' ecchA' pazcAt 'aNuturaI' anutapyate pazcAttApaM kroti| yathA kuTumbe niyantritAlAm, etAdRzaM dusamanazyameva bhvti| parivArakRte pApamizritaM karma kurvan pApalipTo duHkhamanati / uktaMca 'mayA parijanasyA kRtaM karma sudAruNam / ekAzI tela daho'haM hArate phala pANinaH // 1 // evaM sa sAdhurI pritpyte| TIkArtha--strI ke jAla meM par3A huA vaha sAdhu pratidina kleza kA anubhava karatA huA pazcAtApa karatA hai| jo jo loga kuTumba rUpI jAla meM paDe haiM unheM nAnA prakAra ke dukhoM ko avazya hI bhugatanA paDatA hai| parivAra ke lie pApamaya karma karane vAlA svayaM pApa le lipta hotA hai aura bhaviSya meM bhI use duHkhoM kSA bhAnI honA paDatA hai| kahA bhI hai- mayA' ityaadi| __'maiMne parijanoM ke liye nUra se krUra kareM ziye, magara Aja maiM akelA hI saMtapta ho rahA huuN| jinhoMne mere una pApa kAryoM se saMgRhIta vastu kA phala bhogA thA ve saba cale gaye !' isa prakAra vaha sAdhu bhI pazcAttApa karatA hai| tathyane hadayamAM utArIne mokSagamananI abhilASA rAkhatA sAdhue strIonI sAthe nivAsa kara joIe nahIM 1. TIkArtha-strInI jALamAM phasAyelo te sAdhu parivArane nimitte pratidina kalezane anubhava karate rahe che, te kAraNe saMyamathI bhraSTa thavA mATe tene pazcAttApa thAya che. je leke kuTuMbanI sAthe rahe che temane vividha rakhAna anubhava kare paDe che. parivArane nimitte pApakarma sevanAro puruSa pote ja pApathI lipta thAya che. ane bhaviSyamAM paNa tene duHkhanA bhAgIdAra banavuM 5. cha. 4hyu 54 che 3-'mayA' tyA meM parijanone mATe ramAM kUra karmonuM sevana karyuM, paraMtu Aje huM ekale ja saMtApano anubhava karI rahyo chuM. jemaNe mAAM te pApakarmo dvArA upArjita vastuonuM phaLa bhegavyuM hatuM teo badhAM cAlyA gayA A rIte sAdhu paNa pazcAttApa kare che. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparIpahanirUpam 225 yathA 'visamisa' vipamizritam / 'pAyasaM bhoccA va pAyasaM kSIrapAcitamannaM khIra iti lokamasiddhaM bhuktveva / yathA kadhidviSamilitaM pAyasaM bhuktvA viSavegA''kulitaH anutapyate yathA mayA pApena sAMprataiSiNA sukharasikatayA bhaviSpadaviSAkikamavabhUtaM bhojanamAsvAditaM tathaiva tvamapi putrapautraduhitajAmAtRkalatrana bhrAtRzvazurazvabhU bhAgineyAdInAM bhojanapariNayanAlaMkArajAtakarmamRtakakarmavyAdhicikitsAcintAkulo'pagatasvazarIrakartavyaH pranaSTaihikAmudhimakAnuSThAno'harnizaM tadvayApArAkulitamatiH paritapyase pazcAttapyase tdnumriyse| tathA-strIparivArAdicintayA cintito jaile koI vivekazkila manuSya viSamizrita khIra khAkara aura bAda meM viSa ke vega se Akusa vyAkula hokara santApa karatA hai ki hAya ! maiM kaisA mUDha huuN| maiMne vartamAnakAlIna sukha kA vicAra kiyA aura bhaviSya meM hone vAle usake duSpariNAma kI upekSA kI / ilI prakAra tuma bhI putra pautra putrI jAmAtA pasnI nAtI bhAI zvazura sAsU evaM bhAginetha (ANajA) Adi ke bhojanAdhivAha, alaMkAra, jAtakarma, mRtakakarma dhImArI kI cikitsA Adi le vyAkulacitta ho rahe ho, apane zarIra saMbaMdhI kAryoM ko bhI bhUla baiThe ho, isa loka aura paraloka saMbaMdhI phartavyoM ko rAtadina-bhulA peThe ho| tumhArI ghuddhi unhIM ke vyApAroM se jevI rIte koI vivekavihIna manuSya AvezamAM AvI jaIne viSamizrita khIra Adi khAI jAya che, paraMtu jema jema zarIramAM viSa vyApatuM jAya che tema tema AkuLa vyAkuLa thaIne pastA kare che ke "hAya, huM ke mUrkha chuM ! meM vartamAnakAlIna sukhane ja vicAra karyo ane tenA duSpari NAmanI upekSA karI. e ja pramANe tame paNa putro, putrI, pautra, jamA. chA, patnI, mAyene, mImA sAsu, sasasa, mA, mana mAhinA jana vivAha alaMkAra jAtakarmamRtaSkarma bImArInI cikitsA Adi vahe vAramAM evA te pravRtta rahe che ke temanI ciMtA ADe tamArA zarIra AdinI ciMtA paNa bhUlI gayA che. kayAreka ke putra, putrI AdinA lagnanI ciMtA, kyAreka patnI Adine mATe alaMkAro ghaDAvavAnI ciMtA, kayAreka keInI bImArInI cikitsAnI cintA bhANI bhANIyAnA mAmerAnI cintA, keI sagAnA maraNa pAchaLanI vidhionI cintA AdimAM ja tamAruM citta pavAyeluM rahe che. A badhI parijanaviSayaka ciMtAothI tamArUM citta vyAkuLa kahe che. tene kAraNe tame tamArA aihika ane pAralaukika kartavyane 0 29 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 sUtratAGgasUtre TIkA-rahakAro' rathakAraH rathaM karovi iti rathakAro vardhakiH / 'ANupubIe' AnupUA -anukramazaH iti yAvat / 'lemiM ba' nemimiya 'NamayaMti' namayanti yathA rathakAro nemi kramazaH svecchA namayati 'aha' atha, tathA svakzakaraNAnantaram 'tattha' tatra raveSTavastuni yati namapanti striyaH / 'mie va mRga iva 'pAseNaM' pAzena 'vaDhe' baddhaH 'phaMdate pi' spandamAno'pi moktumicchayA prayatna kurvANo'pi 'tAhe' tasmAt pAzavadhanAda 'Na mucae' na tucyte| ___ yathA rathakAro nemi svecchayA namayati, tathA svazaM yatimapi lalanA sve chayA nagayati, yathA yathA'bhilapati, tathA tathA taM kArayati / karoti 'ca sAdhuH yathA vA mRgo vadhikena pAzadvArA baDo gokSecchayA prayatamAno'pi bandhanAnna TokArtha-jaile paDhaI (sudhAra) anukAna se nemi ko apanI icchA ke anusAra namAletA hai, usI prakAra apane vazItUna karale ke pazcAt striyAM sAdhuko apane iSTa prayojana kI pUrti ke lie jhukA lenI haiN| phira jaise dhandhana meM baddha mRga chUTane ke lie prayatna karane para bhI chuTakArA nahIM pAtA, usI prakAra sAdhu bhI usa bandhana se nahIM chupaataa| Azaya yaha hai ki jaise sthazAra (vaDhaI) nemi ko icchAnusAra banAtA hai, usI prakAra apane adhIna hue khuni ko strI namAtI hai, arthAt vaha jo jo cAhatI hai vahIM vahI usase karavAtI hai / aura sAdhu ko vaha sA karanA par3atA hai / jaile zikArI ke dvArA pAzabaddha kiyA huA Rga chuTakArA pAne kI icchA se phar3aphar3AtA hai, phira bhI chuTakArA TIkA-jevI rIte suthAra nemine (paDAnI vATane) pitAnI irachAnusAra kramazaH namAvIne paiDA para caDAvI de che, e ja pramANe "strio paNa dhIre dhIre sAdhune pitAne adhIna karI laIne pitAnA ISTa projananI siddhi sATe temane pravRtta kare che. jevI rIte zikArInI jALamAM baMdhAyeluM mRga game teTalA prayatna karavA chatAM paNa padhanamAMthI mukta thaI zakatuM nathI, eja pramANe sAdhu paNa te badhAmAMthI chUTI zakato nathI. A kathanane bhAvArtha e che ke jevI rIte suthAra rathanI nemine paiDAnI) vATane kramazaH Iccha nusAra namAve che, e ja pramANe potAne adhIna thayelA sAdhune kAminI paNa pitAnI irachAnusAra namAve che, eTale ke te temanI pAse pitAnI IrachAnusAra kArya karAve che, ane sAdhune te saghaLuM kArya IcchA hoya - nAya, ta 594 42 59 cha. 2vI rIta zihArImA macAye mRga mukta thavAne mATe game teTalA dhamapachADA kare, te paNa temAMthI mukta Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 223 mucyate, tathA sAghurapi vazamupagataH punarna tadadhikArAnnivarttate / tato na vimucyate iti bhAvaH // 9 // mUlam - ahe se tapaI pacchA bhocyA pAyasaM va vilmis| evaM vivegamAdAya voso ne di kappae deviSa // 10 // chAyA - atha so'nutapyate pacAt ktvA pAyasamiva diSamizram / evaM vivekamAdAya saMvAso nApi kalpate dravye // 10 // anvayArtha:-(aha) aya (se) saH - sAdhuH (pacchA) pazcAt (aNutappaI ) anutapyate - pAvApaM karoti (visamissa) niSabhizram (pAyasaM ) pAyasamiva (bhoccA) nahIM pAtA, usI prakAra strI ke vaza meM paDA huA sAdhu bhI phira usake paMje se nahIM chuTa pAtA hai // 9 // , zabdArtha-- 'aha - adha' strIke barAvarttI hone ke anaMtara 'se- saH vaha sAdhu 'pacchA-pazcAt ' pIche se 'aNuta paI- anutapyate' pazcAttApa karatA hai 'visamissa - viSamizram' jaise viSase milA huA 'pAyalaM - pAyasam ' pAyasa - dUdhapAka 'saccA suktvA' khAkara manuSya pazcAttApa karatA hai 'evaM - evam' isa prakAra 'vivegamAdAya - vivekazadAya' viveka ko grahaNa karake 'dafer - dravyaH' muktigamana ke yogya sAdhuko unake sAthakA saMvAso-saMvAsaH' saMvAsa-arthAt ekasthAna meM rahanA 'navi kappae-nApakalpate' yogya nahIM hai // 10 // anvayArtha -- tadanantara vaha lAghu pazcAtApa karatA hai jaise viSamifear khAne vAlA pazcAttApa karatA hai / isa tathya ko jAnakara mukti ke yogya sAdhu striyoM ke sAtha nivAsa na kare // 10 // thaI zakatu nathI, eja pramANe nA mehapAzamAM jakaDAyeleA sAdhu paNa tenA phadAmAMthI chUTI zakatA nathI, prA zabdArtha -'aha-atha' strIne vazathayA pachI se-saH' te sAdhu 'pacchA - pazcAt ' pAchaNathI 'aNutappai-anutapyate' pazcAttAya re che. 'visa missa - viSamizram ' ma viSathI bhaNesa 'pAyasaM - pAyasam' iSA 'soccA-bhuktyA' thAne manuSya pazcAttAya 1re che. ' evaM- evam rIte vivegamAdAya - vivekamAdAya' vivene anusarIne 'davie-dravyaH bhuti asana khAne yogya sAdhune telInI sAdhanA 'saMvAso-saMvAsa.' sa'vAsa arthAt 4 sthAnamA rahevu 'navi kappai - nApi kalpate' cegya nathI, 105 sUtrA--jevI rIte viSayukta anna khAnArane pazcAttApa thAya che, eja pramANe strInA mehapAzamAM dhAyelA sAdhune pazcAttApa karavA paDe che. A Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 sUtrakRtAGgasUtre bhavasi / evaM evaM pUrvoktarUpeNa / 'vivegaM viveka svAnuSThAnasya 'AdAya' AdAyaprApya / 'davie dravyo muktigamanayogyaH sAdhuH tasmin dravye 'saMbAsaH strIbhiH saha eka sthAne sthitiH| 'nadhi kappae' naiva kalAte ekanarayAne naiva viSThediti // 10 // . strI saMbandhajanitadoSAnupadarya upasaMhAramAha zutrakAra- 'tammA u bajae itthI' ityAdi / mUlam-sanhA u banena itthI bilalitaM va kaMTA ncaa| .. o kulANi vasatI ApAte Na se vinnigNthe||11|| . chAyA-tasmAttu varjayetstrIH vipalizAmiva kaNTakaM jJAtvA / ___ ojaH jhulAni vazavartI AkhyAti na so'pi nigranthaH / / 11 / / zAGgula rahatI hai| paritApa karanA par3atA hai| layA strI parivAra Adi kI cintA se cintita rahanA paDatA hai / isa prakAra vicAra karake aura apane kartavdha meM tatpara rahakara mokSagamana 'pta abhilASI sAdhu striyoM ke sAtha eka sthAna meM nivAsa kare // 10 // adhda smrakAra strI samparka se utpanna hone vAle doSoM ko dikhalAkara upasaMhAra karate haiM-'tammA bajae isthI' ityAdi / __ zabdArtha-tarUhA-lasmAt' isaliye 'vilitaMzi-kaMTagaMviliptamiva kaMTaka' jIko viSase lipta kaMTaka ke tulya baccA-jJAyA' jAnakara 'itthI vajae-strIH varjayet' hI saMsAko lAdhu varjita kare 'blvtii-shpaNa bhUlI gayA che. te parivAraviSyaka pravRttiomAM ja tame lIna rahe che ane parivAraviSayaka ciMtAe ja tamane vyAkulakaratI rahe che. tethI tamAre paritApa sahana kare paDe che ane strI Adi parivAranI cintAthI ja tamAruM citta gherAyeluM rahe che A prakArane vicAra karIne kartavyaparAyaNe sAdhue mokSaprAptine e anuSThAnAmAM ja pravRtta rahevuM joIe. teNe strIonI sAthe eka ja sthAnamAM nivAsa 42va na naDI-bInA : seva nahI // 10 // . . . have sUtrakAra strIsaMparka dvArA utpanna thatA de prakaTe kare che ? 'tamhA u vajjae itthI' tyA. Avt.--'tanhA-tasmAt' me 2jthI 'visalittaM vikaTagaM-viSaliptamiva kaMTakama miyA viSayI 4241ye TAnIbha 'nacA-jJAtvA' oneta 'ityI dhajjae-trIH varjayet' zriyAnA AAPAL sAdhu yA 422 / 'vasavattI Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparIpahanirUpaNam 227. , anvayArtha:-(tamhA)-tasamatu. yasmAt -strImaMpoMneSTaH tasmAt (visali ba. kaMTagaM) viSaliptamiva kaMTaka (naccA) jJAtvA (itthI bajmae) strIvarjayet striNAM tyAgaH kartavyaH (vasavattI) vazavartI strINAm (oe kulAni) ojaH-ekA khulAni ekaH strIgRhaM gatvA dharmam 'AghAte' AkhyAti upadizati (se vi) sopi (Na) na (Niggathe) nirgranthaH sAdhuna bhavatIti // 11 // ___TIkA-yasmAt strINAM saMbandhI viSamaphaladAyI tamhA' tasmAt kAraNAt 'itthI' strIH 'vajjae' varjayet tayA saMthAsaM zabdAdyAlApamapi varjayet / 'visalibi' vipalilamapi 'kaMTakaM vA kaccA' kaNTakara jJAtvA yathA vipaliptaH kaNTakaH kArya maviSTaH san anartha karoti tadvat / tatrApi viSAktakaNTakasya zarIrasaMbandhAt , strINAntu smaraNAdeva duHkhaM bhavatItyanayoreko nirvizeSo vizepazca / valI" striyoM ke vazameM rahanevAlA puruSa 'oe kulAji-ojaH kulAni akelA gRhastha ke ghara meM jAkaradharma kA kathana karatA hai 'se vi-kho'pi' vaha bhI 'Na Nimaye-na nindhaH ' nirgrantha nahIM hai // 11 // anvayArtha-isa kAraNa sAdhu strI ko viSa se lipta kaNTaka samajhakara unakA tyAga kara de| jo strI kA vazavI hokara akSatA akelI strI ke ghara meM jAkara dharma kA upadeza karatA hai chaha bhI nindha nahIM hai||12|| TIkAtha---yoki striyoM kA saMsarga viSama phala utpanna karatA hai, isa kAraNa striyoM se dUra hI rhe| unake sAtha nivAsa evaM vArtAlApa Adi se bhI bacatA rahe / sAdhu strI ko vidhA liyata kAMTA smjhe| viSalipta jhAMTA zarIra praviSTa hokara anartha utpanna karatA hai| isI prakAra striyAM bhI anarthajanaka haiM / viSalipta kaNTaka to tabhI anarthapazavI' niyAne 12 23vANI- 335 'oe kulANi-eka. kulAni' 78sthana 32 44 sI manuM thana 32 che. 'sezi-soviete 55 'Na jiggathe -na nimranthaH' niyanya nathI. // 11 // sUtrArtha-A kAraNe sAdhue viSathI lisa kAMTAnI jema strIne tyAga kare joI e. je sAdhu strIne adhIna thaIne ekale ke gharamAM praveza karIne te gharamAM ekalI rahetI strI pAse jaIne dharmane upadeza Ape che, te sAdhune ninya kahI zakAya nahIM. 11 TIkAtha--strione saMsarga anarthanuM mULa gaNAya che, te kAraNe sAdhue jhiothI dUra ja rahevuM joIe. teNe temanI sAthe nivAsa paNa kare nahIM - ane vArtAlApa paNa karavo nahIM. sAdhue strIne vizvalita kAMTA samAna gaNavI joIe. jevI rIte vizvalita kAMTe zarIramAM bhoMkAya, te anartha utpanna kare Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtratA vipaviSayayoretAvadantaraM yat viSaM tu zarIrasaMbaddhaM sat hanti viSayAstu smara NAdeva nAzayanti / uktaM ca- 228 'viSasya viSayANAM ca dUramatyantamantaram / upayuktaM viSaM hanti viSayAH smaraNAdapi // 1 // tathA 'oe' ojaH - ekaH asahAyaH 'vasavattI' strINAM vazavarttI 'kulANi' kulAni gRhakulAni vA dharmasyopadezaM karoti yaH so'pi na 'niggaMdhe' nirgranthaH phara hotA hai jaba zarIra ke sAtha usakA samparka ho, magara striyAM to smaraNa mAtra se hI duHkha utpanna karane vAlI haiM / ataeva ina donoM meM kiMcit samAnatA hone para bhI isa dRSTi se bahuta antara bhI hai / viSa aura viSaya meM yaha antara hai ki viSa zarIra ke sAtha samparka hone para vinAza karatA hai jaba ki viSaya smaraNa mAtra se hI vinAza kA kAraNa bana jAtA hai / kahA bhI hai- 'viSasya' ityAdi / 'viSa aura viSayoM meM bahuta adhika annara hai / viSa taba hI prANaghAta karatA hai jaba usakA bhakSaNa kiyA jAya kintu viSayoM kI vizeSatA yaha hai ki ve smaraNa se hI vinAza karate haiM / ' jo akelA hI striyoM ke adhIna hokara gRhastha ke gharoM meM jAkara dharma kA upadeza karatA hai, vaha nirgrantha sAdhu nahIM hai / sAdhu ko aisA che, eja pramANe srie pazu ana-janaka che. viSalisa kaTaka tA tyAre ja anajanaka bane che ke jyAre te zarIranA saparkamAM Ave che, parantu strionA sa'parka te zuM, smaraNa paNu du:khajanaka che! A prakAre niSa ane viSayamAM dekhItI samAnatA heAvA chatAM viSa karatAM viSaya vadhAre anatha kArI che. viSanA zarIranI sAthe saparka thAya tyAre ja te vinAzanuM kAraNu ane che, viSaya tA smaraNamAtrathI ja vinAzanuM kAraNu khane che. kahyu' paNa che ke-- 'viSasya ' ityAhi viSa ane viSA vacce ghaNA mATe taphAvata che. viSa te tyAre ja prANeAnA vinAza kare che ke jyAre tenu lakSaNu karavAmAM Ave che, parantu viSayanI tA e vizeSatA che ke temanu smaraNu ja karavAmAM Ave te paNa smaraNakartA peAtAnA vinAza vahArI le che,' tethI sAdhue strionA sa parkathI dUra rahevu joie. je sAdhu striomAM Asakta thaIne, kAi gharamAM ekalA dAkhala thaI ne kAI ne ekAntamAM dhrupadeza Ape che, tene nigrantha kahI zakAya nahIM. sAdhue kadI paNa strIne Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 4 u. 1 strIparIpahanirUpaNam 229 samyagpravajitaH tatra avAyasaMbhavAt ekAkI cyAdisaMkalitagRhasthagRhaM gatvA dharma nopadizet / yadi kadAcidupadizettadA tadgRhamagatvaiva upAzraye eva puruSasAkSikaM vairAgyamadhAnakaM dharmamupadizet iti // 11 // viSamo'pyartha:-anvayavyatirekAbhyAM punaH pratipAdito vodhAya sulabho bhavatIti-abhiprAyavAn sUtrakAra Aha-'je evaM ucha' ityAdi / mUlam-je eyaM ucha aNugiddhA aniyarA se haMti kusiilaannN| sutaMvassievi se bhikkhU 'no vihare saMha nmitthiisu||12|| chAyA--ya etadunchamanugRddhA anyatare te bhavanti kuzIlAnAm / sutapasviko'pi samikSuH na viharet sArtha khalu strIbhiH // 12 // nahIM karanA cAhie / kadAcit upadeza de to usake ghara na jAkara hI anya puruSa kI vidyamAnatA meM upAzraya meM hI vairAgya pradhAna dharma kA upadeza kare // 11 // koI viSaya durgama ho to bhI anvaya aura vyatireka ke dvArA arthAt vidhi rUpa se aura niSedha rUpa se pratipAdana karanda le sugama ho jAtA hai| isa abhiprAya se sUtrakAra kahate haiM--'je evaM urcha' ityAdi / zabdArtha--'je-the jo puruSa evaM-etat' isI strI saMsargarUpI 'uchaucham' tyAjya-nIMdanIya karma meM 'aNugiddhA-anuzRddhA!' Asakta hai 'sete' ve puruSa 'kusIlANaM-kuzIlAnAm' pArzvasyAdikoM meM se 'annayara-anyatare koI eka haiM ataH 'le-sa' vaha sAdhu 'sutavassie vi-sutapaH ekAntamAM upadeza Apa joIe nahIM. teNe upAzrayamAM anya puruSanI samakSa ja strione vairAgyapradhAna dharmane upadeza Apa joIe 11 keI viSayanuM pratipAdana karavAnuM kArya duSkara hoya, te anvaya ane vyatireka dvArA eTale ke vidhi rUpe ane niSedha rUpe tenuM pratipAdana karavAthI te viSaya sagama thaI jAya che tethI ja sUtrakAra have A paddhatino Azraya , sapana 4 cha hai- 'je eyaM uMche' tyAha-- Aval -'je-ye' re 535 'eyaM-etat' ! zrI sA3pI chaMumcham' nIhanIya bhAbhA aNugiddhA-aNugRddhAH' yAsarata . 'se-te se 53So 'kusIlANa-zIlAnAm' pAvastha vigeremAthI 'dhannayarA-anyatarAH' ho se che. tethI 'se-sa.' te sAdhu 'sutavassie vi-sutasviko'papi' uttama tapasvI Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 sUtrakRtAGgasUtre ___anvayArtha:-(je) ye-puruSAH (eyaM) etat-strIsamparkam (ucha) ugchaM-tyAjyaMnindanIyakarma 'aNugiddhA' anugRhA-mRcchitA: (se) te (kusIlANaM) kuzILAnAm pArSadhAdInAm (antyarA) anyatare-tamadhyavartina eva te bhavaMti ataH (se) saM (sikkhU) bhikSuH (mRtavassie vi) tapasviko'pi (ityAsu saha) strIbhiH saha (Na) khalu (no vihare) no vihare diti |mu012|| TIkA--'je evaM' ye etat, ye mandaprakRtikAH strIjitAH sadanuSThAna parityajya tAtkAlikamulAnveSiNaH / etadanantaroktam-'ucha' uncha-jugu. psitaM nindanIyaM strosemanarUpaM dharma / ekAkinaH strIgAM dharmopadezAdikaM kurvanti, niyaM prati ye AsaktAH 'kusIlA kumIlAnAm-avasannakuzIlapArzva svasaMsaktazyAchaMdapAnAM madhye 'annagharA huti' avatare bhavanti, ataH sthiko'pi' uttama hapasthI ho to bhI 'isthI saha-tribhiH saha liyoM ke sAtha 'No vihare-noviharet vihAra na kareM // 12 // anvayArtha--jo puruSa lindanIya strI lamparka meM mUrthita hai ve kuzIloM veM ve hI haiM arthAt kuzIla hI haiM, ataeva una tapasvI ho to bhI sAdhu striyoM ke sAtha vihAra na kare // 12 // TIkAtha--jo puruSa prakRti se manda haiM, striyoM se parAjita haiM aura lat anuSThAna ko tyAgakara tArazAlika sukha kI khoja meM rahate haiM tathA nindanIya strI samarUpa zarma karate haiM-akele jAkara dharmopadeza karate 'haiM aura jo strI leM Asakta hote haiM, ve avalana, kuzIla, pAzvastha saMta aura yathAchandarUpa zithilAcAriyoM meM se koI eka haiN| ve sacce DAya to 5 'itthIsu saha-nibhiH saha zriyAnI sAthe jo vihare-no vihre vihAra na kare 12 sUtrArtha-je puruSe nindanIya strIsaMparkamAM mUcchita che, temanI gaNatarI kuzImAM ja thAya che, eTale ke teo kuzala (cAritrahIna) ja gaNAya che. tethI ugra tapasyA karanArA sAdhuoe paNa strionA saMparkathI dUra ja rahevuM joIe. 12 TIkAthe--je puruSo manda prakRtivALA che, jeo strio dvArA parAjita che, jeo sat anuSThAnono tyAga karIne vartamAnakAlIna sukhanI ja zodhamAM "lIna rahe che, je strIsaMpaka rUpa nindanIya karmamAM pravRtta rahe che, jeo sionI pAse jaIne temane ekAntamAM upadeza Ape che, ane jeo strImAM Asakta che, temane avasAna, kuzIla, pArzva, saMsakta ane yathAzmanda rUpa zithilAcArIe rUpe oLakhavAmAM Ave che, evA sAdhuone sadAcAra Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.4 u.1 strIparIpahanirUpaNam 231 'sutavassiedi' sutapasviko'pi tapalA saMtaptatarapi 'bhivakha' bhikSuH-AtmArthI 'itthI' strIbhiH 'saha' sArdhaM 'Na' khalu 'go' no 'vihare viharet-samAdhi. virodhinIbhirvanitAbhiH saha kadAcidapi vihAra na kuryAt / tAbhiH saha kutrApi kadAcidapi na gacchet / apitu tRNAcchAditakUpavat tAM dUrAdeva tyajet / etA: striyaH snakAryakaraNAyAlekapakArakavacanamubArya puruSa svavaze kurvantikRtvA'nekAkArakaralezaM dadati / taduktam 'etA hasanti ca rudanti ca kAryaheto, vizvAsayanti ca paraM na ca vizvasanti / etAH pravizya sarala hRdayaM narANAM, kiM kiM na vAmanayanA hi samAcaranti ||1||maa 12 // sadAcArasampanna sAdhu nahIM haiN| ataeva jo sAdhu ugratapasvI hai-jisakA zarIra tapa le tapta arthAta tapobhaya ho yA hai, yaha bhI striyoM ke sAtha kadApi vihAra na kare, kyoMki ve samAdhi ko rokanevAlI haiN| unake lAtha kahIM bhI aura kabhI bhI galana na kare valki ghAsa de AcchAdita kUpa ke samAna unheM dUra se hI tyAga de| __ "ye triyAM apanA kArya karane ke lie aneka prakAra ke vacanoM kA prayoga karake puruSa ko apane adhIna karatI haiM aura use nAnA prakAra se kaSTa pahuMcAtI haiN| kahA bhI hai-'etA hasanti" ityAdi / ye striyA apane svArtha ke lie sabhI ha~satI hai aura sabhI rotI haiN| dUsaroM ko apanA vizvAsa dilAtI hai para kisI para svayaM vizvAsa saMpAna sAdhu kahI zakAya nahIM tethI je sAdhu ugra tapasvI hoya-jenuM zarIra taipa vaDe tasa eTale ke tamaya thaI gayuM che, teNe paNa strionA saMparkane tyAga karavo joIe. teNe strionI sAthe kadI paNa kaI paNa sthaLe gamana Adi karavuM joIe nahIM. strio samAdhibhAvane bhaMga karanArI che, te kAraNe ghAsathI AcchAdita kUpanI samAna dUrathI ja temane tyAga kara joIe. che teo pitAnuM prayojana siddha karavA mATe aneka prakAranAM vacanane prayoga karIne puruSane pitAne AdhIna karI le che ane tene aneka prakAranAM TolA manusa 420ve che. yu pAra cha -'etA hasanti' ityAhi-- . te strie pitAne svArtha sAdhavAne mATe kadI hase che ane kadI raDe che teo pitAnI pratye anyamAM vizvAsa utpanna kare che, paraMtu pite kaI Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 sUtrakRtAsUtre kiMbahunA sambandhinIbhirapi strIjAtibhiH saha saMparko na vidhAtavya ityAha sUtrakAraH - avidhUvarA' ityAdi / mUlam - avidhUyarAhiM suhAhiM dhoIhiM aduvaM dAsIhiM / mahaMtIhiM vA kumArIhiM saMrthavaM se na kuMjI aNagAre // 13 // chAyA - api duddidabhiH stupAbhiH dhAtrIbhirathavA dAsIbhiH / mahatIbhirvA kumArIbhiH saMstavaM sa na kuryAdanagAraH // 13 // anvayArtha :- (aNagAre) anagAraH (avidhUyarAhi) api duhitubhiH (suhAhi ) snuSAbhiH - putravadhUbhiH (ghAIhiM) dhAtrIbhiH (aduva) athavA ( dAsIhi ) dAsIbhiH 1 nahIM karatIM / ye puruSa ke tarala hRdaya meM praveza karake kyA kyA anartha nahIM karatIM' // 12 // adhika kyA kahA jAya suni ko apanI saMbaMdhI bhI strI jAti ke sAtha saMparka nahIM karanA cAhiye, yaha sUtrakAra kahate haiM- 'avidhUyarAhiM' ityAdi / zabdArtha - 'aNagAre - anagAra' sAdhu 'avidhUya rAhi-api duhi tRbhiH' apanI kanyAoM ke sAtha 'suhAhiM - snuSAbhiH putravadhuoM ke sAtha 'ghAihi - dhAtRbhiH' dUdha pIlAne vAlI dhAiyoM ke sAtha 'aduva-athavA ' agara 'dAsIhiM- dAsIbhiH' dAsiyoM ke sAtha 'mahatIhi mahatIbhiH' apane se adhika uparavAlI striyoMke sAtha 'nA kumArIhiM- vA kumArIbhiH' athavA kumArI ke sAtha 'se- saH anagArA ' vaha sAdhu 'saMyaMtra - saMstavam' paricaya 'na kujjA - na kuryAt na kare // 13 // pazu puruSa para vizvAsa rAkhatI nathI. te puruSanA saraLa hRdayamAM praveza karIne kayA kyA anarthA karatI nathI? '!!krA adhika zuM kahuM? munie peAtAnI sasArI sadhI evI strIjAti sAthe paNa saparka rAkhavA joie nahI. eja vAta sUtrakAra have prakaTa kare che -- 'avidhUyarAhi' dhatyAhi zabdArtha' - 'aNagAre - anagAra.' sAdhu 'avidhUyarAhiM api duhitRbhiH' potAnI 4nyA sAthai 'suhAhiM - snuSAbhiH ' putravadhUnI sAthai ' dhAiIi - dhAtRbhiH ' dUdha pivarAbanArI dhArdhanI sAthai 'aduva- athavA' agara 'dAsIhi - dAkhIbhiH ' hAsInI sAthai 'mahatIhi - mahatibhiH' potAnAthI bhoTI ('aranI khInI sAthai 'vA kumArIhi-vA - kumArIbhiH' athavA kumArInI sAthai 'se aNagAre - saH anagAra.' te sAdhu 'saMtha - sastravam' pazyiya 'na kujA - na kuryAt ' 8 43. // 13 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparIpahanirUpaNam 233 (mahatIhi) mahatIbhiH svavayaH pramANAdadhikavayaskAbhiH (vA kumArI hiM) vA kumArImiH (se) saH (saMthavaM na kujA) saMstavaM paricayaM saMpakai na kuryAditi // 13 // TokA-'aNagAre' anagAra: sAdhuH 'avi' api, asyA'pizavdasya sarvatra saMvandhaH / tathA ca 'dhUyarAhi' duhitRbhiH saMplArisvaputrIbhirapi saha kadAcidapi vihAra na kuryAt / 'suhAhi' snuSAmiA snuSA:-putravadhUH tAbhiH saha naiva vihAraM kuryAt / tathA 'dhAIhi' dhAtrImidhAnIbhirapi saha naikavAsanAdau upavizet / 'aduva dAsIhiM' athavA dAsobhiH kiMbahunA yAH gRhadAsyastAbhirapi saha saMparka kathamapi na kuryAta / tathA 'mahatIhi mahatIbhiH svavayaH parimANAdadhikarayaskAbhiH 'kumArIhi' kumArikAbhiH vAzabdAt kaniSThAbhirvayasA pramANena, Abhirapi saha ___anvayArtha--anagAra apanI putriyoM putravadhuoM, dhAyoM, dAliyoM apane se baDI-bUDhI tathA ku~vArI striyoM ke sAtha bhI paricaya yA samparka na kare // 13 // yahAM gAthA ke prAraMbha meM Aye hue 'avi' (bhI) kA saMbaMdha sabhI jagaha jor3a lenA cAhie / tadanusAra artha yaha hotA hai ki muni apanI sAMsArika putriyoM ke sAtha bhI kabhI vihAra na kare / putravadhUbhoM ke sAtha bhI vihAra na kare / dhAyoM ke sAtha bhI kabhI eka Akhala para na baiThe / gRhadAsiyoM ke sAtha bhI kisI prakAra kA samparka na rkkhe| isI prakAra jo vaya meM bar3I ho athavA kumArikA ho, unake sAtha bhI paricaya sUtrA---gAre pAtAnI putrImA, putrvdhume|, pAiyo (dhAtrI.), dAsIe pitAne kuTuMbanI kumArikAo ane vRddhAo sAthe paNa paricaya athavA saMparka rAkhavuM joIe nahIM. 13 ____ --- yAnI 53mAtamA mAsu 'adi' 56 putrI hi dareka pada sAthe joDavuM joIe anya strIonA saMparkane to niSedha karavAmAM AvyuM che, paraMtu pitAnI sAthe sAMsArika saMbaMdha dharAvatI strInI sAthe paNa saMparka rAkhavAne niSedha pharamA che. sUtrakAra kahe che ke sAdhue pitAnI sAMsArika putrIo sAthe paNa saMparka rAkhavo joIe nahIM. teNe pitAnI putravadhUo sAthenA samAgamane (uThavA, besavA, haravA pharavA rUpa samAgama) paNa tyAga karavo joIe. teNe pitAnI dhAtrIe (dhAvamAtAo) nI sAthe paNa kadI eka Asane besavuM joIe nahIM. teNe pitAnA kuTuMbanI dAsIo sAthe paNa kaI paNa prakArano saMparka rAkhavuM nahIM. teNe potAnA kuTuMbanI vRddha strIo ane kumArikAo sAthe paNa paricaya ke saMparka rAkhave Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 234 sUtrakRtAGgasUtre 'saMthava' saMstavaM paricayam / anAgara AmiH saMparka paricayaM pratyAsattirUpaM naiva kadAcidapi kuryAt / tadukta-nizIyapadhamoddezake 'gavi bhaiNII jujjai, rati virahammi 'saMvAso' (gAthA 556) nApi bhaginyA yujyate rAtrau virahe (ekAnte) saMzasA' tathA laukike'pyuktam 'mAtrA vasA duhinA nA na viviktAsano bhavet / valavAnindriyagrAmo vidvAMsamapi karSati // 1 // tasmAt sarvAbhireva strotvajAtiviziSTAbhiH ziSTA'ziSTAbhiriSTA'niSTAbhiH saha paricayaM sahavAsaM vA kasminnapi kAle deze vA svalpaM mahAntaM vA kAryavizeSana rakkhe / mAthA meM Ae hue 'vA' zabda le yaha vidita hotA hai ki unna meM choTI striyoM ke sAtha bhI samparka va rakkhe / nizItha sUtra ke pahale uddeze meM kahA hai-'pavi bhaiNII ityAdi evaM laukika meM bhI kahA hai 'mAtrA svanA' ityAdi / ___mAtA, bahina aura putrI ke sAtha bhI ekAnta meM nahIM baiThanA cAhie / indriyAM ghaDI balavAna hotI haiN| ve vidvAna puruSa ko bhI apanI ora AkarSita kara letI hai" // 1 // ___ ataeva zrImaH jAti se yukta jo bhI haiM, cAhe ve ziSTa ho yA aziSTa ho, iSTa hoM yA aniSTa hoM, unake sAtha paricaya athavA sahavAsa kahIM bhI kamI thoDA athavA bahuta kisI bhI prayojana se nahIM karanA sa, nahI. gAthAmA prayukta thayeA 'vA' 56 dvArA se sUcita thAya cha ke teNe nAnI umaranI strIo-bAlikAo-sAthe paNa saMparka rAkhavo joIe nahIM. nizItha sUtranA 533adhyayanamA ghucha hai-'Na vi bhaiNII' tyAha -- sAdhue pitAnI bahenanI sAthe paNa rAtre ane ekAMtavAsa kare na na daubhi51 4 che 3.--'mAnA svasrA' tyAha-- mAtA, bahena, putrI AdinI sAthe paNa sAdhue ekAntamAM besavuM joIe nahIM, kAraNa indriye evI baLavAn hAya nA che ke buddhimAna pane paNa pitAnA pratye AkarSavAne samartha hoya che tethI strItvathI yukta je kaI hoya tene saMparka sAdhue rAkhavo joIe nahIM. pachI bhale te ziSya hoya ke aziSTa hoya, ISTa hoya ke aniSTa hoya, paraMtu tenI Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam raka mAsAdya na kuryAt / strINAM sahavAso na karttavyo narakapAtapApabhayAdvibhyatA mokSAbhilASeNA puruSeNeti mahauSadharUpo'yamupadezaH // 13 // punarapyAha sUtrakAraH -- ' atu pAiNaM ca' ityAdi / mUlam - ardu pAINaM ca suhINaM vA apviyaM dehu eyA hoi~ / giddhI sarvA komehiM rakkhaNaposaNe masso'si // 14 // chAyA -- atha jJAtInAM suhRdAM vA abhiyaM dRSTvA ekadA bhavati / gRddhAH saktAH kAmeSu rakSaNa-poSaNe manuSyo'si // 14 // cAhie / jo puruSa naraka meM girane se DaratA hai aura muktikA abhilASI hai, usake lie yaha upadeza mahAna auSadha ke samAna hai ||13|| sUtrakAra punaH kahate haiM- 'adu vA nAiNaM ca' ityAdi / zabdArtha - - ' ekayA - ekadA ' kisI samaya 'dahu-dRSTvA ' ekAnta sthAnameM strIkesAtha baiThe hue sAdhuko dekhakara 'nAINaM suhINaM vA jJAtInAM suhRdAM vA' usa strIke jJAtiko tathA usake suhRdoM ko 'aniyaM hoi -apriyaM bhavati' duHkha lagatA hai aura ve kahate haiM ki 'sattA kAmehiM giddhA - sattvAH kAmeSu vRddhA:' jaise anya jana kAmameM Asakta haiM isI prakAra yaha sAdhu bhI Asakta hai 'rakkhaNaposaNe - rakSaNapopaNe' aura bhI kahate haiM ki tuma isa strI kA bharaNapoSaNa bhI karo kyoMki 'manussosimanuSyo'si tUM isakA manuSya hai // 14 // sAthe kadI paNu ane kayAMya paNa ceDA ke adhika paricaya athavA sarhavAsa, kAipaNa kAraNe karavA joie nahI', je puruSa narakagatimAM javAthI Dare che ane meAkSanI abhilASA rAkhe che, tene mATe te A upadeza mahAna auSadhi samAna che. // 13 // bhAgaNa yAsatAM sUtrabhara mevAta aTare che che - 'adu nArhaNa' tyAhi zabdArtha--'ekayA-ekadA ' artha samaye 'daThu-dRSTvA' aMtasthAnabhAM strinI sAthai meThelA sAdhune lene 'nAINaM suhINaM vA hAtInAM suhRdAM vA' te khInA jJAtInAne athavA snehinone 'amiya hoi - apriyaM bhavati' hAma lAge che bhane tetheovA bhADe che - 'sattA kAmehi giddhA ' -satvAH kAmeSu vRddhA:' je pramANe anyajano kAmamAM Asakta che, teja pramANe A sAdhu paNu abhabhAM Asakta che. 'rakkhaNaposaNe-rakSaNapopaNe' tebhana bhI pazu tame mA strInu' ladhuSabha - 'maNussosi - manuSyo si' tu mA khIno pu3Sa ho. // 14 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 - sUtrakRtAGgasUtre ___ andhayArthaH--(ekayA) ekadA kasmiMzcitsamaye (da) dRSTvA ekAnte strIbhiH saha upaviSTaM dRSTvA (NAINaM suhINaM vA) jJAtInAM muhRdAM vA (appiya hoi) abhiyaM bhavati (sattA kAmehiM giddhA) sattvAH kAmeSu gRddhAH-gRddhi bhAvamupagatAH, (rakSaNaposaNe) rakSaNapoSaNe (maNustro'si) manuSyo'si // 14 // ____TIkA-'egayA' ekadA kasminnapi kAle 'daTTu' dRSTvA-ekAntasthale svImiH sahopavizantaM sAdhum / 'gAINaM suhINaM ca' jJAtInAM suhRdAM vA yayA sahopavizati sAdhuH nasyAH jJAtInAM suhRdAM vA saMsAriNAM manasi 'appiyaM hoI apriyaM bhavati duHkhaM bhavati tathA te vadanti 'sattA kAmehiM giddhA sattvAH kAmeSu gRddhAH-gRddhibhAvaM pAtAH, yadyapi sAdhurayaM tathApi prAkRtapurupavara strIvadanA'valokanavyagracittaH parityaktasaMyamavyApAro'nayA nirlajjayA nirlajjastiSThati / ____ anvayArtha--kitI samaya ekAnta meM strI ke sAtha baiThe hue sAdhuko dekha kara usake jJAtijanoM evaM suhRdoM ko burA lagatA hai| ye aisA samajhate haiM ki ye sAdhu bhI kAmabhogoM meM Asakta haiM, gRddha haiN| taba ye usase kahate haiM-tuma isake manuSya ho to isakA rakSaNa aura poSaNa karo // 14 // TIkArtha--kisI laSaya ekAnta sthAna meM striyoM ke sAtha baiThe hue sAdhu ko dekhakara usa strI ke jJAtijanoM ko tathA sukhadoM (mitroM) ko apriya lagatA hai-dukha hotA hai / ve kahate haiM-yaha kAmabhogoM meM Asakta hai / yadyapi yaha sAdhu hai tathApi sAmAnya puruSa ke samAna striyoM kA mukha dekhane meM isakA mana lagA hai| isane saMyamAnuSThAna kA parityAga kara sUtrArtha-keI paNa samaye strI sAthe ekAntamAM beThelA sAdhune joIne tenA jJAtijane ane mitrone tenA cAritranA viSayamAM zaMkA thavAthI duHkha thAya che. teo evuM dhArI le che ke dIkSA aMgIkAra karavA chatAM paNa A sAdhu kAmagomAM Asakta che- pRddha che. tyAre teo tene kahe che ke tame A strInA dhaNI che, te tenuM rakSaNa ane piSaNa kare. 14 TIkArya-kayAreka sAdhune koI strI sAthe ekAntamAM beThelA joIne te strInA jJAtijane ane suda (bhAIbaMdhuo)ne duHkha thAya che. teo temanA pratye zaMkAzIla bane che. teo evI kalpanA kare che ke sAdhu hovA chatAM A puruSa kAmamAM Asakta che. sAmAnya lokonI jema A sAdhunuM mana paNa strIomAM Asakta che. teNe saMyamAnuSThAnano tyAga karyo che te saMyamathI bhraSTa thaI cUkyo che. te eTale badhe nirlajaja banI gaye che ke A nirlajaja Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. sa. 4 u. 1 strIparIpahanirUpaNam 237 yadyapi asya zarIraM durgandhaM malinaM sarvathA gRhatyAgopi kRtaH kintu kAmavAnchA bhavatyeveti / taduktam 'muNDaM zirovadanametadaniSTa gandhaM, bhikSAzanena bharaNaM ca hatodarasya / gAtraM machena malinaM gatasarvazobha, citraM tathApi manaso madanasti dhAncha / / / 1 / / tathA'tikrodhadhiyA vadanti ca-bhoH ? 'rakkhaNaposaNe maNusto'si' rakSaNapoSaNe manuSyo'si-asyAH saMrakSaNaM poSaNaM ca kaH kariSyati, tvameva rakSaNaM poSaNaM ca kuru / saha tvayeyaM gRhakAryANi tyaktvA visstthti| ato'syai ko dAsyatyazanaM kariSyati ca saMrakSaNamiti, tvameva rakSaNaM popaNaM kuru iti // 14 // diyA hai| yaha nirlajja isa nirlajjA strI ke sAtha baiThA hai / yadyapi isakA zarIra durgandhita hai, malIna hai aura isane ghara kA sthAna kara diyA hai| kintu kAma kI abhilASA aba bhI nahIM miTI hai| kahA hai'muNDaM ziro' ityaadi| "yadyapi isakA mastaka muNDita hai, zarIra se abhiyagaMdha nikala rahI hai, bhIkha mAMgakara peTa pAlatA hai, zarIra mala se malIna hai aura samasta prakAra kI zobhA se hIna hai, phira bhI Azcarya hai ki isake mana meM kAma kI abhilASA vidyamAna hai|" tathA ve krodha se yukta hokara kahale lagate haiM-are, isakA rakSaNa aura poSaNa kauna karegA ? tumhI isake manuSya (patti) ho, tumhI isakA rakSaNa poSaNa karo / gharamA kAmakAja chor3akara yaha tumhAre sAtha hI strI sAthe besatAM paNa zaramAtuM nathI. jo ke tenuM zarIra malIna che, durgava thata che ane teNe gharane tyAga karyo che, chatAM paNa tenI kAmavAsanA naSTa tha nathI. yu. 5 cha ?--"muNDaM ziro' tyAha-- jo ke tene mAthe muDe che, tenA zarIramAMthI apriya gaMdha nIkaLI rahI che. bhIkha mAgIne peTa bhare che, zarIra melane lIdhe malIna che ane zobhAthI bilakula rahita che, chatAM paNa tenA manamAMthI kAmanI abhilASA naSTa thaI nathI, e kevuM Azcaryajanaka che! teo kodhAyamAna thaIne te sAdhune AvA kaThora vacane kahe che A strInI sAthe kAmaga sevanArA he sAdhu! je A strI gharanuM kAma kAja cheDIne tArI sAthe besIne premagoSThI karyA karaze, to tenuM rakSaNa ane paSaNa koNa karaze? tame ja tenA svAmI che, te tame ja tenuM rakSaNa ane Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 sUtretAGgasUtre mUlam-lamaNapi deNudAlINaM tattha vi tAva ege kuppaMti / aduvA bhoyaNehiM gatthehi ithIdolataMkiNo hoti // 15 // chAyA-zramaNamapi dRSTvodAsInaM tatrApi tAvadeke kupyanti / ___ athavA bhojanainyastaiH strIdopaGkino bhavanti // 15 // anvayArtha:-(udAsINaM pi samarNa) udAsInamapi zramaNaM-rAgadveparadittamapi sAdhum (daNa) dRSTvA-ekAnte striyA saha (tatya vi) tatrApi (ege tAva kupati) eke tAvat kupyaMti kecit krujhA bhavanti (itthIdosasaMkiNo hoti) strIdopazaDino janAH baiThanI hai ! kauna ise khAne ko degA? kauna isakI rakSA karegA ? tumhIM saba karo / / 14 // sUtrakAra punaH kahate hai-'sAnaNaM vi' ityaadi| zabdArtha-'udAlIsinaNa-udAsInamapi zramaNam' rAgadve pavarjita tapasvI sAdhuko bhI 'dAga-dRSTvA esAnta sthAna meM strIke sAtha vArtAlApa karate hae dekhakara 'tatya vi-tatrApi usameM bhI 'ege tAra kuppattieke tAvat kuvaMti' koI koI krodha yukta ho jAte haiM 'itthIdosa saMkiNo hoti-strIdoSazakSino bhavanti' aura ve dhIme doSajhI zaDA karate haiM 'aduvA-athavA' athavA 'jatthehiM bhoyaNehi-nyastai bhojalai' ve loga mAnate hai ki yaha strI sAdhukI premikA hai, isIliye nAnAvidha AhAra taiyAra karake sAdhuko denI hai // 15 // anvayArtha---udAsIna arthAt rAgadveSa le rahita sAdhu ko bhI strI ke sAtha baiThA dekhakara koI koI kruddha ho jAte haiM, kyoMki manuSya strIlaMbaMdhI piSaNa karo. A prakAre saMyamane mArga choDane te strI sAthe ghara mAMDavAnI te sAdhune teo salAha Ape che. 14 vajI sUtrA2 4 cha-'samaNaM pi' tyAha-- zahA-'udAsINa pi samaNaM-udAsInama pizramaNam' rAgadveSI 2Dita tI sAdhuna 525 dazNa-dRSTvA' sAnta sthAnamA strInI sAthe pAtAsAya 2i nana 'tatthavi-tatrApi' mA 59] 'ege tAva kuppaMti-eke tAvat kupyanti' zrIdhayuta nI taya che. 'itthIdosasaMkiNo hati-strIdoSazekino bhavanti' tamasa tasA sInA hoSanI za 3 che. 'aduvA-athavA' asa2 'Natyahi bhoyaNehi-nyastaiH janaH' se / bhAna cha ?-21 zrI sAdhunI premikA che, tethI aneka prakArane AhAra taiyAra karIne sAdhune Ape che. 15 sUtrArtha-rAgadveSathI rahita sAdhune paNa strInI sAthe ekAntamAM beThelA joIne, tenI sAthenA ADA vahevAranI kalpanA karIne keI kaI puruSo kapAya Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparI pahanirUpaNam * 239 bhavanti (aduvA ) athavA ( jatthehi bhoyaNerhi) nyastairbhojanaiH iyaM strI sAdhoH memikA yenAnekavidhabhojanAdikaM nirmAya sAdhave prayacchatIti evameke jAnantIti // 15 // TIkA -- 'udAsINaM' udAsInaM rAgadveSarahitatathA mAdhyasthaprabhAvena yuktamapi 'samaNaM' zramaNam, tapasA kSINazarIramAthi 'dahUNa' dRSTvA ekAnte striyA saha vArtA - lApAdi kurvantaM dRSTvA tatyavi' tatrApi tAdRzavyApAre sthite 'ege' eke puruSAH tAvat 'kuppaMti' kupyanti kopamadhigacchanti / mAdhyasthyabhAvaM bhajamAnamapi dRSTvA striyA saha vArtAlApAdikaM kurvantam tadA kA kathA tataH paraM hrI saMgaM kurvantaM dRSTvA / atha ' itthodopasaMkiyo hoti' khodopazaGkino : bhavanti - striyaM pratyapi zaMkAzIlA bhavanti / punarapi 'bhoSaNehiM jatthehiM' bhojane - nyaistaiH - nAnAvidhAhAraiH sAdhyarthamupakalpitaiH bhayavA bhojanaiH zvazurAdInAM nyastaiH ardhadattaiH sadbhiH sA vadhUH sAdhyAgamanena samAkulIbhUtA satI anyasmindra dAtavyedoSa kI AzaMkA karate haiM / athavA koI aisA samajhate haiM ki isa strI kAlAdhu para anurAga hai, kyoMki yaha vividha prakAra kA bhojana banAkara sAdhuko detI hai || 15 // ! TIkArtha-rAga aura dveSa se rahita hone ke kAraNa madhyastha bhAva se yukta tathA tapazcaraNa ke kAraNa kRzakAya bhI khAdhu ko ekAnta meM strIke sAtha vArttAlApa karate dekhakara koI koI puruSa kupita ho jAte haiM / ve usa strI ke prati bhI zaMkAzIla ho uThate haiM / tathA sAdhu ke lie nAnA prakAra ke bhojana banAne se athavA zvazura Adi ke lie bhojana rakkhA ho aura usameM se AdhA unheM diyA ho aura sAdhu ke Ane para vaha ghagharAhaTa meM Akara eka cIja ke badale dUsarI cIja parosa de to unheM mAna thAya che; athavA sAdhune sArI sArI vastue banAvIne vaheArAvatI strIne joIne leAkA evA saMdeha karavA lAge che ke A strInA A sAdhu para anurAga che, tethI ja temane sArAM sArAM bhejanA pradAna kare che. 51aaaa TIkA"--sAdhu bhale rAgadveSathI rahita havAne kAraNe madhyastha bhAvayukta hAya, bhale tapasyAne kAraNe tenI kAyA kRza thaI gai hAya, parantu evA rAga dveSa rahita kRzakAya sAdhune paNu kAI strI sAthe ekAntamAM vArtAlApa karatAM joine kAI kAi purUSo kapAyamAna thaI jAya che tee te sAdhu ane te strInA cAritra viSe sadeha karavA lAge che sAdhune mATe sArAM sArAM bhejana manAve, athavA pati, sasarA smAdine mATe vividha vAnagIo banAvI hAya, temAMthI ardho AhAra sAdhune vaheArAvI de, ane pachI gabharATane kAraNe pati, sasarA Adine Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 sUtrakRtAisUtre 'nyavAda tataste strIdopazaMkino bhavanti, arthagatyA iyaM strI avazyameva sAdhusaMgaM karoti, yataH sAdhaye viziSTa bhojanAdikaM dattyA tena sAdhunA saha puruSAntarayajite viviktasthAne upavizati ityaadi| avazyameveyaM caritrabhraSTA / kathamanyathA purupAntareNa sahetthaMbhUtamAcarati samudAdhAra miti / dRSTAntopi-kayAcid striyA mAlamadhye pAradhanTarekSaNaikacittatayA patizvazurayo janArthamupaviTayostaNDulA iti kRlyA rAitAH dattAH tato'sau zvazureNopalakSivA patyA ca kruddhana tADitA gRhAniSkAsitA iti // 15 // mUlam-kuvaMti saMthanaM tAhi pahA lmaahijogehiN| tamhA lamaNANa sati AyahiyA spinnlejaao||16|| usake prati zaMkA utpanna ho jAtI hai| ve yaha socane lagate haiM ki yaha strI avazya sAdhu kA saMga karatI hai isI kAraNa sAdhu ko viziSTa bhojana dekara usake sAtha anya puruSoM se rahita ekAnta sthAna meM baiThatI hai / avazya hI yaha caritra le bhraSTa ho gaI hai| nahIM to parapuruSa ke sAtha aisA vyavahAra kyoM karatI hai ? isa viSaya meM eka dRSTAnta hai kitI grAma meM naTa kA khela ho rahA thaa| eka strI kA mana usa khela meM lagA thaa| aisI sthiti meM usakA pati aura zvazura bhojana karane baiThe / anyamanaska hone ke kAraNa usane cAbaloM ke sthAna para rAitA paroka diyaa| zvazura use samajha gyaa| pati ne kruddha hokara tADanA kI aura use ghara se nikAla diyA / 15 / eka vastune badale bIjI vastu pIrasI de, te temanA hRdayamAM te strI pratye saMdeha jAgRta thAya che teo evuM dhArI le che ke A strI avazya A sAdhumAM Asakta banI che, te kAraNe ja te A sAdhune viziSTa jana pradAna kare che, ane tenI sAthe ekAntamAM vArtAlApa kare che. A strI cokkasa cAritra bhraSTa thaI gaI che, nahIM to parapurUSanI sAthe AvuM vartana zA mATe kare ? A prakArane saMdeha prakaTa karatuM eka daSTAnta have ApavAmAM Ave chekeI eka gAmamAM naTakone khela cAlI rahyo hato keI eka strInuM mana te khela jovAmAM lIna thaI gayuM hatuM. evAmAM tenA pati ane sasarA ghera AvyA. anyamanasaka hovAne kAraNe teNe bhAtane badale rAItu pIrasyuM tenuM kAraNa sasarA jANI gayA. te strIne naTamAM Asakta thayelI mAnIne patie khUba ja mAra mAryo ane tene gharamAMthI bahAra kADhI mUkI, 15 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a.4 u.1 strIparISahanirUpaNam 241 chAyA--kurvanti saMstavaM tAbhiH prabhraSTAH samAdhiyogebhyaH / tasmAt zramaNA na saMyanti AtmahitAya sNnissdyaaH||16|| anvayArtha:--(samAhijogehi) samAdhiyogaiH-dharmadhyAnAt (panbhaTTA) manaSTAH eca (tAhiM) tAmiH-strIbhiH saha (saMthavaM) saMstara-paricayaM (kuvvaMti) kurvanti (tamhA) tasmAt kAraNAt (samaNA) zramaNAH (AyahiyAe) AtmahitAya (saNisejjAo) saMniSadyAH strInivAsasthAnAni (Na sameti) na saMyanti-na gacchantIti // 16 // TIkA--'samAhijogehi' samAdhiyogebhyaH-tatra samAdhiH dharmadhyAnaM tadartha yogAH manovAkkAyavyApArAstebhyaH 'pabhaTTA' prabhraSTAH puruSAH zithilavihAriNaH zabdArtha--'samAhijogehi-samAdhiyogaiH' sammAdhiyoga arthAt dharmadhyAnase 'pabhaTThA-prabhraSTA' bhraSTa puruSa hI 'sAhi-tAbhiH' striyoM ke sAtha 'saMthavaM-saMstaram' paricaya 'kuvvaMti-kurvanti' karate haiM 'tamhA-- tasmAt' isaliye 'sambhaNA-zramaNAH' lAdhu 'AyahithAe-AtmahitAya' apane hitake liye 'saNNisenjAo-saMniSadyAH' striyoM ke sthAna para 'Na sameti-na saMpanti' nahIM jAte haiM // 16 // ___ anvayArtha-jo samAdhiyoga se bhraSTa haiM ve hI striyoM ke sAtha paricaya karate haiN| ataeva apanI AtmA ke hita ke lie zramaNa ko strI ke sthAna para nahIM jAnA cAhie // 16 // __TIkArtha-samAdhi kA artha hai dharmadhyAna / samAdhi ke lie mana baccana aura kAya kA jo vyApAra kiyA jAtA hai use samAdhiyoga kahate hai| jo samAdhiyogoM se bhraSTa haiM arthAt zithilAcArI haiM, ve hI striyoM . hAtha-'samAhijogehi-samAdhiyogaiH' smaadhiyaa| mAta dhamadhyAnayI 'panbhaTTA-prabhraSTAH' bhraSTa 531 / 'tAhi-tAbhiH' aiyAnI sAtha 'saMthana-saMstavam' pazyiya 'phuvvaMti-kurvanti' 42 cha, 'tamhA-tasmAt' te 12vo 'samaNA-dhamaNA" sAdhu 'AyahiyAe-AtmahitAya' potAnA hita moTe 'saNNisejAo-saMniSadhAH' zriyAnA sthAnamA 'Na sameti-na saMyanti' tAnathA. // 1 // sUtrArtha-jeo samAdhigathI bhraSTa che-zithilAcArI che, teo ja strIonI sAthe paricaya kare che. A vAtane barAbara samajI laIne Atmahita sAdhavAnI abhilASA rAkhanAra pramANe strInA nivAsasthAnamAM javuM joIe nahI 1dA TIkArtha-samAdhi eTale dharmadhyAna. samAdhine mATe mana, vacana ane kAyAnI je pravRtti karavAmAM Ave che, tene samAdhiyoga kahe che. e samAdhigathI bhraSTa che, eTale ke jeo zithilAcArI che, teo ja sa0 31 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre . 'sAhi' tAmiH svIbhiH saha, 'saMtha' saMstara-paricayaM kurvanti / yasmAt kAraNAt strIparicayAt pathabhraSTAH bhavanti 'tamhA' tasmAda kAraNAt 'samaNA' zramaNAH sAdhavaH 'ApahiyAe' AtmahitAya strINAM saMbandhA'sAve svasIya hitameva bhaviyatIti manyamAnAH 'saNi sennAbho' saMnipayA:-saM-samyakSa nipIdanti-upavizanti striyo yatra sA sannipadyA-tAH saniedyAH kSINAmAsasthAnAni / 'na sameMti' na saMyanti-tapacchanti nIbhiH saha saMparka nana kurvanti / svAsaha saMga vArtAlApaM tatsthAnAdau gamanAdikaM sarvatra parityajanti mokSAmikApiNaH zramaNAH // 16 // : sAdhUnAmapi strIparicAt patanaM bhavatIti pratipAditam / tatra pRcchayatekiM pravrajyAM svIkRtyApi kazcit strIsamparka karoti kRtavAn kariSyati peti ke sAtha saMstara-paricaya karate haiM, kyoMki strIparicaya se pathabhraSTa honA .. paDatA hai / zramaNa Atmahita ke lie arthAt yaha mAnakara ki striyoM ke sAtha sambandha na rakhane se AramA kA zreya hI hogA, kamI striyoM ke nivAsasthAna para na jAe, unake sAtha samparka na kare mokSAbhilASI .saMnta puruSa striyoM ke saMsarga kA, unake sAtha vArtAlApa karane kA aura unake nivAsasthAna meM jAne kA sabhI prakAra aile ke saMlagoM kA tyAga karate haiM // 16 // : striyoM ke sAtha paricaya karane se sAdhuoM kA bhI patana ho jAtA hai, yaha pratipAdana kiyA jA cukA hai| aba prazna yaha hai ki kyA dIkSA strIone samAgama seve che. evA purUSa samAdhiyoga (dharmadhyAna) mAM citta pazavI tA nathI, te 20 temane pathabhraSTa (mAkSabhAyI harayesA) kahI zakAya che. zramaNe kadI paNa strionA nivAsasthAnamAM javuM joIe nahIM ' ane temano saMparka seva joIe nahIM. teNe e vAtane manamAM vizvAsapUrvaka avadhAraNa karavI joIe ke siono samAgama nahIM karavAthI ja pitAnA AtmAnuM kalyANa sAdhI zakAze. A vAtane aMtaHkaraNamAM ketarI laIne mokSAbhilASI saMta purUSo strIonA saMsargano tyAga kare che, temanI sAthe vArtAlApa paNa karatA nathI ane temanA nivAsasthAnamAM praveza paNa karatA nathI. A are teyA khAnA sapanA sapUta tyAga 2 -cha, / / 16 / strionI sAthe paricaya karavAthI sAdhuonuM paNa patana thaI jAya che, e vAtanuM pratipAdana thaI cUkayuM. have e prazna udbhave che ke "zuM dIkSA Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 samayArthabodhinI TIkA pra. zru. sa. 4 u. 1 strIparIpahanirUpaNam zaGkAyAM sUtrakAra Aha--'yahave gihAI ityaadi| / mUlam-bahave gihAI ahaha milIzAnaM patthuyA ya eNge| " dhubasaggameva parvayaMti vAyA bIriya kusIlANaM // 17 // chAyA--bahavo gRhANi avahatya mizrIbhAvaM prastutAzca eke| ... dhruvamArgameva pravadanti bAbA vIrya kuzIlAnAm // 17 // - anvayArtha:-(vahave ege) vahana eke (gihAI avahaha) gRhANi avahatya parityajya (missIbhAvaM patthuyA) mizrIbhAvaM prastutA:-gRhalyAsaMcitamAdhumArga svIkRtya aMgIkAra karake bhI koI strI samparka karatA hai ? pisIne kiyA hai ? koI karegA? isakA uttara dete hue sUtrakAra kahate haiM 'baha gihAI' ityaadi| zabdArtha--'yahave ero-mahaya eke' bahutale loga 'mihAI avahaTTagRhANi apahatya gharase nikala kara arthAt pravajita hokara bhI 'missI. bhAvaM patthuyA-mizrIbhAvaM prastutAH' mizramArga arthAt kucha gRhastha aura kucha sAdhuke AcArako svIkAra kara lete haiM 'dhuvAgameva pazyaMti-- dhruvamArgaledha pravadanti' aura ve kahate haiM ki hamane jo mArgako anu. SThAna kiyA hai vaha mArga hI mokSa kA mArga hai 'bAyAvIriyaM kusIlANaMvAcA vIrya kuzIlAnAm' kuzIloM ke vacana meM hI zUravIratA hai anu. SThAna meM nahIM // 17 // anvayArtha--bahuta se loga gRhoM (gharoM) kA tyAga karake mizrabhAva ko prApta hote haiN| arthAt ve gRhastha jhA aura sAdhu kA mizrita aMgIkAra karyA bAda paNa kaI sAdhu strIsaMparka kare che kharo? zuM keIe karyo che khare? zuM kaI karaze kharAM ? A praznano uttara ApatA sUtrakAra kahe che ke___'vhve gihAi' tyA: -'bahade ege-bahara eke' thA so 'gihAI avahaTTa-gRhANi apaMhatya' 32thI nIjAna arthAta pratrata 542 5 'missIbhAvaM patthuyA-mizrIbhAvaM prastutA.' mizrA arthAt 5 1925 mane 44 sAdhunA sAyAnI 242 zo cha, 'dhuvamagAmeva pavayaMti-dhruvamArgameva pravadanti' ma2 tenme|4 che ke-ame je mArganuM anuSThAna karyuM che, te mArga ja mokSanA mArga che. 'vAyAvIriyaM kusIlANaM-vAcAvIrya kuzIlAnAm' zAsana kyAmair zuravIrapaNuM che. anuchAnamAM nahIM. AvA sUtrArtha---ghaNA leka gRhano tyAga karIne mizra vyavahArarUpa mizrIbhAvathI yukta thatA hoya che eTale ke dIkSA grahaNa karyA bAda sAdhu ane gRharathane Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 sUtrakRtAGgasUtre (Yaaron pavati) dhruvamArgameva pravadanti - madanuSThitamArga eva mokSamApaka iti kathayanti (vAyA vIriyaM kusIlANaM) vAcA vIrya kuzIlAnAm-kuzIlA bacane eva sAmarthyavanto bhavanti na tu karmAnuSThAne iti // 17 // TIkA-'vahave'bahavaH puruSAH 'ege' kecana 'gihAI' ahaDDa' gRhANi parityajya, pravrajyAM gRhItvA punaH 'missIbhAvaM patthuyA' mizrImAcaM prastutA : =mAptAH = dezataH sAdhavaH dezatazca gRhasthAH / na vA sarvathA sAdhavaH na vA sarvathA gRhasthAH kintu madhyamamArgamAzritAH, evaMbhUtAste 'dhuvamaggameva pavayaMti' dhruvamArgameva pravadanti bhutro mokSaH saMyamo vA taM pravadanti, asmadanuSThitamArga eva mokSamArga iti kathayanti (vAyA vIriyaM kusIlANaM) vAcA vIrya kuzIlAnAm kuzILavyavahAra karate haiM / ve dAvA karate haiM ki hamAre dvArA AcIrNa mArga hI mokSaprApaka hai kintu kuzIlajana vacana ke hI vIra hote haiM karma (kriyA) meM vIra nahIM hote ||17|| TIkArtha - bahutere jana ghara tyAga kara arthAt pravrajyA svIkAra karake sAdhu aura gRhastha kA milA-julA AcaraNa karate haiM / kucha kriyAe~ sAdhukI aura kucha gRhastha kI karate haiM / ve na pUrNarUpa se sAdhu haiM, na pUre 'gRhastha hI / donoM ke madhya ke mArga ko apanAte haiM / unakA yaha kahanA hotA hai ki hama jo kahate yA karate haiM, vahI mokSa kA mArga hai / kintu kuzIloM kA vIrya (parAkrama) vacana meM hI hotA hai arthAt avasana, pArzvastha, saMsakta, yathAchanda tathA kuzIla, yaha pAMca prakAra ke zithilAcArI vacana vyavahAra meM hI catura hote haiM, dharmAnuSThAna meM nahIM / apane AcIrNa mArga ko hI ve saMgama aura mokSa kA mArga kahate haiM / ve mizrita vyavahAra AcaratA hAya che. teo evA dAveA kare che ke ame je mAne anusarI rahyA chIe, te mArganuM anusaraNa karavAthI meAkSa prApta thAya che. paraMtu kuzIla mANusA vANIzUrA ja hAya che-tee kama mAM (kriyAmAM-- AcaraNamAM) zUra hAtA nathI. 517aaaa TIkA ghaNA leAkeA gharanA tyAga karIne eTale ke dIkSA a'gIkAra karIne sAdhu ane gRhastheAtA jevuM mannenA mizrita vyavahAra jevuM AcaraNa kare che-te keTalIka sAdhunI kriyAonuM pAlana kare che ane temanI keTalIka kriyAe gRhasthanA jevI ja hAya che. tethI tee pUrA sAdhu paNa nathI ane pUrA gRhastha pazu nathI, parantu manenI madhyanA mAne apanAve che. tee evuM pratipAdana kare che ke ame je kahIe chIe athavA karIe chIe, Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vodhinI TIkA. dhru. a. 4 uM. 1 strIparISaMha nirUpaNam 245 padam avasannapArzva sthasaMsaktayathAchaMdAnAM grAhakam paJcaprakArA api kuzIlAdayo vacane eva caturA bhavanti na tu dharmAnuSThAne, svAnuSThitameva mArga mokSasaMyamayoniMaft pravadanti / te vANImAtreNaiva vayaM sAdhava iti bruvate, na tu teSAM kuzIlAnAm RddhirasasAtagauravajAlagrastAnAm zithilavihAriNAM, sadanuSThAnajanitaM vIrya te vAcA sAmarthyaM svAntardhArayanti / te dravyaliGgadhAriNo vANImAtreNaiva sAdhavaH, na tu saMyamAcaraNamayuktAH iti // 17 // mUlam -suMddhaM khai parisAe aha rahassaMmi dukeDaM kare | jANaMti ya NaM tahIvidA mAile mahAsaDhe'yati // 18 // chAyA - zuddhaM rauti pariSadi atha rahasi duSkRtaM karoti / jAnanti ca tathAvido mAyAvI mahAzaTho'yamiti // 18 // vacana mAtra ke hI zUravIra haiM karttavya ke nahIM 'Rddhi gaurava, rasagaurava aura sAta gaurava ke jAla meM pha~se hue, zithilAcArI kuzIloM ke antara meM sadanuSThAna dvArA janita vIrya - sAmarthya nahIM hotA / ve dravyaliMgadhArI vANI mAtra se hI sAdhu haiM / saMyama kA AcaraNa na karane ke kAraNa unheM sAdhu nahIM kahA jA sakatA ||17|| zabdArtha - - ' parisAe- pariSadi' vaha kuzIla puruSa sabhAmeM 'suddhaM ravaha - zuddhaM rauti' apane ko zuddha kahatA hai 'aha - atha' paraMtu 'rhssNmieja meAkSanA mAga che. parantu kuzIla puruSo vANIzUrA ja hAya che te dharmAnuSThAnamAM zA hai|tA nathI. yAMya aAranA zithitAthArI the| udyA che. - (1) avasanna, (2) pArzvastha (3) saMsakta, (4) yathAchan bhane (4) zI. te zithilAyArIo mosavAmAM ja zUrA hoya che, dhArmika anuSThAne AcaravAnA sAmarthyathI tee rahita hAya che. teo je mAne anusaratA hAya che te mAne peAtAnA AcINu sAgane ja sayama ane meAkSanA mAga kahe che. teo mAtra meAlavAmAM ja zUrA hAya che, kanyamAM zUrA hAtA nathI.Rddhigaurava, rasagaurava ane mAtAgauravanI jALamAM phasAyelA te zithilAcArI kuzIlAnA antaramAM sadaanusstthaandvaaraa nita vIrya (sAmarthya) to sahabhAva hoto nathI. te drvyliMgadhArI sAdhue nAmanA ja sAdhu che, saMyamanu... AcaraNa na karavAne kAraNe kharI rIte teA temane sAdhu kahI zakAya ja nahI. 517NA zabdArtha- parikhAe- pariSadi ' ghotAne zuddha kuDe che. 'aha - atha' suzIla pu3Sa salAbhAM 'suddhaM rakhati - zuddhaM rauti' 2'tu 'rahassaMmi - rahasi ' yeAntamAM 'dukkaDa Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "sUtrakRtAsUtre anyayArthaH -- ( parisAe pariSadi sabhAyAM (saddhaM vai) zuddhaM rauti=AtmAnaM vizuddha sApa (a) atha (rassami) rahasi ekAnte (dukka) kare ) duSkRtam asaMyamAnuSThAnaM karoti |- ( tahAvidA) tathAvidaH - aGgaceSTAjJAnavantaH puruSAH 'jAti' jAnanti (ayaM ) ayam ( mAille mahAsaDhe ) mAyAvI mahArATha iti, nipuNapuruSAH mahAzaThoyamiti jAnanti // 18 // , TIkA -- sa kuzIlaH vAGmAtreNa prakAzitastravIryaH / 'parisAe' pariSadi - sabhAyAM 'zuddha' zuddha - apagatadopaM svAtmAnaM svakIyAnuSThAnaM ca nirmalam / 'vaha' aauti mApate ' a ' atha ca 'rahasift' rahasi ekAnte, 'dukkaDa'' duSkRtaMdarpitaM strIsaMparkAdikukkutyam 'karei karoti' kurIti yataH satyam - prakAze sadanuSThAnaM rahasi' ekAnta meM 'dukkarDa kareha - duSkRtaM karoti' pApAcaraNa karatA hai 'tahAvidA - tathAvidaH' aise ko aGga beSTa kA jJAna rakhanevAle puruSa 'jANaMti - jAnanti' jAna lete haiM ki 'mAillo mahAsadeyaMti - prAyAvI mahAzaTho'paniti' yaha mAghAvI aura mahAzaya hai || 18 || anvayArtha -- ve pariSada meM arthAt janasamUha meM apane ko vizuddha kahate haiM kintu ekAnta meM duSkarma karate haiM / parantu viziSTa prakAra ke loga, jo aMga ceSTA Adi se dUsare ke antaraMga ko jAna lete haiM, ve jAnate haiM ki ye mAyAvI aura mahAzaTha hai // 18 // rama TIkArtha- -cacana mAtra se apane sAmarthya ko prakAzita karanevAlA vaha kuzIla sAdhu apane Apako aura apane anuSThAna ko vizuddha ghoSita karatA hai, parantu ekAnta meM kukarma karatA hai - strIsamparka Adi karei - duSkRtaM karoti' yApAyara hare che. 'tahAvidA - tathAvidaH' mevAsAne ajayeSTAne laghuvAvAgo yuSa 'jANaMti - jAnanti' lagI se che - 'mAillo mahAsaDheyaMti - mAyAvI mahAzaTho'yamiti' te mAyAvI bhane mahAzara che. // 18 // sUtrA"--te zithila cArIe pariSadamAM (leAkeAnA samUhamAM) evu' kahe che ke ame vizuddha chIe, parantu tee ekAntamAM duSkarmanuM sevana karatA hAya che. parantu aMgaceSTA Adi dvArA anyanA antargane jANavAmAM nipuNa hAya evA catura puruSo te e vAtane barAbara jANI jAya che ke A leAkeA bhAyAvI (yI) bhane mahAza che. // 18 // TIkA--vANIzUrA te kuzIla sAdhue peAtAnA cAritrane ane anu chAnAne vizuddha jAhera kare che-tee vizuddha hevAnA dabha kare che, parantu te ekAntamAM kukarmAnuM sevana kare che, eTale ke jAheramAM Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 4 u.1 strIparISahanirUpaNam parAnupadizati, pracchanne ca svayaM asaMyamajanakaM karya samAcarati / tAdRzaM svakIyamasadanuSThAnaM gopAyato'pi khasya kuzIlasya / 'tahAvidA' tathAvidA:iGgitA''kArajJAnakuzalA: saMyavAcAre nipuNAzca sAdhayo gRhasthAzca tasya tAhazA'sadanuSThAnam 'jANaMti' jAnantyeva / athavA-sarvajJAstIrthakarAdayastu jAnantyeva / teSAM paracicasyA'pi pratyakSasaMbhavAt / "AkArairihitagatyA, ceSTayA bhASaNena c| netravAdhikAraizca, jJAyate'ntargataM manaH // 1 // " , yadA hi AkAraprakAracihna laukikA api parakIyacetovRttiM jAnanti / tadA kA kathA hastAmalakara sakalapadArthadarzanazIlAnAM tAdRzAM mahApuruSANAM sarvakaratA hai / arthAt prakaTa meM to vaha dUsaroM ko utkRSTa AdhAra kI zikSA detA hai aura ekAnta meM svayaM asaMyamamaya kArya karatA hai / isa prakAra apane iSkRtyoM ko chipAne para bhI jo sAdhu yA gRhastha mAnavIya ceSTAoM ko samajhane meM kuzala aura saMyatoM ke ocAra ke jJAtA haiM, ve usake una duSkRtyoM ko jAna hI lete haiM / athavA sarvajJa tIrtha kara to jAnate hI haiM, kyoMki parakIya citta bhI unake liye pratyakSa hotA hai| kahA hai-'AkArai riGgitargatyA' ityaadi| .. 'AkAra le, saMketa se, cAla le, ceSTA se, bolI se aura netroM tathA mukha ke vikAra le mana kI bAta bhI jAna lI jAtI hai / ' -, jaba AkAra prakAra Adi cihnoM se laukika jana bhI dUsare kI cittavRtti ko jAna lete haiM to samasta padArthoM ko hastAmalaka ke samAna to teo lokone utkRSTa AcAnI zikSA Ape che. paraMtu teo pite ja ekAntamAM asaMyamamaya AcaraNa kare che. bhale, teo A prakAra temanAM duSkRtyane chupAvatA hoya, paraMtu catura puruSothI temanA duSkRtye ajJAta rahetAM nathI. je mANasane tenI ceSTAo dvArA pArakhI zakavAne - samartha hoya che. tathA jeo saMya tenA AcAranA jANakAra hoya che, teo temane sAcA svarUpamAM oLakhI jAya che. athavA sarvajJa tIrtha kare to temanAM te kanyAne jANe ja che, kAraNa ke anyanA manobhAne paNa teo jANI zavAna samaya che 4 5 cha -'AkArairizitairgatyA' yAhi 2thI, sahaitathI, yAsathI, yaSTAthI, mAlIthI, tathA bhumanA vithA aMtakaraNanI vAtane paNa jANI zakAya che, je AkAra, ceSTA Adi dvArA A lokanA catura manuSya anyanI cittavRttine jANI le che, te samasta padAne hastAmaMlaka (hAthamAM rahelA AmaLAnI jema) joI zakanArA mahA Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 sUtrakRtAGgasUtre vedAnuvIci, vedoditamapi maithunaM mA kuru' ityevaM guruNA ' coijjaM to' nodyamAnaH 'sa bhujjo' sa bhUyaH 'gilAi' glAyati, glAnimadhigacchati / dravyaliMgo sAdhurajJAnI svayaM svapApaM na vadati / pareNa pRSTaH svakIyAmAtmazlAghAmevAviSkaroti / maithunaM na karttavyamiti bhUyo bhUyo nodyamAno vidUyamAnena manasA dUyamAna ivAbhAti iti bhAvaH // 19 // mUlam - osiyA vi itthiposesa purisA ithIveyakhedannA / paNNAsamannitAyegeM nArINaM valaM uvekasaMti // 10 // chAyA - uSitA api strIpoSeSu puruSAH strIvedakhedajAH / prajJAsamanvitA apyeke nArINAM vazamupapanti // 20 tAtparya yaha hai ki dravyaliMgI ajJAnI sAdhu svayaM apane pApa ko prakaTa nahIM karatA hai / dUsarA koI pUchatA hai to apanI prazaMsA hI karatA hai | jaba use maithuna na karane kI preraNA kI jAtI hai to anamanA jaisA hokara raha jAtA hai ||19|| zabdArtha - - ' itthiposesu-strIpazeSepu' striyoM ke pAlana karane meM 'osiyA vi-uSitA api vyavasthita hone para bhI 'purisA-puruSAH ' jo puruSa 'ithiveyakhedannA- strI vedakhedajJAH' striyoM ke dvArA honevAle khedoM ke jJAtA hone para bhI 'paNNAsamannitA vege - prajJAsamanvitA apyeke ' prajJA- kinaneka to buddhi se yukta hone para bhI 'nArINaM basaM ubakasaMtinArIrNA vazamupakarSanti' striyoM ke vazIbhUta ho jAte haiM // 20 // tyAre te vAre vAre glAnine anubhava kare che. A kathananeA bhAvAtha e che ke dravyaliMgI (mAtra sAdhune veSa dhAraNu karanAra paNa sAdhutA AcArAnuM pAlana na karanAra) sAdhu jAne peAtAnA pApane prakaTa karI nathI. jo keAI tenA duSkRtya viSe prazna pUche che, te te AtmazlAghA ja kare che. jyAre AcAya Adi dvArA tene brahmacaryanuM pAlana karavAnI preraNA ApavAmAM Ave che, tyAre te udAsa thaI jAya che, tene evI zikhAmaNa pazu gamatI nathI. 519mA zabdArtha --' itthopo se su- strIpopeSu' striyAMnA yAsana 42vAsAM 'osiyA vi-upitA api' vyavasthita hovA chatAM pazu 'puriyA - puruSA' ne puSa 'itthi veyakhennA-strIvedakhedajJA.' striyo dvArA thavAvANA vehane laguvAvAjA hovA chatAM 'pannAsamannivAve - prajJAsamantritA apyeke' - adha a to yuddhiyukta hovA chatAM pazu- 'nArINaM vasaM ubakasaMti-nArINAM vazamupakapanti' strIyAne adhIna dhuMdha laya he // 20 // 1 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparIpahanirUpam ___ anvayArthaH--(isthiposesu) strIpoSeSu-strIpAlane (osiyA vi) upitA api stropoSaNAdau vyavasthitA api (purimA) puruSAH (itthIveyakhedannA) strIvedakhedajJAH-strI saMparka nanitaduHkhaM jAnanto'pi (paNNAsamanitA) prajJAsamanvitA:autpattikyAdibuddhiyuktA api (ege) eke (nArINaM vasaM uvakasati) nArINAM vazamupakaSanti-strIjitA bhavanti-strIcazaM gacchantIti // 20 // _____TIkA-'isthipose nu' strIpoSeSu striya poSayanti ye te strIyopAH vyApAravizeSAH teSu 'osiyA vi' upitA api 'purisA' puruSAH strINAM rakSaNAdau kRtaprayatnA api 'itthIveyakhedanA' strIvedakhedajJA strINAM vedo mAyAmadhA. nakaH, tasminnipuNAH 'paNNAsamannitA' prajJA autpattikI buddhiH tAdRzabuddhayA yuktA api puruSAH 'vege' eke mahAmohAndhamanasaH / 'nArINa' nArINAma 'vasaM vazam-adhikAram 'uvAsaMti' upakapanti vrajanti-ityarthaH / yathA yathA strI ___ anyadhArtha--jo puruSa strI kA pAlana poSaNa kara cuke haiM aura isa kAraNa jo strI vedake kheda ko jAnate haiM arthAt bhuktabhogI hone ke kAraNa jo strI samparka janita dukhoM ko jAnate haiM aura jo prajJA se sampanna haiM, unameM se bhI koI koI striyoM ke vaza meM ho jAte haiN|20|| TIkArtha--jo strI kA poSaNa karanevAle vyApAroM ko kara cuke haiM, .. jo striyoM ke kapaTa pradhAna veda meM nipuNa haiM tathA jo autpattikI buddhi : se yukta haiM aise bhI koI koI mohAnya mAnasavAle puruSa mAriyoM ke vaza ho jAte haiM / strIke adhIna huA puruSa vahI vahI karatA hai, strI . sUtrArtha-je purUSa strInu pAlana-poSaNa karI cukyA che, ane te kAraNe je strIvedanA dine jANuM cukyA che eTale ke bhegone bhegavI cukavAne kAraNe je strIsaM5rkajanya duone anubhava karI cukyA che, ane jeo prajJAthI saMpanna che, evA purUSomAthI paNa koI kaI purUSa strIone adhIna thaI jAya che. mAro TIkA-jeo strInu piSaNa karavAne mATe vividha pravRttio karI cukyA che, jemAM strIsaMparkanA kaTu phaLo bhegavI cukyA che, jemAM strIonA vedamAM nipuNa che-strIomAM Asakta thavAthI kevAM kevAM duHkha anubhavavA paDe che tene jemaNe anubhava karI lIdhuM che, tathA jeo otpattikI buddhithI yukta hoya che, evA keI ke purUSa paNa mehAnya thaIne strIomAM Asakta thatA hoya che. A rIte strInA mehamAM phasAyelA te purUSe tenA Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 sUtrakRtAGgasUtre ghAnAM paracittasya / itthaM te jAnanti 'ayaMti' yada'yam 'mAille mahAsaDhe' mAyAvI mahAzaThazceti / yadyapi sa zaThaH svamanasi evaM vicArayati yanmadIyaM kRtyaM na ko'pi jAnAti, kintu mahApuruSAstu tasya mAyAvitvaM zaThatvaM ca jAnantyeva // 18 // mUlam-sayaM dukkaDaM ca na vadai AITo vi patthai baale| veyANuvIi mA kAlI coijaMto gilAi se bhujo||19|| chAyA-svayaM duSkRtaM ca na vadati AdiSTo'pi prakasthate bAlaH / vedAnubIci mA kArSIH nodhamAno glAyati sa bhUyaH // 19 // dekhanevAle mahApuruSa sarvajJa kevalajJAniyoM ke lie dUsare kI cittavRtti ko jAna lenA kyA bar3I bAta hai ? ve jAnate haiM ki yaha mAyAcArI hai, kapaTazIla hai / yadyapi vaha mAyAvI samajhatA hai ki mere kukarma ko koI nahIM jAnatA kintu jJAnI puruSa to usakI mAyAcitA aura zaThatA ko jAnate hI haiM // 18 // zabdArtha--'bAle-bAla' ajJAnI jIva 'sayaM dukkaDaM-svayaM duSkRtam' apane duSkRtya-pApako 'na badai-na vadati' nahIM kahatA hai 'AiToviAdiSTaH api' jaba dUsarA koI use usakA pApakRtya kahane ke liye preraNA karatA hai taSa 'pakasthai-prakatthate' vaha apanI prazaMsA karane lagatA hai 'veyANuvIi mA kAsI-vedAnuvIci mA kArSI' tuma maithuna kI icchA mata karo isa prakAra AcArya Adi ke dvArA 'bhujjo coi. paraSo-sarvajJa kevalIone mATe to anyanA manabhAvane jANI levAmAM zI muzkelI hoI zake? teo te e vAtane avazya jANuM zake che ke A puruSa sadAcArI che ke mAyAcArI (kapaTazIla) che. bhale te mAyAcArI purUSa ema mAnate hoya ke mArAM kukarmone kaI jANatuM nathI, paraMtu jJAnI purUSa athavA sarvajJA kevalI bhagavAne te temanI mAyAvitA ane zaThatAne jANatA ja hoya che.18vA zahArtha-vAle-bAlaH' jJAnI 4'sayaM dukkaDe-svayaM dupkRtam' potAnA duSkRtya-pA52 'na vadai-na vadati' pragaTa 42 nathI. 'AiTThovi-AdiSTaH api' nyAre bhAle / te tenu pApakRtya matAvAnI preraNA 42 che. tyAre 'pakathai -prakasthate' ta pAtAnA quity 1 42vA all jaya che. 'veyANuvII mA kAsIvedAnuvIghi mA kArSI' tu bhaithunanI chA na 42 me pramANe bhAyAya mAli dvArA 'bhujjo coijjaMto-bhUyo nodyamAna.' pAvAra 4AmA bhAvayA 'se-sa Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.1 strIparISahanirUpaNam . . .249 anvayArthaH--(vAle) bAlo'jJAnI (sayaM dukkaDaM) strayaM duSkRtaM (na vadaI) na vadati AtmanA kRtaM pApaM AcAryAdinA pRSTo na kathayati (AiTTho vi) AdiSTo'pi pareNa (pakatthaDa) prakatthate svakIyAM prazaMsAM vadati (veyANuvIi mAkAsI) vedAnuvIci mAkApI maithunAbhilApaM mA kuru iti AcArye kathite (bhujo coijjatI) bhUyo nodhamAnaH (se) saH - kuzIlaH (gilAi) glAyati-glAni prAmotIti // 19 // ____TIkA-'vAle' vAlo'jJAnI 'sayaM dukkaDaM na vadaI' svayamAtmanA chataM duSkarma na vadati, svakIyadurmakathanAya pareNa 'AiTo vi' AdiSTo'pi AcAyeNA'nyena vA kenacit 'pakatthaI' pratyate, svakIyAM prazaMsAmeva vadati AtmAnaM nihAtum aela ni, asantaM santaM vrate iti bhAvaH / tathA-veyANuvIi' jjaMto-bhUyonodyamAna.' bAra bAra kahA jAne para 'khe-saH' vaha azIla 'gilAi-glAyati' glAniko prApta hote haiM // 19 // ___ anvayArtha--ajJAnI jIva svayaM apane pApako prakAzita nahIM karatA hai, dUsare ke kahane para bhI mukaratA hai aura apanI prazaMsA karatA hai, maithunalevana mata karo, isa prakAra AcArya ke kahane para aura punaH punaH preraNA karane para glAni kA anubhava karatA hai // 19 // . TIkArtha--ajJAnI jIva apane duSkRtya ko prakAzita nahIM karatA hai, apanA duSkRta (pApa) kahane ke lie dUsare ke kahane para naTatA hai, jhuThI saccI pAteM kahatA hai / jaba guru kahate haiM ki maithuna sevana mata karo to vaha vAraMvAra glAni ko prApta hotA hai| tazIla ziSya 'gilAi-glAyati' khAna manI laya che. arthAta bhI banI jAya che. 1 sUtrArtha--ajJAnI ja jAte ja pitAnA pApane prakaTa karatA nathI, bIjA loke temane samajAvavA prayatna kare to paNa teo pitAnA doSone svIkAra ja karatA nathI, paraMtu potAnI prazaMsA ja karyA kare che. AcArya dvArA maithuna sevana na karavAne upadeza ApavAmAM Ave ane strInA saMparkane parityAga karavAnI preraNA pharI pharIne ApavAmAM Ave, tyAre teo glAni (viSAda) anubhave che nA * TIkA---ajJAnI cho pitAnAM duSkRtyane pitAnI jAte prakaTa karatAM ja nathI, paraMtu jyAre teone ke duSkRtye prakaTa karavAne mATe samajAve che, tyAre paNa teo tene svIkAra ja karatA nathI, UlaTI era TI vAta kahIne pitAnA duSka (pApa)ne chupAvavAne ja prayatna kare che. jyAre gurU dvArA tene maithuna sevana na karavAnuM kahevAmAM Ave che, sU0 32 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 sUtrakRtAGgasUtre AjJApayati, tathA tathA karoti khIvazamupagataH puruSaH, na tu kiMcidapi yuktAyuktaM vicArayati, strIsaMbandhena tAdRzabuddhevinAzitatvAt / viSasya bhakSaNena loko mUrcchito bhavati kintu strINAM saMsargeNaiva mugdhA bhavanti / taduktam - MAD 'buddhibhraMza viSaM bhuktvA gRhItvA kAMcanaM bahu | strINAM saMsargamAtreNa tadIyavazavarttitA // 1 // - 'etA hasanti ca rudanti ca kAryahetoH, vizvAsayanti ca paraM na ca vizvasanti / tasmAnnareNa kulazIlasamanvitena, zamazAnaghaTikA va varjanIyAH // 1 // ' api ca--' jisakI AjJA detI hai / vaha svayaM ucita anucita kA vicAra nahIM karatA / strI ke samparka se unakI buddhi vinaSTa ho jAtI hai / loga viSa kA to bhakSaNa karane para hI marate haiM parantu strI ke darzanamAtra se hI sUDha bana jAte haiN| kahA bhI hai--' buddhi zo' ityAdi / 'viSa ke bhakSaNa karane se aura dhana ke lAbha se buddhi bhraSTa hotI hai arthAt manuSya buddhi hIna hotA hai parantu strIke sAtha anurAga saMbhA'paNa karane mAtra se hI usake adhIna bana jAtA hai / ' aura kahA bhI 'etA hasanti ca' ityAdi / 1. 'ye striyAM apane svArtha ke lie kabhI ha~satI haiM, kabhI rotI haiN| dUsare ko apanA vizvAsa dilAtI haiM magara svayaM ko I kA vizvAsa nahIM karatIM / 4 gulAma khanI jaIne tenI ekeeka AjJAnu pAlana kare che. tee sArAM narasAMnA viveka gumAvI bese che. strInA saparkane kAraNe tenI buddhi ja naSTa thaI jAya che. viSanuM bhakSaNu karanAra mANasa te mRtyu prApta kare che, parantu strImAM Asakta thanAra mANusa tenA darzanamAtrathI ja mUDha khanI jAya chekahyuM che ke-- 'buddhibhraMzo' tyAhi viSanuM' bhakSagu karavAthI ane dhananI prApti thavAthI mANasanI mati bhraSTa thaI jAya che, eTale ke mANasa vivekabuddhi gumAvI bese che, parantu strInI sAthe anurAgayukta vArtAlApa karavA mAtrathI ja te tene adhIna thaI jAya che. vajI mevu hyuM che hai- ' etA isanti' tyAhi gnie peAtAnA svArtha sAdhavAne mATe kadI hase che ane kadI raDe che. te, anyane pAtAnA pratye vizvAsa rAkhavAne prere che, paNa pAte kAInA vizvAsa Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saimayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparopahanirUpaNam strINAM svabhAvo laukikazAstrebhya evaavgntvyH| strINAM caritamatIva durvijJeyam / tathoktam'hRyanyad vAcyanyat karmaNyanyat puro'tha pRSThe'nyat / anyat tava mama cAnyat strINAM sau kimapyanyat // 1 // ' iti // 20 // strIsaMvandhasya phalaM kIdRzaM bhavati, tattu zAstraveyameva kintu loke'pi tasya phalamatIva duHkhadAyi, iti darzayitumUtrakAra Aha-'avihatthe' tyAdi / mUlam-avi hatthapAdachedAya aduvA bddhmlNukkte| ____ avi teyAbhitAvaNANi tacchiya khArasiMcaNAI c||21|| ataeva kula aura zIla se sampanna puruSa ko cAhie ki vaha nAriyoM ko zmazAna kI ghaTikA ke sammAna syAga de|' striyoM kA svabhAva laukikazAstroM se hI jAnanA cAhie / unakA carita atIvadurgama hotA hai| kahA bhI hai-'hRdyAyadAcyanyat' ityAdi / _ 'striyoM kA sabhI kucha nirAlA hI hotA hai| unake hRdaya meM kucha aura hotA hai, vacana meM kucha aura hotA hai, karma (kriyA karane meM kucha aura hI hotA hai| Age kucha aura to pIche kucha aura hotA hai| unakA tumhArA hamArA bhI anya honA hai // 20 // rAkhatI nathI. tethI kuLavAnuM ane zIlavAn purUSoe tene mazAnaghaTikA samAna gaNIne tene tyAga kare I be (zmazAnamAM paDelA mATInA jaLapatrane jema tyAga karavAmAM Ave che, tema jione paNa tyAga karavo joIe) sione svabhAva kevo hoya che, te laukika zAstromAMthI jANuM levuM joIe. strIcaritane samajavuM ghaNuM ja muzkela hoya che. kahyuM paNa che ke, 'hadyanyad vAcyanyat' ityAdi strionuM saghaLuM nirALuM ja hoya che. temanAM manamAM kaMIka hoya che. ane temanI vANImAM bIju ja hoya che, ane temanI kriyAmAM vaLI trIjuM ja kaMI hoya che. eTale ke temanAM mananA vicAro, vANI ane kAryamAM ekarUpatA hetI nathI. temanI AgaLa kaMIka hoya che, te pAchaLa bIju kaMIka ja hoya che. te amaka vastune ke mANasane pitAne gaNAve che paNa manamAM to anyane je pitAno gaNatI hoya che te kAraNe strIcaritane tAga meLave ghaNe ja durgama gaNAya che. paramA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 sUtrakRtAGgasUtre chAyA -- api hastapAdacchedAya athavA varddha sAMsotkarttanam | api tejasAbhitApanAni takSayitvA kSArasecanAni ca // 21 // anvayArtha ~~(atri hatyapAdachedAe) api hastapAdacchedAya - ihaloke parastrI saMparko'pi hastapAdacchedAya bhavati (aduvA ) athavA (vaddhamate) varddhamAMsotkatananaM carmamAMsakartanAya bhavati (adhi teyasAmitAvaNANi) api tejasAbhitApanAni strI sambandha kA phala kaisA hotA hai, yaha to zAstra se hI jAnA jA sakatA hai, kintu loka meM bhI usakA phala atIva duHkhajanaka hotA hai, isa tathya ko dikhalAne ke lie sUtrakAra kahate haiM- 'avi hatya' ityAdi / zabdArtha -'aba hatthapAdachedAe-api hastapAdachedAya' isa loka meM strI kA saMbaMdha hAtha aura paira kA chedana ke lie hotA hai 'aduvA - athavA ' agara 'vaddhamaMsaukkate - varddhamAMsotkarttanam' camaDA aura mAMsa ko katarane rUpa daNDajanaka hotA hai 'avi teyAsitAvaNANi api tejasAbhitApanAni' athavA agni se jalAne rUpa daNDa ke yogya hotA hai 'ca-ca' aura 'tacchiya khArasiMcanAeM - takSayitvA kSArasiMcanAni' unake aGgakA chedana karake usake Upara kSAra siMcanarUpa daNDa ke yogya hotA hai // 21 // anvayArtha -- isa loka meM striyoM kA samparka hAtha paga ke chedana ke lie hotA hai, athavA carma aura maoNsa ko kATane ke lie hotA hai parastrI skrIma'parka nuM kevuM phaLa bhAgavavu' paDe che, te te zAstrAmAMthI ja jANI zakAya che, parantu leAkamAM pazu tenuM phala ati du khajanaka ja hAya che, te vAtanuM huye sUtrAra niyu re che. 'ani hattha' ityAdi zartha - 'avi ityapAdachedAe-api hastapAdachedAya' yA bhajatabhI strInI sAthene sabaMdha te hAtha ane pagane kapAvI nAkhavA mATe hAya 'che. 'aDuvA - prathavA ' agara 'baddhamaM ukte - baddhamAMsotkartanam' yAbhaDA bhane bhAMne anatrA sAyA une yogya mane che. 'avi teyasAbhitAvaNANi-api tejasAbhitApanAni' athavA atithI jatrAne yogya bhane che. 'ca-ca' bhane 'tacchitra khArasiMcaNAi-talA kSArasiMcanAni' tenA maga hehana urIne tenA upara mIThuM' bhabharAvArUpa daDane cegya mane che. tArA sUtrA--khA leAkamAM strIsaMgama karanAra leAkeArA hAtha, paga Adi a ge kApI nAkhavAmAM Ave che athavA cAmaDI ane mAMsa kApavAmAM Ave che. parastrI Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparIpahanirUpaNam 255 -parastrIsaMparkakAra jvalayati gajapuruSaH, (ca) ca-athavA (tacchiya khArasiMcaNAI) takSayitvA kSArasiMcanAni, zarIraM takSayitvA lavaNaM tatra prakSipatIti // 21 // _____TIkA-- iha loke parastrINAM saMgamakAriNo ye teSAm , hastapAdacchedAya= hastapAdayochedanamapi bhavati / nathAkAriNAM hastau pAdau chiyete 'aduvA' athavA 'vaddhamaMsaukkate' vardhamAMsotkarttanamapi bhavati / 'avi' api ca 'tejasA abhitAvaNANi tejasA vahninA abhitApyate raajbhttaiH| tacchiya khArasiMcaNAIca' takSayitvA kSArasecanAni-nakSayitvA tadupari kSAreNa lavaNena gAtraM siMcati / parastriyaM bhuMjamAnAnAM hastAdyazyAvakhaNDana , mAMsotkartanam , tejasA'bhitApanam , kSArasecanAdikaM ca kriyate udvejitaiH strIsaMvandhibhiH rAjadUvI / ime laukikA daNDA samparka karanevAle puruSa ko loga jalA dete haiM aura usakI camaDI para lakSaNa chiDakate haiM // 21 // TIkArya-parastrI saMgama karane vAle puruSa ke ilI loka meM hAtha aura paMga kATa liye jAte haiM athavA camar3I aura mAMsa kATa liyA jAtA haiM / rAjakIya karmacArI unheM Aga meM tapAte jalAte haiM / unakA camar3A chIlakara usa para lavaNa chir3akate haiN| - abhiprAya yaha hai ki parastrI kA upabhoga karane vAle puruSoM ke hAtha paga kA chedana kiyA jAtA hai mAMsa kATA jAtA hai, Aga meM jalA diyA jAtA hai aura camaDA utAra kara usa para lavaNa chiDakA jAtA hai / uttejita chue strI ke saMbaMdhI janoM dvArA athavA rAjapuruSoM dvArA ye daNDa sAthe kAmaga sevanArane kyAreka jIvatA bALI nAkhe che, athavA temanI cAmaDI kApIne tenA para mIThuM chAMTavAmAM Ave che. 21 TIkArtha-parastrInI sAthe saMbhoga karanAra puruSanA hAtha, paga Adi aMge chekI nAkhavAnI sajA ke dvArA karAya che. evA puruSanI cAmaDI utArI nAkhavAmAM Ave che ane tenA zarIrane chedIne mAMsane bahAra kADhavAmAM Ave che. rAjyanA amaladAro tene jIvato bALI devAnI sajA paNa kare che, athavA tenI cAmaDI utarADIne tenA upara lavaNa bhabharAvIne tene khUba ja pIDA pahoMcADavAmAM Ave che. A lekamAM evuM te anekavAra jovAmAM Ave che ke parastrIne upabhoga karanAra puruSane loko ja kaDaka zikSA karatA hoya che te strInAM sagAsaMbaMdhIo te kAmAMdha puruSane pakaDIne sArI rIte mArapITa kare che uzkerATane kAraNe tenA hAtha, paga kApI nAkhe che athavA tenI cAmaDI utaraDI nAkhIne zarIra para mITha bhabharAve che. rAjapuruSo paNa te kAmAMdha puruSane kaDakamAM kaDaka sajA kare che. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 sUtrakRtAGgasUtra bhavanti / pAralaukikayAtanAyAM tu narakAdikaM bhavatIti sacchAstrameva pramANam / tasmAdAtmahitArthinA strIsaMbandho nitarAM heya iti // 21 // mUlam-adu kaiNNaNAlacchedaM kaMThacchedaNaM titikkhNti| iti tattha pAvasaMtatA na ya biti pugo na kohiti||22|| chAyA--atha karNanAsikAcchedaM kaNThaccheina titikSante / __ iti tatra pApa-santaptAH na ca bruvate na punaH kariSyAmaH // 22 // anvayArtha:--- (pAisaMvattA) pAyasantatAH (iti) iti-ihaloke (aNNanAsaccheda) karNanAsikAcheda tathA (kaMThacchedaNaM titika khaMti) kaNThacchedanamapi titikSante sahante (na ya viti) na ca brurate (na puNo kAhiti) na punaH kariSyAma iti / / 22 / / isI loka meM die jAte haiM / paraloka meM unako naraka Adi meM jAnA paDatA hai| vahAM kaisI kailo dhAnanAeM bhugatanI par3atI haiM, isa viSaya meM to zAstra hI pramANa hai / ataeva Atmahita ke abhilASI puruSa ko strI kA sampaka sarvathA hI tyAga denA cAhie // 21 // __ zabdArtha--'pApasaMttattA-pApasaMtatA' pApI puruSa 'iti-iti' isa loka meM 'iganAlaccheI-karNanAsikAchedaM' kAna aura nAka kA chedana tathA 'kaMThacche iNaM titikkhaMti-kaNThacchedanaM titikSante' kaMTha-gale kA chedana saha lete haiM 'na ya biti-na ca bruvate' parantu ve aisA nahIM kahate ki 'na puNo kAhiti-na punaH kariSyAma iti' aba hama phira se pApa nahIM karege / .22 // ___ anvayArtha-pApa se saMtapta puruSa isa loka meM kAna aura nAka kA kaI kaIvAra te te parastrIgAmIne jIvatA bALI de che. A badhA daMDa AlekanA che. paralokamAM paNa tene duHkha ja bhegavavuM paDe che. narakagati pAmIne tene kevI kevI yAtanAo veThavI paDe che, te bAbata te zAmAMthI jANuM levI joIe. tethI AtmahitanI abhilASA rAkhanAra puruSe strInA saMparkane te sarvathA parityAga ja kare joIe 21 , zahAtha-pAvasaMtattA-pApasaMtaptA.' pApI puruSa 'iti-iti' mA tabhI 'kaNNanAmaccheda-karNanAsikAccheda' chAna ane nAnu hana tathA 'kaMThacchedaNa titikkhaMti-kaNThacchedana titikSante' 44 4tA sAnu cheDna sahana 4Na che. 'na ya viti-na ca bruvate' 52'tu teyA mevu nayI 4tA 'na puNo kAhiti-ja punaH kariSyAma iti' thI 1 pA5 nahI 43. // 22 // sUvAtha-maithunasevana karanArA pApI leko A lekamAM kAna, nAka ane Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 257 TIkA- 'pAvasaMvattA' pApasantaptAH - pApena karmaNA saMtaptAH 'iti' iti - iha loke ihaiva janmani 'kaNNanAsaccheda' karNanAsikAccheda- karNanAsikayozchedanaM kaMTha cchedaNaM tivivakhaMti' kaNThacchedanaM vikSinse - kaNThacchedanaM ca titikSante sahante / 'na ya vivi' la ca vane 'na puNo kArhiti' na punaH kariSyAma iti - evaMbhUtaM pApAnuSThAnaM na punaH kariSyAma iti naiva vadanti / aihikapAralaukikayAtanAmanubhavanyo'pi vAhazaduSkRtaM karmabhyo nivRddhi nai labhante / pApipuruSaH pApakaraNe anekadhA vividhavikarNanAsi hocchenAdikaM sando'pi na tato nivartante / aho mahadAzrayaM vicitraM ca mahAmoha jyamiti // 2zA chedana tathA kaMTha kA chedana saha lete haiM kintu yaha nahIM kahate ki 'aba hama punaH aisA nahIM kareMge ' // 22 // TIkArtha--pI puruSa isI loka meM kAna aura nAka kA chedana sahana kara lete haiM, kaMTha kA kATA jAnA bhI saha lete haiM parantu aisA nahI kahate ki - ' aisA pApakArya phira nahIM karUMgA' / Terrors et yAtanAoM (duHkhoM) kA anubhava karate hue bhI ve una duSkRtyoM se virata nahIM hote haiM / pApI puruSa pAtra karake kAna-nAka kaTane Adi kI vividha prakAra ko vedanA ko sahana karate hue bhI usase nivRtta nahIM hote / Ae ! kitane Azcarya kA viSaya hai / mahAmoha kA kaisA sAmrAjya hai ||22|| gaLAnuM chedana sahana karI le che, parantu 'pharI evAM pApakAM huM nahI karu',' evuM kahetA nathI. rA TIkA--pApI leAkeA kAmAgnithI tama kAmAnya puruSo) A leAkamAM game tevAM o sahana karI le che--temanA kAna, nAka Adi davAmAM Ave athavA temanu gaLu' kApI nAkhavAmAM Ave, te paNu sahana karI le che, parantu 'hu have kadI paNa Avu. pApakama nahIM karu',' evu' vacana uccAratA nathI A leAka ane paraleAka saMdhI yAtanAonA anubhava karavA chatAM paNa kAmAnya mANusA abrahmanA sevanarUpa duSkRtyathI nivRtta thatA nathI. pApI puruSo kAna, nAka Adi aMgeAnA iMdanathI sahavI paDatI vedanAe sahuna karavAnuM pasanna kare che, paNa pApakarmothI nivRtta thavAnuM pasanda karatA nathI. A vAta kevI Azcaryajanaka che! mahAmahanuM' kevu' sAmrAjya vyApeluM che! ghararA sU0 33 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre - mUlam-sutameyamevamegoliM itthIcedei hunuskhAyaM / eMbapi tA vaditA vi aduza kasmuMgA ajakareMti // 23 // chAyA--zrutasevadevameke pAM strIveda iti hu vAkhyAtam / emapitA uktvA'pi athavA karmaNA aparchanti / 23 // anvayArtha:-(eyaM) etad (evaM) enam (musa) zrutaM yat strIvAsI mahAdopAyeti - tathA (pragesiM) ekepAM vaizikAdikAnAM sumakkhAya) nAspAtam-muTu kathana (itthIvedei) strIveda iti eke pAM strI vedavidA svAkhyAtamiti (tA) tAtriyaH (evaM badicA vi) evamuktvApi (anuvA) azyA tayApi (krANA abakare di) karmaNA apakuvantIti-viparIlamAcarantIti // 26 // zabdArtha--evaM-em' isa prakAra 'sutaM-atam' strI saMparka mahAdoSajanaka hai aisA maiMne sunA hai tathA 'egesi-epheSAM koI koI kA 'suyakkhAyaM-svArupAtam' samyak kathana hai 'halyAdei-strIveda iti' kAmazAstra kA yaha kathana hai ki 'tA-ta striyaH evaM vadittA vievamuktvApi' aba maiM aisA nahIM karUMgI aisA kahatI hai 'aduvA-adhyA' to bhI 'kamnuNA avakaDeti-karmaNA apakurvanti' usale viparIta AcaraNa karatI haiM // 23 / anvayArtha-hamane aisA sundara hai ki striyoM kA samparka mahAn doSa kA kAraNa hotA hai| kinhIM yezika Adi kA aisA kahanA hai ki 'ava maiM isa prakAra kA pApa nahIM karUMgI' aisA kaha kara bhI punaH viparIta AcaraNa karatI hai // 23 // zA -evaM-evam' 241 te 'sutaM-zrutam' saiiuyu che. arthAt . liyonI sa5 maDAhoSApa cha, tabha meM sAmanyu cha. tatha! 'erosiM-ekeSAM' dhanu 'suyakkhAyaM-svAkhyAtam' sabhya5 4thana che. hai 'tA-tA.'' sImA 'evaM vadittA vi-evamuktvA pi' ve pachI mAma, 42rIza nI. me 43 che. 'aduvAathavA' ta 'kammuNA avajhare ni-karmaNA apakurvanti' ko nayI duhii| rItanuM AcaraNa kare che. mArA sUtrAtha - sa saivyu cha hai yAnI sa54 mahAna honA kAraNa rUpa bane che kaI kaI strio evuM kahe che ke "havethI huM ' evuM duSkRtya nahIM karuM, paraMtu evuM vacana ApyA bAda paNa teo viparIta sAyarala 1 42tI 27. che. '1 // 23 // . . . Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI - TIkA pra. zraM. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam 256 TIkA -- eyaM evaM sutaM = etat strIcarita evam aihika pAralaukika duHkhaprada miti zAstrebhyaH guruprabhRtimahApuruSANAM mukhAda zrutamiti / 'esa' ekeSAM yakkhAyaM' svAkhyAtam suplukathanam / 'itthIvede' hu' strIvedaiti hu-strIvedaH kAma zAstram | tasyApi - ucameva kathanam, yat tripaH svabhAvatayA duHkhadAyinyaH kapaTakAriNyaceti / ' ' tA=striyaH 'evaMdi vadicAvi' evamapi tA uktvA = ataH paraM duSkRtaM karma na kariSyAmaH ityukAdi 'kammuNA' karmaNA - kriyayA 'avakareM 'ti' apakunti virUpamAcaranti / athavA patizikSaNa svIkRtya tasya patyurevApakAraM kurvanti / , strINAM hRdayaM darpaNAta mukhamiva durgAm bhAvaH parvatamA iva viSamaH, citta puSkarapalAza sthitajalavindukhi taralaM naikatra saMviThate, kiM bahunA vipalateva bhavati TIkArtha - - striyoM kA sambandha isa loka aura paraloka saMbaMdhI duHkha dene vAlA hai, yaha hamane zAstro se guru Adi mahApuruSoM ke mukha se sunA hai / koI koI aisA kahate haiM aura kAmazAstra kA bhI yahI kathana hai ki striyAM svabhAva se hI capala hotI haiM, duHkhadAyinI hotI haiM aura paTakAriNI hotI haiM / ve striyA~ 'isake pazcAt duSkarma nahIM karUMgI' isa prakAra vaha kaha ke bhI viparIta hI AvaraNa karatI haiM. athavA pani kI zikSA ko svIkAra karake pati kA hI apakAra kara baiThatI haiM / striyoM kA hRdaya darpaNa meM jhalakane vAle mukha ke samAna durgrAhya hai| pakaDa meM Ane vAlA nahIM hai / unakA bhAva parvatIya mArga ke samAna viSama hotA hai / unakA citta kamala ke patra para sthita jala ke bindu ke TIkA --sikhAnA samparka A leAka ane palaikamAM duHkhajanaka thaI paDe che, evu ame zAstramathI guru Adi mahApuruSone sukhe'zravaNu karyuM'' che. kaIkAI leAkeA paNa evu' ja kahe che, ane kAmazAstramA paNa evu' ja kahyu che ke gnie svabhAve ca caLa, duHkhadAyinI ane kapaTakAriNI hAya che 'havethI karI kadI paNa duSkRtya nahI karUM.' evu'vacana ApIne turata ja vacana bha'ga karatAM te sa'keAca anubhavanI nathI-pharIthI eja duSkRtya AcaravA lAgI jAya che athavA evI durAcArI strI pati dvArA je zikSA karavAmAM Ave te svIkArI laIne, patinA droha karavAnu cAlu ja rAkhe che, jevI rIte da NunI adara dekhAtAM mukhanA pratiSi'khane pakaDI zakAtu nathI, meM pramAye sInA hRhayane (nanolAveone) lagI zamatA nathI. simonA maneAlAne girimAnA samAna viSama hAya che, tenuM citta kamalapatra par 17 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 sUprakRtAce strI / taduktaM kAmazAstre 'durgAcaM hRdayaM yathaiva padanaM yadarpaNAntargataM, bhAvaH parvatamArgadurgaviSamaH strINAM na vijJAyate / cittaM puSkarapatratoyataralaM naikana saMtiSThate nAryoM nAma viSAMkurairiva latA dopaiH samaM vrdhitaaH||1||' ityAdi // 23 // mUlam--annaM bhaNeNa citati vAryoM annaM ca kamyuNA ann| taMvhA Na sadeha mikkhU bahumAyAo ithio gc||24|| chAyA--anyanmanasA cintayanti vAcA'nyacca karmaNA'nyat / tasmAna zraddadhIta bhikSuH bahumAyAH striyo jJAtvA // 24 // samAna caMcala hotA hai / vaha eka jagaha para sthira nahIM rhtaa| adhika kyA kahA jAya strI doSayukta viSalatA ke samAna hotI hai| kAmazAstra meM kahA hai-'dujhiM hRdayaM yathaiva vadanaM yadarpaNAntargataM' 'striyoM kA sRdaya usI prakAra durbhAhya hotA hai jaise darpaNa meM prativisthita mukha / unakA mAtra parva saMbaMdhI mArga ke samAna viSama hotA hai, usakA patA lagAnA kaThina hai / unakA citta kAla ke patra para sthita jala ke samAna tarala (caMcala) honA hai| vaha eka sthAna para sthira nahIM rhaa| isa prakAra nArI saMpaniyoM ke liye doSoM se yukta viSa kI latA ke samAna hai // 23 // zabdArtha--'maNeja-manamA' striI manase 'AnaM-anyat' dUsarA 'ciMtati-cintayanti' socatI vAyA-vacasmA' vANI se 'annaM-anya rahelA jaLabindunA samAna cacaLa hoya che. te kadI eka ja vastumAM sthira 2hetu nathI. mavi zu ! strI viSalatA samAna deSayukta hoya che. kAmazAstramAM paNa strio viSe me yuche-'durgrAhya hRdayaM yathaiva badanaM yadarpaNAntargataM' ityAdi jevI rIte darpaNamAM pratibiMbita mukha dugau heya che, e ja pramANe strionuM hRdaya paNa durvAhya hoya che, temanA mobhA parvatIya mArganA samAna viSama hoya che, tethI te bhAvone samajavAnuM duSkara banI jAya che. tenuM citta kamalapatra para sthita jalanA samAna tarala (caMcaLa) hoya che, tethI te eka ja sthAna para sthira rahetuM nathI. tethI ja nArIone samAgama saMyamI puruSone mATe devothI yukta viSalatA samAna samaja. 23 zapatha-'maNeNa-manasA' khiyo bhanathI anna-anyat' bhI citeti -cintayanti' piyAre che. 'vAyA-vacasA kyanI 'annaM-anyat' bhI 4 4 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayAvadhinI TIkA pra. zu. a. 4 u. 1 strIparISaha nirUpaNam 262 anvayArthaH -- (maNega) manasA (annaM) anya ( ciMte ti) cintayanti (vAyA ) vasA ( annaM) anyad vadanti (kampuNA annaM) karmaNA anyat kurvanti (tamhA) tasmAt kAraNAt (vahumAyA itthio paccA) bahumAyAH striya iti jJAtA (bhikkhU) bhikSu: muniH (Na saha ) na zradadhIta strISu zraddhAM naiva kuryAditi ||24|| TIkA- 'maNeNa annaM citeti' pAtAlodaragaMbhIreNa manasA anyat cintayanti / 'vAyA annaM' zravaNamAtramadhurayA vipAkadAruNayA vA vAcA tato'nyad vadanti / 'kammuNA annaM' karmaNA cA'nyametra bhajante / atigaMbhIramanasA kimapyanyadeva cintayanti, arthAt zravaNamanojJavacanena kimapyanyadeva vadanti / karmaNAnuSThAnena aura hI kahatI hai 'kammuNA annaM- karmaNA anyat' aura karma se aura hI karatI hai 'tamhA - tasmAt' isa kAraNa se 'bahumAnAo isthibha NaccA - pamAyAH striyaH jJAtvA bahuta mAyAvAkI striyoM ko jAnakara bhikkhU - bhikSu : ' muni 'Na sadaha-na zraddhadhIla ' unameM zraddhA na kareM ||24|| anyadhArtha -- strI mana se anya socatI hai vacana se anya bolatI hai karma (kArya) se kucha anya hI karatI hai / ataeva striyAM bahuta mAyAcAriNI hotI hai, aisA jAnakara muni una para zraddhA na kare ||24| TIkArtha-strI apane pAtAla ke layAna gaMbhIra mana se kucha aura hI socatI haiM, kevala sunane meM madhura kintu vipAka meM bhayAnaka vANI se kucha aura hI kahatI hai tathA karma (kArya) se kucha aura hI karatI hai / che 'kammuNA annaM karmaNA anyat' taya thI jI re che. 'tamhAtasmAt' te 42] 'bahumAyAo itthio naccA bahumAyA striyaH jJAtvA' striyAne bhASika sAya.vI samajhane 'bhikkhU bhikSuH' suniyo 'Na sadaha-na zraddadhIta ' teSAM vizvAsa na 12. 8.24. sUtrAstrI manamAM kAI eka prakArane vicAra karatI hai ya che, vacana dvArA juduM ja khelatI huMya che ane kayA dvArA vaLI anya ja phAi kArya karatI hoya che! A prakAre strIe mayacAriNI hAvAthI munie temanA vizvAsa rAkhavA joie nahI. ra4 04 TIkA--strI tenA pAtAla jevA ga'bhIra manamAM 'I juduM (vANIthI viparIta) vicAratI hAya che, mAtra sAMbhaLavAmA madhura lAge pazu jenA vipAka bhaya'kara hAya evuM juduM ja (vicArAthI viparIta) te khelatI hAya che, ane vANI ane vicArAthI juduM paDe evuM kaMIka karatI hAya che, A rIte tenA vicAra, vANI ane kAryomAM ekarUpatA haitI nathI. te Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 sUtrakRtAgasUtre kimapi anyadeva kArya kurvanti / yanmanasA cintitaM tanna brute / yadvate tanna kurvanti kintu sarva viparItameva samAcarantIti bhAvaH- 'mhA' tasmAt 'vahumAyAo ithio' bahumAyAH striyaH iti 'gaccI' jJAtvA 'bhikkhU' bhikSukaH 'Na saddaha' na zradhIta vAsu zraddhAM na kuryAt // 24 // mUlam - jubai saNaM brUyA viciMttalaMkAravatthagANi parihitA / virato carihaM rukhaM dhammAikha Ne bhayaMtAro // 25 // chAyAH yuvatiH zramaNaM yAt vicitrAlaMkAravastrANi paridhAya / : viratA cariSyAmyahaM kSaM dharmamAcakSatra naH satrAtaH // 25 // apane atyanta gabhIra mana se kucha aura hI socatI hai| zrutisukhada, vajanoM se kucha aura hI kahatI hai aura karma se kucha aura hI karatI hai / jo mana se socatI hai so kahatI nahIM aura jo kahatI hai so karatI nahIM | yaha saba viparIta hI AcaraNa karatI haiM / ataeva striyAM bahuta mAyAcAriNI hotI haiM aisA jAnakara sAdhu una para zraddhA ne kare / yahAM laukika vacana bhI kaha dene cAhie ||24|| zabdArtha - - ' jutra - yuvatiH' koI yuvAvasthA saMpanna strI 'vicittAlaMkAravatyagANi parihitA - vicitrAlaMkAravastrANi paridhAya' citravi citra alaGkAra aura vastra pahanakara zramaNa ke samIpa meM Akara 'lamaNaM bUvA-zramaNaM brUyAt' sAdhu se kahe ki 'jayaMtA - he bhagavAtaH ' he agha se rakSaNa karane vAle sAvo ! 'ahaM cittA - ahaM viratA' meM aba sanamA jevu vicAre che tevu' kaheva ne badale juduM' ja kaika kahe che, vaLI te matamAM jevuM vicAre che athavA vANIthI jevuM kahe che, tenA karatAM judA ja prakAranu` AcaraNa kare che. A prakAranuM strionu vartana haiyA che. te kAraNe zriyAne mAcAcAriNI kahI che. tethI munie siene mAyAcAriNI samajIne temanA para bilakula zraddhA rAkhavI joie nahI. 24 zabdArtha - 'juvai - yuvati.' yuvAvasthAvajI a strI 'vidhittAlaMkAravattha:-' gANi parihittA - vicitrAlakAravastrANi parighAca' bhitra vicitra asara bhane vastro paDerIne zrabhadhunI pAse bhAvIne 'samaNaM bUbA - zramaNa brUyAt' sAdhune -bhayaMtAro - he macatrAta' he layacI rakSA 12mAra sAdho / 'ahaM viratA Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparIpahanirUpaNam .. 263 ' anvayArthaH-(jutrai) yuvatiraminavayauvanA (vicittAlaMkAravatthagANi parihitA) vicitrAlaMkAravastrANi paridhAya zramaNasamIpamAgatya (samarNa bUyA) zramaNaM patibrUyAt (bhayaMtAro) he bhayatrAtaH (viratA) viratA saMsArAt (rukha) rUkSaM saMyamamaI cariSye ataH (je) apasyam (dhammamAikkha) dharmamAcakSa dharmopadezaM kuru iti // 25 // TIkA--'jubaI yuvatiH-abhinavayauvanA manoramA 'vicittAlaMkAravatthagANi parihitA' vicitrAlaMkAra vastra kAni paricAya-vilakSaNA''bhUpaNavastrANi paridhAya / kapaTapUrvakAm-'sama' zramaNasamIpamAgatya 'bUyA' brUyAt 'ahaM gRha saMbandhenyoviratA / mama patiH parivArazca nAnukUcho'pi tu pratikUla mAcarati / sarvato viraktA saMyama meca pAlayiSyAmi iti mama nizcayo jAtaH / ato 'bhayaMtAroM' he bhayagRhabandhana se virakta hokara 'ruskhaM-rukSa saMyama kA carista-AcariSye pAlana karUMgI 'Ne-asmayam mujhako Apa 'dhammAmAikva-dharmamAcakSva' dharma kA upadeza kare // 25 // anvayArtha-navayauvanA strI vicitra alaMkAroM aura vastroM ko dhAraNa karake zramaNa ke samIpa Akara usase kahe he bhayaMse rakSA karane vAle, maiM saMsAra se virata ho cukI huuN| saMghama kA AcaraNa phruuNgii| mujhe dharma kA upadeza kIjie // 25 // - TIkArtha--koI strI navayuvatti ho aura vaha vilakSaNa prakAra ke ghastroM evaM AbhUSaNa le sajakara, zramaNoM ke pAsa Ave aura kapaTaprarvaka kahe ki-maiM saMsAra se virakta ho cukI hUM / meza pati anukrala nahIM varanna pratikUla AcaraNa karatA hai / ataeva maiMne nizcaya kara liyA "aha viratA'22 nayI vi2ta 542 rukkha-rukSam' sayabhanu 'carissaM-Acaripye' mAyara rIza. 'Ne-asmabhyam' bhane 15 'dhammamAikkha ' -dharmamAcakSva' bhanI paheza 4. // 25 // sUtrArtha -kadAca keI navayauvanA strI vividha vastra alaMkAre dhAraNa karIne sAinI pAse AvIne evI vinaMtI kare ke "he saMsAramayathI rakSaNa karanArA muni ! huM saMsArathI virakta thaI gaI chuM. huM saMyamanI ArAdhanA karIza. Apa mane dharmopadeza karo" te paNa sAdhue tenA vacanamAM * zraddhA bhUvI ko nahI. TIkA-koI navavanA strI vividha AbhUSaNe tathA suMdara vastro vaDe banIThanIne sAdhunI samIpe Ave ane kapaTapUrvaka A prakAranAM vacane bole ke "mane A saMsAra para vairAgya AvI gayela che. mAre pati mArI sAthe pratikULa AcaraNa Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 sUtrakRtAGgasUtre trAtaH ? saMsArabhayAt rakSA sune ? malaM 'dhamma' dharma-cAritradharmam 'Aikkha' AcakSva-kathaya, upadezaM dehi / bhayAnako'yaM saMsAra, asmAnne trANaM jhuru ityAdi vacanaM kathayati / etatrUvAnamapi etAsAM vyAmohAyaiva sAdhUnAm na tu tatvataH pratipAdanam iti // 25 // mUlam - adu sAnimAyApaNaM ahamatimAhamilagI cmgaannN| jatukuMthe jahA ubo laMkAle bidUM visIyajA // 26 // chAyA---atha zrAvikAyanAdeva ahamasila sAvamiNI ca zramaNAnAm / jatukummo yathA uejyoti' saMvAse bihAnipIin // 26 // hai ki sabase virata hokara aba saMpa kA pAlana karUM / he lalAra bhaya se rakSaNa karane vAle hune ! mujhe cAditradharma kA upadeza kIjiye / yaha saMsAra bhayAnaka hai| isase tujhe bacAie / ityAdi vacana kahatI hai to usakA yaha bayana sAdhu ko bahalAne ke lie hI samajhanA caahie| usameM vAstavikatA nahIM hotI // 25 // zabdArtha-'adu-atha' uparyukta kathana ke anantara savidhApavAeNaM-zrAvikApravAha' zrAvikA hone ke bahAne se strI sAdhu ke nikaTa meM AtI hai 'lamaNaNaM-zramaNAnAM zramaNoM kI 'ahasaMli sAhammiNIahamasmi lAdharmiNI' lAmiNI hUM aisA kahakara bhI sAdhu ke pAsa AtI hai 'jahA udajje,ha-yathA ujyotiH' jaile agni ke nikaTa 'jatukuMbhe-jatukuMbha' lAkha kA ghar3A pighala jAtA hai isI prakAra 'vidU-vidhAna' kare che. tethI A saMsAranA mohamAyAno tyAga karIne saMyama grahaNa karavAno e nizcaya karyo che, te saMsArabhayathI rakSaNa karanArA muni ! mane cAritra dharmane upadeza de. A saMsAra thayAnaka che, temAMthI mane bacA, A prakAranA vacane bhale te bolatI hoya, paraMtu te vacanene tethI mAyAjALarUpe samajIne sAdhue tene vizvAsa karavuM joIe nahIM. A prakAranAM vacano te mAtra kahevAnAM ja hoya che-temAM vAstavikatA detI nathI parapA zahAtha-'adu-athavA', upayuta yana 5chI 'sAviyApavANaM-zrAvikApravAdena' zrAvidhA DAvAnA nAthI strI sAdhunA sabhIbhA mA che. 'samaNANa-zramaNAnAM' zramAne 'amaMsi sAhammiNI-ahamasmi sAdharmiNI' hu sAdhamilI chu. me 4Ana 5 ta sAdhunI pAse yAve che. 'jahA ujjoiyathA upajyotiH' ma ganinI pAse 'jatukuMbhe-janukubhaH' sAmanA pAnI Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparISahanirUpaNam... .. .365 anvayArtha:-(adu) atha pazcAt athavA iti vA (sAviyApavAraNa) zrAvikA pavAdena-zrAvikAnyAjena (samaNANaM) zramaNAnAM yuSmAkaM (ahamaMsi sAhammiNI) ahamasmi sAdharmiNI-iti kathayitvA' sAdhumamIpamAgacchati (jahA ujjoI) yathA upajyoti:-agneH-samIpe (jatukuMbhe) jatukuMbha i (vi) vidvAn (saMvAse) saMvAse-strIsaMparke (visIenjA) viSIdeta zItalabihArI bhavet , yathA'gnisamIpe lAkSAghaTI dilIyate tathA strIsaMparka sAdhurapi bhraSTo bhavatIti // 26 // TIkA-'ahu' atha samIpAgamanAnantaram athavA iti vA atha='sAriyA'pavAraNaM' zrAvikA mAdena--ahaM zrAvikAsima iti kapaTena sAdhusamIpamAmatya / 'samaNANa' zramaNAnAM lAyUnAm 'ahaM sAhambhiNI' sAkSiNI asmi, sAdhUnAM vidvAn puruSa saMvA saMcAle' strI ke samparka meM 'visIejjA-viSIdeta' zItala vihArI ho jAte haiM arthAt jaizA agni ke saMsarga se ghI pighala jAtA hai vaisA hI strI ke saMparka se sAdhu bhI bhraSTa ho jAtA hai // 26 // ___ anvayArtha--athavA koI strI AvikSA hone kA bahAnA karake sAdhu ke pAsa AtI hai / vaha 'maiM Apa kI sAdharmiNI hUM, aisA kahatI hai / kintu jaise agni ke samIpa sthita lAkha kA ghaDA pighala jAtA hai| usI prakAra strI ke samparka se sAdhu viSAda ko prApta hotA hai-zithi. lAcArI ho jAtA hai // 26 // TIkArtha--athavA koI strI 'maiM zrAdhikA' isa prakAra kA bahAnA karake kapaTapUrvaka sAdhu ke sannikaTa AtI hai / vaha sAdhu kI sAdharmiNI laya che. me pramANe 'vidU-vidvAn' vidvAn 535 'saMvAse-saMvAse ziyAnA 54 mA 'visIejjA-vipIdeta' zIdavilArI 25 taya che. arthAta ma agninA saMparkathI lAkha ogaLI jAya che. e ja pramANe strI saMparkathI sIdhu paNa bhraSTa thaI jAya che. je 26 che sUtrArtha--athavA keI strI zrAvikA hovAnuM bahAnuM kADhIne sAdhunI pAse Ave che. te sAdhune kahe che ke huM ApanI sAdharmiNI chuM.' A te tenI kapaTajALa ja hoya che. jevI rIte aninI pAse paDele lAkha ghaTe 'ogaLI jAya che, eja prapANe strInA saMparkathI sAdhu zithilAcArI banI jAya che ane Aloka ane paralokamAM duone anubhava kare che. sAdA ___ -2424-'hu~ zrAvita chu' me manu dIna / sI 458pUrvaka sAdhunI pAse Ave che. te sAdhunI sAdharmiNI (samAna dhamavALI) khu0 34 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 sUtrakRtAGgasUtre sAdharmiNI ahamasmIti kapaTena sAdhupamIpamAgatya sAdhu dharmAt praskhalayati / ayaM bhASA-strINAM saMbandho mahate'narthAya bhavati sAdhUnAm / sAdhorjJAnaM tasaMyamAdikaM sarvamapi stra saMpatsihasaiva vinazyati / taduktam 'tajjJAnaM tacca vijJAnaM tattaH sa ca sNymH| sarvamekapade bhraSTaM sarvaza kimapi striyAH // 1 // strIpAnnidhyAta puruSANAM anarthe patanaM bhavatItyA dRSTAntaM darzayati / 'jatukuMbhe ityaadi| 'jahA' yathA-upajyotiH, agniAzrIpe lAkSAghaTaH dhRtavaTo vA viliiyte| evaM strINAM 'saMbAse saMbAse 'viu' vidvAn-zAstrajJo'pi 'visIejA'.vipI deta / saMyamAnuSThAna prati zithilo bhavet / taduktam(samAna dharma vAlI) banakara kapaTa se sAdhu ko bhraSTa karatI hai / tAtparya yaha hai ki strI kA samparka sAdhuoM ke liye ghora anartha kA kAraNa ghananA hai / strI ke samparka se sAdhu kA tapa saMyama Adi saba kucha sahasA hI naSTa ho jAtA hai| kA bhI hai-'tajjJAnaM' ityAdi ' 'sAdhu kA vaha jJAna, vaha vijJAna, yaha tA aura vaha saMyama jo usane atyanta zrama se dIrghakAlIna sAdhanoM ke dvArA prApta kiye haiM, strI ke saMsarga se ve sabhI ekadama hI naSTa ho jAte haiN|' strI ke sAnnidhya se puruSoM kA kisa prakAra anartha meM patana hotA hai, 'yaha bAta dRSTAnta dvArA dikhalAte haiM-jaise agni ke samIpa sthita lAkha kA ghaTa pighala kara naSTa ho jAtA hai, usI prakAra zAstrajJa muni bhI strI ke samparka se zithilAbArI ho jAtA hai| kahA hai-'taptAGgArasamA' ityAdi banIne kapaTathI sAdhune bhraSTa kare che. A kathananuM tAtparya e che ke strione saMparka sAdhune mATe gha ra anarthanuM kAraNa bane che strInA saMparkane lIdhe sAdhunA tapa, saMyama Adi ekAeka na ja thaI jAya che. kahyuM paNa che ke'tjjnyaan' yA 'jJAna, vijJAna, ta5, sayamA 13tu 2 tethe (sAdhue) atyanta zrama ane dIrghakAlIna sAdhanA dvArA prApta karela hoya che, te badhuM strInA saMsargamAM AvatAM ja ekadama naSTa thaI jAya che.' strInA samAgamamAM AvavAthI sAdhunuM kevI rIte patana thAya che. strIsamAgama sAdhune mATe anarthanuM, kAraNa kevI rIte bane che te sUtrakAra chAtta dvArA samajAve che-jevI rIte agninI samIpamAM mUkele lAkhane ghaDe pIgaLIne naSTa thaI jAya che, e ja prama Ne zAstra muni paNa strInA saMparkane sIdhe zithitayArI thaI cha. yu 55 cha -'taptAGgArasmA' tyAdi Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. ya. 4 u 1 strIparISahanirUpaNam 267 'taptAGgArasamA nArI ghRnakumbhasamaH pumAn / tapAd dhRtaM ca dahiM ca naikatra sthApaye dudhaH // 1 // iti // 26 // strIsAnnidhye dopAna bhadarya tatsabandhajanitaM doSaM darzayitumAha- " 'jatukuMbhe' ityaadi| mUlam-jaMtukuMbhe joiDavagUDhe ausu'bhitatte jaalmukyaai| evitthiyAhiM arNagArA saMvAraNa NAsamuvayaMti // 27 // chAyA--jatukummA jyotirupagUDha Azvabhitapto nAzamupayAti / evaM strIbhiranagArAH saMvAsena nAzamupayAnti // 27 // strI prajvalita aMgAreke samAna hai aura puruSa ghRta ke ghaDe ke samAna hai / ataeva buddhimAn puruSa kRta aura agni ko eka sthAna para sthApita na kare // 26 // strI kI samIpatA se hone vAle doyoM ko dikhalAkara usake saMbandha se hone vAle doSa dikhAne ke liye kahate haiM-'jatukuMbhe' ityAdi / zabdArtha--'joi uvaDhe jatukuMbhe-jyotirupagUDho jatukuMbha:' jaise agni se sparza kiyA huA lAkha kA ghaDA 'Asubhinatte NAsamukyAiAzvabhitapto nAzamupayAti' zIghra tapta hokara naSTa ho jAtA hai 'evaMevaM' isI prakAra 'isthiyAhiM-strIbhiH' striyoM ke 'saMbAseNa-saMvAsena' sahavAsa se 'apagArA-anagArA:' anagAra-sAdhu 'NAsamukyaMti-nAzA mupayAnti' naSTa ho jAte haiM arthAt cAritra se patita ho jAte haiM // 27 // "strI prajavalita aMgArA samAna che ane puruSa ghInA ghaDA samAna che. tethI buddhimAna puruSe ghI ane agnine eka ja jagyAe ekaThAM thavA devA joIe nahIM." para dA strInI samIpatAne kAraNe udbhavatA dene prakaTa karIne have sUtraDAra tanA hu.ma. pariNAmI pra42 43 cha-'jatukuMbhe' yAha zA- 'joiuvagUDhe jatukuMbhe-jyotirupagUDho jatukujha." ma nithI 15zayia aavat ghaDA 'Asubhicatte NAsamukyAi-Azvabhitapto nAzamupayAti' liyA tapAne nAza pAme cha evaM- evam' se rIte 'isthiyAhi-strIbhi.' siyAnA 'saMvAseNa-savAsena' sahavAsathI 'aNagArA-anagArA.' manasAra-sAdhu 'NAsamuvayaMti-nAzamupayAnti' nAza 5. cha. arthAt yAtriyI patita yaI taya che. // 27 // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArthaH-(joiuvagUDhe jatukuMbhe) jyotirupamUho jatukuMbhaH (bhAmubhitatte. NAsamupayAi) Azvabhitapto nAzamupayAti (evaM) evaM (itthiyAdi) strIbhiH (saMvA. seNa) saMvAsena-sahavAsena (gagArA) anagArAH sAdhayaH (NAsamuvayaMti) nAzamupayAnti-cAritrabhraSTA bhavantIni // 27 // ___TokA-'joiuvagUDhe' jyotirupamUhaH-jyotipA-agnyAdinA upagUDhaH saMspRSTaH 'jatukuMbhe jatukumbhaH lAkSAghaTaH 'Asumitatta' AzvabhitaptaH-AzuzIghram , abhitaptaH, tejasA tApito ghaTaH / 'NAsAvayAi' nAzApagacchati dravI. bhUya vinaSTo bhavati / 'evaM' evameva 'aNagArA' anagArA:-sAdhanA, nAsti agAraH gRha yeSAM te'ngaaraaH| 'itthiyAhi' strIbhiH saha saMbAseNa saMvAsena 'NAsaM' nAzaM 'ujyaMti' upyaanti| kaThinasaMyamapAlanaM parityajya zidhilavihAriNoM bhavanti / athaza saMyamAdatizayena bhraSTA eva bhavanti / jatukumbhAnAmagnisparzavat sAdhUnAM strIsaMparko nAzAyaiva bhvti| tasmAda svahitArthinA strIsaMparka: sarvathaiva tyAjya iti bhAvaH // 27 // anvadhArtha--agni se spRSTa huA lAkha kA ghar3A zIghra hI tapta hokara vinAza ko prApta hotA hai| isI prakAra striyoM ke sahavAsa se sAdhuoM kA vinAza ho jAtA hai-the caritrabhraSTa ho jAte haiM // 27 // - TIkArtha--lAkha ke ghaTa ko agni se aDAkara ke rakha diyA jAya to vaha ekadama tapakara vinaSTa ho jAtA hai, isI prakAra anagAra striyoM ke saMvAsa se arthAt sAtha rahane se nAza ko prApta hote haiM arthAt, kaThina saMyama kA tyAga karake zithilAcArI bana jAte haiM yA saMyama se: sarvathA hI bhraSTa ho jAte haiN| tAtparya yaha hai-jaise agni kA sparza lAkhake ghaDe ke vinAza kA kAraNa hotA hai, usI prakAra strIsamparka - sUvArtha-agnine sparza pAmato lAkhane ghaDo tapIne thoDI ja vAramAM vinaSTa thaI jAya che, e ja pramANe strionA sahavAsathI sAdhuono paNa vinAza ja thaI jAya che-te cAritrabhraSTa thaI jAya che parachA TIkAryuM-lAkhanA ghaDAne agnine sparza thAya evI rIte rAkhavAmAM Ave, te te ekadama tapI jaIne-pIgaLI- jaIne vinaSTa thaI jAya che. eja, pramANe je aNagAra strIone saMparka rAkhe che, athavA temano sahavAsa kare che, te paNa vinaSTa ja thaI jAya che. eTale ke te aNagAra kaThaNa evA saMyamane, tyAga karIne zithilAcArI banI jAya che, athavA saMyamanA mArgethI sarvathA bhraSTa thaI jAya che. tAtparya e che ke jevI rIte agnino sparza lAkhanA ghaDAnA. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 lIparIpahanirUpaNam mUlam-kuvaMti pAvaMgaM kammaM puMTA vegevamAhiMsu / 'nohaM karomi pAvaMti aMkesAiNI bhaimesati // 28 // chAyA--kurvanti pAvakaM karma pRSTA eke ekmAhuH / nAhaM karomi pApamiti aMkezAyinI mamaiSeti // 28 // anvayArtha:-(page) eke-sAdhayaH (pAvarga) pApakaM sAvadhaM (kamma) karma (kuvaMti) kurvati (puTThA) pRSTA pareNa (evamAhiMsa) emAhuH (ahaM) ahaM (pAcaM na karemitti) ahaM pApaM na karomIti (esA) eSA strI (mama) mama (aMkesAiNIti) aMkezAyinI iti vAlyAvasthAyAM mamAMkazAyinIti // 28 // sAdhuoM ke vinAza kA kAraNa hotA hai / ataeva Atmahita ke abhiH lASI ko strI kA samparka sarvathA tyAga denA cAhie // 27 // zabdArtha--'ege-eke' koI sAdhu 'pAvagaM-pApaka' pApajanaka 'kammakarma' karma 'kuvvaMti-kurvanti' karate haiM 'puTThA-pRSTAH' anya dvArA pUchane para 'essmaahitu-evmaahu|' aisA kahate haiM 'ahaM-aham' maiM 'pAvaM na karemitti-pApaM na karonIti' pApakarma nahIM karatA haiM 'esA-eSA yaha strI 'mama-mama' mere 'aMkesAiNIti-aMzAdhinI' bAlyakAla se hI mere utsaMga meM sotI hai arthAt merI kanyakA jaisI hai // 28 // ___anvayArtha-koI koI sAdhu pApakarma karate haiM kintu dUsare ke pUchane para kahate haiM 'maiM pApakarma nahIM karatA huuN|' yaha strI to bAlyAvasthA se hI merI aMkezAdhinI goda meM sone vAlI thI // 28 // vinAzanuM kAraNa bane, eja pramANe strIsa pa sa dhunA vinAzanuM kAraNa bane chetethI A mahita cAhatA sAdhue strInA saMparkane sarvathA tyAga kare jaIe. rahA zahA - 'ege-eke' 6 55 sAdhu 'pa varga-pApaka m' 55na 'phammakarma' meM 'kuvvati-kurvanti' 52 che. 'puTThA-pRSTAH' mI dvArA pUchavAmA bhAve tyAre 'evamAhisu-evamAhuH' me 49 che. 'ahaM-aham' hu 'pAva' na kare. mitti-pApa na karomIti' pA5 4 42tA nathI. 'esA-eSA' mA zrI 'mamamama' bhA2'kesAiNIti-akezAyinIti' mAlyArAthI 1 bhAgAbhA suve che. arthAt mArI dIkarI jevI che. 28 sUtrArtha -kaI kaI sAdhu pApakarmonu sevana kare che ane jyAre koI tenA cAritra vize sadeha kare tyAre te evo javAba Ape che ke huM pApakarmanuM sevana karatuM nathI. A strI to bAlyAvasthAmAM mArI aMkezAyinI (ALAmAM zayana 42nArI) sta. // 28 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 sUtrakRtAstre ___TIkA--'ege eke-sAdhaH saMsArA'bhiSaktA aihika.pAralaukikakarmabhayAt syaktamAnasAH 'pAvarga' pApam 'kasma karma 'kuvaMti' purvanti / 'puTA' pRSTA - gurubhiH pRSTAH santa evamAhuH 'ahaM pAvaga' ahaM pApa karma na karomi, nA'hamevaM kulasamutpanno yadevavidhaM karma kariSye / 'esA eSA 'aMkesAiNI' aMkezAyinI kanyAsadRzI pUrvamAsIt / tadeSA mayi evaM karoti, kintu a viditasaMsArAsArasvamAyaH prANA'tipAte'pi etAdRzaM kutsitakRtyaM nai kariSyAmi evaM mithyA vacanaM prarUpayati, iti // 28 // mUlam-bAlassa saMdeyaM bIyaM jaM ca kaDaM ajANai suno| durguNaM karaI se pAvaM pUryaNakAmo visnnesii||29|| chAyA-bAlasya mAndyaM dvitIyaM yat ca kRtamapajAtIte zrUyaH / dviguNaM karoni sa pApaM pUjanakAmo viSaNNapI // 29 // . ___TIkSArtha--koI sAdhu, jo saMsAra meM Asakta haiM aura ihaloka tathA paraloka saMbaMdhI pharma bhaya se rahita haiM, pAparma karate haiM, kintu jaba unake gurU Adi unase pUchate haiM to aisA karate haiM ki maiM pApakarma nahIM krtaa| maiM UMce kula meM janmA hU~ aisA pApa kaise kara sakatA huuN| yaha strI aMkezAyinI hai arthAt kanyA ke samAna hai| isI kAraNa yaha mere sAtha aisA vyavahAra karatI hai / maiMne saMsAra ke alAra svarUpa ko samajhA hai| meM prANa jAne para bhI aisA kukRtya nahIM kruuNgaa| isa prakAra mithyA vacanoM kA prayoga karate haiM // 28 // TIka - I sAdhu ke je saMsAramAM Asakta hoya che ane e loka ane paraleka sa baMdhI karmabhayathI je rahita che, tenA dvArA pApakarmanuM sevana karavAmAM Ave che, paraMtu jyAre tenA guru Adi te viSe tene pUche che tyAre te evo javAba Ape che ke - huM pApakarma Acarato nathI, UMcA kuLamAM ja chuM. mArAthI evuM pApakarma kevI rIte karI zakAya? tame je strI sAthenA mArA saMbadhanA viSayamAM saMdeha se che, te strI te aMkezAyinI che. eTale ke bAlyAvasthAmAM te mArA khoLAmAM khelI hatI ane zayana karatI hatI. te te mArI putrI samAna che. te kAraNe te mArI sAthe evo vyavahAra rAkhe che. meM saMsAranI asAratAne jANI lIdhI che. mArAM prANano nAza thAya te paNa huM evuM duSkraya na karu A prakAranAM asatya vacane te praga re che. 128 // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 4 u. 1 stropapahanirUpaNam anvayArtha - (bAlassa) bAlasya ajJAninaH (vIrya) dvitIyaM maMdaya) mAnchemUrkhatvaM (jaM ca kaDaM bhujjo ajANa ) yaca kRtaM duSkarma tasya bhUyaH punaH apajAnIte - apalApaM karoti, ekaM tu pApa maithunaM dvitIyaM mRpAvAditvam aH (se) saH (dugu pAtra kare) dviguNaM pApaM karoni (pUyaNakAmo) loke pUjAkAmaH (visaMnesI) viSaNNaipI - asaMyamecchAvAniti // 29 // zabdArtha--'bAlassa- bAlasya' ajJAnI puruSa kI 'bIyaM - dvitIya' dUsarI 'saMyaM-mAnyaM' sUrkhatA yaha hai kI 'jaM ca kaDaM bhujo avajJANa - yacca kRtaM bhUyaH apajAnIte' yaha kiye hue pApakarma ko nahIM kiyA huA kahatA hai 'se-taH' vaha puruSa 'duguNaM pArva kareha - dviguNaM pApaM kati' prathama pApa karanA aura usake chipAne ke liye jhUTha bolanA isa prakAra duganA pApa karatA hai 'pUyaNakAlo- pUjAkAmaH' vaha jagata meM apanI pUjA cAhatA hai aura 'binsI- viSaNNaipI' asaMyama kI icchA karatA hai / 29 / anvayArtha - aisA kahanA ajJAnI jIva kI dUsarI mUrkhatA hai ki vaha kiye hue pApakarma kA apalApa karatA hai / usane eka pApa maithuna sevana kA kiyA dUsarA mRSAvAda kA / isa prakAra usane dugunA pApa kiyaa| vaha loka meM pUjA kA kAmI aura asaMyama kI icchA vAlA hotA hai || 29 // zabdArtha - bAlAsa- bAlasya' ajJAnI pu3SanI trIya- dvitIyam' bIla 'maMdayamAndyam' bhUrkhatAye che ! 'jaM ca kaDa bhujjo avajANai - yacca kRtaM bhUyaH apajAnIte' te puresA pAyambhune nathI yu' tema 4 che tethI ' se - kha. ' te 53Sa duguNaMpAva karei - dviguNa pApa karoti' the to pAya 12 yAne tene chupAvavA luhu kholavu me rIte mAzu yApa re che 'pUyaNakA mo - pUjAkAma. ' te bhagatabhAM potAnI pUla thADe he khule 'vizvannesI - viSaNNaiSI' asa yamanI IcchA kare che. 5 29 ! sUtra --pApakRtyanuM sevana karIne A pramANe asatyanA Azraya leve te ajJAnI jIvanI mIjI mU`tA che, maithunasevana rUpa eka pApa te teNe karyuM" ja che, have te pApanA inkAra karIne te mRSAvAda rUpa bIjA pApanu paNa sevana kare che. A prakAre te bamaNuM pApa kare che. A prakAre sayamanI virAdhanA karavA chatAM pazu leAkeAmAM peAtAnI pUjA-satkAra-thAya evI abhilASA te rAkhatA hAya che. ArA Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 sUtrakRtAGgadhane TIkArtha- 'bAlassa' vAlasya mandamateH rAgadve razkaluSitAntaHkaraNasya / 'bIyaM' dvitIyamidam 'maMdarya' mAnyam-ajJattam / hidi dvitIyam-'jaM ca kaDaM' yaca pApakarma kRtam , zarIravAlanoliH saMpAditam / tAdRzaM maithunarUpaM karma tat prathamam , 'bhujo' bhUyaH gurvAdibhiH pRSTaH san punarapi 'avajANai' apajAnIte azlApaM karotipracchAdayati nAhamevaM kRtavAniti dvitIyam evam / 'se' sa puruSaH 'duguNaM pAvaM kare' dviguNaM pApaM karoti / kimarthamevaM karoti tatra ha- 'pUyaNasAmo' pUjanakAmaH, loke'smAkaM pUjA bhavatu ityabhilApAM vittiM karoti ca saMyamavirAdharam / ekastu tAvat mAthamiko doSaH, yat pApAma tena kRtam / dvitIyastu doSaH tAdRzaM kutsitaM karma kRtvA'pi pareNa pRSTo'palapati / etAdRzaH puruSaH saMsAre svakIyapUjAdikamicchan (visanne sI) vipazyepI-viSNa!-asaMyatraH, tasyaipI-abhilApIasti asNymmicchtiityrthH| pApakarmA'nuSThAnaM mRSAvAditA ca, iti ubhaya. mapi dopAyaiveti bhAvaH // 29 // TIkArtha--rAgadveSa se kaluSina antaHkaraNavAle matimanda usa sAdhu kI yaha dUsarI mUDhatA hai / vaha dUsarI mUDhatA kauna sI haiM ? eka to usane mana bacana kAya se pApakarma kiyA, dUsare guru Adi ke pUchane para vaha naTatA hai| use chipAne ke lie kahatA hai ki maiMne aisA "nahIM kiyA hai / aisA manuSya dugunA pApa karatA hai / vaha cAhatA hai ki loka meM merI pUjA pratiSThA ho kintu karatA hai sNymviraadhnaa| ... tAtparya yaha hai ki pahalA doSa to usane yaha kiyA ki pApakarma kiyA, dUsarA doSa yaha hai ki dUsare ke pUchane para doSa kA sevana karake bhI apalApa kiyaa| aisA puruSa cAhatA to yaha hai ki loka meM merI 1 TIkA-rAgadveSathI kaluSita aMta:karaNavALA, mandati te sAdhunI A bIjI 'mUDhatA che, A bIjI mUDhatA kaI che, te sUtrakAra samajAve che-pahelI mUDhatA to e che ke teNe pApakarma karyuM. guru Adie tene pUchayuM tyAre teNe kahyuM ke huM pApakarma karatuM nathI' A prakAre amAtya vacanano je AdhAra lIdhe, te tenI bIjI mUDhatA ga zakAya te bamaNuM pApa kare che -maithunasevana janya pApa ane mRSAvAdajanya pApa te evuM Icche che ke lekamAM mArI pUjApratiSThA thAya, paraMtu tene A prakAranA vartana dvArA te saMyamanI virAdhanA karato hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke teNe pApakarmanuM sevana kayuM A tene pahelo deva "pote pApakarma rasto nathI. A prakAranA asatya kathanane kAraNe ta mRSAvAdanA doSane paNa pAtra che pApakarmanuM AcaraNa ane asatya bhASaNa, A banne deze karavAne kAraNe te bamaNa pApane pAtra thaze. e sAdhu evuM Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparopahanirUpaNam . 273, kiM ca-'saMloka' ityaadi| mUlam saMlokaNijasaNaNAraM AyageyaM nimaMtaNe hiMsu / vatthaM ca tAi pAyaM vA annaM pANagaM paDiggAhe // 30 // chAyA-saMlokanIyAnamAramAtmagataM nisaMtraNenAhaH / vastraM ca nAyina ! pAtraM vA annaM pAnakaM pratigRhANa / 30 // anvayArthaH-(saMlokaNijya) sa chokanIya darzanIyaM sundaram (AyagayaM) AtmagatamAtmajJAninam (agagAraM) amagAraM sAdhu striyaH (nimaMtaNeNa) nimaMtraNena (Ahesu) pratiSThA ho, mujhe loga saMpanI sana jhe, kintu AcaraNa karatA hai saMyama ke pratikUla ! pApakarma kA anuSThAna karanA aura mithyA bhASaNa pharanA, yaha donoM hI doSajanaka haiM / / 29 / / aura bhI kahate haiM-'salokaNija' ityaadi| zabdArtha-saMlokaNijje-saMlokanIyam' dekhane meM. sundara 'Aya. gayaM-Atmagatam' AtmajJAnI 'aNagAraM-alagAras' sAdhu ko 'nimaMtaNeNa-nimaMtraNena' nimaMtraNa dekara 'AhaMsu-AhuH strI kahatI haiM ki 'tAihe vAthin ! bhavasAgara se rakSA karane vAle he sAdho! 'vatthaM ca-bastraM ca' vastra 'pAyaM vA-pAnaM vA' athavA pAtra 'anna-annam' azanAdi 'pAnagaMpAnakam' aura pAnI-acitta jala 'paDiggAhe-pratigRhANa' merI pAla se ina cIjoM kA Apa svIkAra kareM // 30 // anvayArtha--boI koI striyAM sundara AtmajJAnI sAdhu ko AmaMtraNa cAto hoya che ke lekamAM mArI pratiSThA vadhe-loke mAre satkAra-kare-lAke mane saMyamI mAnIne mArI pUjApratiSThA kare, paraMtu tenuM AcaraNa te saMyamathI pratikULa ja hoya che. mArA 4jI sUtra 2 4 cha hai-'saMlokaNijja' tyAha Avail-'saMlokaNijja-salokanIyam' nepAmA su2 'AyagayaM-Atmagatam' mAtmajJAnI 'aNagAraM-anagAram' se dhune 'nimataNeNa-nimaMtraNena' nimatraya mAdhAna Ahesu-pAhu.' zrI 47 cha 4-'tAi-he trAyin ' sArathI 26 421vA sAdhe ! 'vattha ca-vastraM ca vara pAya vA-pAtra vA' athavA pAtra 'annaM-'annam' mA2 vagere 'pAnagaM-pAnakam' mane pAna arthAt mathitta are 'pahigAhe-pratigRhANa' bhArI pAsethI 2mA pstumaan| 25 svI42 43 // 30 // sUtrArtha-kaI kaI strio suMdara, AtmajJAnI sAdhune evI vinaMtI su0 35 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E 274 sUtrakRtAGgasUtre thAhuH kathayanti (tAi) he nAyin ! saMsArakAMtArarakSaka ! (datthaM ca) vastraM ca (pAyaM vA) pAtraM vA 'annaM' annam azanAdikaM (pANagaM) pAnakam-acittaM jalam (paDiggAhe) pratigRhANa-asmaddhastAdIyamAnametatsarva svIkula iti // 30 // TIkA-'saMlokaNijja' saMlojanIyaM darzane'timundaraM saMthatAcAraparipAlaka sAdhum 'mAyagayaM' AtmagataM AtmajJAninan 'aNagAraM' anagAraM agAraparivarjitaM sAdhun vipaH 'nimaMtaNeNA haMsu' nimantraNenAH-nimaya kathayanti-'tAI' trAdhin-he saMbhArasAgarAda rakSaka ! mahApuruSa ! 'vatthaM stram pAya' pAtram 'annaM pANA' AnaM pAnIyam , asmadbhayaH padIyamAnaM 'paDiggaI' pratigRhANa-svIkuru / ityetatsarvam dayaM tubhyaM dAsyAmaH, asmadgRhamAgatya svIkuru iti // 30 // ___ tataH saMyatena kiM kartavyaM tatrAha-NIvAre' tyAdi / mUlam-zIvAramevaM bujjhejA jo icche agaarsaagNtuN| bodisayapAlahi moha mAvejai puMgo maMde ||31||ttibemi|| karake kahatI haiM-he saMsAra kAntAra se rakSA karane vAle ! vastra lIjie, pAtra lIjie, anna grahaNa kIjie, pAna grahaNa kIjie mere hAtha se diye jAne vAle ina padArthoM ko svIkAra kIjie // 30 // TokArtha-jo dekhane meM atyanta sundara hai, saMyamI ke AcAra kA pAlaka hai, aura AtmajJAnI hai, aise gRhatyAgI sAdhu ko nimaMtrita karake striyAM kahatI haiM-he saMsArasAgara se rakSA karane vAle mahApuruSa ! mere hAtha se vastra, pAtra, anna, pAnI grahaNa kiijie| yaha saba padArtha maiM Apa ko pradAna karUMgI, mere ghara padhArakara Apa svIkAra kareM // 30 // kare che ke "he saMsArakAntAramAMthI rakSA karanArA muni ! Apa mArI pAsethI vastranA dAnano svIkAra kare. mArA hAthathI apAtA anna dAnano tathA piya sAmagrIne svIkAra kare, he muni ! mArA hAthathI pradatta thatI A badhI vastuone A5 svIkAra karo 301 TIkArya--jeo atyanta suMdara hoya che, sAdhunA AcAranuM pAlana karanArA hoya che ane AtmajJAnI hoya che, evA aNagAne strio pitAne ghera padhAravAnuM nimaMtraNa ApIne evuM kahe che ke "he saMsArasAgarane pAra karAvanArA mahApuruSa! Apa mAre ghera padhArIne mArA hAthathI vastra, pAtra, AhAra, pANI Adino svIkAra kare. te saghaLA padArtho huM Apane pradAna karIza. te Apa mAre ghera padhArIne tene svIkAra karo. 3 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. Q. aM. 4 u. 1 strIparISahanirUpam 275 chAyA-novAramevaM buddhayeta necchedagAramAgantum / baddho viSayapAzena mohamApadyate punarmandaH ||31||iti brviimi|| anvayArthaH-(evaM) evamuktapakArakaM pralobhanaM sAdhuH (nIvAra bujhenA) nIvAraM budhyeta-vanyapazubaMdhane taMDulakaNa mitra jAnIyAt (aMgAraM) AgAraM-gRham (AgaMtuM) Agantum (go icche) no icchet (visayapAsehi) viparapAzairbaddhaH (maMde) taba sAdhu ko kyA karanA cAhie ? lo kahate haiM 'NIvAra0' ityAdi / zabdArtha-evaM-evam' ukta prakAra ke pralobhana ko sAdhu 'nIvAraM vujjhejjA-nIvAraM budhdheta' jaMgala ke pazu ko vaza karane meM cAvala ke dAne ke jaisA samajhe 'amAraM-AgAram' ghara 'mAgaMtuM-Agantum' Ane kI 'No icche-no icchet' icchA na kareM 'visayapAsehi-viSayapAzaiH' viSayarUpI pAza se ba~dhA huA 'maMde-mandaH' ajJAnI puruSa 'mohamAvajjai mohamApadyate' moha ko prApta hotA hai 'ttivemi-hati pravImi' aisA maiM kahatA hU~ // 31 // ___anvayArtha--isa prakAra ke pralobhana ko sAdhu nIvAra samajhe vanya paza ko bAMdhane ke liye bikhere hue tanduloM ke samAna smjhe| vaha unake ghara jAne kI icchA bhI na kre| viSaya ke bandhana meM baddha ajJAnI A prakAranAM pralobhane batAvavAmAM Ave, tyAre sAdhue zuM karavuM na ta sUtrA2 matAva cha -'NIvAra0' tyAdi zahAtha---'evaM-evam' 61 Naat manAne sAdhu 'nIvAra bujJajjAnIvArama badhyeta' hI prANuiyAta 1za 42vAmA yAmAnA hAyAnI bhA4 sabhara 'agAra-anAram' 32 'AgaMtu-Agantum ' AmAnI 'No icche-no icchet' 5274na 42 'visayarAhi-viSaya' viSaya35I pAzI mcaaye| maMda-mandaH' ajJAnI 535 'mohamAvAi-mohamApadyate' moDa pAme che. 'ttivemiiti bravImi' sema chu. 311 satrArtha-A prakAranAM pralo manene sAdhue nIvAra (pazuone jALavavA phasAvavA mATe verelA tandula) samAna samajavA joIe. teNe te strInA ghera javAnI irachA paNa na karavI joIe. teNe e vAtane barAbara samajI levI joIe ke viSayanA bandhanamAM baMdhAyele puruSa pharI temAM jakaDAI jAya che ke tene teDha Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -276 sUtrakRtAGgasUtra mando'jJAnI (puNo) punaH (mohamAnajai) mohamApadyate cittavyAkulatvamAgacchatIti / (ttivemi) iti bravImi // 31 // TIkA-'evaM evaM strInimaMtritavastrapAtrAdikam 'NIvAra' nIvAraM banyazUkarAya pradIyamAnaM taNDula ruNamiva 'vujjhejjA' buddhayeta jAnIyAt, evaM jJAtvA 'aMgAraM' gRham 'AgaMtuM' AgantuM 'go icche' no icchet yataH 'visayapAse hi' viSayapAzaiH viSayAH zabdAdayaH taiH pAzasadRzaiH 'baddhe' baddhaH-pAzitaH maMde' mando'jJAnI paracazIkRtaH snehapAzatroTane puruSa punaH moha ko prApta hotA hai arthAt vyAkulacitta hotA hai| 'tti bemi'-ailA maiM kahatA hUM // 31 // TIkArtha-isa prakAra strI ke nArA diye jAne vAle bana pAna Adi ko nIvAra arthAt zUkara Adi pazuoM ko phaMsAne ke liye DAle jAne vAle tandula Adi ke dAne ke samAna samajhe / sAdhu isa pralobhana meM paDakara usake ghara jAne kI abhilASA taka na kare / pAza ke samAna viSayoM ke pralobhana meM par3A huA ajJAnI rAma ke bandhana ko tor3ane meM asamartha ho jAtA hai / unake citta meM vyAkulatA utpanna ho jAtI hai / ataeva apanA hita cAhane vAle sAdhu ko strI ke dvArA nimaMtrita vastra - pAtra Adi kA tyAga hI karanA caahiye| ne te asamartha banI jAya che. eTale ke tenuM citta vyAkULa thaI jAya che, - 'tti vemi' meII chu'. TIkartha-A prakAre vastra, pAtra Adi pradAna karavA rUpa pralebhanethI sAdhue lalacAvuM joIe nahI. paraMtu temane nIvAra samAna samajavAM pazuone jALamAM phasAvavA mATe tandula AdinA je dANA nAkhavAmAM Ave che tene nIvAra kahe che. A pralebhanothI lalacAIne sAdhue te strInA ghera javAne vicAra paNa karavuM joIe nahIM. je A pralezanemAM lalacAIne te tene ghera jAya che, te tenI mohajALamAM e te phasAI jAya che ke temAMthI chuTakAro meLavavAne asamartha banI jAya che. pAzanA jevAM viSacenAM pralobhanomAM sapakAle ajJAnI sAdhu rAganA banane toDavAne asamartha thaI jAya che. tenA cittamAM vyAkuLatA utpanna thaI jAya che. tethI ja sUtrakAra e upadeza Ape che ke AtmahitanI abhilASA rAkhanAra sAdhue strio dvArA A prakAranA je prabhane thAya, te pralobhanethI lalacAIne te strInA te AmaMtraNane svIkAra karavo joIe nahIM. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 1 strIparIpahanirUpaNam 277 asamarthaH 'puNo mohamAvajja' punarmohamApadyate-vittaM vyAkulatvamAgacchati / tasmAt sAdhunA hitamicchatA sarvathaiva strInimaMtritavastrapAtrAdikaM tyAjyam / 'tti' iti-itizabdaH samAptyarthakaH / 'vemi' bravImi-ekamahaM bravImi tIrthakarodita vacanam / na tu svamanISayA prakalpya kathayAmi / ato maduktavacane vizvasya saMyamAnuSThAne manoyogo deyaH iti sudharmasvAbhivacanam // 31 // iti zrI--vizvavikhyAta nagadyallabhAdiSadabhUpitavAlabrahmacAri--'jainAcArya ! pUjyazrI-ghAptIlAlavativiracitAyAM zrI mUtrakRtAGgasya "samayArthabodhinyA khyAyAM" vyAkhyAyAM caturthAdhyayanasya prathamoddezakaH samAptaH // 4-1 // 'tti' zabda samApti kA mUcaka haiN| 'vemi' kA artha yaha hai ki maiM tIrthaMkara dvArA pratipAdita vacana hI kahatA huuN| apanI buddhi se kalpita karake nahIM kaha rahA huuN| ataeba mere kathana para vizvAsa karake saMghamA. nuSThAna meM manoyoga lagAnA cAhie yaha jambUsvAmI ke prati sudharmA svAmI kA kathana hai / 31 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'khUtrakRtAGgamUtra' kI samayArthabodhinI vyAkhzA ke cauthA adhyayana kA ||phlaa uddezaka samApta 4-1 // 'tti' mA 56 dezAnI sabhAti sUya che. 'vemi' mA 122 kathana meM karyuM che, te mArI kalpanAzaktithI upajAvI kADhelI vAta nathI. paNa khuda tIrthakaroe A prakAranI prarUpaNa karelI che. tIrtha kara mahAvIra svAmIe mArI samakSa je prarUpaNa karI hatI, tenuM A anukathana ja che. te mArA A kathana para saMpUrNa zraddhA rAkhIne saMyamanI ArAdhanAmAM ja manane sthira rAkhavuM joIe. A kathana jabUsvAmIne sudharmA svAmIe kahela che. 31 nAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "sUtrakRtAMgasUtranI sayArthabadhinI vyAkhyAtA cethA adhyayanane pahele uddezaka samApta 4-15 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 sUta advitIyodezakaH mArabhyate caturthAdhyayanIyaprathamodezako vyAkhyAtaH / tadanudvitIyodezako vyAkhyAyate / prathame ca strIparicayAt cAritrasya dhvaMso bhavati iti pratipAditam skhalitacAritrasya sAghoryA'vasthA, asminneva bhave prAdurbhavati, tasyAmapi kIdRzastatkRtakarmabandho bhavatIti, tayoH svarUpanirUpaNaM dvitIye kathayiSyate / anena saMbandhenA''gatasya dvitIyodezakasyedamAdimaM sUtram -'oe' ityAdi / sUlam - oe sayA NaM reMjejA bhogekAmI puNo viraMjejA / bhoge samaNANaM suNeha jaha 'bhujati bhikkhuNo eMge // 1 // chAyA - mojaH sadA na rajyeta bhogakAmI punarvirajyeta / sogAn zramaNAnAM zRNuta yathA bhuJjanti bhitra eke // 1 // - // cauthe adhyayana kA dUsarA uddezaka // caturtha adhyayana ke prathama uddeza kI samApti ke anantara dusarA uddeza prAraMbha kiyA jA rahA hai / prathama uddeza meM kahA gayA hai ki striyoM ke sAtha paricaya karane se cAritra kA dhvaMsa hotA hai / dUsare uddeza meM yaha kahA jAegA ki cAritra se cyuta hue mAdhu kI kyA gati hotI hai ? isI bhava meM usakI kyA avasthA hotI hai / use cAritra se bhraSTa hone ke kAraNa karmabandha bhI hotA hai / isa sambandha se prApta dUsare uddeze kA yaha prathama sUtra hai- 'oe sayA Na' ityAdi / ceAthA adhyayananA khI je uddezaka ceAthA adhyayananA pahelA uddezaka pUrA thayA. have bIjA uddezakanI zarU Ata thAya che. pahelA uddezakamAM evuM pratiAdana karavAmAM Avyu che ke siAne saparka karavAthI cAritranu' patana thAya che. have A khI! uddezakamAM e vAta prakaTa karavAmAM a vaze ke srImAM Asakta thaIne cAritra bhraSTa thanAra sAdhunI kevI hAlata thAya che A bhavamAM teNe kevAM kaivAM duHkheA segavavA paDe che te vAta A uddezakamAM sUtrakAre spaSTa rUpe prakaTa karI che, cAritrathI bhraSTa thavAne kAraNe te karmAMndha paNa kare che. pahelA uddezaka sAthe A prakAranA sA~badha dharAvatA khInna uddezakanu paheluM sUtra A pramANe che- 'oe sayA Na' ityAha- Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra.zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmavandhani0 272 ___ anvayArtha:-he ziSyAH ! (oe) ojaH-eka:-rAgadveparahitaH (sayA) sadA (Na rajjejjA) na rajyeta bhogeSu, yadi (bhogakAmI) bhogakAmI-bhogecchurbhavet, tadA puNo virajjejjA) punarvirajyeta tato vairAgyaM kuryAda (bhoge samaNANaM suNeha) bhogAn zramaNAnAM zRguta (jaha) yathA (ege) eke (bhikkhuNo) bhikSavaH-sAdhavaH (bhuti) bhujanti-bhogaM kurvantIti // 1 // TIkA-'oe' ojaH-ekaH rAgadveSarahitaH sAdhuH 'sayA' sadA-sadA 'Na' nai 'rajjenA' rajyeta-bhogAdau kadApi rAgaraMjitaM cittaM na zabdArtha-'oe-ojaH' akelA arthAt rAgadveSa rahita sAdhu 'layA-sadA hamezA'Na rajjejA-na rajyeta' bhogoM meM kabhI bhI citta na lagAveM 'bhoga kAmI-bhogakAnI' yadi bhoga, icchA ho jAya lo 'puNo virajenjA-punavirajyeta unako jJAna ke dvArA tyAga kare 'bhoge samaNAsuNeha-bhogAt' zramaNAnAM zRNuna' sAdhuko logabhogane meM jo hAni hotI haiM use suno 'jaha-yathA' jaise 'ege-eke' koI 'bhikkhuNo-bhikSavaH' sAdhu 'bhujatibhuJjanti' bhoga bhogate haiM // 1 // ____ anvayArtha- he ziSyo ! rAgadveSa se rahita sAdhu bhogoM meM sadA anurakta nahIM hotA / kadAcit bhoga kI kAmanA kA udya ho jAya to punaH zIghra hI virakta ho jaay| koI koI zramaNa bhogoM ko bhogate haiM unheM suno // 1 // TIkArtha-rAgadveSa se rahita sAdhu striyoM para anurAga dhAraNa na kre| Avail-'oe-oja.' ge marthAta sadhu rAgadveSa hita sAdhu 'sayA-sadA' sumezA 'Na rajjejjA-na rajyeta' 75 mate mAgImA yittane na23. 'bhogakAmI-bhogakAmI' le sogamA mana rAya tA 'puNo virajejA-punarvirajyeta' jJAna dvArA tanA tyA 42 'bhoge samaNANaM suNeha-bhogAn zramaNAnAM zRNuta' sAgasomavAmA sAdhuna re ni thAya che te sAMsa 'jaha-yathA' ma 'ege-eke' 'bhikkhuNo-bhikSavaH' sAdhu 'bhuMjaMti-bhuJjanti' mogamAgavale. 1 // sUtrArtha--he ziSya ! rAgadveSathI rahita sAdhu bhegamAM sadA anurakta rahetA nathI. kadAca bheganI kAmanAne udaya thaI jAya, te paNa teNe tenAthI turata ja virakta thaI javuM joIe. koI. kaI zramaNa (zithilAcArI sAdhuo) bhego bhegave che. teo kevI rIte bhoge bhAve che-bhegamAM Asakta thaIne i. / vaha che, te 43 sAlI , 1 // TIkAryasAdhue te sadA rAgadveSathI rahita rahevuM joIe. teNe Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 sUtrakRtasU kuryAt stryAdAvAsaktasya paraloke mahAduHkhasaMbhavasya darzanAt / yadi kadAcinmohodayAdbhogakAmI- bhogAbhilASI bhavet / tadA'pi bhoge- aihikAmuSmikadopavicArya bhogebhyaH 'puNo' punarapi 'birajjejjA' virajyeta mohanIya karmaNA 1 vazAt yadi bhoge vittapavRttirbhavetsadA doSaparyAlocanayA jJAnAMkuzena cittaM tato nivarttayet / 'samagANaM' zramaNAnAmapi 'soge' bhogAn 'suNeha' zRNuta / yadyapi bhogA duHkhajanakAH sarvepAm, tatrApi tapastaptAnAmapi sAdhUnAM yathA bhogA bhavanti tathA yUyaM zRzuva / 'e' eke zithicAcAriNaH 'bhikkhuNo' bhikSavaH 'jaha bhujati' yathA bhogAn janti, tathA guNuta, iti pUrveNa saha saMbandhaH / vidya mAnAnAmapi kAmo durnivAra ityanyadIyapakSairapi zvAnamadhikRsyoktam vaha striyoM meM kabhI bhI anurakkana ho-bhogoM meM citta ko anurakta na kre| jo strI Adi meM Asakta hote haiM, unheM paraloka meM ghora duHkha bhogane paDate haiM / kadAcit moha kA udreka hone se bhogoM kI abhilASA jAgRta ho jAya to bhogoM se utpanna hone vAle aihika evaM pAralaukika doSoM kA vicAra karake punaH zIghra hI unase virakta ho jAya / jJAna ke aMkuza se citta ko bhogoM se nivRtta kara le / yadyapi bhoga sabhI ke liye duHkhajanaka hote haiM, phira bhI koI koI zithilAcArI sAdhu bhoga bhogate haiM / ve jisa prakAra bhoga bhogate haiM so suno| anyatra kutte ko uddeza karake kahA bhI hai- 'kRzaH kANa:' ityAdi / dubalA, kAnA laMgaDA nUnA (kAnoM se rahita) pUMcha se rahita puMchakaTA, bhUkha se pIDita, bUDhA haMDI kA ThIkarA jisake gale meM hai tathA dara dassI siemAM anurakta thavuM joIe nahI-cittane mAmaleAgeAmAM anurakta karavuM le'ye nahIM the the| strI mahimAM ma sahata thAya che, tebhane parAbhala 42 duHkhe, legavavA paDe che. kadAca mehanA udreka thavAthI bhegaiAnI abhilASA jAgRta thaI jAya, te bhegeAne kAraNe utpanna thanArAM ahika ane pAralaukika huna vicArate, tethe tara 4 temanAthI virakta thardha-vu kodha the. teNe jJAnanA aMkuza vaDe cittane bhegeAmAMthI nivRtta karI levuM joIe jo ke leAgA saune mATe dukhajanaka ja che, chatAM paNu kAi kAI zithila cArI sAdhuo bhegAmAM anurakta ja rahe che te kevI rIte bhege! bhagave che te bhAge pratyenI Asaktine kAraNe temanI kevI dazA thAya che, tenuM varNana have sAMbhaLeH anyatra yA tarAne sahane ghuMDe - 'durjana, Ayo, sauMgaDe, khUcA (kAnarahita), kapAI gayelI pUchaDIvALA, bhUkhathI dukhaLA, jenA gaLAmAM hAMDInA kAMThaleA vIMTaLAyele che, jenA zarIra paranA jamAmAMthI rakta ane Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zra. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmavandhani0 -Ret kRzaH kANa: khaMjaH zravaNarahitaH pucchavikala:, , , . : . kSudhAkSAmo jIrNaH piTharakakapAlArdinagala / vraNaiH puuyklinn| kRmikulazatairAvilatanuH zunImanvati vA havamapi ca hantyeva sadanaH ||1||itigaa. 1 // bhogAsaktamanasAM yAdRzI viDaMbanA limati, tAM darzayituM mUtrakAraupakramate- 'aha' ityaadi| mUlam-bhAI taM tu bhadasAvannaM mucchi, siMca kaoNmasativaTai / elibhiMdiyA NaM to pacchA pAMduhu suddhi phnnNti||2|| - chAyA-adha taM tu mAnne mUuina bhilu kAmamativartam / / paribhidha khalu tataH pathAt pAdAvuddhRtya mUrti mananti // 2 // (pIpa) se bhare hue ghAvoM eva vilamilAte hue sabhaDoM kIDoM se vyAsa zarIra bAlA kuttA bhI kuliyA ke pIche pIche phiratA hai / yaha kAma, mare hae ko bhI mArane meM koI kasara nahIM rakhatA // 1 // jinakA mana bhogoM meM Alata hai unheM jelI viDambanA hotI hai, use dikhalAne kA sUtrakAra upakrama karate hai-'ahataM' ityaadi| . . . zabdArtha--'aha-artha' isake anantara 'bhedamAcannaM-bhedamApannam cAritrase bhraSTa 'zucchiyaM-pUcchittam, zrI meM AsaktaH 'kAsamatikSakAmamatipattam' viSayayogoM kI icchAdhAle 'taM tu-taMtu usa bhivAbhikSum' sAdhuko ye strI 'palibhidiyA paribhidya' apane vazavartI jAnakara 'to pacchA-tataH pazcAt pIche 'pAduTu-pAdAvuddhRtya' apanA paira uThAkara 'muddhi-mUndhi' usane zira para 'pahaNati-praghnanti' prahAra karatI haiM // 2 // paru nIkaLI rahyuM che, ane jenA ghAvamAM kIDAo khadabadI rahyA che e bUDhe kUtaro paNa kAmAsakta thaIne kUtarInI pAchaLa pAchaLa pharyA kare che. A kAmavAsanA marelAne paNe mAravAmAM koI kacAza rAkhatI nathI." che 1 che jemanuM mana mAM Asakta hoya che, temane kevI kevI viTaMbaNAo sahana 42vI 5 cha, te sUtrA2 48 4re che-'aha taM' tyAhi zahAtha-aha-atha' lAgalAyA 57 'bhedamAvanne-bhedamApannam' yAtriyI aSTa 'mucchiyaM-mUchi m' sImA bhAsata 'kAmamativarlDa-kAmamativartam' viSaya lagAnI 2chA 'taMtu-tatu' se 'bhikkhu-bhikSum' sAdhuna te zrI 'palibhidiyA-paribhidya pAtAne 12 thaya tIna 'to pacchA' tata-pazcAt te pachI 'pAduddhaTu-pAdAvudhRtya' potAnA yAnI 'muddhi-mUni' tenA bhrt| 52 'pahaNaMti-praninti' prahAra 42 che. // 2 // . . sU0 36 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 ___ sUtrakRtAgasUtre ___ anvayArthaH--(aha) athAnantaram (bhedamAvanna) bhedamApannam cAritrabhraSTam (succhiya) mRtiM strISu gRddhibhAvamupagatam (kAmamativaTuM) kApayativartam kAmAmilApurus (taM tu) taM tu (bhikkhu) bhikSu sAdhu sA strI (patimidiyA) paribhidya svavazIbhUtaM jJAtvA (kho pacchA ) tataH pazcAt khalla (pAduTu) rakSkrIyapAdau uddhRtya (muddhi) tRni-lAyoH zirasi (pati) mananti padbhyAM zirasi tADayanti sAdhoriti / / 2 / / TIkA--'aha' atha -anantaram , strIsasake pazcAt 'bhedamAvanne' bhedamApannam -bhedaM cAritraskhalanam Apa mApta santam / 'succhiyaM' mUJchitaM-strISu Asaktam 'bhikkhu' bhikSu sAdhum 'kAmamavivaDhe' kAmamativattam , kAmeSu yatevU ddhavartanaM pravRttiryasya itthabhUtam kAmA'bhila pukam / 'palimiMdiyA' paribhidya, 'mAmupetya asmAkaM kathanAnusAreNa sarva kariSyati' ityevaM jJAtvA sA khI to pacchA' tataH pazcAt (pAduddhaThTha) (pAdAvuddhRtya-svakIyapAdAvuddhRtya 'muddhi' pahaNaMti' mUdhi ___ anvayArtha--isake pazcAt bheda ko prApta arthAta cAritra se bhraSTa striyoM meM gRddha aura kAma ke abhilASI usa bhikSu ko vaha strI apane vaza meM huA jAnakara apane pAMva U~ce uThAkara sAdhu ke mastaka meM prahAra karatI hai // 2 // TIkArtha--strI ke prati Asakti ho jAne ke pazcAt cAritra se bhraSTa striyoM meM Asakta tathA kAna ke icchuka sAdhu ko apane adhIna huA jAnakara arthAt 'yaha aba mere kathanAnusAra hI saya karegA aisA: samajhakara vaha strI usa sAdhu ke sira meM lAtoM kA prahAra karatI hai aura vaha sAdhu viSayAsakta hokara itanA patita ho jAtA hai ki kupita huI usa strI ke mAra ko bhI khAtA hai| adhika kyA kahA jAya strI ke sUtrAtha-tyAra mAha-yAstithI bhraSTa thayA, sImAmA cha (mAsata), ane kAmonI abhilASAvALA te bhikSune te strI pitAne vaza thaI gayelo jANIne, paga UMce karIne tenA mastaka para lAta paNa lagAve che. kerA TIkArtha-strImAM Asakta thayA bAda, cAritrathI bhraSTa thayelA, strIlelupa ane kAmavAsanAthI yukta evA te saMyamabhraSTa sAdhune pUre pUro pitAne adhIna thayele jANIne-eTale ke te have potAnA kahyA anusAra ja karaze se sama-tezvI te sAdhunA bharata 52 sAtAnA prA2 42 cha, bhane te sAdhu viSayAsakta thavAne lIdhe eTale patita thaI gayo hoya che ke kupita thayetrI te strIne mAra paNa sahana karI le che. moTA moTA prANI paNa Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmavandhani0 283 praghnanti-sAdhoH zirasi svakIyapAdayoH mahAraM kurvanti / prakupitAyAstasyAH pAdau svazirasi dhArayati, sarvathA viSayAsaktatvAdasiMhAdayo mahAnto'pi prANinaH strIsaMnidhau kAtarA bhavanti, uktazca 'vyAbhinna kesaravRhacchirasazca siMhAH, nAgAzca dAnamadarAnikRzaiH kapolaiH / medhAvinazca puruSAH samareSu zUrAH, strIsannidhau paramakApuruSA bhavanti // 1 // tadevaM viSayAsaktamanAH hi pAghAtaviDaMbanAmapi mAnoti mUDhastasmAt sAdhuH tasyAmAsakti parityajed iti bhAvaH // 2 // mUlam-jai kesiyA Na mae bhikhU go vihare saha nnmitthiie| kesANa vi haM lucistaM nannatthe mae~ carijAti // 3 // chAyA--yadi kezikayA khalu mayA bhikSo ! no vihareH saha striyA / . . kezAnapyahaM laMciSyAmi nAnyatra mayA careH // 3 // pAsa siMhAdi ghaDe vaDe prANI bhI kAyara ho jAtA hai, kahA bhI hai-- 'vyAbhinna kesara' ityAdi __ 'phailI huI keptara (ayAla) ke kAraNa vistRta sira vAle siMha, jharate hue mada se yukta gaNDasthaloM vAle arthAt madonmatta hAthI, tathA buddhimAna aura samarazara mara bhI strI ke samIpa kAyara ho jAte haiN|' __isa prakAra jinakA citta kAmAsakta haiM, ve lAtoM ke ghAta kI viDa. mbanA ko bhI prApta hote haiN| isaliye sAdhu strI meM Asaktiko choDa de||2|| zrInI samIpamA 452 manIya che. yu. 54 che-vyAbhinna kesara' tyAha vikharAyelI kezavALIne kAraNe bharAvadAra mastakavALa, siha, jenA gaMDasthaLamAMthI mada jharI rahyo che e madamasta gajarAja ane buddhimAna ane saMgrAmazUra nara paNa strInI pAse kAyara (narama gheMsa je) banI jAya che." A prakAre jenuM citta kAmAsakta hoya che, evA puruSone sionI lAtanA prahAre paNa sahana karavAno prasaMga Ave che. tethI sAdhue striomAM Asakta thavuM joIe nahIM. parA Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 sUtrakRtAGgasU anvayArtha :- (ja) yadi (kesiyA) kezikA - kezAH vidyante yasyAH sA tathA tathA (mae) mayA (itthIe) striyA saha (bhikkhu ) he mikSo ! ( No vihare) no fast: yadi vihAraM na kariSyasi tadA ( kesAna ciM haM luMcissaM) kezAnapyahaM luMciSyAmi svatsamAgakAMkSiNI (mae) ma~yA rakSitaM (annattha) abhyaMtra (na carijjAsi) na care: mAM vihAya nAnyatra gaccha iti || 3 || TIkA - - 'bhivakho' he bhikSo / 'jar3a' yadi 'kesiyA' kezikacA kezAH vidyante yasyAH sA kezikA strI tathA, kezamiyAH striyo bhavanti / 'mae' mayA ' itthIe' striyA 'No hire' no viharestvam tadA 'kesANa vihaM luMcissa' kezA 5 zabdArtha - 'jai - yadi' jo 'kesiyA - ke zikSayA' kezavAlI 'maemayA' mujha-' itthIe - striyA' zrI ke sAtha 'bhikkhU bhikSo' he sAdhoH tuma 'No vihare - no bihare' nahIM raha sakate to 'haM- ahaM' maiM isI jagaha 'kesANa lucittaM - kezAnda lubidhyAmi' kezoM ko bhI loMca lUMgI 'mae-bayA' mere binA 'annattha - anyantra kisI dUsare sthAna para 'na' carijjAkhiva-na care' na jAo // 3 // anvayArtha - yadi mujha kezavAlI ke sAtha he bhikSo | nahIM rahoge to maiM apane kezoM ko bhI noMca ddaaluuNgii| mujhe chor3akara anyatra kahIM mata jAnA ||3|| TIkArtha - - striyoM ko keyA priya hote haiM ataeva koI kezavAlI strI sAdhu se kahatI haiM - he ni ! yadi bujha kezoMvAlI ke sAtha tuma nahIM rahoge to maiM isI sthAna para aura isI samaya apane kezoM ko - zabdArtha' - 'ja3 - yadi' ? kesiyA - dezikayA' DezavANI 'itthIe - striyA ' strI mevI 'sae-mayA' bhArI sAthe 'bhikkhU-mino' he sAdhI ! 'No vihare - no biharena rahI rAstA hoya to 'ha-aham' hu~' ! sthaNe 'kesANa vilu ci ssaM - kezAnapi luciSyAsi' hu' dezano para bAya urIza. 'mae-mayA' sArA vinA 'annatya - anyatra' ardha jala sthAna para 'na carijAsi na care:' lbhe| nahi 131 sUtrA--hai bhikSA ! sudara kezavALI mArI sAthe tame vicarI, jo tame mArI sAthe vicaraNa nahIM karA, teA huM' mArA suMdara vALIne mAre hAthe je kheMcI kADhIza. mATe mAre tyAga karIne bIje vicaravAnA khyAla cheADI tene // 3 // TIkA"--gnie temanA suMdara vALane kAraNe vadhAre suMdara lAgatI hoya che. tethI sAdhumAM Asakta thayelI keI sakezI (kezayukta) strI sAdhune evI dhamakI paNa Ape che ke--he mune ! jo tame kezavALI evI mArI sAthe nahIM Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' afrat TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmavandhani0 286 naya-lu ciSyAmi / yadi kezayuktayA maMcAsaha vastuM kadAcittatra lajjA bhaveccet, tadA'haM lajjAkAraNakAn kezAnapi adhunaiva parityajAmi / kiM punaranyAlaMkArAdikAnityapizabdArtha tvaM punaH 'nannattha' nA'nyatra / 'mae' mayArahitaH 'cari jAsi' care: mAM vihAya kSaNamapi nAnyatra tvayA gantavyam, ityeva me prArthanA | ahamapi bhavatAmAdezaM yathAyathamanuSThAsyAmi / yadi kezarahitAya tubhyaM meM kezA na sevante tAmapi kezaluMbanaM kariSye parantu mAM vihAya nA'nyatra tvayAsthAtavyamiti bhAvaH // 3 // itthamApAtato manojJaiH kUTavacananAH sAdhuM vizvAsya yat karoti, taddarza yaMti sUtrakAraH - 'hI' ityAdi / 1 mUlam ahaM NaM se' hoI ukladdho to pesati tahAbhUehiM / alAuccheda pehehi guMphalAI harAhi ci // 4 // chAyA--aga kheluM sa maMtratyupastataH preSayanti tathAbhUtaiH / alavU0chedaM maikSastra valgurU nAnyAhara iti ||4|| noM luuNgii| yadi kezavAlI hone ke kAraNa mere sAtha rahane meM tumheM lajjA hotI ho to maiM isI samaya lajjA ke kAraNa bhUna ina kezoM ko syAMga detI hU~ / tuma mujhe chor3a kara eka kSaNa ke liye bhI anyatra maMta jAnA, basa, yahI merI prArthanA hai / maiM bhI Apa ke Adeza ko jyoM kA tyoM pAlana kruuNgii| I Azaya yaha hai ki kezoM se rahita tumheM mere keza tathA alaMkAra yadi na rucaleM hoM to maiM bhI kezaluMcana kara lUMgI magara mujhe sthAgara tuma anyatra na rahanA // 3 // rahA, to hu atyAre ne atyAre ja mArA keze ne mArA hAtha vaDe 4, tamArI sarpA ja kheM'cI kADhIza je kezavALI hAvAne kAraNe mArI sAthe rahevAmAM Apane sa'keca thate hAya, teA hu atyAre ja te sa'kAcanA kAraNabhUta kezeAnAM tyAga karavAne taiyAra chuM. tame mane cheDIne eka kSaNane mATe pazu khIje naM jaze. evI mArI namra prAnA che. hu paNa ApanA AdezanuM kharAkhara pAsUna harIza.' } A kathanane bhAvAtha e che ke kezAthI rarhuita evA Apane jo mArA kaeNza, ala`kAra Adi gamatAM na hoya, te hu pathru tamArI jema kezalu'cana karIza, parantu Apa mane cheDIne anyatra kahevAnA vicAra paNa na karazeA. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 sUtrakRtAGgo anvayArtha:-(aha) athAnantaraM khalu (se ubaladdho hoi) sa sAdhuH upalabdho bhavati mama vazavatIti strI jJAtvA (to) tataH (tahAbhUehiM) tathAbhUtaiH-prayojana dAsavat sAdhu kArye prerayati (alAucchedaM) alAvu chedaM-pippalakAdizaratraM (pehehi) prekSastra anivaSya Anaya (vaguphalAi) klAphalAni nArikelAdIni (AirAhici) Ahara iti AnayetyarthaH // 4 // / isa prakAra Upara Upara se mana.jJa pratIta hone vAle kUTa vacanajAla se sAdhu ko vizvAsa meM lekara vaha strI jo karatI hai, use sUtrakAra dikhalAte haiM-'aha NaM' ityAdi zabdArtha - 'aha-atha isake pazcAt 'se uvaladdho hoi-sa upalabbo bhavati' yaha sAdhu mere vAyattI ho gayA hai aisA jAnakara 'to-tataH' phira vaha sAdhuko 'lahAbhUehi-tathAbhUtaiH' dAsake samAna apane kArya meM prerita karatI hai 'aloucchedaM' alAvuccheda'tumdA kATane ke liye 'pehehiprekSasva' churI lAbo tathA 'vaguphalAI-valAphalANi' acche phala 'AharAhitti-mAhara iti' le Avo aisA kArya kahatI hai // 4 // . anvayArtha--tatpazcAt jaba sAdhu upalabdha ho jAtA hai arthAt usa strI ke adhIna ho jAtA hai taba vaha vividha prakAra ke Adeza dekara sAdhu ko dAla kI taraha kAryoM meM prerita karatI hai| jaise tUveM ko kATane kA zana pippalaka dekho, lAo nAriyala Akaru Adi phala le Ao ityAdi // 4 // A prakAre upara uparathI mane lAgatAM phUTa vacanonI jALa bichAvIne te strI sAdhune pitAne vaza karI le che. tyAra bAda saMyamathI bhraSTa thye| sAdhunI dI 6zA yAya che, tenu ve sUtrA2 4thana 42 cha-'ahaNa' tyAta. vt-'aha-atha' te 5chI 'se ubaraddho hoi-saH upalabdho bhavati' mA sAdhu bhAre 1za 2 gayA cha tabha sabhane 'to tataH' 5chI ta sAdhuna 'tahAbhUpahi tathAbhateH' hAsanI bhAta pAtAnA bhAM re cha 'alAuccheda-lAacchedam' tumAnA sama 2bhaTa 'pehehi-prekSasva' charI sA tathA 'vaguphalAI-balguphalAni' sArAko 'AharAhitti-Ahara iti' 6 mA mApA kA batAve che ke 4 u sUtrArtha-A prakAre sAdhu jyAre te strIne adhIna thaI jAya che, tyAre te strI tene vividha prakAranI AjJAo Ape che. te sAdhu tene, dAsa hoya tema tene judA judA Adeza ApavAmAM Ave che. jema ke "tU baDIne kApavAnI charI te zodhI lAve jarA bajAramAM jaIne nALiyera AkarUTa vigere phaLa laI A ItyAdi-4 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.2 skhalitabAritrasya karmavandhani0 287 TIkA-'ahaNaM' atha khala strIvazavartI sAdhuH 'se uladdho hoi' sa upalabdho bhavati AkArAdibhirvazamupagataH, iti tAbhiH strIbhiH parijJAto bhavati 'lo pesaMti tahA bhUehiM tataH preSayanti tathAbhUtaiH tadanantaram tathAbhUtatadabhiprAyajJAnAt zabdAdiprayogairdAsarat preSayanti, kArye prayojayanti, asau strIvazavartI tAdRzaM kArya kroti| kIdRzImAjJAM karoti darzayati-'alAuccheda pehe hi' alAvucchedaM prekSasva alAvuH tumbaM chiyate'nena zastravizeSeNa iti alAvucchedaM, tara prekSasva tAdRzapastravizeSayanvipyA''naya yena pAtrAdInAM mukhAdinirmANa bhavet / tathA-'vanguphalAI Ahahini' lguphAnyAhara iti, dalnani zobhanAni phalAni nArikelAdIni Aha-Anaya / athaza-vAkphalAni, vAca: dharmakathArUnAyAH vyAkaraNAdirUpAyAH vA yAni phalAni, vastradravyAdirUpANi tAnyAnayeti / taM sAdhu dAsavat karmaNi niyojayati se| strIti bhAvaH // 4 // . TokArtha-tatpazcAt striyAM jaba yaha samajha letI hai ki sAdhu mere adhIna ho cukA hai, tara ve use dAsa kI bhAMti kAmoM meM lagAtI haiM aura strI ke vazIbhUta huA vaha sAdhu usake kathanAnusAra hI saba kAma karatA hai| strI kisa prakAra kI AjJA karatI haiM so dikhalAte haiM-tUMbA kATane kA zastra dekho use anveSaNa kara le Ao jisase pAtra Adi ke mukha Adi kA nirmANa ho / nAriyala Adi manojJa phala lAbho / athavA mUla meM prayukta 'vagguphalAi" kA artha hai vAkUphalAni, jisakA Azaya hai dharmopadeza yA vyAkaraNa Adi rUpavANI ke jo phala vastra yA dravya Adi haiM, unheM laao| Azaya yaha hai TIkAI---jyAre te strIne evI khAtarI thaI jAya che ke A sAdhu have barAbara mAre adhIna thaI gaye che, tyAre te tenI pAse vividha dezonuM pAlana karAvavA lAgI jAya che, te sAdhune pitAnA dAsa je gaNIne te tene AjJA karyA kare che ane sAdhu pine dAsa hoya tema tenI AjJAna pAlana kare che. te kevI kevI AjJAo kare che te have prakaTa karavAmAM Ave che- "charI gotI lAvo ke jenI madadathI tuMbaDIne kApIne temAMthI pAtra AdinAM bhubhanu nirmANa 41 24ya. 'nAriyaa as maa| sUtramA 2 'vaguphalAI, zabda vaparAya che, tene artha A pramANe paNa thaI zake che--dharmopadeza. vyAkaraNa AdinA Apa jANakAra che te tenA phaLasvarUpa vastra, dravya, Adi laI Ava-ApanA jJAnane upaga dhana kamAvAmAM kareA kathanano sAvArtha e che ke je strI pahelA sAdhune vinaMtI ane kAlAvAlAM karatI Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288. . . . . . . . " sUtrakRtAmasUtre mUlam-doruNi sAMgapAgAya paMjoo kA bhavistai raaNo| pAryANi ya meM rayAnehi ehi tA meM piTThao prde||5||" chAyA-dArUNi zAkapAkAya prayoto vA bhaviSyati rAtrau / pAdau ca ye raJjaya ehi tAvange pRSThaM mardaya // 5 // anvayArthaH- (sAgapAgAe) zAkaNakAya (kSAruNi) dArUNi-jhASThAni Anaya (DrAo) rAmau (panjoo vA bhavissa) pradyotaH prajJAzo vA bhaviSyatItyatastailAdika mAnaya (me pAyANi rayAveTi) me mama pAdau vA raMjaya lepaya tathA parityajyAparaM __ zabdArtha-sAgapAnAe-zAzapAkAya' zAka pakAne ke liye 'dAruNi -dArUNi' lakaDI lAva 'rAmo-rAno' rAta "ejoo vA bhavissaipradyoto yA bhaviSyati' prasAza ke liye tela Adi lAvo 'me pAyANi rayAvehi-me pAtrANi raMjaya' mere pAtroM ko azyA paira ko raMga do 'tA tAvat' pahale to 'ehi-ehi' yahAM Ayo 'me piTTho madde-me pRSThaM mardaya' merI pITha mala do // 5 // - anvayArtha--zAka pakAne ke liye lakaDiyA~ le Ao / rAtri meM prakAza karane ke liye tailAdi kI vyavasthA kro| mere pAtroMko yA pairoM ko raMga do / anya kortha choDakara pahale yahAM Ao / merI pITha kA mardana kara do / bhojana pakAne ke lie dera taka baiThI rahane se mere zarIra meM pIr3A utpanna ho gaI hai / jarA mAliza to kara do // 5 // hatI, e ja strI have tene pitAne adhIna thaI gayele samajIne tene dAsanI jema Adeza apAtI thaI jAya che ke ko ____zA-'sAgapAgAe-zAkapAkAya' AI manA bhATa 'dAruNi-dArUNi' at ana'rAo-rAtrau zatre 'prajjo bho vA bhavissA-pradyoto vA bhaviSyati' ||sh 426 mATe tela vagere dAve 'me pAyANi rayAvehi me pAtrANi raMjana' bhaa| pAtro athavA pAne 2gI dho 'tA-tAvat ' paDasAM ehi-ehi' maDiyAM Ayo me piDhao mahe-me pRSThaM maIya' bhArI pI3 masajI gho. // 5 // sUtrArtha zAka Adi rAMdhavAne mATe lAkaDAM laI Ave, rAtre dI karavA mATe telane prabaMdha kare, mArAM pAtrane raMgI de, mArA hAtha-paga lAla raMgathI raMgI do, bIjA kAne choDIne mArI pAse Ave. kayAranI rasoI Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 kArya (tA) tAvat (ehi) ehi - atrAgaccha (me. piTThao madde) me pRSThaM mardaya - pAkakaraNAya cirakAlam upaviSTAyA me aGga bAghave'taH saMvAiyeti ||5|| TIkA - 'sAgapAgAe' zAkapAkAya - zAkaM vAstUkAdikapatrazAkaM vA asya pAkAya vA, dAruNi= kASThAni Ahara, zAkasUpAdInAM pAcanAya vanAdindhanamAnaya evaM nAnAkarmANi pazcAt sAdhuM niyojayati sA / 'pajjoo' pradyotaH makAzo vA 'rAma bhavissa' rAtrI bhaviSyati niviDAndhakAratvAt rAtrau kimapi kartuM na zakyate tastailAdikamAnaya, tathA - 'me pAyANi' mama pAtrANi bhikSAsAdhanabhUtaM pAtraM 'zyAvehi' raMjaya yena sukhena bhikSATanaM syAt, yadvA alaktakA - dinA araMjito me caraNau raMjaya / tathA kAryAntaraM parityajya jhaTiti ehi = Agaccha 'me piTumo madde' me pRSThaM mardaya yAvad vyarthamupaviSTo'si mamAMgAni sukhamupaviSTAyAH mardaya | 24 bhoH ! parityajya tAvatkAryAntaramihAgatya mamAMgasaMvAhanaM kRtvA tataH kAryAntaraM kariSyasi / evaM dAsavat kAryaM kArayati // 5 // TIkArtha-zAka yA bathuvA Adi bhAjI pakAne ke liye lakaDiyA~ laao| isa prakAra ke nAnA kAryoM meM sAdhu ko lagAtI hai| ghora andhakAra hone se rAtri meM kucha karate nahIM banatA, ataeva tela Adi le Ao jisase prakAza hogaa| mere pAtroM ko athavA pairoM ko raMga do| dUsare samasta kArya choDakara jhaTa idhara Ao aura merI pITha masala do / jaba taka freed baiThe ho taba taka mere aMgoM ko hI mala do / striyA~ isa prakAra usa sAdhu se dAsa ke samAna kArya karavAtI haiM // 5 // 1 taiyAra karavA beThI chuM, tethI mAruM zarIra akaDAi gayuM che, te jarA mAlIza teA karI de! kAma karI karIne mArI kamara duHkhavA AvI che, teA jA emAM zreThAM ubhara to dRthAveo.' TIkA"--te strI pAtAne adhIna thayelA te sa`yamabhraSTa sAdhune A prakAranI AjJA kamAve che-gharamAM maLatazu khUTI gayu che, te zAka, dALa Adi anAvavAne mATe baLataNu laI Ave-jaMgalamAM jaIne lAkaDAM kApI lAve. tela teA thaI rahyu che. rAtre dIveA kevI rIte peTAvazu? jarA khajAramAM jaine tela teA laI Ave! mArAM pAtrone raMgI do. lAlu raMgathI mArA hAtha paga te raMgI do! khadhAM kAma cheADIne mArI pAse AveA. mAja teA kAma karI karIne mArI pIThamAM dukhAvA upaDo che. te jarA pITha para telanuM mAlIza te karI do ! navarA zuM esI rahyA che!, ahI AvA ane mArA hAtha paga ane mAthuM dakhAve A prakAranI nI AjJAonu` tene pAlana karavu paDe che. pA 0 37 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtre mUlam-vasthANi ya meM paMDilehehi annaM pAnaM ca aahraahitti| gaMdhaM ca raoharaNaM ca kAsavagaM ca me smaajaannaahi||6|| chAyA--vastrANi ca me pratyupekSasva annaM pAnaM ca Ahara iti| / gandhaM ca rajoharaNaM ca bAzyapaM ca samanujAnIhi // 6 // anvayArthaH-(vasthANi ye paDiledehi) vastrANi me pratyupekSastha-navIna vastra mAnaya (annaM pAnaM ca AharAhitti) annaM pAnaM cAhara-Anaya (gaMdhaM ca rajoharaNaM ca) gandhaM karpUrAdikaM rajoharaNaM cAnaya (me kAsagaM ca) me-gadathai kAzyapa-nApitaM (samaNu nANAhi) samanujAnIhi sampagajAnIhi atrAgamanArthamAjJAM kuru Ana: yetyarthaH // 6 // . zabdArtha-vasthANi me paDilehehi-vastrANi me pratyupekSasva' he sAdho! mere liye naye vastroM laayo| 'annaM pAna ca AharAhitti-annaM pAnaM cAhara' mere liye anna aura pAnI kA prabandha karo 'gaMdhaM ca rajoharaNaM cagandhaM ca rajAharaNaM ca' mere liye kapUra Adi sugandha padArtha aura rajoharaNa lAvo 'me kAsavagaM ca-me kAzyapaMca' mere keza nikAlane ke liye nAyI ko 'samaNujANAhi-samanujAnIhi' yahAM Ane kI AjJA do // 6 // ". ... anSayArtha-mere vastroM kI dekhabhAla karo, navIna vastra laao| mere liye anna pAnI laao| kapUra Adi sugaMdha lAo, rajoharaNa-dhUla jhAr3ane kA sAdhana laao|naaii vulAlAo, ityAdi prakAra se Adeza karatI haiN|6|| zahAtha-'vatthANi me paDilehehi-vana Ni meM pratyupekSasva saadhaa| bhaa| sonI mamA 42 / bhane bhaa2| mATe navA patro sAvo 'annaM pAnaM ca, bhAdAhitti-annaM pAnaM cAhara' bhAre bhAganA pANInI saba 41. 'gaMdhaM ca rajoharaNaM ca-gandha' ca rajoharaNaM ca' bhAre bhATe 452 vigaire sugandhita pahAya bhane M] (sApa27) sA. 'me kAsavaga ca-me kAzyapakaM ca' bhaa| DerA Girl mATe bhane 'samaNujANAhi-samanujAnIhi' mApAnI gAjJA mAyA / sUtrA--bhArA sraoNnI samANe so, bhAre bhATe navA 45i as AvA. * mAre mATe khAdya ane peya sAmagrIo laI Ave, kapUra Adi sugaMdhI dravya lAvo, gharanI raMja vALavA mATe rajeDaraNa (sAvaraNI) laI A mArA keza kApavA mATe nAIne belAvI lA ItyAdi Adeze te kare che. che 6 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. va. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0, 395 TIkA--'vasthANI'tyAdi / 'me' se-mama 'vasthANi' vastrANi 'paDile he hi' pratyupekSasva / kibhitastato vastraM patitaM vidhate, tadezatrIkasya gRhe sthApaya / athavA khaNDitaM jIrNatvAnme yastramiti prekSatra ezya / arthAt-zIrNamidamito nUtanaM vastramAnaya / tathA 'anna' anna-zAkodanAdikaM bhojanArtha 'pAnaM' pAna-pAnIyakam Anaya / athavA-pAnaM mAdakaM peyadravyamAnaya, yena mattA'haM tvayA saha manovinoda kariSye / 'gaMdha' gandhaM tailavizeSam aMgazobhAjana kadravyaM vaaaany| 'rajoharaNa ca' "rajoharaNaM saMmArjanIm Anaya yena gRhe patitaM- rajo'nIyeta / etAdRzIM mamAjJAM. locakaraNe mama duHkhaM bhavati tataH sampAdaya / 'kAsavagaM ca kAzyapaM ca nApitaM keza. muNDanAya 'samaNujANAhi' samanunAnIhi atrAgamanAya anujJAM kuru AnayetyarthaH // 6 // maLam--adu aMjeNiM alaMkAraM kumayayaM meM prycchaahi| loddhaM ca loIkusumaM ca veNupalAliyaM ca guliyaM c||7|| . TIkArtha--mere vastroM kI pratilekhanA karo / idhara udhara bastra kaise paDe haiM ? inheM ikaTThA karake ghara meM rakha do / athavA dekho, jIrNa hone ke kAraNa mere vastra phaTa gaye haiM, ataeva nae laao| bhojana ke li anna aura pAnI le Ao yA pAnaka arthAt madirA Adi peya ke Ao jisase mAnavAlI hokara maiM tumhAre sAtha manovinoda kara skaa| gaMdha arthAta tela yA aMga zobhAvAIka dravya le aao| saMmArjanI (buhAra). lAo, jisale ghara kI dhUla jhADI jA sake / merI ina AjJAoM kA pAlana kro| loca karane meM mujhe kaSTa hotA hai ataeva mere liye nApita . ko bulA lAo // 6 // TIkALuM-te strI te saMyamabhraSTa sAdhune A prakAranA Adeza Ape che-"mArA kapaDAne barAbara jhATakIne tathA saMkelIne peTImAM mUkI de. jA, mArAM kapaDA phATI gayA che, Aje ja bajAramAM jaIne mAre mATe navAM kapaDAM kharIdI lAve. mAre mATe khAvA pIvAnI sAmagrI laI Ava-khAdya padArtho tathA madirA Adi peya padArtho laI Ave ke jethI madirApAna karIne matavAlI banIne huM tamArI sAthe kAmonuM sevana karIne tamArA mananuM raMjana karI -zakuM. sugaMdhiyukta tela ane attara laI Ave ke jene lIdhe ghara sugathI mahekI UThe, gharane vALI jhuDIne sApha karavA mATe sAvaraNI laI Ave. vALa kApavA mATe ghAMyajAne be lAvI lAve ItyAdi che zuM che Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 / sUtrakRtAGga chAyA-athAMjanikAmalaMkAraM khukhuNeka me prayaccha / loghaca lodhrakusumaM ca veNupalAzikAM ca gulikAM ca // 7 // anvayArthI--(adu) atha (aMjaNi) aMjanikAM-kajjalAdhArabhUtAM nAlikA (alaMkAraM) alaMkAramAbhUpaNaM (kukkayayaM) vINAM (me payacchAhi) prayaccha-dehi tathA * (loddhaM loddhakusumaM ca) lodhra ca lodhrakusumaM ca vezabhUSAyai AnIya prayaccha / (veNupalAsiyaM ca) veNupalAzikAm-vaMzI ti prasiddhAM dehi vAdanAya tathA (guliyaM)guTikAmaupadhaguTikAM dehi yena nityanavayauvanaiva syAmityAjJApayati sAdhu sA strI // 7 // ' 'adu aMjaNi' ityaadi| zabdArtha--'adu-atha' aura 'aMjaNi-aMjanikAM' aMjanapAtra 'alaMkAra-alaMkAram' AbhUSaNa 'kukkayayaM-khukhuNakaM vINA 'me pathacchAhime prayaccha' mujha ko lA do tayA 'loddhaM loddhakusumaM ca-lonaM ca lokusumaM ca lodhra aura lodhra kA puSpa bhI lA do 'veNupalAsiyaM ca-veNupalAzikAM ca eka vAsakI bAMsurI aura 'guliyaM-guTikAm' auSadha kI golI bhI lAo // 7 // .:: anvayArtha-vaha strI aisA bhI kahatI hai-mere liye suramAdAnI lAo, AbhUSaNa lAo, vINA lAkara do / vezabhUSA ke liye lodhra aura lodhra ke puSpa lAo / bajAne ke liye vaMzI do| mere liye auSadha kI golI lokara do jisase nitye navayuvatI banI rahU~ / strI sAdhu ko isa prakAra AjJA detI hai // 7 // "adu aMjaNi" tyAha-- ' zArtha -'adu-atha' bhane 'aMjaNi-ajanikI' manapAtra 'alaMkAraalakAram' mAsUSANu 'kukkuyayaM-khuMkhuNaka' vI! 'me payacchAhi-pne prayaccha' bhane lAvI Apa tamA 'loddhaM loddhakusumaM ca-lodhaM ca lodhakusumaM ca' vA bhane sAdhanA yo paY sAvI mAthe 'veNupalAsiya' ca-veNupalAzikAM ca me qisanI __bhane 'guliya-guTikAm' sAsanI gANI 5 vI A // 7 // ' sUtrAI--jI evI paNa AjJA kare che ke mAre mATe suramAdAnI, . AmUpa ane vINuM laI Ave. vezabhUSAne mATe lodha ane lodhinAM puSpa laI Avo, mAre mATe vAMsaLI lAvI de. mAre mATe evI auSadhinA goLIo lAvI de che, jenA sevanathI mAMguM navayavana kAyama mATe TakI rahe. pAchA Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM samArthabodhinI TIkA pra. zu. aM. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmavandhani0 29 TIkA- 'a' atha ca 'aMjagi' aMjanikAM kajjala, dhAranalikAM kajjalasthApanapAtraM ca me prayaccha / tathA - 'alaMkAra' alaGkAram=AbhUSaNaM kaTaka"keyUrAdikaM 'kukkuyayaM' cINAm - ghughu rUviziSTAM vINAm ' payacchAdi' prayaccha 'locane'JjayitvA AbhUSaNena zarIraM vibhUSya vINAM vAdayiSyAmi tathA lodha-lobhaM - raktavarNaka= alaktakAdi samarpaya nakharaJjanAya / (koddhakusumaM ca ) lodhakusumaM ca . prayaccha kezazRGgArAya / ( veNupalAsiyaM ca ) veNupalAzikAM ca-vaMzanirmitavAdyavizeSarUpAm vaMzIm Anaya, sA me manovinodAya bhaviSyati, 'gulikAMca'- guTikAM - siddhaguTikAM samAnIyA'rpaya yatmabhAvAt mama yutravitvaM kadApi na gacchet, sadA mama yauvanaM tiSThet // 7 // punarapyAha- 'kuTuM' ityAdi / t - mUlam - kuTuM tagaraM ca aguruM saMpiTThe sammaM usireNaM / + ko tellaM muhabhiliMjAe veNuMphalAI saMnidhAnAe // 8 // TIkArtha- strI Adeza karatI hai- mujhe kAjala rakhane kI nalikA (DibiyA ) lAkara do / kaTaka keyUra Adi AbhUSaNa tathA ghugharUdAra vINA laao| maiM AMkhoM meM kAjala AMjakara, AbhUSaNoM se zarIra ko AbhUSita karake vINA bajAuMgI / tathA nAkhUna raMgane ke liye lodha mahAvara arthAt striyoM ke paira raMgane kA lAla raMga Adi lAkara do kezoM kA zRGgAra karane ke lie lodha ke puSpa laao| mere liye veNupalAzikA arthAt vAMsurI lAmo, jisase maiM apanA manovinoda kara t' | siddhaguTikA lAkara do, jisake prabhAva se merA yauvana kabhI naSTa na ho, maiM sadA navayuvatI banI rahU~ // 7 // I TIkA strI Adeza kare che ke mArI AMkhamAM AMjavA mATe kAjaLanI DakhkhI ane suramAnI zIzI lAvI de. mAre mATe kAnanAM buTiyA, hAra, 'gaDIe Adi AbhUSaNeA lAvI do. mAre mATe ghurIovALI vINA laI AvA huM 'khamAM kAjaLa AMjIne tathA AbhUSaNA ane suMdara vastro dhAraNa karIne vINA vagADIne tamArA dilane vINAnA madhura sUro vaDe DolAvavA mAgu' chuM paga ragavA mATe aLane lai AveA. mArAM kezonI sajAvaTa mATe leAdhanAM phUle- lai Ave. mane eka vAMsaLI lAvI de, te vAMsaLInA vAdana dvArA huM --bhAza bhanane mahelAvA bhAgu chu bhane siddhaguTi sAthI ho, tetu sevana 'karIne huM mAruM yauvana sadA TakAvI rAkhavA mAgu chu" nANA Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chuM chAyA -- kuSThaM tagaraM cA'guru saMviSTaM samyaguuzIreNa / 4 'tailaM sukhA'bhyagAya veNuphalAni sannidhAnAya // 8 // sUtrakRtasUtre 1. C 1 anvayArthaH -- (usireNa sammaM saMpiDaM) uzIreNa vIraNamUlena saha samyak saMpiSTaM mizritaM (kuGkaM tagaraM ca aguru) kuSThaM tagaramagurum AnIya mahAM, dehi (muhabhifort) mukhAGga (teralaM) tailaM - mRgandhinam, tathA ( veNuphalAI) veNuphalAni phalAni vastrAdisthApanAya thAnIya dehi iti // 8 // TIkA kukumityAdi / he prANapriya | saMta ! 'usireNaM' uzIreNa -trIraNamUlena 'saMpiTTe' saMpiSTa-saMmizritam 'kuTuM- tagaraM ca anuru' kucha vargaram aguruM tatra - kuSThaM'kuTuM tagaraM ca' ityAdi zabdArtha- 'usireNa sammaM saMpiTTha- uzIreNa sampaka saMviSTa' khasa ke sAtha acchI taraha pIse huve 'kuDaM tagaraM ca aguru-kuSTaM tagaraM cAguru' kuSTha-kamala ke gandhayukta sugandhadravya tagara aura aMgara lAkara mujhe do 'muhamilie-mukhAGgakha meM lagAne ke liye 'tesle - tela' sugandhi taila aura 'sannidhAnAe - sannidhAnAya' vastrAdi rakhane ke liye 'veNu kalAI - veNuphalAni' vAMsakI banI huI eka peTI lA kara do ||8|| anvayArtha - - vaha kahatI hai- uzIra (khasa) ko jaDa ke sAtha acchI taraha, pIle huye kuSTha, tagara aura agara lAkara mujhako do / mukha meM malane ke liye tela tathA vastrAdi rakhane ke liye peTI bhI lA do // 8 // * TIkArtha- strI kahatI hai- he prANanAtha ! khasakhasa ke sAtha khUba pIse hue kuNDa, tagara aura agara lAkara do| yahAM kuSTa kA artha hai kamala kI " kuTuM tagaraM ca " ityAha- zabdArtha - "usireNaM samma saMpiTTha- uzIreNa samyak saMpiSTas' asanI sAthai sArI, rIte vATesA 'kuTTu tagaraM ca aguruM kuSTa tagara va aguruM' aSTa-bhajanI gandhazrI yukta sugaMdhadravya tagara ne agara bhane sAthI Ao. 'muibhiliMjAe -mukhAbhyaGgAya' bhuNabhAM lagAnA bhATe 'tela' - tailam' sugaMdhavANu tela bhane 'sanidhAnAe - saMnnidhAnAya vastro vagere rAjA bhATe 'veNuphalAI - veNuphalAni ' vAMsanI banelI eka peTI mane lAvI Ape, 58aaaa sUtrArtha --te uDe che hai- uzIra (asa) nAM bhUjanI sAthai saseoTesAM kuchyuM; tagara ane agara mane lAvI de. mukha para lagAvavAne mATe mane sugadhi dAra tela lAvI de. `mArAM kapaDAM rAkhavAne mATe eka peDhI paNa letA Avaze DhA " Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. thu. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 295 koSThapuTAdikaM kamalagaMdham, sugandhadravyaM, tagaraM gandhadravyavizeSam aguruM dhUpagandhadravyamAnIya me prayaccha yAtA sarvadaiva zarIraM sugandhitaM bhavet / tathA 'muhamilijAe' mukhAbhyaMgAya 'tellaM'tailaM sugandhitaM tailaM cA''dAya prayaccha / 'veNuphalAI ''. veNuphalakAni-vattrAdInAM saMsthApanAya veNuvinirmitapeTikA api yataH kutazcidAnAyya dIyatAm yatra nihitaM vastrAdikaM surakSitaM bhaviSyati / zayyAyAH zobhAyai tagarAdikamapekSitam, sukhazobhA'bhivarddhanAya taiyAdikamapekSitam, tathA vastrAdInAM rakSAyai peTikAdInAM saMgraho'pyAvazyakaH pratIyate / iti bhAvaH ||8|| mUlam - naMdIcUpaNagAI pAharAhi chattovANahaM ca jANAhi / satthaM ca sUcchejAe AgIlaM ca vatthyaM rayAMcehi // 9 // chAyA -- nandI cUrNa mAhara chatropAnahau ca jAnIhi / zastraM ca sUpacchedAya AnIlaM ca vastraM raMjaya // 9 // gandha se yukta, gandhadravya tagara eka sugaMdhita dravya hai aura aguru agara ke nAma se prasiddha dhUpadravya hai / strI Adeza karatI hai ki yaha laMba vastueM mujhe lAkara do jisase merA zarIra sugaMdhita rahe aura mukha para mAliza karane ke liye sugaMdhita tela lAkara do | vastra Adi rakhane ke liye bAMsa kI banI huI peTI bhI kahIM se lAkara do jisase vastra surakSita raheM Azaya yaha hai ki zayyA kI zobhA ke liye tagara Adi kI apekSA kI gaI hai, mukha kA saundarya baDhAne ke liye tailAdi kI apekSA kI gaI hai aura vastrAdi kI rakSA ke lie peTI Adi kI AvazyakatA pratIta kI gaI hai // 8 // TImartha -- strI tene he che - AyunAtha ! mA4 to bhAre bhATe khasanAM mULanI sAthe vATelAM kuSTha, tagara ane agara letA Avajo, kuSTha mA padmanA atha, ahI. 'kamalanI gandhathI yukta sugaMdhadravya' samajaveA, 'tagara' eka sugadhita dravya che ane 'agara' eTale agaru nAmanu dhUpadravya, A badhA sugadhita dravyAnu zarIra mAlIza karavAthI zarIra sugaMdhita rahe che. vaLI mukha 52 mAlIza karavA mATe sugaMdhidAra tela banAvI de, mArAM kapaDAM mUkavA mATe vAMsanI anAvelI suMdara peTI lai Ave! ke jethI mArAM kapaDAM surakSita rahe. A kathananA bhAvArtha e che ke zayyAnI zAbhAne mATe strI tagara AdinI apekSA rAkhe che, mukhatA saunI vRddhi mATe te tela AdinI apekSA rAkhe che ane kapaDAM AdinI rakSA mATe peTInI apekSA zakhe che. dvA Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrahavAlayale - anvayArthaH---(sAgapAgAe suphoga) zAkapAkAya muphaNi ca sapeLIti kokamaMsiddham AnIya dehi tathA 'mAmalagAI dagAharaNaM ca' AmalakAnyudakAharaNaM ca (tilaka karaNimaMjaNasalAgaM) tilaka karaNImaMjanazalAkAM ca tathA (ghisa) grISme me= mama (vihUNaya) vidhanakaM ca vyajanaM (vijANehi) vijAnIhi etatsarvaM dehIti // 10 // : TIkA-'sAgapAgAe' zAkapAkApa-zAkAnAM muphtaNDulAdInAM ca pAkAma raMdhanAyetyarthaH 'suphaNiM ca' chuphaNi ca anAyAsena phaNyate pAzyate zAkaM taNDulAdikaM yatra tat suphaNi sthAlIpITharAdikam (thAlI-tapelI) aany| tathA 'AmalagAI' AmalakAni dhAtrIphalAni, pAtrasaMmArjanAyanyukAharaNaM ce' AMvalA tathA jala rakhane kA pAtra lAo tathA tilagakaraNimaMjaNasalAgaM-tilakakaraNIjanazalAkA tilaka aura aJjana lagAne ke liye rulAI lAmo tathA ghisume vihUNayaM vijANehigrISme me vidhUnakamapi jAnIhi' zrIpmakAlameM havA karane ke liye paMkhA lAkara mujhe do||10|| .. anvayArtha-zAka pakAne ke lie suphaNi (tapelI) lAkara dii| AMvalA lA do, pAnI kA pAtra lA do, tilaka karane ke liye tathA aMjana AMjane ke lie salAI lA do| grISmakAla meM havA karane ke lie paMkhA lA do // 10 // TIkArtha--zAka, dAla aura cAvala pakAne ke lie suphaNi arthAt tapelI lA do / jisameM zAka Adi saralatA se pakAe jA sake vaha suphaNi kahalAtI haiM / gharatanoM ko sApha karane ke liye, zarIra kA Rimji ana kha mA mATe pAtra mAtI Ayo tathA tilagakaraNimaMtraNasalAMga-tilakakaraNImaJjanazalAkAM' tisa 21 / bhATe tisajI -mana marig Rign bhATe manasaNI mAvI mApa tathA "piMsu me vihUNayaM vijANehi-prISme me midhUnakaM vijAnIhi' zrI054 mAvA mATe 5 / bhane sAvI mAye // 1 // sUtrArtha-zAka Adi banAvavA mATe tapelI lAvI do. gharamAM AMbaLAM thaI rahyA che, te atyAre ja bajAramAM jaIne AMbaLAM laI Avo. pANI bharavA mATe jaLapAtra lAvI de. cAMllo karavAnI tathA AMjaNa AMjavAnI 'saLI lAvI de. prIma tu zaruM thaI che, tethI baphAro ghaNe ja thAya che, 'mATe havA khAvA mATe paMkhe lAvI de, '10 sUtrArtha-zAka, dALa, bhAta Adi rAMdhavAne mATe tapelIo lAvI de. (sUtramAM 'muphaNi' 56 4 mA 54vAnA sAdhana bhATa 15rAyu cha, tathA tanA atha' tapelI thAya che) vAsaNa mAMjavA mATe nAna adi zarIrasaMskAra mATe tathA Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavArthabodhinI TIkA pra. dhru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmavandhani0 226 zarIrasaMskArAya bhojanAya ca Anaya / tathA- 'dagAharaNaM ca'- udakAharaNaM caM, udakaM jalam Ahiyate AnIyate yena pAvizeSega tadapi Anaya-ghaTamAnaya, upalakSaNametat-tatailAdikaM sarvameva gRhopakaraNaM mAmarpaya / -tathA 'tilaka karaNimaMjaNasalAgaM' tilakakaraNImaMjanazalAkAM-tilakAraNAya zalAkA svarNamayIM rAjatoM vA / athavA-aMjanakaraNAya aMjanazalAkAmapi, kiM bahunA grISmakAle kAyodbhuvasvedanivAraNAya 'vihUgarya' vidhUnakaM vyajana me' mA vinANehi vijA. nIhi-uktamanuktaM vA sukhasAdhanamAnIya samarpaya sarva mAmiti // 10 // mUlam-saMDAsagaM ca pharNihaM ca sIhalipAsagaM ca aannaahi| .. AdaMsagaM ca payacchAhi daMtapakkhAlaNaM pNvesaahi||12|| ___ chAyA--saMdaMzakaM ca phaNihaM ca zikhApAzakaM cAnaya / - .. AdarzakaM ca prayaccha dantaprakSAlanakaM pravezaya // 11 // saMskAra karane ke liye aura bhojana ke liye AMvale lA do / jala lAne ke liye pAtra lA do| yaha kathana upalakSaga mAtra hai| isase hata, taila unake liye pAtra Adi ghara saMbaMdhI sabhI upakaraNa-samajha lenA caahie| vaha saba lAkara mujhe do| tilaka karane ke lie sone.yA-cAMdI.kI salAI athavA aMjana lagAne ke liye aMjanazalAkA bhI lA kara do| garmI meM utpanna hone vAle pasIne kA nivAraNa karane ke liye mujhe paMkhA bhI lA do| isa prakAra kahe yA anakahe sabhI sukhasAdhana lAkara mujhe sauMpo // 10 // ' zabdArtha-'saMDAsagaM ca-saMdaMzakaM ca' nAsikA ke antargata keza ko upADane liye cipIyA lAo 'phaNihaM ca-phaNihaM ca tathA kezasaMvA. bhajanamAM vAparavA mATe AMbaLAM paNa lAvI de. pANI bharavA mATe ghaDA, mATalI, Dela Adi vAsaNa lAvI de A kathana dvArA ghI, tela Adi padArtho bharavA mATe pAtro lAvI ApavAnI vAta paNa sUcita thAya che. cAMllo karavA mATe sonA athavA cAMdInI saLI lAvI do. AMjaNa mATe aMjanazalAkA 'paNa lAvI de. hamaNAM baphAro khUba thAya che, te havA khAvA mATe ekAda paMkhe paNa lAvI de A prakAranA dareka jAtanAM sukhasAdhane lAvI ApavAnuM pharamAna te choDaDyA ja kare che, ane saMyamabhraSTa te sAdhune gulAmanI jema tenI te AjJAnuM pAlana karavuM paDe che. 10 sAtha-saDAsaga ca-saMdaMzakaM ca nAnI 2' 2 ' pa bhATa yopiyo- sApImApA "phaNi ca pheNihaM' tathA meyara bhATa Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH -- ( naMdIcuNNagAI pAharAhi) nandI cUrNamoTharaMjakaM prAhara. (chattovAhaM ca jAgAhi) chatropAnhau ca jAnIhi (macchejjAe ) sUpacchedAya patrazAkacchedanAya (satthaM ca ) zastraM ca (ANIlaM) AnIlaM ca (tthaM) vastra (yAvehi) raMjaya, etatsarvaM madarthaM kuru iti // 9 // 1 TIkA -- strIvazavartinam ataeva dAsasamaM sAdhum AjJApayati- he kAnta ! 'naMdIcUogagAhiM' nandI cUrNa- dravyasaMyoganiSpAditoSTharakha tathA dantazodhakaM zabdArtha - - ' naMdIcuSNagAI pAharAhi-nandI cUrNa prAhara oTha raMgane ke liye cUrNa lAo 'chattopAnahaM ca jANAhi chatropAnahau ca jAnIhi ' chAtA aura jUnA lAo 'suvacchejAe-sUpacchedAe' zAkapAtrAdi ke chedana ke liye 'satthaM ca-zastraM ca' zastra arthAt churI lAo 'ANIla' -AnIla' ca' nIlaraMga kA 'thaM vastra' va 'rayAvehi-raJjaya' mere liye raMgavA do // 9 // anvayArtha - - strI punaH kahatI hai- hoTha raMgane ke liye nandI cUrNa le Ao / chAtA lAo, jUnA lAbho / zAka kATane ke lie churI lAo / mere lie nIle raMga se vastra raMgavA do / mere liye yaha sabhI vastueM prastuta karo ||9|| TIkArtha - - strI ke adhIna hone se dAsa ke samAna bane usa bhUtapUrva sAdhu ko vaha AjJA detI hai - he prANanAtha ! nandIcurNa arthAt aneka dravyoM ke saMyoga se nirmita oSTha raMgane kA cUrNa yA dantazodhaka maMjana lAo, zabdArtha' - 'naMdIcuNagAI pAharAhi-nandIcUrNa prAhara' De raMgavA bhATe nAhIsAvI yApo. 'chattopAnahaM ca jANA hi chatropAnahau ca jAnIhi ' chatrI ane jeDA lAvI ApeA. 'sUvacchejjAe - sUpacchedAya' zobhAka sabhArakhA bhATe 8 'satyaM ca - zastra N ca ' zastra - arthAt charI sAvI Aye. 'ANIla - bhAnIla' va ' nIr3a 2ganu' 'vatthaM-vastra' 12tra 'rayAvehi-raJjaya' bhane sAvI aaye| // u sUtrA-- te sAdhune kahe che ke mArA hoTha raMgavA mATe nandIc lAvI de, dAMta sApha karavA mATe intama jana laI Ave. chatrI, capala ArTi laI Ave. zAka samAravA mATe charI lai Ave. mArAM vastrone nIlA ga vadhu ra'gIdA'A prakAranI AjJAe te karatI ja rahe che // 9 // peAtAne AdhIna anele te sAdhu jANe peAtAnA dAsa hAya tema te strI tene nitya navA navA Adeze! Ape che--hai prANanAtha ! aneka dravyeAnA mizra suthI banAveluM' nandIcUrNa (hATha lAla karavAnA pAuDara) laI Ave! ke jenAthI Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 :297 maMjanam 'pAharAI' mAhara, pAnaya, yena rajivI oSThau zobheyAtA tathA-zodhitA dantA atinirmalA bhaveyuH / tasmAd yena kenApi prakAreNa yatastato milena anvijyA''nIyA'paya / tathA 'chattIvANahaM ca jANAhi' chatropAMnahI jAnIhi AnetavyatayAM, vinA tAbhyAM varSA''tapAbhyAM madIyazarIrasaMrakSaNa kathaM syAt / atastayo rAnayanamAvazyameva / tathA 'supacche jAe'-sapanchehAya patrazAkAdikartanAya zastraM churikAmapyAdAya mAmarSaya / tathA-'vatyaya' vastram "bhANIlaM' A IpannIlam , sarvato nIlaM, raktaM, pItaM ca raJjapa / nIlapItaratAdivarNena raMjakadvArA vastraM raJjayitvA priyAyai mahyamarpayeti // 9 // mUlam-suphaNiM ca sAgazagAe aumalagAI dagAharaNaM ca / -- tilagakaraNimaMjaNakhalAgaM ghisu me viNayaM vijaannehi||1|| chAyA-suphaNi caM zAkapAkAya AmalakAnyudakAharaNaM ca / * ... ... , / tiLakakaraNImaMjanazalAkA grISme me vidhUnakamapi jAnIhi // 10 // jisase raMge hue oSTha sundara dikhAI de, tathA svaccha kiye dAMta ekadama nirmala ho jAeM / ataeva ye vastue~ kisI bhI prakAra se, jahAM kahIM bhI mile vahIM se khojakara lAo aura do| tathA chAtA aura jUtA bhI le aao| unake vina varSA aura dhUpa se kaise sere zarIra kI rakSA hogA ? ataeva unakA 'lAnA Avazyaka hI hai. aura zAka Adi. chedana karane ke lie churI bhI lAkara do| tathA mere vastra, nIle pIle yA lAla raMga se raMgakara mujhe do // 9 // , - zabdArtha-'sAgapAgAe suphaNi-zAkapAkAya suphaNi / he priytm| zAka pakAne ke liye tapelI lAyo 'AmagAI dgAharaNaM ca-AmalakA. - raMgelAM mArA heTha sudara dekhAya. dAMta sapheda karavA mATe evuM dAmajana laI Ave ke dAMta ghasavAthI dAMta sapheda thaI jAya game tyAMthI A bane vastu mane lAvI Ape, chatrI vinA tApa ane varasAda vakhate bahAra kevI rIte javAya? mATe Aje ja eka chatrI laI Avo. mArA pagarakhAM *(sapATa, caMpala, mojaDI Adi) phATI gayAM che, to Aje ja navAM pagarakhAM lAvI Ape. zAka samAravA mATe ApaNe tyAM charI paNa nathI, te bajAra mAMthI sArI charI laI Ave. mArAM kapaDAMne raMga jhAMkho paDI gayo che, to mane Aje ja kapaDAM para lAla, lIla, pILA Adi raMga caDAvI de.' ' , zahAtha-'sAgapAgAe muphaNi-zAkapAkAya suphaNi' priya ! I manA44 bhoTa tapelI sAnI bhaaye| 'AmalagAi dagAharaNa-Amalakani, udakAharaNaM ca' sU0 38 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ----. . ... . . . -- . mAne ---- anvayArthaH--(saMDAsagaM ca) saMdaMzakaM 'ca-nAsikAkezotpATanopakaraNam sphaNiha) kaMkatikA (sIhalipAsagaM ca) zikhApAzakaM veNIsaMyayanArtha mUmayaM kaMkaNaM ca (ANAhi) Anaya (AdamagaM ca payacchAhi) AdarzakaM-darpaNaM ca prayaccha tathA (devapakkhAlaNaM pavesAhi) dantaprakSAlanakaM bhavezaya AnayetyarthaH // 11 // 5.7 TIkA--'saMDAsagaM' saMdaMzaka-nAsikAntargata kezotpATanAyA'stravizeSam 'phaNihaM' phaNihaM ca kaMketaka kezasaMyamanAya tathA (sIhalapAsagaM) zikhApazika rane ke liye kaMghI lAo. sIhalIpAsagaM ca-zikhApAzakaM ca veNI bAMdhane ke liye UnakI banI huI jAlI 'oNAhi-Anaya' lAkara do 'AdaM sagaM ca papacchAhi-Adarzaka ca prayaccha' mukha dekhane ke liye darpaNa lAkara do 'daMtapakkhAlaNaM patAhi-danta prakSAlana pravezaya' dAMta sApha karane ke liye daMtamaMjana lAo // 11 // - - - -- ..... : andhyArtha--punaH strI kI AjJA ghetalAte haiM-mere lie nAka ke li ukhADane ke vAste cimaTI lA do, kaMdhA lA do, veNI bA~dhane ke lie Una ko kaMkaNa lA-do, darpaNa do, dAMta sApha karane ke liye maMjana yo 'dAtauna lAo // 11- - , TIkA-nAka ke bhItara ke bAla ukhADane ke upakaraNa ko 'saMdazapha' kahate haiM jise hindI bhASA meM 'cimaTI' kahA jAtA hai| vaha strI kahatI hai-mere liye vaha cimaTI lA do| keza saMvArane ke liye kaMghI lA +ins sAvI. bhA. 'sIhalIpAvagaM ca-zikhApAzakaM ca'-ao wiqaa. bhATaGnI manAzI jI 'ANAhi-Anaya' hAvI bhASI. 'AdasagaM ca payacchAhiAdarzakaM ca prayaccha' bhumle| bhATe para hAvI bhApI. 'daMtapaksvAlaNaM pravesAhi-dantaprakSAlanakaM pravezaya' did sA 42vA bhATe tamananvI maaye||11| - sUtrAtha-zrInI mAjJAsAnu sUtrA2 mAmaNa vana 42.che-nAnA bAla kheMcI kADhavA mATe mane cIpiyo lAvI de. keza oLavA mATe dAMti lAvI de. mArI veNa bAMdhavA mATe Unane doro lAvI de. moDhuM jovA mATe darpaNa lAvI de ane dAMta sApha karavA mATe dAtaNa athavA dattamaMjana lAvI ho. mema. mAjJA 43 cha.. . TIkAtha-nAkamAM ugelA bAla kheMcI kADhavAnA upakaraNane cIpi kahe che. , te strI potAne mATe cIpi lAvI ApavAnI tene AjJA kare che. vaLI keza vA mATe (itiya) paNa gAve 'cha, 15 : bhAva cha, vA mAMdhA Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra.zru. saM. 4 u. 2 khalitacAritrasya karmavandhani0 3019 vegIsaMyamanAya-UbhiyaM - kaMkaNaM caM''nIya samarpaya / ''AIsaga Adarzakama tadapi darpaNaM mukhavilokanAya mAmapaMpa dehi, tathA 'danapakvAlaNa' dantaprakSAlanaka dantAH pakSAlayante yena tadantamakSAkanakam, dantakASThaM pravezaya Anayeti // 11 // mUlam-pUryaphalaM taMbolayaM sUIsuttagaM.ca jaannaahi| kosaM ca moyamehAe supyukkhalagaM ca khAragolaNaM c||12||", chAyA--pUgIphalaM ca tAmbUlakaM macIsUtraka ca jAnIhi / . . . . . .. kozaM ca moyamehAya zUrpokhalaM ca kSAragAlanakam // 12 // - - 15. - anvayArthaH-(pUryaphalaM taMbolaya) pUgIphalaM tAMbUlaM nAgavallIdalaM (suImuttargaca jANAdi) sUcI mUtraM ca sUcyarthaM vA sUtra, jAnIhi-Anaya (moyamehAe) mokmehAya prasravaNAya (kosa) kozaM ca pAtramaniya (suppukkhalaga ca) zUrpokhalaM ca (khAragAlaNe ca) kSAragAlanaM ca-pAtramAnayeti // 12 // ' .. . do| veNI bAMdhane ke liye Una kA kaMkaNa (jAlI)-lA. do / mukha dekhane ke liye darpaNa lA do| dAMta sApha karane ke lie dAtauna yA maMjana laakrdo-111|| zabdArtha-'pUyaphalaM taMbolayaM-pUgIphalaM tAmbUlaM, supArI aura pAna suIsuttagaM ca jANAhi-sUcisUtra ca jAnIhi tathA sUI aura dorA lAvo 'moyame hAya-mokamehAya' pesAya karane ke liye 'kosaM-kozepAtra lAo 'suppukkhalagaM ca-zUrpokhalanaM ca sUpaDA aura ukhala lAo evaM 'khAragAlaNaM ca-kSAragAlanaM ca sAnI Adi khAra gAlane ke liye partana zIghra lAkara do // 12 // anvayArtha-mere liye supArI, pAna, suI dhAgA, laghuzaMkA nivAraNa karane kA pAtra, sUpaDA, Ukhala tathA khAra galAne kA patra bhI laao||12|| mATe UnanI guMthaNIvALI jALI maMgAve che vaLI pitAnA dAMtanI saphAI mATe Finey mana hantama - 5 dAvI bhAvAnu 39 che. // 11 // . :, zahAtha-pUyaphala tapolaya-pUgIphala tAMbUla' saupArI bhane pAna 'suI sattA ca.jANAhi-sUcIsUtra ca jAnIhi' tathA so bhane ho| tApI mAyA. 'moyame'hAya-mokamehAya' peza 42vA bhATa 'kosaM-kozam' pAtra 'sAvI yA pI. 'sappukkhalaga ca-zUrposkhalanaM ca sUpaDaM mana maNiyAApI ApA, te khAragolaNaMcakSAragAlanaM ca sA mAhArANAnu: pAsadhA bhane vImAyA' 1. sI. mI04 4 1stumA ma che, te sUtra42 ve re cha-bhAre bhATa pAna, sapA, soya, 21, mAdiast at..,pezavA n Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 , TIkA-'pUyaphalaM' pUgIphalam (supArI) 'bolaya' tAmbUlam-nAgavallIm, 'suI suttaMga sUcI sUtrakam , mUtram-Dorakam mUcyartha sUtra vA jANAhi jAnIhi Apa zyakatayA ebhivinA gRhakAryasya sampAdano'saM pavAt / 'moyamehAe mokApa bhaMstravaNAya 'kosaM' ko mUtrapAtram , mUtra tsargAya Avazyakam / yato hi: rAtrI bhayArI bahirgantuM na zaknomi / tathA 'muppa' zurpam-taNDulAdizodhanAya upakaraNavizeSaM 'sUDA' iti bhASA prasiddham 'ukkhaugaM ca ulU'valaM ca-dhAnyAnAM tuSAnayanAya kaNDanAyetyarthaH tathA 'khAragAlaNaM ca' kSAragAlanakam / sarjikA dikSArapadArthagaoNlanopakaraNa vizepam ityetat sarva gRhopakaraNaM zIghra yasnAdAnIya majha pradeyam iti / / 12 // mUlam -caMdAlagaM ca karagaM ca vaccagharaM ca auuso khnnaahi| / sarapAyayaM ca jAAeM gorahagaM ca . sAmaNerAe // 13 // .. ... chAyA-caMdAlakaM ca karakaM ca varSoMgRhaM ca AyuSman ! khAnayA--- zarapAtaM ca jAtAya gaurathakaM zrAmaNeyAya // 13 // TIkArtha--tupArI lAmo, pAna lAbho, suI lAbho, DorA lAo, yaha Avazyaka hai / inake vinA ghara kA kAma nahIM cala sakatI / laghu. zaMkA nivAraNa karane ke liye pAtra bhI. cAhiye yA usake liye ghara ke bhItara hI sthAna caahiye| kyoMki rAtri ke samaya bhaya ke kAraNa yAhara nahIM jAyA jA sktaa| dhAnya sApha karane ke liye sapaDA bhI caahie| dhAnya ko kUTane ke lie Ukhala usake chilake - haTAne ke lie sUpar3A cAhie. sAjI Adi khAra galAne ke lie bhI pAtra caahie| yaha saba ghara saMbaMdhI upakaraNa zIghra hI prayatna karake lAo aura mujhe sau po // 12 // bhAre pAtra (tastara)-sAvI ... sUpa sAmomAiliyA tathA sAvigare khAra gALavAnuM pAtra paNa lAvI do. 12 TIkAI-mAre mATe pAna, sopArI Adi mukhavAsanA padArtho. lAvI de kapaDAM, sAMdhavA mATe yaza paNa lAvI Ape. -gharamAM. pizAba karavA mATe cAkaDInI vyavasthA karo. athavA pezAba karavA mATe tastaruM lAvI do. (rAtre bhayane kAraNe pezAba karavA bahAra jaI zakAya nahIM tethI pezAba karavA mATe pAtra maMgAve che) gharamAM anAja sApha karavA mATe-savA jhATakavA mATe sUpaDuM paNa hovuM joIe dhAnyane khAddhane tenA phetarAM Adi dura karavA mATe khAMDaNiyAnI paNa jarUra paDe che. sAjI vigere khAra gALavA mATe pAnI jara paDe che. tethI A badhI sAmIo lAvI ApavAno che tene Adeza kare che, 'mana ta yamaSTa sAdhuna temAmAjJAyAmupAlana 325 che. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ miTIkA pra. thu. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 203 - anvayArtha:-- (Auso ) he AyuSman ! (caMdAla gaM) candAlakaM ca devapUjanAva (kara) karake ca- jalapAtraM madhupAtra vA (caccagharaM ) carco gRhaM zaucasthAnaM gAha) khAnaya ( jAyA) jAtAya - putrAya (sarapAyayaM ca zarapAtaM dhanudha (sAmae) zrAmaNeyAya - zramaNaputrAya (gorahaM ca) gorathaM cAnayeti ||13|| I TIkA - 'caMdAlagaM' candAlakam - devapUjanArthaM tAmramayaM pAtram | 'kara' - karakaH ghaTaH yena pAtravizeSeNa zRMgAkAreNA'bhiSekaH kriyate / 'vaccaraM' kvagRham zabdArtha -- 'Auso he AyuSman' he dIrghajIvit 'caMdAlai - candrAlakaM' devatA kA pUjana karane ke liye tAmra pAtra aura 'karagaM ca - karakaM ca' jalapAtra athavA madhupAtra 'vaccagharaM - varcogRhaM' zaucagRha 'khaNAhi - khAnaya' banavA do ye saba merI anukUlatA ke liye taiyAra karavA do 'jAyAejAtA' apane janme hue 'samaNerAe - zrAmaNeyAya' zramaNa putrako khelane ke liye 'sarapAyayaM ca zarapAtaM ca' eka dhanuSa tathA 'gorahagaM ca-gogdhaMca' eka yalada aura ratha lAo // 13 // - anvayArtha -- he AyuSmat ! candAlaka arthAt devapUjA ke liye tAmra kA pAtra lA do, karaka arthAt jalapAtra yA maMdirA rakhane kA pAtra o, baDI zaMkA nivAraNa karane ke lie garta khodo arthAt khAr3A khodo| apane Atmaja zramaNa putra ke lie dhanuSa lA do, tathA eka bada aura ratha bhI lA kara do // 13 // TIkArtha-- devapUjana ke lie tAMbe ke pAtra lA do / karaka ( karavA) arthAt jalapAtra, madirApAtra athavA zRGga ke AkAra kA vaha pAtra jisase - zabdArtha'--'Auso - he AyuSyan' he dIrgha chavi 'caMdAla - caMdAlakam' hevatAnu' punna izvA bhATe tAmrapatra bhane 'karaMga ca--karake ca' yAtra BAYAI HYYAAW 'HEaai-aafye' Muys 'Amfe!(79' Weigl patTU sabhAmadhI vastuoo bhArI anujatA bhATe taiyAra mrAdI bhASA tathA 'jJAyAe cAmapi jAtAya zrAmaNeyAya' ApalA zraputra ramavA bhATe 'saraprAyaya' cArapAta ca' ye dhanuSa bhane 'gorahaM ca-gorathaM ca ' -majaha ane 26 dAve // 1 // sUtratha--vaLI te strI tene evI AjJA pharamAve che ke hai AyuSya an- 'devanane bhATe anhA (tAmrapatra) sAvI ho 424 : (yAtra athavA madirA bharavAnuM pAtra) lAvI de, are javA khADA bAdI de. ApaNA zramaNa putrane mATe dhanuSa tathA baLada ane ratha pazu lAvI de, 513 TIkA--3 prANanAtha ! hai AyuSman! devapUjAne mATe tAmrapAtra lAvI pho. dharaka' jaLapAtra athavA dizapAtra abhiSeka karavA mATe 1 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --- , .. . . . samatAisa purIpotsargasthAnam khaNAhi' baniya-gRhamadeza evaM gataM kAraya / "sarapAyaM zarapAtaM-zarAH kSipyante yena tat zarapatiM dhanuH / 'jAgara' jAtAya-AtmajAya-- svakIyAya 'sAmaNerAe gorahagaM ca' zrAmaNeyAya zramaNaputrAya gorathakaM vivArSika valIvardai rathaM ca etatsarvamAnIya gRhe sthApanIyam // 12 // mUlam-ghaDiyaM ca saDiDiza ca belagolaM kumAra yaae| . vAsaM samabhiANNaM AvajahaM ca jANa bhattaM ca // 14 // chAyA-ghaTikAM ca seDiNDimakaM ca celagolakaM ca kumArabhUtAya / varSa ca samabhyApanamAramathaM ca jAnIhi bhaktaM ca // 14 // anvayArthaH- (ghaDiyaM ca) ghaTakAM ca manmayADikAM (sarDiDimayaM ca) abhiSeka kiyA jAtA hai, lA do| ghara meM zaucagRha banA do| apane Atmaja zramaNa puna ke manorajana ke liye dhanuSa lo do aura eka tIna sAlakA ghalada aura ratha lA do| yaha saba vastueM ghara meM rahanI cAhie // 13 // . zabdArtha--'ghaDiyaM ca-ghaTikAM ca' bhITTI kI guDiyA aura 'saDiDimayaM ca-saDiNDimaM ca' bAjA tathA 'kumArabhUyAe-kumArabhUnAya' rAjaputrake samAna apane putrako khelane ke liye 'celagolaM ca-celagolaka ce kapaDe kI banI huI geMda lAbho 'vAsaM ca samabhibhASaNaM-varSaca samabhyApanna' gharSARtu samIpa meM AgaI hai ataH 'Avasaha-AvasathaM unase bacane ke liye ghara kA prabandha karo evaM 'mattaM ca-bhaktam' anna 'jANa jInIhi lAkara do // 14 // anvayArtha--miTTI kI gur3iyA aura bAjA DugaDugI) le Ao zagane AkAra jevA pAtrane "kara' kahe che. gharamAM ja jAjarU javA mATenI vyavasthA karI de-jAjaruM banAvI de athavA khADe khedI de. ApaNe A lADakA beTane ramavA mATe dhanuSa lAvI de tathA eka baLada ane raMtha paNa laI che ke jenI sAthe te ramIne Akho divasa AnaMdamAM vyatIta kare. 13 .: zArtha -'ghaDiya' ca-ghaTikA ca' bhATinI putaNI mana 'maDi Dimaya ca -saDiNDimaM ca' "quit tathA 'kumArabhUyAe-kumArabhUtAya 22 putraH sarImA paNa putrana 2bhavA bhATa'celagola ca-celagolakaM ca' 45AnA manAsA sAvI mApe 'vAsaM ca saMmabhiAvaNNa-vaca samabhyA panna' varSARtuna mAvata cha. rathI 'Avasaha-Avasartha' va hathI 'mayakA mATe gharanI sA rI mApa temA - bhattaM ca-bhakta 'ca' manA04 pazu 'jANa-jAnIhi' ano mApA // 14 // . . sUtrA-mAdInI dilI mana bAI (mI) 64 bhAva bhApa Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArthabodhinI TokA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0305 saDiNDimakaM ca-vAdyavizeSaM caM ( kumAra bhUpae) kumArabhUtAya - rAjaputrAya putrAya (celagolaM ca.) celagolakaM ca catrAtmakaM kandukaM ( vAsaM ca samamivaNaM) varSa ca samabhyApannaM=varSAkAlaH samAgataH ataH (rasa) AvasathaM gRhaM (bhattaM ca) bhaktam annaM ca 'jANa' jAnIhi - AnayetyarthaH | 14 || TIkA- 'ghaDiyaM ca ' ghaTikAM mRttikAnirmitAm 'saDiMDimayaM ca' saDiNDimakaM ca = paTakA diyA dina vizeSasahitAm 'DugaDugIti bhASA pasiddhAm tathA 'cejagI ' golakaM vanirmitaM kandukaM ca 'kumArabhUyAe' kumArabhUtAya = rAjakumArasaM dRzAya putrAya Anaya kIDArtham / tathA 'vAsa' varSa = kAlaH 'samamibhAva" samabhyApanna - samIpamAH ato varSAkAlayogyam 'saha' AvasathaM gRha 'mattaM' bhaktaM- taNDurAdikaM caturmAsaparyantamAhArakSamaM ca 'jANe''. jAnIhi - etatsarva 'niSpAdaya, idAnImeva payatnaH karaNIyaH, yAvetA' varSAkAla:- sukhena tivAhita avayavet // 14 // t apane rAjakumArasarIkhe putra ke liye kapaDe kI gedu laao| apa varSARtu A gaI hai ataeva ghara evaM anna kA prabaMdha karo // 14 // " 'TIkArtha miTTI kI guDiyA, bajAne ke liye DugaDugI, bastro kI banI geMda yaha saba rAjakumAra jaise - apane beTe ko khelane ke liye 'laao| hAM, varSAkAla samIpa A gayA hai, ataeva varSAkAla ke yogya ghara kA nirmANa karavAo, cAra mAsa taka paryApta annAdi ho kara lo | isI samaya inake liye prayatna kara lenA cAhiye / jisase apanA varSAkAla sukhapUrvakaMtIta ho sake | 14 || rAjakumAra jevA putrane ramavA mATe kapaDAnA daDA lai Ave have varSARtu zarU thavAnI taiyArI che, te varSAkALa daramiyAna cAlI rahe eTalAM annanA gharamAM pramanya kA ghara sa'cALavAnuM Adi kAma patAvI de -varSARtumAM tarkalIpha na paDe te mATe gharaMtu samArakAma karAvI lo. 514aa 1 TIkA"--te strI te sacamabhraSTa sAdhune kahe che ke mArA rAjakumAra jevA putrane ramavA mATe mATInI DhiMgalI lAvI do. tene mATe DugaDugI (eka jAtanuM vAjiMtra) lAvI de tene ramavA mATe kapaDAnA banAvelA DA lAvI Apo. have ce.mAsu zarU thAya che, te gharamAM cAra mAsa cAle eTala anAja laI AveA. gharanuM, samArakAma karAvI le ke jethI ceAmAsAma) vasa vATane mATe kAI muzkelI na rahe. A khadhu... hamaNAM ja patAvI nAkhA jethI varSAkALa sukhapUrvaka vyatIta thAya // 14 // sR0 39 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ydy' sUtrakRtAGgasUtre sULas-AsaMdiyaM ca nevasutaM pAulAI saMkamAe | advai purttadohalaTTAe aNappA hevati dAMsA vA // 15 // chAyA - AsandikAM ca navasUtrAM pAdukAH saMkramaNArthAya / atha putrodArthAya AjJA bhavanti dAsA iva // 15 // anvayArthaH -- (navasu ca AsaMdiyaM) navasUtrAmAdikAM ca-navasUtranirmitAM cika (maTThA) saMkramaNArthAya (pAullAi ) pAdukAH- kASThapAdukAH (adu) atha (gatear) putradArthA (dAsA vA) dAsA iva (AppA) AitAH (havaMti ) bhavanti - strI vazIkRtAH sAdhavaH striyAH dAsA iva bhavantIti // 15 // zabdArtha- 'navasutta' 'ca AsaMdiyaM navasUtrAm AsaMdikAm' naye sUtoM se banI huI sone baiThane ke liye eka maMciyA lAo 'saMkramaTTAe- saMka maNArthAya' ghUmane ke liye 'pAulAI pAdukA:' kASTha kI pAdukAeM lAo 'anu- artha' aura 'puttado halaTThAe- putradodArthAya ' mere garbhasthita putra ke dohada kI pUrti ke liye amuka amuka vastu lAo isa prakAra sAdhu 'dAsA vA dAsA ive'' dAsake jaise 'ANappA - AjJatA" AjJAkArI 'haveti bhavanti' hote haiM ||15|| anvayArtha -- navIna sUta se banI maMciyA lAo, calane phirane ke : liye khaDAu~ laao| putradohada garbhasthita putra kI icchA ko pUrNa karane ke liye amuka amuka vastueM lAo / isa prakAra striyAM apane vaza meM hue una sAdhuoM ko dAsa ke samAna AjJA detI hai // 15 // * zabdArtha' - 'navasuttaM ca- AsaMdiya' - navasUtrAm AsaMdikAm' suvA mesavAne bhATe navA horAthI (pATIthI) manAve me! paNa sAvA tathA 'saMkramaTTAe - saMkramaNArthAya 32vA bhATe 'pAullAI' - pAdukA H ' sAuDAnI pAvaDIo ( yAbhaDI ) sAvI khaaye| 'adu-atha' mane 'putohalaTThAe- putra dohadArthAya garbhAvasthAnA DohanIpUrti bhATe sabhu abhu vastu tAvI bhaaye| khebha te sAdhu the| 'dAsA vA dAkha iva' hAsa arthAt seunI bhAi 'ANappA - AjJaptAH' AjJAMti 'havaMti - bhavanti' thAya che // 15 // sUtrA--Apathe zayana karavA mATe navI pATI bharelI DhAyaNI (nAnA Dhaliye) lAvI do. mAre mATe lAkaDAnI pAvaDIe la vI Ape. gastha putradohada pUrNa karavAne mATe vividha vastuenI paNa te mAgaNI kare che. A prakAre pAtAne vaza thayelA te saMyamabhraSTa sAdhune dAsa jevA gaNIne strIo vividha AjJAe kare che. p Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayoM dhino TIkA pra. Q. aM. 4 u. 2 skhalitacAritrasya kamabandhani0 307 - TIkA-'navamutta' navasUtreNaM nirmitAm 'AtaMdiyaM' AsandikAm-maMcikA zayanArtham 'saMkamaTTAe' saMkramArthAya-itastataH caMkramagAya, varSAkAle'pi gehAdagehAntaragamanakarmaNi sAhAyyakaraNAya 'pAullAi' pAdukA:-kASThapAdukAH Anaya 'adu' atha, itaH pUrva tu yat yat kArya samAdiSTaM kadAcit parisaMkhyAtu saMpAdAyituM ca zakyamapi / athA'nantaram-puttadohalahAe' putradohadArthAya-putrasya dohadA garbhasthitikAlA tadarthAya tasmai hitAya / samucitauSadhAnapAnAdInAM vyavasthAkaraNe, yathodarastho bAlo vikalAMgo na bhavet-tathA, tathA 'mANappA' AjJaptA:-sagIyAH bhAryAyAH manovAJchitavastUnAM tattadicchitakAle samAharaNe etatsarvakAryakaraNe TIkArtha--zayana karane ke lie navIna sUtra se panI huI maMciyA lAo, idhara udhara ghUmane phirane ke lie arthAt eka ghara se dUsare ghara meM jAne ke lie lakaDI kI khaDA laao| isase pahale jina kAryoM ke liye Adeza diyA thA, unakI kisI prakAra gaNanA kI jA sakatI thI aura pUrti karanA bhI zakya thA, para unake atirikta bhI vaha aneka prakAra ke Adeza denI hai| putra jaba garbha meM hotA hai tatha garbhavatI ko jo icchA hotI hai.use dohada kahate hai| usakI pUtti ke lie aneka prakAra kI vastueM lAne ko kahatI hai TIkArya--ApaNe zayana karavAne navI pATI bharelI heyaNI lAvI de ke jethI sukhapUrvaka zayana karI zakAya mAre haratAM pharatAM kAMTA, kAMkarA na vAge te mATe lAkaDAnI cAkhaDIo lAvI de. A sivAya te kevI kevI AjJAo Ape che, te gaNAvI zakAya tema nathI. upara varNavyA sivAyanI anya AjJAo paNa A kathana dvArA grahaNa karavI joIe. bALaka jyAre garbhamAM hoya che, tyAre garbhavatI strIne je IcchA thAya che tene dehada kahe che. A dehadanI pUrti mATe te aneka vastuo pitAnA pati pAse maMgAve che. evI mAnyatA pracalita che ke strInA dehada pUrA na thAya te bALaka Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 sUta 'dAsA vA' dAsA iva - dAsA yathA tathA 'havaMti' bhavanti / zrIvazIkRtAH puruSA AjJatA dAsA iva strINAM kAryANi kurvanti // 15 // mUlam - jAMe phale samupapanne gehasu vA paNaM ahecA jahIhi / ahaM puttraposiNo ege bhAvihA hevaMti uhI vA // 16 // chAyA - jAte phale samutpanne gRhANa vA taM athavA jahAhi / atha putrapoSiNa eke bhAravahA bhavanti uSTrA iva // 16 // ---- anvayArthaH -- (jAe phale samutpanne) jAte phale samutpanne- putrotpatireva gRhasthatAyAH phalaM, tasmin putre jAte sati yadbhavati taddarzayati 'gehasaNaM cA' gRhANa taM 'jahAhi vA' athavA jahAhi tyaja 'a' atha 'eMge' eke 'puttaposiNoM' putrapo"piNa: "uTTA vA uSTrA iva 'bhAravahA' mAravA 'havaMti' bhavantiti strIputrayoH // 16 // jisase bAlaka vikalAMga na ho| ina saba mAMgo kI pUrti ve sAdhu dAsa kI taraha karate haiM / / 15 / / zabdArtha - 'jAe phale samupapanne-jAte phaThe sapane' putra utpanna hotA gRhasthAvasthA kA phala hai, usake hone para strI kruddha hokara kahatI hai'vahaNaM cA jahAhi gRhANataM vA jahAhi' isa putrako go ho athavA chor3a do 'aha-artha' tatpazcAt 'page eke' koI koI 'puttaposiNo-putrapoSiNaH' puna kA poSaNa karane vAle 'udyAcA-uSTrA iva' - UMTa ke jaisA 'bhAravahA - bhAravahA' bharako uThAne vAle 'havaMti bhavanti' hote haiM | 16 | vikalAMga (aMgAnI kheDavALu) thAya che. tethI te sadhue dAsanI jema tenI madhI IcchAone satASavI paDe che 515 2 zabdArtha' - ' jAe phule samuppanne-jAte phale samutpanne' putra atpanna thavA te gRhasthAvasthAnuM phaLa che. te thayA pachI srI krodhita thaIne kahe che ke-~~ 'gehasuNaM vA jahAhi - gRhaNitaM vA jahAhi' mA pugne bhoNAsa ho athavA tenA tyAga / 'aha - atha' khInA sebha hyA pachI 'ege - eke' artha a 'puttaposiNo- putrapazeSiNaH' putranA pauSazu shrvaavaajaao| 'udyAva - uSTrA iva' aTanI 'bhAravahA- bhAravahAH' molane uThAvavAna jA 'havaMti - bhavanti' thAya che // 16 // sUtrA-putranA janma thayA mAda te strI puruSane kevI kevI AjJA Ape che te have sUtrakAra prakaTa kare che--'le Ane ceDI vAra teDIne pherave. chADA, cheDA tame zu tene sabhALavAnA che !' keTalAka mAzuse te putrane khuza karavA mATe UMTanI jema tenA bhAranuM vahana kare che. 16 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIko pra. Q. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmavandhani0 30aiM TIkA-'jAe phale samuppanne jAte phale samutpanne, jAyate iti jAtaH putraH sa eva phalaM dAraMparigrahasya gRhasthAnAm / dAraparigrahasya yaducyate phalaM kAmopabhogA, sa tu gauNaH / ' mukhya phalaM tu putra ev| ., avyaktabhASiNo vAlA yaha sukha narANAM mAti tAdRzamugvAgre'nyat "sarvamakicitkaraM bhavati / taduktam / . . . . . , .' . ' 'yattacchapaniketyuktaM, bAlenA'vyaktabhASiNA / .. - - hitvA sAMkhyaM ca yogaM ca, tanme manasi vartate // 1 // putrasukhaM daridradhaninoH sama va bhavati idaM sukhaM vAhya sAmapanapekSameva bhavatIti / tathA___ anvayArtha-putra hone ke pazcAt jo hotA hai use dikhalAte haiM-vaha strI kabhI kahatI hai ile lo-saMbhAlo, kabhI kahatI hai ise choddo| koI koI putrapoSI loga to UMTa kI taraha bhAra vahana karate haiM // 16 // - TIkArtha--putra kA dUsarA nAma 'jAna' hai| gRhasthoM ke lie vivAha kA phala putraprApti hai / vivAha kA phala kAmabhoga jo kahA jAtA hai, vaha phala gauNa hai, pradhAna kara putraprApti hI hai| tutalAte hue bAlaka kI bolI sunakara manuSyoM ko jisa sukha kI prApti hotI hai, usake sAmane sabhI kucha tuccha hai| kisI putrapoSIne kahA hai-'yattacchapaniketyuktaM' ityaadi| - tutalAte hue bAlaka ne 'zapalikA' aisA khaa| yaha sunakara sAMkhya aura yogadarzana kI gaMbhIra zabdAvalI bhUlakara ekamAtra vahI zabda mere mana meM raha gayA hai // 1 // putra sukha aisA sukha hai jo daridra aura dhanavAn donoM ko hI samAna rUpa se prApta hotA hai| ise prApta karane ke lie kisI anya pAhya sAmagrI * TIkAtha-putrane "jAta" paNa kahe che guDa putraprAptine lagnanA phaLarUpa mAne che. lagnanuM phaLa je kAmaga mAnavAmAM Ave che. te te gauNaphaLa che, pradhAna phaLa te putra prApti ja che bALakanI tataDI vANuM sAMbhaLatA manuSyone je sukhanI prApti thAya che, te sukha AgaLa jagatanAM saghaLAM sukhe phIkA lAge cha. 4hyu 55 cha hai-'yattacchapaniketyuktaM' yAti-- 1, - mANa tAtaDImAlImA 'shpni|' 254nu syA23 yu. sAla. nIkhe radarzana ane sAMpradarzananI gaMbhIra zabdAvalIne huM bhUlI gaye. mAtra "zanikA" zabda je mArA manamAM guMjI rahyo. nA . - : pusuma rama suma cha nI ridra ma pani mAnane samAna rUpe prApti thAya che. tene prApta karavAne mATe keI anya bAhya sAmagrInI Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 sUtrakRtAnaM sUtre idaM te snehasarvasvaM samamADhayadaridrayoH / acandanamanauzIraM hRdayasyAnulepanam // 1 // iti / dhArApradhAnaphale samutpanne putre sati yAdRzI lokAnAM sthitirbhavati tAM sthiti darzayati- geNdasu cANaM gRhANa tam kAryAkulatayA madIyaM cetovyaM vidyate, nAstyAsaraH putrarakSaNasya taM putraM gRhANa tvam, 'ahavA' athavA-putraM 'jahAhi ' jahAhityana mArgopari, saMpati nAsti mama samayaH putrarakSaNasya atastaM svIkuru tyaja vA / evaM prakupitA yadA''dizati tadA tadIyasaMpAdanameca tAM santopayati taduktam'yadeva rocate mahyaM tadeva kurute priyA / iti vetti na jAnAti tasmiyaM yatkarotyasau // 1 // ' kI apekSA nahIM rahatI / kahA hai--' idaM te snehasarvasva' ityAdi / yaha snehasarvasva dhanavAn aura nirdhana ke lie samAna hai / yaha sneha vinA hI candana aura binA khasa ke hRdaya ko zItala karane bAlA sarvottama lepa hai // 1 // J aise pradhAna phala kI arthAt putra kI utpatti hone para logoM kI - jo sthiti hotI hai, use dikhalAte haiM maiM kAma kAja meM ulajhI hU~ / merA citta vyAkula hai / putra ko saMbhAlane kA mujhe samaya nahIM hai / ise tuma le lo | athavA ise kahIM rAste meM chor3a do, abhI mujhe samaya nahIM hai / isa prakAra kupita hokara jaba strI Adeza detI hai, taba usake Adeza kA pAlana karanA hI paDatA hai / tabhI usako santoSa hotA / kahA bhI hai--' padeva rocate mahyaM' ityAdi / AvazyakatA rahetI nathI pAche --' idaM te snehasarvasvaM' tyaahidhanavAna ane nidhana bannene mATe A sneha (pu sneha) samAnarUpe sukhadAyI che. A sneha teA cantana ane khasanI jema hRdayane ThaMDaka ApanAra sarvottama lepanI garaja sAre che // 1 // jayAre lagna jIvananA pradhAnaphaLa svarUpa putranI prApti thAya che, tyAre leAkeAnI kevI dazA thAya che tenuM have varNana karavAmAM Ave che--kacAreka strI patine kahe che-'hu kAmamAM guthAyelI chuM. mAruM citta byAkuLa che putranI kSa'bhALa levAnI mane phurasada nathI. te tame tenI saMbhALa le. jo tame tenI saMbhALa levA taiyAra na heA, te jAva tene ahIthI rastA para laI jaI ne mUkI de' zrI jyAre kopAyamAna thaine' A prakAraneA Adeza Ape che, tyAre patie tenA Adezanu' pAlana karavuM' ja paDe che ane tyAre ja te strIne saMtoSa thAya che dhuM pazu che " yadeva rocate mahyaM " tyAhika Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmayandhani0 311 dadAti zaucapAnIyaM, pAdau pkssaalytypi| zleSmANamapi gRhNAti, strINAM vazagato naraH // 1 // ' 'aha' atha 'puttaposiNo ege' putrapoSiNa eke, putrapoSaNazIlAH eke kecana mAmohodaye strIvazavartinaH sAdhavaH / 'uhAvA' uSTA iva bhAravahAH bhvnti| va vazavartinaH striyAH AjJAvahAH, bhAravahA uSTrA iva bhavantIti ||iti||16||' mUlam - o vi uTriyA saMtA dAragaM ca saMThevaMti dhAI vaa| suhirAmaNA vi te saMtA vathadhovA havaMti haMsA vaa||17|| chAyA-rAtrAvapyutthitA: santo dArakaM saMsthApayanti dhAtrIva / muhImanaso'pi te santo vastradhArakA bhavanti hasA iva // 7 // jo puruSa pUrI taraha strI ke adhIna hokara mUDha bana jAtA hai vaha socatA hai merI priyA vahI saba karatI hai jo mujhe rucikara hai| vaha mUDha yaha nahIM samajhatA ki use vahI priya hai jo vaha karatI hai // 1 // strIvazavI puruSa zauca ke lie jala detA hai, kabhI kabhI usake - paira bhI dho detA hai / usake zleSmA ko bhI grahaNa karatA hai // 2 // koI koI dIkSAtyAgI (pacchAkaDa) sAdhu mahAmoha ke udaya se strI ke vazIbhUta hokara putra kA pAlana poSaNa karate haiM aura UMTa kI taraha bhAra hote haiN| tAtparya yaha hai ki strI ke vazIbhUta puruSa AjJA kA pAlana kara UMTa kI taraha bhAra ko bhI vahana karate haiM // 16 // je puruSa pUre pUre strIne adhIna thaI jAya che te ema mAne che ke mArI patnI evuM ja badhuM kare che je mane rucikara hoya che, paraMtu te mUDha eTaluM paNa samajAtuM nathI ke te evuM ja badhuM kare che ke je tene pAtAna (zrI yAtAna) gama hAya .' - strIne adhIna thayele puruSa zaucane mATe tene pANI paNa Ape che, kadI kadI tenI pagacaMpI paNa kare che ane zleSmAne (kapha, gaDapha) gharanI bahAra pheMkavAnuM kAma kare che. keI kaI saMyamabhraSTa sAdhu mahAmahanA udayane kAraNe strIne vazavatI thaIne putranuM pAlanapoSaNa kare che ane UMTanI jema bhAranuM vahana kare che. tAtparya e che ke strIne adhIna thayele puruSa strInI AjJAnuM paNa vahana kare che ane bhAranuM paNa vahana kare che. 16 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . / . sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:-(rAo vi) rAtrAvapi (uhiyA saMtA) utthatAH santaH (dhAI vA) dhAtrI iva dhAtrIvat (dAragaM), dArakaM-putra rudantaM (saMuti) saMsthApayanti, te strIvazIbhUtAH (suhirAmaNA vite saMpA) suhImana so'pi santaH lajjAlabIpi te chajjoM vihAya (haMsA vA) haMsA ranakA itra (vatthadhobA) vasnadhArakAH-strIputrayoH (havaMti) bhavantIti // 17 // . . . . . . TIkA-'rAo vi' rAtrAvapi 'uhiyA' utthitAH santaH 'dhAI vA dhAtrIvat , rudantam 'dAragaM' dArakaM-putraM 'saMThavaMti' saMsthApayanti madhurAlAH krIDayanti / 'muhIrAmaNA vi te saMtA' te suhImanamo'pi santaH lajjAsaMpannA vA api zabdArtha-- rAodi-zAmAvadhi' rAta meM bhI 'uhiyA sanA-utthinA: santaH uThakara 'dhAI vA-dhAtrI ica' dhAI ke jaise 'dAragaM-dAraka' pAlaka ko saMThavaMti-saMsthApayanti' goda meM lete haiM 'suhirAmaNA dite saMtA suhImanaso'pi te santaH' ve atyanta, manameM lajjAzIla hote hue bhI haMsA vA-haMsA ica' dhobI ke samAna vatthadhovA-vastradhArakAH' strI aura apane saMtAna kA vastra dhone vAlA 'havaMti-bhavanti ho jAte haiM // 17 // ' anvayArtha--koI koI rAtri meM bhI uThakara dhAya ke samAna putra ko rakhate haiM / ve lajAla hote hue bhI dhoSiyoM ke samAna strI aura putra ke vastroM ko dhote haiM // 17 // ' , , , , , , ... .: TIkArtha--jo strIvazaMgata hote haiM ve rAtri meM bhI uThakara rote hue putra ko dhAya ke samAna rakhate haiM arthAt mIThI mIThI bAteM kahakara use ramAte haiM / ve lajjAzIla hote hue bhI lajjAhIna hokara strI ke adhIna . zArtha - 'rAmo vi-rAtrAvati' 3 pa 'uDhiyA saMtA-utthitAH santaH hI 'dhAI vA-dhAtrI itra' pAnI meM 'dAraMga-dArakam' mAne 'saMThavaMtimApayanti me.jAbhA meM che. 'suhirAmaNA vi te saMtA-suhImanaso'pi te saMntaH' matyAta zarabhAI ne pAya 'haMsA vA-haMsA i' dhebhInI bhA 'vatthaMdhodAvastradhAvatAH' zrI mane bAtAnA satAnanA para dhevAvANI havaMti-bhavanti thAya che. // 17 // : : . . . ... ... . .. saMtA--bhIma adhIna, mane puruSAne rAtra 565. dhAtrI (dhAvamAtA) nI jema putranI saMbhALa levI paDe che. teo lajajAzIla devA chatAM paNa bebInI jema strI ane putranA kapaDAM dhove che. 1chA ' ! - TIkAI--je puruSa strIne pUrepUrA kAbumAM AvI gayA hoya che, temaNe rAtre raDatAM bALakanI saMbhALa rAkhavI paDe che-temane teDIne, hIMcaLIne athavA . Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 313 puruSAH strIvazavartitvAt 'strINAmAjJAM saMpAdayituM lajjAM vihAya ninditakArya kurvanti / tatra dRSTAntaM darzayati-'vasthadhovA' iti 'vatthadhovA' vastradhAvakA 'haMsA vA" haMsA iva-raja kA iva, vastrANi dhAni prakSAlayanti ye te dhAvakAH, tadvat 'havaMti' bhavanti / yathA-rajakAH hInAdapi hInasya puruSasya azucimalapaTalapaTa litaM vastramAdAya, tanmAlinya pakSArapA'yanti tathA strIvazavartino'pi svINAmadhamAdhamamapi kArya kurvantIti // 17 // etAdRzAsitakarmakarAH bhavaMti kiM tabAha-'evaM bahuhi' ityAdi / mlam-evaM bahahiM kayapura bhogatthAe je'bhiyaavnnaa| / dAse mii va pele vA pasusUte va se Na vA keI // 18 // chApA-evaM bahubhiH kRtapUrva bhogArthAya ye'bhyaapnnaaH| dAlomRga iva preSya itra pazubhUta itra sa na vA kazcit // 18 // hone se, usakI AjJA ko sampAdita karane ke lie nindita kArya bhI karate haiM / isake lie dRSTAnta dikhalAte haiM-jaile dhoyI vastra dhonA hai usI prakAra ve bhI strI aura putra ke vastra dhote haiM / arthAt jaise dhoyI hInoM meM bhI hIna puruSa ke gaMdagI se bhare vastra ko lekara usakI gaMdagI sApha karake vApisa use sauMpate haiM, usI prakAra svaiga puruSa bhI striyoM ke adhama se adhama kArya bhI karate haiM // 17 // isa prakAra ke kArya karane se kyA huA ? yaha bAta sUtrakAra ramADIne raDatAM baMdha kare che. strI to zayyAmAM zAMtithI nidrAsukha bhogave che ane puruSane narsanI mAphaka bALakanI saMbhALa levI paDe che. strIne khuza karavA mATe tene keTalIka vAra lAja maryAdAne tyAga karIne lekamAM niMdA thAya evA kAryo paNa karavA paDe che. pati patnInAM athavA bALakanAM kapaDA dhotAM saMkeca anubhave che, paraMtu strImAM Asakta thayelo puruSa evuM kAma karatAM paNa saMkoca anubhavatuM nathI. te dhobInI mAphaka strI ane putranAM melAM kapaDAM paNa dhoI nAkhe che. eTale ke jema bI game tevA adhama puruSanAM gaMdA kapaDAM dhoI Ape che, e ja pramANe strIne adhIna thayele puruSa tene khuza karavAne mATe tene tathA tenA putranAM gaMdA kapaDAM paNa dhoI ApatAM lajajA anubhavatA nathI. strIne vaza thayele puruSa strIe peluM adhamamAM adhama kArya paNa karatA zarabhAta nathI. // 17 // . . . . mA 2i AryA 42nArane va zaya, te sUtrA2 548' re sa0 40 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre 6 anvayArtha:- (evaM) evam (bahuhi) bahumiH (phayapuvvaM) kRtapUrvam-pUrva kRtam , (ja) ye puruSAH (bhogasthAe) bhogArthAya (abhiyAvannA) abhyApannA:-sAvakArye parAyaNAH (ro) saH (dAse mii ba) dAso mRga iva (pese yA) pregna iva (pazubhUte va) pazusUta itra-pazumamA : (Na vA kei) na vA kazcid sadhimaH sa ityrthH||18|| TIkA-- ecarityAdi / evaM' evae-putropagalAlanapAlanAdikArya 'bahuhi' bahubhiranekaiH purupaiH saMsArAsaktAntaHkaraNaH 'karapu3' kR pUrvara-pUsmin kAle dikhalAte hai-'evaM bahuhi' zabdArtha--evaM-evam' isI prakAra 'sahUhi-bahubhiH' bahuta logoM ne 'kapapuvvaM-kRtapUrvas' pahale kiyA hai 'je-I' jo puruSa 'bhogasthAe-bhogA. ya' bhoga ke liye 'abhiyAvannA-abhyApannAH' sAvadha kAryoM meM Asakta the jo rAgAMdha hote haiN| 'se-sa' ve 'dAle miha va-dAsa dAso sRga iva' dAsa mRga aura 'pese do-preSya iva' preSya ke jaisA 'pasubhUteSa-pazubhRta iva' aura pazu ke tulya hai athavA 'Na vA keha-damA kazcit' ve kucha bhI nahIM haiM arzat sarvAdhama haiM // 18 // 5. anvayArtha---aisA paMchutoM ne pahale kiyA hai| jo puruSa bhogoM ke lie sarvidya karmoM meM tatpara haiM, ve dAsa aura mRga ke samAna haiM, naukara ke samAna haiN| pazu ke samAna haiN| unase adhika adhama anya koI nahIM hai // 18 // TIkArtha-jinakA citta saMsAra meM Asakta hai aise aneka puruSoM ne pUrvokta putra ko lAlana pAlana Adi kArya pahale bhI kiye haiN| kaI vartamAna kAla cha-"evaM bahuhi tyAha---- zahAtha-evaM-evam me pramANe 'mahuhi-bahubhiH' ghag sIme 'kayaputra-kRtapUrvam' 53sa yu che. 'je-ye' 2 puSa 'bhogatthAe-bhogArthAya' sAno bhATe 'abhiyAvannA-abhyApannAH' sAvadha mAM sAsarata DAya cha, tesArI sema 4yu cha 2 2i DAya cha, .'se-saH' tI 'dAse miivadAsamRgAviva' hAsa bhRga bhane 'pese vA-preSya iva' preSyanI ma 'pasabhateva-pazabhUta iva' 5zunI samAna che. athavA 'Na vA keI-navA kazcit tasA va paNa nathI arthAt sarvathI adhama ja che. 18 - svArtha_evA adhamamAM adhama kRtya strIne vazavartI banelA aneka paruSoe pahelAM karyo che. je leko bhegonI abhilASAthI prerAIne sAva mAM pravRtta hoya che, je rAgAdha hoya che, teo dAsa ane mRganA samAna chetemane nokarI ane pazusamAna kahI zakAya che. temanA karatAM adhika ema bIje kaI hoI zake ja nahIM. 18 - - - - TIkAI-jemanuM citta saMsAramAM Asakta hoya che evA puruSoe putranuM lAlanapAlana Adi pUrvokta kAryo kya che, vartamAnamAM kare che ane bhaviSyamAM Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zra. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya kamabandhani0 395 1 etAdRzaM karma kRtam kriyate kariSyate cA'dhunA pazvAdvA kathambhUtAste ? tatrAha - 'bhogatthAe' bhogAya - bhogakRte - kAmabhogArthinAmaihikAmuSmikApAyama paryAlo 4 'je bhayAvanna' ye'bhyApannAH, abhi- Abhimukhyena - bhogAnukUlyena ApannA, vyavasthitAH sAvagrakarmAnuSThAne pratipannA gRddhimAvamupagatAste pUrva kRnti iti tathA samprati kAle'pi ye rAgAndhAH puruSAste 'dAse mii va paise vA' dAso mRga iva preSya iva vA sAvadha karmAnuSThAne'pi strI vazIkRtAH puruSAH gamanAgamanarUpaniyojyakarmaNi niyojitA dAsaradbhavaMti / tathA pAzabaddhA mRgA iva paravezA bhavanti - strIvazA bhavanti / bhojanAdikriyAkalApamapi karttuM na labhante / kadAcizva krayakrItadAsavat preSyAH santaH varcaHzodhanAdikriyAyamapi niyojitA bhavati / strI vazIbhUtaH puruSaH 'pasubhUteva' pazubhUta iva, vivekA'bhAvena dvivAhitakarmaNi pazu mAya iva bhavati / athavA 'se na vA keI' sa na vA kazcit - strI paravazaH puruSo dAsamRga - pazu-preSyebhyo'pi jaghanyatvAt na kazcit / sarvAmatvAt tasya sadRzAH meM kara rahe haiM aura kareMge bhii| jo kAmabhoga ke abhilASI haiM jo isa loka saMbaMdhI aura paraloka saMbaMdhI duHkhoM kA vicAra na karake kAmabhogI ke anukUla hI pravRtti karate haiM, ve sAvadha karmoM kA anuSThAna karate haiN| unhoM ne aisA kiyA hai, saMprati kAlameM bhI jo rAgAndha haiM ve dAsa evaM mRga ke samAna hote haiM ve strI rA- gAndha puruSa gamana Agamana Adi kAryoM meM dAsa ke samAna niyukta kiye jAte haiN| ve pAzabaddha mRgoM ke samAna parAdhIna ho jAte haiM / zAnti ke sAtha bhojana Adi kriyA bhI nahIM kara paate| kabhI kabhI to kharIde hue dAsa ke samAna ve mala zuddhi ke kAma meM bhI niyojita kiye jAte haiN| unakA hitAhita kA viveka naSTa ho jAtA hai, ataeva pazu ke sAtha unakI tulanA kI jA sakatI hai / athavA strI ke adhIna paNu karaze, ke je e kAmabhAge mAM Asakta che, hamaNAM paNa jee Aleka ane paraleAkanAM duHkhAne vicAra karyA vinA kAmalegAmA lIna rahuM che tee sAvadya kAM'ja sevana karyA kare che. eTalu ja nahI pazu teme dasa ane zrRjhanA jevAM DAya che. strImA Asakta thayelA te puruSA strInI game te prakAranI AjJAnu pAlana karatA hoya che, tethI temane dAsasamAna kahyA che. temanI dazA jALamAM sAyelA mRga jevI hoya che teme eTalA badhA parAdhIna khanI gayA DAya che ke temane zAntithI khaoNvAnuM ke zayana karavAnuM paNa maLatu nathI keAI phAI vAra teA kharIdelA dAsanI jema kapaDAM dhAvA Adi maLazuddhinuM kAma paNa temanI pAse karAvavAmAM A ve che. temanI vivekabuddhi naSTa thaI gaI hAya che, tethI temane pazusamAna kahevAmAM a nyA che, athavA strIne adhIna thayelA puruSA F Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAisUtre ke'pi na saMti yaiH saha teSAmaupamyaM bhavet / yadvA-ve na kecit , ubhayaparibhraSTasvAt / sAvadhakarmA'nuSThAnAt na sAdhavaH, tAmbUlAdiparibhogarahitatvAt na gRha- sthaaH| athavA-neme aihikakarmA'nuSThAyinaH na vA-pAralaukikakarmaNAM sNpaadyitaar| itastato dvidhAto'pi bhraSTA eva te iti bhAvaH // 18 // ' sammati upasaMhAradvAreNa strIsaMvandhara parihArAya Aha sUtrakAra: 'e' mityaadi| : mUlam-evaM khu tAsu vinnappaM saMthavaM saMvAsaM ca vjejaa| __. tajAtiyA imeM kAmA vajakarA ya evmkkhaae||19|| puruSa dAla, mRga aura pazu se bhI gayA vItA hone ke kAraNa apadArtha bana jAtA hai| - sabase adhama hone ke kAraNa kisI ko bhI usake samAna nahIM kahA jA sktaa| ataeva usakI upamA hI nahIM hai| yA vAstava meM ve kucha bhI nahIM haiM, kyoMki donoM tarapha se bhraSTa haiN| sAya vyApAra karane se sAdhu nahIM haiM aura tAmbUla Adi kA upabhoga na karane ke kAraNa gRhastha bhI nahIM hai, 'athavA na ve isa lokasaMbaMdhI karma karane vAle haiM aura na paralaukika anuSThAna hI karane vAle haiN| isa prakAra ve kucha bhI nahIM hai arthAt unakI ito naSTaH tato bhraSTa jaisI gati * hotI hai // 18 // .. " dAsa, mRga ane pazu karatAM paNa adhama dazAne anubhava karatA hoya che * teo evAM satvahIna banI gayA hoya che ke temanuM pitAnuM svataMtra astitva jANe gumAvI beThA hoya che. teo saghaLI vastuo karatAM adhama hevAne kAraNe koI paNa vastune temanA samAna kahI zakAya nahIM. tethI temane kaI paNa vastunI upamA ApI zakAya nahIM. kharI rIte te teo apadArtha rUpe ja-vataMtra astitva rahita ja-lAge che, teo sAvadha karmomAM pravRtta rahevAne kAraNe sAdhu paNa nathI ane tAMbUla Adine upaga na karavAthI teo grahatha paNa nathI. A rIte "nahIM gharanA ke nahIM ghaTanA jevI temanI dazA che. athavA teo A loka saMbaMdhI karma karanArA paNa nathI ane paraleka saMbaMdhI anuSThAna karanArA pazu nathI. A prakAre teo saMsArI paNa nathI ane sAdhu paNa nathI. arthAt evA purUSe abhraSTa tatabhraSTa-gRhastha ane sAdhupayAnI abhA.. ma che. // 18 // . . . . Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthavodhinI TIkA pra. zru. ma. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 317 - chAyA -- evaM khalu tAsu vijJaptaM saMstavaM saMvAsaM ca varjayet // tajjAtikA ime kAmAH avadhakarA caivamAkhyAtAH // 19 // 7 anvayArtha : - (vAsu) tAsu strISu ( evaM khu-vinnappaM ) evaM khalu uktaprakAreNa vijJa kathitam (saMtha saMtrAsaM ca vajjejjA) saMstavaM saMvAsaM ca varjayet, saMsthabaM strINAM paricayaM strIbhiH savAsa vA pariharet evaM kathitamiti, kimarthaM pari'cayaM-sahavAsaM tyajetatrAha - ( tajjAtiyA ime kAmA) tajjAtikA ime kAmAH - ime ? kAmAH zabdAdayaH tajjAtIyAH strIbhyaH samutpannAH ( vajjakarA ya evamakkhAe) atrayakarAH narakanigodAdikAraNa bhUtapApozpAdakA eva uktarUpeNa AkhyAtAH kathitAH tIrthakarairiti // 19 // ! ! aba sUtrakAra upasaMhAra dvArA strI sambandha kA parihAra karane ke - lie kahate haiM-' evaM ' ityAdi / zabdArtha - - ' tAsu tAsu' striyoM ke viSaya meM 'evaM khuvina evaM : khalu vijJata' isI prakAra kA kathana kiyA hai 'saMthavaM saMvAsaM ca vajjejjAsaMstavaM saMvAsaM ca varjayet / isa kAraNa sAdhu striyoM ke sAtha paricaya 'aura sahavAsa varjita kare 'tajjAniyA ime kAmA-tajAtikA: ime kAmAH ' strI ke saMsarga se utpanna hone vAlA zabdAdi kAma bhoga 'vajjakarAya evamakkhAe-avadhakarA evamAkhyAtAH pApa ko utpanna karatA hai aisA tIrthaMkaro ne kahA hai // 19 // 1 anvayArtha -- isa prakAra striyoM ke viSaya meM pUrvakathita paricaya kA tyAga karanA caahie| unake sAtha nivAsa bhI nahIM karanA cAhiye / kyoMki ye kAma strI jAtIya haiM arthAt striyoM se hI utpanna hote haiM, have sUtrakAra A uddezakanA upasa'hAra karatA strIsa paka'nA parityAga ravAnA upadeza Aye che- 'evaM' ityAha- zabdArtha----'tAsu-tAsu' striyonA samadhamAM- 'evaM khu vinnappaM evaM khalu vijJAtaM ' pramANe athana uresa che. 'saMthavaM saMtrAsaM ca vajjejjA - saMstava saMvAsaM 1 'ca varjayat' mA 'dhAraNuthI sAdhu me striyonI sAno pariya ane sahavAsanA tyAga _12vA. 42 hai tajjAtiyA ime kAmAta jAtikA' Ime kAmAH khIMnA saMsargathI utpanna thavAvAjA zabdAhi amaloga 'vajjarAM ya evamakkhAe - avadhakarA evamA khyAtAH ' thApane utpanna ure se prabhA tIrtha me udhu che, 19 sUtrA~~A prakAre srIsa''nA pUrvokta pariNAmeAne vicAra karIne sAdhue strIonA paricaya rAkhavA joI e nahIM, temanI sAthe nivAsa paNa Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . sUtrakRtAgasUtra TIkA-(tAsu) tAsu-strI evaM' evamuktapakAreNa 'vinnappaM vijJaptaM kathitam / he priya ! kezikayA mayA saha kAmakrIDAM na kurUpe tato locaM kariSyAmItyAdikam / tathA 'saMthavaM saMvAsa ya bajjejjA' sastavaM saMvAsaM ca varjayena-saMstavaM paricayam , saMvAsaM --tribhiH saha vasatim , svAtmahitArthI varjayet / AtmahitArthikA pApabhIruNA strINAM paricayaH, tAmiH sahakatra nivAsazca sarvathaiva tyAjyaH, yataH 'tajjAtiyA' tajjAtikA:khataH strIsaMparkAt jAyamAnAH strImiH jAtiH utpattiH yeSAM te tajjAtikAH / kAmyante iti kAmAH-zabdAdikAmabhogAH 'vajjakarA' avadha karA-avayaM-pApaM tat kurvanti iti atrayakarAH narakanigodadurgatinipAtahetubhUtapApotpAdakA iti / naraka nigoda Adi ke janaka pApa ko utpanna karate haiN| aisA tIrtha rone kahA hai // 19 // TIkArtha--pUrvokta prakAra se kahe hue strIparicaya kA tathA saMbAsa kA tyAga karanA cAhie / tAtparya yaha hai ki-'he priya ! mujha sakezI ke sAtha yadi ramaNa na karoge to maiM loca kara lUgI' yahAM se prAraMbha karake jo kathana kiyA gayA hai, ise samajha kara AtmahitaiSI sAdhu ko strI ke sAtha kisI prakAra kA paricaya yA sahavAsa nahIM karanA cAhiye, isakA kAraNa yaha hai ki kAmabhoga tajjAtIya haiM arthAt strI ke samparka se utpanna hote haiM aura ve naraka nigoda Adi durgatiyoM meM girAne vAle kara joIe nahIM, kAraNa ke A kAmagonuM mULa strIo ja che. A kAmago naraka, nigoda Adi durgatiomAM laI janArAM pApakarmonA janaka che, evuM tIrthakaree kahyuM che 19 *. AgalAM sUtromAM strIparicaya ane strI saMvAsanA pariNAmonuM nirUpaNa te karavAmAM AvyuM che. A leka ane paralekamAM jIvatuM aneka rIte akalyANa karanArA te strIsaMparka sAdhue parityAga karavo joIe. A uddezakamAM ne--tame bhArI sAthai 2bhaya nahI 42, te du. 55] bhaa2| 40 suMdara zAnu laMcana-karI nAkhIza" A sUtrathI zarU karIne 18mAM sUtraparyantanA sUtromAM sahavAsanA je dukhada pariNAme batAvavAmAM AvyAM che, te pariNAmono vicAra karIne Atmahita sAdhavAnI abhilASAvALA sAdhue strIonA paricanathI athavA strI sahavAsane saMpUrNapaNe tyAga kara joIe. zA mATe strI pari mane tyAga karavAnuM kahyuM che? strInA saMparkathI mANasa kAmagomAM , Asakta thAya che. kAmamAM Asakta thayelo puruSa evAM pApakarmonuM sevana te kare che ke te pApakarmone kAraNe tene naraka, nigada Adi dutimAM ja Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmavandhani. 319 'evamakkhAe' evaM-evaM heyatayA strIsaMstavAdayaH AkhyAtAH kathitAH tIrthakarAdibhiH, strIsamudbhavakAmAH pApajanakA eva tIrthakarAdibhirupadiSTAH / tataH pApo; spAdakastrIsaMstavAdikaM na kuryAt , kintu tataH sarvathaivoparato bhavediti bhaavH||19||. sarvasaMharannAha--'evaM bhayaM' ityaadi| mUlam-evaM bhayaM Na seyAya iI se appaigaM nirubhittaa| No ithi No pasuMbhikkhU No sypaanninnaannilijejjaa||20|| chAyA-evaM bhayaM na zreyase ivi sa AtmAnaM nirudhy| no strIM no vA pazuM bhikSunoM svakapAginA nilIyeta // 20 // '. pApoM ke janaka hote haiM / isa prakAra ye strIsaMstava Adi tIrthaMkaroM Adi ne heyarUpa meM kahe haiM / Azaya yaha hai ki pApajanaka strI paricaya na kare parantu usase sarvathA hI virata rahe // 19 // __ sagha kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM-'evaM bhayaM' ityaadi| zabdArtha--'bhikkhU-bhikSuH sAdhu 'evaM bhayaM Na se yAya-evaM bhayaM na zreyase' strI ke sAtha saMsarga karane se pUrvokta bhaya hotA hai tathA vaha kalyANaprada nahIM hotA hai 'ii se appagaM nilaMbhittA-iti saH AtmAnaM nirudhya' isa kAraNa sAdhu apane ko strIsaMsarga se rokakara 'No isthino striyam' na strI ko 'No pasuM-no pazum' na strIjAtIya pazu ko 'saya pANiNA NilijjejjA-svakapANinA nilIyeta' apane hAtha se sparza na kare arthAta strI evaM pazu ko hAtha se na chUe // 20 // . : . . paDe che. A rIte "nArI ja narakanI khANa che. tethI ja strIsahavAsane haya gaNIne tene tyAga karavAne tIrthaMkarAdie upadeza Apyo che tethI Atmahita cAhatA sAdhue pApajanaka strI paricayane sarvathA tyAga kare joIe 19 A samasta kathanane upasaMhAra karatA sUtrakAra kahe che ke - "evaM bhayaM tyAhi zahAtha-'bhikkhU-bhikSuH' sAdhu 'evaM bhayaM Na seyAya-evaM bhayaM na zreyase' strionI sAthe saMsarga rAkhavAthI pUrvokta bhaya thAya che, tathA te kalyANaprada hAta nathI. 'ii se appaga nirubhittA-iti saH AtmAnaM nirudhya' tathA sAdhu pAtAne zrI sAthI zIra No itthi-no triyam' na zrIna 'No pasu-no pazum' nIti na pazune 'sayaM pANiNA NilijjejjA-svakapANinA nilIyeta' pitAnA hAthathI sparza kare arthAt strI ane pazune hAthathI saparza na kare 2nA Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' saMkRtAGgamatra ___ anvayArtha:-(bhikkhU) bhikSuH (evaM ayaM na se yAya) evaM bhayaM na zrese-strI. saMparkeNa pUrvoktabhayaM bhavati ataH strI saMpako na zreyase, (ii se ayaM nimittA) iti saH sAdhurAtmAnaM nirudhdha (jo utthi) no niyam (no pahu~) no pazum (vayaMpANinA NilijjejjA) rakhakIyapANinA na nilIyekha na sparza kuryAditi // 20 // TIkA-evaM mayaM' evaM bhayam-evaM pUrvoktam strIparicayAdikaM bhayam , bhayasya narakAdipAtasya kAraNam / iti cirA saha saMbandho na 'seyAya' zreyase kalyANAya bhavati, asadanuSThAnakAraNatvAt / 'ii se' iti ,saH evaM sa bhikSuH manasA paryAlocya 'appaga' AtmAnam 'nirupittA' nirudhya strIsaMpaniruddhaya, sanmArge samyaka sthApayitvA, jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijayA 'No itthi' na striyam 'No pasuM na vA pazuM strIjAtIyaM catuSpadAdikam 'sayapANiNA' sva___ anvayArtha--stro ke lamparka se utpanna honevAlA pUrvokta bhaya AtmA ke lie zreyaskara nahIM hai / ataeva sAdhu apanI AtmA kA saMgopana karake apane hAthase na strI kA sparza kare aura na strIjAtIya pazukA sparza kare // 20 // ___TIkArtha-pUrvokta strIparicaya Adi rUpa bhaya narakanipAta AdikA kAraNa hotA hai| ataeva strI ke sAtha sambandha rakhanA zreya ke lie nahIM hotaa| vaha asat anuSThAna kA kAraNa hai| isa prakAra sAdhu vicAra karake aura apanI AtmA kA nirodha karake-AtmasaMyamana karake aura AtmA ko sanmArga meM sthApila karake, jJaparijJA se jAnakara aura pratyAkhyAna parijJA se tyAga kara, na strIkA sparza kare aura na pshukaa| * sUtrArtha -InA saMparkathI janita pUrvokta pariNAme AtmAne mATe hitAvaha nathI, paraMtu bhayAvaha ja che. tethI sAdhue pitAnA AtmAnuM saMgopana niSedha karavuM joIe. teNe pitAnA hAthathI strIne sparza paNa kare nahIM ane strI jAti pazune sparza paNa kare nahIM. mAro TIkAI--pUrvokta strI paricaya Adi naraka durgatienuM kAraNa bane che, tethI tene AtmAne mATe bhayaprada kahyA che. strIonI sAtheno saMbaMdha pApakarmomAM kAraNabhUta bane che ane Atmahitane ghAtaka thaI paDe che A prakArane vicAra karIne AtmAne nidhi karIne AtmAne saMyamamAM rAkhavo joIe, zrIsaMparka AtmAnuM ahita karanAro che, evuM parijJAthI jAne pratyAkhyAna parijJAthI tene tyAga karIne AtmAne sa-mArge vALa joIe. Amahita cAhatA sAdhue strIne spazane parityAga karavuM joIe . '' Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ar samayArthayodhinI TIkA pra. zru. ma. 4 u.2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 321 kapANinA svakIyahastena 'No Ni lejjejnA' na nilIyeta, bhikSuH svahastena / striyaM pazuM vA na kadAcidapi spRzediti dhAtU nAmanekArthatvAt iti // 20 // ___ idAnIM sAdhubhiryakarttavyaM tadupadizati-'suvisaddha' ityaadi| malam-suvisuddhalese sehAvI parakiriyaM ca vajae naannii| maNalA bacasA kAyeNaM savvAsalahe aNagAre // 21 // chAyA--muvizudralezyo medhAvI paravizaM ca varjayed jnyaanii|| ____manasA vacasA kAyena sarvasparzasaho'nagAraH // 21 // andhyArtha:--(nANI) jJAnI (muvisuddhalese) mudizuddhalezyaH (mehAvI) medhAvI (parakiriyaM vajjae) parakriyAM-paricaryAdikaM varjayet (maNasA vacasA kAyeNaM) tAtparya yaha hai ki manuSya strI ke sAtha athavA pazu strIke sAtha muni sarvathA hI saMdhAna kA tyAga kara de| apane hAtha se strI ko athavA pazuko kadApi sparza na kre| // 20 // / zabdArtha-'nANI-jJAnI' jJAnIjana 'suvisuddhalese-suvizuddhalezyA' suvizuddhalezyA vAlA aura 'mehAvI-medhAvI' maryAdA meM sthita hokara 'parakirithaM bajjae-parakriyAM varjayet' andha kI kriyA strI, putra pazu ke paricodi kA tyAga kare 'maNasA vacasA kAyeNaM-manasA vacasA 'kAyena' mana vacana aura kAya se ye savaphAsasahe aNagAre-sarvasparzasaho'nagAraH' zIta, uSNa Adi sapa sparzo ko sahana karatA hai vahI anagAra-sAdhu hai // 21 // ___anvayArtha--jJAnavAn atyanta vizuddha lezyAvAlA aura medhAvI sAdhu parakriyA arthAta dUsare ke liye kI jAnevAlI paricaryA AdikA tAtparya e che ke munie manuSya strI athavA pazu strInA sahavAsa Adine sarvathAtyAga kara joIe. teNe pitAnA hAtha vaDe strI athavA pazune kadI sparza karavo joIe nahIM. mArA zahAtha:--'nANI-jJAnI' jJAnI pu35 'suvisuddhalese-suvizuddhalezyaH' suvi. zuddha veshyaavaa| sana 'mehAvI-medhAvI' mAhAmA 2hIna 'parakiriyaM vajjaeparakriyAM varjayet' anyanI yA-sI, putranI sevAhana tyAn 42 'maNamA vayasA kAyeNaM-manasA vacasA kAyena' bhana, kyana bhane yathA 'savvaphAsasahe aNagAre-sarva sparzasaho'nagAraH' zIta BY ko3 mA 4 25ni sahana re che, eja anagAra sAdhu che pAra sUtrArtha-jJAnavAna, atyaMta vizuddha vezyAvALA ane medhAvI sAdhue parakriyAne (anyanI karAtI paricaya Adine) manavacanakAyathI tyAga kare sa041 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara svAs manasA vacasA kAyena ( yantraphAsasa he aNagAre ) sarvasparzato'nagAro bhavatIti strIpariSada vijetA sarva paripahajetAnagArI bhavatIti // 21 // TIkA- 'suvisRddhale se' suvizudralegyaH suvizeSeNa vizudrAstryAdi saMparkarAhityena nilekA myAkaraNavRttiryamya sa muniH, 'sehAvI' medhAvI maryAdA sAdhuH 'patiniye' parakSiyAM parasmaipadibhyaH kriyA iti parakriyA, tA pakriyA 'nAmI' dAvI-sArAdikaraNAt viditavedyaH 'vajjam' varjayet-rakrei / kadAcidapi pakrina | - 1 manavacana kAya se tyAga kare | sarva sparzo' ko sahana karanevAlA hI anagAra kahalAtA hai / jo anagAra pariSaha strI kA vijetA hotA hai, yaha namasta parISoM kA vijetA hotA hai // 21 // TIkArtha-sAdhuoM kA jo kartavya asA upadeza karate haiMjisakI leiyA arthAt antaHkaraNa kI vRtti strIsamparka Adi se rahita hone ke kAraNa atyanta vizuddha nirmala hai, jo mevAvI arthAt zAstrIya maryAdA meM sthita hai aura jo jJAnI hai arthAt jisane zAstra evaM guru ke sevana Adi dvArA jAnane yogya tattva ko jAna liyA hai, aisA sAdhu parakriyA na kare / viSayopabhoga yA Arambha Adi karake dUsare ke upakAra ke liye kI jAnevAlI athavA dUsare ke dvArA apane lie karAI jAnevAlI mardana Adi kiyA parakriyA kahalAtI hai sAdhu aisI parakriyA kadApi na kare / joI e. game te prakAranA spardhAne (parISahAne) sahana karanArane ja aNugAra kahevAya che. je aNugAra parISahune jItI zake che, te samasta parISahene paNa jItI zake che. ArAM TIkA--sUtrakAra sAdhuenu' je kartavya che, te prakaTa kare--srIsa'paka AdithI rahita hAvAne kAraNe jenI lephsA (antaHkaraNanI vRtti ) atyanta vizuddha (nirmANa) the, ? bhedhAvI - zAstrIya maryAdAmAM sthita che bhane jJAMnI che, eTale ke jeNe zastrAnA adhyayana dvArA ane gurusevA Adi dvArA jANavA ceAgya tattvane jANI lIdhuM che, evA sAdhue parikrayA karavI joie nahI'. viSayeApabhAga athavA smArabha Adi karIne khIjAnA para upakAra karavAne mATe je kriyA karavAmAM Ave che tene parakriyA kahe che. athavA khIjA leAkeA dvArA je caraNacaMpI, mana Adi paricaryAM karAvavAmAM Ave che. tene parakriyA ur3e che. sAdhuye zevI pa2DiyA uddAthi 12vI leI se nahIM, Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. bha. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani 323 ___ ayaM bhAvaH-viSayopabhogAdinA nA'nyepAm upakAra kunni vA'nyena svasyopakAraM kArayet / etAdazI parakriyAM manasA vacasA kAyena pariharen / audArikAdikAmabhogArtha manasA na gacchati, gamayati nAnyas / na vA gacchantaM kalapyanu jAnIte, sarvathaiva brahmacaryadhAraNaM kuryAt / 'sabaphAsa sahe aNa mAre' yathA strI sparzaparISadaH soDhavyastathA'nyAn / sarvAnapi zItoSNadaMzamazakatRNAdisparzAn adhisahetA evaM ca sarvasparzasahanakartA anagAraH sAdhurbhavatIti // 21 // kenatyamucyate yat sarvasparza saho'nagAraH sAdhu bhavatIti tatrocyate sUtrakAreNavecamAhu' ityaadi| mUlam-icchevamAha se vIre- dhUyaraMe dhUyamohe se bhikkhuu| tamhA ajjhatthavisuddhe suvimukke AmokkhAe parivaejAsi ... tibemi||22|| abhiprAya yaha hai-viSayopabhoga Adike dvArA na to dUsare ko upara kAra kare aura na dUsare se apanA upakAra krvaae| isa parakriyoM ko mana vacana aura kAya se tyAga kare / audArika Adi zarIra saMbaMdhI kAmabhogoM ke lie mana se galana na kare, dUsare ko gamana meM karavAe aura na gamana karanevAle kisI kA anumodana kreN| pUrNarUpa se brahmacarya ko dhAraNa kre| ___ saccAni vahI hotA hai jo anukUla, pratikUla, daivika, mAnavIya aura tairazcika Adi sabhI upalagoM ko sahana karatA haiM evaM zItoSNa daMzamazaka aura tRNaparza Adi ko sahana karatA hai // 21 // , A kathanano bhAvArtha e che ke sAdhue viSapabhega aAdi dvArA anyane upakAra karavo joIe nahIM ane bIjA leke dvArA e rIte sAdhunI je paricaryA karAvI hoya, te evI paricaya thavA devI joI e nahI. A prakaranI parakiyA (paricaya)ne teNe mana, vacana ane kAyAthI tyAga kare joI e. hArika Adi zarIra kAmagomAM manane pravRtta thavA devuM nahIM, bIjAnA manane temAM pravRtta karAvavuM nahIM ane jAmabhegamAM pravRtta thanAranI anamedanA paNa karavI nahIM. teNe pUrNa rUpe brahmacarya pALavuM joIe. sAce aNagAra to tene ja kahI zakAya ke je devakRta, manuSyakRta ane ticakRta, anukULa ane pratikULa, samasta upasargone sahana kare che. temaja Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 sUtrakRtAGgasUtre chAyA--ityevamAhuH sa vIraH dhUtarajAH dhUtamohaH sa bhikssuH| tasmAdadhyAtmavizuddhaH suviSamuktaH AmokSAya parivrajediti bciimi|22| anvayArtha :--(dhUyarae) dhUtarajAH (dhUyamohe) dhUtamohaH-parityaktastrImohaH (se bhikkhU) sa bhikSuH (se vIre) sa vIro varddha pAnasvAmI (iccetramAhu) ityevamAhakathitavAn 'tamhA' tasmAtkAraNAt (ajjhatthavimuddha) adhyAtmavizuddhaH (suvimukke) ___ labhI sparzo ko sahana karane vAlA muni hotA hai, yaha kauna kahatA hai ? isa para sUtrakAra kahate haiM--'iccevamAhu' ityaadi| zabdArtha-'dhUyara e-dhUtarAjAH' jisane strIsaMparka janita raja arthAt karmoM ko dUra kiyA hai aura 'dhUyamohe-dhUnamohaH' strIsaMsargajanita athavA rAgadveSajanittamoha ko jisane dUra kiyA hai 'se bhikkhU-sabhikSuH' vaha sAdhu hai 'se vIre-saH vIraH' usa vIra prabhu ne 'iccevamAhu-ityevamAhuH' isI prakAra kahA hai 'tamhA-tasmAt' isalie 'ajjhatthavisuddheadhyAtmavizuddhaH nirmalacittavAlA evaM 'suvimukke-suvimuktaH' svIsaMsarga varjita vaha sAdhu 'AmokkhAe-AmokSAya' mokSaprAptiparyanta 'parivyaejjAsi-parivrajet' saMyama ke anuSThAna meM pravRtta rahe 'tti vemi-iti bravImi' aisA maiM kahatA hU~ // 22 // ___anvayArtha--jisane raja ko dUra kara diyA hai, moha ko tyAga diyA hai, aise zrI varddhamAna svAmI ne isa prakAra kahA hai / ataeva vizuddha zItoSNu, daMzamazaka ane tRgusaMparza Adi sparzIne paNa te samabhAvapUrvaka sahana kare che. 21 ' - saghaLA sparzone sahana karanArane ja muni kahevAya che, A prakAranuM 4yana ANe 4yu che, te sUtradhAra 73 548 42 cha-'iccebamAi' tyAhi zahAtha-'dhUyarae-ghUtarajA.' ye bhI sa5 nita 226 arthAt bhane 12 yA cha tabha04 'dhUyamohe-dhUtamohaH' strI sanita athavA rAgadveSa nita bhADA 2) tyA yA cha 'se bhikkhu-sa bhikSu.' te sAdhu che. 'se vIre-saH vIraH' vIra pramujhe 'icvevamAhu-ityevamAhuH' mA pramANe yuM che. 'tamhAtasmAt te 2thI 'ajjhatthavisuddhe-adhyAtmavizuddhaH' ni cittavANA bhane savimukke -suvimuktaH' sI sasamayI 2ta sAta sAdhu 'AmokkhAe-AmomAya mokSaprAnti paryanta 'paritraejjAsi-parivrajet' sayabhanA anuSThAnamA pravR. ttizIta 24 ttivemi-iti bravImi se prabhArI huI chuH // 22 // . ro bhane 62 4 nAbhI che, bhAye moDanA tyA yA evA vItarAga zrI vardhamAna svAmIe A pramANe kahyuM che. tethI vizuddha cha, Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 4 u. 2 skhalitacAritrasya karmabandhani0 325 suvimuktaH- rAgadveSAtmaka strI saMparkeNa rahitaH (AmokkhAe) AmokSAya - mokSaparyantam. ( parivajjAsi) paritrajena - saMyamAnuSThAnaM kuryAt, (tivemi) ityahaM bravImi - kathayAmIti ||22|| TIkA- 'dhUyarae' dhUtarajAH - dhUtamapanItaM rajaH strIpazvAdisaMparkajanitaM malaM yena sa dhUnarajAH / 'dhUyamohe' dhUtamoha:- dhUnaH apanItaH moDo rAgadveSarUpo yena sa dhUtamohaH / 'se vIre' sa vIraH prabhuH 'iccevamAhu' ityevamAhu 'tamhA' ajjhattha viruddhe' yasmAt. strIsaMparkarahito rAgadvepavimuktava / tasmAt adhyAtmavizuddhaH sa bhikSuH / vizuddha rAgadveSAbhyAM rahitam adhyAtmaM antaHkaraNaM yasya saH adhyAtmavizuddha bhikSuH / 'suvimukke' suvimuktaH stryAdisaMparkarahitaH | 'AmokkhAe' AmokSAya- azeSakarmakSayaparyantam 'parivvara' parivrajet, saMyamA'nuSThAnena parivrajet, saMyamAyodyogavAn M " AtmA vAlA aura rAgadveSajanaka strIsamparka se rahita bhikSu mokSaprApti paryanta saMgama kA anuSThAna kare / tti vemi- aisA maiM kahatA hU~ // 22 // TIkArtha - jisane strI pazu Adi ke samparka se utpanna hone vAle mala (pApa) ko haTA diyA hai, tathA rAgadveSa rUpa moha ko naSTa kara diyA hai, usa vIra prabhu ne isa prakAra kahA hai / isa kAraNa rAga aura dveSa se rahita antaHkaraNa vAlA tathA strIsamparka se rahita bhikSu sAdhu taba taka saMyamAnuSThAna karatA rahe jaba taka use mokSa prApta na ho jAya / AtmAvALA, rAgadveSa janaka srIsa pakathI rahita sAdhue mekSaprApti thAya tyAM sudhI saMyamanI vyArAdhanA zvI leye. 'tti vemi' mevu hu hu chu |22| TIartha--?] khI, pazu mahinA sAthI utpanna thanAza 204 (cAya) ne dUra karI nAkhyu che, jeNe rAgadveSa nita meAhanA nAza karI nAkhyA che, evA mahAvIra prabhue A pramANe prarUpaNA karI che. tethI rAga ane dveSathI jenu' antaHkaraNa rahita che ane jeNe srIsa pakanA sarvathA parityAga karyuM che, evA sAdhue saMyamanI ArAdhanA karyAM karavI joie teNe kayAM sudhI sa'yamanI ArAdhanA karyAM karavI ? A praznane javAba e che ke-meAkSaprApta thAya tyAM sudhI teNe saMyamanI ArAdhanA karavI joI e, Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAnasa bhaveda / iti' adhyayanasamAptibodhakaH / ityahaM bravImi, tubhyaM vanmi, nAI kathayAmi kintu bhagavAna mahAvIraH pratipAdayati, taMdanu tadIyavacanamevAhaM bravImi // 22 // iti zrI--vizvavikhyAta nagadvallabhAdipadabhUpitavAlabrahmacAri--'jainAcArya' . pUjyazrI-ghAptIlAlacativiracitAyAM zrI mUtrakRtAGgasya "samayArthabodhinyA.. pAyAM" vyAkhyAyAM caturthAdhyayanasya dvitIyoddezakaH samAptaH // 4-2 // . .. // caturthAdhyayanam samAptaM // ... yahAM 'iti' zabda adhyayana kI samApti kA sUcaka hai| aisA maiM kahatA hai| isakA Azaya yaha hai ki bhagavAna mahAvIra ne jo pratipA. dane kiyA hai, usI kA maiM anukathana kara rahA hU~ // 22 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtraMkRtAGgAbUtra' kI samayArthayodhinI vyAkhyA ke cauthA adhyayana kA / / dUsarA uddezaka samApta 4-2 // ||cturth adhyayana samAtA * mahA 'iti' 56 dezanA samAtinusUyacha. 'mehu hu chu' A kathananuM tAtparya e che ke bhagavAna mahAvIre je pratipAdana karyuM che, tenuM huM anukathana karI rahyo chuM, evuM sudharmAsvAmI jaMbU svAmIne kahe che. rirA jainAcArya jaina dharmadivAkara pUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "sUtrakRtAMgasUtranI - samayAI dhinI vyAkhyAnA cethA adhyayanane bIjo uddezaka samApta 4-rA || caturtha adhyayana samApta - . . . Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanA nirUpaNam 327 // atha narakavibhaktinAmakaM paJcamA'dhyayanam / / 7 'caturtha strI parijJAdhyayanaM parisamApya paJcamA'dhyayanamArabhate / asya ca pUrvairadhyayaneH sahA'yaM sambandhaH prathame'dhyayane svasiddhAnta para siddhAntyo nirUpaNaM kRtam / dvitIyA'dhyayane svasiddhAntasya bodhaH saMpAdanIya ityuktam / pratibuddhena jIvenA'nukUlapatikUlopasargAH soDhavyAH iti tRtIyA'dhyayane pratipAditam / tathA - saMbuddhena puruSeNa strIpariSadaH samyak soDhavyaH iti caturtho'dhyayane pratipAditam / adhunA tu-upasargamIroH strIvazasyA'vazyameva narakarAto bhavati, tatra narake narakavibhaktinAmaka paMcama adhyayana 4 strIparijJA nAmaka caturtha adhyayana ko samApta karake pAMcavAM adhyayana Arambha kiyA jAtA hai / isakA pahale adhyayanoM ke sAtha yaha sambandha hai / prathama adhyayana meM svasiddhAnta aura para siddhAnta kA nirUpaNa kiyA gayA / dUsare meM svasiddhAnta kA bodha prApta karane kI preraNA kI gaI / bodha prApta kiye hue jIva ko anukUla aura pratikUla upasarga sahana karanA cAhie, yaha tathya tIsare adhyayana meM pratipAdana kiyA gayA / bodhaprApta puruSa ko strIparISaha sahana karanA cAhie, yaha cauthe adhyayana meM nirUpaNa kiyA gayA / kintu jo upasarga se aya khAtA hai aura strI ke vaza meM ho jAtA hai, usakA avazya hI naraka meM narakavibhakti nAmanuM pAMcamuM adhyayana sUtra 'parijJA'nAmanA ceAthA adhyayananuM vivecana pUrU' karIne have kAra pAMcamAM adhyayananuM vivecana zarU kare che. AgalA adhyayanA sAthe sAthe A adhyayananA sabaMdha A prakAranA che--pahelA adhyayanamAM svasiddhAnta ane parasiddhAntanuM nirUpaNu karavAmAM Avyu bIjA adhyayanamAM sthasiddhAntanA Adha prApta karavAnI preraNA ApavAmAM AvI. trIjA adhyayanamAM e vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM ke jJAnI puruSAe (sAdhuoe) jemaNe Adha prApta karyAM che evA jIvAe anukULa ane pratikULa upa sagene sahana karavA joI e ceAthA adhyayanamAM evu' nirUpaNa karavAmAM AvyuM che ke srIparISahane jItavA ghaze muzkela che. jemaNe dhama tattvane jANyu che evAM jIvAe strIparISahu sahana karavA joie, vaLI cAthA adhyayanamA evu pratipAdana paNa karavAmAM Avyu che ke upAthI DarI janArA ane strIne 8. P Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 ... sUtrakRtAGgasUtre yAdRzyo vedanAH samutpadyante, tAH paJcamAdhyaene pratipAdyante / tadanena sabandhenA''. yAtasya paJcamA'payanasya idamAdima sUtram-'pucchissaI' ityaadi| mUlam -pucchissaMha kaMvaliyaM mahasi kahabhitAzA garagA pursthaa| aMjANao meNi bahijANaM, kehaMnu bAlAnarayaM uriti| chAyA- pRthvAnahaM ke valikaM maharSi kathamabhitApA narakAH purastAt / ajAnato me sune| bUhi jAnan kathaM nu vAlA narakamupazAnti // 1 // lipAta hotA hai ataeva naraka meM honevAlI vedanAoM ko isa pAMcaveM adhyayana meM kahate haiM / isa sambandha se prApta pAMcaveM adhyayana kA yaha prathama sUtra hai-'pucchirasaha ityAdi / zabdArtha-- 'ahaM-aham' maiMne (suvarmA svAmIne) 'puratyA-purastAt' pahale 'kevaliyaM-kevalinam' kevalajJAna vAle 'mahesi-maharSina' maharSi aise varddhamAna mahAvIra svAmI ko 'pucchista-pRSTavAn' pUchA thA ki 'NaragA-narakA' ratnaprabhAdi naraka 'mahabhitAvA-kathamabhitApAH' kaise pIDA karane vAle haiM 'muNI-he mune' he bhagavan 'jANaM-jAnan' Apa ise jAnate haiM ataH 'ajANao me hi-bhajAnato me bahi' nahIM jAnane vAle mujhako Apa kaheM 'vAlA-ghAlA:' ajJAnI 'kahi na-kathaM na kisa prakAra 'narayaM-narakam' naraka ko 'uviti-upayAnti' prApta karate haiM // 1 // vaza thanArA puruSe avazya narakamAM ja jAya che. narakamAM janAra jIvane kevI kevI vedanA sahana karavI paDe che tenuM nirUpaNa A pAMcamA adhyayanamAM karavAmAM AvyuM che, AgalA adhyayane sAthe A prakArane saMbaMdha dharAvatA pAMyamA adhyayanarnu paDe sUtra mI pramANe che-'pucchissaI' tyAha zahAtha-'aha-aham' meM (surmA svAbhIme) 'puratthA-purastAt' paDasai kevaliyaM-kevalikam' ThevaNazAna 'mahesi-maharSim' maharSi vA pakSa bhAna mahAvIra svAmIna 'pucchissa-pRSTavAn' 5 yu tu 4-'NaragA-narakAH' 2ta. pramA vigere n23| 'kahaMbhitAvA-kathamabhitApAH' kI pIDA 42vAvANA hAya OM 1 'muNI-he mune!' he bhagavan 'jANaM-jAnan' mA5 / pAtane ono / ch| tathA 'ajANao me cUhi-ajAnato me bahi' na MAqANA mevA bhane bhA5 331 'bAlA-bAlAH' majJAnI 'kahiM nu-kathaMnu' vI za2 'narayaM-narakam' na24ne 'iviti-upayAnti' prApta 42 cha ? // 1 // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra.va. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 329 ____ anvayArtha:-(ahaM) ahaM sudharmasvAmI (puratthA) purastAt-pUrvakAle (kevaliya) kevalika-kevalajJAnayantaM (mahesiM) maharSim-varddhamAnasvAminaM (pucchihasa) pRSTavAn (garagA) narakA ratnamamAyAH (kahabhitAvA) kathamabhitApA-kImitApayuktAH (muNI) he sune! he bhagAn ! (jANaM) jAnana-tvame dvipayakajJAnavAnasi, ataH (ajANabho me bUhi) ajAnato me cUhi-sthaya (bAlA) vAlA:-ajJAH (kahaM nu) kathaM nu-kena prakAreNa kIzAnuSThAyinaH (narayaM) narakaM (uviti) upayAntigacchanti iti // 1 // ____TIkA-purA hi kila jaMbUsvAmyAdiziSyavagairakasvarUpasya tatra sthita jIvAnAM vedanAdiviSayamavalambya sudharmasvAmI pRSTaH-he bhagavan ! kiM bhUtAH narakAH, kiyantazca te saMkhyayA, tavatyA yAtanA ca kathaMvidhA. jIvAnAm / kaivI karmabhiH te narakAH samupArjitAH bhavanti jIvai rityAdisvarUpavibhAgakAryakAraNapUrvakapazne jAte sati-zrI sudharmasvAmI jaMbUsvAmiprabhRti ziSyavargAn kathayati___ anvayArtha-maiMne (ludharmA svAmIne) pUrvakAla meM kevalajJAnI mahARSi varddhamAna svAmI se pUchA-naraka kisa prakAra ke saMtApa (vedanA) vAle. haiM ? he mune ! Apa isa tathya ko bhalI bhAMti jAnate haiM ataeva mujha anajAna ko kahie ki kisa prakAra kRtya karanevAle ajJa jIva naraka prApta karate haiM ? // 1 // TIkArtha--pUrvakAla meM jambU svAmI Adi ziSyone naraka kA svarUpa, usameM sthita jIvoM kI vedanA Adi viSayoM ko AdhAra banA kara sudharmA svAmI se pUchA-bhagavan ! naraka kisa prakAra ke haiM ? saMkhyA meM kitane haiM? jIvoM ko yahA~ kisa prakAra kI yAtanA sahana karanI par3atI hai ? kina karmoM ko karane se narakoM kI prApti hotI hai ? isa prakAra svarUpa, bheda, | sUtrArtha-meM (sudharmAsvAmIe) pUrvakALamAM kevaLajJAnI, maharSi vardhamAna svAmIne pUchayuM-narake kevI vedanAovALA che ? he mune ! Apa e vAtane sArI rIte jANe che. huM e vAta jANatA nathI, te he prabho! narakenI vedanA viSayaka jJAna na dharAvanAra Apa mane e vAta samajAvavAnI kRpA karo. he prabhe! kevAM kRtya karanArA ajJa (ajJAna) je narakagati prApta kare che ? 1 * TIkArtha-pUrvakALamAM jabUsvAmI Adi ziSyae narakanuM svarUpa, narakamAM gayelA jIvonI rithati Adi jANavAnI jijJAsA thavAthI sudharmA svAmIne A pramANe pUchayuM- he bhagavana! narake kevA hoya che? keTalA hoya che ? tyAM chone kevI kevI yAtanAo veThavI paDe che? kevA karmonuM sevana karavAthI jIvane naraka gatinI prApti thAya che? A prakAre svarUpa, bheda, kArya ane kAraNa - le Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 sUtrakRtA , 1 he jastraH ! 'ahaM' aha sudharmasvAmI 'puratyA' purastAt - pUrvasmin kAle yadA bhagaair mahAvIro vidyamAna AsIttadA 'kevaliyaM' ke lika - samutpanna kevalajJAnavantam 'mahesi' maharSim atyugratapazcaraNamanukUla pratikRtropasargasahiSNum / zrImanmahAvIravarddhamAnasAdinam 'pucchita' pRSTavAn kiM pRSTavAn tadahaM kathayAmi 'kahUM' kathaM-kIdRzAH 'naragA' nakA:- kI zAna tatra narake 'abhitApAH yAtanA bhavanti / iti 'ajANao ye' ajAnato me 'jANe' jAnnU - kevalajJAnAlo kena 'suNe' sune ! he bhagavan ! 'bUhi' brUhi kathaya, ahamajAnan tadviSayaM pRcchAmi, tathA 'kaha' kathaM kena prakAreNa kimanuSThAyino jIvAH 'vAlA' vAlA:- ajJAninaH 'nara' narakam 'urviti' upayAnti he jambUH / etatsarvamahaM pRSTavAniti // 1 // kArya aura kAraNa viSayaka prazna upasthita hone para zrI sudharmAsvAmIne jambUsvAmI Adi apane ziSyavarga se kahA $7 jambU ! maiM purAtana kAla meM, jaba bhagavAn mahAvIra vidyamAna . taba una kevalajJAnI aura mahARSi arthAt atIva ugra tapazcaraNa karanevAle tathA pratikUla aura anukUla upasargoM ko sahana karanevAle zrI varddhamAna svAmI se prazna kiyA thA -naraka kaise haiM? naraka meM kisa prakAra ke abhitApa hai ? yaha viSaya jAnanevAle Apa mujha anajAna ko, he prabho ! kahie | maiM isa viSaya ko nahIM jAnatA, isa kAraNa prazna karatA hU~ / yaha bhI jAnanA cAhatA hU~ ki kisa prakAra ke kArya karanevAle ajJAnI jIva. naraka meM jAte haiM ? he jambU maiMne yaha saba bhaganAn se pUchA thA // 1 // viSayaka prazna upasthita thavAthI sudharmA svAmIe ja khUsvAmI Adi ziSyAne A pramANe javAkha ApyA huM ja bhU! purAtana kALamAM jyAre bhagavAna mahAvIra vidyamAna hatA, tyAre meM te kevaLajJAnI ane mahARSi eTale ke ghaNI ja ugra tapasyAe karanAra tathA anukULa ane pratikULa upasaEne sahana karanAra zrI mahAvIra prabhune- A pramANe prazna pUchyA hatA hai prabhuA ! narakanu svarUpa kevuM che ? temAM utpanna thanAra nArakAne kevI kevI pIDA sahana karavI paDe che ? kevA kRtyA karanArA ajJAnI jIve narakamAM jAya che? A viSayanA Apa jANukAra che. te te vAta samajAvavAnI kRpA karaze.? he jammU! tame je prazna mane pUde che!, eja prazna meM maDAvIra prabhune pUchIza have,' A pramANe sudharmAsvAmI ne De che, // 1 // .. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArtha zedhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam -331 ___pRSTo bhagavAnmA pratyevAha-evaM mae' ityaadi| -: ! mUlam-evaM mae paTTe mANubhAve iNamo'bbavI kAsave aalupnne| paverdaiissaM duhama~TTaduggaM AdINiyaM 9jhaDiyaM pursthaa||2|| chAyA-evaM mayA pRSTo mahAnubhAva idamabravItkAzyapa aashuprjnyH| pravedayiSyAmi duHkhamarthadurgamAdInikaM duSTakRtikaM purastAt // 2 // anvayArthaH-(evaM) evamanena prakAreNa (mae) mayA (puDhe) pRSTaH san (mahAnubhAve) mahAnubhAvaH-vistRtamAhAtmyavAn (kAsave) kAzyapaH-kAzyapagotrotpannomahAvIra prazna karane para bhagavAna ne mujhe isa prakAra kahA-'evaM mae' ityAdi / zabdArtha-evaM-evam' isa prakAra 'mae-mayA' mere dvArA 'puDhe-pRSTaH' pUche hue 'mahANubhAve-mahAnubhAva' vistRta mahAtmya vAle 'kAsavekAzyapaH' kAzyapagotra meM utpanna hue 'Asupanne-AzupajJA' saba vastu meM sadA upayoga rakhane vAle bhagavAn barddhamAna mahAvIra svAmI ne 'iNa mo'vyavI-imabravIt' isa prakAra kahA hai ki 'duhamaduggaM-duHkhamartha- durgam' naraka duHkhadAyI hai evaM asarvajJa janoM se ajJeya hai 'AdINiyaM AdInikam' vaha atyanta dIna jIvoM kA nivAsa sthAna hai 'dukkaDiyaduSkRtika' usameM pApIjIva nivAsa karate haiM 'puratthA-purastAt yaha Age 'pavedahassaM-pravedayiSyAmi' hama kaheM gaye haiM // 2 // . . andhayArtha-ila prakAra mere prazna karane para mahAnubhASa arthAt vizAla mahimA se maNDita kAzyapa gotra meM utpanna sadA saba meM upayogavAn bhAta praznatA prabhu meM 241 pramANa vAma mA-yA sta. 'evaM mae' tyAta zahAtha-evaM-evam' 21 zate 'mae-mayA' bhArAthI 'puDhe-pRSTaH' puuchaaye| 'mahANubhAve-mahAnubhAvaH' moTA mahAtmyavANA 'kAsave-kAzyapaH' 41255 gotramA utpanna yetA 'Asupanne-AzupajJaH' madhI 4 52di Hal E5yaa| 2|maapaasvaan 15 bhAna mahAvIra vAbhIme 'iNamo'dhnavI-idamanavIn' mApI zata ghucha 3-'duhamadRdugga-duHkhamarthadurgam' na24 hu.yi cha tabha masaparatA dAna anet Nya te che. 'AdINiyaM-AdInikam' ta satyata hIna aid nivAsasthAna che, 'duphaDiyaM-duSkRtijham' tamA pApI va nivAsa 42 che. 'puratthA-purastAt' se pAta have pachI mAgaNa 'pavedaista-pravedayiSyAmi' hu4Iza // 2 // sUtrArtha-mahAnubhAva (viza bhalibhAsa 5-na), azyapagotrIya, 1 saghaLA padArthomAM ugavAna, mahAvIra prabhue mArA praznanA javAba rUpe A Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phura . . . .- bhUtrakRtAgasUtre (Asupanne) AzupajJaH-sarvatra sadopayogavAn (iNamo'vyavI) idaM vakSyamANamabravIt (duimaduggaM) duHkhamarthadurgam-duHvasvarUpaM duHkhena laMghayituM yogyam asarvajJairajJeyaM (AdINiyaM) AdInikam atyantadInajIvanivAsasthAnaM (dukaDiya) duSkRtikaduSkRtaM vidyate yeSAM tatsandhi (puratthA) purastAt-pUrvajanmani narakagatiyogyaM yat kRtaM karma tat (pavedaissaM) mavedayiSyAmi kathayiSyAmi iti // 2 // TIkA-'evaM' evam anantaroktam , he jambUH! vinayapUrvakaM mayA pRSTaH 'mahANubhAve' mahAnubhAvaH mahAn catustriMzadatizayarUpaH, paJcatriMzadvANIrUpaH anubhAvo mAhAtmya yasya sa mahAnubhAvaH 'kAsave' kAzyapaH-kAzyapagotrotpanno mahAvIraH + 'Asupanne' AzupajJaH-Azu zIghrArA sarvopayogAtmajJA vidyate yasyAsau AzuprajJaH sarvatra sadopayogazana 'iNamo' idaM vakSyamANam 'avyavI' abravIt , kimabravIt tatrAha-'duhamaTThadugga' du kham-duHkhasvarUpam tIvA'samAdhiyukta vAt tathA-arthadurgamarthena-varNanAzakyarUpeNa durgam-viSamam-ujjvalAye kAdazavidhavedanAkulatvAt , tatra-ujjvalA-tIbAjubhAvAtmakarSatvAt 1, balAM-balavatI-anivAryatvAt 2, bhagavAn ne isa prakAra pratipAdana kiyA thA-naraka duHkhasvarUpa hai aura -asarvajJa (chadmastha) jIva use pUrI taraha jAna nahIM skte| vaha atyanta dIna tathA pApI jIvoM kA nivAsasthAna hai| pUrva meM upArjita narakagati ke 'yogya jo karma hai, yaha saba maiM kahUMgA // 2 // TIkArtha-he jambU! vinaya pUrvaka mere pUchane para sahAnubhAva arthAt cautIna atizayoM aura paiMtIsa vANI ke guNoMvAle bhagavAn kAzyapa gotra meM utpanna tathA sadA sarvatra upayogavAlI prajJA se yukta bhagavAna ne yaha kahA thA-naraka tIvra asamAdhi le haiM tathA artha durga haiN| artha durga kA artha yaha hai ki ve naraka varNana nahIM karane yogya ujjvalA Adi gyAraha prakAra prakAranuM pratipAdana karyuM hatuM-naraka duHkhasvarUpa che. arvasa (chadmastha) jIva tenA svarUpanuM pUrepUruM jJAna dharAvatuM nathI te atyanta dIna ane pApI jIvanuM nivAsasthAna che. te jIe narakagatine yogya je karmonuM pU upA* 2 cha, a ve 48 43 chu' // 2 // TIkArtha-he ja bU! vinayapUrvaka pUchavAmAM AvelA te praznane mahAnubhAva (eTale ke cetrIza atizathI ane vANuMnA pAMtrIza guNethI yukta,) 1 kAzyapa gotramAM utpanna thayelA, samata padArthomAM sada upayogayukta prajJAthI saMpanna mahAvIra prabhue A pramANe uttara Ape hato--te narake tIvra asamAdhivALA che, tathA arthadurga che "artha durga' padane arthe A prabhArI sabhAvA-avArDanIya SerpetA "mAla maNyAra aranI vahanAmA Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 333 . vipulA-vizAlA parimANarahitatvAta3, karkazA-kaThorA pratyaGgaduHkhajanakatvAt4, kharA-tIkSNA-antaHkaraNabhedakatvAt 5, paruSA niSThurA sukhalezarahitatvAt 6, * pragADhA-pratikSaNamasamAdhijanakatvAt 7, pracaNDA bhayAnakA AtmanaH pratipradeza vyApitvAt 8, ghorA vikaTA zravaNe'pi duHkhananakatvAt 9, bhIpaNA-bhayotpAdikA, pratimANibhayajanakatvAt 10, dAruNA-hRdayamaMkSobhakAriNI, pratikArarahita. svAt 11, etAdRzaikAdazavidhavedanA saMkulatvena duHkharUpam sarvajJenApi vAcA varNayitumazakyamato'yaMdurgamiti / 'AdINiyaM' AdInakam , tAdRzaM narakasthAnaM dInA. zaraNatrANajIvAnAM nivAsasthAnam / 'dukkaDiyaM' duSkRtikam tatra duSkRtinAM pApinA kI vedanA se vyApta haiM vahAM atyanta tIvra evaM prakarSa prApta vedanA hai / vaha vedanA anivArya hai usake nivAraNa kA koI upAya nahIM hai| vaha vizAla - hai, kyoMki usakA koI pariNAma nahIM hai / aMga aMga meM duHkhaprada hone ke kAraNa karkaza-kaThora hai / antaHkaraNa ko bhedana karanevAlI hone se khara-tIkSNa hai / usameM stukhakA lezamAtra bhI na hone se.paruSa hai / prati. kSaNa asamAdhi utpanna karanevAlI hone se pragADha hai| vaha pracaNDa hai. kyoMki AtmA ke pratyeka pradeza meM vyApta rahatI hai| sunane mAtra se duHkhajanaka hone ke kAraNa ghora vikaTa hai| pratyeka prANI ko bhayajanaka hone se bhayaMkara hai| pratIkSArarahita hone se hRdaya ko kSubdha karanevAlI -dAruNa hai / sarvajJa bhI vANI dvArA usakA varNana nahIM kara skte| isa kAraNa naraka ko durga kahA hai| vaha naraka dona, zaraNahIna evaM prANa. tyAM atyanta tIvra ane prakaSapaNAthI bhogavavI paDe che. te vedanA - anivArya che-tenA nivAraNano keI upAya ja heta nathI vaLI te dinA vizALa hoya che eTale ke tenuM kaI pramANa ja kalpI zakAya tema nathI, - te vedanA pratyeka aMgamAM du kha utpana karanArI hovAthI karkaza-kaThora che. te vedanA antaHkaraNane bhedanArI hovAne kAraNe tene "kharatIkSaNa (atyanta tIkSaNa) 'kahI che temAM sukhane saheja paNa saddabhava na hovAne kAraNe te paruSa che. pratikSaNa asamAdhi utpanna karanArI hovAne kAraNe te pragADha che AtmAnA pratyeka pradezamAM vyApta hovAne kAraNe te pracaMDa che. te vedanA evA prakAranI hoya che, tene zravaNa karavAthI paNa duHkha thAya che, te kAraNe tene ghora-vikaTa kahI che. pratyeka jIvamAM bhaya utpanna karanArI' hovAne kAraNe tene bhayaMkara 'kahI che. pratIkAra rahita hovAne kAraNe hRzyane kSubdha karanArI hovAthI tene dAruNa kahI zakAya che. sarvajJa paNa vANu dvArA tenuM varNana karI zakatA nathI, che. tenA kAraNe narakane "duga kahela che. te naraka dIna, zaraNahIna ane trANuvihIna Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . :334 . . saMtAdasUtre nivAsasthAnam itye tunsarvam-'puratyA' purastAda-pUrvajanmani narakagamanayogya yatkRtaM pApaM tat 'pavedahassa' pravedayiSyAmi,-svakRtakarmavazAt jIvAstAdRzanarakasthAnaM gcchNte| bAdazakarmaNaH narakasya tatyavedanAyAH, tAdRzajIvasya sarvasyA'pi * svarUpAdikaM pravibhajya ahaM kathayAmi / sAvadhAnena cittena zrotavyaM sarvamapi bhavaddhiriti // 2 // kiM kathayApi tadAha-'je kei' ityaadi| mUlam-je kei bAlA iMha jIviyaTTI, pAvAI kammAI karati rudA / te ghorarUbe tamisaMdhayAre, tivAMbhitAve narae paMDaMti // 3 // chAyA-ye ke'pi vAlA iha jIvitArthinaH pApAni karmANi kurvanti raudraaH| ... te ghorarUpe tamisrAndhakAre tIvrAbhitApe narake patanti // 3 // - varjita jIvoM kA nivAsasthAna hai / vahAM pApI jIva nivAsa karate haiN| - jina jIvoM ne naraka gamana ke yogya karma upArjana kiyA hai, ve apane karma * ke anusAra naraka meM jAte haiM / usa karma kA, naraka kA, vahA~ honevAlI ghedanAkA aura vahAM ke jIvoM kA svarUpa Adi maiM khuuNgaa| tuma sAvadhAna citta se suno // 2 // bhagavAn ne jo kahA usI artha ko hI kahate haiM-'je keI' ityAdi / ... zabdArtha--'iha-iha' isa loka meM 'ruddA-audrAH' prANiyoM ko bhaya utpanna karane vAle 'je kei bAlA-2 kecana vAlA: jo ajJAnI jIva 'jIviyaTThI-jIvitArthinaH' apane jIvana ke liye 'pAvAI kamnAI kareMti jana nivAsasthAna che. tyAM pApI cha nivAsa kare che. je jIe naraka| gamanane cagya karmonuM upArjana karyuM hoya che, teo pitapotAnAM karmo anusAra narakamAM jAya che. temanAM pApakarmonuM, te narakenuM, nArakone tyAM sahana karavI paDatI vedanAonuM ane tyAMnA jInA svarUpanuM have huM varNana karaza. Apa sau dhyAnapUrvaka te sAMbhaLe che ra che - - kevA kevA pApakRtyo karanArA jIvo narakamAM jAya che, te have prakaTa vAmAM mAve The-'je keI' tyA: zahAya---'iha-iha' mA bho 'rudA-raudrAH' prAliyAne maya 12 vANA je kei vAlA ye kecana vAlAH' re manAnI 75 'jIviyaTrI-- jIvitArthinI' potAnA na bhATe 'pAvAi kamAI kare ti-pApAni ANi Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnikapaNam 335" '. anvayArthaH-(iha) ihaloke (ruddA) raudrAH prANinAM ghAtakAH (je kei vAlA)ye kevana vAlA ajJAninaH (jIviyaTI) jIvitArthina:-asaMyamajIvitArthinaH / (pAvAI kammAI karati) pApAni prANAtipAta dIni karmANi kurvanti (te) te bAlAH (ghorarUve) ghorarUpe'tyantabhayAnake (tamisaMdhayAre) tamisrAndhakAre-bahulatamondhakAre (tivvAbhitAve) tIvrAbhitApe-atyantatApayukte (narae) narake-etA. dRzavizeSaNayukte narake (paDaMti) patanti-gacchantIti // 3 // TIkA-'iha ihAsmin saMsAre 'rudA' raudrA:-prANinAM ghAtakAH 'je keI'. ye kecana jIvAH, mahArathamahAparigrahapaJcendriyavadhamAMsabhakSaNAdikasAvadhakarmA'nuSThAne parAraNAste 'vAlA' vAlAH-sadasadvivekavikalAH 'jIviyaTTI' jIvita pApAni karmANi kurvanti' hiMsAdi pApakarma karate haiM 'te-te' de 'ghorarUve-ghorarUpe atyanta bhayajanaka tamisaMkyAre-tamisrAMdhakAre ' mahAn andhakAra se yukta 'tibvAmitAve-tInAbhitApe' atyanta tApayukta 'narae-narake' naraka meM eDati-patanti' par3ate haiM // 3 // ... anvayArtha--isa loka meM jo ajJAnI prANiyoM ke ghAtaka haiM, asaM.. yamamaya jIvana ke abhilASI haiM aura jo prANAtipAta Adi pApakarmakarate haiM, ve ajJAnI jIva atyanta ghora, saghana andhakAra- se vyApta, atyanta santApa se yukta naraka meM par3ate haiM // 3 // TIkArtha--isa saMsAra meM jo ajJAnI jIva prANiyoM kA ghAta karane khAle arthAt mahArambha, mahAparigraha, paJcendriya kA vadha karane meM evaM mAMsa bhakSaNa Adi ghora pApoM meM parAyaNa hote haiM, sat asat ke viveka kurvanti' hiMsA vigare 55' 42 cha. 'te-te' to 'ghorarUve-ghorarUpe bhayata maya 'tamisaMdhayAre-tamisrAMdhakAre' mahAn mevA bhannAthI yuddhata 'tivvAbhivAne-tIvAbhivApe' matyata tApI vyApta vA 'narae-narake' 12. bhAM 'paDaMti-patanti' 59 che. // 3 // 1. sUtratha-- 2 ajJAnI / prANAyAnA dhAta: mana cha,' asaMyamamaya jIvananI abhilASAvALA che. prANAtipAta Adi pApakarmo kare. nArA che, te ajJAnI che atyanta ghera, saghana aMdhakArathI vyAsa, atyaMta saMtApathI yukta naSkamAM paDe che. evA : TIkArtha-A saMsAranA je ajJAnI che prANIone vadha karanArA heya che, eTale ke mahArazna, mahAparigraha, paMcendriyane vadha ane mAMsAhAra Adi ghera pApakarmomAM Asakta hoya che, jeo sat ane asatnA vive. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __- sUaka tAsa tArthina:-ayaMyamajIvitArthinaH pApenodarapUrakAH-svakIyajInAya 'pAbAI' pApAnimANAtipAtAdIni 'kammAI' karmANi 'karaMni' kurvanti, te itthaMbhUtAH jIvAH tIvrapApodayavartinaH 'ghorarUve' ghorarUpe-atyantabhapajana ke 'tabhisaMdhayAre', misAndhakAre-bahulatamondhakAre 'tivyAbhitAve' tIvrAbhitApe, tIna; atisu. duHsahaH khadirAgAramahArAzitApAdanaMtazuNo abhitApaH saMtApo yasmin tathAbhute, 'narae' narake 'paDaMti' patanti, prANinAM zrayadAtAro'jJA jIvAH svAtmahitAyaH pazuvadhAdau pravarttamAnAH pApakarma samAcaranti, ta eva puruSAH raskRtaduSkRtakalA nmahAndhakAre mahAduH khamaye narake patantIti bhAvaH // 3 // mUlam-tinaM tase pANiNo thAvare ya je hilaI AyasuhaM pNddcc| jelUlae hoI udattahArINa sikhaI leyaviyasta lici / / - chAyA-tInaM sAna mANAn sthAvarAn ca yo hiMsatyAtmamukhaM pratItya / yo lUpako bhavatyadattahArI na zikSate sevanIyasya kiMcit // 4 // se zunya hote haiM, pApa se peTa bharate haiM aura apane jIvana ke lie pApamaya kRtya karate haiM, aise tIvra pApa ke udayavAle jIva atyanta bhayajanaka ghora andhakAramaya tathA tIvra saMtApayAle arthAt khadira (khaira) ke aMgAroM ke baDe Dhera se bhI anantaguNita tApa se yukta naraka meM jAte haiN| ___ tAtparya yaha hai ki anya prANiyoM ko bhaya utpanna karanevAle, ajJAnI apane hita ke lie pazuvadha Adi krUra karmoM meM pravRtti karane vAle jo jIva pApakarma kA AcaraNa karate haiM vahI apane pAe ke prabhAva se mahAduHkhamaya naraka meM utpanna hote haiM // 3 // . . kathI rahita hoya che, jeo pApakarmo dvArA pitAne gujAro calAvatA hoya che, ane jeo potAnA jIvanane mATe pApamaya kRtye sevatA hoya che. evA tIvra pApanA udayavALA jI atyaMta bhayajanaka, ghora aMdhakAramaya, tathA tIvra saMtApayukta-kheranA aMgArAnA meTA DhagalA karatAM paNa anaMtagaNa tApayut-2maa naya che. A kathanane bhAvArtha e che ke je ja pitAnA sukhane mATe pazuvadha Adi pAmakame karanArA hoya che, jeo anya jIvomAM bhaya utpanna karanAra kUra karmo kare che, evA ajJAnI che temanA pApanA prabhAvathI mahAdukhamaya na23mA panta thAya che. // 3 // Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam - anvayArthaH---(je AyasuhapaDDucca) ya AtmasukhaM pratItya svamukhAya (tase yAvare ya pANiNo) sAn sthAvarAn prANinaH 'tibcha' tIvram-atiniranukampam 'hiMsaI hiMsati-vyApAdayati 'je lUpae' yo lUpakA-paTkAyajIvamANaluNThakaH 'hoI' bhavati tathA 'adattahArI' adattahArI-paradravyApahArakA 'sepaviyassa' sevanIyassa saMyamasya 'kiMviNa sikkhaI' na kiJcidapi zikSate, alpamapi sevana na karotIti // 4 // __zabdArtha-'je AyanuhaM paDuca-ya AramasukhaM pratItya' jo jIva apane sukha ke nimitta tase vAvare ya prANiNo-tramAda, sthAvarAn prANina.' ase aura sthAvara prANI ko tinvaM-totram' atyanta dayAhIna hokara siIhiMsati' mAratA hai je lUpae-yo lUSakaH' jo prANiyoM kA-mArane vAlA hoI-bhavati' hotA hai tathA 'adattahArI-adattahArI' vinA diye anya kI cIja lene vAlA hai vaha 'seyavipasla-khevanIyastha sevana karane yogya saMyama kA kiMci Na "sikkhaI-nizcidapi na zikSate' thor3A bhI sevana nahIM karatA hai // 4 // ___anvayArtha-jo jIva apane sukha ke lie basa aura sthAvara jIvoMkA atyanta nirdaya bhAva se ghAta karate haiM, jo SaTakAya ke jIvoM ke prANoM ko lUTate haiM, paradravya kA apaharaNa karate haiM aura jo sevana karane yogya kA sevana nahIM karate ati. svalpa saMyama kA bhI pAlana nahIM karate (aise jIva naraka meM jAte hai)||4|| -zahA -'je AyasuhaM paDucca-ya AtmasukhaM pratItya' 2 pAtAnA suma bhATa 'tase thAvare ya pANiNo-sAn sthAvarAn prANinaH' trasa sane syA12 prANAna. 'tivva-tIvram' atyata yAlita 42 'hiMsai-hiMsati' bhAra cha 'je lasae-yo lUpaka' prANiyona bhArapAnA svabhAvAmI hoI-bhavati' yAya cha, tathA 'adattahArI-adattahArI' mAyA vinA bhImAnI 12 vA. paNa yache, te 'seyaviyassa-sevanIyasya' sevana 421 // yogya sayamanu vidhi Na sikkhaI-kizcidapi na zikSate' thoDa pAra sevana 42tA nathI. // 4 // * sUtrArtha-je pitAnA sukhane khAtara trasa ane sthAvara javAnI atyaMta nirdayatA pUrvaka hatyA kare che, jeo chakAyanA jInA prANane lUTe che. jeo pArakA dravyanuM apaharaNa kare che, ane je sevana karavA yogya vasatunuM sevana karatA nathI, eTale ke jeo saMyamanuM saheja paNa pAlana karatA nathI, evo che narakamAM jAya che. e che su0 43 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAisane TIkA-'je' yaH puruSaH 'AyamuhaM' Atmasukham 'paDucca' pratItya 'tase' prasAda-vastyAtIti tramAH dvIndriyAdayastAna 'thAvare' sthAvarAn-pRthivIkAyAdIn / 'pANiNo' prANinA, tAn 'nivvaM' tIvram-dayArahitabundayA hiMsaI' hiMsati, prANina upamardayati tathA 'je' yaH puruSaH 'lUsa' lUpana:-paTU kAya nIvaprANaluNThako bhavati, tathA-'adattahArI' adattahArI-adattaM vastu apahattu zIlaM yasya sa adatta. hArI-paradravyA' hArazaH 'seyaviyarasa' se danIyasyA''tmahitaipiNA sarvadA anuSThAtuM yogyasya saMyamasya 'Na kiMci sikkhai' kizcidapi na zikSate / ayaM bhAvaH-pApodayAt viraviSariNAyaM kAphamAMsAderapi manAgapi na vidhtte| yadvA-sevanIyasya sakalanarA'marapUjitasya bhagavato yahAdIrasya kiMcidapi upadezaracanAdikaM na zikSate, na zRgoti sa narake patatIti pareNa saMbaMdhaH // 4 // TIkArtha--jo puruSa apane sukha ke lie dvIndriya Adi usa jIvoM phA tathA pRthivIkAya Adi sthAvara jIvoM kA dyArahita bhAva se hanana karate haiM, jo chaha kAya ke jIvoM ke prANoM ke luTere hote haiM, jo adatta vastuoM ko lete haiM adattAdAna sevana karanevAle aura jo Atmahite. SiyoM dvArA sevanIya saMyama kI kucha bhI zikSA nahIM lete haiM, aise jIvoM ko naraka meM utpanna honA par3atA hai|| Azaya yaha hai jo jIva pApa ke udaya se leza mAtra bhI virati kA pAlana nahIM karate, yahAM taka ki kAka ke mAMsa kA bhakSaNa bhI nahIM tyAgate aura jo samasta manuSyoM evaM devoM dvArA vandita bhagavAna mahAvIra ke TIkAthe--je puruSe pitAnA sukhane mATe zrIndriya Adi trasa jIvene tathA pRthvIkAya Adi sthAvara ane dayArahita bhAve vadha kare che, jeo chakAyanA jInA prANene nAza karanArA hoya che, jeo atta vastuo le che-jeo adattAdAna sevana kare che, ane AtmakalyANa cAhanArA leke dvArA sevanIya saMyamanuM jeo saheja paNa sevana karatA nathI, evA jene narakagatimAM utpanna thavuM paDe che A kathanane bhAvArtha e che ke pApanA udayane lIdhe jeo leza mAtra viratinuM pAlana karatA nathI, jeo kAgaDAnuM mAMsa khAtAM paNa saMkoca anubhavatA nathI (kAgaDAnuM mAMsa khAvAnI hade janAra mANasa gAya Adi prANaenuM mAMsa to khAtA ja hoya che) jeo samasta deve ane manuSyo dvArA vandite bhagavAna mahAvIranA upadeza vacanemAthI bilakula zikSA (be) grahaNa Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam . 335 mUlam-pAganima pANe behuNativAti anivate ghAtasuveti vaale| Niho NilaM pacchaMI aMtakAle, aho tiraMka ubei degii| chAyA-pAgalalI mANAnAM bahUnAmatipAtI ani to ghAtamupaiti vAlaH / nyag nizAM gacchatyantakAle adhaH ziraH kRtvopaiti durgam / / 5 / / anvayArtha:-(bhAgani) mAgalbhI pApakarmaNi dhRSTaH (bahUgaM pANe tiyAti) bahUnAM prANAnAmatipAtI anekajIvapirAdhakaH (anivate) anivRtaH sadaiva krodhA. gninA dahyamAnaH etAdRzaH (bAle) vAlo'jJAnI (aMtakAle) antakAle maraNasamaye upadeza ghacanoM kI kiMcit bhI zikSA nahIM lete unhe nahIM sunate, ve naraka meM par3ate haiM // 4 // zabdArtha-'pAgabhi-prAgalbhI' jo puruSa pApa karane meM dhRSTa hai 'ghahUNaM pANetivAti-bahUnAM prANAnAmatipAtI' bahuta prANiyoM kA ghAta karatA hai 'anivvate-anirvRtaH' aura jo sadaiva krodhAgni se jalatA rahatA hai 'ghAle-bAla' aisA ajJAnI 'aMtakAle-antakAle' maraNakAla meM 'Niho-nyaka' nIce 'NisaM-nizAm' andhakAra meM 'gacchaha-gacchati' jAtA hai 'aho siraM kahu~-adhaH ziraH kRtvA' vaha nIce mastaka karake 'duggaM-durgam' kaThina yAtanAsthAna ko 'uveha-upaiti' prApta karatA hai|| anvayArtha--jo jIva pApakarma meM dhRSTa hai, bahuta prANiyoM kA ghAtaka hai, sadaiva krodhAgni se jalatA rahatA hai, aisA ajJAnI jIva mRtyu ke karatA nathI, tene sAMbhaLavAnuM paNa jemane gamatuM nathI, evAM che narakamAM. gamana kare che. ke 4 zA-'pAgabhI-prAgalbhI' 2 pu35| 555 42vAmA dhRSTatApAmA DAya cha, 'bahUNaM pANetivAti-bahUnAM prANAnAsatipAtI' ghaTa prANiyonI dhAta 42 che. 'anivvate-anivRta.' bhane 2 53pI mamiyA hamezA mate 29 cha. 'ghAle-bAlaH' mero majJAnI 1 'aMtakALe-antakAle' bha24 samaye 'Niho-nyak' nAya "NisaM-nizAm' dhArAmA 'gacchai-gacchati' laya che. 'aho sira kaTu-ava ziraH kRtvA' te nIyu bhe| zava 'duggaM-durgam' 45 sA sthAnane 'uvei-upaiti' mA 43 che. // 5 // sUtrArtha--je pApakarmomAM dhRSTa che-pApakarmo karatA jeo lajavAtA nathI, jeo aneka jIvane ghAta karyA kare che, jemanuM hRdaya kodhAgnithI sadA banyA karatuM hoya che, evA ajJAnI manuSyo A manuSya bhavanuM AyuSya Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 sUtrakRtAGgasUtre (Niho) nyak-nIcaiH (NisaM) nizAmandhakAraM (gaccha) gacchati prApnoti tathA svakRtakarmaNA (aho siraM kaTu) adhaH ziraH kRtvA (duggaM) durga viSamaM yAtanAsthAna (uvei) upaiti gacchatIti // 5 // ___TIkA-'pAganbhi' pAgalbhI-mAgalbhyaM dhASTayam , tadvidyate yasya sa mAgalmI, tathA 'bahUrNa pANe tivAti' vahUnAmatipAtI-bahUnAmene keSAM prANinAs atipAtI, atipAtayituM ghAtayituM zIlaM vidyate' yasya sH| aneke pAM prANinAM dinAzaM kurvannapi dhATaryAda vinAze nAsti kazcidoSaH yathA vaidhI hiMsA hiMsaiva na bhavati, rAjJAsayamudAro dharmaH yat AkheTakAdikaraNam / 'na mAMsabhakSaNe dopo na madye na ca maithune|' ityaadi| 'aniyate' anirvRtaH kadAcidapyananupazAntaH krodhAgninA'nukSaNaM daMdA mAno bAla:-ajJo rAgadveSodayavartI 'aMtakAle' antakAle-maraNapazcAt nIce andhakAra meM gamana karatA hai tathA apane kiye karma ke udya se sira nIcA karake viSama yAtanAsthAna ko prApta hotA hai // 5 // , TIkArtha--jo prANI dhRSTa hai, ghahuna jIvoM kA hanana karanevAlA hai aura aneka prANiyoM kA ghAta karatA huA bhI dhRSTatApUrvaka kahatA hai ki hiMsA meM koI doSa nahIM hai| jaise-veda meM vidhAna kI gaI hiMsA to hiMsA hI nahIM ? zikAra khelanA to rAjAoM kA udAra dharma hai ! 'na mAMsa bhakSaNe doSo" ityaadi| . na mAMsa bhakSaNa meM doSa hai, na sayapAna meM doSa hai aura na maithuna sevana meM doSa hai isa prakAra kI pRSTatA karake pApoM kA sevana karate haiM aura jo kabhI zAnta nahIM hotA, sadaiva modharUpI agni se jalatA rahatA hai, jo ajJa arthAt rAga dveSa ke udaya se yukta rahatA hai, vaha jIva pUruM karIne nIce aMdhakAramAM gamana kare che, tathA temaNe karelAM karmonA udayane kAraNe tyAM temane nIcI muMDIe viSama yAtanAo sahana karavI paDe che. pApa TIkAthe--aneka jInI hatyA karanAra keTalAka manuSe evAM dhRSTa thaI gayA hoya che ke teo evuM kahetA paNa lajavAtA nathI ke prANIonI hiMsA karavAmAM keI deSa nathI teo evI dalIla kare che ke vedamAM yajJa, hema, havana Adi je je karavAnuM kahyuM che, te badhuM karavAthI te hiMsA ja thatI nathI zikAra khela, e te rAjAono pavitra dharma che. kahyuM paNa che -'na mAMsabhakSaNe doSo' 'tyAhi-- "mAMsanuM bhakSaNa karavAmAM ke deSa " nathI; madirApAna karavAmAM paNa koI deSa nathI ane maithuna sevana karavAmAM paNa koI doSa nathI. A prakAranI iSTatA karIne teo pApanuM sevana karyA kare che. evA che marIne narakamAM Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. Q. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 341 kAle 'ghAtamuveti' ghAtamupaiti-hanyante prANinaH svakRtakarmavipAkena yasmin sa ghAto narakA, tathAvidhaM narakamupaiti prApnoti ityarthaH / 'Niho NisaM gacchai' nyak-adha. ssAt 'NisaM' nizAm andhakAraM gacchati, tathA-svakIyapApakarmaNA, 'ahosiraM kaTu' adhaH zaraH kRtvA 'dugge' durgam-viSamaM yAtanAsthAnam-'uveI' upaiti adhigacchati / adha zirA narake patati, krUrabhAvena mANinAM vadhakArI puruSa iti||5|| mUlam-heNa chidaha bhiMdaha NaM daheti sa~de surNitA prhmmiyaannN| . te nAraMgAo bhayabhinnasannA kakhati kannauma disNkyaamod| . chAyA-- hata chinta bhinna dahana iti zabdAn zrutvA paramA'dhArmikANAm / te nArakA bhayabhinnasaMjJAH kAkSanti kA nAma dizaM , bjaamH||6|| anta kAla meM ghAta arthAt naraka ko prApta hotA hai| jahAM apane kiye karma ke phalasvarUpa jIva mAre jAte haiM vaha sthAna naraka bhI ghAta kaha. lAtA hai / vaha krUra bhAva se jIvavadha karanevAlA puSa adho dizAmeM andhakAra ko prApta hotA hai, nIcA mastaka karake viSama yAnanA ke "sthAna naraka meM utpanna hotA hai / 5 / / zabdArtha-'parahammiyANa-paramAdhArmikANAm' paramAdhArmikoM kA 'haNa-hatta' mAro chiMdaha-chinta' chedana karo bhidaha-bhinta' bhedana karo 'daha-dahata' jalAo 'ini-iti' isa prakAra kA 'sadde-zabdAn' zabdoM ko 'suNittA-zrutvA' sunakara 'bhayabhinnasannA-bhayabhinnasaMjJAH' bhaya se saMjJA ja jAya che. jemanA aMtaHkaraNamAM kadApi zAnti te hatI ja nathI, jemanAM aMtaHkaraNamAM sadA krodhAgni bhabhUkato ja rahe che, jeo rAgadveSathI sadA yukta rahe che, evA ja manuSyabhavanuM AyuSya pUruM karIne narakamAM ja jAya che. nirdayatA pUrvaka jIvahiMsA karanArA purUSane adhe dizAmAM rahelA adhikAramaya narakamAM utpanna thavuM paDe che-temane nIcI muMDIo viSama yAtanAsthAna rUpa narakamAM utpanna thavuM paDe che. evI kaI paNa tAkAta nathI ke je temane tyAM utpanna thatAM aTakAvI zake pA nAramAM nArakI jIvone kevAM duHkho veThavA paDe che, te sUtrakAra prakaTa kare che- zahAtha-parahammiyANa-paramAdhArmikANAm' 52mAdhAmina 'haNa-hatta' bhaare| 'chiMdaha-chinta' chedana 42 / 'bhiMdaha-bhinta' lena 43 / 'daha-dahata' mAnI iti-iti' mA prANunA 'sade-zabdAn' zaNhone 'suNittA-zrutvA' samajAna bhayabhinnasannA-bhayabhinnasaMjJAH' layathA nyAnI sajJA nA yAmI cha. *1 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtA anvayArthaH - 'paraha mprayANaM' parasAdhArmikANAm 'haNa' ina - mAraya 'chiMdaha' china 'fice' bhinta 'daha' daha - iti' iti ityAkArakAn 'sa' zabdAn saMyaMkarazabdAn 'suNitA' zrutvA 'bhayabhinnasannA' bhayabhinnasaMjJAH - naSTAntaHkaraNavRttayaH 'te nAragAo' te nArakAH 'kaMti' kAMkSati - icchanti (kaM nAma disaM vyAmo) kAM nAma dizaM vrajAmaH yenaitAdRzamahAghorAsvadAruNasya duHkhasya trANaM syAditi // 6 // TIkA - saMpati narakavartino jIvA vAM dazAmanubhavati, tAmeva punarapi darzayati - 'parahammiyANaM' paramadhArmikANAM, manuSyAdimatraM parityajya narake samutpannAH jIvAH tatra vidyamAnAnAM paramA'dhArmikANAsa 'Na' hata - mahAraM mahAparigrahAdi krUrakarmANi kRtvA 'trAgatasya mudrAdinA zirastADayataM 'chiMdaha' chinta khaDgAdinA 'fice' fees bhakAdinA vidArayata 'daha' daddata - agnyAdinA jvAlayata, ityAdijinakI naSTa ho gaI hai aise ve 'te nAragAo-te nArakAH' ve nAraka jIva 'kaMti - phAMkSanti' cAhate haiM ki 'kaM nAma disaM vayAmo-kAM nAma dizaM vrajAma:' hama kisa dizA meM bhAga jAya // 6 // anvayArtha -- paramadhArmika devoM ke mAro, kATo, bhedana karo, jalA do, isa prakAra ke zabdoM ko sunakara bhaya ke kAraNa saMjJAhIna hue nAraka jIva socate haiM ki hama kisa dizA meM bhAga jAe~ // 6 // rUpara TIkArtha- naraka meM rahanevAle jIva jisa dazA kA anubhava karate haiM, use dikhalAte hai - manuSya yA tirtha ca bhava kA tyAga karake naraka meM utpanna hue jIva vahAM ke paramAdhArmika devoM kI vANI sunatA hai; jaiseyaha mahAraMbha aura mahAparigraha Adi krUra karma karake AyA hai, mudgara se isakA sira phor3a do, khahana se kATa DAlo, bhAlA Adi se vidA'te nAragAo - ve, nArakAH' me nAra ch| 'kati kAMkSanti' che che - 'kaM nAma disa vayAmo-ko nAma dizaM vajrAmaH' ase 45 dizAmA lAgI ardhaye // 6 // sUtrArtha -- ' bhArI, bhayo, leDI nAthe, bhAvI ho,' tyiAdi paramadhArmi oNMdhAnA zabdone sAMbhaLIne bhayane kAraNe sannAhIna (bhAna bhUlelA khekhAkaLA) melA nArakA eveA vicAra kare che ke 'kaI dizAmAM bhAgavAthI paramAdhAmika haivAnA trAsamAMthI bhASaye mayI zambhu !' // 6 // TIkA -narakamAM gayelAM jIve kevAM duHkhe! sahana kare che, tenu' have na kare che-narakamAM paramAdhAmi~ka devAnA A prakAranA bhayajanaka zabdo vAravAra sa`bhaLAtA hAya che--A jIva mahAraMbha ane mahAparigraha Adi kara karmAM karIne ahI Avye che, mugadara vaDe tenuM mAthu phADI nAkheA, khaDaka vaDe tenuM gaLuM kApI nAkheA, bhAlA vaDe tenuM zarIra vIdhI nAkhe, tame Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam / 343 bhayajanakAn zrotumayogyAna 'sadde' zabdAn dUrAdeva 'haNitA' zrutvA 'bhayabhinnasannA' bhayabhinnasaMjJAH-bhayena bhinnA naSTA saMjJA palAyanajJAnaM yeSAM te tathA bhayApahatajJAnA ityartha', bhayatrastumAnasAH naSTasaMjJAzca 'ka nAma disaM zyAmoM' kA nAma dizaM vajAmaH / kutra gamanenA'smAkametAdRzaghogaravadAruNaduHkhamahodadheH sakA. zAda trAgaM bhaviSyatItyevat 'kakhaMti' kAkSaMti iti / / 6 / / mUlam-iMgAlarAsiM jaliyaM sajotiM tattovana bhuumimnnukmNtaa| teDajjhamANA kalagaMthati arahassarA sthciraittritiiyaa| chAyA-aGgArarAzi jvalita sajyotiH tadupamA bhUmimanukrAmantaH / te dadyamAnAH karuNaM stananti arahaHsvarAstatra cirasthitikAH // 7 // anvayArthaH-(jaliyaM) jvalitaM-jyAlAkulaM (igAlAsiM) aGgArarAzi khadirAGgAra'naM (sanoti) sajyotiH-jyotipA jvAlayA yukta (nattoma) tadupamA taptAGgArarAzisazI (bhUmi) bhUmi-pRthivI (aNukamaMtA) anukrAmantazvalantaH raNa kara do, ise Aga meM jalA do| isa prakAra ke bhayotpAdaka zabdoM ko sunakara unakI saMjJA (jJAna) naSTa ho jAtI hai| ve atIva bhayAvara evaM kiMkarttavyamUDha ho jAte haiM aura socate haiM ki aba hama kisa ora bhaage| kahAM jAne se isa prakAra ke ghora evaM dAruNa duHkha ke sAgara se hamArI rakSA ho sakatI hai ? ve isa prakAra icchA karate haiM // 6 // zabdArtha-'jaliyaM-jvalitam' jalatI huI 'iMgAlarAsiM-anAra rAzi' aGgAra kI rAzi tathA 'sajoti-sajyotiH' jyotisahita tattovarma-tadupamA bhUmi ke sadRza 'bhUmi-bhUmim' pRthvI para 'aNukkamaMtAanukrAmantaH' calate hue ataeva 'DajjhamANA-dahyamAnA jalate hue agnimAM bALI de manuSya athavA tiryaMca bhavano tyAga karIne tyAM utpanna thayelAM che temanA A zabdo sAMbhaLIne khUba ja bhayabhIta thaI jAya che, temanI saMjJA (jJAna) ja naSTa thaI jAya che teo atyaMta bhayabhIta ane kirtavyamUDha thaI jaIne evI vimAsaNane anubhava kare che ke kayAM bhAgI javAthI A prakAranA dAruNuM duHkhamAMthI amArI rakSA thaI zake, paraMtu teo kiMI paNa prakAre te duHkhathI bacI zakatA nathI. dA zahAtha-'jaliyaM-jvalitam' tI mmevI "iMgAlarAsiM-aGgArarAzim' mArAna dasa tathA 'sajoti-jyotiH' jyotivANI 'tatcovamaM-tadupamAm' bhUbhAnA vI bhUmi-bhUmim' pRthvI 52 'aNukamaMtA-aNukrAmantaH' yAsata mevA matameva 'jjhamANA-dahyamAnAH' maNatA me 've-te me nA242 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 sUpratAsUtre (DajjhamANA) dahyamAnAH (te) te nArakA jIyAH (kaluNaM yati) karuNaM dInaM sta. nanti uccaiH rudanti (rahassarA) amhAzvagaH prakaTasvarAH santaH (tattha) tatra narakAyAse (ciradvitIyA) cirasthitikAH prabhUtakAlasthitikA bhavantIti / 7 // . TIkA--bhayasaMtrastA jIvAH dikSu vinaSTAH yAzIm avasthAmanubhavanti, tadarzayati-'jaliya' mityAdinA- 'jaliya' jvalitA-jAjvalyamAnaM 'iMmAlarAsi' aGgArarAzim-khadirAGgAra punam , 'sajoti' rAjyotiH jyotiSA tIvrajyAlayA saha vartate iti sajyotiH / 'tattovarma' sadummAm / tena sAsamupamA sAdRzya vidyate 'se-te' ve nAraka jIva luNaM thaNati-zaruNaM stanaMti' dIna zabda karate haiM 'araharAmarA-arahAsdazaH' unakA zabda prasTa hotA hai 'tatya-tatra' narakAvAsa meM 'cirahinIza-cirasthinikA' cirakAla taka naraka meM nivAsa karate haiM / 7 // ___ anvayArtha--jvAlAoM se yukta agAroM kI rAzi tathA agni se tapI huI bhUmi ke samAna narakabhUmi para calate hue ve nAraka jIva karuNarudana karate haiM / unakI rudanadhvani prakaTa meM sunAI detI hai| nAraka ghahAM cirakAla taka isI dazAmeM rahate haiM // 7 // TIkArya--ve nAraka jIva bhaya se trasta hokara aura nAnA dizAoM meM bhAga kara jailI avasthA kA anubhava karate haiM, use sUtrakAra dikha lAte haiM-khadira (khaira) ke jAjvalyamAna aMgAroM ke samAna tathA tIvra jvAlAoMvAlI agni ke samAna tapta vahAM kI bhUmi hotI hai, usI bhUmi kaluNaM thaNaMti-karuNaM stananti' hInatAmA zahonA 412 42 cha 'arahassarAarahaHsvarAH' prATa yatA zApAtamA 'tattha-tatra' te ma24pAsamA "ciraTritIyA-cirasthitikAH' aim samaya paryanta te na24pAsamA nivAsa 42 cha. // 7 // sUtrArtha--javAlAethI yukta aMgArAnA DhagalAM tathA agni vaDe tapelI bhUminA jevI narakabhUmi para cAlatAM nArake ArtanAda karuNa vilApa Adi kare che. temanA rudanane karuNa sUre tyAM spaSTa rUpe saMbhaLAyA kare che. nArakane dIrgha kALa sudhI tyAM ja rahevuM paDe che. 17 TIkArtha-bhayathI trAsI gayelA te nArake judI judI dizAomAM nAsabhAga karatAM karatAM kevI yAtanAone anubhava kare che, te sUtrakAra prakaTa kare che-kheranA prajavalita aMgArAo jevI tathA tIvra vALAovALI agninA jevI tapta tyAMnI bhUmi hoya che. e bhUmi para nArakane cAlavuM paDe Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / samayArthavodhinI TIkA pra. zru. 1. 5 u. 1. nArakIyavedanAnirUpaNam .. 345 yasyAH sA tA tAdRzIM 'bhUmi' bhUmi-pRthivIm 'aNukkamaMtA' anukrAmanta', gaccha. ntaste nArakA jIvAH, 'DajjhamANA'- tena jvalitAMgAreNa dandahyamAnAH 'kalluNaM' karuNa-dInaM karuNotpAdakaM nAdam 'thaNati' stananti-atIva dInograM zabdaM kurvanti, 'arahassarA' arada svarA:-mahAsvarAn prakaTayantaH 'tattha' tatra-tarimabharakAvAse 'ciradvitIyA' cirasthitikAH, viraM prabhUtaM kAlaM sthitizvasthAnaM yeSAM te cirasthitikAH bhavanti / utkRSTa vastrayastriMzatsAgazeSadhANi, jaghanyato dazavarSasahasrANi tiSThanti nArakA narake / yadyapi narake yAdRzAstApAH saMjAyante, teSA. matrasyatApopamA saMmabati / sarpapA''kAzavat tayormahAvaiSasyAt , tathApi iSuriba savitA dhAvatIsi (yathA kathaMcitra dRSTAnadarzana miti // 7 // para nAraka jIyoM ko calanA par3atA hai / jaba ve usa bhUmi para calate haiM to jalate haiM aura aruNAjanaka dInabara meM cillAte-rote haiN| unakI rone kI dhvani jora kI hotI hai / nAraka jIvoM kI sthiti arthAt Ayu dIrghakAlIna hotI hai / ve vahA~ adhika se adhika telila sAgaropama taka aura kama se kama dasa hajAra varSa taka rahate haiN| ... yadyapi naraka meM jaile santApa hote haiM unakI yahAM ke kisI bhI -santApa se tulanA nahIM kI jA sakatI, sarasoM aura AkAza ke pari. mANa kI taraha donoM meM mahAn antara hai phira bhI yahA~ jo dRSTAnta diye gae haiM ve sAmAnya mAtra haiN| jaise sUrya, pANa kI taraha bhAgatA hai, isa che. evI tapta bhUmi para cAlatI vakhate temanA paga dAjhI javAthI teo karuNAjanaka (dIna) svare citkAra ane AkaMda kare che. temanA rudanano avAja ghaNe U e hoya che. nArakenuM AyuSya ghaNuM je lAMbu hoya che. temanuM utkRSTa AyuSya 33 sAgaropamanuM ane jaganya AyuSya dasa hajAra varSanuM kahyuM che. game teTalI yAtanAo sahana karyA chatAM Ayusthitine kALa para karyA vinA teo tyAMthI chuTakAro meLavI zakatA nathI. narakamAM je yAtanAo sahana karavI paDe che, tenI sarakhAmaNI A pRthvI paranA koI paNa duHkha sAthe thaI zakatI nathI. te bannenA pramANa vacce sarasava ane AkAzanA pramANa jeTale mahAna taphAvata che, chatAM paNa ahI je datte ApavAmAM AvyAM che, te sAmAnya khyAla mATe ja ApyAM chejemake sUrya bANanI jema bhAge che-gati kare che, A daSTAntamAM sUryane bANanI upamAM ApavAmAM AvI che, paraMtu te banenI gatimAM ghaNo ja Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - * ghazatAGgasane mUlam-jai te suzA veyaraNIbhiduggA, pisio jahA bura iva tikkhsoyaa| tati te veyaraNibhiduggA usucaur3ayA stattinuhammamANAda! chAyA--yadi tyA zrutA caitaraNamAmidurgA nizito yathA zura iva tiikssnnsrotaaH| taranti te vaitaraNIbhiDImipuroditAH zakita hanpamAnAH // 8 // anvayArtha:--(pipio bura isa tiva vanoyA) nimitaH kSura iva tIkSNatAH (jai te) yadi te (abhiduggA) abhidurgA- duHNDotpAdikA (veyaraNI) kathana meM sUrya ko vANa kI upamAdI gaI hai tathApi donoM meM mahAna antara hai, lasI prakAra yahAM ke tApa aura naraka ke tApa meM bhI bhArI antara hai||7|| zabdArtha-Nisio khura ica nikkhasoyA-nizitaH kSura va tIkSNasrotA' tIkSNa ustare kI dhAra ke samAna teja dhAra vAlI 'jai te'-yadi svayA' jo tumane 'abhiduggA-abhidurgA ati durgama 'vegaraNI-vaitaraNI' vaitaraNI nadI ko 'suyA-zrutA' sunA hogA 'te-te' ke nAraka jIva 'abhiduggAM veyaraNi-abhidurgA vaitaraNIm' atidurgamavaitaraNI kI 'usucoiyA-iSunoditAH' ghANa se prerita kiye hue 'sattisu hammamANA-zaktisu hanyamAnAH tathA bhAlA se bhedakara calAye hue 'taraMtitaranti tairate haiM // 8 // anvayArtha-churA ke samAna tIkSNa dhAra vAlI vaitaraNI nadI tumane sunI hogii| yaha atyanta durgama hai aura kSAra, uSNa evaM rudhira jaise mATe taphAvata che, e ja pramANe A pRthvI paranA tApa (garamI) ane narakanA tApa vacce ghaNuM ja meTe taphAvata che. zahA- "Nisio khura iva nikhasoyA-nizitaH kSura iva tIkSNAsrotAH' tI bharatAnA dhAra sa2pI te dhAravANI 'jai ve-yadi tvayA' le tame 'abhiduggA-abhidurgA' satyata hubha veyaraNI-vaitaraNI' vaitaraNI nAmanA nahIna 'suyA-zrutA' saieNI ze- 'te-te' te nA28 / 'abhidugagAM veyaraNiabhidurgA' vaitaraNIm' matyAta hubha dI vaitaraNI nahI . 'usucAiyA, iSu noditA.' mAthI- preraNA 428 vA 'sattima, hammamANA-zakisu hanyamAnAH' mAthI nahIna yAvA mAvesA nA24 / 'taraMti-taranti' tare cha. // 8 // sUtrArtha--astrAnA jevI tIkSaNa dhAravALI vaitaraNI nadInuM nAma to tame sAMbhaLyuM haze. te nadI ghaNI ja durgama che. te kSAra, uSNu ane rudhira Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zrRM. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam .. 34 vaitariNI-kSAroSNarudhirAkArajalanadI (te suyA) tvayA zrutA (te) te nArakA jIvAH (usucoIyA) iSunoditA zareNa preritAH (saMttisu hampramANA) zaktisu inyapAlA:zaktibhihenyamAnAH ( abhiduggAM veyaraNi), abhidurgA vaitaraNI (taraMti), taranti nadyo patantIti // 8 // ___TIkA--mudharmaszamI jaMbusvAmina prati kathayati he jaMbUH bhagavatA tIrthakareNa pratipAditA yA vaitaraNI, tasyA nAma prAyo bhavadbhiH zrutameva / misino khura ica' nizitaH kSura ica-tIkSNo yA kSuradhAraH tadvat / tikkhoyA' tIkSNastrotA:tIkSNAni zarIravidArakAni srotAMsi yasyAH sA tIkSNasrotA: sparzamAtreNa zIravidAraka srotoyuktA 'jai te suyA' yadi tvayA zrutA 'bhidugA' abhidurgA-atizayena' duHkhena tattu yogyA 'veyaraNI' vaitaraNI-kSAroSNarudhirapUyajalavAhinInadI 'te' te nArakAH jIvAH atizayitatadhAgArasadRzI bhUmi vihAya pipAsAkuktiIH pipAsAmapanetum 'abhiduggAM vaiyariMgi' abhidurgA vaitariNIm-atimImAM tAM jala vAlI hai| nAraka jIvoM ko vANoM se prerita hokara tathA zaktiyoM.. (bhAlA vagairaha zastroM) se Ahata hokara usa durgama vaitaraNI nadI ko pAra karanA par3atA hai, usameM giranA par3atA hai // 8 // _____TIkArtha--sudharmA svAmI jambU svAmoM se kahate haiM-heM jambU ! tIrtha: kara bhagavAna ke dvArA pratipAdita vaitaraNI nadI kA nAma zAyada tumane, sunA hogA / jaise churA kI dhAra tIkhI hotI hai, usI prakAra usakI dhArA bhI tIkhI hai-usake srota sparza hote hI zarIra ko vidAraNa kara dene vAle haiN| vaha kSAra, uSNa, rudhira evaM pIca rUpa jala se yukta hai aura-atizaya durgm-hai| use pAra karanA bahuta kaThina hai| ve nAraka jIvaM aMtitapta aMgAra saMdeza bhUmi ko choDakara, pyAMsa le vyAkula hokara jevA jaMLathI yukta che, nAraka jIne bANa, trizuLa ane bhAlAM AdithI prerAIne durgama nadI pAra karavI paDe che to TIkAI -sudharyA svAmI ja bU svAmIne kahe che-he jabU! tIrthaka bhagavAna dvArA pratipAdita vaitaraNI nadInuM nAma te te kada ca sAbhaLyuM haze asaMtarAnI dhAra jevI tIkhI (tINa) heya che, evI ja vaitaraNInI dhArA tIkhI che tene pAra karavAno prayatna karanAra vyaktinA zarIranuM tenA tIkSaNa pravAha dvArA vidyAre karAya che. kAtaranI jema te nadIne pravAha zarIrane vetarI nAMje cha tathA tanu nAma vata' 5yu'che. tanahI kSAra, rudhira pAyapara mIDiyA ja yAjI cha bhane tane pAra 426inu bha' pI. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phekaTa sUtrakRtAGgasUtre . vaitariNIm 'usucoiyA' iSunoditA-bANena preritAH 'sattisu hammamANA' zaktibhizca hanyamAnAH santaH, tAmeva vaitaraNI 'taraMti' taranti, patantIti bhAvaH // 8 // mUlam-kIlehiM vijjhaMti asAhukammA nAvaM uvite liivipphnnaa| . annetu sUlAhiM tisUliyAhiM dIhAhiM vivNa ahe krNti|9| chAyA-kIleSu vidhyanti asAdhukarmANaH nAvamupetAH smRtivihiinnaaH| anye tu zUlaitrizUlaiIdhaiM viddhvA'dhaH kurvanti // 9 // anvayArtha:-(nAvaM urvite) nAvamupayAtA:-nAvArUDhAH (asAhukammA) asAdhu... karmANaH-paramAdhArmikAH tAn nArakAn (kIlehi vimaMti) kIleSu vidhyanti,use zAnta karane ke lie ula durgama aura bhayaMkara vaitaraNI nadI meM bANoM. se.prerita hokara tathA zakti nAmaka zo se Ahata hokara girate haiM // 8 // zabdArtha-'nAvaM uvite-bhAvamupetAH nAva - para baiThakara Ate hue 'asAhukammA-asAdhu karmANaH paramAdhArSika 'kIlehi vijjhati-kIleSu vidhyanti' kIloM se kaNTha meM vIMdhate haiN| vidhamAna ve nAraka 'saicippahaNA-smRtivigrahoNAH' - smRtirahita hokara . kiMkartavyamUDha ho jAte haiM tathA-'anne tu-anye tu' dUsare narakSapAla 'dIhAhi-dIrdhe:' dIrgha 'mUlAhi-zUlai' zUloM se evaM tiliyAhiM-trizUlaizca' trizUloM ke dvArA 'ciMdhUNa ahe karaMti-viddhvAdhA arcanti' nAraka jIvoM ko vedhakara nIce pheMka dete haiM // 1 // anvayArtha-jIkA para ArUDha hokara asAdhukarmI paramAdhArmika una nArakoM ke kaMTha ko kIlele vedhate haiN| vidhe gaye ve nAraka smRtija duSkara gaNAya che. paramAdhArmika denA tIrothI prerAelAM ane bhAlAthI ghavAelAMne vaitaraNuM nadI pAra karavI paDe che. 58 zahA---'nAvaM unite-nAvamupetAH' nApa marthAt DI 52 mesIna mAtA sevA nAvAne 'asAhukammA-asAdhukarmANa.' 52bhAdhAmi 'kIlehi vijjhati-koleSu vidhyanti' mAmA savIdhe ThevIMvAyehA zevAte nA24 'saivippahUNA-smRtivihINAH' smRti vinAnA 72 tavyabhUda tha naya cha. tathA 'anne tu-anye tu' mIna na245ia 'dIhAhi-dodhai: mevA 'sUlAhi-zUle:' zUtathI tamA 'tisUliyAhi-trizUlaizca' trizUsI dvArA vidhUNa ahe kareM'ti-viddhvA'dha. kurvanti' nA2 vidhIna nAya 33 hai ched| sUtrArtha-kaukAomAM besIne te asAdhukamAM paramadhArmika , de te nArakene pIche pakaDe che. teo nArakanA kaMThamAM khIlAo bheMkI de che. ' Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI. TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNameM vidhyamAnAste nArakAH, (saivippahUNA) smRtivipahINAH-apagatakartavyavivekA bhavaMti tathA (anne tu) anye tu narakapAlAH (dIhAhi) dIrdhe (sUlAdi) zUlaiH (timali yAhi) trizUlaizca (vidhuNa ahe karaMti) vivA'dhaH kurvanti pAtayanti bhUmau iti||9|| ____TIkA-'nA uvite' nAvamupetAH, nAvamArUDhAH, 'asAhukammA asAdhu: karmANaH paramAdhAmikAH 'kolehiM vijhati' kIleSu vidhyanti / vidhyamAnAste 'saivipahaNA' smRtivipahINAH vaitaraNIpravAhe gacchantaH pU metra smRtibhraSTAH / adhunA tu kIleSu viddhAH sAtizayaM smRti vibhraSTA bhavanti / 'anne tu' anye tuparamAdhAmikAH nArakapAlA 'dohAhi' dIrdheH AyataiH 'mUlAhiM' zUla: 'timraliyAhi' trizUlaiH 'viLUNa' viddhvA / nArakAn-'ahe karaMti' adhAkurvanti-vaitaraNyAM pAtahIna acena ho jAte haiM, unakA kartavya viveka naSTa ho jAtA hai| dUsare paramAdhArmika zuloM se aura trizUloM se vedhakara nIce girA dete haiM / / 9 / TIkArtha-naukA para ArUDha hue paramAdhArmika unheM gale meM kIloM se vedhate haiN| usa samaya ve smRtihIna ho jAte haiN| vaitaraNI ke pravAha meM jAne se prarva hI unakI-smRti samApta ho jAtI hai parantu kaMTha meM kIloM se vedhane para to ve aura bhI adhika smRtibhraSTa bana jAte haiN| dUsare nara kapAla unheM lamve lambe zUloM se aura trizUloM se vedhakara unheM nIce girA dete haiM arthAt vaitaraNI meM punaH paTaka dete haiN| __ koI koI narakapAla smRtibhraSTa una nArakoM ko trizUla Adi se bhedana karake vega ke sAtha bhUmi para girA dete haiM / vaitaraNI nadI ke A prakAre temane kaMTha vIMdhAI javAthI teo Rhina-aceta thaI jAya che-temanI kartavyabuddhi naSTa thaI jAya che. anya paramadhAmike te nArakone trizULa, bhAlA, tIra Adi vaDe vIMdhIne nIce pachADe che. palA TIkAI-vetaraNI nadImAM paDelAM nArake tenI tIkSaNa dhArA Adi vaDe eTalA badhA duHkhI thAya che ke tyAMthI bahAra nIkaLavAne mATe valakhAM mAre che. paramadhAmikenI naukAone joIne teo te naukAo para caDI javAne che tyAre paramAdhArmika temanA gaLAmAM khIlA bheMkI de che. tyAre teo smRtihIna thaI jAya che vaitaraNInA pravAhamAM paDatAM pahelAM ja temanI mRti naSTa thaI gaI hoya che. paratu jyAre temanA gaLAmAM khIlAo bheMkI devAmAM Ave che tyAre teo adhika smRtibhraSTa banI jAya che bIjA naraka. pAle lAMbA lAMbA bhAlAM, trizuLa Adi vaDe ghavAelA temane bALathI prerIne vaitaraNI nadInA pANImAM pharI pAchAM pachADI de che | kaI kaI narakapAla te smRtibhraSTa nArakene trizULa Adi vaDe vIdhIne ghaNuM ja vegathI jamIna para pachADe che. vitaraNuM nadInA pravAhamAM vahetA Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 sU 1 yanti / kecana narakapAlAH smRtivipranaSTAnaM trizUlAdinA AvidhyaM pRthivyAM vegena pAtayanti / nadIsroto'bhiruhyamAnAH tadvegenaiva tasmRtaH idAnI puna zUlAdibhirviddhAH pRthivyAM luThantaH vAM dazamadhigacchantIti ta evaM jAnanti kevaniveti // 9 // mUlam-kesiM ca baMdhintu gele silAo udgasi vaulati mahAlayasi / kailaMbuyA vAluya sumsure ya lolaMti paJcati atattha anne // 10 // chAyA - keSAM ca baddhvA gale zilAH udake vroDayanti mahAlaye / kalaMbukA vAlukAyAM murmure ca lolayanti pacanti ca tatra anye // 10 // wpr fry srota meM bahate bahate hI usake vega ke kAraNa ve smRti se rahita ho jAte haiM, ayaM jaba unheM trizUla Adi se bhedana kiyA gayA aura pRthvI para girA diyA gayA to unakI kyA dazA hotI hogI ? isa bAta ko yA to vahI jAne athavA kevalI jAne ||9|| zabdArtha kesi ca galeM - keSAM cit gale' kinhIM nAraka jIvoM ke gale meM 'silAo baMdhintu-zilAH baddhvA' zilAyeM bA~dhakara 'mahAlayaMsi udagaMsi-mahAlaye udakeM' agAdha jala meM 'bolaMti- broDayanti' huMvAte haiM. tathA 'tattha anne - tatrA'sye' dUsare paramAdhArmika vahA~ se unako khIMcakara 'kalaMbuyAvAlumummare ya lolaMti - kalaMkIvAlukAyAM sumsure ca lolayanti' atyaMta tapI huI cAlu aura murmurAgni meM idhara udhara phirAteM hai aura 'pacati pacanti' pakAte haiM |10|| - vahetA ja tenA vegane kAraNe teo smRtirahita thaI gayA hoya che. te trizULa Adi bheAMkI daine nIce pachADavAmAM AvelA te nArakInI kevI dazA thatI kruze, e vAta te te nAraNe ja jANunA haze athavA kevaLI bhagavAne laghutA ithe. // // zabdArtha-'desi ca gale - keSAMcit gale' TevA nAra5 te gAMbhAM 'silAo dhittu - zilAH baduvA' zikSAo gAMdhIne 'mahAlayaMsi udasi - 'mahAlaye usake' agAva pAlImA 'bolaMti - broDayanti' DumAu che tathA 'tattha anne - tatrAnye' gIta paramadhArmi hai| temane tyAMthI yethIne 'kalaMbu prAvAluyasummure ya TholaMti-kalaMbu kAvAlukAyAM murmure ca lolayanti' atyaMta tathaisI iMtIbhAM temaja mumu rAgnimAM arthAt dhumADA vinAnA agAgnimAM Amatema pherave ..242 75fa-7afa' i. 1129011 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "samayAdodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam .. - 351 , anvayArthaH--(kesiM ca gale) keSAMcit gale kaNThe (silAo baMdhittu) zilA prastarakhaNDAn vaddhvA (mahAlayasi udagaMsi) mahAlaye udake'tigaMbhIrajale (volaMti) broDayanti nimajayanti tathA (tatya anne) tatrAnye narakapAlAH tataH samA. kRSya (kalaMbu yAvAluyamummure ya lolaMti) kalabuvAlukAyAM mumure ca lolayanti-ati taptavAlukAyAM camajhAniva bharjayanti tathA (paccaMti) pacanti-mAMsapezIvat // 10 // TImA--'kesiM ca' keSAM ca nArakINAm 'gale' gale-kaNThe 'silAmo' / zilAH mahAbhArayuktAH 'vadhittu' baddhvA 'mahAlayaMsi' mahAlaye agAdhe / 'udgati' uda ke-vaitariNIjale 'bolaMci' broDa yanti majjayanti / tathA-'tastha' tatra 'anne' anye puruSAH prmaapaarmikaaH| 'kalaMbu ke tyAdi / 'kalaMgavAlyamumhare 2 kalaMbu. kAvAlukamumure ca-atisaMvatavAlukAyAM yathA caNakAni lolayanti koTayanti tathA paccaMti' pacyante mAMzapezIrat arjayanti, paramAdhArmika svastra karmaNA kecana jale pAtyante, kecana bhrASTe bhanitA bhavanti, apare puna: 'pAciMtA bhava. ntIti bhAvArthaH / 10 // anvayArtha--kinhIM-kinhI nArakoM ke gale meM zilAe~ bA~dhakara atyanta gahare jala meM DuyA dete haiN| dUsare narakapAla usameM se khIMcakara kadaMbayAlukA meM canoM kI taraha bhUnate haiM tathA mAMzapezI ke samAna pakAte haiM // 10 // . ____TIkArtha--koI koI narakapAla kinhIM kinhIM nArakoM ke gale meM bhArI bojha se yukta zilAeM bAMdhakara vaitaraNI ke agAdha jala meM DayA dete haiN| dUsare narakapAla kalaMyukAyAlukA-tapI hui reta me canoM kI taraha bhUnate haiM aura mAMzapezI ke samAna pakAte haiM / Azaya yaha hai ki sUtrArtha-kaI kaI nArakanA gaLAmAM zilAo bAMdhIne temane atyaMta - UMDA pANImAM DubAvI devAmAM Ave che. anya narakapAle temane pANImAMthI bahAra kheMcI kADhIne caNA ane pauMvAnI jema Aga para zeke che tathA temanA zarIrane mAMsanI jema devatA para pakAve che. zALA TIkAI-kaI kaI paramAdhArmika de nArakenA gaLAmAM bhAre zilAo bAMdhIne temane vaitaraNI nadInA agAdha pANImAM DubAvI de che. tyAre bIjA paramAdhArmike temane devatA para caNA, pauMvAnI jema zake che, ane kaI kaI paramadhAmike mAMsapezIonI jema temane agni para pakAve che. A kathanane bhAvArtha e che ke paramadhArmika de nArakene, temanA Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre mUlam-asUriyaM nAma sahAmitAvaM aMdhaM tamaM duppata mahataM / uDUM aheaMtiriyaM dilAsu salAhio jatthagaNI jhiyaaii|11|| chAyA-amUrya nAma mahAbhinAya mandhantamo durupataraM mahAntam / ___ardhvamastiryag dizA spAdito yatrAniH dhmAyate / / 1 / / anvayArthaH-(amUriyaM nAma) amUrya nAma-yatra syoM nAsti (mahAbhinA) mahAbhitApa-mahAtApayuktaM (aM tamaM duppata mahata) adhaM tamo duSpataraM mahAntam paramAtAnika deva nArakoM ke karmoM ke anuttAra hI kisI ko jala meM girAte haiM, kisI ko bhADa meM bhUnate haiM aura kisI ko Aga meM pakAte haiM / / 10 / / zabdArtha- 'abhUriyaM bAla-asrya nAma' jima meM sUrya nahIM hai mahAbhitAvaM-mahAlitApaM aura jo mahAt tApa se yukta hai 'aMdhaM tamaM duppataraM mahaMta-andhaM tamo duSpataraM mahAnta' tathA jo bhayaMkara aMdhakAra se yukta evaM duHkha se pAra karane yogya aura mahAna hai 'jattha-yatra' jahA~ jisa narakAvAsa meM 'uDDU-Urdhvam' para 'ahe-adha' nIce tiriyaMtiryak tathA tirachI 'disAsu-dizAslu' dizAoM meM samAhiyA-samAhitaH samyak prakAra se vyavasthApita agaNI-agni:' agni 'jiyAIdhmAyate' jalatI rahatI hai // 11 // ___ anvayArtha--jahAM sUrya nahIM hai, jo ghora saMtApa se yukta hai, andha. kAramaya hai, dustara hai aura mahAna hai tathA jahAM Upara, nIce aura tirNa kama anusAra ja zikSA kare che. te zikSA rUpe keIne pANImAM DubAvavAmAM Ave che, te keIne bhaThThImAM caNAnI jema zevAmAM Ave che, to koIne Aga para mAMsanI jema pakAvavAmAM Ave che jenA zAya-'masUriya' nAma-asUrya nama' mA sUrya na jAya tabha04 2 'mahAbhitAva-mahAbhinApam' mahAn ta hAya cha, tathA 'aMdhaM tamaM duppataraM mahaMta-aMdha tamo duSprataraM mahAntam' tayAre maya 42 mevA madhArAthA yuta temana madhI pAra pAbhavA yogya bhane mahAn che, ''jattha -yatra're 24pAsamA 'uDUDhaM-Urdhvam' 152 'ahe-adha' nIye 'tiriya-tiryaka' tathA tirachI dilAsu-vizAsu' hizAsamA 'samAhiyA- samAhitaH' sArI zate 25 vAbhA mAvasa 'agaNI-agniH' mani 'jhiyAI -mAyate' mAtI 2 cha // 11 // sUvArtha-jyAM sUryanAM darzana paNa thatA nathI. je ghara saMtApathI yukta che, je aMdhakAramaya che, je dustara ane mahAna che, tathA jenI upara, nIce Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra zra, a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 353 (jattha) yatra narakAvAse (ur3a) kace (ahe) adhaH (tiriyaM) tiryak (disAsu) dizAsu (samAhio) samAhitaH-samyag vyavasthApitaH (agaNI) amiH (jhiyAI) dhmAyate, etAdRze narake nArakA vrajantIti // 11 // TIkA-'amUriyaM nAma' amUrya nAma, na vidyate sUryo yasmin saH - asyoM narako niviDAndhakArayuktaH / kumimakAkRtiriti niSkarSaH / yadyapi sarva eva narakAH sUryaprakAzavirahitA eva bhavanti tathApi 'mahAbhitA' mahAbhitApaM-mahatA tApena yutam , sUryAbhAvepi kSetrasvabhAvAt 'aMdhaM tamaM andhatamasamatizayAndhakArayukta 'duppataraM mahaMta' duSpataraM mahAntam duHkhena tattuM yogyam , tathA ervabhUtaM narakaM krUra karmANaH svapApodayAd gacchati / 'jattha- yatra' 'uDUM aheaM tiriyaM disAmu Urva madhastiryadizAsu-upari nIcaiH tiryagiti tisRSu dikSu 'samAhio' samAhitaH samyaga vyavasthApitaH 'gaNI' agniH 'jhiyAI' dhmAyate ardhAdhastiyakSa dikSu yatra jAjvalyamAno jvalitAgniH prajvalati tatra pApijanAH vajantIti bhAvaH // 11 // dizAoM meM agni prajvalita rahatI hai, aise naraka meM pApI pANI utpanna hote haiM // 11 // TIkArtha--jahAM sUrya kA abhAva hai aisA asUrya nAmaka eka naraka hai jo kuMbhikA kI AkRti kA hai / yadyapi sabhI naraka sUrya ke prakAza se rahita hI hai tathApi ve ghora tApa se yukta haiM kyoM ki sUrya ke abhAva meM bhI tApa honA usa kSetra kA svabhAva hai / vaha naraka nivir3a (bhayaMkara) andhakAra se yukta hai, dustara hai aura mahAt hai / vahAM Upara, nIce tathA tiryaka dizAoM meM samyaka prakAra se vyavasthApita agni jalatI rahatI hai| aise naraka meM pApIjana paDate haiM // 11 // ane tirakasa dizAomAM agni prajavalita rahe che, evI narakamAM pApI je utpanna thAya che. 11 TIkAI-asUrya nAmanA eka narakane AkAra kuMbhikA jevo che. temAM sUryane abhAva che. je ke badhA narake sUryanA prakAzathI rahita che, chatAM paNa te narako ghera tApathI yukta che, kAraNa ke sUryanA abhAvamAM paNa te kSetramAM tApane sadUbhAva rahe che. te kSetrano evo svabhAva (lakSaNa) ja che. te naraka ghera aMdhakArathI yukta che. vaLI te dastara ane mahAna che. temAM UMce, nIce ane tiryam dizAomAM vyavasthita- (gehavAyelo) agni satata baLato ja rahe che. pApI leke evA narakamAM utpanna thAya che. 11 su0 45 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUtrakRtAgasUtra mUkam-jalI guhAe jalaNe tiuTTe avijANo DaDajhAi lutppnno| sayA ya kalaNaM puNaM dhammaThANaM mADhovaNIyaM atidukkhdhmm|12| chAyA-yasmin guhAyAM jvalane'tivRtto'vijAnan dakhate luptaprajJaH / sadA ca karuNaM punadharmasthAna gADhopanItamatiduHkhadharmam // 12 // anvayArthaH-(jasi) yasmin (guhAe) guhAyAM-guphAkAre (jalaNe) jvalane vahau(atiudde) ativRttaH-atigataH svakRtaduSkRtam (avijANao) avijAnan (luttapaNNo) luptaprajJA-apagatAvadhiviveko nArakaH (Dajya) dahyate (sayA ya) sadA sarva __ zabdArtha-'si-yasmin' jila naraka meM 'guhAe-guhAyAm' guphA ke AkAra ke samAna 'jalaNe-jvalane' agni meM 'atiudde-ativRttaH saMtA. pita vaha svakRta duSkRtya ko 'acijANao-avijAnan' na jAnatA huA 'luttapaNNo-luptaprajJA' saMjJArahita hokara 'DajjJA-dahyate' jalatA rahatA hai aura 'sayA ya-sadA ca' sarvakAla 'kaluNa-karuNam' dIna 'puNadhammaThANaMpunargharmasthAnam' tathA saMpUrNa tApa kA sthAna 'gADhovaNIyaM-gADhopanItam' jo pApIjIva ko balAtkAra se prApta hotA hai 'atidukkhadhamma-atiduHkhadharmam' evaM atyanta duHkha denA hI jisakA svabhAva hai aise sthAna meM nArakajIva jAte haiM // 12 // anvayArtha--naraka meM gayA huA koI koI nAraka guphA arthAt uSTikA ke AkAra vAle naraka meM DAla diyA jAtA hai| vahAM agni meM par3akara vaha apane pApa ko na jAnatA huA evaM naSTaprajJa hokara jalatA zahA-'jasi-yasmin' 2 na24mA 'guhAe-guhAyAm' zuzanA mA2 2vA 'jalaNe-jvalane' nibhA 'atiuTTe-ativRttaH' satA5 pAmelA te pAte 42 // tyAne 'avijANa o-pravijAnan' tayA vinA bhane 'luttapaNNe-luptaprajJaH' zAvinAnI ne 'Dajjhai-dahyate' maNate 29 che. 'sayA ya-sadA ca' saba 'kaluNa-karuNam' hInatAna: 'puNaghammaTThANaM-punarghamasthAnam' tathA sa zata tAparnu sthAna 'gADhovaNIyaM-gADhopanItam' 2 nA24 2 mAthI prApta yAya che, tebhara 'atidukkhadhamma-atiduHkhadharmam' satyata:5 5mA mera jene ravabhAva che evA sthAnamAM nAraka jI jAya che. 12aa sUtrArtha-narakamAM gayelAM kaI kaI nArakane guphA-eTale ke uSTrikAnA AkAranA narakamAM haDaselI devAmAM Ave che. tyAM te agnimAM paDo paDayo dAruNa pIDAne anubhava karyA kare che. tene e vAtanuM bhAna paNa hotuM nathI Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. aM. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 355 kAle ca (kaluNaM) karuNaM-dInaM (puNa ghamaThANaM) punardharmasthAnaM tApasthAnam (mADho. vaNIya) gADhopanItaM gADhamatyarthamupanIta haukitam (atidukkhadhamma) atiduHkhadharmam atiduHkharUpo dharmaH svabhAvo yasmin tAzaM sthAnaM nArakA vajantIti // 12 // ___TIkA-jaMsi' yasminnarake 'guhAe' guhAyAm , uSTrikAkArAyAm , 'jalane' jvalane-pradIptAgnau 'atiuTTe' ativRttaH valAt saMtApyamAnaH, saMjJAvirahitatvAta svakIyaM duSkarma 'avinANao' avijAnan , tathA 'luttapaNo'luptaprajJaH apagatAvadhivivekaH 'DajjhaI dahyate-daMdahyate 'sayA ya' sadA ca yat 'kaluNaM' karuNam , karuNAjanakaM 'dhammaThANaM' dharmasthAna-uSNatAtitaptaM sthAnam / 'gADhovaNIyaM' gADhopanItam , gADhamatizayena prANAtipAtAdighorakarmaNA upanItaM prAptam , duSkRtakarmakAriNAM yatsthAnam / 'atidukkhadhamma' atiduHkhadharmam , atizayena duHkhasvarUpo dharmaH svabhAvo yasmin etAdRzaM narakasthAnam atikrUrakarmakAriNaste gcchnti| hai| naraka kI bhUmi kAruNika hai, tApa kA sthAna haiM aura atyanta hI duHkhaprada hai / nAraka jIva aise sthAna ko prApta hote haiM // 12 // TIkArtha--naraka meM gayA nArakajIva uSTrikA ke AkAra kI guphA meM, pradIpta Aga meM, jabardastI jalAyA jAtA hai / saMjJAhIna ho jAne ke kAraNa vaha apane pApakarma ko nahIM jaantaa| usakA avadhiviveka bhI lupta ho jAtA hai| aisI sthiti meM vaha jalatA hai / narakasthAna sadaiva duHkha kA sthAna hai, atIva uSNatA se tasa banA rahatA hai aura prANAtipAta Adi ghora duSkRtya se prApta hotA hai| vaha atizaya duHkharUpa ke pite kayA pApanuM phaLa bhogavI rahyo che. tenI prajJA lagabhaga naSTa thaI cukI hoya che. narakanI bhUmi kAruNika che, tApanuM sthAna che ane apAra dukhaprada che. pApI cha-narakagatine cagya che-evA narakamAM utpanna thAya che pAvara TIkArthanarakamAM utpanna thayelA nAraka jIvane uSTrikAnA AkAranI guphAmAM, pradIpta AgamAM baLajabarIthI bALavAmAM Ave che. saMjJAhIna thaI javAne kAraNe te pitAnA pApakarmane jANatA nathI. tene avadhiviveka paNa lupta thaI jAya che A prakAranI sthitimAM te agnijanita dAhano anubhava karyA kare che. A rIte narakasthAna sadA duHkhanuM ja sthAna che. te rasthAna apAra uSNatAthI saMtapta ja rahetuM hoya che, prANAtipAta Adi ghera duSkRtya karanArA cha ja tyAM utpanna thAya che. te sthAnamAM utpanna thanArA eka kSaNa 5 mamAyA bhuti bhI zata nathI. 4 55 cha -'acchiNimIlaNa metta' Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 tatra na kSaNiko'pi kAlo duHkhAt vizrAmasya / uktaM ca'acchiNimINa patthi suhaM dukkhameva paDivaddhaM / Niraye NeraiyANaM ahoNisaM pacamANANaM // 1 // ' chAyA - akSinimIlanamAtraM nAsti sukhaM duHkhametra prativaddham / niraye nairayikANAmaharniza pacyamAnAnAm // 1 // 12 // mUlam - cattAri agaNIo samArabhittA sutrakRtAgasUtre jahiM kUrakammA'bhiMtarviti baoNlaM / te tattha cite'tiMSyamANA macchIva jIva tuvajoDapattA // 13 // chAyA - caturo'gnIn samArabhya yasmin krUrakarmANo'bhitApayanti vAlam / te tatra tiSThantyabhitapyamAnA matsyA iva jIvanta upajyotiH prAptAH // 13 // sthAna hai aura krUra karma karane vAle vahA~ utpanna hote haiN| vahA~ eka kSaNa bhI duHkha se vizrAma nahIM miltaa| kahA bhI hai- 'acchiNi molaNamettaM' ityAdi / rAtadina pacane vAle pIDA kA bhoga karane vAle nArakiyoM ko naraka meM pala bhara bhI sukha prApta nahIM hotaa| ve nirantara duHkha hI duHkha bhogate rahate haiM // 12 // zabdArtha- 'jahi yatra' jisa naraka bhUmi meM 'krUrakammA - krUrakarmANaH krUra karma karanevAle paramAdhArmika 'battAri agaNIo samArabhattA - caturaH agnIn samArabhya' cAroM dizAoM meM cAra agniyAM prajvalita karake 'bAla - bAlam' ajJAnI nArakI jIva ko 'abhitavidhi-abhitApayanti' tapAte haiM 'te-te' ve nArakI jIva 'jIraM tuvajo ipattA - jIvanta upajyotiH rAtadina jemane agni para pakAvavAmAM Ave che evA nAraka jIvAne satata pIDAne ja anubhava karave paDe che. temane kSaNanuM sukha paNa maLatuM nathI. te te tyAM nirantara duHkhanA ja anubhava karyAM kare che.' 5125 zabdArtha -'jahiM-yatra' ? nAraulUbhibhAM 'kUrakammA - krUrakarmANaH' 2 zubha uravAvANA parabhAdhArmiSThA 'cattAri agaNIo samArabhittA - caturaH- agnIn samArabhya yAre dizAo mAM yAra agnizo agara varIne 'ghAlaM' - bAlam' yAjJAnI nArI chatrane 'abhitaviti - abhitApayanti' tathAve che. 'te-ve' mevA nArI ch| 'jIvaMtubajoipattA - jIvanta upajyotiH prAptAH' agninI sabhIya nyAresa Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarthavodhinI TIkA pra. thu. a. 5 u. 1 nArakIyavedanA nirUpaNam 357 anvayArthaH - ( jahiM ) yatra narake (kUrakaramA) krUrakarmANaH paramadhArmikAH (cattAri agaNIo samArabhittA) catasRpu dizAsu caturo'gnIn samArabhya prajvAlya (bAla) bAlamajJAninArakajIvam (abhitaviti) abhitAparyaMta - jvAlayanti (te) te nArakAH ( jIvaMtuvajoipattA macchA va ) jIvanta upajyotiH agnisamIpaM prAptAH matsyA iva (abhitappamANA) abhitapyamAnAH tApaM sahamAnAH (tattha cidvaMta) tatraiva tiSThantIti // 13 // TIkA- 'jahiM' yasmin narakAvAse 'krUrakammA' krUrakarmANaH paramadhArmikAH 'cattAri ' catasRpu dizAsu- pUrvapazcimottaradakSiNarUpAsu caturaH 'agaNIo' agnIna 'samArabhittA' samArabhya - prajvAlaya 'vAla' vAle duSkRtakAriNam = mahAraMbha mahAparigrahAdikAriNaM paJcendriyaghAtakaM mAMsabhakSakaM ca ' amitaviti' abhitApayantiprAptAH' agni ke pAsa prApta jItI huI machalI ke samAna 'abhitappamANA - abhitapyamAnAH' tApa se tapsa hote hue 'tattha cir3aMta - tatra tiSThanti' vahAM usI naraka sthAna meM rahate haiM // 13 // anvayArtha - naraka maiM krUra karmA paramadhArmika cAroM dizAoM meM cAra agniyA~ jalAkara usa vAla jIva (nAraka) ko jalAte haiM / agni ke samparka se ve jIvita rahate hue usI prakAra usa tApa ko sahana karate rahate haiM jaise jIvita machalI // 13 // TIkArtha -- jisa narakAvAsa meM krUrakarma karane vAle paramadhArmika devatA pUrva pazcima uttara aura dakSiNa rUpa coroM dizAoM meM cAra agniyaoN jalAte haiM aura usa mahAraMbha mahAparigraha paMcendriya ghAta mIsa bhakSaNa Adi mahAduSkRta karane vAle ajJAnI nAraka ko tapAte haiM / ve zaktI bhAchInI prema ' abhitapyamANA - abhitapyamAnA' tAyathI tapatA thakA 'tattha cidvaita -tatra tiSThanti' tyAM me4 narasthAnamA rahe che. // 1 // sutrA-narakamAM krUra paramAdhArmika deve cAre dizAomAM cAra agnie pragaTAvIne temAM te khAlavene (ajJAna jIvAne-nArakeAne) khALe che, agnimAM maLavA chatAM tee mRtyu pAmatA nathI, paNa jIvita rahIne jIvatI mAchalInI jema taraphaDatAM taraphaDanAM te tApane sahana kare che. 13 TIkA"--te nakAvAsamAM krUra karyAM karanArA paramAdhArmika devatAe pUrva, pazcima, uttara ane dakSiNu rUpa cAre dizAomAM cAra agnie prajavalita kare che, ane bahAra bha, mahAparigraha, paMcendriyaghAta,mAMsabhakSaNa Adi mahAduSkRtya karanArA ajJAnI nArakAne temAM khALe che, te nArake sAM Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 sUcakatAmasUtra pIDayanti te paramAdhArmikAH dazavidhakSetravedanAbhiH 'tattha tatra-narakAvAse paramAdhArmikaH 'abhitappamANA' abhi sarvataH tapyamAnAH 'jIvaMtuvajoipattA' jIvanta eva upayotiH agnisamIpaM prAptAH 'macchA va matsyA iva 'ciTuMta' tatraiva tiSThanti / yathA-jIvanta eva matsyAH , agnisamIpaM prAptAH, tAdRzatApena saMtapyamAnAH paravazatvAt nA'nyatra gacchanti kintu tatraiva tiSThanti, tathA ime jIvA api narakAvAsaM prAptAH, tatra tatratyaparamAdhArmikaH vahinA tAtapyamAnA api tatraiva paramaduHkhena luThanti / na tatsthAna hitvA'nyatropagantuM zakyante, iti // 13 // mUlam-saMtacchaNaM nAma mahAhitAvaM te nArayA jattha asaahkmmaa| hatthehi pAehi ya baMdhiUNaM phailagaM va tacchaMti kuhaaddhtthaa||14|| chAyA-saMtakSaNaM nAma mahAbhitApa tAn nArakAn yatra asAdhukarmANaH / hastaizca pAdaizca baddhvA phalakamiva takSNuvanti kuThArahastAH // 14 // nAraka vahAM dasa prakAra kI kSetravedanA se burI taraha saMtapta hote rahate haiN| ve jIvita rahate hue agni ke samIpa machaliyoM kI bhAMti saMtApa kA anubhava karate hue vahIM sthita rahate haiN| jaise jItI huI machaliyAM agni kA sAnnidhya pAkara dussaha tApa se tapta hotI huI bhI parAdhIna hone se anyatra nahIM jAtI-vahIM rahatI haiM, usI prakAra ye jIva narakAvAsa ko prApta hokara, paramAdhArmiko dvArA tapAye jAte hue bhI ghora duHkhapUrvaka vahIM taDaphaDate rahate haiN| ve usa sthAna ko tyAgakara anyatra nahIM jA sakate // 13 // dasa prakAranI kSetravedanAne kharAbamAM kharAba rIte anubhava karyA kare che. teo jIvita rahevA chatAM paNa agninI samIpamAM rahelI jIvatI mAchalInI jema tyAM ja rahIne te saMtApane anubhava karyA kare che. jevI rIte parAdhIna dazAmAM rahelI mAchalIo agninI samIpamAM rahIne dasaha tApane anubhava karavA chatAM paNa tyAMthI dUra jaI zakatI nathImAchalIne jyAre jIvatI pakAvavAmAM Ave che, tyAre te parAdhIna hovAne kAraNe agnithI dUra nAsI zakatI nathI. e ja pramANe paramadhAmika de dvArA AgamAM bALavAmAM AvavA chatAM paNa te nArake tyAMthI bhAgI zakatA nathI. temane parAdhInatAne kAraNe dAruNa duHkha sahana karavuM ja paDe che. 13 - Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 359 anvayArthaH-(mahAhitAvaM) mahAbhitApaM (sataMcchaNaM nAma) saMtakSaNaM nAma narako vidyate (jattha) yatra yasmin narake (asAhukammA) asAdhukarmANaH' (kuhADahatthA) kuThArahastAH kuThAraM haste kRtvA (te nArayA) tAn nArakAn (hatthehiM pAehiM ya baMdhiUNaM) hastaH pAdaizca baddhvA (phalagaMva) phalakaM kASThamiva (tacchaMti) takSNuvanti-kartayantIti // 14 // TIkA-'mahAhitAvaM' mahAbhitApam , mahAdukhotpAdakaM 'saMtacchaNaM nAma' saMtakSaNaM nAma narakasthAnaM saMbhAvyate / 'jattha' yatra narake 'asAhukammA' asAdhukarmANo niranukampAH paramAdhAmikAH 'kuhADahatthA' kuThArahastAH santaH te nArayA zabdArtha--'mahAhitA-mahAbhitApam' mahAn saMtApa dene vAlA 'saMtacchaNaM nAma-saMtakSaNaM nAma' saMtakSaNa nAmaka naraka hai 'jattha-yatra' jisa naraka meM 'asAhukammA-asAdhukarmANaH' pApakarma karane vAlA 'kuhADahatyA-kuThArahastAH' hAtha meM kuhADA liye hue 'te nArayA-tAn nArakAn' una nArakoM ko 'hatthehiM pAehi ya baMdhiUNaM-hastaiH pAdaizca baddhyA ' nArakI jIvoM ke hAtha aura paira bAMdhakara 'phalagaM va-phalakamiva' kASTha kI taraha tacchaMti-takSNuvanti' kATate haiM // 14 // anvayArtha atyanta saMtApa dene vAlA saMtakSaNa nAmaka naraka hai| usameM paramAdhArmika hAtha meM kuThAra lekara nArakoM ke hAtha aura paira bAMdhakara unheM kASTha kI taraha kATate haiM // 14 // TIkArtha--vahAM saMtakSaNa nAmaka naraka hai jo mahAn duHkhajanaka hai| usa naraka meM asAdhukarmA paramAdhArmika dayAhIna hokara nArakoM ke hAtha Avat:--'mahAhitAva-mahAbhitApam' mahAna saMtA5 hevAvANA 'saMtacchaNaM nAma-nakSaNaM nAma' takSaya nAmanu na24 che. 'jattha-yatra'2 na24mA 'asAhakammA-asAdhukarmANa.' 554 42vAvANA 'kuhADahatthA-kuThArahastAH' DAyamAM hI te nArayA-tAn nArakAn' te nA23ne 'hatthehiM pAehiM ya baMdhiUNaMistaiH pAdai ca bavA' nA2 7vAnA 75 bhane 5 mAMdhAra 'phalagavaphala kamiva' alnI ma 'tacchaMti-takSNuvanti' ye che. // 14 // sUtrArtha-saMtakSaNa nAmanuM eka atizaya dukhaprada narakasthAna che. te narakamAM utpanna thayelA nArakonA hAthapaga bAMdhIne, paramAdhAmike temane kuhADI vaDe kASThanI jema kApe che. 14 TIkAI-have sUtrakAra saMtakSaNa nAmanA naraka sthAnanI vAta kare che. te saMtakSaNa narakamAM je nArake utpanna thAya che, temane aMgachedananI pIDA Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 - -sUtrakRtAsUtre tAn nArakajIvAn hatthehiM pAehi va baMdhiNaM hastaizca pAdaizca bandhayitvA 'phalaga va' phalakabhiva, kASThapaTTakhaNDamina 'tacchaMti' takSNuvanti chindanti-cholaMtIti bhASAyAmityarthaH // 14 // mUlam--hire puNoJcalamusliraMge bhinnuttaraMge privttptaa| payaMtiNa gairaie phurale sajIvasacchA ayokbhe||15|| chAyA-rudhire punarvaca samucchrinAMgAn vinottamAMgAn parivartayantaH / pavanti khalu nairayikAn sphurala sjiivmtsyaanishaa'ykvlyaamaa|15|| anvayArtha:-(pugo) punaH (ruhire) nArakijIvaruna rudhire pacanti / (baccasamusmiaMge' varcaHsamucchrinAMgAna-malapUritazarIrAn (bhinnuttamaMge) milottamAMgAn paira bAMdha dete haiM aura hAtha meM kuThAra lekara kATha kI taraha unheM kATate haiM yA chIlate haiM // 14 // zabdArtha---'puNo-punaH' tadantara larakSapAla 'sahire-rudhire' nAraka jIva ke rUdhira meM 'baccasamusliaMge-barcasamucchitAMgAn' bala ke dhArA jinakA zarIra phUla gayA hai tathA bhinnuttamaMge-bhinmottamAMgAt / jinakA mastaka gita kara dizaza hai 'phurate-phuranta:' pIr3A ke mAre jo idhara udhara chaTapaTA rahe haiM 'Ne.ie-nArakAn' aile nAraki jIvoM ko 'parivasayaMtA-paricarsa yantaH nIce Upara ulaTa palaTa karate hue 'lajIghamaccheva-lajIvamatsyAnika' jIcita machalI ke jaile 'ayogavalleayAkavalyA' loha kI kar3hAhI meM 'payaMti-pacanti' pakAte haiM // 15 // anvayArtha.-punaH paramAdhArmika, nAraka jIvoM ko unhIke rudhira meM pakAte haiN| unakA zarIra mala se paripUrNa ho kara phUla jAtA hai, mastaka cUrA cUrA DipI paDe che. tyAM je kUra paramadhArmika deve hoya che, teo temane hAthapaga bAMdhIne kuhADI vaDe temanAM aMgenuM kASThanI jema chedana kare che. 14 zA-'puNo-juna' tahata2 na2357 'ruhire-rudhire' nA24 04 soDImA 'vaccasamussiaMge-varSa samucchinAMgAn' bhaNathI bhanu zarI2 yUsI Ayu che ta 'bhinnuttamaMge-bhinnottamAMgAn' bhanu bhAthu yUNita 4za dhasa cha 'phurate-sphurantaH' huna bhane pInA bhATere bhItahI t253|| 27 cha, 'Neraie-nArakAn' sevA nAvAne 'parivattayaMtAparivartayantaH' nAya 652 SaTa 58 42i 'sajIvamaccheva-sajIvamatsyAniva' tI bhAchavInI rebha 'ayokavalle-ayAkavalyA' somanI ' 'payaMti-pacanti' 54Ave che. // 15 // . . . . Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanA nirupaNam 361 - cUrNitaziraskAna (phuraMte) sphurataH - itastatazcalataH- (neraie), nairavikAn (parivattayaMtA) parivartayantaH (sajIvamacchetra ) sajIvamatsyAniva ( ayokavalle), aya:kavalyAM - lohADe (pati) pacantIti // 15 // TIkA - 'puNe' punaste paramAdhArmikAH 'ruhire' rudhire, nArakIya jIvAnAM zastraghAtena nirudhirAn 'vaccasamusiaMge' varcaHsamucchritAMgAn-varcaHmadhAnAnisamucchritAni aMtrANi aMgAni vA yeSAM tAn bhallAghAtena nissRtAMtrAn bhinnuttamaMge' bhinnottamAGgAn, bhinnAni prasphuTitAni uttamAMgAni zirAMsi yeSAM te tathAvidhAn daNDamahAreNa prasphuTitamastakAn 'phuraMte' sphurataH, itastatazcalataH 'Neraie 'nairayikAn' nArakijIvAn 'paricayaMtA' parivartayantaH itastato loThayantaH 'ayo kalceM' ayaHkavalyAm, lauhanirmita kaTAhe / 'saMjIvamacchetra' sajIvamatsyAniva 'payaMti' pacanti / lohakaTAhe kSiptvA itastataH tAn nArakajIvAn paribhrAmayan te paramadhArmikAH pacantIti // 15 // ra ho jAtA haiM, ve phaDaphaDate tarapharate rahate haiN| narakapAla unheM idhara udhara palaTate hue sajIva matsyoM kI taraha lohe kI kaDhAI meM pakAte haiM // 15 // TIkArtha - - paramadhArmika zastroM kA AghAta karake nAraka jIvoM ke zarIra meM se rudhira nikAlate haiN| unake aMga athavA AMte mala ke dvArA sUja jAtI haiM / DaNDoM ke prahAra se unake mastaka phUTa jAte haiM / ve phaDaphar3Ate rahate haiM / unako idhara udhara palaTate hue lohe kI kaDhAI meM sajIva mayoM kI bhAMti pakAte haiM / una nArakoM ko lohe kI kaDhAI meM DAlakara idhara udhara ulaTa palaTa kerake paramAdhArmika deva unhIM ke rudhira meM unheM pakAte haiM ||15|| sUtrAvaLI paramAdhAmi kA nAraka jIvAne potAnA rudhiramAM pakAve che. temanu zarIra maLathI pirapUNu thai phUlI jAya che ane mastakanA cUre cUrA thai jAya che. jevI rIte jIvatI mAchalIone le DhAnA tAvaDAmAM tAvethA vaDe Amatema pheravI pheravIne pakAvavAmAM Ave che, eja pramANe nArakeAne paNa pakAvavAmAM Ave che. tyAre te parAdhIna nArA taraphaDiyAM mAryA kare che. pA paramAdhArmi ka devatAo nArakeAnA zarIramAM zastrA bhAkI daine, temAMthI leAhI vahevarAve che. temanAM aMge ane AMtaraDAM mULa dvArA sUI jAya che. lAkaDIonA prahArathI temanAM mastaka phUTI jAya che. te nArako duHkha ane bhayathI sadA taraphaDatA rahe che. paramAdhAmikA temane sajIva mAchalI enI jema leADhAnA tAvaDAmAM . Amatema ulaTAvI sulaTAvIne temanA je leAhImAM pakAve che. 155aa TIkA su0 46 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . 262 .... sUtrakRtAGgasUtre - nanu yadA itthaM paramAdhArmikadvArA narakavAsinaH pIDAM prApnuvanti, yathAghRkSAt pAtanaM, chedanaM, bhedanaM, kaTAhe pAcanaM ca, tadA-tat zarIraM vihAyA'nyatragacchantastAdRzayAtanAbhyo vimuktA bhaviSyantIti kathaM punastepAmanukSaNaM tAdRzI pIDA syAdityAzaMkya samAdhatte / na hi tAzayAtanAbhyaH zirasa chede'pi pAM muktibhavati / api tu vAraM vAraM tAmevA'nubhavantItyata A6-- mUlam-no ceva te tattha masIbhavaMti, Na jiMjatI tibbhiveynnaae| . tamANubhAgaM aNuvedayaMtA dukhaMti dukkhI iha dukkddennN||16|| chAyA-no caiva te tatra mapIbhavanti no mriyante tiivaa'mivednyaa| _____tamanubhAgamanuvedayanto dukhyanti duHkhina iha duSkRtena // 16 // - jaba nAraka jIvoM ko paramAdhArmikoM dvArA isa prakAra kI pIDA pahuMcAI jAtI hai -vRkSa se girAyA jAtA hai, chedana bhedana kiyA jAtA hai, pakAyA jAtA hai, taba ve usa zarIra ko choDakara anyatra jAkara una yAtanAoM se chuTakArA pA lete hoMge, aisI sthiti meM unheM lagAtAra pIDA kaise ho sakatI hai ? isa zaMkA kA samAdhAna karate haiN| isa prakAra kI yAtanAoM se, yahAM taka ki mastaka chedana hone para bhI unakA bacAva nahIM hotA, kintu bAra bAra ve usI prakAra kI yAtanAe~ ogate hI rahate haiN| sUtrakAra yahI kahate haiM zabdArtha--te-te ve nAraka 'tattha-tatra' usa naraka meM 'no ceva masIbhavaMti-naiva maSIbhavanti' jalakara bhasma nahIM ho jAte haiM tathA paramAdhAmika devatAo dvArA A prakAranI pIDAo (vRkSa parathI nIce paTakavAnI, aMgenuM chedana karavAnI, agni para pakAvavAnI Adi) jyAre pahoMcADavAmAM AvatI haze, tyAre te nArake maraNa pAmIne te yAtanAomAMthI mukta thaI jatA haze ane anya gatimAM utpanna thaIne te yAtanAomAMthI chUTakAro meLavatA haze, A prakAranI paristhitimAM temane niraMtare pIDA anubhavavAnI vAta kevI rIte saMbhavI zake ? A prakAranI zaMkAnuM samAdhAna karatAM sUtrakAra kahe che ke A prakAranI yAtanAo sahana karavA chatAM paNa temanuM AyuSya samApta thatuM nathI. are ! temanuM mastaka chedavAmAM Ave, te paNa teo jIvatAM ja rahe che ane vAra vAra A prakAranI yAtanAo sahana karyA ja kare che. eja vAta sUtrakAra ve Ta che. // 15 // zahAya-te-te' te nA23 'tattha-tatra' te nAramA 'no ceva masi bhavaMvi-naiva mapIbhavanti' mamIna sabha 27 rai nathI tathA 'tivvabhiveyaNAe Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. . a. 5 u. 1 nArakIyavedanA nirUpaNam 363... anvayArthaH -- (te) te nArakAH (tattha ) tatra narake pacyamAnA api (no caitra) naiva (masIbhavaMti ) maSIbhavanti bhasmasAt netra bhavanti, tathA (tibhivepaNA) tIvrAbhivedanayA-- (namijjatI) na mriyante kintu (tamANubhAgaM aNuvedayaMtA) tamanubhAgaM karmaphalamanuvedayanto'nubhavantaH ( iha ) hAsmin loke (dukaDeNa) duSkRtena - prANAtipAtAdyaSTAdaza pApasthAnarUpeNa ( dukkhI ) duHkhino duHkhabhAjaH (dukkhati) durupanti pIDayante iti // 16 // - TIkA- 'tattha' tatra narake te nArakAH nArakajIvA evamanekavAraM vipacya mAnA api 'no naitra 'masIbhavati' maSIbhavanti - agnibhirna bhasmasAt bhavanti 'tivvabhiveghaNAe - tIvrAbhivedanayA' naraka kI tIvra pIDA se 'no mijjatIna triyante' marate nahIM haiM kintu 'tamANubhAgaM aNuvedayaMtA-tamanubhAgaM anuvedayantaH' naraka kI usa pIDA ko bhogate hue pApa ke kAraNa ve 'dukkhI - duHkhinaH' duHkhI hokara 'dukkhaMti - duHkhyanti pIr3A kA anubhava karate haiM // 16 // anvayArtha - nArakajIva naraka meM pacane para bhI bhasma nahIM hote haiM, na tIvra vedanA se marate haiM kintu apane karmaphala ko bhogate rahate haiM / ve prANAtipAta Adi aThAraha pApasthAnoM kA sevana karane se duHkha ke bhAgI hote haiM // 16 // TIkArtha - - becAre nAraka jIva naraka meM aneka bAra pakAye jAne para bhI Aga se bhasma nahIM hote / tIvra se tIvra vedanA ke kAraNa bhI marate titrAbhivedanayA' naraunI tIvra pIDAthI 'no mijjatI - na mriyante' bharatAM nathI. paraMtu 'tamANubhA aNuvedayaMtA - tamanubhAga anuvedayantaH' narasunI te pIDAme logavatAM pApanA zaraye te 'dukkhI - duHkhinaH' huHmI thahane- 'dukkhaMti - dukhyanti' pIDAnA anubhava kare che. 15 sUtrA--narakamAM gayelA nArakAne agni upara pakAvavAmAM Ave che, chatAM paNu tee bhasma thatA nathI, tIvra vedanAthI temanu maraNa thatuM nathI, parantu dIrghakALa sudhI te temanAM karmAnuM phaLa bhAgavyA kare che, prANAti pAta Adi 18 prakAranAM pApeAnuM sevana karavAne lIdhe temane A prakAranAM duHkhA bhAgavavA paDe che. 165 TIkA narakamAM utpanna thayelA 'nArakeAne anekavAra agni upara mAMsa AdinI jema rAMdhavAmAM Ave che. A prakAranI tIvra vedanA bhAgavavA chatAM paNu temanA zarIra agnimAM baLIne bhasma thaI jatAM,nathI-eTale ke Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga 'tastha' tatra 'vinabhiveyaNAe' tIvA'bhivedanayA, 'Na mijatI' na mriyante, svakRtakarmaNAM yat phalaM tasyA'nanubhUtatvAt / na hi ekadaivA'nubhavAt tAni pharmANi parisamAptAni, yena dAhapAkAdinA zarIrA'pagamo bhavet / kintu bahukAlaM yAvat tAdRzaM zItoSNavedanAjanitaM-chedana-bhedana-trizUlAropaNa-kumbhIpaki, takSaNAdikaM nirdayaparamAdhArmikebhya utpAditaM, tathA-parasparamapi saMpAditam , anubhAgaM karmaNAM phalam anuvedayantaH samyaganubhavaM kurvantaH tatraiva tiSThanti, kathamapi tAdRzanarakasthAnAdanyatra na gacchanti phalopabhogaM vinA / tathA'dukaDeNe' svakRtaduSkRtena, mANAtipAtAdinA'STAdazapApasthAnena, satataM jAya. sAnaduHkhena 'dukkhI' duHkhinA 'dukkhaMti' dukhyanti-pIDayante, yAvatkAlasthitikaM karma vaddhaM tAvatparyantaM tatrAvasthitA duHkhamanubhavantIti // 16 // nahIM, kyoMki apane kAryoM kA pUrA phala nahIM bhoga cuke haiN| eka bAra bhogane se hI unake ve karma samAsa nahIM hue haiM, jilale jalAne aura pakAne ne zarIra chUTa jAgha / ve dIrghakAlaparyanta sardI garmI, chedana, bhedana trizalAropaNa, kumbhIpAka, chIlanA Adi nirdaya paramAdhArmikoM dvArA die jAne vAle tathA paraspara meM eka dUsare ko utpanna kiye hue duHkharUpa anubhAga ko vedana karate hue vahIM rahate haiM / ve phala bhoge vinA naraka se nikalakara kisI bhI prakAra dUsarI jagaha nahIM jA sakate haiN| apane kie prANAtipAta Adi aThAraha pApoM ke phalasvarUpa nirantara duHkha kA teo maratA nathI, kAraNa ke pitAnAM karmonuM pUrepUruM phaLa teo bhegavI cukyA hotA nathI, eka ja vAra bhegavavAthI temanAM karmo naSTa thaI jatAM nathI. tethI eka ja vAra maLavAthI ke dAvAthI temanuM AyuSya samApta thatu nathI. tabhane lim sudhI 31, 12bhI, chena, lahana, trizUlAya, mAha dAruNa yAtanAo sahana karavI paDe che, nirdaya paramAdhAmika devatAo dvArA pUrvokta je je yAtanAo pahoMcADavAmAM Ave che te yAtanAo tathA nArake dvArA eka bIjAne je je pIDA pahoMcADavAmAM Ave che te pIDAo sahana karavA rU5 duHkharUpa anubhAganuM chedana karatAM karatAM dIrghakALa paryanta tyAM 2 . 5 che. . * te phaLa bhegavyA sivAya teo narakamAMthI nIkaLIne bIje kaI paNa :sthaLe jaI zakatA nathI, temaNe prANAtipAta Adi 18 prakAranAM je pApa deryA hoya che, tenA phala svarUpe teo niraMtara duHkhane ja anubhava karatA Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. dhru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam api ca mUlam - tahiM ca te lolaNasaMpagADhe gADhaM sutantaM agaNiM vayaMti / ne tattha sAyaM lahaMtI bhiMdugge aurahiyAbhi tAvA taihavI taiviMti / 17 / - chAyA - tasmi te lolanasaMpragADhe gATha sutaptamagni vrajanti / na tatra sAtaM labhante'bhidurge'hitA'bhitApAn tathApi tApayanti // 17 // anvayArthaH - (lolaNa saMpagADhe) lolana saMpragADhe - nArakajIvAnAM calanena vyApte (hi) tatra narake (gADhaM gADhaM atyartham (sutattaM) sutatam (agaNi vayaMti) hI anubhava karate haiM / unhoMne jilane kAla kI sthiti vAlA karma bAMdhA hai, utane kAla taka vahIM rahakara duHkhoM kA anubhava karate haiM / 16 / / aura bhI kahate haiM- zabdArtha -- 'lolaNa saMpagADhe-lolana saMpragADhe' nAraka jIvoM ke calana se vyApta 'tahiM tatra' usa naraka meM gADhaM gADham' atyanta 'sutattaM - sutaptam ' tapI huI 'agaNi SayaMti-agni vrajanti' ve nAraka jIva agni ke pAsa jAte haiM 'abhidugge tattha - abhidurge taba usa atidurgama agni meM jalate hue ve 'sAtaM na lahatI - sAtaM na labhante' sukha nahIM pAte haiM aura "arahiyAbhitAvA- arahitA'bhitApAn' yadyapi ve mahAtApa se tapta hI haiM 'tahavi - tathApi' to bhI 'taviti - tApayanti' unheM tapta taila aura agni meM tapAte haiM // 17 // anvayArtha - - nAraka jIvoM ke calane se vyApta usa naraka meM, zIta se pIr3ita hokara ve nAraka atyanta tasa agni ke samIpa jAte haiM / rahe che temaNe jeTalA kALanI sthitivALu kama khAMdhyu' hAya che, eTalA kALa sudhI tyAM ja (narakamAM ja) rahIne teeA duHkhAnu' vedana kare che. 15 vaLI sUtrakAra temanAM dukhAnu varNana karatA kahe che kuLa 1 zabdArtha - 'lolaNa saMpagADhe-lolana saMpragADhe' nAka jIvAnA calanathI vyApta 'tahiM tantra' te narambha 'gADha- gADham ' atyanta 'sutattaM sutaptam' tApathI tayesI 'agaNi vayaMvi-agni vrajanti' te nAra va agjinI pAse laya he 'abhidugge tattha-abhidurge tantra' te ati dussaha agnimAM bhajatAM te 'sAta lahatI - sAtaM na labhante' supa yAbhatAM nathI bhane 'arahiyAbhitAvA- arahitAbhipan' le te mahAtAyathA tathesA hoya he 'tahavi - tathApi' to ya 'taviMti - tApayanti' temane tapta te sane agnimAM tapAve // 17 // sUtrA--nAraka jIvAnA halana calanathI yukta te narakamAM, jyAre nArakAne atyanta zItaneA anubhava thAya che, tyAre te tenAthI bacavA Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAsUtre agni vrajanti agneH samIpaM prApnuvanti (abhidugge tattha) abhidurge tatra dahyamAnAH (sAyaM na lahatI) sAtaM na labhante-sukhaM na prApnuvanti (arahiyAbhitAvA) arahitAbhitApAna yadhapi te mahAtApayuktA eva (taha vi) tathApi te narakapAlAstAna (taviti) tApayanti-taptatelAgninA dahantIti // 17 // ___TIkA-'tahi tasminnarake 'lolaNasaMpagADhe' lolanasaMpagADhe-lolanena itastataH saMcAlanena saMpragADhe vyApte narakagatte, zItA" nArakijIvAH zItA'panayanAya 'gADhaM sutattaM agaNi vayaMti' gAI sutaptamagni vrajanti-gA sAtizayaM sutasaM atizayena prajvalitaM agni prati gacchanti / te pUrvoktA nArakajIvAH 'tattha' tatrApi agneH sthAne 'abhidugge' abhidurge-atibhayAnake tasmin dadadyamAnAH santaH 'sAyaM na lahatI' sAtaM na labhante sAta-sukhaM na labhante kSaNamapi pratyutta tatra 'arahiyAmitAvA' arahito nairantaryeNa abhitApo mahAdAho yeSAM te arahinAbhitApAH / atizayena agninA tApitA api punarapi tatratyaparamAdhArmikaH 'vahavI tarviti' tayApi tApayanti-taptA'gninA tAlAgninA gADhaM yathA syAttathA tAn tApayanti / // 17 // atyanta dussaha usa agni se jalate hue ye sAnA nahIM pAte, varan usa agni meM jalane lagate haiN| jalate hue nArakoM ko paramAdhArmika aura adhika jalAte haiM // 17 // TIkArtha--idhara udhara calane se vyApta narakarUpI usa gata khaDDe meM zIta se pIr3ita hokara nAraka jIva zIta (ThaMDI) ko haTAne ke liye atyanta tapta evaM jalatI huI agni kI ora jAte haiN| agni ke usa atyanta bhayAnaka sthAna meM bhI unheM kSaNa bhara ke lie bhI sukha prApta nahIM hotaa| vahA~ pratikSaNa hone vAle ghora saMtApa se yukta hone para mATe agninI pAse jAya che, paraMtu te dAruNa agninI huMpha prApta thavAne badale, temanAM aMga dajhavA mAMDe che. agni vaDe dAjhatA nArakane paramAdhA ke adhika dajhADe che. jenA TIkAI=Amatema pharatAM nArakathI vyApta te naraka rUpI gartAmAM (khADAmAM atyaMta ThaMDI lAgatI hoya che, te ThaMDIne dUra karavA mATe nAraka atyanta tasa ane prajavalita agni tarapha jAya che aniyukta te bhayAnaka sthAnamAM paNa temane eka kSaNabhara paNa sukha maLatuM nathI. tyAM temane uSNutA janya dAruNa pIDAne anubhava kare paDe che. ThaMDIthI bacavAne Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 367 samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIya vedanA nirUpaNam mUlam - se' succaI nagaravaheva sadde hovaNIyANi payANi tattha / udiSNakammANa udiSNakammA puNo puNo teM sarahaM deheMti / 18 / chAyA - atha zrUyate nagaravadhaina zabdo duHkhenopanItAni padAni tatra / udIrNakarmaNa udIrNakarmANaH punaH punaste sarabhasaM duHkhayanti / 18 // anvayArtha :- (se) athAnantaraM (tattha ) tatra - ratnaprabhAdau narake (nagaravaheba sadde) nagaravadha iva zabdaH - bhayAnaka AkrandanazabdaH (sucaI) zrUyate teSAM nArabhI paramadhArmika unheM aura adhika tapAte haiM - tapta agni tathA tasa taila se bahuta adhika tapAte haiM // 17 // zabdArtha--' se - atha' isake pazcAt 'tattha tatra' usa ratnaprabhAdi naraka meM 'nagaravaheva sade - nagaravadha iva zabda ' bhayaMkara Akrandana zabda 'succaI - zrUyate' sunA jAtA hai 'duhovaNIyANi pANi-duHkhopanItAni padAni ' duHkha se karuNAmaya pada sunane meM Ate haiM 'udiSNakammANaudIrNakarmaNaH' jina ke narakagati viSayaka karma udaya meM Aye haiM, aise nArakI jIvoM ko udaNNakammA - udIrNakarmANaH udita karma cAle 'te-te' ve paramAdhArmika 'puNo puNo- punaH punaH' bAraMbAra 'sarahaM - sarabhalaM' vegasahitaM 'durhati - duHkhayanti ' pIDita karate haiM // 18 1 anvayArtha -- ratnaprabhA Adi narakoM meM nagaravadha ke samAna bhayAnaka Akandana sunAI detA hai / vaha Akrandana duHkhoM ke kAraNa utpanna hotA mATe agninI samIpe AvelA te nArakeAne paramAdhAmi devatAe agni tathA garama tela vaDe adhika dahananeA anubhava karAve che vadhAre dajhADe che. 51LA - zabdArtha -' se - atha' mAnA pachI 'tattha - tatra' te ratnapralAhi narambha 'nagavaheva sahe-nagaravadha iva zabdaH' nagaravadhanI prema bhaya 42 sAunTana zabda 'succaIzrUyate'. sa MbhajAya che. 'duhovaNIyANi payANi - duHkhopanItAni padAni' hu*5thI 43||bhaya zabda sAMbhaNavAmAM Ave che. 'udiSNakammANa - udIrNakarmaNaH prema 24gati samadhI ubha udhyamAM Ave che mevA nArI bhavane 'udiSNakammA - udIrNakarmANaH' hIta ubhavA 'te - te' me parabhAdhAbhi hai| 'puNo puNo- punaH punaH vAra MvAra 'qharae'-sarabhasa' vegapUrva ': 'dudde 'ti - du.khayanti ' pIDita 42 4. // 18 // sa bhaLAya che, saMbhaLAya che. sUtrA-nagaranA vadhasthAnAmAM jIvAnu` jevuM AkraMda evu' ja nAraphenuM bhayAnaka Aqada ratnaprabhA Adi nAphemAM Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre kANAm (suhodaNIyANi payANi) duHkhopanItAni-duHkhoccAritAni 'hA' mAtaH! hA tAte'tyAdipadAni ca zrUyante (udiNNakammANa) udIrNakarmaNaH nArakajIvAn (udiNNa kammA) udIrNakarmANaH (te) te-paramAdhArmikAH (puNo puNo) punaH punaH (saraha) sarabhasaM-savegaM (duheti) duHkhayanti-pIDayanti-nArazAniti // 18 // TIkA-'se' atha-anantaram teSAM nArakajIvAnAM paramAdhArmikaH roTraiH kadarthyamAnAnAm 'nagarabaheva' nagaravadha iva atibhayAnako hA, hA, rakSa, rakSa, trIyastra prAyastha, evaM mahAzabdaH zrUyate / yathA nagaravadhe saMmApte sati nAgarikAH, vAlayuvavRddhastrI puruSAH atikaruNamAkrandanazabdamuccairatibhayAnakaM kurvanti tathaiva narake nArakijIvAH narakapAlaiH pIDitAH santaH mahAbhayAnakaMzabdaM kurvanti / tAzaH-atibhayAnakaH zabdaH narakopAnte zrUyate / 'tastha' tatra narake 'duhova. NIyANi' duHkhopanItAni, duHkhena pIDayA upanItAni samutpannAni 'payANi' padAni-yAni padAni 'hA mAtaH ! hA tAta ! ka yAmaH kiM kurmaH paramAdhArmikaH hai, jaise hAya mAM, hA tAta ityAdi / jinake karma isI prakAra udaya meM Aye haiM aise ve paramAdhArmika bAra bAra vega ke sAtha udIrNakarmAle nArakiyoM ko pIr3A pahu~cAte haiM // 18 // TIkArtha-krUra paramAdhAmoM dvArA pIr3ita karane para nAraka jIva bhayAnaka zabda karate haiN| jaise nagara ke vinAza ke samaya cillAhaTa macatI hai. bAla, yuvA, vRddha, strI, puruSa, sabhI nAgarika (nagaranivAsI) atyanta karuNApUrNa Akrandana karate haiM, usI prakAra narakapAloM dvArA pIDita nAraka sadaiva atyanta dila dahalA dene vAlI cillAhaTa macAye rahate haiN| naraka meM aise bhayAnaka zabda sadaiva sunAI dete haiN| ve zabda duHkha se utpanna hote haiM, jaise-hArya mAM, hA tAta ! kahAM jAU~ kyA karU~ ! naraka khe asahya banavAne kAraNe teo hAya mA, hAya bApa !" ItyAdi karuNAjanaka zabda bole che. jemanAM karma A prakAre udayamAM AvyAM che evAM nArakene te udIrNakarmavALA paramAdhArmika asurakumAra de vAraMvAra utsAhapUrvaka pIDA pahoMcADe che. 18 TIkArtha-jevI rIte nagarane vinAza thAya tyAre bALake, yuvAne, vRddho, oi ane puruSanA AkaMda saMbhaLAya che, e ja pramANe paramadhArdike dvArA jyAre nArake para atyAcAra gujAravAmAM Ave che, tyAre nArake paNa karuNAjanaka AkraMda karavA maMDI jAya che narakamAM A prakAranA hadayane haMcamacAvI nAkhanAro zabdo saMbhaLAya che.-hAya mA ! hAya bApA ! bacAve, bacAve ! keI amane A narakapAlane trAsamAMthI bacAve ! kyAM nAsI Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 5 u. 1 nArakIya vedanA nirUpaNam 369 pIDyamAnAnAM na kopayasmAkaM rakSakaH, trAyastra' ityAdipadAni zrUyante / 'udiSNakammANa' udIrNakarmaNaH udIrNaM mAsamamudayaM viSamavipAkaM karma yeSAM te udIrNakarmANaH tAn udIrNakarmaNo nArakijIvAn / 'udiSNakammA' udIrNakarmANo paramadhArmikA: mithyAtva hAsya ratyAdInAmudaye varttamAnAH 'pugo puNo te' punaH punaH anekavAram te paramadhArmikAH / 'sara' sarabhasam savegaM yathA syAttathA 'duheti' duHkhayanti, paripIDayanti / atyanvamasahanIyaM nAnAnakArairupAyairnAri kijIvAnAM duHkhamasAta vedanIyamutpAdayatIti bhAvaH ||18|| mUlam - prANehiNaM pAtra vibhojayaMti le meM pakakhAmi jahAtaheNaM / daMDehiM tatthA sairayati vAlA laMghehiM daMDehiM" puMrAka ehiM // 19 // chAyA - prANaiH pApAH viyojayanti tadyuSmabhyaM vakSyAmi yAthAtathyena / daNDaistantra smArayanti bAlAH sarvairdaNDaiH purAkRtaiH / 19 // pAla hameM pIDA pahuMcA rahe haiN| koI hamArA rakSaka nahIM hai| are bacAo ! ityAdi / udIrNa (jinake karma udaya ko prApta haiM) aile nAraka jIvoM ko udIrNakarma arthAt midhyAzva, hAsya, rati Adi karmoM ke udaya meM vartamAna paramadhArmika bAra bAra baDe utsAha ke sAtha pIDAeM pahuMcAte haiN| tAtparya yaha hai ki paramadhArmika nAraka jIvoM ko nAnA upAyoM se atIya asahanIya duHkha utpanna karate rahate haiM // 18 // zabdArtha - - ' pAva - pApA:' pApI narakapAla 'pANehi vibhojayaMti - prANaiH viyojayanti' nArakI jIvoM ke aGgoM ko kATakara alaga alaga kara dete haiM 'taM tat' isakA kAraNa 'bhe - yuSmabhyaM' Apa ko 'jahAla heNaMyAthAtathyena' vadhAryarUpa se 'pavakkhAmi - pravakSyAmi' maiM kahU~gA 'vAlA javAthI ame A trAsamAthI kheMcI zakazu' ItyAdi jemanAM ma" udayamAM AvyAM che evAM nAkAne uddINu kama eTale ke mithyAtva, hAsya, rati di karmInA uyavALA paramAdhArmika devatAo vAravAra khUba ja utsAhamAM AvI jaIne dAruNa pIDA pamADe che, A kathananA bhASA e che ke paramAdhAmika asurA nAraka jIvAne vividha prakAre asahya yAtanAonA anubhava karAvyA kare che 518nA zArtha' pAva-pApA' pApI narapAsa 'pANehiM vioojayati- prANaiH viyojayanti' nArahI lavAnA bhagone apane alaga alaga urI che che 'taM - tat'- bhAnu' ra 'bhe- yuSmabhyam' Apane 'jahA taheNaM - yAthAtathyena' yathArtha 35thI 'pavakkhAmi - pravakSyAmi' hu~ aDIza 'bAlA - bAlAH' ajJAnI na24yAsa su0 47 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 sUtrakRtAGgasUtre ____ anvayArtha:-(pAca) pApA:-narakapAlAH nArakAn (pANehiM viojayaMti) mANaiviyojayanti-zArIrAvayavAn khaMDayanti (taM) tat (bhe) yupmabhyam (jahAtaheNaM) yAthAtathyena (pavakkhAmi) pravakSyAmi-kathayiSyAmi (bAlA) vAlA ajJAnino narakapAlAH (daMDehi) daNDaiH-daNDadAnena (savvehiM) sarvaiH (purAkaDehi) purAkRtaiH-pUrvajanmani saMpAditaH (daMDehi) daNDaiH-duHkhavizeSaiH (parayaMti) smArayanti tadAnI dIyamAnadaNDena pUrvajanmakRtaSApaM smArayantIti // 19 // TIphA-Namiti vaakyaalNkaare| 'pAva' pApA:-asAdhukrarmANaH paramAdhArmikAH nArakAn 'pANehi' pANaiH sendriyaiH sazarIrazca 'vizrIjayaMti viyojayanti', zarIrA'jyavAnAM hastapAdAdInAM kartanAdibhiH viyoga kurvanti / azyavino'vayavAn pRthak pRthaka kurvanti / kathaM te narakapAlAH zaraNarahitAnAM nArakijIvAnAcAlA:' ajJAnI narakapAla 'daMDehi-daNDai!' nArakI jIdoM ko daMDa devara 'savvehi sarva sabhI 'pura ra Dehi-purAkRtaH pUrvajanma meM upArjita kiye hue daMDehi-daNDai duHkhavizeSoM se 'satyaMti-smArayantita' smaraNa karAte haiN|19| anvayArtha-pApI narakapAla nArakoM ko prANoM se vidyukta karate hai arthAt unake zarIra ke avaghayoM ko khaNDita karate haiN| yaha tathya maiM Apa ko yathAtathya kahU~gA / ajJAna narakapAla daMDa dekara pUrvajanma meM dUsaroM ke prati kiye gaye daNDoM-pApoM kA smaraNa karAte haiM // 19 // ___TIkArtha-of' zabda vAkyAlaMkAra ke lie hai| pApI paramAdhArmika una nAraka jIvoM ko prANoM se pRthaka karate haiM arthAt hAtha paira Adi zarIra ke avayavoM ko kATakara alaga kara dete haiN| ve narakapAla una zaraNahIna nArakI jIvoM ke prati aisA kyoM karate haiM ? isakA uttara 'Dehi-daNDai.' nA2, vAna dhana 'savvehi-sarvaiH' mA 'purAkaDehipurAkRta.' pUbhimA ta 438 'daDehi-daNDai.' ma vizavAthI 'sarayati-smArayanti' bha2 zave che. // 18 // sUvArtha-pApI narakapAle nArakone prANAthI niyukta kare che, eTale ke temanA zarIranA avayanuM khaMDana kare che. A badhuM teo kevI rIte kare che, te huM tamArI samakSa rajU karIza. ajJAna narapAle nArakene mAratAM mAratAM temaNe pUrvajanmamAM sevelAM pApakarmonuM temane smaraNa karAve che. 1 TIkArtha-sUtramAM "" pada vAkyAlaMkAra rUpe vaparAyuM che pApI paramAdhAmike nArakanA hAtha, paga Adi ane kuhADI Adi vaDe kApIne zarIrathI alaga kare che. teo te zaraNahIna nArake pratye evuM phUra vartana kema Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 375 evaM kurvanti ? tabAha-taM bhe' ityAdi / 'ta' tat tAdRza dukha kAraNam / 'bhe' yuSyabhyapaham / 'jahAtaheNaM' yAthAtathyena-yathArtharUpeNa, na tu arthavAdAdirUpeNa 'pacakkhAmi' pravakSyAni-jinoditamanusmRtya kathayiSyAmi / tadevAha-'te bAlA' te paramAdhArmikAH bAlAH niiivakAH 'daMDehi' daNDai:-nizitAsikuntAdibhiH samutpAditaduHkhavizepaiH nArakANAM duHkhotpAdanapUrvakamityarthaH teSAM 'purAkaehi' purAkRtaH pUrvabhavopArjitaiH paraduHkhotpAdanarUpaiH 'savvehi' sa-samastaiH 'daMDehi' daNDai duHkhavizevaiH pUrva navapampAdita paraduH khotpAdanarUpANi sarvANi karmANItyarthaH 'sarayaMti' smArayanti, tathAhi-'bho nArakA pUrva prANinAM mAMsena mAMsalaM,-raktamadyAdirasapAnena pIvaraH, paradAradarzanasparzanAliGganAdimirAlAdapUrNazca jAtaH, adhunA sa tvaM svahastAropita pallavita puSpitaphalitavRkSasya phalamupabhunAnaH kimiti viSo. dasi, kathamutplutyo anya sakarugaM rodipi' itthaM tattadrUpeNa smArayitvA smArayitvA dete haiM-isa duHkha kA kAraNa maiM Apa ko yathArtharUpa se kahUMgA-arthavAda rUpa se nahIM / ve vivekavihIna paramAdhArmika tIkSga talavAra, barcI daMDa evaM bhAlA Adi zastroM se daMDa dekara una nAraka jIvoM ko pUrvakRta samasta pApo kA smaraNa karAte haiN| svathA are nArakoM ! pUrvajanma meM tuma prANiyo kA mAMsabhakSaNa karake puSTa bane the, rasoM-rakta athavA dhAdilo kA pAna karake sthUla hue the, parastrI ko dekhakara aura sparza karake atyanta AlAdita hue the, aba apane kiye kA phala bhogo / apane hAthoM pApa kA jo vRkSa tumane ropA aura pallavita kiyA hai, usake phalo ko cakhate samaya aba kyoM viSAda karate ho ? uchala uchala kara karUNAjanaka rudana kyoM karate ho? isa prakAra kahakara ve nArakoM ko unake pUrvakRta saya pApoM kA smaraNa karAte haiN| ve daMDa-duHkha batAvatA haze, tenuM kAraNa huM tamane yathArtha rUpe kahIza-arthavAda rUpe nahIM te vivekavihIna paramAdhArmika tINa talavAra, pachI, bhAlA, daDA Adi zo vaDe mAratAM mAratAM te nArakone temanA pUrvajanmamAM karelA pAponuM smaraNa karAve che. jemake- he nAraka ! pUrvajanmamAM prANIonA mAMsanuM lakSaNa karIne tame puSTa banyA hatA, lehI madha Adi rasanuM pAna karIne jADA (sthUla) thayA hatA, parastrIne joIne tathA temanI sAthe kAmaga bhegavIne tamArA hRdayamAM Anada mAnyA hatA. have tame pUrvakRta te pApakarmonuM phaLa bhagave tame tamAre hAthe ja pApanuM je vRkSa vAvyuM hatuM ane ucheryuM hatuM, tenA phaLane cAkhavAne have samaya pAkI gayo che, te viSAda zA mATe anubhave che? uchaLI uchaLIne karuNAjanaka AkaMda zA mATe karo cho ?' A prakAranAM vacana dvArA teo nArakone temanA pUrva janmamAM karelAM pApona Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 sUtrakRtAMgasUtre duHkhavizeSAn umpAdayante / nAkapAlAstAn nArakajIvAn pIDayanti, yataH kRtakarmaNAM / kadAcidapi phalopabhogamantama na tato vimuktA bhavantIti bhaavH||19|| mUlamU-te hamnamANANarage paMDaMti punne durutrasta mhaabhitaave| te tattha ciMTrati durUvabhaktI tuTUMti kammoragayA kimiihi|20| chAyA-te hanyamAnA nara ke patanti pUrNa dUrUpasya mahAbhitApe / te tatra tiSThati dUrUpamakSiNaH truTaya te karmopagatAH kRmimiH // 20 // dekara usI prakAra ke unake dvArA anya prANiyoM ko diye gaye daMDa kI yAda dilAte haiN| kyoMki apane kiye karmoM kA phala bhoge binA unase chuTakArA nahIM pAte haiM // 19 // zabdArtha--'hammamANA le-hanyamAnAste' panamAdhArmikoM ke dvArA mAre jAte de nAraki jIva 'mahAbhinAve-lahAbhitA mahAla kaSTa dene vAle 'duvasva puSNe-dUrUpeNa pUrNa viSTA aura sUtra se pUrNa 'naraenarake' dUsare naraka meM pati-patanti' girate haiM 'te tattha-te tatra' ve vahAM 'dusvabhAvI-dUrUpamakSiNA' viSTA, sUna Adi kA pakSaNa karate hue 'citi-tiSThanti' cirakAla taka nivAsa karate haiM 'mammovagayAkopagatA:' svakRta karma ke vazIbhUta hokara 'kimIhi-kRmibhiH' kIr3oM ke dvArA 'tuti-cuDyante pIr3ita hote haiM // 20 // smaraNa karAve che te temane je prakArano daMDa de che, eja prakArano daMDa temaNe (nArakee) pUrva janmamAM anya jIvone dIdhuM hatuM, e vAtanuM teo temane samaraNa karAve che, kemake nAka ja temaNe pUrvabhavamAM karelA karmonuM phaLa bhegavyA vinA narakanAM duHkhemAthI chuTakAro pAmI zakatA nathI. 19lA zA---'hammamANA te-hanyamAnAste' 52bhAdhAmiyAnA dvArA bhArakAmA mAtA ta nA24I 'mahAbhinAde-mahAbhitApe' mahAn 4 dezavANA 'dusvasta puNNe-dUsapeNa pUrNa' 421 mane bhUtrathA pUrNa 'nara-narake' bhIta na2mA 'pati-patanti' 5 che 'te tasya-ve tatra' te tyAM 'durUvabhakkhI-darUpabhabhigaH' viSTA, bhUtra vigerenu sAkSaya 42tA 'ciTuMti-tiSThantiH' aint tNa sudhI nivAsa 42 cha. 'kammovagayA-kramAgatA' 214na 4manA vazIbhUta dhane 'kimihi-kRmibhiH' / dAsa 'tuTuMti-truTayante' pIDita thAya che. // 20 // Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanA nirUpaNam 273 antrarthaH - ( hammamANA te) paramAdhArmikaiH hanyamAnAste nArakAH (mahAbhi tAve) mahAbhitApe - mahAduHkharUpe ( durUsta punne) dUrUpazya pUrNe - viSTAdibhiH pUrite ( nae) narake - narakAntare narakaikadeze vA (pati) patanti (te tattha) te tatra (durUvabhak vI ) durUna bhakSaNaH - azucyAdibhakSakAH santaH (cidveti tiSThanti (kammocanayA) karmopagatAH-strakRtakarmavazAH (kimI) kRmibhiH - narakapALApAditaiH (tuti) truTayante - khAdyante iti // 20 // TIkA - narakapAlaiH 'hammamANA te' hanyamAnAH te nArakajIvAH 'mahAnitAve' mahAbhitApe - mahAnto'bhitApaH saMtApAH vidyante yasmin tasmin mahAbhitApe / punaH kathaMbhUte / 'duruvassa putre' dUrUpega pUrNe, 'durutrassa' ityatra tRtIyArthe pachI Arpa vAda tatro durUpeNa viSThAdinA pUrNe' pUrite 'narage ' narake pUrva narakApekSA narakAntare 'pati' pavandi ' te tatya' te nArakA jIvAH tatra citra paripUritanarake 'dumakkhI' durUpama kSaNaH, viSThAdi bhakSayantaH anvayArtha -- paranAdhArmikoM dvArA Ahata hote hue nAraka ghora duHkhamaya aura vidyA Adi azuci se paripUrNa naraka meM (narakAntara meM yA naraka ke eka bhAga se dUsare bhAga meM jA par3hate haiM / vahAM azuci kA bhakSaNa karate rahate haiM aura kRta karmoM ke adhIna hokara kIDoM ke dvArA khAye jAte haiM- pIDita kiye jAte haiM ||20|| TIkArtha- -- jaba narakapAla paramAdhArmika deva nAraka jIvoM ko pIDA pahuMcAte haiM taba ve eka naraka se dUsare naraka meM jA paDate haiM / kintu vahAM bhI sukha zAnti kahA~ ? vaha naraka bhI unheM atyanta ghora santApadAthI hotA hai aura malasUtra Adi le bharapUra hotA hai| vahAM cirakAla taka sUtra paramAdhAmikA dvArA nArakAne jyAre khUba ja mAra mAravAmAM Ave che, tyAre nArake gheAra duHkhamaya ane viSThA Adi gadA padmA thI paripUrNa narakamAM (narakAntaramAM athavA narakanA eka bhAgamAMthI khIjA bhAgamAM) jaI paDe che. tyAM tee azucinu' (viSThA AdinuM) bhakSaNa karyA kare che, ane kIDAe dvArA temanAM zarIrane khUba ja pIDA paheAMcADavAmAM Ave che, A badhuM temanA pUdhRta pApakarmAMnA phalasvarUpe temane bhAgavavu paDe che. ArakA 'TIartha-jyAre parasAdhAmi / ( narapate) nAra lavAne thoDe che, tyAre teo narakanA eka bhAgamAthI khIjA bhAgamAM jai paDe che. tyAM paNa tene sukhazAnti maLatI nathI te narakamAM paNa tene dAruNa du.khAnA anubhava karavA paDe che. te narakasthAna maLa, mUtra Adi azucimethI paripUrNa hAya Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUjhatAsUtre mUtrAdi pibantazca nArakArI cimAlaparyantam 'ciTuMti' tiSThanti / tathA-'manovagayA' kI raNanAH svakIya mavazAH 'kipImi' kRmibhiH-paramA dhArmikA''AditaH parasparotpAditai kauTavizeSaiH 'tuma'ti' truTayante kRmidvArA vyathyante / tathA ca-Agamavacanam - 'chaTIpanamAmu NaM puDhavIsu neraiyA pahU mahaMnAI lohikuMthalabAI viuvyittA annanannarUpa kAya sapturaMgemANA 2 aNughAyamANA 2 citi / ' chAyA-paSThasaptamyoH pRthivyAnarayikAH atimahAnti raktakunthurUpANi / vikuvya anyo'nyasya kArya samatumjhAyamANAH 2 (AzliSyamANAH) anudanyamAnAH 2 tiSThanti ||iti||20|| __mUlam-tayA kaliNaM puNa dhammANaM gADhovaNI atidukkhdhmm| aMdasu pakikhappA vihaMtu deha vaha sIsaM se'bhiNtiivyNti|21|| chAyA-sadA kRtsnaM punadharmasthAnaM gADhopanItaM atidukravadharmam / ____ ankhubu makSipya vihasya dehaM vedhena zIrpa tasyA'bhitAsyanti // 21 // ke viSThA kA bhakSA aura stra kA pAna karate rahate haiN| paralAdhArmikoM dvArA yA paraspara meM utpAdita kIDe vahAM unheM kATate haiM aura isase ghora vazyA hotI hai| Agama meM kahA hai-chaThI aura sAtavIM narakabhami meM nArakajIva yAta baDe baDe 'iktaku-thu' ke rUpoM kI cikriyA karate ve eka dUsare ke zarIra kA upahanana karate haiM // 20 // zabdArtha-sayA-sadA sarvakAla 'siNaM puNa dhammaTThANa-kRtsnaM sasthAna' nArakI jIvoM ke rahane kA sapUrNa sthAna uSNa hotA hai raNIyaM-gADhopanItaM' aura vaha sthAna nidhatta nikAcita karma dvArA bArakI jIvoM ko prApta huA hai 'atidukhadama-atiduHkha dharmam' che. tyAM nArake cirakALa sudhI viThAnuM bhakSaNa ane mUtranuM pAna karyA kare che. paramadhAmika dvArA athavA parasparanA dvArA utpanna karavAmAM AvelA che tyAM temane karaDayA kare che. AgamamAM paNa evuM kahyuM che ke- chaThThI sAtamI narakabhUmimAM nAraka jI ghA ja meTA moTA "2katakarthanA = 0 likiyA kare che. teo eka bIjAnA zarIranuM upahanana (bhakSaNa) bhane rUpe karatA rahe che. kerA mayA-sadA sarvasa 'kasiNaM puNa dhammaTThANaM- kRtsnaM punargharmasthAnama' kA 29vAnu sapUrNa sthAna 8 DAya che 'gADhovaNIya-gADhopanItaM A nidhata nikAcita karma dvArA nArakI one prApta thayela che. bArakI ne rahevAnI sa ane te sthAna nidhatta nikAcita , Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 375 ' anvayArthaH-(sayA) sadA-sarvakAlaM (kasiNaM puga ghampahANaM) kRtsnaM saMpUrNamapi dharmapradhAna sthAna sthitinIrakANAM bhavati (gADhovaNIya) gADhopanItaM nidha. tanikAcitakarmadvArA prApta (atidukkhadhamma) atiduHkhadharmamatiduHkhadasvabhAvaM vartate punazca tAna (aMdasu) andapu-kumbhI vizeSeSu (pavitapa) makSipya teSAM (deha vihattu) dehaM vihAya-vidArya (se) tasya (sIsaM) zIrSa mastakaM (veheNa) vedhena randhrotsAdanena (abhinAvayaMti) abhitApayanti kIlayanti iti // 21 // ____TIkA-sayA' sadA 'kasiNaM' kR-ranaM samasta bheva 'ghammaTTaNaM' dharmasthAnam , atitApapadhAnaM sthitirbhavati nArakajIvAnAm , 'gAhotraNIya' gAhopanItaM nidhattanikAcitAvasyaiH karmabhinarikajIvAnAM mAptaM bhavati / punaH kIdRzaM tatthAnam ? tabAha ati duHkha denA hI jinakA dharma-svabhAva hai 'aMjumlu-andUSu' kuMbhI meM 'pakkhippa-prakSipya' DAlakara 'dehaM vistu-dehaM cihatya' unake zarIra kA bhedana karake 'se-tasya' usakA 'lIsaM-zIrSa' mastaka meM 'veheNa-vedhena' chidra karake 'abhinavayaMti-abhitApayanti' pIDA pahu~cAte haiM // 21 // ___anvayArtha-nArakajIvoM kA rahane kA sampUrNa sthAna sadaiva uSNatA pradhAna honA hai aura vaha sthAna nidhatta evaM nizAyit karmoM ke dvArA unheM prApta hotA hai / vaha svabhAva se hI atyanta duHkhaprada hai| paramAdhArmika deva nArakoM ko kuMbhI meM DAlakara layA mastaka meM cheda karake pIDA pahu~cAte haiM / 21 // ____TIkArtha--nArakajIvoM ke rahane kA sthAna sadA evaM sampUrNa uSNatA vAlA hotA hai / unheM nidhatta evaM nikAcitta avasthA ko prApta karmoM 'atidukkhadhamma-atidukhadharmam' mati padhAre he manA -2vabhAva cha 'aMdUsu-andUpu' mAvizeSamA pakkhippa-prakSipya' nAmAna 'dehaM vihana-dehaM vihatya' tamanA zarIra leTIna 'se-tasya' manu 'sIsaM-zI' mAthAmA 'heNa vedhena' // 4zana 'abhitAvayaMti-abhitApayanti' pii| pAMyA cha. // 21 // sUvArtha-nArakone jyAM rahevAnuM hoya che te saMpUrNa sthAna sadA uSNutAvALuM hoya che, temane nidhatta ane nikAcita karmo dvArA te sthAnanI prApti thAya che te sthAna svAbha vika rIte ja atyanta dukhaprada che tyAM utpanna thayelA nArakenA zarIrane kaMda nAmanI kuMbhImAM nAkhI daIne tathA temanA mastakane vI dhI paramAdhArmika asure temane khUba ja yAtanAo Ape che. 21 TIkArtha-nArane rahevAnuM saMpUrNa sthAna sadA uSNa hoya che, nittA ane nikAcita avasthAnA sadUbhAvavALAM karmone kAraNe temane A sthAna Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre 1 'atiduHkhadhammaM' atiduHkhadharmam atIva duHkhamasAvedanIyaM dharmaH svabhAvo yasya tathAbhUtaM varttate / tAdRzasthAne sthitaM nArakajIvaM 'aMnu' andUSu kumbhIvizeSeSu 'fear' far deha vitu' deha vividArya 'sI' zIrSa - mastakam / 'se' tasya nAraRjIvasya 'hega' vethena chidrotpAdanena / 'abhitApayaMti' abhi tApayanti, sarvataH saMvArayan / nArakajIvAnAM sthAnaM sarvadevAtyuSNaM bhavati, tasthAnaM tIvratItIvratama pariNAma kama cikaNakarmaNA jIvana prAptaM bhavati / tatsthAnamatI duHkhadani, yatra sthAne nArakijIvAnAM sarvANyaMgAni pramidha, tatra stai nikSipa saMtApayanti paramadhArmikA nArakIrAn iti bhAvaH // 21 // ke kAraNa usa sthAna kI prApti hotI hai / vaha sthAna punaH kisa prakAra kA hai, so kahate haiM, yaha atyanta duHkhamaya svabhAva vAlA hai arthAt svabhAvataH usa sthAna ko prApta karane se asahya duHkha utpanna hotA hai / aise sthAna meM nArakoM ko rahanA paDanA hai / paramadhArmika asura vArakiyoM ke zarIra ko veDiyoM meM DAlakara tathA mastaka meM chidra karake ghora saMtApa pahuMcAte haiM / 376 Azaya yaha hai - jArakajIvoM kA sthAna sadaiva atyanta uSNa rahatA hai / tIvra, tIvratara aura tIvratama pariNAoM ke dvArA upArjita kiye hue cikane karmoM se usa sthAna kI prApti hotI hai / vahI atyanta duHkhadAyI hai / usa sthAna meM nArakiyoM ke saba aMgoM ko bhedana karake tathA kIla Dinar paramadhArmika deva nAraka jIvoM ko ghora santApa dete haiM // 21 // prApta thayu hAya che te sthAnanu vizeSa varNana karatA sUtrakAra kahe che ke~~ te atyaMta du:khapra- svabhAvavALuM che, eTale ke A sthAnamAM utpanna thanArA jIvAne svAbhAvika rIte ja asahya duHkhAne anubhava karavA paDe che. tyAM paramAdhAmi~ka devatAe nAkA para khUba ja atyAcAra gujAre che. teo temanA zarIrane kubhImAM nAkhIne tathA temanA mastakamAM chidra pADIne temane dAruNa dukhanA anubhava karAve che. A kathananA bhAvArtha e che ke nArakeTanAM nivAsthAna sadA atyanta uSNa rahe che. tIvra tIvratara ane tIvratama pariNAme dvArA upArjita karAcelAM cIkaNAM karmone lIdhe A sthAnamAM temanI utpatti thatI hAya che A sthAna atizaya du:khadAyI che. te sthAnamAM utpanna thayelA nArakeAne ku'bhImAM nAkhIne temanA mastaka Adi ageAmAM khIlA ThekIne paramAdhArmika asurA temane ghAra satApanA anubhava karAve che. tArA Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 1 nArakIya bedanA nirUpaNam 377 mUlam - chiMdati bAlassa khureNa nakka, uTThe vi chiMdeti dubevi kaNNe / jiMbhaM viNikkaMsta vihatthimittaM tikkhAhiM sUlAhi'bhitAvayati // 22 // chAyA - chindanti cAlasya zureNa nAsikAmoSThauM api chindanti dvAvapi karNau / jihAM viniSkAsyatimAtra tIkSNAbhiH zUlAbhirabhitApayanti // 22 // anvayArthaH -- (bAlasta) vAlasya nirvivekino nArakasya (nakkaM) nAsikAM (uTTe vi) oSTha api (khureNa) kSareNa (chiMdAMta) chindanti - kartayanti tathA ( duve vi kaNNe) dvApi kaNa (diti) chindanti (vitthimittaM) vitastimitAM vitastimAtrAM (ji) jihvAM (viNakara) viniSkAsya (tivakhAhiM sulAhiM) tIkSNAbhiH zukrAbhiH (abhivAvayaMti) abhitApayanti vevati iti ||22|| zabdArtha -- 'bAlassa - bAlasya' vivekarahita nArakijIva kI 'nakka nAsika' nAsikA ko 'udveSi-auSTho api' aura oSTha ko bhI 'khureNakSureNa' asture se 'dvidati - chindanti' kATate haiM tathA 'duve vi kaNNearaft karNI donoM kAna bhI 'chiMti-chindanti' kATa lete haiM' 'vihasthi'mittaM vitastimitAM' vitarita mAtra 'jisa-jihAM' jIbha ko 'viNikassa - viniSkAsya' bAhara khIMcakara 'tikkhAhiM sulAhi tIkSNAbhiH zUlAbhiH' tIkSNa dhAra vAle zUla se 'abhitAvayaMti-abhitApayanti' pIr3ita karate haiM // 22 // anvayArtha- narakapAla ajJAna nAraka kI nAka kATa lete haiM, hoThoM ko kATa lete haiM aura donoM kAnoM ko bhI kATa lete haiN| eka beMta lambI jIbha bAhara nikAlakara tIkSNa zUloM se use bIMdha kara pIDA dete haiM ||22|| zabdArtha -'bAlassa- bAlasya' vive rahita nArI vonI 'nakkaM nAsikAM ' nAsiSThAne (nAune) 'uTThevi - oSThau api' ne hine yA 'khureNa kSureNa' mastarAthI 'chidaMti - chindanti' hAye he tathA 'duvevi kaNNe - dvAvapi karNau ' ma'ne DAna pA 'chidati - chindanti' bhayo se che 'vihatthimittaM vitastimAtrAM' vitasti mAtra arthAt bheGa ve'ta bheTasI 'jinbhaM-jihvAM' ne 'viNikassa - viniSkAsya' mahAra the'thAne 'tikkhAhi sUAhiM - tIkSNAbhiH zUlAbhiH' tIkSkSu dhAravAjI zUjathI 'abhitAvayaMti - abhitApayanti ' pIDita re he // 22 // sUtrA--narakapAlA ajJAna nArakAnAM nAka kApI le che, hATha kApI le che, mane kAna paNa kApI le che ane eka veta lAMkhI temanI jIbhane mahAra kheMcI kADhIne tIkSNa zUle (dhAradAra kAMTA jevAM zastro) vaDe vIMdhI nAkhe che. ArA 2048 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 . . sUtrakRtAGgasUtre ___TIkA--'vAlassa' vAlAya nirvivekinaH prANAtipAtAdighorakarmakAriNo jIvasya te paramAdhArmikAH teSAM pUrvaduSkRtAni smArayitvA 'naka' nAptikAm 'khureNa' tIkSNAreNa chindanti-karttayanti / tathA 'uDevi' oSThau api chindanti / 'tathA-'duve vi' dvAvapi / 'kaNNe' kau~ chindanti / tathA-'vihatthimittaM' vitastimAtrAM-vitastipramANAm 'jima' jihvAm 'viNikkassa' viniSkAsya hastena vahirAnIya 'tikkhAhi' tIkSNAmiH 'mulAhi zUlAbhiH tadAkhyA'stra vizeSaH Avidhya / , 'abhitAvayaMti' abhitApayanti-jihvAM zUlAdibhirve dhayitvA atizayena pIDAmuspAdayanti, iti bhAvaH // 22 // mUlam te tippamANA tailasaMpuDaMva, rAiMdiyaM tatha thaNaMti baalaa| gailaMti te soNiyapUyamaMsaM, paMjoiyA khAra paiddhiyaMgA // 23 // chAyA--te tipyamAnAstAlasaMpuTA iva rAtridivaM tatra stananti vAlAH / galanti te zoNitapUyamAMsaM prayotitAH kSAramadigdhAGgAH // 23 // TIkArtha--prANAtipAta Adi ghora karma karane vAle usa ajJAna - nAraka ko, paramAdhArmika usake pUrvapApoM kA smaraNa dilAkara tIkhe chure se nAka kATa lete haiM, donoM oSTha kATa DAlate haiM aura donoM kAna bhI kATa DAlate haiM / tathA eka vAlista (veta bhara) jIbha mukha se bAhara nikAla kara tIkSNa zUloM se vedha karake atizaya pIDA dete haiM // 22 // zabdArtha--'tippamANA-tipyamAnAH' jinake aMgoM se rudhira Tapaka rahA hai aise 'te-te' ve nAraka 'cAlA-bAlAH' ajJAnI 'talasaMpuDaMva-tAlasaMpuTA ica' sUkhe tAla ke patte ke samAna 'rAiMdiyaM-rAtriMdivam' rAta TIkArtha-prANAtipAta Adi ghara kama karanAra che tyAM utpanna thAya che. tyAM temanI kevI dazA thAya che tenuM sUtrakAra varNana kare che paramAdhArmike temanAM pUrvakRta pApanuM temane samaraNa karAvIne tIkSaNa charI vaDe temanAM nAka kApI nAkhe che, banne hoTha ane bane kAna paNa kApI nAkhe che, tathA temanI eka veMta jIbhane moDhAmAMthI bahAra kheMcI kADhIne temAM tINa zuLa athavA khIlAo bhe kI de che. A prakAranI asahya pIDAe temane tyAM sahana 42vI 53 hai. // 22 // zA-'tippamAgA-tipyamAnA.' remanA bhagAthI vahI 254ii raghucha mevA 'te-te' te nA24 'vAlA-vAlAH' majJAnI 'talasaMpuDaMtra-ta lasaMpuTA iva' vAyuthI . sU tAsanA pAnA samAna 'rAiMdiyaM-rAtrindivam' rAta, hina-tattha-tatra' Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 379 anvayArthaH- tippamANA) tipyamAnAH zoNitaM kSarantaH (te) te nArakAH, (bAlA) vAlA:-ajJAninaH (talasaMpuDaM va) tAlasaMpuTA isa paraneritazuSkatAlapatrasaMcayA iva (rAiMdiya) rAtriMdivam (tattha) tatra narake (thaNaMti) stananti dIrghavisvaramAkrandanti (pajjoiyA) pradyotitAH vahinA jvalitAH (khArapayaddhiyaMgA) kSArapradigdhAMga:-kSAra* liptAGgAH (soNiyapUyamasaM) zoNitapUtimAMsaM (galaMti) galanti srAvayantIti // 23 // TIkA-tippamANA' tipyamAnAH-svAgabhyaH zoNitamudvirantaH bahiniHsArayantaH 'te' te nArakAH 'bAlA' vAlA:-ajJAninazchinnanAsikauSThajihvAkarNAH / 'talava dina 'tattha-tatra' usa naraka meM 'thaNaMti-stanaMti' rote rahate haiM 'pajjoiyA-pradyotitAH' Aga meM jalAye jAte hue 'khArapayadviyaMgA-kSArapradigdhAMgAH' tathA aMgo meM khAra lagAye hue 'soNiyapUdhamaMsaM-zoNita pUyamAMsaM' rakta, pIva, aura mAMsa 'galaMti-galanti' apane aMgoM se girAte rahate haiM // 23 // anvayArtha---rudhira (loI) bahAte hue ajJAna nAraka jIva pabana ke calane se sUkhe hue tADa ke pattoM kI rAzi ke samAna rAta dina naraka meM ucca svara se Akrandana karate rahate haiN| ve agni se jalA diye jAte haiM aura phira unake aMga aMga para kSAra chiDaka diyA jAtA hai| unake zarIra se rudhira (loI) aura saDA mAMsa jharatA rahatA hai||23| TIkArtha--apane aMgoM se rudhira bAhara nikAlate hue ve ajJAnI nArakI jinakI nAka, oSTha jIbha kaTI huI hai, sukhe hue tAla ke pattoM tana24mA 'thati-stanaMti' sht| 2 che. 'pajjoiyA-pradyotitAH' mAmA mandi ordi 'khArapayaddhiyaMgA-kSArapradigdhAMgAH' tathA manomA bhAra sAye 'soNiya pUyamasaM-zoNitapUyamAMsa' 24ta, 53, mane mAMsa 'galaMti-galanti' pAtAnA aMgathI vahevaDAvatAM rahe che. je 23 sUtrArtha-jevI rIte pavananI laherathI tADanAM sUkA pAnanI rAzimAMthI khaDa, khaDa" avAja thato rahe che, eja pramANe paramadhArmika asuro dvArA aMgenuM chedana thavAne kAraNe jemanAM agamAthI lehI vahetu hoya che evAM ajJAna nArake aharniza UMce svare AkaMda karyA kare che. temane agnimAM bALavAmAM Ave che, ane temanA aMge para tyAra bAda mIThuM bhabharAvavAmA Ave che. temanAM zarIramAMthI sadA lehI parU ane mAsa TapakaDyA kare che. AvA TI -52mAdhAma 4 hektA dvArA manA nals, Ana, 318, ma Adi aMgene chedI nAkhavAmAM AvyAM che, ane te kAraNe jemanAM aga Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre saMpuTaM va tAlasaMpuTA iva zuSkatAlapatrANIva, 'rAIdiyaM rAtridivam , aharnizamiti yAvat / 'tatya' tatra narakA''vAse 'thaNaMti' stananti tAratareNa visvaraM rudanta. stiSThanti / tathA-'pajjoiyA' prayotitAH-bahinA pradhotitAH jvalantaH / tathA'khArapaiddhiyaMgA' kSArapradigdhAGgAH kSArai laNaiH pradigdhAni atizayena pUritAni aGgAni yeSAM tathAvidhAste / 'sogiyapUya mAMsaM zoNitapUyamAMsam , svakIyazarIrAvaravebhyo 'galaMti' galanti-niSkAsayanti / tadehAta zogitAdIni patanti iti // 23 // mUlam-jaite suMyAlohitapUyapAi bAlAgaNI teaguNA prennN| . kuMbhImahaMtAhiye porasiyA samuslitA lohiypuuypunnnnaa||24|| chAyA--yadi tvayA zrutA lohitapUyapAcinI vAlAgnitejoguNA pareNa / kuMbhI mahatyadhikapaurupIyA samucchritA lohitapUyapUrNA // 24 // ke samAna, rAtadina usa larakAvAsa meM UMce UMce svara se rudana karate rahate haiM / isake atirikta ve agni se jalAye jAte haiM aura unake aMgoM para lakSaNa lagA diyA jAtA hai| isa kAraNa unake zarIra ke avayavoM se rakta pIpa evaM mAMsa nikalatA rahatA hai // 23 // zabdArtha--'lohitapUdhapAI--lohitapUyapAcinI' rudhira evaM pIca ko pakAne vAlI bAlAgaNIteyaguNA pareNaM-bAlAgnitejoguNA pareNa' nUtana agni ke tApa ke samAna jisakA guNa hai arthAt jo atyanta 'tApayukta hai 'mahaMtA-mahatI' bahuta baDI 'ahiyaporasiyA-adhikapaurubIyA' tathA puruSa pramANa le adhika pramANa vAlI 'lohiyapUya puNNAlohitapUyapUrNA' rakta aura pI se bharI huI 'samussiyA-samucchrinA" mAMthI rudhira TapakatuM hoya che evAM te nArake tADanAM sUkAM pAMdaDAnI jema, rAtadina UMce savAre rudana ryA kare che, temanAM aMgonuM chedana karavA uparAMta teo temane agnimAM baLe che ane temanAM dagdha aMge para mIThuM bhabharAvIne temanI pIDAne adhika dAruNa kare che. te kAraNe temanA zarIranA avayamAMthI lehI, paru ane mAMsa TapakatuM rahe che. riyA zahA-'lohiyapUyapAI-lohitapUryapAcinI' sohI ava5 53ne 54|44vjii 'bAlAgaNIteyaguNA pareNaM-bAlagnivejoguNA pareNa' nUtana mazinA tApanA samAna rena guNa cha arthAt re satyata tA5 yukta cha 'mahaMtA-mahatI' nA bhATI 'ahiyaporasiyA-adhikapaurupIyA' tathA puruSa prabhAthI adhi:, prabhAvI 'lohiyapUyapuNNA-lohitapUyapUrNA' 24 // bhane 53thI sArekA 'samu. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zre. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 381 anvayArtha --(lohitapUyapAI) lohitapUrapAcinI raktapyapAcikA kuMbhI (vAlAgagIteguNA pareNaM) bAlAgnitejoguNA pareNa-jAjvalyamAnAgnitaptA prakarSaNa (mahaMtA) mahatI (ahiyaporasiyA) adhipauruzIyA-puruSapamANAdadhikA (lohiyapUyapugNA) lohitappapUrNA (samussiyA) sAchUinA-unTriAkRtiH avyavasthitA (kuMbhI) kuMbhI (jai te suyA) yadi te zrutA / / 24 // . TIkA-punarapi sudharmasvAmI jaMbUsvAmina prati bhagavatastIrthakarasya vacanaM prakAzayati-'jai taM' ityAdi / 'lohitapUyapAI' lohitapUyapAcinI raktapUyA. cinI, lohitam apakvaM rudhiraM pUyam pAcitaM raktam , tadubhayaM pAcayati yA sA lohitapUyapAcinI / tathA-'bAlAgaNIteyagugA pareNaM' bAlAgmitejoguNA pareNa vAlAgninA, bAlo nUtano'gniH tena bAlAgninA yo'bhitApaH sa eva guNo yasyAH UMcI 'kuMbhI-kuMbhI' kumbhI nAmaka narakabhUmi 'jaha te suyA-yadi tvayA zrutA' kadAcit tumane sunI hogI // 24 / / anvayArtha--rudhira aura pIpa ko pakAne vAlI, nUtana agni ke samAna guNa vAlI arthAt tIvra tApa se yukta, mahatI puruSa pramANa se bhI adhika pramANavAlI, rakta tathA pIta se paripUrNa aura UMTa kI AkRti kI UMcI rahI huI kuMbhI saMbhava hai tumane sunI ho // 24 // TIkArtha--sudharmA svAmI jambUsvAmI ke prati punaH bhagavAn tIrtha kara ke vacana ko prakAzita karate haiM-'jaha te' ityAdi / apakva rakta lohita tathA pakA huA rakta pUra (mavAda) kahalAtA hai| ina donoM ko jo pakAtI hai use 'lohitapUyapAcinI' kahate haiM / bAla arthAt nUtana agni ke samAna guNa vAlI jo ho use 'ghAlAgnitejoguNA' kahate haiN| isa sidhayA-samucchUitAH' yI 'kubhI-kuMbhI' hunI nAbhavAjI na26khUbhI 'jai te suyAyadi tvayA zrutA' 4Ayit tame sAmajI ze // 24 // sUtrArtha-rudhira ane parune pakAvanArI, nUtana agninA jevA tejasvI guNavALI eTale ke tIvra tApathI yukata, ghaNI moTI-puruSa pramANa karatAM paNa adhika pramANavALI, rakta ane paruthI paripUrNa ane UMTanA jevA AkAravALI, UMcA evA kubhI nAmanA narakanI vAta te kAca tame sAMbhaLI haze pArakA TIkArtha-sudharmA svAmI jabUsvAmInI samakSa mahAvIra prabhunAM vacana 548 42tA mA pramANe 49 cha-'jai / ' tyAha-5541 ne soDita' kahe che tathA pakava raktane "paNa kahe che. A bannene je pakAve che tene lehitapUryapAcinI' kahe che. bAla agni (nUtana agninA) jevA tejasvI zuSpAjI re DAya cha, tene 'bAlAgnitejoguNA' he cha mevI mAsAbhinAvA Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ___ sUtrakRtAGgasUtra sA bAlAgnitejoguNA / 'parega' pareNa-prakarSeNa atizayena taptetyarthaH / punaH kathaM. bhUtA kuMbhI ? tatrAha-'mahaMtA' mahatI atizayena vRhattarA / 'ahiyaporasiyA' adhikapauruSIyA-puruSa pamANato'dhikA / 'samussiyA' samucchritA, uSTri kAkRtiH UrcavyavasthitA / 'lohiyapUyapuNNA' lohitapUyapUrNA-raktapUyAbhyAM pUrNA vyAptA / evaMbhUtA kuMbhI / 'jaI' yadi 'te' tvayA 'muyA' zrutA-AkarNitA bhavet / etAdRzaH kumbhInAma narakaH yuSmAbhiH zrutaH tatreme pApakAriNo gacchantIti saMvandhaH // 24 // mUlam-pakkhippa tAsu payayaMti bole, adRssare te kaluNaM rsNte| tahAiyA te tau taMba tattaM, pajijamANA'hassaraM rasaMti // 25 // chAyA-pakSipya tAsu prapacaMti bAlAna ArtasvarAn tAn karuNaM rstH| vRSNAritAste traputAmratapta pAyyamAnA ArtasvaraM rasanti // 25 // pAlAgni ke samAna atyanta tIvra saMtApa se yukta, bahuta baDI, puruSa pramANa se bhI adhika pramANa vAlI, uSTrikA jaisI AkRti vAlI UMcI sthita tathA rakta aura pIva se vyApta kuMbhI yadi tumane sunI ho| usa kuMbhI meM ve pApakArI nAraka jAkara utpanna hote haiM // 24 // 'pakkhippa' ityAdi / zabdArtha--'tAplu-tAlu' rakta aura pIva se bharI huI usa kumbhI maiM 'bAle-bAlAn' ajJAnI 'assare-ArttavarAt' ArtanAda karate hue 'karuNaM rasaMne-karuNaM rasataH' evaM karuNa-dIna svara se rudana karate hae nArakI jIvoM ko 'pakkhippa-prakSipya' usameM DAlakara 'payayaMtiprapacanti 'narakapAla pakAte haiM 'taNhAyA-tRSNArditA' pyAsa se vyaaguNavALI atyanta tIvra saMtApathI yukta, ghaNI ja me TI-puruSapramANa karatAM paNa adhika pramANavALI, udrikA (UMTa) nA jevA AkAravALI, UMcI sthita lehI ane paruthI vyAsa kuMbhInI vAta te tame kadAca sAMbhaLI haze. te pApakArI nArake te kuMbhamAM jaIne utpanna thAya che. 24 'pakkhi' tyAdi zahAtha-'tAsu-tAsu' 24ta gane 53thI masI te bhImA 'bAlebAla na' ajJAnI 'assare-AttasvarAn' mAtanA 42di karuNaM rasaMte-karuNaM rasatA' zavama 43-11 svasthI 27i nA yAne 'pakkhippa-prakSipya' mA Hinne, 'payayaMti-pracanti' n235|| 53 che 'tnnhaaiyaa-tRssnnaarditaa|' tarasathA Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 383 __ anvayArthaH--(tAsu) tAsu-kumbhISu (vAle) cAlAn (aTTassare) ArtasvarAn (kaluNaM rasaMte) karuNaM-dInaM rasataH rodanaM kurvana: (pakvippa) pakSipya (payayaMti) mapacaMti paramAthAmikAH (taNDAiyA) kRSNArditAH-pipAsAkulinAH (te) te nArakAH (nautaMvatattaM) traputAmrataptaM (jjijamANA) pAyyamAnAH (bhaTTassaraM) AtasvaraM yathA syAt tathA (rasaMti) rasanti-AkrandanaM kurvantIti / 25 / / TIkA-'tAmu' tAsu kumbhISu raktapUgapUritAsu 'bAle' vAlAn paapkaarinnH| 'aTTasare' AsvarAn atidInaM nAdaM kurvataH / tathA-'valuNe' varuNam / 'rasaMte' rasataH karuNasvaraM kurvato'tidInAn jIvAn 'pakkhippa' kSipya, tAsu kumbhISu kula' 'te-te' ve nArakI jIva narakapAloM ke dvArA 'tautaMvatattaM-pu. tAmrapta' garama sIsA aura tAMyA 'pajijjamANA-pAyyamAnAH' pilAye jAte huye 'adRssaraM-ArtasvaraM' Arta svara se 'rasaMti-rasanti' rudana karate haiM // 25 // ___ anvayArtha-una kuMbhiyoM meM una ajJAnI, Arta svara vAle tathA karuNa krandana karane vAle nAraka jIvoM ko paTakakara narakapAla pakAte haiM / tathA pyAsa se pIDita una nArakoM ko ta pAyA huA rAMgA aura tAyA pilAyA jAtA hai to ve Arta svara se Akrandana karate haiM-dhurI taraha cIkhate haiM // 25 // TIkArtha-rakta aura pIva se paripUrNa una kubhiyoM meM una pApI, atyanta Artasvara se cillAne vAle tathA karuNa AvAja karane vAle atIva dIna nArakoM ko paTakakara paramAdhArmika pakAte haiN| jaise ubalate vyA '-te' te nA24 71 24pAsAnA dvArA 'tautaMbatattaM-traputAmrataptaM' 125 sIsumane tais 'pajimajjamANA-pAyyamAnAH' pAvApAmA bhArata 'adRssaraM-ArtasvaraM' mAtta552thI 'rasaMti-rasanti' 24 che // 25 // sUtrArtha-narakapAlo te kuzIomAM te ajJAna nArakane baLajabarIthI pachADIne pakAve che. tyAre teo Artasvare karuNa AkraMda kare che. tathA tarasathI pIDAtA te nArakone garamA garama sIsA tathA tAMbAno rasa pIvarAvavAmAM Ave che. A du:kha sahana na thaI zakavAne kAraNe te nArake Arta svare AkaMda kare che.-bhayaMkara cIso pADe che pApA TIkAI--rudhira ane paruthI paripUrNa te kuzIomAM te pApI, atyanta ArtA svare cIso pADatA, karuNAjanaka avAje rudana karatAM, te atizaya dIna nArakene paramAdhArmike paTakIne pakAve che. jevI rIte ukaLatA telanI Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 sUtrakRtAGgasUtre abhinavavakSipadIptA'timahanAsu pApakarmakAriNaH pAtayitvA 'payayaMti' prapacanti yathA-taptatailapU ratakaTAhe zAkaM pakSippetastatazcAlana kurvan pAcayati tadvat kaTAhakalapakumAM bAlAn itastataH cAlanena te paramAdhArmikAH pAcayanti / tatra pAkaduHkhamanubhavantaste bAlAH kiM kurvanti tatrAha-taNhAiyA' tRpNArditAH vRSNayA jalAnecchayA pIDitAste bAlAH paramAdhArmikaH 'tautaMtratatta' traputAmrataptam , tRSNayA''kulitAste yadA jalaM prArthayanti, tadA te narakapAlAstAn bho ? madyante'tIva piyamAsIt pica idAnI midamiti smArayitvA-varaM putAmram / 'pajjijjamANA' pAzyamAnAste naarkaaH| 'aTTanara ArtasvaraM rasanti, dilakSaNaduHzvA'nubhavanena duHkhitAH Asan eka, idAnIM taptatratAmrapAnena sutarAM sA'tizayena du:khitAH santaH ArtanAda kuntIti // 25 // hue taila se pUrita kaDhAI meM zAka DAlakara aura idhara se udhara tathA udhara se idhara hilA DulAkara pakAyA jAtA hai, usI prakAra kaDhAI ke samAna kuMbhI meM una pApI jIvoM ko idhara udhara hilAkara paramAdhAnika pakAte haiN| pakAne ke du.gva kA anubhava karate hue ve ajJAnI kyA karate haiM, so kahate haiM-ghAsa se pIDita hokara jaba ve jala kI prArthanA karate haiM, taba narakapAla unheM kahate haiM-'are tujhe madirA bahuta priya thI, le aba yaha pI, isa prakAra smaraNa dilAkara ubalatA huA rAMgA aura tASA pilAte hai| taba ve atIva Artasvara se cillAte haiM / vila. kSaNa prakAra ke du.kha kA anubhava karake ve becAre pahale hI duHkhI the, aba tapA huA rAMgA aura zIzA pilAne se ve svabhAvataH aura adhika duHkhI hote haiM aura ArtanAda karate haiM // 25 // kaDAImAM zAkane nAkhIne tAvethA vaDe halAvavAmAM Ave che, e ja pramANe te kuMbhIomAM te nArakene nAkhIne tathA temane Ama tema pheravI pheravInezAkanI jema halAvIne-pakAvavAmAM Ave che. A prakAre jyAre temane pakAvavAmAM Ave che tyAre temane asahya pIDA thAya che ane tarasane kAraNe temanAM kaTha sukAI jAya che, teo pANIne mATe kAlAvAlA kare che tyAre narakapAle temane kahe che -"are, tamane madirApAna ghaNuM ja priya hatuM, te have A rasanuM pAna kare !" A pramANe temanA pUrvajanmanA dukRtyenuM temane smaraNa karAvIne teo temane tAMbA ane sIsAne ukaLate rasa pivarAve che, tyAre teo Asvare cIsa pADavA lAge che. kuMbhamAM pakAvAyA hovAne kAraNe teo asahya pIDAne anubhava karI rahyA hatA, temAM vaLI garamA garama sIsA ane tAMbAnA rasanuM parANe pAna karavuM paDe che, te kAraNe temanA duHkhanI mAtrA savAbhAvika rIte ja khUba vadhI jAya che, tethI AttanAda kare che. pa2pa Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u.1 nArakIyavedanAnirUpaNam 385' mUlam--appeNa appaM iha vacaittA bhavAhame puvasate shsse| ciTThati tathA bahukUrakammA, jaihA kaDaM kamma tehaasibhaa|26| __chAyA--AtmanAtmAnamii vaMcayitvA bhavAdhamAn pUrva zatasahasrazaH / - tiSThanti tatra bahukrUrakarmANo yathAkRtaM karma tathA'sya bhAraH // 26 // anvayArthaH--(iha) ihaloke (appeNa) AtmanA svenaiva (appaM) AtmAnaM svaM (vaMcaittA) yaMcayitvA (puvasate sahasse) pUrva zatasahasrazaH (bhavAime) bhavAdhamAt matsyavandhalubdhakamavAn prApya / (bahukUrakammA) vahukrUrakarmANaH (dasya) tatra narake . 'appeNa' ityaadi| . zabdArtha-'ina-iha hama manuSya bhava meM 'appeNa-AtmanA' apane Apa hI 'apaM-AnmAnam' apane ko 'vaMcaittA-paMcayitvA' vaMcita karake 'pubalate sahasse-pUrva zatasahasrazaH' pUrvajanma meM saikaDo aura: hajAroM bAra 'bhavAhame-mavAdhamAn' lubdhaka Adi adhama bhavoM ko prApta karake 'yahukUrakammA-bahukarakarmANa' pahukarakarmI jIva 'tattha-tantra' usa naraka meM "ciTuMti-tiSThanti' rahate haiM 'jahAkaDaM kamma- yathAkRtaM karma pUrva janma meM jaisA karma jilane kiyA hai 'tahAsi bhAre-tathA'sya bhAraH' usake anusAra hI use duHkha prApta hotA hai / 26 // anvayArtha-isa manuSyabhava meM athavA manuSya loka meM jo apane Apa kI vaMcanA (ThaganA) karate haiM, ve pahale saikar3oM aura hajAroM bAra lubdhaka (zikArI) Adi ke adhama bhavoM ko prApta karate haiM, phira ve 'appeNaM' tyAha'zahAtha-'iha-iha' mA bhanuSyamamA 'appeNa-AtmanA' yAta 'apaMAtmAnam' ghotAne 'vacaittA-vacayitvA' chetarIna 'puvvasate saharase-pUrva zatamahabazaH' pUrvamamA se| bhane nre| pA2 'bhavAhame-bhavAdhamAt' dugdha vagaire adhamalane prApta za2 'bahukUrakammA-bahukrUrakarmANaH' ma42 4bhI:71 'tattha-tatra' se na24mA 'ciTuMti-tiSThati' he che. 'jahI kaDe kammayathAkRta karma' pUrvamA 2ma yA cha. 'tahAsi bhAre-tathA'sya bhAraH tenA anusAra 4 te 5 prApta thAya che. // 26 ... sUtrArtha-A manuSyabhavamAM athavA A lekamAM jeo AtmavaMcanA pitAnA AtmAne chetaravAnI pravRtti) kare che teo pahelAM te seMkaTe athavA hajAre vAra zikArI Adi adhama jI rUpe utpanna thAya che. tyAra sU049 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '386 sUtrakRtAGgasUtre (citi) tiSThanti - pUrvajanmani ( jahA kaDaM kamma ) yathAkRtaM karma ( tahAMsi bhAre) tathA'sya bhAraH pUrvajanmani yathA karma kRtaM tadanurUpeNaivAtra phalamanubhavantIti // 26 // 'TIkA- 'iha' iha-asminneva manuSyabhave yaH 'appeNa' AtmanA svenaiva pravacanAdivyApAramavRttena svata eva svasya / 'appa' AtmAnam paramArthato 'vaMcaittA' vacayitvA matAyrya, alpasukhAya parAnaSahatya tajjinitasukhena AtmAnaM pratArya / 'mevA' bhavAdhame bhavAnAM bahujanmanAM madhye ye'dhamAH bhavAH iti bhavAdhamAH matsya kalunkAdInAM bhavAH vyatItajanmasu / 'puNyaMsate sahasse' pUrvasmin zatasaMhassrazaH- samyaganubhUya, sahasrazo lugbakAdyadhamabhavAn prApya / 'vahukUrakammA' bahukrUraMkarmANa: anekaprakArakahiMsAdi svarUpA'tikaThinakarmakAriNaH / 'vattha' tatra dAruNe duHkhahule narakAvAse 'citi' tiSThanti, prabhUtakAlaM yAvat / tAdRza narakavAse krUrakarmI naraka meM utpanna hote haiM / jisane pUrvajanma meM jaisA karma kiyA hai, use tadanurUpa hI phala bhoganA paDatA hai ||26|| TIkArtha - - isa manuSyabhava meM jo dUsaroM ko vaMcita karate- Thagate haiM, vastutaH ve apane Apako hI vaMcita karate haiM / apane thoDe se sukha ke liye jo dUsaroM kA ghAta karatA hai, vaha hiMsAjanita sukha se apane ko hI ThagatA hai / aise prANI bahuta janmoM meM jo macchImAra vyAdha Adi ke adhama bhava haiM, unameM saikar3oM-hajAroM bAra janma lekara aura aneka prakAra ke hiMsA Adi krUra karma karake usa duHkhapracura dAruNa naraka meM utpanna hote haiM / ve vahAM lambe kAla taka nivAsa karate haiM / isa prakAra ke narakAvAsa meM dIrghakAla paryanta sthita rahane kA kyA kAraNa hai, so prakaTa karate haiM - pUrva janmoM meM jisane jaise adhyavasAya se adhama khAda te krUra karma karanArA jIvA narakagatimAM utpanna thAya che. jemaNe pUrvajanmamAM jevAM kama karyAM hAya, temaNe tene anurUpa phaLa bhegavavuM ja paDe che.rA TIkA"--A manuSyabhavamAM je mANasa bIjAne Thage che, te kharI rIte te peAtAnA AtmAnI ja vacanA kare che, eTale ke peAtAnI jAtane chetaratA hAya che. peAtAne gheADA sukhanI prApti thAya te mATe e bIjA jIvAnA OM ghAta kare che, teo hi'sAMnita sukha dvArA peAtAnA AtmAne ja chetare che. kAraNu ke kSaNika sukhane mATe. temanA dvArA je prANAtipAta Adi pApakamAM sevAya che, tene pariNAme temane narakagatinAM duH kheA dIrghakALa sudhI sahana karavA paDe che. evA jIve! mAchImAra, pAradhI, zikArI Adi adhama bhavomAM sekA athavA hajAro vAra janma laIne hiMsA Adi krUra karmAnuM sevana Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 38 dIrghakAlaparyantaM sthitau kAraNamAi-'jahA kaDaM kammatahAsi bhAre' iti / pUrvajanmama 'jahA' yathA yena a~dhyavasAyena' adhamam adhamAtyadhamAdinA 'kaDaM kamma' kRtaM karmakRtAni saMpAditAni jIvahimAdIni / 'kamma' karmANi 'tahA' tena tenaiva rUpeNa 'si' tasya nArakIyajantoH 'bhAre' bhArAH vedanAH prAdurbhavanti svataH, paratA, ubhayato vA / tathAhi-pUrvajanmani parakIyamAMsamasakA narakasthitau svamAMsAnyevA'gninA pratApya bhakSayanti / mAMsarasapAyino nijapU rudhirANi taptrapUNi pAyante / tathA matsyaghAtakalubdhakAdayastathaiva chinyante, midyante narakAvAse / tathA'nRtabhASiNAmanRtabhASaNaM smArayitvA jihvA chidyante / paradravyApahAriNAmaMgAni ati-adhama bhAva se jIvahiMsA Adi karma kiye haiM usake liye usI rUpa meM bhAra banate haiM arthAt vedanA utpanna karate haiM / ve, vedanA koI svataH arthAt apane Apa se, koI para ke nimitta se aura koI donoM ke nimitta se hotI haiM / jaise jinhoMne pUrvajanma meM mAMsabhakSaNa kiyA hai, unheM naraka meM apanA nijakA agni meM pakAyA huA mAMsa khilAyA jAtA hai| jo mAMsa ke rasa ko pIne vAle the unheM apanApI aura rudhira tathA ughalatA huA zIzA pilAyA jAtA hai / naraka meM gaye hue macchImAra aura vyAdha Adi usI prakAra chede bhede jAte haiM jisaprakAra unhoMne pUrvajanma meM chedana-bhedana kiyA hotA hai| jo pUrvajanma meM mithyA. bhASI hote haiM, mithyAbhASaNa kA smaraNa karavAkara unakI jihA kA chedana karIne dukhapracura dAruNa narakamAM utpanna thAya che. teo tyAM ghaNuM lAMbA kALa sudhI nivAsa kare che. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke temane zA kAraNe te narakamAM dIrghakALa sudhI rahevuM paDe che. pUrvajanmamAM jeNe jevA adhyavasAyathI-adhama athavA ati aMdhama bhAvathI jIvahiMsA Adi karma karyA hoya che, temane te kamene bhAra eja rUpe vahana karavo paDe che eTale ke te karmo ja temanI vedanAne anubhave karAvavAmAM kAraNabhUta bane che. te vedanAomAMnI koI svataH (pitAnA nimi. tane lIdhe), keI paranA nimittane lIdhe ane kaI bannenA (sva ane paranA) nimittane lIdhe bhogavavI paDe che. jemake jemaNe pUrvajanmamAM mAMsanuM bhakSaNa karyuM hoya che, tene pitAnuM ja agnimAM pakAveluM mAMsa khavarAvavAmAM Ave che. jeo mAMsanA rasanuM pAna karatA hatA, temane temanuM pitAnuM dhira, paru tathA ukaLatA sIsA ane tAMbAne rasa pivarAvavAmAM Ave che. mAchImAra ane vyAdhanA bhavamAM chae je prakAre jIvanuM chedana-bhedana karyuM hoya che Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtra priyante / paradArikANAM vRSaNocchedaH kriyante / tathA mahAparigrahAraMbhavatAM krodhamAyAmAnalobhinAM ca krodhAdi kArya smArayitvA tAdRzameva duHkhmutpaadyte| tasmAt samyaguktam-yathAvRttaM karma tAdRg eva tatkarmavipAkA''pAdito bhAraH iti // 26 // mUlam-samanjiNittA kelasaM aNajjA IThehiM kaMtehi ya vipphnnaa| te dunbhigaMdhe kaliNeya phAse kammovagA kuNime AvasaMti ttibemi // 27 // chAyA-samajya kalapamanAryA iSTaiH kAntaizca viphiinaaH| te durabhigandhe kRtsne ca sparza karmopagAH kuNime Avasanti / iti bravImi // 27 // bhedana kiyA jAtA hai / parakIya dravya kA apaharaNa karane vAloM ke aMga kATe jAte haiM / parastrIgAmiyoM ke aNDakoSa ukhADa liye jAte haiN| mahAraMbha aura mahAparigraha vAloM ko tathA krodha, mAna, mAyA aura lobha karane vAloM ko unake doSoM kA smaraNa karavAkara unhoM ke anu rUpa duHkha utpanna kiye jAte haiM / ataeva ThIka hI kahA hai ki jaisA karma kiyA gayA hai, tadanurUpa hI usa karma ke vipAka se utpanna bhAra (kaSTa) sahana karanA paDatA hai // 26 // 'samajjiNittA' ityAdi / - zabdArtha-'aNajA-anAryA.' prANAtipAta Adi krUra kama karane vAle anArya puruSa 'kalusaM-kaluSam' pApa ko 'sananjiNittA-samaya upA. eja prakAre nArakanA bhavamAM temanAM zarIranuM chedana-bhedana karavAmAM Ave che. je e pUrvabhavamAM mRSAvAdanuM sevana karyuM hoya che, temane paramadhArmika asure te mRSAvAdanuM smaraNa karAvIne temanI jIbha kApI nAkhe che. pArakA dravyanuM apaharaNa karanArA jIvana aMge kApI nAkhavAmAM Ave che. parastrI sAthe kAmabhegenu sevana karanAra chenA aMDakoSa kheMcI kADhavAmAM AvaeN che. mahAraMbha, mahAparigraha, krodha, mAna, mAyA ane seksa karanArA jIvone temanA denuM smaraNa karAvIne te dene anurUpa yAtanAo ApavAmAM Ave che, tethI ja sUtrakAre A prakAranuM je kathana karyuM che, te yathArtha ja che-"je jIve jevA karma karyA hoya, tene anurUpa-te karmane vipAka janita-bhAra (kaccha) tene sahana karavuM ja paDe che. eTale ke karelAM karmonAM phaLa dareka jIve avazya jogavavA ja paDe che. mArA - 'samanjiNicA' tyA vert-'aNajjA-anAryAH' prAtipAta pore 12 4 4291vANA nArya pu25 'kalusaM-kaluyam' pApane 'samanjiNitA-samaya pAna zana Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 346 - anvayArtha:--(aNajjA) anAryAH , mANAtipAtAdikarmakAriNaH (kalusa) kaluSaM pApaM (samajjiNittA) samAzubhakarmopacayaM kRtvA (iTThohi kaMtehi ya vippahUNA) iSTaiH kAntazca vipahInA:-kamanIyazabdAdiviSayairvipramukAH (dunbhigaMdhe) durabhigandhe 'kasiNe ya phAse' kRtsne ca sparza atyantAzubhasparzayukte (kuNime) kuNime-mAMsarudhirAdipUrNe narake 'kammovagA' karmopagA:-karmAdhInAH (ArasaMti) Avasanti-yAvadAyustAvattiSThantIti // 27 // . TIkA--'aNajjA' anAryAH prANAtipAtAghazubhakarmakAritvAtte anAryAH krUrakarma kAriNaH . purussaaH| hiMsA'nRtabhASaNasteyAdibhirAzrabadvArIH 'kalusa' jana karake 'iTehi kaMtehi ya vippahUNA-iSTaiH kAntaizca viprahInAH' iSTa evaM priya se rahita hokara 'dunbhigaMdhe-durabhigaMdhe' durgandha se bhare 'kasiNe ya phAse-kRtsne ca sparze' atyanta azubha sparzavAle 'kuNime-kuNime' mAMsa aura madhira Adi se bhare hue naraka meM 'kammovagA-kArmopagA: karma ke bazavartI hokara 'Avasati-Avasanti' nivAsa karate haiM // 27 // ; anvayArtha--jo anArya arthAt prANAtipAta Adi heyakama karane vAle haiM, ve pApa ko upArjana karake, iSTa evaM kAnta zabdAdi viSayoM se rahita hokara durgandhayukta atyanta azubha sparza vAle tathA mAMsa rudhira Adi se paripUrNa naraka meM, karmoM ke vazIbhUta hokara Ayuparyanta rahate haiM // 27 // - TIkArtha-'anArya arthAt prANAtipAta Adi krUra karma karane vAle jIvahiMsA, mRSAvAda, coro Adi Azrava chAroM se pApa upArjana karake iSTa aura kAnta arthAt manojJa zabdAdi viSayoM se rahita hokara atyanta 'iTrehiM kahi ya vippahUNA-iSTaH kAntaizca viprahInAH' / vama priyathA hita thana 'dubhigaMdhe-duramigaMdhe' yA mare 'kasiNe ya phAse-kRtsne ca sparza satyata padhAre mazuma 95zavANA 'kuNime-kuNime' mAMsa mana sAr3I methI bhare na24i. 'kammogA-karmopagAH' manA zaktI ni ApasaMtiAvasanti' nivAsa 42 che. // 27 // * sUtrArtha---anArya che eTale ke prANAtipAta Adi heya karma kara nArA jIvo pApanuM upArjana karIne, ISTa ane kata zabdadi viSayothI rahita, durgadhayukta atyanta azubha sparzayukta, ane mAMsa, rudhira AdithI paripUrNa narakamAM utpanna thAya che ane kRta karmono duHkhajanaka vipAka tyAMnA temanA AyuSyane antakALa paryanta bhegave che. TIkArya-anArya , eTale ke prANAtipAta Adi phUra karma kara nArA loko, jIvahiMsA, mRSAvAda. cerI Adi AzravadvArA mAraphata pApanuM upArjana karIne narakamAM utpanna thAya che. tyAM ISTa ane kAnta (mana) Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 sUtratA kaluSaM pApam / 'samanjiNittA' samaya'-samyagrUpeNArjayitvA 'iTrehi ipTai zabdAdivipayaiH 'katehi' kAntazca-manobhilapitaH 'vidahaNA' viprahInAH pari. ektAH santaH 'dubhigave durabhigandhe-atizayitA'zubhaga dhaiH paripUrite nrke,| 'kasiNe' kRtsne saMpUrNe 'phAse' azubhasparza ekAntataH udvejanIye 'kuNime kammo vagA' kuNime karmopagAH svakarmagA prAptAH tAdRzanArakajIvAstathoparivarNitabImatse krandanazabdAkule sarvA'medhye adhame narake 'Avasati' Avasanti AsamantAt utkRSTa vastra pastriMzatasAgaropamANi yAvat yasyAM vA narakapRthivyAM yAvadAyuH tAvad vasanti tiSThanti / timi iti bravImi kathayAmIti / iti zabdaH samAptiyotakaH / bravImi tIrthakaroditavacanAni // 27 // iti zrI--vizvavikhyAta jagavalaMbhAdipadabhUpitavAlabrahmacAri--'jainAcArya' pUjyazrI-ghAptIlAlabetiviracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasya "samayArthabodhinyA. khyAyAM" vyAkhyAyAM paMcamadhyayanasya prathamoddezakaH samAptaH // 5-1 // azubha gaMdha se paripUrNa tathA pUrNarUpa se azubhaM sparzavAle sarvathA udvigna kara dene vAle tathA rakta pIva Adi se paripUrNa naraka meM apane kamoM ke adhIna hokara utpanna hote haiN| jaisA ki pUrva meM varNana kiyA jA cukA hai, atIva bIbhatsa cIkha cillAne kI dhvani se vyApta, saMgha prakAra kI azuci se adhama aile naraka meM utkRSTa tetIta sAMgaro. pama kAlaparyanta rahate haiM, athavA jisa narakabhUmi meM jitanI Ayu hai utane samaya taka vahAM rahate haiN| 'iti' zabda uddezaka kI samApti kA stUMcaka hai| 'vImi' ko artha hai tIrthaMkara ke dvArA kathita vacanoM ko hI maiM kahatA hU~ // 27 // // pAMcave adhyayana kA pahalA uddezaka samAna // 5-1 // zAdi viSaye bhegavavA maLatA nathI, paratuM, rakta, mAMsa, paruM AdithI paripUrNa te narakamAM azubha gaMdha ane azubha sparza Adi dukhadAyaka varatuone anubhava kare paDe che, tenuM varNana AgaLa karavAmAM AvyuM che. pitAnA pUrva janmanAM pApakarmonA udayathI temane narakamAM utpanna thavuM paDe che. te narake badhA prakAranI azucithI yukta hoya che ane tyAM nArakonI ati bIsasa (bhayaMkara) a ntanAda ane Akra de saMbhaLAya che. A prakAranA narekemAM nArakene vadhAremAM vadhAre 33 sAgaropama kALa paryanta rahevuM paDe che. athavA je narakabhUmimAM nArakene jeTale AyukaLa hoya che, elA kALa sudhI temane tyAM rahevuM paDe che. 'iti' 54 9deza nI saMbhAsinusUya: cha. . 'bravImi sudhA svAmI 4 che ke tIrthakara dvArA kathita vaMcananuM ja huM anukathana karI rahyo chuM. 27 che pAMcamAM adayayanane pahele uddezaka samApta 5-1 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 391 adha dvitIyoddezakaH prArabhyate samAptaH prathamoddezakaH pacamA'dhyayanasya / ataH paraM paMcamo'dhyayanIyo dvitIyoddezaka Arabhyate / tasya cA'yaM saMvandhaH, prathame yaiH karmabhirmIvA nerakeitpadhante, yAdRzIM cA'vasthAM vedanAM cAnubhavanti tAni sarvANi pratipAditAni / ihA'pi viziSTataraM tadeva svarUpaM pratipAdayiSyate, ityanena saMvandhena samAyAtasya dvitIyodezakasyedamAdimaM sUtram sudharmasvAmI jambUsvAminaM kathayati-'ahAvaraM' ityAdi / mUlam-ahAvaraM sAsayadukkhadhamma, taMbhe parvaskhAmi jhaathennN| vAlA jahA dukaMDakammakArI, vedaMti kaimmAiM purekaDAiM // 1 // chAyA--athAparaM zAzvataduHkhadharma taM bhavadbhayaH pravakSyAmi yAthAtathyena / vAlA yathA duSkRtakarmakAriNo vedayanti karmANi purAkRtAni // 1 // dusare uddeze kA prArambha paMcama adhyayana kA prathama uddeza samApta huaa| aba dUsarA uddeza prAraMbha kiyA jAtA hai / usakA sambandha isa prakAra hai-jina karmoM se jIva narakoM meM utpanna hote haiM, vahAM jisa prakAra kI avasthA aura vedanA kA anubhava karate haiM, yaha saba prathama uddeze meM pratipAdana kiyA * gayA hai / yahAM bhI kucha vizeSatA ke sAtha vahI svarUpa pratipAdita kiyA jAyagA / isa sambandha se prApta dvitIya uddezaka kA yaha prathama satra hai- ahAvaraM' ityAdi / zabdArtha--'aha-atha' tatpazcAt - 'sAsayadukkhadhamma-zAzvataduHkhadharma nirantara duHkha denA hI jinakA dharma hai aise 'avaraM-aparaM' dusare bIja udezAne prAraMbhapAMcamAM adhyayanane pahelo uddezaka pUro thayo. have bIjA uddezakanI zarUAta thAya che A uddezakane pahelA uddezaka sAthe A prakArane saMbaMdha che. pahelA udezakamAM e vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM ke jIve kayA " kamene kAraNe narakamAM utpanna thAya che ane narakamAM utpanna thayelA che kevI avasthA ane vedanAne anubhava kare che. A uddezakamAM paNa eja " viSayanuM vadhu vivecana karavAmAM Avaze. pahelA uddezA sAthe A prakArane samaya gharAtA bhI dezanu paDe sUtra 2mA prabhAya cha-'ahAvara'-tyAdi ., zahAtha-'aha-atha'. tyAra pachI 'sAmrayadukkhadhamma-zAzvataduHkhadhamma' - ni22.6.5 heSu nA dharma cha, mevA 'avaraM-apara' mAan taM,tam'. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtasUtre anvayArthaH--(aha) athAnantaram (nAsayadukkhadhammaM ) zAzvavaduHkhadhamaM nityaduHkhasvabhAva ( a ) aparamanyat (taM) taM narakaM (bhe) bhavate ( jahAta he) yAthAaa (khAma) pakSyAmi - kathayiSyAmi (jahA) pathA (dukkaDa kammakArI) duSkakarmakAriNa. - krUrapApakarmANaH (bAlA) vAlA - paramArthama jAnAnAH ( purekaDAi ) purAkRtAni pUrvajanmopArjitAni (kammAI ) karmANi - jJAnAvaraNIyAdyaSTakarmANi (vedati) vedayaMti - anubhavantIti // 1 // TIkA - aha' atha - anantaram, yadeva pUrvasmin makaraNe nirdiSTaM vaccheSathUtaM dvitIye kathayiSyAmi | 'avara' aparam 'sAsayadukkha zAzvataduHkhadharmam, 'le-ham' usa naraka ke viSaya meM 'bhe bhakte' Apa ko 'jahAtaheNaM yAthAtathyena' yathArtha rUpa se 'vakkhAmi - pravakSyAmi' maiM kahUMgA 'jahA - yAdhA' jisa prakAra 'dukaDakanakArI - duSkRtakarmakAriNaH pApakarma karanevAle 'vAlA - bAlAH' ajJAnI jIva 'purekaDAI - purAkRtAni' pUrvajanma meM kiye hue 'kammAI - karmANi' apane karmoM kA 'vedati - vedayanti' vedana karate haiM arthAt bhogate haiM // 1 // 392 anvayArtha -- isake anantara nirantara duHkhamaya dUsare naraka ke viSaya meM yathArtharUpa se Apa ko kahUMgA / pApakarma karane vAle aura paramArtha ko nahIM jAnane vAle ajJAnI jIva pUrvakRta karmoM ko jisa prakAra bhogate haiM so kahU~gA // 1 // TIkArtha- phira sudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM - isake pazcAt pUrva prakaraNa meM kahane se jo zeSa raha gayA hai, use dUsare meM kahUMgA / te naranA viSayamA 'bhe bhavate' Apane 'jahAta deNaM - yAthAtathyena' yathArtha 35thI 'pavakkhAmi - pravakSyAmi' hu' DIza 'jahA - yathA' ? are 'dukkaDa kammakArIduSkRtakarmakAriNaH ' pAya' 42vAvAjA 'bAlA - bAlAH' ajJAnI va 'purekar3AIpurAkRtAni' pUrvamamAM urela 'kammAI - karmANi' potAnA bhenu' 'vedaMtivedayanti' vena re che. arthAt logaMve che. // 1 // * sUtrA"--have khIjA keTalAka narakAmAM utpanna thayelA javAne kevI kevI yAtanAo veThavI paDe che, te kahevAmAM Avaze. tathA pApakarmonuM sevana karanArA, paramAne nahIM' jANunArA ajJAnI jIvA pUCkRta karyAMnuM phaLa kevI rIte logave che, te have huM tamane uDI // 1 // 7 TIkA AgalA uddezakamAM kuMbhIpAka naraka AdinuM varNana karavAmAM AvyuM che. have A khIjA uddezakamAM anya narkanA svarUpanu pratipAddana karavA mATe Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIya vedanA nirUpaNam 393 1 1. zAzvat bhavati iti zAzvataM nityaM tAdRzaM ca tad duHkhamiti zAzvatadukhaM, tadeva dharmaH aurat are restra zAzvataduHkhadharmaH taM narakam nityaduHkhasvabhAvam kSaNamapi sukhalezarahitam 'taM' taM narakam / 'bhe' bhavaddbhyaH, bhavantamuddizya- azeSaprANinivadebhyaH 'nAva heNaM' yAthAtathyena yadyathA bhagavatA kathitaM mayA zrunaM tat tatsvarUpeNaira, natvarthavAdAdirUpeNa 'patraklAmi' pravakSyAmi kathayiSyAmi, 'jahA' yathA yena prakAreNa 'TukaDakannakArI' duSkRtakarmakAriNa:- duSTaM kRtamiti duSkutam - prANAtipAtAdirUpaghorakarma tAdRzakarmakattuM zIlaM yeSAM te duSkRtakarmakAriNaH / evaMbhUtA (bAlA) bAlA: paramArthamAnAnAH viSayasukhAbhilASiNo vivekavikalAH (purAkaDA) purAkRkhAni pUrvabhavopArjitAni' (kammAI ) karmANi jJAnAvaraNIyA pazumAni 'vedavi' (jahA ) yathA (yedaMti) vedayanti narake, tathA te'haM kathayAmi, iti // 1 // jisa naraka meM nirantara duHkha bhoganA paDatA hai, kabhI kSaNa bhara ke liye bhI sukha kA anubhava nahIM hotA, aise narake kA svarUpa he jambU ! tuma ko lakSya karake, samasta prANiyoM ke samUha ke liye, jaisA bhagavAn ne kahA hai aura maiMne sunA hai, usI prakAra se, usameM atizayokti na karake, kahU~gA / prANAtipAta Adi ghorakarma karane ke svabhAva vAle paramArtha ko na jAnane vAle ajJAna narAdhama puruSoM meM adhama sukha ke abhilASI aura viveka se rahita hokara jJAnAvaraNIya Adi azubha karmoM ko naraka meM vedana karate hai arthAt bhogate haiM yaha saba maiM tumheM kahU~gA // 1 // sudharmAMsvAmI ja khUsvAmIne kahe che ke-hai jammU ! je narakamAM nirantara duHkha ja bheAgavavu paDe che, jayAM eka kSabhara paNa sukhane anubhava thatA nathI, evA narakAnA svarUpanuM hu* tamArI pAse nirUpaNuM karIza. tamane samedhIne je A vAta kahu chu, te samasta jIvene paNa samajavA jevI che. zramaNu bhagavAna mahAvIre mArI samakSa narakA viSe jevu' kathana karyuM hatuM evu* ja karyaMna huM tamArI samakSa karIza A kathana anukathana rUpa ja devAthI temAM bilakula atizAkti nathI. prANAtipAta Adi ghera karyAM karavAnA svabhAvavALA, paramArtha ne nahIM lazunArA, ajJAna, narAdhama puraSo, adhama subhanI alisASAvANA thaMdhane, sArAM naramAMnA viveka bhUlI jaIne jJAnAvaraNIya Adi azubha karmonuM narakamAM vedana kare che. teo kevI rIte karmAMnA azubha vipAka bheLave che, te tamArI samakSa huM prakaTa karIza. // 1 // sa0 50 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 1 sUtrakRtAGgasUtre .lam-hatyahi pAehi ya baMdhiUNaM, udaraM dikattati khuraasiehiN| - nihita bAlassa vihataM deI, baiddhaM thira piTTao uddhrNti||2|| ____ chAyA--hasteSu pAdeSu ca bandhayitvA udaraM vikartapanti kSurAsibhiH / gRhItvA bAlaya vihataM dehaM vadhaM sthiraM pRSThataH uddharanti // 2 // avadhArthaH- (hatthehi) hasteSu (ya) ca-punaH (pAe hiM) pAdeSu (baMdhiUNaM) dhayitvA-paramAdhArmikAH (khurAsiehi) kSugasibhi:-kSurakhaGgaiH (udaraM) udaraM (vikataMti) vikartayanti khaNDayanti (bAlamsa) bAlasyAjJA nino (vihataM deha) vihataM dehaM daNDAdimahArai-jaja ritaM zarIraM (gihittu) gRhItvA (piTTo) pRSThataH-pRSThadezAt (vaddhaM)vadhaM carma (thiraM) sthiraM balapUrvakam (uddharaMti) uddharanti-vidArayantIti / / 2 / / 'hatthehi ityaadi| zabdArtha---'hatthehiM-hasteSu' paramadhArmika nArakI jIvoM kA hAtha 'ya-ca' aura 'pAehi-pAdeSu' paira 'vadhijagaM-baMdhayitvA' bAMdhakara 'khurAsiehi-kSuraprAsubhiH' asturA aura talavAra ke dvArA 'udaraM-udaram' unakA peTa 'vikataMti-vikatayanti' cIra dete haiM 'bAlassa-ghAlasya' ajJAnI aise nAraka jIva kI 'vihataM deha-vihataM dehaM daNDaprahAra Adi se aneka prakAra tADana kI huI deha ko 'gipichattu-gRhItvA grahaNa karake 'piTTao-pRSTata:' pRSTha mAga se 'varddha-vadhram' camaDe ko ghiraM-sthiram' balAtkArapUrvaka 'uddharaMti-uddharanti' khIMcate haiM // 2 // anvayArtha--narakapAla nAraka jIvoM ke hAtha aura paira thA~dhakara churA aura khaDga se udara ko phADate haiM / ajJAnI jIvoM ke vihata arthAt "hatthehi tyAhi zAya-'hatthehi-hastepu' 52bhAdhAmi nA24 vonA hAtha 'ya-ca' bhane 'pAehi-pAdepu' 5 // baMdhiUNaM-badhayitvA' mAMdhIna 'khurAsiehi-kSuraprAsubhiH' mst| mana tAna dvArA 'udaraM-udaram' tamanu 'vikattaMti-vikatayanti' dhIre che 'vAlassa-ghAlasya' ajJAnI vA n||24 nI 'vihataM dehavita deha' 6 prahAra pothI bhane are bhAra mAghela zarIrane 'giNThittugRhItvA' a5 4N2 'piTuo-pRSThataH pAnA mAgathI 'baddhaM badhram' yAmaDIna. 'thiraM-sthiram' maNAlA2 .pU 'uddharaMti-uddharanti' yA le che. // 2 // - sUtrArtha-narakapAla nAraka chenA hAtha ane paga bAMdhIne charI ane khaDaga vaDe temanuM peTa cIrI nAMkhe che. teo ajJAnI jIvenA vihata (zastronA Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIya vedanA nirUpaNam 3560 " TIkA - te paramadhArmikAH krIDAM kurvanta iva nArakajIvAnAm / 'hatyehi' hasteSu 'ca' ca - puna: 'pAehiM pAdeSu 'baMdhikaNaM' vaidhayitvA 'khurAsiehi' kSurAsibhiH - nizitadhArAbhiH kSurikAbhiH tIkSNakhatha 'udaraM ' udaraM ' vikattaMti' vikarttayanti vidArayanti / tathA 'bAlassa' vAlasya duSkRtakarmakAriNaH / 'vittu dehaM ' vihataM dehaM daNDaprahArAdinA jarjarIkRtaM zarIram | 'givhittu ' gRhItvA 'vajraM' va carma / 'dhire' sthiratayA, balAtkAreNa 'piTuo' pRSThataH 'uddharaMti' balAt zarIrataH carmANi AkarSayantItyarthaH / paramAdhArmikAH nArakijIvAnAM hastau pAdau vandhayitvA kSurAsidhArayA teSAmudaraM chindanti / tathAnAra kijIvAnAM dehaM daNDAdinA vADayitvA cUrNIkRtya punaH pRSThaM parigRhya tatra sthitaM carma AkarSayantIti bhAvaH // 2 // - aneka prahAroM se tAta deha ko grahaNa karake usake pRSThabhAga se bala pUrvaka camar3I udher3ate haiM // 2 // TIkArtha- paramAdhArmika asura nAraka jIvoM ke sAtha mAnoM khilavAr3a karate haiM / unake hAtha bAMdha dete haiM, paira bA~dha dete haiM aura phira. tIkhI dhAravAlI churiyoM se aura tIkhe khaDga se peTa phAr3ate haiM / ajJAnI jIva ke daNDaprahAra Adi se jarjarita kiye hue zarIra ko grahaNa karake balAtkAra se usake camar3e ko pITha se nikAlate haiM / L tAtparya yaha hai ki paramAdhArmika nAraka jIvoM ke hAtha paira bAMdha karake chure kI dhAra se peTa cIrate haiN| isake atirikta pahale unake zarIra ko daNDaprahAra Adi se jarjarita kara dete haiM aura phira usakI pITha se camar3I udheDate haiM ||2|| ghA vaDe vIdhAyelA) zarIrane grahaNu karIne temanI pIThamAMthI baLapUrvaka cAmaDIutArI le che. rA TIkA-paramAdhAmika asurA nAraka jIvAnI sAthe jANe ke krUra khela khele che. tee temanA hAtha ane pagane deraDA vaDe khAMdhIne, ghaNI ja tejadAra charIo ane khaDUge! vaDe temanu peDha phADe che. iMDa prahAra Adi vaDe jarjarita karelA te ajJAnI thavAnA zarIrane grahaNu karIne tee baLAtkAre temanI pITha paranI cAmaDI utaraDI nAkhe che. A kathanane bhAvArtha e che ke - paramAdhAmika asurA nArakone khUba ja duHkha de che. te tenA hAthapaga mAdhIne tIkSNa charI vaDe temanAM peTa cIrA nAMkhe che. A kAya karatA pahelAM : teo temanAM zarIra para daDAdinA prahAra karIne temane khAkharA kare che ane chevaTe temanI pIDanI cAmaDI pazu utaraDI nAkhe che. rA Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E sUtrakRtAtre 99 - bAhU paeNkati ya mUlato se', thUlaM viyAsaM muhe ADahaMti / rahasi juttaM sarayaMti bAla Arussa vijjhati tudreNa piDe " // 3 // chAyA - vAhUnprakartayanti saMmUlatastasya sthUla vikAza mukhe Adahanti / rahasi yuktaM smArayantiM bAlamAruSya vidhyanti tudena pRSThe ||3|| anvayArthaH - paramadhArmikAH (se) tasya nairayikasya ( bAhU) vAhUna (mULato) mUlataH (karttati) karttayanti - khaNDayanti (mudde) mukhaM (viyA) vikAzya - valAnmukhaM sphIrayitvA (thUlaM) sthUlaM - jalailohakhaNDaM pravezya (ADati) AdahaMti - jvAlayanti (rahaMsi rahasi ekAnte (juttaM) yuktaM janmAntarIyaduSkRtaM (bAla) bALam ajJAnInaM 'bAhU pakati' ityAdi / zabdArtha - 'se-tasya' paramAdhArmika nArakijIva kI 'cAha-vAhana' bhujAoM ko 'pakasaMti prakarttayanti' kATate haiM 'muhe mukhe' mukha ko 'viyA - vikAzya' balapUrvaka phADakara 'thUlaM sthUlam' jalate hue loha ke baDe baDe gole DAlakara 'ADati - Adahanti' jalAte hai 'rahaMsirahasi ' tathA ekAnta meM 'juttaM yuktaM ' unake janmAntara ke karma 'bAla-bAlaM ' usa ajJAnI jIva ko 'sArayati - smArayanti' smaraNa karAte haiM 'ArussaM-AruSya' tathA vinA kAraNa krodha karake 'tudeNa-tudeva' cAbuka se 'piTTe - pRSThe' pRSTha bhAga meM 'vijayaMti - vidhyanti' tADana karate haiM ||3|| anvayArthI - paramAdhArmika nArakajIva kI sujAoM ko mUlaM se kATa dete haiM tathA jamastI sukha ko phADakara usameM jalate hue loha'vAhU pakatati' ityAdi * zabdArtha-'se-tasca' paramadhArmi} nAhI lavanI 'bAhU - bAhUn' lulabhane 'pakattaMti--prakarttayanti' aye che 'mudde - mukhe' bhumane 'viyAsaM vikAzya' mayUrva' jhaDIne 'thUlaM sthUlam' janatA somaunA moTA moTA gojA nAbhIne 'AhaMti - Adahanti' mANe che. 'rahaMsi rahasi tathA antabhAM 'juttaM - yuktaM ' tebhanA 4nmAntaranA unu' 'bAlaM - dAlam' ajJAnI ne 'sArayaMti - smArayanti' *bhara urAve che. 'Arussa - AruNya' tathA azu vagara Dodha' rIne 'tudreNa - tudenaM ' yAmuJjthI 'piTThe-pRSThe' pAchanA lAgamAM 'vijjhati - vidhyanti' bhAre che. // 3 // sUtrA -paramAdhAmi kA nAraka jIvAnI bhujAone mULamAMthI kApI nAkhe che, ane temanAM mukha khaLAtkAra khAlAvIne temAM khUba ja tapAvIne lAlaceALa karelA loDhAnA geALA athavA daDA dAkhala kare che. A rIte te tene khUbaja hajADe che. tethe| tene zeAntamAMsa nhAne tenA pUrvanmanAM pAtu' - Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 5 u. 2 nArakIyavedanA nirUpaNam 397 ( sarayaMti) smArayanti ( Arussa) AruSya - akAraNakrodhaM kRtvA (tudeNa) tudenapratodena cAbuka iti lokamasiddhena ( piTTe) pRSThe - pRSThadeze (vijjhaMti) vidhyanti - tADayantIti // 3 // TIkA - 'se' tasya nArakijIvasya, 'vAhU' bhujau 'mUla' mUlataH - AmUlaM / 'pattaMti' prakartayanti - prakarSeNa karttayanti chedayanti / tadanantaram -'muMhe - vidyAsaM' mukhaM vikAzya= balAtkAreNa nairayikasya mukhaM sphArayitvA tasmin 'dhUla' sthUlaM- atizayena sthUlam, jAjalyamAna lohadaNDam athavA lohagolakaM mukhe nikSipya 'ADahaMti' Adahanti majjAlayantItyarthaH / tathA - 'rahaMsi' rahasi ekAntasthAne nArakijIvaM nItvA 'jutaM' yukta-janmAntarakRtaM duSkRtaM 'sarayaMti' smArayanti 'vAla' karttavyA karttavyaviveka virahitam / tathA lalanA lAmalalitaM gItamAkarNitamataH zrotre chedayAmaH, pApabuddhadyA parastrInirIkSaNaM kRtamatazcakSuSI visphoTayAmaH, khaMDa-ko pravezakara jalAte haiM / unheM ekAnta meM pUrva janmoM meM kiye hue pApa kA smaraNa karAte haiM / niSkAraNa krodha kara ke pITha meM cAbuka mArate haiM | 3 | TIkArtha-ve narakapAla nArakI jIva kI donoM bhujAoM ko mUla se hI kATa DAlate haiM / tatpazcAt jabardastI usake mukha ko phAr3akara khUba baDA aura jalatA huA lohe kA DaMDA yA lohe kA golA mukha meM praveza kara use jalAte haiN| ajJAna nAraka jIva ko ekAnta meM le jAkara usako pUrva janmoM meM kiye hue pApoM kA smaraNa karAte haiM / ve kahate haiM- tUne lalanAoM ke lalita gItoM ko sunA, isa kAraNa hama tere kAnoM kI kAMTate haiM / paddhi se parastrI kA avalokana kiyA thA, ataeva tere smaraNa karAve che. teo koI paNa kAraNa vinA krodha karIne tenI pITha para cAmuka TakAre che. gA TIkA te narakapAle nAraka jIvanI ane bhujAone mULamAMthI dezI nAkhe che tyAra chaMda agnimAM khUba ja tapAvIne lAlaceLa karelA loDhAnA daDAne athavA geALAne, te khaLajakharIthI tenu mukha kheAlAvIne mukhamAM ghusADI de che. tyAre te nArakanA mukhamAM asahya khaLatarA thAya che. te ajJAna nArakone ekAntamA lai jaIne tenA pUrvajanmanAM pAnuM smaraNu karAve che. tee tene kahe che ke-tane lalanAenAM lalita gItA sAMbhaLavA khUba ja gamatAM hatAM, te kAraNe ame tArA kAna kApI nAkhIe chIe, te pInuM pApamuddhithI avaleAkana yuM hatu, tethI ame tArI AMkhA phADI Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAstra istAbhyAM paradravyaM gRhItaM prANighAtazcakRto' hastau khaNDayiSyAmaH, tvamAsImadha. pAyI ataH saptatraputAmrAdika pAyayAmi / mAMsabhakSaNamakaroH, atastvAM tvadIyasyaiva mAMsasya bhakSaNaM kArayAmItyuktvA 'Arussa' AruSya-akAraNakrodhaM kRtvA 'tudeNa' tudena kazayA 'piTe' pRSThe 'vijjhaMti' vidhyanti / kazayA pRSThe tADayaMti // 3 // mUlam-ayaMva tattaM jaliyaM sajoi tauvamaM bhuuminnukmNtaa| te DajhamANA kaluNe yaMgati, usucoiyA tattajugesu juttaa||4|| chAyA-aya iva taptajvalita sajyotistadupamA bhuumimnkaamntH| te dahyamAnAH karugaM stananti ipunoditA staptayugepu yuktAH // 4 // locana ukhAr3ate haiN| ina hAthoM se parAyA dravya grahaNa kiyA thA, aura prANiyoM kA ghAta kiyA thA ataeva tere hAtha kATate hai| madya piyA karatA thA, ataeva tujhe tapA huA zIzA aura tAMcA pilAte haiN| tUne mAMsa bhakSaNa kiyA thA, aura prANiyoM kA ghAta kiyA thA ataeva tujhe terA hI mAMsa khilAte haiM / isa prakAra usake pApoM ko smaraNa karAte haiN| phira akAraNa hI krodha karake pITha para cAvuka ke prahAra karate haiM, anya aMgo para bhI prahAra karate haiM // 3 // 'ayaMca tattaM' ityaadi| zabdArtha-'tattaM ayaM ca-taptamaya iva' tapta loha ke golA ke samAna 'sajoha-sajyotiH' jyotisahita 'jaliyaM-jvalitAM' jalatI huI agni 'tauvana-tanupamA' kI upamA yogya 'bhUmi-bhUmim' bhUmi meM 'akSamattA-anukrAmantaH' calate hue 'te-te' ve nAraki jIva 'Daja. mANA-dahyamAnAH' jalate hue 'usu coyA-iSunoditAH' tIkSNa tape hue nAkhIe chIe te A hAtha vaDe pArakuM dhana grahaNa karyuM hatuM, ane prANine ghAta karyo hato tethI ame tArA ane hAtha kApI nAkhIe chIe. tane madirA" pAna karavuM khUba ja gamatuM hatuM, tethI ame tane garamA garama tAMbAM ane sIyAne rasa pivarAvIe chIe te pUrvabhavamAM mAsa khAdhuM hatuM, tethI atyAre ame tane tAruM pitAnuM ja mAMsa khavarAvIe chIe. A prakAre teo tenetenA pUrvajanmanAM pAponuM smaraNa karAve che. tyAra bAda keI paNa prakAranA kAraNa vinA teo tenI pITha Adi aMgo para cAbuka phaTakAre che. purA 'ayaMva tattaM' tyahi ____zahAtha-'tattaM ayava-taptamayaiva' tapesA homanA gAnA samAna 'sajaI-sajyoti.' nyAni sati jaliyaM-jvalitAM' tI 'taupama-tadupamA' abhInI 15 // ye 4 'bhUmi-bhUmim' bhUbhImA 'aNukkamaMtA-anukrAmantaH' yAtai 'a-3' ta nA21575 Dana bhAgA-dahya mAnAH' mani 'usucoiyaa-ipunoditaa|' Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 399 anvayArtha:-(nattaM ayaM va) taptamaya itra (sajoi) sajyotiH sajyotiSa (jaliyaM) jvalitam-agniryathA bhavati (taudama) tadupamA tatsadRzAM (bhUmi) bhUmi -pRthivI (aNukkamaMtA) anukrAmanto-gacchantaH (te) te nArakajIvAH (DajjhamANA) dahyamAnAH (uccoiyA) ipunoditA bANapreritAH (tattajugemujuttA) taptayugeSu yuktA-yojitAH (kaluNaM thaNati) karU dInaM stananti AkrozazabdaM kurvanti // 4 // TIkA-'tatta ayaM va taptAyaHpiNDa iva, 'sanoI sajyoti:-jyotiH sahitaM 'jaliyaM' jvalitam agniryathA bhAti 'tauma' tadupamAm-jvaladyaHpiMDAghupamAm tathAvidhAmeva kA bhUmim 'aNukamaMttA' anukrAmantaH-paramAdhArmikairgamyamAnAH nArakajIvAH 'DajjhamANA' dahya mAnAH / tathA-'umucoiyA' iSunoditAH tIkSNataptabANApAga ke agrabhAga se mArakara prerita kiye hue 'tattajugesu juttA-taptayugeSu yuktAH' tathA tasa jue meM joDe hue ve nArakI 'kaluNaM dhaNeti-karuNa stananti' dIna karuNa rudana karate haiM // 4 // ___anvayArtha-tape hue lohe ke samAna, jyotiyukta evaM jalatI huI bhUmi para gamana karate hue nAraka jIva jaba jalate haiM to karuNApUrNa Akroza karate haiM tathA tape huve jue meM jotakara Ara se prerita kiye jAte haiM taba bhI karuNa dhvani karake cIkhate haiM // 4 // TIkArtha--sape hue lohapiNDa ke sadRza, jyoti sahita aura jalanI huI arthAt jalate hue lohapiNDa kI upamA vAlI bhUmi para paramAdhAtI tapeTa pAnA mAjanA mAthI bhArIne prerita rekha 'tatta jugesu juttA-taptayugeSu yuktAH' tathA tapeA dhAMsarAma upAthI 'kaluNaM thaNaMti-karuNaM stananti' yApAtra 36na 42 che. // 4 // sutrArtha-tapAvelA leDhAnA jevI, jyotiyukta ane baLabaLatI bhUmi para jayAre gamana karavuM paDe che, tyAre page khUba ja dAjhavAne lIdhe nArake karuNapUrNa AkraMda kare che, vaLI jyAre temane garama karelA ghAMsarAmAM joDIne parezAnI Ara mArI mArIne calAvavAmAM Ave che, tyAre teo dayAjanaka ArtanAda karI uThe che. 5 4 TIkArya-tapAvelA loDhAnA geLA jevI, timaya ane baLI rahI hoya evI-eTale ke khuba ja tapAvIne lAlaceLa ane prakAzita banAvelA lehapiMDanI upamAvALI bhUmi para paramAdhArmika asure nArakene calAve che. te ati uSNa bhUmi para cAlatAM cAlatAM teo khUba ja dAjhI javAthI evI Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAtre grabhAgameritAH tattajugesu' taptayRgeSu tApitarAMgeSu 'juttA' yuktAH tatra - balIvarda iva niyuktA nairavikAH / 'karNa' karuNaM sakaruNaM yathA syAttathA 'thati' svananti zabdaM kurvanti / atidInavacanAni mukhAt uccaiH niSkAzayanDItyartha / yathA valIva rathe niyojayati tathA ve paramadhArmikA tAn nArakAn daptarathayugeSu saMyojya saptatIkSNavANAgrabhAgena prerayanti tanuste mahatA zabdena rAnIti bhAvaH ||4|| mUlam - bAlA bailA bhUmimaNukamaMtA paivijalaM lohapahaM va tantaM / jasi'bhiduggIsa parvajamANA peseveM daMDehiM" purA kairaMti // 5 // 400 - -- chAyA - cAlAH balAdbhUmimanukAmyamANAH pradIptajalAM lohapathamiva tapadAm / yasminnabhidurge prapadyamAnAH preSyAniva daNDaiH puraH kurvanti // 5 // nika asura nAraka jIvoM ko calAte haiN| usa para calane se ve burI taraha jalate haiM to aise cillAte haiM ki karuNA upajatI hai / phira unheM khUba lape huve ratha ke jue (jUr3e) meM jona diyA jAtA hai aura tIkhI noka vAlI Ara cubhoI jAtI hai / ve nArakI usameM bailo ke jaise jote jAte haiM / usa samaya bhI ve atyanta dInatApUrNa dhvani karate haiN| arthAt tAtparya yaha hai ki jaise ratha meM baila ko jotA jAtA hai, usI prakAra paramadhArmika una nArakoM ko tape hue ratha ke jue meM jotakara Upara se tape hue tIkSNa Ara kI noMka se prerita karate haiM / usa samaya ve jora se cIkhate-cillAte haiM ! 4 // ~ teA cIseA pADe che ke bhala bhalAnA hRdayamAM karuNuA utpanna thAya che vaLI tee temane rathanA khUba ja tapAvelA dheAMsarAmAM sAthe joDIne tIkSNa aNI vALI Ara lekIne khaLadanI jema temanI pAse ratha kheMcAve che. A asahya vedanAne kAraNe teo karuNAjanaka cIse pADe che. A kathananeA bhAvArtha e che ke jevI rIte rathanA pAMsarA sAthe paLadAne joDavAmAM Ave che, eja rIte paramAdhAmi kA nArakAne dhAMsarAmAM joDe che, te dheAsarAne tapa.vIne khUba ja garama karelAM hoya che. jema baLadane pANAnI Ara lekIne calAvavAmAM Ave che, tema nArakeAne parANAnI tIkSNa ane garama cyAra bheAMkIne calAvavAmAM Ave che. A duHkha asahya thaI paDavAthI teo 'karuOAjanaka cIseA pADe che. jA Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 01 - anvayArthaH-(bAlA) bAlAH-ajJAnino nArakAH (lohapaha va tatta) lohapathamiva taptAm (pavijjalaM) padIkSajA (bhUmi) bhUmi-pRthivIm (balA aNukkamaMtA) balAt anunAmyamANAH balAtkAreNa paramAdhArmikaizvAlyamAnAH (jasiM) yasmin (abhiduggaMsi) abhidurge atikaThore (pavajjamANA) prapadyamAnAH-paramAdhArmikadvArA calanAya preritAH yadi na calaMti tadA (peseva) preSyAn vRSabhAnina (daMDehiM) daNDaiH (purA karaMti) puraH kurvanti agre tAn cALayantIti // 5 // - 'bAlA balA bhUmi' ityAdi / zabdArtha-'bAlA-dhAlA:' ajJAnI nArasI jIva 'lohapahaba latalohapathalika taptAm' jalatA huA lohamaya mArga ke samAna lapI huI 'pavijjalaM-pradIptajalA' tathA rakta aura pIvarUpa kardama le yukta 'bhUmibhUmim' bhUmi para 'balA-balAt' balapUrvaka paramAvArmikoM dvArA 'aNuH kamaMtA-alakAmyamANAH' calAye jAle ve burI taraha cillAte haiM 'jaMliyasmin jo bhI 'abhiduggaMsi-abhidurge' ati kaThora sthAna para 'pabajamANA-prapadyamAnAH paramAdhArmikoM ke dvArA calane ke liye prerita kiye hue jaba ThIka nahIM calate haiM taya 'pe seva-preSyAn' baila ke samAna 'daMDehi-daNDaiH' daMDoM se 'purA karaMti-puraH kurvanti' Age calAte haiM // 6 // 'anvayArtha--paramAdhArmika una ajJAna nAraka jIvoM ko tape hue lohapatha ke samAna tapI huI tathA rudhira pIva Adi se paMkila bhUmi para - 'bAlA balAbhUmi' yA - zahA -'bAlA-vAlA' ajJAnI nA24 71 'lohapahaM ca tatta-lohapathamiva taptAm' maNesa manI bhAzanI ma tapesI 'pavijjale-pradIptajalA' tathA 24ta bhane 53 35 46qthI yuta 'bhUmi-bhUmim' bhUmi 52 'balA-balAt' maNapUrva4 52mAdhAmi dvArA 'aNukamaMtA-anukrAmyamANA.' yAvAmA bhAvatai tamA 52|sht bhuubh| pAI cha. "jasi-yasmin' mA 'abhiduggaMsi-abhidurge' mati 2 sthAna 52 'pavajjamANA-prapadyamAnAH' 52mAdhAna ! cAlavA mATe prerita karavA chatAM paNa jyAre ThIka nathI cAlatAM 'tyAre seva-prezyAn' bhanI ma 'daMDehi-daNDaiH' mAthI 'purA karaMti puraH kurvanti' mA yAve che. // * suvArtha-paramadhAmike te ajJAna nArakane tapAvelA seDhAnA mArganA jevI atizaya garama ane lehI, paze AthiI yukta bhUmi para calAve che. je saM0 51 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ V02 sUtrakRtAsUtra TIkA-'vAlA' vAlA:-vivekarahitAH nArakijIvAH 'lohapahaM ca tatta' lohapathamiva saptAm , taptalohapathamivAtizayena jAjvalyamAnAm 'pavijjalaM' pradIptajalAM madhirapUyarUpakardamapicchilAM 'bhUmi' bhuumi-pRthiviitlmaargm| 'valA aNukamaMtA' balAt anukrAmyamANAH, yadyapi tAdRzabhUmau calituM necchanti, tathApi-balAtkAreNa cAlyamAnAH 'jasi abhidugaMsi' yasmin abhidurge'tikaThine sthAne kuMmInarakAdau / 'pavajjamANA' prapadyamAnAH pracAlyamAnA api yadA na samyak pracalanti tadA 'peseva' preSyAniva, krItadAsAniva vRpabhAniva vA 'daMDehi' daNDaH-daNDapaharaNaiH te paramA'dhArmikAstAn 'purA karaMti' puraH kurvanti puro'gratacAlayanti / te tu nArakAH svecchayA sthAtuM gantuM kathamapi naiva saktAH / sthitau gamane'pi vA parAdhInataiva nArakajIvAnAm / na kvacit te sthirA bhavaMti, na vA kutracit calAte haiM / calAye jAte hue ve yadi ati durgama mArga para nahIM calateruka jAte haiM to paramAdhArmiDa DaMDe mAra-mAra kara Age calAte haiM // 5 // TIkArtha--vivezarahita nArakajIva, lohapatha ke samAna atizaya jAjvalyamAna tathA rudhira evaM pIva ke kIcar3a se vyApta bhUmi para paramAdhArmikoM dvArA calAye jAte haiM / yadyapi ve usa bhUmi para calanA nahIM cAhate, tathApi balAtkAra se calAye jAte hue jo naraka atyanta durgama tapAye hue sthAna para ThIka taraha nahIM calate haiM, taba kharIde hue naukaroM kI taraha athavA bailoM kI taraha DaMDoM kA prahAra karake paramAdhArmika unheM Age calAte haiM / ve apanI icchA ke anu. sAra na kahIM Thaharane meM samartha haiM aura na calane meM samartha hai / nAraka jIva Thaharane meM bhI parAdhIna haiM aura calane meM bhI parAdhIna haiN| na ve teo durgama mArga para cAlatAM cAlatAM aTakI jAya che, te paramadhAmika temane daMDA mArI mArIne AgaLa calAve che. ApA TIkArtha-paramAdhArmika asure nArakene tapAvelA leDhAnA jevA garama ane jAjavalyamAna mArga para calAve che. te mAga rudhira ane paru rUpa kIcaDathI chavAyelo hoya che. je tae te mAMga para cAlavAnI nA pADe che, to temane balAtkAre calAvavAmAM Ave che. naraka atyaMta durgama mArga para je teo sarakhI rIte cAlatA nathI, te baLada athavA gulAmenI mAphaka Ara lekIne athavA daMDA mArIne temane calAvavAmAM Ave che. AgaLa cAlavuM ke bhavuM te paNa temanI IcchAnusAra thatuM nathI eTale ke A bane bAbatamAM teo parAdhIna che. teo temanI IcchA pramANe vizrAma paNa laI zakatA nathI ane cAlI paNa zakatA nathI. tyAM te temane bilakula parAdhIna Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam svecchayA gacchanti kintu tatratyaH sarvo'pi vyavasAyavyavahAraH parAdhIna eva; yAtanAbhUmitvAnnarakasyeti bhAvaH // 5 // mULam-te saMpaigADhaMsi parvajamANA silAhi hammaMti nipaatinniihiN| saMtAvaNI nAma ciradvitIyA saMtappatI jattha asaahukmmaa||6|| chAyA-te saMpagADhaM prapadyamAnAH zilAbhirhanyante nipAtinIbhiH / - saMtApinI nAma cirasthitikA saMtApyante yatra asAdhukarmANaH // 6 // __ anvayArthaH-(te) te nArakajIvAH (saMyagAdasi) saMpragADham-asahyavedanAyukte narake (pavanjamANA) prapadyamAnAH gantAraH (nipAtiNIhiM) nipAtanImi:-adhaH pAtayituM yogyAmiH (silAhiM) zilAbhiH pApANavaNDaiH (hammaMti) hanyante vADyante (saMtAvaNI nAma) saMtApanI nAma kumI (ciradvitIyA) cirasthitikA bahukAlaapanI icchA se kahIM vizrAma lete haiM aura na kahIM calate haiM / vahAM kA sampUrNa vyavasAya vyavahAra parAdhIna hI hai| kyoMki naraka to kevala yAtanAbhUmi hI hai // 5 // 'te saMpagAli' ityAdi / zabdArtha-te-te' ve nArakajIva 'saMgAsi-saMpragADhe adhika vedanAyukta asatya naraka meM 'pajjamANA-prapadyamAnAH gae hue nipA. tiNIhiM-nipAtinIbhiH' sanmukha girane vAlI 'silAhi-zilAbhi:' pASANa ke khaNDoM se 'hammaMti-hanyante' mAre jAte haiM 'saMtAvaNI nAmasaMtApinI nAma saMtApanI arthAt kumtrI dAma kA naraka 'cirahitIyAcirasthitikA' palyopama sAgaropama kAlaparyanta sthitivAlA hai dazA bhegavavI paDe che. paramAdhArmike temane je je yAtanAo Ape, te temane sahana karavI ja paDe che. A rIte A narakasthAne yAtanAbhUmi jevAM ja che. ApA 'te saMpagAsi' tyAha sAtha-'-ve' ta nA24 71 'saMpagADha si-saMpragADhe' madhira vanA yukta asA na24mA 'pavajjamANA-prapadyamAnA.' gaye 'nipAtiNIhi-nipAtinIbhiH' sAme mAvAna 54vApANI 'silAhi-zilAbhiH' 5.52nA mAthI 'hammaMtiinyante' bhAkAmA mAve che. 'saMtAvaNInAma-saMtApanInAma-arthAt hunI nAmanu na24 'ciradvitIyA-cirasthitikAH' pakSyA5ma. sAgarA5ma tayanta sthiti , pANu cha, 'jattha-yantra' rebhA 'asAhukammA-amAdhukarmANa', pA54. 42vApA Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ exerted paryantasthAyinI (jastha ) yatra - yasyAm (asA hukammA) asAdhukarmANaH prANAtipAtIdikutsitakarmakarttAraH (saMtappatI) saMtApyante - saMtApitAH kriyante ||6|| 1 TIkA- 'te' te nArakajIvA' 'saMpagADhaMsi' saMpragADhe, ativedanAyukte narake 'pavajjamANA' prapadyamAnAH- tAdRzavedanAyuktaM narakaM gacchantaH / 'nipAtiNIhi' niSAtanIbhiH abhimukhaM pAtayantIbhiH / 'silAhiM' zilAbhiH - vRhatpASANakhaNDa rUpAbhiH, 'hammeti' inyante 'saMtAvaNI nAma' saMtApinI nAma- atizayitatApayuktA 'cira'dvitIyA' cirasthitikA palpopamasAgaropamakAlaparyantasthAyinI saMtApanI kummIti maMsiddhA vidyte| ' jattha' yatra saMtApayuktAyAM kumbhyAm / 'asA hukammA' asAdhukarmANaH ' jattha-patra ' jisameM ' asA hukammA - asAdhukarmANaH pApakarma karanevAle -jIva 'saMtappatI - saMtApyante' tIvra vedanA se saMtapta kiye jAte haiM // 6 // - anvayArtha - asahya vedanA se yukta naraka meM gaye hue nAraka jIva nIce girane vAlI zilAoM se tADana kiye jAte haiM / kuMbhIpAka meM pacAye jAte haiM vahAM nAraka bahuta kAla taka rahate haiM aura saMtApa ko prApta hote haiM // 6 // TIkArtha - - atyanta vedanA vAle naraka meM gaye hue nArakI jIva " sAmane se girane vAlI zilAoM se Ahata - tADita kiye jAte haiM / vahAM jo saMtApanI arthAt tIvra vedanA se tapAne vAlI kuMbhI hai vaha bahuta hI "santApajanaka hai| yaha cirasthitika hai arthAt vahAM jIva patyopanoM aura sAga taka nivAsa karate haiM / usa santApavAlI kumbhI meM ve lava 'saMtappatI - saMtApyanve' tIvra behanAthI satApayukta zvAsAM Ave che. // // sUtrA asahya vedanAthI yukta narakamAM utpanna thayelA nAraka jIvAnI upara meATI meTI zilAe phUMkavAmAM Ave che. A zilAonA prahAra "temane sahana karavA paDe che. temane kuzIomAM pakAvavAmAM Ave che. nArakane tyAM dIrgha kALa sudhI rahevu paDe che, ane asahya vedanAo veovI paDe che. 6aa TIkA-narakamAM upanna thayelA nArakAne tIvra vedanA veThavI paDe che, tethI narakane vedanAsthAna kahela che. narakamAM utpanna thayelA jIvane kevI kevI yAtanAo veThavI paDe che, tenu' sUtrakAra varNana kare che.-uparathI nIce paDatI ! zilAonA prahAra temane veDhavA paDe che. tyAM temane kulIemAM pakAvavAmAM "mAyeM che, te bhImA, tIvra vehanAthI tapAvanArI DAvAne ara] tebhane 'sa'tA"ghanI' '(sa'tAyana naI) 'DeDI che, nArIne tyAM thirakSaNa paryanta payAyama ane Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA.pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam .. 446 duSkRtakarmANaH yena parabhave, saMpAditA'zubhA'nuSThAnAH / 'saMtappatI' saMtApyanteMtInavedanayA sattaptAH kriyante / abhimukhAmAgacchantIbhiH zilAbhihatA bhavanti / tathA kumbhIpAkanAmapAkapAtragatajIvAnAM sthitirdIrghA, duSkRtakarmakAriNaH tatra cirakAlaparyantaM svakRnA'zubhA'nuSThAnasya phalamupa nAnAH avasthitA bhavantIti // 6 // mUlam-kasu pavikhappa payaMti vAlaM taovi daDDA puMNa uppayati / . te uDDakoehiM pakhajamANA avarohiM khejati snnaaNphehi||7|| . chAyA-kandUSu prakSipya pacanti bAlaM, tato'pi dagdhAH punarutpatanti / ... te ardhvakAkai prakhAdhamAnA, aparaiH khAdyante sanakhapadaiH // 7 // .: jIva atyanta duHkha kA anubhava karate haiM jinhoMne pUrvabhavoM meM 'azubha kRtya kiye haiN| ... Azaya yaha hai ki tIvra vedanAvAle naraka meM sAmane se Akara girane vAlI zilAoM se nAraka jIva Ahata (mAre jAte) hotA hai| tathA kuMbhIpAka nAmaka pAkapAtra meM gae hue jIvoM kI sthiti bahuta lambI hotI hai| duSkRtya karane vAlA jIva usa naraka meM cirakAlaparyanta apane kiye pApa kA phala bhogatA huA rahatA hai // 6 // - 'kaMdUsu' ityaadi| . zabdArtha- 'bAla-bAlam' vivekarahita nArakijIva ko 'kaMdakanduSu' geMda ke samAna AkRti vAle naraka meM 'pakkhipa-prakSipya DAlakara 'payaMti-pacanti' pakAte haiM 'daDDA-dagdhAH' jalate hue ve nArakajIva sAgaropama pramANu kALa sudhI-rahevuM paDe che. je jIe pUrvabhavamAM azubha karyo karyA hoya che, te ne te saMtApanI nAmanI kuMbhamAM utpanna ine asahya dukhane anubhava kare paDe che. - A kathanane bhAvArtha e che ke tIvra vedanAvALA narakeTamAM sAmethI nIce AvI paDatI zilAonA prahAra nArane sahana karavA paDe che. tathA , kuMbhIpAka nAmanA pApAtramAM (pakavavAnA pAtramAM) utpanna thayelA nArakenuM AyuSya ghaNuM lAMbu hoya che. pApakRta sevanAra che te narakamAM utpanna thaIne temanAM pApakarmone azubha vipAka dI kALa paryanta bhegavyA kare che, dA 'kaMdUsu' tyA zA- 'bAla-bAlam' vive42hita nApane kaMsu-kandupu hAnA samAna mAitikA na24mA pakkhippa-prakSipya' nAbhIra 'payaMti-pacanti' 54Ave cha. 'daDDhA-dagdhAH' ta sevA te nA24 75 'taopi-tatopi' tyAMcA parA Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 . sUtrakRtAGgasUtre __ anvayArthaH-(vAlaM) vAlaM-nArakaM (kaMdusu) kanduSu-kandukAkRtinarakeSu (pakkhippa) prakSipya-pAtayitvA-paramAdhArmikAH (payaMti) pacanti (daDrA) dagdhAste nArakAH (tovi) tatopi-tasmAdapi sthAnAta (puNo uppayaMti) punarapi utpatantiucchalanti tatrApi (te) te nArakajIvAH (uDakAehi) UrdhvakAkaidrogakAkaiH (pakhajjamANA) pakhAdhamAnA-bhakSitAH santaH (abarehi) aparairanyaiH (saNa'phaehiM) sanakhapadaiH-siMhAdibhiH (khajati) khAdyante bhakSitA bhavantIti // 7 // . ___TIkA-'vAlaM' bAla-vivekarahitaM nArakijIvam 'kaMdusu kandukAkRti kuMbhISu 'pakkhippa' makSipya-pAtayitvA te paramAdhArmikAH 'payaMti' pacanti 'tovi' tato'pi tadanantaram 'daDDA' dagdhAH 'puNa' punaH 'uppayaMti' utpatanti, Urdhvam utkSiptAH 'tao vi-tatopi' vahAM se bhI 'puNo upayaMti-punarapi utpatanti' phira Upara uchalate haiM 'te-te' ve nAraki jIva 'uDakAehi-arcakAkaH' droNa nAma ke kAka ke dvArA 'pakhajjamANA-prakhAyamAnAH' khAe jAte haiM 'avarehi-aparaiH' tathA dUsare 'laNapphaehi-sanakhapadaiH'. siMha vyAghra Adi ke dvArA bhI 'khajjati-khAdyante' khAe jAte haiM ||nnaa - anvayArtha-paramAdhArmika astura ajJAnI nAraka ko kanduka (geMda) ke samAna AkRti vAle naraka meM girAkara pakAte haiM / dagdha hue (agni se jalate hue) nAraka jaba usase Upara uchalate haiM to droNa kAoM ke dvArA khAye jAte haiM / (nIce Ate haiM to siMha Adi ke dvArA bhakSaNa kiye jAte haiM // 7 // TIkA-vivekavikala nAraka jIva ko kanduka jaisI AkRtivAlI kuMbhI meM girAkara paramAdhArmika pakAte haiN| jaba ve usameM jalane ke 'puNo uppayaMti-punarapi utpatanti' paach| 752 chaNe cha 'te-' te nA2894 'uDUDhakArahi-UrdhvakAkaiH' hoya nAmanA / pakSinA dvArA 'pakhajjamANA-prakhAdyamAnAH' mAtA sevA te 'avarehi-aparaiH' bhI 'saNapphaehi-sanakhapadaiH siDa, pApa poren| 2 54 'khajjati-khAdyante' mAvAmA bhAve che. // 7 // paramadhAmike ajJAnI nArakane kandhaka (daDA)nA jevA AkAranA narakamAM nAkhIne pakAve che. agnine lIdhe dAjhatA nArake jyAre te jagyAethI UMce "uchaLe che, tyAre droNa nAmanA kAgaDAe temane khAvA mAMDe che, je teo nIce AvI paDe che, te siMha Adi hiMsaka jAnavaro temanuM bhakSaNa kare che. chA '-52bhASAbhi asu| a ajJAna (vi342hita) nAvAne daDAnA AkAranI kuMjImAM paTakIne pakAve che. te kuMbhamAM jyAre Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam 407 bhavanti bhaya'mAnacaNakarat ucchalantItyarthaH / te nArakajIvAH UrdhvamutpatitA api 'ur3akAehi UryakAkaiH droNa nAma kAkanAtiSu paramAdhArmikaH / pakhajjamANA' pakhAdyamAnAH-bhakSyamANAH, atyantanaSTAH santaH puna: 'aparehiM. aparaiH 'saNaphaehi sanakhapadaiH-siMhavyAghrasanakhapazubhiH / 'khajjati' khAdhante, bhakSitA bhavantIti / paramAdhArmikAH kazcid nArakajIvaM kandukAkRtinarake pacanti / tatra bhaya'mAnAste tataH utpatanti, utpatatastAnAkAze samAsAdya droNanAmakAkA bhakSayanti / tataH patitAH siMhAdirUpadhAribhiH paramAdhArmikaikSitAH bhavanti / yatra kutra yAnti sarvatraivApadbhAjo tatra bhavantIti bhAvaH // 7 // kAraNa Upara uchalate haiM to droNakAka unheM khAte haiM / (naraka meM pakSiyoM kI koI pRthaka jAti nahIM hai / paramAdhArmika astura hI cikriyA karake droNakAka kA rUpa dhAraNa kara lete haiN| isI prakAra siMha Adi ke viSaya meM bhI samajhanA caahie| aura phira siMha vyAghra Adi nAkhUnoM vAle jAnavara unheM khAte haiN| abhiprAya yaha hai ki paramAdhArmika asura nArakajIva ko kisI 'kanduka kI AkRti vAle naraka meM DAlakara pakAte haiN| jaba unheM pakAyA jAtA hai to ve ghabarAkara Upara uchalate haiM / Upara uchale hue una nArakoM ko AkAza meM pAkara droNa nAmaka kAka khAte haiN| jaba ve nIce girate hai to siMha Adi kA rUpa dhAraNa kiye hue paramAdhArmikoM dvArA bhakSaNa temanA zarIra zekAya che, tyAre dAjhI javAne kAraNe teo UMce ' uchaLe che. upara uchaLelA te nArakane droNakAka khAvA mAMDe che. (nararkamAM pakSIonI kaI alaga jAti nathI. paramAdhAmika asure ja pitAnI paikriya zaktithI droNakAnuM rUpa dhAraNa kare che. e ja pramANe teo siMha AdinA rUpanI paNa vimurvaNuM kare cheje teo uchaLIne nIce paDe che, te siMha, vAgha Adi nahoravALA jAnavare temanuM bhakSaNa karI jAya che. A - A kathanane bhAvArtha e che ke narakapAle nArakone daDAnA AkA. ranI narakamAM pachADIne pakAve che. A prakAre jyAre temanAM aMgo aMgnithI dAjhavA mAMDe che, tyAre teo gabharAI jaIne UMce uchaLe che. UMce uchaLatA te nArake droNakAka nAmanA pakSIne zikAra bane che. je teo nIce paDe che, te siMha, vAgha Adi dvArA temanuM bhakSaNa karavAmAM Ave che. te siMha, vAghanA rUpanI vikuvaraNa paNe paramAdhArmika asure ja karatA hoya che. sUtrakAra A kathana dvArA e vAta prakaTa kare che, ke nArake game tyAM jAya, Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthva sUtrakRtAGgasUtre mUlam - samUsiyaM nAma vidhUsaThANaM, jaM sorthatattA kaleNaM thAMti / ahosiraM kaha viciUNaM, arthava satthehi samosaveti // 8 // chAyA - samucchritaM nAma vidhUmasthAnaM yat zokatatAH karuNaM svananti / adhaH ziraH kRtvA vikatyaya iva zastraiH samavasaranti // 8 // anvayArthaH - (samUsiyaM) samucchritaM (nAma) nAma - ucca citAvad ( vidhUmaThANaM) vidhUmasthAnaM - dhUmarahitAgnisthAnaM vidyate 'jaM' yat sthAnam mAdhya 'soyadattA' zokakiye jAte haiM / arthAt ve jahA~ kahIM bhI jAte haiM, vahIM una para vipattiyoM ke pahAr3a girate haiM ||7|| & 'samUmirya' ityAdi / zabdArtha -'salUmiya-samucchritam' U~cI citA ke samAna (vidhUmaThANe - vidhUmasthAnam ' dhUmarahita agni kA eka sthAna hai 'jaM yat' jisa sthAna ko prApta karake 'soyatattA - zorutatAH' zoka se duHkhita nAraki jIva 'kaluNaM - karuNam' karuNAjanaka 'dhaNaMti-stananti' rudana karate haiM 'ahosiraM kaTTu - adhaH ziraH kRtvA narakapAla nAraki jIva ke zira ko nIcA karake 'vigattiNaM - vikartya' tathA usakI deha ko kATakara 'ayaM satyehi-ayovat zastraH' loha ke zastra se 'samosaveMti-lamayasaranti' khaNDa khaNDa karake kATate haiM // 8 // - anvayArtha -- UMcI citA ke sadRza dhUmarahita agni ko eka sthAna hai, jise prApta karake zoka se tapta nAraka jIva karuNa Akroza karate haiM / tA.paNa duHkha temaneA keA cheADatu nathI. temanA upara jANe ke du:khanA pahADa ja tUTI paDe che rANA 'samUsiya' dhatyAMhi zabdArtha - 'samUsiyaM - samucchritam' azI thitanA samAna ' vidhUmaThANaMvidhUmasthAnam' dhUbhADA vagaranA agninu me sthAna ke 'jaM yat' ne sthAnane prApta harIne 'khoyatacA zoktaptAH' zothI hu.mita nArI va 'kaluNaM'karuNam' 43SyAta 'thati - stananti' 342 re he 'ahosira kaTTu-adhaH "ziraH kRtvA' narapAsa nAravinA bhAthAne nIyAune 'vigattikavikartya' tathA tenA heDane athIne 'ayaM vasatthehi' - ayovat zastraiH' somaMDanA zastrathI 'samosave 'ti-samavasaranti' TukaDe Tukar3A urIne Aye che. sUtrA--eka UMcI-citAnA AkAranuM, dhumADA vinAnI agnithI yukta eka sthAna hAya che., jyAre paramAdhArmika nArakane te citAmAM phUMke Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 2 nArakIya vedanA nirUpaNam tRptA nArakAH (kaDaNaM) karuNaM - dInaM (thati) svanaMti - AkrozazabdaM kurvanti (aho siraM kaTTu) athaH ziro mastakaM kRtvA (digattirNa) vikartya khaNDayitvA (ayaM va satthediM) aya iva zastraiH (samosaveMti) samavasa ranti khaNDazaH khaNDayanti kartayantIti // 8 // 409 ~ TIkA--' samUsiya' samucchritaM samyak ucchritaM samunnataM citAkRtinAmakam / "vidhUmaThANa' vidhUmasthAnam digaMto dhUmo yasmAt sthAnAt dvidhUmasthAnam 'dhUmarahitavahisyAnamiti yAvat / 'jaM' yaMt sthAnam mApya ' soyatatA' zokataptAH nArakAH / 'kala' karugam 'thati' svananti - karuNA pUrvakaM zabdaM kurvanti rudantIti yAvat / tathA 'aho siraM kaTTu' apaH ziraH kRtvA 'vigattiU' vikartya vidArya / 'ayaM ca satyehiM' aya iva zastre' 'samosaveti' samavasaranti, khaNDazaH khaNDayanti 1 atyuccacitAsadRzaM nirdhUmavahisthAnamekamasti / tatra gatAH nArakajIzaH mahatA 'zokena saMtaptA bhavanti sakaruNaM rudanti ca / tathA tatra paramadhArmikA narakapAlAH vahAM paramAdhArmika unakA mastaka nIcA karake kATate haiM aura lohe ke zastroM se deha ko khaNDa khaNDa kara dete haiM ||8|| TIkA - UMcA uThA huA citA ke AkAra kA eka dhUma se rahita agni kA sthAna hai / usa agni sthAna meM DAlate haiM taba asahya vedanA se saMtapta nAraka jIva karuNAjanaka vilApa karate haiM / paramAdhArmika unakA sira nIcA karake lohamaya zastroM se deha ke avayavoM ko khaNDa khaNDa kara dete haiM / tAtparya yaha hai ki eka atyanta UMcA citA jaisA dhUmarahita agni kA sthAna hai| vahIM paramAdhArmika nAraka jIva ko le jAte haiM, taba nAraka jIva che, tyAre te agninA tApathI AkuLavyAkuLa thayelA nArakA jinaka citkArA kare che. tyAM paramAdhAmikA temanAM mastaka nIcA karAvIne zatru vaDe chedI nAkhe che, ane leADhanA hathiyArAthI temanAM zarIranA TukaDe TukaDA karI nAye the. // 8 // TIkA"--keAI UMcI citA khaDakI hoya evu eka sthAna tyAM hAya che. te sthAnamAM nima agni khaLate hoya che. jayAre narakapAle te agnisthAnamAM nArakIne paTake che, tyAre asahya vedanAthI sataptanArakA karUNAtaka Ada kare che. paramAdhAmikA temanAM mastakane nIcA karAvIne zastro varyuM temanu ennuna kare che tathA temanA pratyeka agene lADhAnA zastrA vaDe chedIne temanA TukaDe TuTaDA karI nAkhe che. A kathana dvArA sUtrakAra nArakAnI yAtanAonu vajrana kare che temane nidhU ma agnimAM phUMkavAmAM Ave che .AgathI dAjhyAne kAraNe asahya pIDAne su0 52 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sUtrakRtAGgasUtre hai tAnnArakajIvAn yAtanayA saMtrAsitAn ziro'dhaH kRtvA karttayanti / tathAlozastreNa tadIyadehAvayavaM khaNDazaH khaNDayantIti bhAvaH ||8|| mUlam - samUsiyA tattha visUNiyaMgA, paMkkhIhiM khanaMti aomuhehiM / saMjIvaNI nAma ciriTTitIyA, jaMsI payo hammai pAMvaceyA // 9 // chAyA - samucchritAstatra vizuNitAMgAH pakSibhiH khAyante'yomukhaH / saMjIvanI nAma cirasthitikA yasyAM prajA inyante pApacetasaH ||9|| tIvra zoka se saMtapta ho jAte haiM aura karuNAjanaka rudana karate haiN| vahAM para paramadhArmika yAtanAoM se trasna una nAraka jIvoM kA mastaka nIcA karake kATa DAlate haiM aura lohe ke zastroM se unake zarIra ke avayavoM ko khaNDa khaNDa kara dete haiM ||8|| 'siyA' ityAdi / zabdArtha - ' tattha - tatra' usa naraka meM 'samRsiyA - lamUcchritAH' nIce mukha karake laTakAe hue 'visUNiyaMgA - vizUNitAGgAH ' tathA zarIra se camaDA ukhADa lie hue ve nArakijIva 'aomuhehiM-ayomukhaiH' 'loha kI caMcuvAle 'pakkhihi - pakSibhiH' pakSiyoM ke dvArA 'khajjaMtikhAdyante' khAye jAte haiM 'saMjIvaNI nAma-saMjIvanI nAma' naraka kI bhUmi saMjIvanI hai kyoM ki maraNatulya kaSTa pAkara bhI prANI usameM marate nahIM hai 'ciradvitIyA - cirasthitikAH' tathA usakI Ayu adhika hotI kAraNe te khUba ja cikArA kare che. temanA te cikArAnI paramadhAmika asurA para bilakula asara thatI nathI te tene vadhAre yAtanAo Ape che. temanAM mastakane teo chedI nAkhe che ane leADhAnA tIkSNa zasro vaDe temanAM avayaveAnA TukaDe TukaDA karI nAkhe che. 58 'svamUkhiyA' tyAhi zaDArtha-'tattha-tatra' te nara mAM 'saMmUkhiyA - samucchritAH' nAthe bhoTu arIne saTAvesa 'visUNiyaMgA-vizUNitAGgAH ' tathA zarIrathI yAbhaDu umADI sIdhesa te nAra va 'aomuddehi-ayomukhaiH' seoma'unA nevI uThora yAMyavAjA 'pakkhihipakSibhiH' pakSiyonA dvArA 'khajjeti - khAdyanve' avAya che. 'saMjIvaNI nAmasaMjIvanI nAma' naraunI lUbhI salavanI hevAya che. bhiDe bharA tujhyA uSTa bhAbhIne pazu prAthI temAM bharatAM nathI. 'ciradvitIyA - cirasthitikAH tenI Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodhinI TIkA paM. dhuM. ma. 5 uM. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 411 anvayArtha : - (tattha ) tatra narake (samUsiyA ) samucchritA - adhomukhIkRtya laMbamAnAH, (vivaNiyaMgA) vizuNivAMgA apagatatvaco nArakAH 'ayomuMhe hiM' apomukhaiH lohavat kaThinamukhayukteH 'pakkhihi' pakSibhiH 'khajjaMti' khAdyante (saMjIvaNI - nAma) saMjIvanI nAma-yatra mRtA api na mriyante (ciradvitIyA) cirasthitikA bahukAlasyAyinI (jaMsi) yasyAM (pAvaceyA) pApacetasaH pApakaluSitAH (payA) prajAH nairayikAH (hammada) inyante - mArthante iti // 19 // { TIkA- 'tastha' tatra narake 'samRtiyA' samucchritAH svaMme UrdhvavAhavo'dhaH 'zirasaH kRtvA cANDAlAdinA carmavat laMbitAH / 'visUNiyaMgA' vizuNitAMgA:uskRtAGgakAH niHsArikhatvacaH 'ayomuhedi' aomuH vajravaMcubhiH kAkAdihai. 'jaMsi - yasmin' jisa naraka meM 'pAvacetA- pApacetasaH' pApa se kallu'Sita 'payA - prajA: ' nairayika 'hammada- hanyante' mAre jAte haiM // 9 // F anvayArtha - naraka meM nIcA mukha karake laTakate hue aura tvacA se rahita nArakajIvoM ko lohe ke samAna kaThora coMca vAle pakSI khAtecIMdhate haiM / narakabhUmi saMjIvanI hai jahA~ prANAntika kaSTa pAte hue bhI nAraka akAla meM marate nahIM haiM aura vahAM bahuta kAla taka rahate haiM / pApa se kaluSita nAraka yahAM mAre jAte haiM ||9 // } TIkArtha -- jaise cANDAla camaDe ko laTakA dete haiM, usI prakAra paramAdhArmika nAraka jIvoM ko khaMbhe meM bAMdhakara laTakA dete haiM / unakI " bhujAe~ UMcI aura mastaka nIce kara diyA jAtA hai / zarIra kI camar3I Ayu bhoTI hoya che. 'jaMsi - yasmin ' ne narambhAM 'pAvacetA - pApacetasaH' pAyathI duSita 'payA - prajA' nairathi 'hammai - hanyante' bhAravAmAM Ave che. // 8 // sutrA -narakapAaA nArakonI cAmaDI utArI laIne temane udhe mAthe laTakAve che, tyAre leADhAnA jevI kaThAra cAMcavALAM pakSIe tenA zarIramAMthI mAMsa kheMcI kADhIne khAvA mAMDe che. tee temanAM zarIrane cAMca, nahera Adi vaDe pI'khe che. narakabhUmi sajIvanI che, jyAM prANAnta kaSTa sahena karavA chatAM paNa nArakA akALe maratAM nathI, teo ghaNA dIrghakALa sudhI tyAM jIvita rahIne pUrvabhaveAnA pApakRtyenuM phaLa bhAgavyA kare che. pApathI kaluSita nArakAne narakamAM paramAdhAmiko khUba ja mAra mAratA rahe che pA TIkA"jevI rIte cAMDALA marelAM jAnavazanA cAmaDAMne laTakAve che, eja pramANe paramAdhArmiko nAraka jIvAne thAMbhalAo para uMdhe mAthe laTakAvI de che. temanI cAmaDIne utaraDI lIdhI hoya che. tethI temanu mAMsa Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUtratAsUtre sirza / 'pakkhI hiM' pakSibhiH-kaGkagRdhrAdibhiH, 'khajjati' khAdhante narakajIvAste / tathA 'saMjIvaNI nAma cirahitIyA' saMjIvanInAsa jIvanadAtrI narakabhUmiH cirasthitikA 'jaMsI' yasyAM saMjIvanyAm 'pAraceyA' pApacetasaH pApakalapitAH 'payA' prajAH narayikAH 'hammaI' hanyante-nAryante asAdhukarmabhiH paramAdhArmikaH / tatra narake'dhomukhaM kRtvA ritAH nairayika : tathA tadaMgebhyazcarmANyutkRtya lauhamukhapakSyAdinA bhakSyante / narakabhUmiH saMjIvanInAmnI bhavati, yato yatra maraNa'sadRzaM. duHkhamavApyA'pi satyAyuzzeSe na niyante / tatrAyurapi atyadhikaM bhavati / pApAtmAno jIvAH pApaphalopabhogAya ciraM tiSThanti tasminnarake hatAH bhavanti / udheDa lI jAtI hai / aise nArakoM ko vajra ke samAna atizaya kaThora cA~ca vAle kAka, kaMka yA giddha Adi pakSI khAte haiM-unakA mAMsa noMcate haiN| naraka kI bhUmi saMjIvanI hai arthAt prAgAntika vedanA bhogane para 'bhI jIva jIvita hI rahate haiM-marate nahIM haiN| ve cirasthitivAle haiM arthAt vahA~ nArakI jIbha lambe samaya taka rahate haiM / asAdhukarmoM paramAdhArmika vahAM nArakoM ko hanana karate-mArate haiN| - Azaya yaha hai-naraka meM nArakijIva adhomukha karake laTakAye jAte haiM / unake zarIra kI camaDI utAra lI jAtI hai| phira lohamukha pakSI unheM bhakSaNa karate hai / naraka kI bhUmi,saMjIvanI kahalAtI hai, kyoM ki vahAM maraNa ke samAna duHkha bhogate hue bhI Ayu zeSa rahane para nAraka jIva bharate nahIM haiM / Ayu bhI vahAM bahuta lambI hotI hai| 'khavA mATe kAgaDA, gIdha, samaDI Adi pakSIo tyAM Ave che. lokhaMDa jevI kaThora cAMca vaDe teo temanAM zarIranuM mAMsa kheMcI kADhIne khAI jAya che. narakanI bhUmi saMjIvanI che. eTale ke asahya vedanA bhogavavA chatAM paNa nArake jIvatA ja rahe che. nArakene AyukALa ghaNe lAMbo (10 hajAra 6 varSathI laIne 33 sAgaropama kALane) hoya che. krUra paramAdhArmika nArake "tyAM nArakene mArapITa karatA ja rahe che. * A kathanane bhAvArtha e che ke narakamAM nArakanI cAmaDI utaraDI laIne temane UMdhe mastake laTakAvavAmAM Ave che. lokhaMDanA jevI kaThaNa cAMcavALA pakSIo temanuM mAMsa khAvA mATe Ave che-ca mArI mArIne mAMsanA lecA kApIne teo tenuM bhakSaNa kare che. narakamUmine saMjIvanI kahevAmAM Ave che, kAraNa ke tyAM maraNanA samAna duHkha bhogavavA chatAM paNa ' temane AyukALa bAkI hoya tyAM sudhI nArake maratA nathI. vaLI tyAM Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam tadevaM paramadhArmikaH parasparakRtairvA chinnA mitrAH kvathitA sUcchitAH santo vedanAsamudghAtagatA api te na mriyante ataH kathyate saMjIvanIvat saMjIvinI jIvanadAtrI narakabhUmiH na tatra gataH khaNDazannopi striyate svAyuSi sati / sA ca cirasthitikA utkRSTatA cayastritsAgaropamANi yAvat yasyAM ca prAptAH prajAyante iti prajAH prANinaH pApacetasaH hanyante mudgarAdibhiH narakAnubhAvAcca vo atyantapiSTA api na mriyante, api cha pAradavat milanti ||9|| pApI jIva apane pApoM kA phala bhogane ke lie naraka meM cirakAlaM taka rahate haiM / isa prakAra vahAM paramyAdhArmikoM dvArA kaSTa diye jAte haiM, tathA paraspara -maiM bhI eka nAraka dUsare ko kaSTa pahu~cAtA hai / una kaSToM se ve chinna bhinna hote haiM, pacate haiM, sUcchita ho jAte haiM parantu vedanA se abhibhUta ho jAne para bhI marate nahIM haiM / isa kAraNa narakabhUmi saMjIvanI yA jIvanadAtrI kahalAtI hai| vahAM gayA huA jIva khaNDa khaNDa kara dene para bhI Ayu zeSa hone se maratA nahIM hai| vahAM Ayu bhI bahuta lambI - utkRSTa tegIsa sAgaropama kI hotI hai| vahAM pApI prANI muga- rAdi se Ahata kiye jAte haiM kintu naraka kA svabhAva hI aisA hai AyuSya paNu ghaNu ja lAMbu' hAya che. pApI jIveAne peAtAnAM pApakamAMnuM mULa bhAgavavAne mATe lAMkhA samaya sudhI tyAM rahevuM paDe che. paramAdhArmika asurA dvArA temane A prakAranAM kaSTo teA apAya che, parantu nArakA pAte ja ekabIjane paNa pIDA paheAMcADayA karatA hAya che.,te kaSTAne lIdhe teo chinnabhinna thaI jAya che. A prakAre chinnabhinna thavA chatAM, agni para zekAvA chatAM, aMgenA TukaDe TukaDA thavA chatAM te maratAM nathI. hA, sUti avazya thAya che. A kAraNe narakabhUmine sajIvanI athavA jIvanadAtrI hevAmAM Ave che. tyAM gayelA jIvatA bhale TukaDe TukaDA karI nAkhavAmAM Ave. paNa jyAM sudhI temanuM AyuSya khAkI hAya che; tyAM sudhI te maratA nathI. nAraketuM AyuSya ghaNuM ja lAMkhuMjaghanya dasa hAra va'tu' ane adhikamAM adhika tetrIsa sAgarApamanuM-hAya che. tyAM pApI jIvAne magadaLa, daMDA Adi vaDe mAravAmAM Ave che. temanA zarIranA sUre. cUrA karI nAkhavAmAM Ave che, chatAM paNa tee maratA nathI nArakAnA sva lA ja evA hAya che ke prANa jAya evI vedanA sahana karavA chatAM te Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 sUcakRtAstre mUlam- tirkhAhiM sUlAhiM nivAyayaMti, basoga sAvayayaM va lhe| * te sUlavidA kelaNaM thaili, egate dukkhAbuhaMo gilaannaa||10|| chAyA-vIkSNAmiH zUlAminipAtayanti bazaMga zvApadamika labdham / te zUlaviddhAH karuNa stananti ekAntaduHkhaM vidhAto glAnAH // 10 // anvayArtha:---(vasogaya) vasaMgata-svAyattIkRtaM (sAkyavaM ca) zvApadamiva vanyapazumiva (laI) labdhaM prAptaM nArakajIyam paramAdhArikAH (tikvAhi mUlAhi) ki maraNAsanna hokara bhI aura atyanta pIsa dene para bhI ve bharate nahIM haiM, balki pAre ke samAna phira mila jAte haiM // 1 // - 'tikkhAha' ityaadi| zabdArtha--'vakSobhayaM-vazaM gataM vaza meM Ae hue 'sAvayayaM vazvApada mika' jagalI jAnavara ke samAna lATU-labdham' prApta huye nAraka 'jIva ko narakapAla titrAhi lUlAhi-tIkSNAbhiH zUlAbhiH' tIkSNa dhAravAle zUoM se nibhAyayaMti-lipAtayanti' mArate haiM 'mUlaviddhAzUlaviddhAH zUla se vedhe hue 'duhao-vidhA' bhItara aura bAhara donoM ora se 'gilANA-ralAnAH' glAna arthAt Ananda hita aura 'egaMta 'dukkhA-ekAntadukha: atyanta duHkhabAle nAraki jIva 'kaluNaM NaMtikaruNa stananti' dIna aura karuNAjanaka ruina karate haiM // 10 // ___ anvayArtha--apane vaza meM par3e hue jaMgalI pazu ke samAna prApta hue nAraka jIva ko paramAyArmika asura tIkhe zUloM se bhUmi para girA maratA nathI temanAM aMgene cagadIne temane cUre karavAmAM Ave, te paNa pArAnI jema te aMge pharI maLI jAya che. palA - va-'vasogayaM-vazaM gataM' pazama mA 'sAvayayaM va-zvApadamiva' onal annavanA samAna 'laddhaM-labdham' prApta thame nA23 pane na24Asa , 'tikvAhi sUlAhi-tikSNAbhiH zUlAmi' tikSNa thArapArA zUgothI 'nivAcayatinipAtayanti' mAre the. 'sUlaviddhA-zUlaviddhAH' zukathA vedheTa 'duio-dvidhA'- 2542 * bhane mahA2 mana mAthI 'gilANA-glAnAH' khAna arthAt mAna 2Dita mana 'egaMtadurakhA-ekAntaduHkhA.' satyatama nA2894 'kaluNaM thaNaMti-- karuNaM stananti' hIna bhane dhyAna 34na 42 cha. // 10 // sUtrArtha-jevI rIte zikArI pite pakaDelA pazune zastro vaDe vIdhI nAMkhe che, e ja pramANe pitAnA hAthamAM AvelA nArakene paramadhAmike jamIna Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 415 tIkSNAbhiH zUAmiH (nivAyayaMti) nipAtayanti-bhUmau pAtayittA mArayanti (mUlaviddhA) zUlaviddhAste nArakAH (duhao) dvidhAto vAhyAbhyantarAbhyAm (gilANA) glAnA:-apagatamasodAH (gaMtadukhA) ekAntadukkhA:-atizayena duHkhitA: kevalaM (kaLaNaM thaNaMti) karuNaM dInatApUrvakaM stananti AkrozazabdaM kurvantIti // 10 // . TIkA-'vasogarya' razaMgatam-svAdhikAre samAgatam / 'sAvayayaM va zvApadamiva / mRgamUkarAdikamiva svAtantryeNa 'laddhaM labdham-pAptam te paramAdhArmikAH 'tikkhAhiM salAhi tIkSNAbhiH zUlAbhiH nivAyayaMti' nipAtayanti, vedhayanti 'sUlaviddhA' zUlaviddhAste 'duhao' dvidhAtaH-bAhyAbhyantarobhayamakAreNa / 'gilANA' glAnA:-duHkhasaMtaptAH, 'egaMtadukkhA' ekAntadukhAH, ekAntato duHkhameva mAptavantaste nArakajIvAH / 'kaluNaM' karuNAsahitaM yathA syAda tathA 'thaNati' stananti kara vedhate haiM / usa samaya ve nAraka bhItara aura bAhara se glAna hote haiN| unheM ekAnta duHkha kAhI anubhava hotA hai / ve karuNa svara se vilApa karate haiN| TIkArtha--apane adhikAra meM Ae hue nAraka ko mRga athavA zUkara ke jaisA pAkara parasAdhArmika tIkSNa zUloM se vedhate haiN| ve nAraka donoM prakAra se arthAt bhItarI aura bAharI kAraNoM se glAna hote haiM-dukha se saMtapta ho jAte haiN| unheM ekAnta rUpa se dukha hI dekha kA anubhava hotA hai / ve karu gotpAdaka rudana karate haiN| para pachADIne tIkSaNa lethI vIMdhI nAkhe che. tyAre te nAke banne kAraNone - lIdhe (Antarika ane bAhya kAraNone lIdhe) glAnine anubhava kare che. temane tyAM ekAnta rUpe (saMpUrNata) duHkhane ja anubhava thAya che. tethI teo karuNa svare vilApa kare che. 10 TIkArtha-potAnA hAthamAM pakaDAyelA mRga, sUvara Adi pazuonI sAthe zikArI je vartAva kare che, e ja vartAva paramadhAmi ke temanA paMjAmAM pakaDAyelA nArake sAthe kare che. teo nArakanAM zarIramAM tINa zUle bhoMkI he . te nA ! manna |rnaa raNethI-mA bhane atiri: 2 thiilAnine anubhava kare che eTale ke teo mAnasika ane zArIrika saMtApane anubhava kare che. temane ekalA duHkhane ja anubhava thAya che, temanA nasIbamAM sukha to lakhyuM ja hatuM nathI teo duHkhane lIdhe karuNAjanaka citkAra ane AkaMda karyA kare che, Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 sukRtAGgasUtre kurvanti / vazagato vanyajIvasRgAdiriva svAtantryeNa labdhaM nArakajIvaM narakapALA vIkSNAdibhirvidArayanti / bAhyAbhyantarobhayarUpeNa ekAMnyato duHkhitA ed nArakajIvAH sakaruNaM tatra narakAvAse ruvanti iti // 10 // mUlam - seyA jalaMnAma siMha mahaMta, jaMzI jalaMto aMgaNI akNtto| citi" baddhoM bahukUrakammA rahesarA kei ciredvitIyA // 11 // chAyA - sadA jvalan nAma nihaM mahacca yasmin jvalannagnirakASThaH / tiSThanti vRddhA bahukrUrakarmANaH arahaH svarAH ke'pi cirasthitikAH // 11 // Azaya yaha hai ki vaza meM paDe hue jaMgalI pazu Adi ke samAna pAe hue nAraka ko paramAdhArmika tIkSNa zUloM se vidAraNa karate haiM / ve bAhya aura Abhyantara- donoM prakAra se ekAntarUpa se 'duHkhI hote haiM aura karuNa Akrandana karate haiM // 10 // 'sayA jala' ityAdi / zabdArtha - 'sayA - sadA sarvakAla 'jalaMgAma - jvalanAma' atyanta uSNasthAna hai vaha sthAna 'nihaM nihas' prANiyoM kA ghAtasthAna hai 'jaMsi( yasmin' jisameM 'akaTTo - akASThaH kASTha ke binA hI 'jalaMnI agaNIjvalan agniH' agni jalatI rahatI hai 'bahukura kammA - bahukara karmANaH ' jinhoMne pUrvajanma meM bahutakrUra karma kiye haiM 'ciradvitIyA-cirasthitikAH' tathA jo usa naraka meM cirakAla taka nivAsa karane vAle haiM 'kahA- baddhAH ' A kathanane bhAvAtha e che ke paramAdhAmikA nArakAnI sAthe ghaNuM ja krUra vartAva kare che, tema temanAM ageAmAM zUle leAMkI daine temane jhUma ja vyathA pahAMcADe che. nArake tyAM chAhya ane Antaki sa tApanA anubhava kare che. tyAM temane satata duHkha ja anubhavavu' paDe che. asahya duHkhane lIdhe te karuchuAkraMda kare che. 10nA 'sayAja' tyAhi zabdArtha -'khayA-sadA' sarva 'jalanAma- jvalannAma' atyaMta uSNutAvA sthAna che te sthAna 'nihaM - niim' prathiyonu ghAtasthAna he 'jati yasmin ' 'jalato agaNI - jvalan agniH' agni nesale pUrva4nsAM aDu 2 bha te narambhAM sAMgA kSaNa sudhI mAM 'akaTTo - akASTaH ' bhagatazu vinA zragatI rahe che 'bahukUrakammA - bahukUrakarmANaH' yo 'ciradvitiyA - cirasthitikAH' tathA Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. a. a. 5 u. 2 nArakIyavedanA nirUpaNam 417 anvayArthaH - (sayA) sadA sarvakAla (jalaM nAma) jvalannAma sthAnamasti 'maha' mahat 'nirda' nihaM - pANighAtasthAnaM (jasi ) yasmin nihe (akaTTo ) akASThaH kASThamantareNaiva (jaLato) jvalan - dedIpyamAnaH (agaNI) agni stiSThati (keI) asu (hu kUrakammA) bahu krUrakarmANaH (ciradvitIyA) cirasthitikAH - prabhUtakAlaM tatra vAsaM kurvANAH tatra narake (vaddhA) baddhA: (arahasvarA) arahaHsvarA uccasvareNa avyaktadInasvaramuccArayantaH (citi) tiSThantIti // 11 // - ma 'TIkA- 'sayA' sadA-sarvadA 'jalaM nAma' jjala atizayena dIpyamAnam atyuSNasthAnamasti tatsthAnam, na alpam api tu 'maha' mait - atizayenonnatamasti tat sthAnam | 'nihaM' nihaM nihanyante prANinaH karmavazAda yasmin tannihama AghAtasthAnaM nArakajIvAnAM prANinAm narakasthAnamityarthaH, 'jaMsI' yasmin sthAne 'agaNI aaar' agnirakASThaH- kASThAdIndhanamantareNaivA'gniH 'jalato' jvalana - dedIpyamAnaH uSNarUpazvAda, vinaiva kASThaM yatrA'gniH prajvalati, tatrA'gnau / usa naraka meM bAMdhe hue ve 'arahastarA - arahasvarAH' dIna cillAte hue 'thiti - tiSThanti' rahate haiM // 11 // anvayArtha - sadaiva jalatA huA eka baDA prANiyoM ke ghAta kA sthAna hai / usa sthAna meM kASThoM ke vinA hI agni jalatI rahatI haiM / krUrakarmA aura dIrghakAlIna sthiti vAle nAraka bahuta samaya taka vahAM diye jAte haiM aura ve UMce svara se Akrandana karate haiM // 11 // TIkArtha- sadA dedIpyamAna eka atyanta uSNa sthAna hai / vaha sthAna choTA nahIM, bahuta baDA hai / vaha karma ke vazIbhUta prANiyoM ke ghAta kA sthAna haiM / usa sthAna meM kASTha Adi IMdhana ke binA hI sadA nivAsa haravAvAjA che 'baddhA - baddhAH ' te narambhAM mAMdhatA tethe 'arahasarA - araha'svarA.' dIna-dhyAyAtra-zubhe pADatAM 'ciTuMti - tiSThanti' rahe che. // 11 // sutrA --tarake mAM nArAnA ghAta karavA mATe eka ghaNu ja vizALa sthAna che, te sadA prajavalita rahe che. te sthAnamAM kASTa nAkhyAM vinA ja agni prajvalita rahe che. sUrakamAM ane dIrghakAlIna AyusthitivALA nArakone te sthAnamAM lAMbA samaya sudhI bAMdhI rAkhavAmAM Ave che. khUkha ja uSNatAthI akaLAvAne kAraNe teo karuNa AkraMda karyA kare che. 5115 TIkA ...tyAM sadA AgathI dedIpyamAna eka uSNu sthAna che. te sthAna ghaNu ja meTuM che. te sthAnamAM kASTha Adi dhana vinA ja agni sadA prajvalita rahe che. prANAtipAta Adi pApakama karanArA jIvAnu te ghAta su0 53 2 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUtrakRtAmasUtra 'bahu kUrakammA' bahu krUrakarmANo nArakAH, ye pUrvajanmani anekamANAtipAtAdirUpakutsitaM karma kRtavantaH te itthaMbhUtAH / tathA 'ciradvitIyA' cirasthitikA cirakAlaparyantasthAyinaH 'baddhA' vaddhAH santaH 'arahassarA' araha svarA:-avyakta mahAkrandanasvaravantaH 'ciTuMti' tiSThanti-tAzAkASThapajvalitA'gninarakasthAne vasanti / ekaM tathAvidhaM prANinAM ghAtasthAnamasti, yat sarvadaiva nirindhanenA'pi bahinA jvalitaM bhavati / tathAvidhanarakAdAse te pApijIvA baddhA bhavanti pApakarmaNAM phalopabhogAya / tatra baddhAste jIvAH pApakarmANaH tatra ciraM nivasanti, tathA vedanayA nirantaraM duHkhitAH santaH sakaruNaM rudanta Asate / / 11 // agni jalatI rahatI hai / usa sthAna meM una nAraka jIvoM ko bAMdha diyA jAtA hai jo atyanta krUra karma karanevAle haiM arthAt jinhoMne pUrvajanma meM prANAtipAta Adi kutsita kRtya kiye haiM aura jo cirakAla taka naraka meM rahane vAle haiM / jaba una nArakoM ko usa sthAna meM yAMdha diye jAte haiM to ve badruta jora se rudana karate rahate haiN| abhiprAya yaha hai ki naraka meM prANiyoM ke ghAla kA eka sthAna hai|' vaha sthAna vinA Idhana kI agni se sadaiva jalatA rahatA hai| usa narakAvAsa rUpa sthAna meM una pApI jIvoM ko bAMdha diye jAte haiM jisase ve apane pApakarmoM kA pUrA phala bhoga sake / ve pApI vahAM lambe samaya taka bAMdhe rahate haiM tathA vedanA ke kAraNa nirantara duHkhI hokara dInatA pUrNa rudana karate rahate haiM // 11 // sthAna che. jemaNe prANAtipAta Adi atyanta kukarmonuM pUrvabhavamAM sevana - karyuM hoya che evAM nArakene tyAM bAMdhI devAmAM Ave che. tyAM temane AyukALa ghaNuM ja lAMbA hoya che. jyAre temane te uNa sthAnamAM bAMdhavAmAM Ave che, tyAre teo karuNAjanaka citkAra ane rudana kare che. A kathanane bhAvArtha e che ke narakamAM prANIone vadha karavAnuM eka sthAna che. te sthAna kASThAdi vinAnA agnithI sadA prajavalita rahe che. te narakAvAsa rUpa sthAnamAM te pApI jIvene bAMdhI devAmAM Ave che. teo temanA pUrvabhavanAM pApakarmonuM phaLa tyAM bhegavyA kare che. jyAM sudhI teo temanAM pApakarmonuM phaLa pUrepUruM bhegavI letA nathI, tyAM sudhI temane tyAM ja bAMdhI rAkhavAmAM Ave che. ghaNA lAMbA samaya sudhI te uoNa sthAnamAM baMdhAyelA rahevAne kAraNe temane eTalI badhI vedanA thAya che ke teo nirantara dInatApUrNa rudana ryA kare che. 11 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 3 nArakIyavedanAnirUpaNam 49 mUlam-ciyA mahaMtIu samArabhittA, chabhaMti te taM kalaNaM sNtN| AvaTTatI tattha asAhukammA, sappI jahA paMDiyaMjoI mjjhe||12|| chAyA-citA mahatIH samArabhya kSipanti te taM karuNaM rasantam / Avartate tatra asAdhukarmA sapiryathA patitaM jyotirmadhye // 12 // anvayArthaH-(te) te-paramAdhArmikAH (mahaMtIu) mahatIH (ciyA) citAH (samArabhittA) samArabhya-saMpAdya (kaluNaM rasaMta) karuNaM sakaruNaM yathA syAt tathA rasantaM krandanaM kurvantaM (chumbhaMti) kSipanti prakSipantItyarthaH (tattha) tatra-tasyAM citAyAM (asAhukammA) asAdhukarmA pApIjIvaH (AvadRtI) Avartate dravIbhavati (jahA) yathA (joimajje) jyotimadhye vahnau (paDiyaM) patitaM (sappI) sapi tam dravIbhavati tadvaditi // 12 // 'ciyA' ityaadi| zabdArtha-te-te' ve paramAdhArmika 'mahaMtI u-mahatI ghaDI 'ciyAcitA' citA ko 'samArabhittA-samArabhya' banAkara 'kaluNaM-karuNam' karuNa 'rasaMta-rasantama' rudana karate hue nArakijIva ko 'chumbhaMtikSipanti' pheMka dete haiM 'tattha-tatra' usameM 'asAhukammA-asAdhukarmA' pApI jIva 'AvadRtI-Avartate' dravIbhUta ho jAte haiM jahA-yathA' jaise 'joimajhe-jyotirmadhye agni meM 'paDiyaM-patitaM' paDA huA 'sappI-sarpi:' ghI pighala jAtA hai // 12 // ___anvadhArtha-paramAdhArmika baDI ghaDI citAe~ banAkara karuNa krandana karate hae nArakoM ko unameM jhoMka dete haiN| usa citA meM par3A huA 'ciyA' tyA: zahAtha-'-' 52mAyAmire 'mahaMtIu-mahatIH' bhATI 'ciyA-citAH' thitAmAna 'samArabhittA-samArabhya' nAvIna 'kaluNa-karuNam' 43 'rasaMtaM-rasantam' 24na 42 // nA26 2 'chumbhaMti-kSipanti' 3 cha. 'tattha-tatra' bhAM 'asAhukammA-asAdhukarmA' pAyI 7 'AvaDatI-Avarta' dravIbhUta tha6 naya cha 'jahA-yathA' vI zata 'joimajjhe-jyotirmadhye' manimA 'paDiyaM-patitaM' 57 'sappI-sarpi:' ghI sAgajI laya che. // 12 // satrArtha-paramadhAmike moTI moTI citAo prajavalita kare che. ane karuNa AkaMda karatAM nArakone temAM pheMkI de che jevI rIte agnimAM paDeluM Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. 420 sUtrakRtAGgo ___TIkA-'te' te paramAdhAmikAH 'mahaMtIu' mahatIH 'ciyA' citaaH| 'samArabhittA' samArabhya samyak saMpAdya 'kalaNa' karuNam 'rasaMta' zabdAyamAnam , taM pApijIvam / 'chumbhaMti' kSiSanti, tAhAvitAyAM taM nArakijIvaM smaakssipnti| sa ca-'asAhukammA' asAdhukarmA pApinIyaH 'mAdhavI' Avatta te, citAyAM paramAdhArmikairyadA prakSipyate tadA tanmadhyapatitaH san dravIbhavati 'jahA' yathA 'joimajjhe' jyotirmadhye 'paDiyaM' patitam / 'sappI' sarpiH ghRtAdikam , dravIbhavati, tathaiva tAzacitAmadhye patitaH pApI dravIbhUto bhvti| " paramA'dhArmikAH citAM mahatIM nirmAya tanmadhye rudantamapi nArakijIvaM kSipanti / kSepaNAnantaraM te agnau patitaM ghRtamiva drviibhvntiH| dravIbhUtA api vaha pApI jIva usI prakAra pighala jAtA hai, jisa prakAra agni meM paDA huA ghRta pighala jAtA hai-||12|| TIkArtha-ve paramAdhArmika mahatI citAe~ banAkara pharuNotpAdaka rudana karate hue pApI jIva ko usa citA meM pheMka dete haiN| jaya para., mAdhArmika nAraka ko citA meM pheMkate haiM to usameM paDakara vaha pighala jAtA hai, jaise Aga meM DAlA huA ghI pighala jAtA hai , Azaya yaha hai-paramAdhArmika baDI sI citA kA nirmANa karake rudana karate hue nAraka ko usameM jhoMka dete haiM / agni meM paDakaraH vaha ghata kI bhAMti pighala jAtA hai / sagara-pighala jAne para bhI umarate nahIM, varan pUrvakRta karma kA phala bhogane ke liye jIvita hI rahate haiN| . pI.pIjI 14 cha. me pramANe ta,yinAsomA 34AmAM Aveda, nA2. kenA zarIra pIgaLI jAya che. 1ra " TakAtha-paramAdhArmika asure moTI moTI citAo, prakaTAvIne, karUNA janaka rudana karatAM te nArIne temAM pheMkI de che. te citAmAM phekAyelA nArakonI dazA agnimAM hAmelA ghI jevI thAya che. teo te agnimAM ghInI rama pAgaNI taya hai-majIna labha, jaya che.. A kathanane bhAvArtha e che ke paramAdhamike moTI moTI citAonuM nirmANa karIne te pApI jIvone te citAomAM pheMkI de che. prajvalita AgamAM pheMkAyelA te nArakonAM zarIra baLI javAthI temane asahya pIDA thAya che, te kAraNe teo karUNAjanaka citkAra kare che. jema agnimAM hemAcela ghI pIgaLI jAya che, e ja pramANe temanAM zarIre paNa te agnimAM pIgaLI jAya che, chatAM paNa teo maratAM nathI. pUrvakRta karmonuM phaLa pUrepUruM Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. dhru. a. 5 u. 2 nArakIya vedanA nirUpaNam darza na mriyante, api tu jIvanstheka pUrvopArjitakarmaphalopabhogAya / yathA- pAradaM patitamapi vikIrNita bhagadapi punarekatrIbhUya sthUtAM vibharti tathA tadIyaM zarIraM drutamapi punaH phalopabhogAya saMghAta bhAvamApadyate / pUrvavat saMbhAta dehaH pApaphalaM bhuGkte iti // 12 // 'mUlam -layA kesiNaM puNa ghassadvANaM, gADhovaNIyaM aI dukkhadhammaM / hatthe hi pAehiM ya baMdhiUNaM, satuvva DaMDehiM" smaarbhNti||1-3 // chAyA - sadA kRtsnaM punardharmasthAnaM gADhopanItamatiduHkhadharmam / isteSu pAdeSu ca baddhyA rAtrumiva daNDaiH samArabhante // 1.3 // anyayArthaH - (sayA) sadA sarvakAlaM (kasiNaM) kRtsnaM saMpUrNam (ghammarNa) dharmasthAnamuSNasthAna pasti tad (gADhava gIyaM) gADhopanItaM nidhattanikA citakarmabhiH jaise pArA vikhara jAne para bhI phira mila jAtA haiM aura sthUla rUpa bana jAtA hai, usI prakAra nAraka kA zarIra piMvala jAne para bhI apane karmoM ko bhogane ke liye punaH samudita ho jAtA hai / nAraka jIva pahale ke samAna hokara punaH pApa ke phala ko bhogatA hai // 12 // 'sA' ityAdi / zabdArtha- 'saghA -sadA' sarvakAla' 'kasiNaM kRtsnaM' sampUrNa 'dhammadvANaM gharmasthAnam' uSNa sthAna hotA hai vaha sthAna 'gADhovaNIyaM- gAMDhopanItam' niksa, nikAcitra Adi karmoM se prApta hotA hai 'aidukkhadhammaM-aniduHkhadharmam' atyanta duHkha degA jinakA svabhAva hai 'tattha-tatra ' usa sthAna meM 'hatthehiM pAehiM baMdhikaNaM-hasteSu pAdeSu baddhvA' karacaraNa bheAgavavAne mATe teo jIvita rahe che jevI rIte nIce vikharAyelA pArA pharI bhegA thaIne sthUla anI jAya che, eja pramANe agnimAM pIgaLI gayelAM nArakeAnAM zarIra paNu, temanA pUrvabhaveAnAM pApAnu vedana karavA mATe pharI samudrita thaI jAya che, ane nArake pahelAMnA jevAM ja zarIrethI yukta thaIne pUrvIkRta pApakarmonAM phaLa bhegaLyA kare che. 512aa 'khayA' ityAhi zabdArtha -'sayA - khA' zarmA 'phasiNaM kRtsnaM' saMpUrNa 'dhammadvANaMgharmasthAnam' garasa sthAna hoya he te sthAna 'gADhovaNIyaM- gADhopanItam' nidhatta, nizayita vagere ubhethI Apta thAya che 'aidukhadhammaM - atiduH khadharmam' atyata duHkha hevuna svabhAva he 'tatya - tatra' te sthAnamA 'hatthehi pAehiM Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 sUtrakRtAGgasUtra prAptaM bhavati (aidukkha yasama) atiduHkhadharmam-atiduHkhasvabhAvam (tattha) taMtratasmin sthAne (hatthehi pAehiM vaMdhijaNa) hasteSu pAdeSu ca bandhapitvA (sattuvya) zatrumiva (daMDehi) daNDaidaNDadvArA parapAdhArmikA tAn nArakalIvAn (samArabhati) samArabhante-tADayantIti // 13 // TIkA-sayA' sadA-sarvakAlam 'kasiNaM kRtsna-saMpUrNam 'ghamANaM' dharmasthAnam sadoSNasvabhAvam / 'gADhoSaNIyaM gADhopanItam , yatsthAnaM nidhattanikA'citakarmabhirupanItaM bhavati nArakANAm 'aidukkhabarama' atiduHkhadharmam , atyantaM duHkhasvarUpaH dharmaH svabhAvo yasya tava tAdRzaM sarvadaina duHkhajanakasvabhAvam / tAdRzanarake paramAdhArmikaiH taM 'hatthehiM pAehi ya vaidhiUNa isteSu SAdeSu ca baddhvA 'sattunya' ko bAMdhakara 'sattuna-zatrubhiva' zatru ke jaisA 'daMDehi-daNDai.' daNDoM ke dvArA paramAdhArmika 'samArabhati-samAramante tADana karate haiM // 13 // ___ anvayArtha-narakabhUmi meM eka dharmasthAna arthAt uSNasthAna hai jo sadaiva aura sampUrNa uSNa hI banA rahatA hai / mADhe pApakarma karane vAle vahAM jAte haiM / vaha atyanta duHkha dene kA svabhAva vAlA hai| vahAM paramAdhArmika nArakoM ke hAtha paira bAMdhakara unheM zatru ke samAna tADanA karate haiM // 13 // TIkArtha-sadA aura laspUrNarUpa se uSNa rahane vAlA eka uSNa sthAna naraka meM hai| vazaM nidhata-nikAcina pApakarma karanevAle nAraka hI jAte haiM / yaha sthAna atyanta hI duHkha dene zalA hai| usa naraka meM paramAdhArmika nAroM ke hAtha aura pA bAMdha dete haiM aura DaNDoM se aisI tADanA karate haiM jaise ve unake zatru hoN| paMdhiUNaM-hastepu pAdeSu ca baddhyA' 12yarane mAMdhAta 'sattuvva-zatrumiva' zatrunI ma 'deDehi-daNDaiH' 6 dvArA 52bhASAbhi 'smaarbhti-smaarbhn|' bhAre cha.1131 sUtrArtha-narakabhUmimAM eka gharmasthAna eTale ke usthAna che, je sadA saMpUrNa uNu ja rahe che. nidhatta nikAcita pApakarmo karanArA che tyAM jAya che. te sthAna atyanta duHkhadAyaka che. tyAM paramadhAmike nArakenA hAtha, paga bAMdhIne temane zatrunI jema mAra mAre che 13 TIkAthate narakabhUmimAM sadA saMpUrNa rUpe uSNa rahetuM eka uNa raghAna che. nitta-nikAcita pApakarma karanArA cha ja tyAM nAraka rUpe utpanna thAya che. te sthAnamAM utpanna thayelA nArakone atyanta duHkha sahana karavuM paDe che. tyAM paramadhAmike nArakanA hAthapaga bAMdhIne temane daMDA Adi vaDe evA te mAre che ke jANe teo temanA duzmane hoya, Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIya vedanA nirUpaNam 423 zatrumiva yathA'sya nArakAH zatravo bhaveyustathAM kRtvA te 'daMDerhi' daNDaiH / 'samArabhaMti' samArabhante - vADayanti / sarvadaiva dedIpyamAnamekaM sthAnam, nidhattanikA - citakarmabhirupanItaM bhavati teSAM nArakajIvAnAm, tathA svabhAvata evaM tassthAnamatIva duHkhajanakam / tasmin hastau pAdau ca bandhayitvA zatrumiva narakapAlAH nArakiNaM prakSipantIti // 13 // 9 mUlam - bhajaMti bAlassa baheNa putrI sIpi diti aoghaNehiM / te bhinnadehA phaila va tacchA tatAhiM aurAhiM niyojayaMti // 14 // chAyA---saJjanti vAladaya vyathena dRSTiM zIrSamapi bhindantyayovanaiH / freader asfer taSTAsvaptAbhirArAginiyojyante // 14 // Azaya yaha hai ki sarvadA dedIpyamAna eka sthAna hai / niSasa aura nikAcita pApakarma karane vAloM ko vaha sthAna prApta hotA hai / svabhAva' se hI vaha sthAna nArakiyoM ko ghora pIDA pahu~cAne vAlA hai / vahA~ unake hAtha aura paga bAMdha diye jAte haiM aura aisI tADanA kI jAtI hai mAno ve nAraka paramadhArmikoM ke vairI hoM // 13 // 'bhaMjali' ityAdi / zabdArtha- 'bAlassa- bAlasya' vivekarahita nAraka jIva kI 'puDI-: pRSTim' pRSThabhAga 'baheNa-vyathena daMDoM ke prahAra se 'aMjaMti-bhaJjanti' toDa' dete haiM tathA 'ayodhajehi aghoghanaiH' loha ke ghanoM se 'sIsapi - zIrSaapi unakA mastaka bhI 'siMdaMti - bhindanti' toDa dete haiM 'bhinnadehAbhinnadehAH' jinake ana cUrNa kara diye gaye haiM aise 'te-le' ve nAraki tAtparya e che ke narakabhUmimAM sadA dedIpyamAna eka sthAna che. te sthAna khUma ja uSNu hAya che. nidhatta ane nikAcita pApakarmI karanArane te sthAnamAM nAraka rUpe utpanna thavu paDe che. nArakane ghAra pIDA pahoMcADavAnA te sthAnanA svabhAva che. tyAM nArakAnI sAthe paramAdhArmi kAnA vartAva zatrunA jevA hAya che. teo temanA hAthapaga bAMdhIne temanA para da'DA AdinA prahAro re // 13 // isifa' Seul zabdArtha -'bAlasla - bAlasya' vive: raDita nA24 lavanA 'puTThI - pRSTim' pAchajanA bhAgabhAM 'daheNa - vyathena' 'DAthI bhArIne 'bhajaMti-bhaJjanti' toDI he che tathA 'ayoghaNehiM - ayoghanaiH' soma unA dhothI 'sIsaMvi-zIrSamapi' tebhanu' bhakta 'bhirvRti- bhindanti' tor3I he che, 'bhinnadehA - bhinnadehAH' manA aMga [ Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha :- (bAlassa) vAlasya - ajJAninaH (paTTI) pRSTi (vaheNa) vyathena lakuTAdiprahAreNa (bhajaMti) bhaJjanti troTayanti (ayodhaNehiM) ayodhanaiH - lohaghanaiH (sIsaMpi) zIrSa mavi - mastakamapi (videsi ) bhindanti cUrNayanti ( bhinnadehA) bhinnadehAzcUrNitAH (te) te nArakAH ( tacAhiM ArAhi) taptAbhirArAbhiH (phaLa va tacchA) phalakamitra taSTAH kASThakhaNDamitra tatkRtAH (niyojayaMti ) niyojyante taptatrapupAnAdikarmaNi vyAparyante iti // 14 // TIkA- 'vAlassa' bAlasya - avivekinaH 'puTTho' pRSTis zarIrapRSThabhAgam 'vaheNa' vyathena, daNDAdiprahAreNa 'bhaMnaMti' bhaJjanti- proTayanti paramadhArmikAH / jIvoM ko 'tattAhi ArAhi-taptAbhirArAbhiH' tape hue AroM ke dvArA 'phala va tacchA - phalakamica taSTA' kASTha ke TukaDe ke jaise chIlakara patale kiye hue nArakoM ko 'piyojayaMti - niyojyante' uSNa sIse ke pIne ke liye pravRtta kiye jAte haiM ||14|| anvayArtha - lakaDI Adi ke prahAra se ajJAnI nArakoM kI pITha toDa dI jAtI hai / lohamaya ghanoM se mastaka cUrNa kara diyA jAtA hai / chinna bhinna dehavAle una nArakoM ko AroM se kATa ke paTiye ke samAna chIlakara patale kiye jAte haiM aura tape hue zIse ko pIne ke liye vivaza kiye jAte haiM || 14 || TIkArtha- paramadhArmika una avivekI nArakoM ke pRSThabhAga ko daNDaprahAra se bhagna kara dete haiM, lohe ke mudgaroM kA prahAra karake unake yUrzita 4rI dIrgha che, sevA 've tAn' te nAra vane 'tattAhi ArAhitaptAbhirArAbhi' tasa mAronA dvArA 'phalagaMva tacchA-phalakamiva taSTAH' sADAnA TukuMDAnI prema chosIne pAtA uresa nArajene 'niyojayaMti - niyojyante' garabha sIsu pIvA mATe pravRtta karavAmAM Ave che !14 sUtrA paramAdhArmi kaiA lAkaDI AdinA prahAra vaDe ajJAna nArakeAnI pITha teADI nAkhe che ane leDhAnAM magadaLA vaDe temanAM mastakanA cUre cUrA karI nAkhe che, chinnabhinna zarIravALA nAraphanAM zarIrane teeka lAkaDAnA pAtiyAnI jema khelIne pAtaLA kare che ane pIgALelA sIsAnA uSNu rasa temane muLajamarIthI pivarAvavAmAM Ave che. 145 TIkA--te nArakonI pITha para IMDA mArI mArIne tene teDI nAkhavAmAM Ave che tathA lAhAnAM magaLa, gaDhA AdinA prahAra - karI karIne temanAM Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 425 'aoghaNehi ayodhanaH-lohanirmitamudgaraiH 'sIsaMpi' zIrSamapi 'midati' bhindanti cUrNayanti, pRSThazirasobhanAt 'bhinnadehA' bhinnadehAH vidAritadehAH -santaste nArakAH 'tattAhi' taptAbhiH agnau pajyAlitAbhiH 'ArAhi' ArAbhiH 'phalaga va phalakayitra 'tacchA' taSTAH vidAritAH nairayikAH 'NiyojayaMti' niyojyante laptatrapupAnAya vyaapaarynte| paramAdhArmikAH nArakasya pRSTha daNDAdinA saMtADaya tathA lauhadaNDena ziro bhaJjayitvA tattaM nAraniNaM taptArakeNa lokapasiddhena vidArayanti punaH vidArya krakacaiH kartapanti / tadanantaraM taptatrapunIza kAdi pAnAya niyojayanti iti / 14 / mUlam-abhijaMjiraM ruda aplAhukaramA usuboyA hasthivaha vhti| evaM duruhitu duze tobA Arusla vijhaMti kekANI se"|15| chAyA---abhiyojya raudramasAdhururmANaH ipuloditAn hastivaha vAhayanti / eka samAropa dvau trIn vA AruSya vidhyanti dharmANi teSAm // 15 // mastaka kA cUrAcaga kara dete haiN| isa prakAra vidArila deha cAle una nArakoM ko Aga meM tapAe hue ArAoM se lakaDI ke paTiye kI bhAMti chIla chIla kara patale kiye jAte haiM aura phira ubalatA huA zIzA pIne ko bAdhita kiye jAte haiN| tAtparya yaha hai ki paramAdhArmika asura nAraka kI pITha DaMDoM se toDate haiM, mastaka mudgaroM se cUrNina karate haiM AroM se chIlate haiM aura sapA zIzA pilAte haiM // 14 // 'abhicuMjiya' ityaadi| zabdArtha--'asAhukammA-asAdhukarmANaH' pApakarma karane vAle mastakanA cUre zUrA karI nAkhavAmAM Ave che. A prakAre vidyArita karavAmAM AvelAM temanAM zarIrane agni upara khUba ja tapAvela ArAthI lAkaDAnA pATiyAnI jema, chelIne pAtaLA karavAmAM Ave che. eTaluM ja duHkha sahana karavAthI temane chuTakAro thato nathI, paraMtu temane garamA garama sIsAne rasa paNa pivarAvavAmAM Ave che tAtparya e che ke paramadhAmika iMDAnA prahAra karIne nArakenI pITha teDI nAkhe che, magadaLo mArI mArIne mAthAnA cUre cUrA karI nAkhe che. Ara vaDe temanA zarIrane cIre che ane sIsAne garama 2sa tamana pirAve cha. // 14 / - 'abhiju jiya' tyA: zA-'asAhukammA-asAdhukarmANaH' 5545 42vA naRE sU0 54 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ churad sUtrakRtAGgasUtre anvayArthaH -- ( asA hukammA) asAdhukarmaNaH pApakarmakAriNo nairayikAn (rudda ) 'raudre-kure karmaNi aparanAra kahananAdike (abhirjujiya) abhiyojya janmAntarakRta saccopaghAtakArya smArayitvA ( usucoiyA ) dhunoditAn zarAbhighAtapreritAn ( egaM duve tao vA duruhitu) ekaM dvau zrIn vA samAroha (hasthivahaM) hastiva (vati) vAhayanti (Arussa) AruNya krodhaM kRtvA (se) teSAM - nairayikANAM (kakA'o) marmANi (vijjhati) vidhyanti - vedhitAni kurvantIti // 15 // nAraki jIvoM ko 'rudda rodre' kara karma meM 'abhirjujiya- abhiyojya' yojita karake arthAt janmAntara meM kiyA huA prANivarUpa kArya ko smaraNa karAkara 'ucohayA-haghumoditAn' tathA bANa ke prahAra se prerita karake 'hatthivahaM - hastiyaha' hAthi ke jaise 'bahaMti - vAhayanti' bhAra vahana karAte haiM athavA 'evaM duve tao vA duruhitu ekaM dvau trIn vA samArohya' eka, do, athavA tIna jIvoM ko unakI pITha para caDhAkara 'hatthivahaMhastivahaM' hAthi ke jaise 'varhati - vAhayanti' unako calAte haiM' 'ArussaAruSya' krodha karake 'se- teSAm' una nairayikoM ke 'kakANao-marmANi' 1. marmasthAna ko 'vijjhati-vidhyanti' vedhita karate haiM ||15|| anvayArtha - - pApakarma karane vAle nArakoM ko unake pUrvakRta raudra (bhayaM. kara) kRtyoM kA smaraNa karavAkara bANa ke prahAra se prerita karate haiM aura hAthI ke samAna unase bhAra vahana karavAte haiM / athavA eka, do tIna jIvoM ko usa para caDhA dete haiM aura krodha karake usake marmasthaloM ko vedhate haiM // 15 // lavAne 'rudda-roMdre' 2 4 'abhiju jiyA-abhiyojya' yAta urIne arthAt 4nmAntarabhAM reva pravidha 35 arthAne sbhara uzavIne 'usucoiyA-ipunoditAn' tathA mAthunA prahArathI prerita harIne 'hatthivAha - hastivaha" hAthinA sa ''vahaMti - vAhayanti' bhAra vahana urAve he athavA 'gaM duve tao vA duruhittu - eka dvau trIn vA samArohA' tathA bher3a, me, athavA traSu bhavane temanI pITha thara yaDhAvIne 'hatyivaha' - hastivaha' hAthInI prema 'vahaMti - vAhayanti' tebhane yasAve che 'Aruhasa- Arudhya' DorIne 'se-veSAm' te nairayionA 'kakANao-marmANi ' bharbhasthAnAne 'vijjhati vidhyanti' pIMdhe the. // 1 // sUtrA--narakapAlA nArakAne temanAM pUrvIkRta raudra' (lAyakara) kRtyAnu smaraNa karAve che ane tIkSNa aMkuza, bhAlA AdinA prahAra karIne temanI pAse hAthInI jema bhAra vaDuna karAvavAmAM Ave che. athavA eka, be traNa jIvAne temanA para caDhAvIne temanA masthaLo para prahAra karIne temane cAlavAnI pharaja pADe che. 1aa w Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirupaNam TIkA- ' asA hukammA' asAdhukarmaNaH - azobhanAni janmAntaropArjitAni karmANi anuSThAnAni prANAtipAtamRpAvAdAdIni yeSAM te tathAvidhAna pANAtipAtAdikarmakArakAn 'rudaM' raudre - atibhayAnake tatvadhAdike 'abhirjujiya' abhiyojya 'ekaM duve tao vA' ekaM dvau trIn vA nairavikAn paramadhArmikAH 'duruhittu' durodha samAroha 'ucoyA' inoditAMn- vajramayAMkuzAbhighAtena saMmeritAn 'itthiva hastimavAham istivAhanarItyA 'vahaMti' vAhayanti / yathA - hastipRSThe ArohakAn samAroha hastipakAH hastinaM cAlayanti, tathA parasAdhArmikAH nArakAn cAlayanti / yadvA-yathA ( upalakSaNAt ) rathAdau saMyojya vetrAdiprahAraiH prahRtya, anabhyasta - mapi balAdvAhayanti tadvat nArakAn cAlayanti / athavA yathA hastI mahAntaM mAraM vahati, tathA tAn nArakAn balAd bhAraM vAhayanti paramAdhArmikAH / yadA 'nairayikAH svapRSThArUDhAtibhAraM voDhuM na zaknuvanti tadA 'Arussa' AruSya sarvathA -- 427 TIkA -- jina nArakiyoM ne janmAntara meM azobhana karmoM kA AcaraNa kiyA hai arthAt hiMsA asatya Adi pApoM kA sevana kiyA hai, unako narakapAla raudra arthAt atyanta bhavAnaka prANiyadha Adi kArmo meM joDakara ve vajramaya aMkuza Adi se AghAta karake aura eka, do, tIna nArakiyoM ko una para caDhA kara unase hAthI ke samAna bhAra vahana karavAte haiM / jaise mahAvata hAthI kI pITha para savAra ko car3hAkara use calAtA hai, usI prakAra paramAdhArmika nArakoM ko una savAroM dvArA calAte haiM / athavA jaise ratha Adi meM jotakara aura betakA prahAra karake anabhyasta UMTa Adi se bhI jabardastI bhAra vahana karavAyA jAtA hai usI prakAra nArakoM se balAtkArapUrvaka paravyAdhArmika bhAra vahana karavAte haiN| jaba ve nAraka apanI pITha para savAra huoMkA bhArI bhAra nahIM TIkA je nArakAe pUbhaveAmAM hiMsA, asatya Adi pApakarmAnuM sevana karyu hoya che temane paramAdhAmikA dvArA temanAM te raudra (bhaya'kara) kRhyAnuM smaraNa karAvavAmAM Ave che. jevI rIte hAthInA ma`sthaLamAM a'zanA prahAra karIne tenI pAse bhAra vahana karAvavAmAM Ave che, eja pramANe vajramaya aMkuza AdinA prahAra karIne tee nArakA pAse bhAravahana karAve che. athavA eka, e traLu jIveAne temanI pITha para rehaNu karAvIne, a'kuza AdinA prahAra karIne tene calAve che. athavA jevI rIte thanI 'sarI sAthe joDelA baLadone Ara leAkIne calAvavAmAM Ave che. eja pramANe nArakIne paNa 'DA, bhAlAM, Adi zastro vaDe mArI mArIne temanI pAMse maLajakharIthI bhAra vahuna karAvavAmAM Ave che. jyAre te nArakA temanI Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 sUtrakRtAGgasUtre krodhaM kRsvA 'se' teSAM nArakajIvAnAm 'kakANao' marmANi marmasthAnAni aparaparamadhArmikAn AjJApya 'vijjhati' viddhyanti-chedayanti // 15 // mUlam -- bAlA belA bhUmimaNukamaMtA pavijalaM kaMTAila mahataM / vibaddhata pehi viSNacitte samIriyA kohavaliM keriti // 16 // chAyA - vAlA valAd bhUmimanukAmyamANA pradIptajalAM kaNTAvilAM mahatIm / vivadhyata: viSaNNacittAn samIritAH koTTavaliM kurvanti / / 16 / / sahana kara pAte taba paramAdhArmika kruddha hokara unake marmasthAnoM ko vedhate hai yA dUsare paramAdhArmikoM ko Adeza dekara unase biMdhavAte haiM // 15 // 'bAlA' ityAdi / f 1 zabdArtha - 'bAlA - cAlA:' bAlaka ke samAna parAdhIna nairayika jIva narakapAloM ke dvArA 'balA-balAt' balAtkAra se 'pavijjalaM pradIptajalA' rudhira ke kIcaDa se bharI huI 'kaMTalaM - kaNTAvilAm' tathA phAMToM se yukta 'mahaMta - mahatI' vizAla 'bhUmi-bhUmim' pRthivI para 'aNukarmatA-anukrAmyamANAH paramadhArmikoM ke dvArA calAye jAte evaM 'samIriyA - samIritAH' pApakarma se prerita kiye hue nArakoM ko 'vibaddhatappehi vivadhyataH' aneka prakAra ke bandhanoM se bAMdha kara 'visaNNacinte viSaNNacittAt' mUrcchita aise dUsare nAraka jIvoM ko 'kohabaliM pArita - kohavaliM kurvanti' kATakATa kara khaNDa khaNDa karake idhara udhara pheMka dete haiM // 16 // pITha para caDI beThelA jIvAnA bhAra vaheta karavAne asamartha hovAne kAraNe cAlatAM calI jAya che, tyAre paramAdhAmi ke gusse thaI ne temanA samasthAnAne vIdhI nAkhe che, athavA anya paramAdhyAmikAne Adeza daine temanA dvArA te nArakeAnA masthAna para prahAra karAve che. 1pA 'mAlA' ityAdi 5 zabdArtha' - 'bAlA - bAlAH' janA samAna parAdhIna bhIlane AdhIna tairayi laSa naraMJjyAyAnA dvArA 'balA-balAt' masAtArathI 'pavijjalaM pradIptajalAm ' boDinA priyauthI saresa 'kaMTailaM- kaNTAvilAm' tathA aMTamothI yukta 'mahaMta' - mahatIM ' vizAla 'bhUmi-bhUmim' pRthvI para 'aNukamaMtA-anukrAmyamANAH' parasAdhAsi anA dvArA yadvAvavAmAM AvelA bhane 'samIhiyA-samIhitA. ' pApabhraMthI prerita rekhA 'vibaddhatappehiM-vivadhyatapaiH' bhane ajharanA adhanothI mAMdhIne 'viSaNNacitteviSaNNacittAn' bhUrcchita sevA mIla nAraH luvIne 'koTTavali kariti - koTTavaliM kurvanti' abhI apane TukDA TuDA arIne ahiM tahi baiMDI he // 16 // Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pre. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 429 / anvayArtha:-(vAlA) bAlA bAlavat parAdhInAH nairayikA (balA) balAt-balAtkAreNa (pavijjala) padIptanalA rudhirakaIbhena picchilAM (kaMTaila) kaNTAvilAM-kaNTakayuktAm (mahaMta) mahatI-vizAlA (bhUmi) bhUmi-pRthivIm (aNukarmatA) anukrAmyamANAH paramAdhArmikaithAlyamAnAH (samIriyA) samoritAH-pApakarmaNA noditAH (vivaddhatappedi) divadhyataH (visaNaNacitte) viSaNNacittAn (kohavaliM kariti) kovaliM khaNDazaH kRtvA nagaravaliM kurvanti, nagaravalivaditastataH kSipaMtItyarthaH // 16 // TIkA-'vAlA' bAlA:-bAlakA iva parataMtrAste nairAyakA jIvAH paramAdhArmikadvArA, 'valA' valAt-valAtkAreNa 'pavijale' pradIptanalAM atipicchilAm , paMkAdibhirAvilAm / 'kaMTaila' kaNTAvilAm , vajrakaNTakairAkulAm , 'mahaMta' mahatImatizayena vistRtAm / 'bhUmi' bhUmi-bhUmitalam / 'aNukkamaMtA' anukrAmyamANAH preraNayA caalymaanaaH| yadyapi tAdRzabhUmau gantumicchA nAsti, tathApi paramAdhArmikaivalAccAlyamAnAH / 'sapIriyA' samIritAH-pApakarmaNA paramAdhArmikameritAH / 'vivaddha___anvayArtha-pAlaka ke samAna parAdhIna nAraka jIvoM ko paramAdhAmika jabardastI darake rudhira kI kIcar3a le vyApta, kaMTakAkIrNa aura vistRta bhUmi para calAye jAte haiN| pApakarna se prerita paramAdhArmika aneka prakAra se bAMdhakara viSaNNacitta una nArakoM ko khaNDa khaNDa karake nagarabali ke samAna idhara udhara pheMka dete haiM // 16 // ___TIkArtha-jaise bAlaka pratyeka bAta meM parAdhIna hotA hai, usI prakAra nAraka bhI parAdhIna hote haiM / ataeva unheM yahAM 'bAlA' arthAt bAlaka kahA gayA hai| una bAla nArakoM ko paramAdhArmika asura jabardastI se paMka le paripUrNa aura vaz2amaya kAToM se yukta, atyanta vistRta bhUmi ' sUtrArtha-bAlakanA samAna parAdhIna nAraka ane paramadhArmika baLa jabarIthI lohInA kIcaDathI vyApta, kAMTAothI chavAyelA vistRta mArga para calAve che. nArakanAM pApakarmone badale ApavAne taiyAra thayelA te paramadhAmike, aneka prakAranAM baMdhanothI bAMdhIne viSAdayukata cittavALA te nAnA TukaDe TukaDA karI nAkhIne, nagarabalinI jema te TukaDAone cAre dizAmAM pheMkI de che. 1dA TakAI jevI rIte bAlaka pratyeka bAbatamAM parAdhIna hoya che, e ja pramANe nArako paNa parAdhIna hoya che. te kAraNe temane ahI "bAla (ajJAna) kahevAmAM Avela che. te bAlanArakene paramadhAmike baLajabarIthI kIDa ane vajImaya kAMTAthI AcchAdita vistRta bhUmi para calAve che. jo ke evI Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 sUtrakRtAGgasUtre I tappehiM' vivadhyatarvaiH vahuvidhavandhanairvaddhA / tathA-' vitraSNacitte' viSaNNacittAn, mUcchivAn aparAn nArakajIvAn / 'koTTavaliM kariti' khaNDazaH karttayitvA nagaravaliM kurvanti itastataH niHkSipanti / pApakarmapreritAH paramAdhArmikAH parAdhInaM taM nAraki ata paMdigdha kaNTakilAM bhUmiM vistRtAM cAlayanti / tathA-abhyaM nArakijIvamanekaprakAreNa vaddhvA sUcchita nArakijIvaM kuhayitvA khaNDazaH kRtvA nagaravalivat itastataH kSipantIti // 16 // mUlam - cetAlie nAma mahAbhitAve gAyate vayamaM likkhe | maMti tatthA bahUkUrakammA, paraM sahaslANa muhuttagANaM // 17 // chAyA - vaikriyo nAma mahAbhitApaH ekAyataH parvato'ntarikSe / hanyante tatsthA bahukrUrakarmANaH paraM sahasrANAM muhUrttakANAm // 17 // para calAte haiM / yadyapi aisI bhUmi para calane kI unakI icchA nahIM hotI phira bhI paramadhArmika unheM balAtkAra karake calAte haiM / pApakarmoM se prerita paramadhArmika vividha prakAra ke bandhanoM se bAMdhakara, viSaNNacitta tathA mUcchita dUsare nAraka jIvoM ko khaNDa khaNDa karake idhara udhara pheMka dete haiM / bhAvArtha yaha hai ki parAdhIna nAraka jIva ko kIcar3a se bharI huI, kaMTakoM se vyApta vistRta bhUmi para calAte haiM tathA dUsare nArakiyoM ko aneka prakAra se bAMdhakara, mUcchita hue ko kUTapITa kara, khaNDa khaNDa karake nagarabali ke samAna idhara udhara pheMka dete haiM // 16 // bhUmi para cAlavAnuM temane gamatuM nathI, parantu paramAdhAmika asure temane baLAtkAre te bhUmi para calAve che. vividha prakAranAM anya vaDe AMdhIne udvigna cittavALAM tathA sUcchita nArakAnA TukaDe TukaDA karIne paramAdhAmikA temane nagaralinI jema Ama tema pheMkI de che. temanAM pUrvabhavAnAM pApakrarmAnA A pramANe temane badale! cukavavAmAM Ave che anya zmA kathananeA bhAvArtha e che paramAdhAmikA parAdhIna nArakeAne kIcaDa ane kAMTAothI chavAyelA mArga para parANe calAve che. vaLI teo nArakAne aneka prakAranA anyanAmAM khAdhe che, ane sUcchita thayelA nArakanA zarIranA TukaDe TukaDA karIne nagaralinI jema game tyAM pheMkI de che. 195 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. zru. 7. 5 u.2 nArakIyavedanAnirUpaNam .. 431 ___anvayArtha:-(mahAbhihatAve) haabhitaap-mhaaduHkhruupe| (aMtarikkhe) aMtarikSa AkAze (vetAlie nAma) vaikriyanAmA (egAyate) ekAyataH ekazilAdighaTito dIrghaH (pancae) ervataH (tatthA) tatsthAH tatra parvate vasantaH (bahukUrakammA) bahukrUrakarmANo nairayikAH (sahassANaM muhuttagANa) sahasrANAM muhUrta kANAM (paraM) paramadhikaM kAlaM yAvada (hammaMti) hanyante-pIDayante iti // 17 // . 'vetAlie' ityaadi| zabdArtha-'mahAbhitAve-mahAbhitApe' mahAn duHkha se yukta 'aMtalikkhe-aMtarikSe' AkAza meM 'vetAlie nAma-caikiyo nAma' vaikriya nAmakA egArate-ekAyataH' ekazilA ke dvArA banAyA huA lambA 'pavvae-parvatA' parvata hai 'tatthA-tatsthAH ' usa parvata para nivAsa karane vAle 'bahukUra karamA-bahukarakarmANaH' bahuta krUrakarma kie hue nAraki jIva 'sahaslANa muhuttagANaM-sahasrANAM muhUrtAnAm' hajAroM muhUttoM se 'paraM-param' adhika kAla taka 'hammaMti-hanyante' mAre jAte haiM // 17 // ____ anvayArtha-atyanta santApa utpanna karane vAlA vaikriya nAmaka eka parvata hai / vaha AkAza meM hai aura eka zilA Adi kA banA huA hai| usa para rahe hue krUra kama karanevAle nAraka sahasroM (hajAroM) muhattoM se bhI adhika kAla taka pIr3ita kiye jAte haiM // 17 // - 'vetAlie' tyA .." . zahAtha-'mahAbhitAve-mahAbhitApe' mahAn mathA yuddhata 'aMtalikkhe antarikSe' mAzamA 'vetAlie nAma-vaikriyo nAma' yi nAmanI 'egAyateekAyata' me zikSA dvArA manAvaa aimo 'pavvae-parvataH' parvata che. 'tatthAtatsthAH ' te 5 852 nivAsa 42vAvANA 'bahukUrakammA-bahukrUrakarmANaH' mahu4 'dU24 42vAvAjA nA2894 'sahassANaM muhattagANaM-sahasrANaM muhUrtAnAm' nre| bhutto thI 'para'-param' madhira 7 sudhI 'hammaMti-hanyante' bhArapAmA Ave che. 17 satra -nArakone khUba ja saMtapta karanArA vakiya nAmano eka parvata narakabhUmimAM Avela che. te AkAzamAM Avela che ane eka ja zilAne bane che. te vaikriya parvata para utpanna thayelA, kUraka nArakene hajAra muhUrta karatAM paNa adhika kALaparyata paramAdhArmika asure dvArA khUba ja mAra, prahAra Adi vyathA sahana karavI paDe che. 17 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - . sUtrakRtAGgasane TokA-'mahAbhitAve' mahAbhitApe, mahAduHkhai kakArye 'aMtalikkhe' antarikSa AkAze 'yetAlie nAma' vaikriyo nAma paramAdhArmikaiH saMpAditaM sthAna vidyate iti saMbhAvayAmi / 'egAyate' ekAyataH ekazilAyAM nirmito'ti laMbAyamAnaH / 'pavayaM' parvato'sti 'tatthA' tatsthAH tasmin parvate tiSThantaH / 'bahukUrakaramA' bahukrUrakarmANo nArakijIyAH 'sahassANa sahuttagANaM' paraM-sahasrakANI muhUrtakAnAM param , muhUrtasaharU dapyadhikam 'hammaMti' hanyante / mahattApado narakapAlanirmitaikazila ghaTito dIrghataraH parvato vidyate / tatra parvate vidyamAnA nArakijIvAH sahasamuhUdapyadhikaM prabhUtakAlaparyantaM narakapAlaiInyante iti // 17 // mUlam-laMbAhiyA dukaDiNo thaNaMti, aho ya rAo pritppmaannaa| aigaMtakUDe narae mahaMte kUDeNaM tatthA visame hatA u // 18 // chAyA-saMvAdhitA duSkRtinaH stananti ani ca rAtrau paritapyamAnAH / ekAntakUTe narake mahatikUTena tatsthA viSase hatAstu // 18 // , ___TIkArtha-ghora duHkha utpanna karane vAlA vaikriya nAmaka parvata AkAza meM sthita hai / atyanta pApa karane vAloM ko vaha sthAna prApta hotA hai| vaha eka zilA kA banA huA aura larazA hai| usa parvata para sthita ghora kara karma karane vAle nArakI jIva cirakAla taka hajAroM muhatoM se bhI adhika samaya taka mAre jAte haiN| . ____Azaya yaha hai ki mahAn santApakArI paramAdhArmikoM dvArA nirmita aura ekazilA kA banA huA lamyA parvata hai| usa parvata para vidyamAna nAraka jIva hajAroM muhUrtoM se bhI adhika kAlaparyanta paramAdhAmikoM dvArA Ahata kiye jAte haiM // 17 // TIkAryuM-AkAzamAM vaikriya nAmane eka pahADa Avela che te eka ja zIlAne banela che. ghora pApakarmo karanArA che te parvata para nArake rUpe utpanna thaIne ghera duHkhe sahana kare che. te vaikriya parvatanI labAI paNa ghaNuM ja che te parvata para utpanna thayelA nArakene paramAdhArmika asure hajAre muhU karatAM paNa adhika samaya sudhI mAra mAryA kare che. tAtparya e che ke paramAdhArmike dvArA nirmita, eka ja zilAne kriya nAmano pahADa narakabhUmimAM Avela che. te parvata ghaNo lA che te pahADa para rahelA ghora pApakarmo karanArA nArakone cirakALa sudhI paramAra dhArmikanA hAthano mAra khAvo paDe che. 1 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarthavodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIya vedanA nirUpaNam 433 anvayArtha : - (saMvAhiyA) saMvAdhitAH pIDitAH (dukkaDiNo ) duSkRtinaH pApakarmANaH, (aho ya rAtrI va paritapyasAgA) ahni ca rAtrau ca paritapyamAnA aha - " nizaM pIDAmanubhavantaH (dhaNaMti) svananti - rudanti ( egaMtakaDe ) ekAntakuTeekAntato duHkhasthAne (mahaMte ) mahati - vistRte (sime) viSame'tikaThine (narae): narake ( kUDe ) kUTena - galayaMtrapAzena (hatA u ) hatAstu nihatAH santaH (tatthA ) tatsthAH tatra - tasmin dipame sthitAH-svarnatyeva kevalamiti // 18 // 'saMvAhiyA' ityAdi / zabdArtha - 'saMvAhiyA-saMvAdhitAH' nirantara pIDita kiye jAte hue 'kaDo- duSkRtinaH' pAnI jIva 'aho pa rA ya paritapyamAnaahni ca rAtrau ca paritapyamAnAH dina tApa ko bhogate hue 'thaNaMtistananti' ruhana karate rahate haiM 'ekUDe - ekAntakuTe' kevala dukhi kA sthAna 'mahaMte- madatti' vistRta 'visame pile' atyanta kaThina 'naramanarake' naraka meM paDe hue prANI 'kUDega - kUTena' gale meM phAMsI DAlakara 'hatA va hatAstu' mAre jAte hue 'tatthA-tatsthA' usameM rahane vAle nArakI kevala rudana hI karate haiM ||18|| -7 anvayArtha - naraka meM. pIr3A pAte hue pApakarmI jIva dinarAta atyanta paritApa kA anubhava karate hue rudana karate rahate haiM / ve ekAnta duHkha kA anubhava karate haiM / usa viSama evaM vistRta naraka meM galapAza ( phAMsI) se pIDita hokara rote hI rahate haiM // 18 // 'saMvAhiyA' ityAdi - zabdArtha' - 'saMvAhiyA - saMbAdhitA ' nirantara pIDita karavAmAM AvatAM 'dukkaDiNo - duSkRtinaH ' pAyIvaM 'aho ya rAo ya paritapyamANA-ahni ca rAtrau ca paritapyamAnAH ' hivasa rAta tApane logavatAM 'thaNaMti - stanati' 3hana 42 rahe che' 'egaMtakUDe -ekAntakUTe' devasa hunu sthAna 'mahaMte - mahati' vistRta 'visame-vipame' atyanta uhita 'narae - narake' narambhAM paDelA ANI 'kUDena - kUTena' gaNAbhAM zaMsI nAbhIne 'hatA u- hatAstu' bhAravAmAM AvatA 'tatthA - tatsthAH' temAM : rahevAvALA prANI kevaLa rUdana ja kare che. 185 sUtrAM --narakamAM yAtanAonu vedana karatAM pApakamI jIve nirAta atyanta paritApanA anubhava karavA thakI rudana karyAM kare che. teo ekAntataH (sapUrNa rUpe) duHkhanA ja anubhava kare che. te viSama ane vistRta 'narakamAM nArakAnAM gaLAmA phrAMsA nAkhavAmAM Ave che, ane tenI pIDA asahya thaipaDavAthI teo karuNAjanaka AkraMda karyAM kare che. 185 sU0 55 t '' Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sUtrakRtAGgasUtre. ____TIkA-'saMvAhiyA' saMvAdhitAH-samekImAvena bAdhitAH atipIDitAH / 'dukaDiNo' duSkRtinA-pApijIvAH narakagatAH 'aho ya' ati divase ca 'rAo ya' . rAnI ca 'paritappamANA' paritapyamAnA:-atizayitatayA pIDAM dazavidhakSetravedanA manubhavantaH 'thaNaMti' stananti-AkrandanaM kurvanti / 'egaMtakUDe' ekAntakUTeekAntato duHkhasthAne 'mahaMte mahati-atidIrgha 'visame' viSame-kaThine nAnAvidhaduHkhasaMkule (narae) narake patitA:-cArakajIvAH 'kUDena' kUTena-galayaMtraNAdipAzena 'hatA u' itAstu-hatA bhavanti / nirastaraM pIDitAH 'tatthA' utsthAH tatra sthitAH pApipuruSAH ahorAtraM rudanti / yatraikAnta to duHkhameva vartate; ativistRtam atikaThinaM ca / etAdRzanarake patitAH pApijIvAH galaM pAzAdinA mAzayitvA mAryante iti bhAvaH // 18 // ___TIkArtha-atyanta vyathita hue ve pApAcArI nAraka jIva dinarAta saMtapta arthAt dasa prakAra kI kSetrajanita bedanA kA anubhava karate hue Akrandana karate haiN| ekAnta du:khamaya, atidIgha, viSama, lAnAprakAra ke duHkhoM se vyApta naraka meM par3e hue nAraka jIvoM ke gale meM phAMsI lagA dI jAtI hai to hata nihatta hote haiN| __ bhAva yaha hai ki nirantara pIDita pApI puruSa dinarAta A~sU bahAte rahate haiM / vahAM ethAntataH duHkha hI duHkha hotA hai / vaha ati kaThina aura ati vistRta hai / aise naraka meM pApI jIvoM ke gale meM phaMdA DAla kara mAre jAte haiM // 18 // TIkArtha-pUrvamAM pApakRtyenuM sevana karIne narakamAM utpanna thayelA te che dina rAta atyanta vedanAne anubhava karatA rahe che, eTale ke teo dasa prakAranI kSetrajanita vedanAnuM vedana kare che. A asahya vedanAne lIdhe teo karuNAjanaka rudana karyA kare che. saMpUrNataH duHkhamaya, atidIrgha, viSama ane aneka prakAranAM dukhethI vyApta narakamAM paDelA nAraka jIvonA gaLAmAM phase nAkhIne temane mAra mAravAmAM Ave che. bhAvArtha e che ke narakamAM nirantara pIDAne anubhava karatA pApI jIvo AMsu sAryA kare che tyAM temane sadA duHkha ja sahana karavuM paDe che. eka paLa paNa temane sukha maLatuM nathI, te sthAna khUba ja viSama, viratRta ane duHkhada che. evA narakamAM pApI jIvonA gaLAmAM phAMse nAkhIne paramadhAmike temane khUba ja mAra mAryA kare che. 18 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a , samayAyodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 435 : mUlam-bhaMjaMti NaM puvamarI sarosaM. samungAre te musale gaihetuM / te bhinnadehA 'hiraM vamaMtA omuMddhagA dheraNitale paiDati // 19 // , chAyA-bhajanti khalu pUrvArayaH saropaM samudrANi te musalAni gRhItvA / te bhinnadehA rudhiraM vamanto'smurdAnaH dharaNItale patanti // 19 // , anvayArtha:-(te) te paramAdhArmikAH (samuggare trusale gahetuM) samudrANi musalAni gRhItvA (pudhamarI) pUrvAraya itra janmAntarIyazatraya iva (sarosaM) saroM , krodhasahitaM yathA syAttathA (bhajati) bhaJjanti-gADhapahArairAmadayanti (bhinnadehA) minnadehAH-cUrNitAGgAH (te) te nairayikAH, (rudhiraM vamaMtA) rudhiraM vamantaH (omu. ddhagA) avamAnaH (dharaNItale) dharaNItale pRthivyAM (paDaMti) pataMtIti // 19 // 'bhaMjati' ityaadi| zabdArtha-'te-te ve paramAdhArmika 'samuggare musale gahetu-samudgarANi mukhalAni gRhItvA' mudgara aura musala hAtha meM lekara 'puvvamarIpUrvArayaH' pahale ke zatru ke samAna 'mosaM-saroSam krodhayukta bhajatibhaJjanti' nArakI jIvoM ke aDoM ko toDa dete haiM 'minadehAM-bhinnadehA" jinakI deha TUTa gaI hai aise 'te-te' ke nArakI jIva 'ruhiraM varmatArudhira vamantaH' rakta vamana karate hue 'omuddhagA-avamUrdhAna adhozira hokara 'dharaNItale-gharaNItale' pRthivItala meM pati-patanti' par3ate haiN|19| ___ anvayArtha-ve paramAdhArmika pUrva ke zatru ke samAna mudgarasahita mUsala lekara krodha ke sAtha gADha prahAra karake nArakoM ke zarIra ko cUra 'bhaMti' tyAla zAya-'te-te' te 52mAthAmi 'samugagare musale gahetu samudrANi mukhalAni gRhItvA' bhagaNa mana bhusa DAyama ne 'puvvamarI-pUrvArayaH' pahanAnA zatrunA samAna 'sarosaM-saropam' yA yuta 'bhaMti-bhaJjanti' nA2 vAnA magAna tADi che. 'bhinnadehA-bhinnadehAH' bhanu zarIra TUTI gayache savA 've-ve' te nA27 ruhira varmatA-rudhira vamanta:' 2 mana 42di 'omuddhagA-avamUrddhAnaH' dhobharata thane 'dharaNItale-dharaNItale' pRthvI tamA 'paDati-patanti' 54 che. // 18 // sUtrArtha-paramadhAmike temanI sAthe pUrvabhavanA zatrunA jevo vyavahAra kare che. teo hAthamAM magadaLa ane mUsaLa (sAbela) dhAraNa karIne, khUba ja krodha pUrvaka nArakonAM zarIra para tenA gADha prahAro karIne temanAM zarIranA Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 sUtrakRtAgasUtre - TIkA - 'samuggare' samudrarANi mRdrareNa sahitAni 'musale' musakAni, te narakapAlAH samudgarANi musalAni 'gahetuM' gRhItvA 'putramarI' pUrvabhavasaMjAtA zatrava iva 'sarosa' saroSaM - roSayuktaM yathA bhavettathA / Namiti vAkyAlaMkAre / 'bhaMjaMti' bhaJjanti cUrNIkurvanti nArakijIvAnAmaMgAni trudayanti / 'bhinnadehA' bhinnadehAH - vidAritadehAH 'te' te nArakijIvAH 'ruddira' rudhiraM raktam 'vamaMtA' vamantaH- sAvayavebhyo rudhirANi udbhirantaH 'omuddhagA' avamUrddhAnaH santaH 'dharaNitale' pRthivyAm ''DaMti' patanti - parasAdhArmikAH zatratra iva samudgaramusalAnyAdAya tatprahAreNa nArakijIyazarIraM cUrNayanti / gADhaM mahatadehAste nArakijIvA adhomukhA rudhiraM svamukhAdvamanto dharaNItale patanti iti // 19 // + cUra karate haiM / cUra cUra huI dehavAle nAraka rudhira ko vamana karate hue adhozira hokara pRthvItala para jA girate haiM // 19 // TIkArtha- paramAdhArmika mudgarasahita mUsala grahaNa karake pUrvabhava "ke berI ke jaise athavA pUrvabhava ke zatru nAraka Apasa meM eka eka - dUsare ko roSa ke sAtha cUra cUra kara dete haiM arthAt unake aMgoM ko toDa dete haiN| TUTe hue dehavAle ve nArakajIva rudhira ko vamana karate haiM unake aMga aMga se rakta bahatA hai / ve apozira hokara dharatI para girate haiM / Azaya yaha hai ki paranAdhArmika zatru ke samAna mudUgara ke sAtha mUla lekara usake prahAra se nArakiyoM ke zarIra ko cUrNita kara dete haiM / sUre sUrA karI nAMkhe che. A prakAre jemanuM zarIra chinnabhinna karI nAkhavAmAM Avyu' che evA nArake leAhInI ulaTI karatAM karatAM UMdhe mAthe jamIna para DI laya hai. // 18 // TIkA-jANe ke pUrvabhavanA duzmana hoya evI rIte paramAdhArmi kA nArakAnAM zarIra para magadaLa ane mUsaLanA prahAro kare che. athavA nArA pUrva bhavatu vera vALavAne mATe ekabIjAnA upara AkramaNa karIne eka khIjAnAM aMgeA teADhI nAkhe che. A prakAranA prahArAne lIdhe temanA pratyeka a'gamAMthI leAhInI dhArA nIkaLe che ane temane lehInI ulaTIe paNa thAya che Akhare zarIranI tAkAta khUTI javAne kAraNe teo UMdhe mAthe bhUtinlR para paDI jAya che. zmA kathanane bhASA e che ke paramAdhArmika duzmanAnI jema . sUsaLa, magadaLa Adi vaDe mArI mArIne temanAM zarIranA cUre cza karI 1 temane Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . samayAyodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 437 . mUlam-aNAsiyA nAma lahAliyAlA pAgabhiNo tattha saMyA sakovA / khejati tatthA bahukUrakammA, adUragara saMkaliyAhi bddhaa||20|| ___ chAyA-anazitA nAma mahAgAlAH, pragaribhaNastatra sadA sakopAH / khAdhante tatsthAH bahukArakarmANaH, aduraNAH zRdalikAbhi bddhaaH||20|| anvayArtha:-(tattha) tatra narake (sayA sakocA) sadA sarvakAlaM sakopAH * krodhayuktAH (agAsiyA nAma) anazitAH bubhukSitA (pAgabhiNo) pragalminaH dhRSTAH jatha unake zarIra para gADha prahAra kiyA jAtA hai taba ve adhozira hokara mukha se rudhira vamana karate hue bhUmi para jA paDate haiM // 19 // _ 'aNAliyA' ityaadi| zabdArtha-'tattha-tana' usa naraka meM 'layA sakovA-sakSA sakopA' sadA jhodhita 'aNAsiyA lAma-anazitA nAma' kSudhAtura aile tathA 'pAgavimaNo-pragalminaH' dhIra-bhayarahita aise 'mahAliyAlA-mahAzRgAlA ghaDe paDe zRgAla rahate haiM ve gIdaDa bahurahamA-bakrUra pharmANa!' janmAntara meM pAekarma kiye hue 'saMkaliyAhi-zRGkhalikAbhi: jaMjIra meM 'paddhA-baddhAH' baMdhe hue 'adUragA-adUragAH' nikaTa meM rahe hue 'tatthAtatsthA' usa naraka meM sthita jIvo ko 'khajjeti-khAdyante khaNDa khaNDa karake khA jAte haiM // 20 // anvayArtha-naraka meM sadaiva buddha rahane vAle, sadaiva bhUkhe evaM dhITa nirbhaya nAMkhe che. jyAre temanA zarIra para kaThora prahAro paDe che, tyAre teo adhe sukha hAlatamAM jamIna para phasaDAI paDIne lehInI ulTIo kare che. chellA 'aNAliyA' tyAha zahAtha-'hattha-tatra' te 12bhA 'khayA khakovA-sadA sakopAH' sahA joSita 'aNAsiyA nAma-anazitA nAma' kSudhAtu2 tathA 'paganmiNo-pragalbhinaH' nayaDita adA (dhIra) 'mahAsiyAlA-mahAzRgAlA.' bhATA moTara ziyA 27 cha, ta ziyA 'bahukUrakammA-bahukrUrakarmANaH' 4AmAntaramA 5.54 rekSA saMkaliyAhi-zaMsalikAbhiH' 4'mA 'baddhA-baddhA.' mdhen| 'adUragA-adUragAH' noTamA 27sA 'tatthA-tatsthAH' te 124mA sthita 7vAne 'khajjati-khAdyanve' TukaDA TukaDA karIne khAI jAya che. 20 sUtrArtha-narakamAM mahA dhITa (ziyALa) hoya che. teo ghaNuM ja Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta sUtrakRtasUtre nirbhayAH (mahAsiyAlA) mahAzAlA paramAdhArmikavikurvitA bhavanti ebhiH zagAlaH (bahukura kasmA) vahuka rakamaNi: ( saMkaliyAhi) zRGkhalikAbhiH (bar3A ) baddhA: - (tathA) tatsthAH (khajeti) khAdyante - khaNDazaH kRtvA bhakSyante iti // 20 // TIkA - 'tastha' tatra narakAvAse 'sayA sakovA' sadA sakopA - sadaiva sakopAH krodhazIlAH 'pANI' pragalmino'tighRSTAH nirbhayAH paramadhArmikairvikurvitAH 'aNAsiyA' anazitAH kSudhAturAH, nAmazabdaH saMbhAvanAyAm 'mahAsiyALA' mahAzRgAlA :- atidIrgha hAyAH jaMbUkAH ebhiH zRgAlaH paramAdhArmikaiH 'bahukUrakammA' bahukrUrakarmANaH, pUrvajanmani atikaThoraM prANihiMsAdikaM ye kurvantihama te 'saMga liyAhiM' vajrazRMkhalAbhiH 'baddhA' baddhA: 'adUragA' adUragAH samIpe vidyamAnAH 'tatthA' tatsthAH - narake sthitAste nArakijIyAH 'khajjati' khAdyante zRgAlaistAdRzavizeSaNopetairnArakijIvAstatra narakAvAse bhakSyante iti // 20 // mahAzRgAla hote haiM | paranAdhArmika vikriyA se unheM utpanna karate haiN| una zRgAloM ke dvArA atIva krUrakarmI evaM lAMkaloM se ba~dhe hue nAraka jIva bhakSaNa kiye jAte haiM // 20 // TIkArtha - - narakAvAla meM sadaiva kruddha rahane vAle, atyanta pRSTha nirbhaya aura bhUkhe zRgAla hote haiM / ve dIrghakAya hote haiM aura paramAdhArmika bikriyA ke dvArA unako utpanna karate haiM / pUrvajanma meM hiMsA Adi krUra karma karane vAle tathA zrRMkhalAoM se badva evaM samIpavartI nAraka jIvoM ko ve khAte haiM / arthAt vahA~ bhUkhe zRgAla lokaloM se ba~dhe hue nArakoM ko khAte haiM // 20 // bhUkhyAM, krodhI ane nirbhaya hAya che. paramAdhAmikA peAtAnI vaikriya zakti vaDe te ziyALAnI utpatti kare che. pUrvabhaveAmAM ghAra pApakaryuM karanArA, sAMkaLA vaDe khAdhelA te nArakanuM A mahAziyALeA dvArA bhakSaNa karAya che. 05 TIkA ----tarakAvAsamAM sadA krodhathI yukta rahevAnA svabhAvavALAM, atyanta dhRSTa, nilaya ane bhUkhyA ziyALA hoya che temanu' zarIra ghaNuM ja vizALa hAya che. peAtAnI vaikriya zakti vaDe paramAdhAmikA temanuM nirmANu kare che. pUrvabhaveAmAM hiMsA Adi krUra kameryAM karavAthI narakamAM utpanna thayelAM, sAMkaLeA vaDe badhAyelAM nArakAnI pAse A ziyALe paheAMthI jAya che ane temanAM zarIramAMthI mAMsanuM bhakSaNu kare che, ra0A Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 5 u. 1 nArakIyavedanAnirUpaNam 439 mUlam-sayAjalA nAsa nadI bhiduggA, pavijalaM lohviliinntttaa| jaMsI bhiduragaMli paivajjamANA, eMgAya'tINukamaNaM karoti // 21 // chAyA-sadAjalA nAma nadI abhidurgA pradIptajalAM lohavilInataptA / ____ yasyAmabhidurgAyAM prapadyamAnA eke atrANA utkramaNaM kurvanti // 21 // anvayArthaH-(sayAjalA nAma) sadAjalA nAma- sarva kAlaM jalapUritA (bhiduggA) abhidurgA'tivipamA (nadI) nadI ekA tiSThati (pabijjalaM) pradIpnajalAM picchilArudhirAvilatvAt (lohavilINatattA) lohavilInataptA-atitApadravitalohasadRza 'sayAjalA' ityaadi| zabdArtha-laghAjalA nAma-sadAjalA nAma' sadAjalA nAmakI 'bhidaragA-abhivargA' atyaMta vivama 'nadI-nadI eka nadI hai 'pavijjalaM pradIptajalAM' usakA jala pIva (rassI) evaM rakta mizrita hotA hai athavA vaha ghaDI picchila arthAt kardamayukta hai 'lohavilINatattA-lohavilIna taptA' tathA vaha agni se pighale hue loha ke drava ke samAna ati uSNa jalacAlI hai 'abhiduggasi-abhidurgAyAm' ativiSama jasi-yasyAM' jisa nadI meM 'pavajjamANA-prapadyamAnAH' paDe hue nArakI jIva 'egA. yattANa-eke annANA:' akelA rakSakarahita hokara 'ukamaNaM kareMtiutkramaNaM kurvanina' vahAM sarvakAla uchalate rahate haiM // 21 // anvayArtha--naraka meM eka sadAjalA nadI hai| vaha sadaiva jala se paripUrNa rahatI hai aura atyanta viSama hai / vaha rUdhira se vyApta hai aura 'sayAjalA' tyA zahA-'sayAjalA nAma-sadAjalA nAma' sIrel nAma 'bhiduggA-abhidurgA' atyaMta viSama 'nadI-nadI' meM nahI che 'pavijjalaM-pradIptajalAM' tenu pANI paru evaM lehI mizrita hoya che athavA te moTI pichila arthAta bhayukta cha 'loha vilINatattA-lohavilInataptAH' tathA te manithI pIdhaNe bomana dravazunA samAna mAta garama pANIvANI cha 'abhiduggaMsi-abhidurgAyAm' gativiSama 'jasi-yasyAM' 2 nahImA 'pavajjamANA-prapadyamAnAH' paDe nA21 'egAyattANa-eke atrANAH' mesara 264 varanA thadhana 'ukkamaNaM kareM'ti-utkramaNaM kurvanti' tyo sAtA 2 cha. // 21 // * sUtrArtha-narakamAM eka evI nadI che ke je sadA pANIthI bharapUra rahe che te nadI ghaNI ja viSama che. te nadI paru ane lehIthI bharelI che, tenuM pANI Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 sutrakRtAtre jalA (abhisi ) abhidurgAyAmativiSAyAM (jaimi) yamyAM nadyAM (vanamANA ) prapadyamAnA nairAi (emAyatANa) eke atrANAH rakSakarahitAH (ukama kareM Thi) utkramaNaM kurvanti- utkramaNaM gamanaM chAnaM kurvanti paramadhArmikameraNayeti // 21 // TIkA --- 'sayAjalA' sadAjalA sadA-sarvadA jale niyate yasyAM sA sadAjalA, sarvadA jalayuktA sadAjalAbhidhAnA vA 'abhiduragA' zrabhidurgA - atidurgA, ativiSamA tartumazakyA 'pavijjala' pradIptAM picchilAM tajjalaM kSAmpUrudhiramizrita vidyate / athavA rudhirAvitvAdatipicchilA 'lohavilInatA' lohavilInatA agninA tApitadrahita atizayena taM jalaM vidyate yasyAM sA lauhavicIna naptA | ativat atyuSNalapapUritA 'jaMsI' yasyAM 'amidugAMsa' abhidurgAyAmativipanAyAm nadyAm ' pavajjamAnA' prapadyamAnA:prAptavanto nArakajIvAH tAdRzanadIm / 'eyAyatANa' eke atrANAH ekAkina usakA jala itanA uSNa hai jaise tIvra tApa se dravIbhUta huA lohA ho / usa atyanta durgama nadI meM paDe nAraka annAga hokara uchalate hue duHkha pAte haiM / 21 // TIkArya -- jisameM sadaiva jala banA rahatA hai vaha nadI sadAjalA kahalAtI haiM / athavA 'sadAjalA' usakA nAma hai / jisako tairanA bahuta kaThina hai / usakA jala kSAra, pIva aura rudhira se mizrita hai yA rudhira se vyApta hone ke kAraNa atyanta paMkila hai / agni meM tapAye huye aura pighale hue lohe ke samAna atIva uSNa jalavAlI hai / isa prakAra, atizaya uSNa jala se paripUrNa tathA ati viSama nadI meM ve nAraka jIva asahAya evaM azaraNa hokara uchalate rahate haiM / paramAdhArmika unheM tirane ke liye vivaza karate haiN| garamA garama leDhAnA rasa jevuM atiuSNa che. te atyanta durgama nadImAM paDelAM nArakI bhukha ja asahAya dazAne anubhava kare che. paramAdhAmi ke temane maLAtkAre te nadImAM nAkhe che. ra1 TIDArtha- mAM pAegI ayama TaDI rahe he, sevI nahIne 'sahAnasA'che. athavA te nahItuM nAma 'sahArA' he, te nahImAM tavAnuM artha hmaNu' ja kahyu che. tenuM pANI kSAra, rudhira ane paruthI mizrita hAvAne kAraNe, athavA rUdhirathI vyApta hAvAne kAraNe khaja gaTTu che te pANI bhaThThImAM tapAvelA leDhAnA rasa jevuM ati uSNa che te nadImAM paramadhAmika nArakAne maLajakharIthI nAkhe che. khicArA nirAdhAra ane asahAya nArakone lAcArIthI temAM paDavuM paDe che. Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. u. 5 sU. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam ....442. strANavivarjitAH 'ukkamaNaM kareMti' utkramaNaM utplavanaM kurvanti sadA tatra taranta evaM satiSThante / sadAjaLapatI nAmnI narakasyaikA nadI vidyate / sA cA'tiduHkhadAyinI, tajjalaM kSArapUyarudhirAvilaM sarvadA bhavati / tathA tApitavilIna lauhavA ayuSNaja yatI / tAdRzanayAM gatA nArakAH paramadu kha manikA kSetravedanAmanubhavantaH saIdaicha plavantIti bhAvaH // 21 // mUlam-eyAI phAsAI phusaMti bAlaM, niraMtaraM tattha ciTritIyaM / Na hammamANalA hoi tANaM, eMgo lathaM paJcahoi duvaM // 22 // chAyA- ete sparzAH spRzanti bAla nirantaraM tatra cirasthitikA / -: na hanyamAnasya tu bhavati trANayeka svayaM pratyanubhavati duHkham // 22 // Azaya yaha hai-naraka meM sadAjalA nAma kI eka nadI hai| vaha ghora dAkha dene vAlI hai| usakA jala sadaiva kSAra pIja evaM rakta se vyAptarahatA hai| tapAe aura pighale lohe ke samAna atIva uSA jalavAlI hai / usa nadI meM girAe hue nAraka atizaya viSaya kSemavedanA ko. anubhava karate hue uchalate rahate haiM // 21 // uddezaka ke artha hA upasaMhAra karate hue sUtrakAra punaH naraka ke. svarUpa ko hI dikhalAne ke lie kahate haiM--'eyAI' ityaadi| ___ zabdArtha-'tattha-tatra' usa naraka meM 'cihinIyaM-cirasthitikam dIrghakAlaparyanta nivAsa karane vAle arthAt palyopama sAgaropama kAla taka nivAsa karanevAle 'bAlaM-bAlam' ajJAnI nArakI jIva ko 'eyAI ete' pUrvokta ye uparyukta 'phAsAI-sparzAH' sparza arthAt duHkha niraMtaraM A kathanane bhAvArtha e che ke narakamAM sadAkalA nAmanI eka nadI che te nadI nArakene khUba ja duHkhadAyaka thaI paDe che. tenuM pANI sadA kSAra, lehI ane pathI vyApta rahe che tapAvIne ogALelA leDhA jevAM te umaNe pANIvALI nadImAM nArakene dhakelI devAmAM Ave che. bicArA nArakane atizaya viSamakSetravedanAne anubhava karavA thakI te nadImAM uchaLatA rahevuM paDe che. pAranA A udezakanA viSayane upasaMhAra karatA sUtrakAra kahe che'eyaaii'' tyAdi zaMvat:-'tattha-tatra' te 24mA 'ciradvitIyaM-cirasthitikam' Rioustom paryanta nivAsa karavAvALA arthAt palyopama sAgaropama kALa sudhI nivAse 42pA 'bAla-bAlam' ajJAnI nAvAne 'eyAI-ete' mA pathuprata 'phAsAI-sparzAH' 55 marthAt : 'niraMtaraM-nirantaram' sahA su0 56 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442. - - - - - - - - - sunekRtAGgasUtreanvayArthaH-(tattha) tatra narake (ciradvitIya, cirasthitika-palyopapatAgaropamakAlanivAsinaM (bAlaM) bAlamajJAninam (eyAI) ete-uparyuktAH (phAsAI)., . sparzAH duHkhAni (niraMtara) nirantaraM-satataM (phusaMti) spRzanti-duHkhayanti (hammamANassa u) hanyamAnasya nairayikasya tu (tANaM Na hoi) trANaM zaraNaM rakSako na. bhavati, (ego) eka eva karmavazago nAparamAtApitrAdikaH (sayaM) svayaM (dukkhaM). duHkhaM (paJcaNu hoi) pratyanubhavatIti // 22 // ____TIkA-saMpati-uddezakArthamupasaMharan punastadeva narakasvarUpaM darzayitumAha'eyAI' ityAdi / 'tatya' tatra-tAdRzanarake 'ciradvitIya cirasthitikam , nairantaryeNa 'vAlaM' vAlam-hiMsAdikrUrakarbhakArakaM nairayikas 'eyAI ete pUrvopadarzitanirantaram' sadA 'phusaMti-spRzanti' pIDita karate rahate haiM 'hammamANassa u-hanyamAnasya tu' pUrvokta duHkhoM le mAre jAte hue nArakI jIva kA 'tANaM Na hoi-trANaM na bhavati' rakSaNa karane vAlA koI nahIM hotA hai 'ego-eka:' vaha akelA hI 'layaM-svayam' Apa hI 'dukkhaM-dukkham' duHkhoM ko 'paccaNuhoi-pratyanubhavati' bhogatA rahatA hai // 22 // ___ anvayArtha-naraka meM dIrghakAlIna sthitivAle ajJAnI jIvoM ko ullikhita duHkha nirantara bhugatane par3ate haiN| Ahata kiye jAne vAle nAraka jIvoM kA vahAM koI rakSA nahIM hotaa| ve ekAkI svayaM hI duHkho kA anubhava karate haiM // 22 // TIkArtha--naraka meM cirakAlIna arthAt palyopama aura sAgaropama kI AyuvAle tathA hiMsAdi krUra karma karanevAle nAraka ko yaha pUrvavarNita 'phataMti-spRzanti' pArita 42 cha 'hammamANassa u-hanyamAnasya tu pUtimAthI bhArapAmA mApatA nA tu 'tANaM Na hoi-trANaM na bhavati' 2kSaya 42vApANu DAta nathA 'ego-eka.' te se 'sayaM-svayam' pote 'dukkha-dukham' humAra paccaNuhoi-pratyanubhavati' saagpt| 2he che. // 12 // - sUtrArtha-narakamAM dIrghakAlIna sthitivALA ajJAnI ane AgaLa varNavyA pramANe dukhe nirantara sahana karavA paDe che paramadhAmike dvArA jemanuM tADana, chedana, bheTana Adi karavAmAM Ave che, evAM nArakane zaraNa ApanAra tyAM kaI paNa hetuM nathI. temane nirAdhAra dazAmAM mUkAI javAne kAraNe jAte ja te du kha veThavuM paDe che. temanA te duHkhamAM kaIpaNa vyakti bhAga paDAvatI nathI. temaNe karelAM pApakarmonuM phaLa tyAM temane ja bhegavavuM paDe che. parara , , TIkArtha-pUrvabhavamAM hiMsAdi phUra karmonuM sevana karanArA pApI jIne narakamAM nAraka rUpe utpanna thavuM paDe che. nAranuM AyuSya ghaNuM ja lAMbu Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. aM. u. 5 sU.2 nArakIyavedanAnirUpaNam ....443 prakArakAH 'phAsAI' sparzAH-spRzyante iti sparzAH dazavidhakSetravedanAjanitAH duHkhavizeSAH 'niraMtara' nirantaraM-savalam 'saMti' spRzanti, ete duHkhavizeSAH duHkhayanti vAlam / ratnapabhAyAm-utkRSTA sthitiH sAyaropamam , tathA-dvitIyAyAM zarkarAmabhAyAM trINi sAgaropamANi, vAlukAyAM sapta, paGkamabhAyAM daza, dhRmamabhAyAM saptadaza tamAmabhAyAM dvAviMzatiH, tamastamaHmabhAyAM saptamapRthivyAM trayastriMzat sAgaropamANi utkRSTA sthiti bhavati / 'hammamANasa 3' inyamAnasya tu pUrvokta duHkhena pIDitasya 'tANaM Na hoI trANaM na bhavati-na kopi tasya rakSako bhavatItyarthaH apitu , 'ege sayaM' ekAkI svayameva 'dukkhaM paccaNuhoI' duHkhaM pratyanubhavati, eka eva duHkhasya bhoktA bhavati na bhavati kazcidapi sahAyakaH / taduktam--- mayA parijanasyArthe, kRtaM karma sudAruNam / ekAkI tena do'haM gatAste phaLabhoginaH // 1 // ' iti // 22 // dasa prakAra kI kSetravedanA se utpanna hone vAle duHkha nirantara hI bhogane par3ate haiM / prathama ratnaprabhA pRthvI meM utkRSTa sthiti eka sAgaropama kI, dUsarI zarkarAprabhA meM tIna sAgaropama kI, cAlukAprabhA meM sAta sAgaropama kI, paMkaprabhA meM dasa sAgaropama kI, dhUmaprabhA meM sataraha sAgaropama kI, tamoprabhA meM bAIsa sAgaropama kI aura sAtavIM tamastamA prabhA meM teMtIla sAgaropama kI hai / jaba nArakajIva mArA pITA jAtA hai to koI usakA rakSaka nahIM honA / vaha akelA hI duHkha kA anubhava karatA hai / usa samaya jIva aisA vicAra karatA hai kahA bhI hai-'mayA "parijanasyArthe' ityaadi| , hoya che, te kAraNe temane pUrvavarNita dasa prakAranI kSetravedanAone ghaNA lAMbA samaya sudhI anubhava karavo paDe che. pahelI ratnaprabhA pravImAM nArakanI paryAye utpanna thayelA jIvonI utkRSTasthiti eka sAgaropamanI che. bIjI zarkarA prabhA pRthvImAM traNa sAgaropamanI, trIjI vAlukAprabhA pRthvImAM sAta sAgaropamanI, cothI paMkaprabhA pRthvImAM dasa sAgarepamanI, pAMcamI dhUmaprabhAmAM sattara sAgaropamanI, chakI tama prabhAmAM bAvIsa sAgaropamanI ane sAtamI - samastamaprabhAmAM tetrIsa sAgaropamanI utkRSTa sthiti kahI che. narakamAM paramAdhAmika dvArA nArakane jyAre mAravAmAM Ave che, tyAre temane rakSaNa karanAra tyAM kaI paNa hotuM nathI. te ekale ja dukhanuM vedana kare che. narakamAM asahya yAtanAo anubhavate jIva tyAre A pramANe vicAra kare che'myaa parijanasyArthe' tyAhi-- Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgamatra mUlam-jaM jArisaM puvasakosI kamma, tameva Agacchai sNpraae| eMgatadukkhaM bhavamajjaNittA vedeti dukhI tamaiNaMtadukkhaM / 23 / ' chAyA-yad yAdRzaM pUrva makApItkarma tadevAgacchati saMparAye / -.. ekAntaduHkhaM bhavamarjayitvA vedayanti duHkhinastamanantaduHkham // 23 // hAya maiMne kuTumbI janoM ke lie atyanta krUra kArya kiye, para unase lAbha uThAne vAle ve saba to cale gae / maiM akelA hI apane karmoM kA phala bhoga rahA huuN| Aja saMtApa kI jvAlAoM meM dagdha ho rahA huuN||22|| jaM jArisaM' ityaadi| ..zabdArtha-ja-yat' jo 'jArisaM-pAdRzaM jaisA 'puvvaM pUrvam' pUrva janma meM 'kamma-karma' karma ko 'akAlI-akArSIt' kiyA hai 'tamevatadeva' dahI karma 'saMparAe-saMparA saMhAra meM 'Agacchaha-Agacchati' udaya meM AtA hai 'egaMtadukkha-ekAntaduHkhAm' jilaseM lukhaleza rahita kevala duHkhamAtra hotA hai aile 'bhavaM-bhavam' bhana ko 'agaNitA-arja'yitvA-prApta karake 'dukhI-duHkhinaH kevala duHkhI jIva 'aNataM duskha taM-anantaduHkham tat' ananta duHkha svarUpa usako 'veti-vedayanti' bhogate rahate haiM // 23 // hAya, bhImAne bhATe meM atyanta dUra rbhAnu sevana jyu, - parantu tenAthI jemaNe lAbha uThAvye teo te cAlyA gayA-te pApakarmonuM phaLabhegavavAmAM kaI bhAgIdAra na thayuM ! huM ezle ja mArA pApakarmonuM phaLa bhegavI rahyo chuM. Aja huM eka ja saMtApanI jvALAo vaDe baLI rahyo chuM. rerA - 1. jaM jArisaM' tyAha zArtha-'ja-yat' ra 'jArisa-yAza" 2 'puvvaM-pUrvam' pUrvamamA ' kamma-karma bhane 'akAlI-akArSIt' 42 cha, 'tameva-tadeva' te4 -ma / 'saMparAe-saMparAye' saMsAramA 'Agacchai-Agacchati' madhyamAM Ave che. 'egNt| dukkha-ekAntaduHkham' mA sumoza 2hita upada ma mAtra DAya che; sevA / bhivaM-bhavam' sapane 'ajjaNittA arjayitvA'- prAsa 4Ine 'dukkhI-duHkhitaH' upata mI 4 'aNaM taM dukkhetaM-ananta duHkham tat' ananta sa 2035 tana / vedeti-vedayanti' lApatA se che. // 2 // Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____samayArthavodhinI TIkA pra.zru. a. u. 5 sU. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam . 445 - anvayArthaH-(ja) yat (jArisa) yAdRzaM (purva) pUrva-pUrvajanmani (kamma) karma (akAsI) akApIt kRtavAn (tameva) tadeva kama (saMparAe) saMparAye saMsAre (Agacchai) Agacchati udaye / tena (egaMtadukkha) ekAnta duHkhaM sukhalezavarjitam ' (bhava) bhavaM (anjaNittA) anayitvA--prApya (dukkhI) du:khinaH santo, jIvAH (aNaMta dukkhaM taM) anantaduHkhaM tat (vedeti) vedayanti anubhavanti iti // 23 // TIkA--(ja) yat 'jArisaM' yAdRzam-yadanubhAvaka m' yAdRzasthitikam vA "puvaM' pUrvam-pUrvajanmani 'kamma' karma 'akAsI' akAt ikRtavAn 'tameva' tadeva karma 'saMparAe' parabhave 'AgacchaI' Agacchati-tadeva karma vipAkodaye phalabhogAya prAptaM bhAti / tItramandAdibhedena yAdRzaM karma saMpAditam , vipAkodaye 'tAdRzameva Agacchati phalAya / tathA 'egaMtadukkhaM ekAntadu kham bhavam 'ajjaNittA' , arjayitvA 'dukkhI' duHkhinaH 'aNaMtadukkhaM' ananta duHkham 'vedeM 'te' vedayanti / uktaM ca -anvayArtha--pUrvakAla meM jaisA karma kiyA hai, vahIM Age udaya meM AtA hai, ekAnta duHkhamaya mana ko prApta karake sarvathA duHkhI jIva ananta duHkha kA vedana karate haiM // 23 // TIkArtha--jisa prakAra ke anubhAga (rasa) vAlA tathA jitanI sthiti vAlA karma pUrvakAla meM vAMdhA hai, vahIM aura vaisA hI uttarakAla meM vipAkodaya meM AtA hai arthAt phala bhoganA par3atA hai| tIvra yA manda-jisa prakAra ke adhyavasAya se jaisA tItra thA manda rasavAlA karma bAMdhA hai, phalabhoga ke lamaya vahI sAmane AtA hai| nArakajIva ekAnta duHkhapUrNa, bhava ko upArjana karake ezAnta duHkhI hote haiM aura ananta duHkha '' sUtrArthapUrvakALamAM jevA karmo karyA hoya che, eja bhaviSyamAM udayamAM ' Ave che. ekAnta duHkhamaya (saMpUrNa rUpe duHkhamaya) bhavane prApta karIne - sarvathA dukhI jIva ananta duHkhanuM vedana kare che paravA TIkArtha-je prakAranA anubhAga (rasa) vALuM tathA jeTalI sthitivALuM karma pUrvakALamAM bAMdhyuM hoya, eja ane evuM ja kAma uttarakALamAM vipA kedayamAM Ave che-eTale ke evuM ja phaLa bhogavavuM paDe che, tIvra athavA mada-je prakAranA adhyavasAyathI, jevAM tIvra athavA manda rasavALuM kema 'bAMdhyuM hoya che. phala bhegane saMmaye eja (karma) sAme Ave che. nAraka jIva ekAnta (saMpUrNa dukhapUrNa savanuM upArjana karIne ekAnta (saMpUrNa rUpe khI pAya cha bhane ananta lAgave che. yu 55 cha hai-'yathA dhenuru hasrapuyAhi Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 sUtrakRtAGgo nahiMsyAm-na virAdhayet / yasya kasyApi prANinaH yasyAM kasyAmapyavasthAyAm kamapi kAraNavizeSamAsAgha virAdhanaM na kuryAt , pUrvoktAMstAMstAna narakAnabadhArya / yasmAt mANivadhakaraNena pahatI yamayAtanA'nubhUyate mANivadhikainarake / uktaJca 'tasmAnna ksyciddhisaamaacrenmtimaannrH| hiMsako narakaM ghoraM gantA yAyati yAti hi // 1 // iha hi hiMsetyupalakSaNam tena mRpAvAdA'ttAdAnamaithunaparigrahANAmapi saMgrahaH / ete'pi narakapApakA zAstra viruddhamAcaratAM / satsvapi narakapAtakAriNIbhUne pu bahuSu hiMsAmAdhAnyaM lebhe atastasyA evolle kA pUrva kRtH| prANI kI kilI bhI avasthA meM, kisI bhI kAraNa vizeSa se hiMsA na kre| kyoMki jo jIya prANioM kA vadha karate haiM, unheM naraka meM mahAn yAtanA bhugatanI paDanI hai| kahA bhI hai-'tasmAnna kasyaciddhimA' ityaadi| ___ ila kAraNa pratimAn sAdhu kisI bhI prANI kA prANaparopaNa na kre| hiMsaka jIva ghora naraka meM gaye haiM, jAe~ge aura jA rahe haiM // 1 // / yahA~ 'hiMlA' upalakSaNa mAtra hai / usale mRSAbAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha pApa kA bhI grahaNa karanA caahie| ye sabhI pApa zAstra se viparIta AcaraNa karane vAloM ko naraka meM le jAne vAle haiN| yadyapi naraka nipAta ke aneka nimitta haiM tathApi hiMsA unameM pradhAna hai| ataeca zAstrakAra ne yahAM usI kA ullekha kiyA hai| seMkamAM ke I paNa trasa, sthAvara, sUphama. bAdara paryApta ke aparyApta jIvonI virAdhanA karavI joIe nahIM eTale ke teNe koI paNa prANInI, keI paNa paristhitimAM, kaMI paNa kAraNe hiMsA karavI joIe nahIM. teNe e vAta "vI na joIe ke prANIone vadha karanAra jIvane naraka gatimAM nAraka rUpe utpanna thaIne ghara yAtanAo bhegavavI paDe che. kahyuM paNa che ke'tsmaann kasyaciddhisA' tyAhi- . A kAraNe buddhimAna sAdhue TheI paNa prANInAM prANenuM vyApaviga) karavuM nahIM hiMsaka cha ghera narakamAM gayA che, jAya che ane jazerA '' 5nA prayoga dvArA bhRSAvAha, bhattAhIna, bhaithuna bhane pirizaMhanA tyAMganuM paNa sUcana karAyuM che, ema samajavuM.' badhA pApana rAdha karanAra ne paNa narakagatinI prApti thAya che. jo ke naraMkagatimAM vAto aneka nimitto che, chatAM paNa hiMsI temAM mukhya nimitte rUpa hovAne kAraNe sUtrakAre ahIM tene ja ullekha karyo che. jIvana ane Adi Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 549 'egaMtadiTThI' ekAntadRSTiH ekAntena nizcalA jIvAditattveSu dRSTiH sampanna darzanaM yasya sa ekAntadRSTiH niSkampasamyagdRSTimAn iti / tathA 'apariggahe' aparigrahaH- baahyaabhyntrprigrhrhitH| tu zabdAdAdhantayoH samyagdRSTyaparigrahayoruna pAdAnAdvA mRSAvAdA'dattAdAnamaithunavarjanamapi saMgRhItaM bhavatIti draSTavyam azubhakarma, tatphalaM ca 'loyarasa' lokasya azubhakarmacAriNasta dvipAkaphalasuno vA saMsAriNaH / yadvA-kapAyAdilakSaNalokaM tat svarUpataH lakSagatazca / tena samyagdRSTayAdiyuktaH san 'jjhijja' vudhyeta jAnIyAt jJapariyA, jJAtvA ca 'vasaM na gacche kasyApi kapAyAdilokasya vazamadhInaM na macchet / kaSAyAdibhyo mukto medhAvI puru: etAn ____jIva ajIva Adi tatvoM para jilakI nizcala zraddhA hai arthAt jisakA samyagdarzana acala hai, vaha yahAM ekSAntadRSTi vivakSita hai| jo pAya aura Abhyantara parigraha se rahita hai vaha aparigraha sahalAtA hai| yahAM prArambha ke samyagdarzana aura anta ke aparigraha ko grahaNa karane se 'tu' zabda ke dvArA mRSAvAda, adattAdAna aura maithuna kA tyAga bhI sUkSma dRSTi dene vAlo ke liye saMgRhIta ho jAtA hai| Azaya yaha haiN| ki samyagdRSTi tathA hilA Adi pApoM kA tyAgI muni azubha karma karane vAle aura usake phala ko bhogane vAle saMsArI jIvoM ko samajhe athavA kaSAyAdi rUpa loka ko svarUpa evaM lakSaNa se jAne / jAnakara kisI bhI kaSAyAdi loka ke vazIbhUna na ho| Azaya yaha hai ki kaSAya Adi se mukta medhAvI puruSa narakoM ke svarUpa ko, unake vibhinna kAraNoM ko zAstra ke anusAra jAnakara loka ta para jene acala zraddhA che, eTale ke jenuM samyagdarzana acala che, tene ahI ekAMtadaSTi kahevAmAM Avela che. je muni bAhya ane Abhyantara parigrahathI rahita che, tene aparigrahI kahe che. ahIM prAraMbhanA samyagdarzana ane antanA aparigrahane grahaNa karavAthI "tuM pada dvArA mRSAvAda, adattAdAna, ane mithunano tyAga paNa grahaNa thaI jAya che. A kathananuM tAtparya e che ke samyagdaSTi tathA hiMsAdi pApono tyAga karanAra munie azubha karma karanArA ane tenuM phaLa bhegavanArA saMsArI jIvonI dazAno vicAra karavo joIe. athavA teNe kaSAyAdi rUpa lekane varUpa ane lakSaNanI apekSAe samajI levuM joIe. A vAtane samajI laIne teNe kaI paNa kaSAya Adi saMsAra vadhAranArA dene vaza thavuM joIe nahIM. , A samasta kathanane bhAvArtha e che ke kaSAya AdithI mukta medhAvI Anto Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... sUtrakRtAsUtre 'yathA dhelusahasreSu vatso dhAvati mAtaram / ebamAtmakRtaM karma,karimanudhAvati // 1 // yena jIvena yAdRzaM karma vartamAnabhave, kRtaM tat karma parabhave tameva puruSa prApnoti svakRtakarmaNaH phalaM svayameva bhuGkte iti bhAvaH // 23 // .. mUlam-eyANi socA laragANi dhIre na hiMsae kiMcaNa svloe| __. gaMtadiTThI apariggahe u bujhiMja loyassa vasaM na gcch|24| __ chAyA-- etAn zrutvA narakAn dhIro na hiMsyAkaMcana srvloke| ekAntadRSTiraparigrahastu buddhyeta lokasya vazaM na gacchet / / 24 // - ko bhogate haiM, kahA bhI hai-'yathA dhenusahasreSu' ityAdi / jaise hajAroM gAyoM meM se bachar3A apanI mAtA ko pahacAna kara usI ke pAsa jAtA hai, usI prakAra apane kiye karma apane ko hI phala detA hai| tAtparya yaha hai ki jisa jIva ne jaisA karma kiyA hai vaha vartamAna 'bhava meM athavA para lava meM vaisA hI phala bhogatA hai // 23 // 'eyANi loccA' ityaadi| zabdArtha-dhIre-dhIraH' dhIra puruSa 'eyANi naragANi-etAn nara"kAn' ina narakoM ko 'soccA-zrutyA' sunakara 'savvaloe-sarvaloke' masa loka meM 'ciNa-kaMcana' kisI prANI kI 'na hiMlae-na hiMspAta' hisA na kare kintu 'egaMtadiTThI-ekAntadRSTiH' sarva jIvAditatvoM meM vizvAsa rakhatA huA 'apariggahe u-aparigrahastu' parigraha se rahita jevI rIte hajAro gAnA samUDamAMthI paNa vAchaDuM potAnI mAtAne e LakhI laIne tenI ja pAse jAya che, e ja pramANe pite kareluM karma pitAne ja phaLa de che. eTale ke karelA karmanuM phaLa jIvane avazya bhegavavuM ja paDe che.? tAtparya e che ke jevuM jIve je kAma karyuM hoya evuM ja phaLa tene vartamAna bhavamAM athavA parabhavamAM bhegavavuM ja paDe che. 23 ___'eyANi soccA' ityAdi zA-'dhIre-dhIraH' dhIrapuruSa 'eyANi naragANi-etAn narakAn' mA na2. hIne moccA-zrutvA' sAmajI 'savvaloe-sarvaloke' mA mA 'kiMcaNakaMcana 5 prAdhInI 'na hiMsae-na hiMsyAn' hiMsA nA 43 52ntu 'egaMtadilI-ekAntahaSTi.' 55 vigare chi AALA rAmane 'apariggahe u-- Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarthavodhinI TIkA pra. zru. a. u. 5 . 2 nArakIya vedanA nirUpaNam 447.. anvayArthaH -- (dhIre dhIro- vidvAna - medhAvI muniH (eyANi naragANi) etAn narakAn ( soccA) zrutvA (sannaloe) sarvaloke (kiMcaNa ) kaMcanApi prANinaM trasa sthAvaraM vA (na hiMsae) na hiMsyAna sArayet kintu (evadiTThI) ekAntadRSTiH sarva-jIvAditatveSu vizvAsaM kurvan (apariggahe u) aparigrahastu - parigraharahitaH (bujjhijja) buddhaceta azubhakarma tatphalaM ca jAnIyAt jJAtvA ca (loyarasa) lokasya -azubhakarmakAriNo janasya kapAyalokasya vA ( basaM na gacche) vazaM na gacchet // 24 // 73 TIkA- 'dhIre' dhIro vidvAn - pariSadajayanazIlo medhAvI suniH 'eyANi', etAn 'NaragANi' narakAn 'soccA' zrutvA 'savvaloe' sarvaloke, prANinivahe 'kiMcana' kamapi, saMsthAvaraM sUkSmavAdaramaparyAptaparyApta vA prANinam 'na hiMsae' - hokara vujjhijja - buddhayeta' azubha karma aura usakA phala samajhe athavA bAghoM ko jAne aura jAnakara 'loyssa' lokasya lokake athavA kaSAya lokake 'casaM na gacche-vazaM na gacchet' vazavartI na bane // 24 // anvayArtha --ina narakoM ke svarUpa ko sunakara mevAnI muni sampUrNa loka meM (sthita) kisI bhI nasa yA sthAvara prANI kI hiMsA na kare / jIvAdi tatvoM para nizcala zraddhA rakhatA huA, parigraha se rahita hokara azubha karma aura usake karane vAle loka aura usake phala ko jAne aura indriya kaSAya Adi ke vazIbhUta na ho ||24|| TIkArtha-- dhIra arthAt parISahoM kA vijetA vidvAn muni narakauM ke svarUpa ko sunakara sarvaloka meM kisI bhI trasa sthAvara sUkSma yAdara yA paryApta aparyApta prANI kI virAdhanA na kare arthAt kisI bhI f aparigrahastu' parizraDthI vaDita tha ne 'bujjhijja-buddhaceta' azula bhu' ane tebhanu, 3ja samane athavA uSAyAne bho bhane lagIne 'loyassa - lokasya' sonA athavA uSAya sonA 'vasaM na gacche-vazaM na gacchet' vazavartI nA mane // 24 // C sUtrA--narakAnA A svarUpanuM zravaNu karIne medhAvI munie samasta lAkamAM rahelA kAI paNa trasa ke sthAvara prANInI hiMsA karavI jeIe nahI teNe jIvAdi tattvAnA viSayamAM aDaga zraddhA rAkhIne parigrahanA parityAga karave joIe, azubha karma karanAra jIvAne kevu' phaLa maLe che, te jANI laIne teNe kaSAyAne jItavA joie ane indriyAne vaza rAkhavI joie. rajA TIkA"--narakAnA svarUpanuM tathA nAmkAnI karuNa dazAnuM. A varNana sAMbhaLIne . dhIra-parISahA para vijaya meLavanAra vidvAna munie samasta Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghauMTa sUtratA sUtre na hiMsyAm na nirAdhayet / yasya kasyApi pANina: yasya kasyAmavyavasthAyAm kamapi kAraNa vizeSamAsAdya virAdhanaM na kuryAt pUrvoktaritAMstAna narakAnavadhArya / yasmAt pANidhakaraNena mahatI yamayAtanA'nubhUyate prANidhikainara ke / uktaJca'tasmAnna kasyaciddhisAmAcarenmatimAnnaraH / fruit narakaM ghoraM gantA yAsyati yAti hi // 1 // ' iha hi hiMsetyupalakSaNam tena mRSAvAdA'dattAdAnamaithuna parigrahANAmapi saMgrahaH / ete'pi narakamApakA zAstra viruddhamAcaratAM / satsvapi narakapAtakAriNIbhUteSu bahuSu hiMsAmAdhAnyaM lebhe avastasyA eva vaH pUrva kRtaH / 1 prANI kI kisI bhI avasthA meM, kisI bhI kAraNa vizeSa se hiMsA na kare | kyoMki jo jIva prANiyoM kA vadha karate haiM, unheM naraka meM mahAn yAtanA bhugatanI paDI hai / kahA bhI hai- 'tasmAnna kasyaciddimA' ityAdi / isa kAraNa matimAn sAdhu kisI bhI prANI kA prANaparopaNa na kare / hiMsaka jIva ghora naraka meM gaye haiM, jAeMge aura jA rahe haiM ||1|| yahA~ 'hiMsA' upalakSaNa mAtra hai / usase mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha pApa kA bhI grahaNa karanA caahie| ye sabhI pApa zAstra se viparIta AcaraNa karane vAloM ko naraka meM le jAne vAle haiM / yadyapi naraka vipAla ke aneka nimitta haiM tathApi hiMsA unameM pradhAna hai / ataeva zAstrakAra ne yahAM usI kA ullekha kiyA hai / lAkamAM kAI paNa trasa, sthAvara, sUkSma. khAdara paryApta ke aparyApta jIveAnI " virAdhanA karavI joie nahI' eTale ke teNe kAI paNa prANInI, koI paNuM paristhitimAM, kaiAI pazu kAraNe hiMsA karavI joie nahIM. teNe e vAta bhUlavI na joie ke prANIonA vadha karanAra jIvane naraka gatimAM nAraka rUpe utpanna thaIne ghera yAtanAe bhAgavavI paDe che kahyu paNa che ke-- 'tasmAnna kasyaciddhiyAM' chatyAhi 1 1 dai A kAraNe buddhimAna sAdhue kAI paNa prANInA prAthe tu' gRpare paNa(viyog) 42bu' nahIM' Di' vo dhAra narambhAM gayA che, laya che bhane ?shessaa||, aTThI' hi'sA' padanA praceAga dvArA mRSAvAda, adattAdAna, maithuna- ane pariADhanA tyAganuM paNa sUcana karAyuM che, ema samajavuM.- A badhA pAponu sevana karanAra jIveAne paNa narakagatinI prApti thAya che. jo ke narakagatimAM javAnAM aneka nimitto che, chatAM paNa hiMsA temAM mukhya nimitta rUpa hovAne kAraNe sUtrakAre ahIM tenA ja ullekha karyA che. 'jIva ajIva Adi Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 2 nArakIyavedanAnirUpaNam 49 'egaMtadiTThI' ekAntadRSTiH ekAntena nizcalA jIvAditattveSu dRSTiH samyagara darzanaM yasya sa ekAntadRSTiH niSkampasamyagdRSTimAn iti / tathA 'apariggahe': aparigrahaH- baahyaabhyntrprigrhrhitH| tu zabdAdAdhantayoH samyagdRSTayaparigrahayoruna pAdAnAdvA sRSAvAnA'dattAdAnamaithunavarjanamapi saMgRhItaM bhavatIti draSTavyam azubhakarma tatphalaM ca 'loyassa' lokasya azubhakarmacAriNasta dvipAkaphalabhujo vA saMsAriNaH / yadvA-kamAyAdilakSaNalokaM tat svarUpataH lakSAtazca / tena samyagdRSTayAdiyuktaH san 'bujjhijja' vudhyeta jAnIyAt jJaparijJayA, jJAtvA ca 'vasaM na gacche' kasyApi kapAyAdilokasya vazamadhInaM na gacchet / kaSAyAdibhyo mukto medhAvI puru: etAn ___jIva ajIba Adi tatvoM para jilazI nizcala zraddhA hai arthAt jisakA samyagdarzana acala hai, vaha yahAM ekAntadRSTi vivakSita hai| jo bAhya aura Abhyantara parigraha le rahita hai vaha aparigraha kahalAtA hai| yahAM prArambha ke samyagdarzana aura anta ke aparigraha ko grahaNa karane se 'tu' zabda ke dvArA mRSAvAda, adattAdAna aura maithuna kA tyAga bhI sUkSma dRSTi dene vAlo ke liye saMgRhIta ho jAtA hai| Azaya yaha haiM' ki samyagdRSTi tathA hiMsA Adi pApoM kA tyAgI muni azubha karma karane vAle aura usake phala ko bhogane vAle saMsArI jIvoM ko samajhe athavA kaSAyAdi rUpa loka ko svarUpa evaM lakSaNa se jAne / jAnakara kisI bhI kaSAyAdi loka ke vazIbhUna na ho / Azaya yaha hai ki kaSAya Adi se mukta medhAvI puruSa narakoM ke svarUpa ko, unake vibhinna kAraNoM ko zAstra ke anusAra jAnakara loka ta para jene acala zraddhA che, eTale ke jenuM samyagdarzana acala che, tene ahIM ekAMtadaSTi kahevAmAM Avela che. je muni bAhya ane Abhyantara parigrahathI rahita che, tene aparigrahI kahe che. ahIM prAraMbhanA samyagdarzana ane antanA aparigrahane grahaNa karavAthI "tuM" pada dvArA mRSAvAda, adattAdAna, ane mithunane tyAga paNa grahaNa thaI jAya che. A kathananuM tAtparya e che ke samyagdaSTi tathA hiMsAdi pApane tyAga karanAra munie azubha karma karanArA ane tenuM phaLa bhegavanArA saMsArI jIvonI dazAne vicAra kare joIe. athavA teNe kaSAyAdi rUpa lekane svarUpa ane lakSaNanI apekSAe samajI levuM joIe. A vAtane samajI laIne teNe kaI paNa kaSAya Adi saMsAra vadhAranArA dene vaza thavuM joIe nahIM. , A samarata kathanane bhAvArtha e che ke kaSAya AdithI mukta medhAvI to ho Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 sUtrakRtAGgasUtre narakasvarUpAn tattatkAraNAni ca zAstrato jJAtvA, iha loke karayApi trasasyAparAdipANivizeSasya hiMsAM na kuryAt / kintu tIrthakaroditajIvAditasvajAte zraddhAM kRtvAM saMyama pAlayediti // 24 // mUlam-evaM tirikkhe maNuyAmarasu caturaMta'NataM tynnuvivaagN| se sahameyaM iti vedeittA kakheja kaoNlaM dhuyamAyareja // 25 // ttibemi|| // iti narayavibhattI nAma paMcasajjhayaNaM samantaM // chAyA-evaM tiryakSu manunAmarepu cAturantamanantaM tadanu vipAkam / sa sarvametaditi viditvA kAMkSata kAlaM dhruzmAcarediti bravImi // 25 // // iti narakavibhaktinAmakaM paJcamamadhyayanaM samAptam / / meM sthita kisI bhI trasa athavA sthAvara prANI kI hiMsA na kare, kintu tIrthaMkaroM dvArA prarUpita jIvAdi tatvoM para zraddhA rakhatA huA saMyama ko-pAlana kare // 24 // 'evaM tirikkhe' ityaadi| zabdArtha-evaM-ecam' isI prakAra nAraka ke jaise 'tirikkhe-tiryakSu' tiryaJca 'maNuzAmarelu-manujA'marepu' manuSya aura devatAoM meM bhI 'caturaMta'NaM taM-cAturantamanantam' cAra ganivAle aura ananta aise saMsAra ko tathA 'tayaNuvidhAga-tadanu vipAkam' unake anurUpa vipAka ko jAne 'sa-sa' vaha buddhizAlI puruSa 'eyaM-etat' ila 'savvaM-sarvam' spa bAtoM sunie narakanA svarUpane jANIne tathA narakamAM utpatti karAvanArA bhinna bhinna kArane zAstronA AdhAre jANI laIne, lekamAM rahelA koI paNa trasa athavA sthAvara prANInI hiMsA karavI joIe nahIM, paraMtu teNe tIrthakara dvArA prarUpita jIvAdi ta para zraddhA rAkhIne saMyamanuM pAlana karavuM joIe. mArA 'evaM tirikkhe' dhyA zahAtha-evaM-evam' 2411 ghare nA24nI ma 'tirikkhe-tiryakSu' tiya" 'maNuyAmaresu-manujA'marepu' manuSya bhane hektAsAmA 5 caturaMta'NataMcAturantamanantam' yAtivAA mane mana ta mevA sasArane tathA 'tayaNudhviyAgaMtadanu vipAkam' tamanA manu35 vipAne vAle, 'sa-saH' te bhuddhizAlI 535 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 5 u. 2 nArakIya vedanAnirUpaNam pravara anvayArthaH - ( evaM ) evamanena narakaprakAreNa (tirikakhe) tiryakSu (maNuyAma resa) manujA'mareSu (caturaMta'rNataM ) cAturantamanantaM cAturI vikramanantaM saMsAra (tayabivAgaM ) tadanuvipAkaM tadanurUpaM karmaphalaM (sa) saH - saMyataH (eyaM ) etat (sa) sarva - (iti vedattA) iti vedayitvA jJAtvA (kAlaM kaMkhejja) kAlaM paNDitamaraNa kAMkSeta pratIkSeta tathA (dhuvamAcarejja) dhruvaM saMyamam Acaret pAlayediti // 25 // d ' - TIkA- ' evaM ' narakavat azubhakarmakAriNAm 'tirikkhe' tiryakSu 'maNuyAma resu' manujA'marepu 'caturaMvaM' cAturgatikam - narakanarAmara tiryagrarUpam (anaMtaM) anantamantaraditam ' vayaNuvvivAgaM tadanurUpaM vipAkam - vattadgatijanitaM phalaM 'sa' sa vidvAn 'eyaM' etad 'saca' sarvam pUrvoktarItyA 'iti' iti tIrthakara nirUpitaprakAreNa 'vedattA' viditvA - jJAtvA 'kAlaM kaMkhejna' kAlaM kAMkSeta - paMDitamaraNarUpakAlasya _adai kuryAt / tathA 'dhu' dhruvam saMyamam 'Acarejja' Acaret / ayaM bhAvaHko 'iti vedahaptA - iti vedayitvA' tIrthakara nirUpita prakAra se jAnakara 'kAlaM kaMkhejja - kAlaM kAMkSeta' apane paNDitamaraNa kI pratIkSA kare aura 'dhuvamAcarejja-dhruvamAcaret saMyama kA pAlana kare ||25|| anvayArtha -- isI prakAra arthAt naraka ke jaise tiryaJca, manuSya aura devagati evaM cArani vAle saMsAra ko evaM usake ananta vipAka ko jAne / vuddhimAn saMyamavAn puruSa yaha saca jAnakara paNDitamaraNa kI icchA karatA huA saMyama kA pAlana kare // 25 // TIkArtha--azubha karma karane vAloM ko naraka ke jaise tiryaca, manuSya tathA devagati meM jo cAturgatika evaM antahIna vipAka hotA hai, usako pUrvokta prakAra se, tIrthakara dvArA kI gaI prarUpaNA ke anusAra jAnakara paNDita maraNarUpa kAla kI pratIkSA kare aura saMyama kA AcaraNa kare / 'eyaM-etat' mA 'savvaM sarvam' madhI vAtAne 'iti vedaittA - iti vedayitvA' tIrtha 42 ni3cita prahArathI lagIne 'kAlaM kaMkhejja - kAlaM kAMkSeta' potAnA paMDitabharayunI pratIkSA 43 bhane 'dhuvamAcarejja - dhunamAcaret' satyamanu' pAlana 42 // 25 // sUtrA--narakagatinI jema tiryaMca, manuSya ane devagatinA ananta cAra gativALA sasAranA vipAkane paNa munie samajavA joie. A svarUpane kharAkhara jANI laIne, buddhimAna munie maraNu (pa'Dita maraNa) sudhI saMyamanu pAlana karavuM joie. gharapA TIkA"azubha karma karanAra jIvane naraka tica, manuSya ane DheluM. gati rUpa catuti'ka saMsAramAM, azubha kamanA azubha phaLa rUpa ananta vipAka bhegavavA paDe che. tIrthaMkarA dvArA pUrvokta prakAre A vipAkanI je Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtra cAturgatikasaMsAramadhyapatitamANinAM kevalaM duHkhameva yasmAt , tasmAt mokSasya tatkAraNasaMyamasya eva anuSThAne yAvajjIvaM rataH san paMDitamaraNamapekSamANaH 'yathA -- pApapuruSANAM narakagatiruktA, evameva tiyagumanujadevagatijJeyA / eSa cAturgatika- saMsAraH-anantaM tattatkarmA'nurUpaM phalaM prayacchati' / iti vicArya buddhimAna jJAtvaitatsa vam paMDitamaraNamicchan niraticAraM saMyama pAlayediti // 25 // .. iti zrI-vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUSitavAlabrahmacAri--'jainAcArya' - pUjyazrI-ghAsIlAlacativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasya "samayArthavAdhinyA. khyAyAM" vyAkhyAyAM paMcamAdhyayanasya dvitIyoddezakaH samAptaH // 5-2 // : iti narakavibhaktinAsakaM paJcamamadhyapranaM smaaptm| ... bhAva yaha hai-yahAM narakagati kA vipAka vistArapUrvaka dikhalAyA haiN| isase yaha nahIM samajhanA cAhiye ki cAra gatiyoM meM se kevala narakagati meM hI duHkhoM kA anubhava karanA par3atA hai, zeSa tIna gatiyoM meM nahIM / vAstava meM cAroM gatiyAM duHkha se paripUrNa haiN| cAroM gatiyoM ke prANiyoM ko duHkha hai, ataeva mokSa yA saMyama ke hI anuSTAna meM -jIvanaparyanta nirata rahe / paNDinamaraNa kI pratIkSA kre| yaha cAturgatika .. saMsAra ananta hai aura isameM karmAnusAra phala kI prApti hotI hai / buddhimAn ina saba tathyoM ko jAnakara niraticAra saMyama kA pAlana kre||25|| // dvitIya uddeza samApta // / pA~ca adhyayana samApta // , prarUpaNa karavAmAM AvI che, tenAthI mAhitagAra thaIne paMDitamaraNa rUpa - kALanI pratIkSA karatA thakA saMyamanI ArAdhanA karavI joIe. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-ahIM narakagatinA vipAkanuM * vistArapUrvaka varNana karavAmAM AvyuM che. tethI evuM samajavuM joIe nahIM ke cAra gatiomAMnI mAtra narakagatimAM ja duonu vedana karavuM paDe che. bAkInI traNe gatiomAM duHkha anubhavavuM paDatuM nathI. kharI rIte te cAre gatie duHkhathI paripUrNa che. cAre gatinA cha dukhI che, e vicAre karIne saMsAranA baMdhanamAMthI mukta thaIne mokSanI prApti karavA mATe, sAdhue saMyamanAM anuSThAnamAM ja pravRtta rahevuM joIe. teNe paMDitamaraNanI pratIkSA karavI joIe A caturgatika saMsAra anaMta che, ane temAM karmAnusAra phaLanI prApti thAya che. buddhimAna puruSe A saghaLAM tane samajI laIne niraticAra saMyamanuM pAlana karavuM joIe. rapA bIjo uddezaka samApta che che pAMcamuM adhyayana samApta che Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. aM. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 453 atha zrImahAvIramastu tinAmakaM paSThamadhyayanaM prArabhyate gataM paJcamamadhyayanam, sAmprataM SaSThamArabhyate / tasya SaSTasyAdhyayanasya paJcamAdhyayanA'nantaraM kramaprAptarUpA'yamabhisambandhaH / atrAnantarapUrvAdhyayane naraka'svarUpaM pratipAditam / tatkhalu bhagavatA tIrthakareNa zrImanmahAvIravarddhamAnasvAminA - bhihitamiti tasyaiva bhagavato mahAvIrasya guNavarNanamakAreNa caritaM pratipAdyate, upadeSTurguNaguruttrAt zAstrasyApi gurutvaM siddhaM syAdityanena sambandhenAyAvasthAsya SaSThasyAdhyayanasyedamAdimaM sUtram / 1 J 7 chaThe adhyayana kA prAraMbha (vIrastava) paMcama adhyayana samApta huaa| aba chaThA adhyayana prAraMbha kiyA jAtA hai| paMcama ke pazcAt krama prApta SaSTha adhyayana kA sambandha isa prakAra hai- pA~caveM adhyayana meM naraka kA svarUpa varNita kiyA gayA hai / vaha svarUpa tIrthaMkara bhagavAn zrI mahAvIra varddhamAnane kahA hai / ataeva unhIM bhagavAn mahAvIra ke guNoM ko varNana karane ke lie chaThA adhyayana kahate haiM kyoMki upadeSTA guNoM se mahAna hotA hai aura usase zAstra kI 'mahattA siddha hotI hai / isa sambandha se prApta chaThe adhyayana kA yaha prathama sUtra hai - 'pucchistu NaM ityAdi / chaThThA ayayananA prAra'bha (vIrastava) pAMcamu' adhyayana pUrU thayu, have chaThThA adhyayananI zarUAta thAya che. pAMcamAM adhyayana sAthe A adhyayananA A prakAranA sabadha che-pAMcamAM adhyayanamAM narakanA svarUpanuM' varNana karavAmAM Avyu che. te svarUpanu' tIrthaMkara bhagavAna zrI mahAvIra va mAne pratipAdana karyu che. tethI te bhagavAna mahA vIranA guNNAnu varNana karavA mATe A chaThThuM. adhyayana kahevAmAM Ave che. upadezake mahAn NuAthI sapanna hAya che, temanA zuSNeA gAvAthI zAstranI mahattA siddha thAya che. tethI ja A adhyayanamAM mahAvIra prabhunA guNuMAnu vaNuMna karavAmAM Avyu che. A adhyayanatu' sauthI pahelu' sUtra A pramANe che, pucchiMstu NaM tyAhi, Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 sUtratAkA mUlam-'pucchissu NaM samaNAM mAhaNAM ca, agAriNo yo paratisthiyA ya / se ke gaMtahiyaM dhammaimAhU~, aNelisaM sAhu samikkhayAe' // 1 // chAyA-amAkSuH khalu zramaNA brahmagAzca, agAriNo ye paratIryikAzca / __ sa ka ekAntahitaM dharmamAha, anIdRzaM sAdhusamIkSayA // 1 // anvayArtha (samaNA) zramaNA yatayaH (ya) ca punaH (mAhaNA) brAhmaNAH (ya) ca punaH (agAriNoM) agAriNaH kSatriyAdayaH, ye (paratitthiyA ya) paratIthikAca zAkyAdayaH (pucchisTha) aprAkSuH pRSTavantaH (se ke i) saH kaH (NegaMtahiya) ekAnta. shbdaarth-lmnnaa-shrmnnaaH| zramaNa 'ya mAhaNA-ca brAhamaNAH 'ya-ca' aura 'agAriNo-agAriNaH / kSatriya Adi 'paratidhiyA gha-paratIrthikAzca' aura paratIthika zAzyAdine 'pucchissu-apraakssuH| pUchA ki 'se keha-sA kA vaha kauna hai ? jisane 'NegaMtahiyaM-ekAntahitam kevala hita. rUpa 'aNelisaM-anIdRzam' anupama 'dhamma-dharma' dharma 'lAlusabhikkhayAe -sAdhusamIkSayA' samyak prakAra se vicAra kara 'Ahu-Aha' kahA hai // 1 // ____ anvayArtha-zramaNoM, brAhmaNoM, gRhasthoM aura zAkya Adi paratI. -rthikoM ne pUchA ki vaha kauna hai jisane ekAnta hitakara aura anupama dharma ko jo durgati meM girate hue jIvoM ko dhAraNa karatA hai-ghacAtA hai aura zubha sthAna meM dhAraNa karAtA arthAt pahu~cAtA hai-sampanna prakAra se jAna za -samaNaH-zramaNAH' zrara 'ya mAhaNA-ca brahmaNAH' mane brAhmaNa 'ya-ca' bhane, 'agAriNo-agAriNaH' kSatriya kore 'paratitthiyA ya-paratIthikAca' ane. 52tazaya viSaye 'pucchistu-aprAkSuH pUchyu 'se kei-saH ka' te ASya cha 1 2 'Netahiya-ekAntahitam' 30 hita35 'aNelisaM-anIzam' anupama 'dhamma-dharmam' dharma 'sAhu samIkkhayAe-sAdhu samIkSayA' abhyaH prathA viyAzana 'Ahu-Ahe' Dara che. // 1 // anvayArtha_zrama, brAhmaNa, gRhastha ane zAkaya Adi paratIrthikoe sudhamAM svAmIne A prakArane prazna pUchaye-durgatimAM paDatAM jene bacAvIne zubhasthAnamAM pahoMcADanAra, ekAnta hitakara ane anupama dharmane samyaka makAre jANIne tenI prarUpaNa karanAra tIrthaMkara mahAvIra prabhu kevAM hatA?" Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 455 hitam (aksiM) anIdRzam - ananyasadRzam (dhammaM ) dharma - durgatiHsRtajantudhArakazumasthAnasthApakarUpam (sAhusamivakhayAe) sAdhusamIkSayA samatA ( bhahu) Aha-kathitavAniti // sU01 // " TIkA - paJcamAdhyayanapaSTAdhyayanayoH sambandhaH pratipAditaH, anantarasUtreNa cA'yaM sambandhaH tIrthakarapratipAditamArgeNa dhruvamAcaran paNDitamaraNamapekSate, iti bAlamaraNena narakaprAptiriti anantarasUtre kathitam / tatra bhavati jijJAsA, yad etAdRzadharmasya pratipAdakastIryakaraH kathaMbhUto yenopadiSTo'yaM mArgaH - ityetat pRSTavantaH - tadevAha - (pucchissu) ityAdi / anantaroditamevaMprakAra kanarakasvarUpa zrumvA saMJjAtavairAgyAH zramaNabrAhmagAdayaH kena pratinAditamityetaditi sudharmasvAminam -. karake kahA hai ? 'Ahu' yahA~ gAthA meM jo bahuvacana kA prayoga kiyA gayA hai so ArSa hone ke kAraNa hai // 1 // TIkArtha- pA~caveM aura chaThe adhyayana kA sambandha kahA jA cukA hai ! prastuta sUtra kA anantara sUtra ke sAtha yaha sambandha hai / isase pahale sUtra meM kahA gayA hai ki sAdhu tIrthakara dvArA pratipAdita mArga para calatA huA mokSa evaM saMyama kA AcaraNa kare aura paNDita maraNa kI apekSA kare / bAlamaraNa se naraka kI prApti hotI hai / yahA~ aisI jijJAsA utpanna hotI hai ki isa prakAra ke dharma ke pratipAdaka tIrthakara kaise the jinhoMne isa mArga kA upadeza diyA hai ? isa jijJAsA se prerita hokara jo prazna kiyA gayA, usakA prastuta sUtra meM digdarzana karAyA gayA hai / gAthAmAM Avela 'Adu' padamAM je mahuvacananA prayAga karavAmAM Avye che, te ASa hovAne kAraNe karAyA che. TIkA pAMcamAM adhyayana sAthe chaThThA adhyayananA kevA samadha che, te prakaTa karIne have sUtrakAra pAMcamAM adhyayananA chellA sUtra sAthe chaThThA adhya yananA pahelA sUtrane sabadha prakaTa kare che. chellA sUtramAM evu* pratipAdyana karavAmAM Avyu` ke sAdhue tItha kara dvArA pratipAti mArge cAlIne sayumanu' pAlana karavu joIe. teNe pati maraNanI ja pratIkSA karavI joIe. khAlamaraNu dvArA naraka Adi gatinI prApti thAya che-meAkSanI prApti thatI nathI. A prakAranA dharmAMnuM pratipAdana karanAra tIrthaMkara kevAM haze, e jANavAnI jijJAsA thAya te svAbhAvika che. A prakAranI jijJAsAthI prerAIne je prazna pUchavAmAM AvyuM che, tenuM A sUtramAM digdarzana karAvavAmAM AvyuM che. Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 sUtrakRtAgasUtre amAkSuH - pRSTavantaH / ( N) iti vAkyAlaGkAre / yadvA-jambUsvAmI sudharmasvAminaM pratyAha-guro ! kenetthaMbhUto dharmaH saMsArasAgarAd uttAraNasamarthaH pratipAditaH, ityetad vadhvo mAM pRSTavantaH, iti jambUsvAmI sudharmasvAminaM kathayati - (samaNA) zramaNA nigranthAdayaH (mAhaNA) brAhmagAH - prasiddhA, tathA - ( agAriNo) bhagAriNaH- kSatriyAdayo gRhasthAH, agAraM - gRhaM vidyate yeSAM te'gAriNaH / tathA - ( paravitthiyA ya) paratIrthi kAtha, paraMtIrthikAH - zAkyAdayaH khalu (pucchihasu) apakSa - mAM pRSTavanta ityarthaH, kimiti pRSTavanta ityata Aha - ( se ke) ityAdi / (se kes) sa kaH (i) vAkyAlaGkAre ( pahiye) ekAntahitam, durgatiprasRtajIvadhArakam tathA zubhasthAne mApakaM ca (aNelisa) anIdRzam, anu tamam-anupamam, (dhammaM ) - zrutacAritralakSaNam, ( sAhu sakkhiyAe ) sAdhusamIkSA, sAdhvIvAsau samIkSeti sAdhusamIkSA yathA vasthita vastuparicchittiH tayA sAdhusamIkSayA athavA sAdhusamIkSayA samabhAva pUrvokta naraka ke svarUpa ko zravaNa karake saMsAra se virakta hokara zramaNa brAhmaNAdika sudharmA se pUchane lage yaha kisane kahA hai ? athavA jaMbU svAmI sudharmA se kahate haiM - he guruvarya isa saMsArasAgara se pAra pahu~cAne meM samartha isa prakAra kA dharma kisane pratipAdana kiyA hai ? yaha prazna anekoM ne mujhase pUchA hai ki nirgrantha Adi zramaNa, brAhmaNa, agArI arthAt kSatriya Adi gRhastha aura paratIrthika arthAt zAkya Adi ina logoMne pUrvoktarUpa prazna kiyA hai, isakA uttara dete haiM vaha kauna thA jisane durgati kI ora jAte jIvoM ko sahArA denevAle, zubha sthAna meM pahu~cAnevAle tathA anupama zruta caritra rUpa dharma ko yathArtha rUpa se jAnakara athavA samabhAvapUrvaka kahA hai ? narakanA pUrvokta svarUpanuM zravaNa karIne, sa'sArathI virakta thaIne zramA, brAhmaNNA Adi sudharmAM svAmIne pUchatrA lAgyA A prakAranuM kathana kANe karyu" che? athavA ja prUsvAmI sudharmAM svAmIne pUche che-he gurUva`1 sauMsArasAgarane tarAvanAra evA A prakAranA anupama dharmanuM pratipAdana karNe karyu che ? A prakAranA prazna aneka leke dvArA mane pUchavAmAM Ave che.' S. ' have e vAta prakaTa karavAmAM Ave che ke nitha Adi zramaNa, brAhmaNu, agArI (kSatriya Adi gRhasthe), ane zAkaya Adi paratIthikA temane (svAmIne) yA prazna pUche hai emAM te upadezaka kANu hatA ke jemaNe durgatimAM janArA jIveAne khacAvIne zubhasthAnamAM (meAkSamAM) laI janAra anupama zrutacAritra dharmane thA rUpe jANIne te dharmanI prarUpaNA karI che ?' Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 67 tayA (Ahu) Aha, iti / zramaNabrAhmaNakSatriyaparatIthikAH pRSTavantaH ya ekAntarUpeNa kalyANakaraM sarvataH zreSTha dharma vijJAya kathitavAn sa kaH ? iti sudharmasvAmina nivedayati jambRsvAmI, evam upadeSTraviSayiNI jijJAsA prAdurabhUt praSTvaNAmiti bhAvaH / / suu01|| mUlam -'kahaM ca NANaM kaheM daMsaNaM le', lIlaM kahaM gAryasuyAta aalii| jANAsiNaM bhikkhu ! jahAtaheNaM, ___ ahA~sumaM hi jahA NisaM' // 2 // chAyA-kathaM ca jJAnaM kathaM darzanaM tasya, zIlaM kathaM jJAtasutasya AsIt / ___jAlAsi khalu bhikSo ! yAthAtathyena, yathAzrutaM brUhi yathA nizAntam // 2 // anvayArtha he guruvartha / iti jambUsvAmI pRcchati-(le jAyasuyarasa) tasya jJAtasuMtasya-kSatriyakumArasya varddhamAnasvAminaH (gANaM) jJAnam-vizeSAvabodhakaM jJAnam (kaha) tAtparya yaha hai ki zramaNoM, brAhmaNoM, gRhasthoM aura anpattIdhikoMne aisA pUchA ki-ekAnta rUpa se kalyANakArI aura sarvotsala dharma ko jAnakara jisane pratipAdana kiyA, vaha kauna thA ? aisA jambU svAmIne sudharmAsvAmI se nivedana kiyA / arthAta praznakartAoM ko upadezaka ke viSaya meM jijJAsA utpanna huI // 1 // 'kahaM ca NANaM' ityaadi| zabdArtha-'se nAyaputtassa-tastha jJAtaputrasya' usa jJAtaputra bhagavAn mahAvIra svAmIkA 'NANaM-jJAnam' jJAna 'kaha-katham' kaisA thA 'kaha daMsaNaM-kathaM darzanam tathA unakA darzana kaisA thA? 'sIlaM kahaM AsI A prazna dvArA sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke jIvenuM ekAntarUpe kalyANa karanArA, sarvottama dharmanuM pratipAdana karanArA te upadezaka koNa hatA ane kevAM hatA, te jANavAnI zramaNa, brAhmaNa, gRhastha Adi saune jijJAsA thAya che. 11 'kahaM ca NANaM'' tyAla zahAtha-'se nAyaputtastra-tasya jJAtaputrasya' te jJAtapUtra sagavAna mahAvIra svAbhI nu 'NANaM-jJAnam' jJAna 'kaha-katham' tu 'kaha desaNaM'-kathaM darzanam' tathA tamanu zana- tu ? 'sIlaM kaha AsI-zIla kathaM asIt' tathA manu zala arthAta yamaniyama 35 mAya2 . saMtuH? 'bhikkhu-bhikSI' 8 sAdhu 'jahAtaheNaM jANAsi-yAthAtathyena jAnasi' tasA yathArtha mAyA ng! su0 58 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 - - - - - - sUtrakRtAGgasUtre kathaM-kIdRzamAsIt (kahaM dasaNa) kathaM darzanam-kIdRzaM sAmAnyArthaparicchedakaM darzanam (sIlaM kahaM AsI) zIlaM-yamaniyamarUpaM kozamAsIt (bhikhu) mikSo ! he bhadanta ! (jahAtaheNaM jANAsi) yAthAtathyena jAnISe-sammAvAcchasi (ahA surya) bhagavanmukhAd yathAzrutaM (jahA NisaMta) yathA nizAntaM yena prakAreNa gurukulanivAsinA'dhAritaM tat (bUhi) brUhi-kathaya iti // 2 // zIlaM kathaM AsIt tathA unakA zIla arthAt yamaniyama rUpa AcaraNa kaisA thA' bhikkhu-bhikSI' he sAdho 'jahA taheNaM jANAli-yAthAtathyena jAnAsi' tuma yathArtha prakAra se yaha jAnate ho isaliye 'ahA-suyaM-yathAzrutaM' jaisA tumane sunA hai 'jahA NisaMtaM-yathA nizAntam' aura jaisA nizcaya kiyA hai vaha 'bahi-jUhi' hale kaha sunAiye // 2 // / anvayArtha-jambU svAmI prazna karate haiM-he guruvarya ! una jJAtaputra arthAt kSatriyakula ke AbhUSaNa rUpa barddhamAna svAmI kA jJAna arthAt vastu ke vizeSa dharmoM ko jAnanevAlA bodha kaisA thA ? unakA darzana arthAt vastu ke sAmAnya dharma ko jAnanevAlA upayoga kelA thA? unakA yama niyama rupa zIla kisa prakAra kA thA ? he bhadanta ! yaha Ae yathArtha rUpa se jAnate ho, ataeva jaisA Apane sunA hai yA gurukula meM nivAsa karate hue Apane jaisA dekhA hai, vaha anugraha karake mujhe kahie // 2 // cha 1, bheTamA bhATa 'ahA suyaM-yathA zrutaM' ra tame sAsanyuche 'jahA NisaMtayathA' nizAntam' mane vo nizcaya ya cha / 'bUhi-brUhi' samana kahI saMbhaLAvo. | 2 | - sUtrArtha-ja bUstI sudharmA svAmIne pUche che ke he gurUvarya! te jJAtAputra eTale ke kSatriyakuLanA AbhUSaNa samAna vardhamAna svAmInuM jJAna (vatanA vizeSa dharmone jaNanAra bodha) kevuM hatuM? temanuM darzana-(vastunA sAmAnya dhamane jANanAro upayoga, kevuM hatu ? temanuM yamaniyamarUpa zIla kevA prakAranuM hatuM? he gurU mahArAja! Apa te yathArtha rUpe jANe che, Apa temanA aMtevAsI hatA, tethI Ape temanI samIpamAM rahIne temanAM vacanAmRtanuM pAna kareluM che, Apane temanA jIvanane abhyAsa karavAnI taka maLelI che, to kRpA karIne te mahApurUSanA jJAna, darzana, cAritra AdinA viSayamAM amane badhu kahe mArA : ' , Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 452 TIkA-(se) tasya (NAyasuyassa) jJAtasutasya-kSatriyakumArasya bhagavato varddhamAnasvAminaH (gANaM) jJAnam-vizeSAvabodhakaM kevalajJAnalakSaNam , (kaha) katham kIdRzamAsIt , (kahaM dasaNaM) kathaM darzanam-samAnyArthaparicchedakaM kIdRzaM kevaladarzanam , (sIlaM kaha) zIlaM-yamaniyamAdi katham kIdRzam (AsI) AsIda (bhikkhu) bhikSo!-niravaghamikSaNazIlaguruvarya ! (jahAlaheNaM jANAsi) yAthA tathyena yad yAdRzaM vastu anekAntAtmaram, tat tAdRzameva tvaM jAnAsi / (Na) vAkyAlaGkAre (ahAsuyaM) yathAzrutaM yathA-yena prakAreNa bhagavatA zrImatIrthakaramukhAt zrutam / zrutvA ca (jahA NisaMta) yathA nizAntaM-yena rUpeNA'vadhAritamAtmani, saMyamapAlanApativandhavihAradharmadezanAdikaM ca kIdRzaM bhagavata asIditi yathAzrutaM yathA___ TIkArtha-pratyeka vastu sAmAnya vizeSAtmaka hai / sAmAnya aura vizeSa dharmoM kA samUha hI vastu kahalAtA hai| usameM se sAmAnya aMza kA grAhaka jo hai usakA upayoga darzana kahalAtA hai aura vizeSa aMza kA codhaka upayoga, jJAna kahalAtA hai| sarvaprathama inhIM ke viSaya meM prazna kiyA gayA hai ki-jJAtaputra bhagavAna mahAvIra kA jJAna kisa prakAra kA thA? unakA darzana kisa prakAra kA thA ? tadanantara bhagavAn ke AcAra ke viSaya meM prazna kiyA gayA hai ki bhagavAna kA zIla arthAt yama niyama Adi AdhAra kisa prakAra kA thA ? bhagavAn ! Apa yAthAtathya jAnate haiM, ataeva bhagavAn ke mukha se jaisA sunA hai aura sunakara Apane jaisA avadhAraNa kiyA hai athavA gurukula meM nivAsa karate hue saMyamapAlana TakAtha-pratyeka vastu sAmAnya vizeSAtmaka hoya che. sAmAnya ane vizeSa dharmonA samUhane ja vastu kahevAya che. temAMthI sAmAnya aMzanuM je grahaNa karavAvALuM che tene upaga-darzana kahe che ane vizeSa aMzanA bodhakane upaga-jJAna kahevAya che sauthI pahela prazna mahAvIra prabhunA jJAnadarzananA viSayamAM pUchavAmAM Avela che te prazna A pramANe che-mahAvIra prabhunuM jJAna kyA prakAranuM hatuM temanuM darzana kayA prakAranuM hatuM tyArabAda bhagavAnanA AcAranA viSayamAM e prazna pUchavAmAM AvyuM che ke mahAvIra prabhunuM zIla eTale yamaniyama Adi AcAra kevAM hatAM ? Ape mahAvIra prabhunA mukhAravindamAMthI dharmatatvanI prarUpaNa sAbhaLelI che ane temanA anevAsI tarIke temanI ja samIpamAM rahIne temanA AcAra vicAro ne pratyakSa anubhava meLave che. vaLI Apa zrutapAragAmI che. te Apa vIra prabhunI samIpe sAMbhaLe ane sAMbhaLIne hRdayamAM utArele upadeza tathA mahAvIra prabhunA jJAna, Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 sUtrakRtAGgasUtra dhAritaM yathA ca dRSTaM tatsarvaM mahyaM (vRhi) bahi kathaya / bhagavatAM tIrthakarANAM mukhArandiAd viniHsRtasarvArthAgamasya bhavatAzrutatvAt , samAhitAya vinItAya vineyAya zraddhAvate gurUpadiSTamupadeSTavyamitisthitiH zAstrIyeti / / su02|| '. evaM jambUsvAminA pRSTo bhagavAn sudharmasvAmI mAha-(kheyantrae) ityAdi, bhUlam-kheyannae se' kusale mahesI, aNaMta nANI ya aNaMtadanI' / jasaMsiNo cakkhupahe Thiyassa, jANAhi dhammaM ca dhiiM" ca pehi // 3 // . . chAyA-khedajJaH sa kuzalo mahApiH , anantajJAnI ca anntdrshii|| - yazasvinazcakSuHpathe sthitasya jAnIhi dharma ca dhRtiM ca prekSasva // 3 // aprativandha vihAra evaM dharmadezanA Adi jo kucha dekhA hai so yathArtharUpa se kahie / yaha saba bhagavAn kA kaisA thA ? " Azaya yaha hai ki bhagavAn tIrthaMkara ke mukhAravinda se upadiSTa sabhI kucha khie| Apa zrutapAragAmI hai, ataeva Apane jo avadhAraNa kiyA yA dekhA hai, vaha bhI kahie / ___zAla kI maryAdA aisI hai ki ekAgracittavAle, vinIta aura zraddhAvAn ziSya ko hI guru bAraha upadiSTa tattva kA upadeza denA cAhie / / 2 / / 'vedhandae' ityaadi| shbdaarth-'-laa| vaha bhagavAna mahAvIra jamAta svAmI 'kheyanae- khedajJaH' saMsAra ke prANiyoM kA duHkha jAnate the 'kusale sheliidarzana ane zIlanA viSayamAM Ape je dekhyuM che, te sAMbhaLavAnI amane ghaNI ja jijJAsA thaI che. to kRpA karIne Apa amane te badhuM yathArthapaNAthI 4hI samajAvA." - zAstra praNAlI evI che ke ekAgracitta vinIta, ane zraddhAvAna ziSyane ja guru dvArA upadiSTa tatvane upadeza devo joIe. jabUsvAmImAM A prakAranI cogyatA rahelI hovAthI sudhamAM svAmI temanA praznano uttara Ape che. je 2 - 'kheyannae' chatyAhi zahAtha-'se-sa' te lagavAna mahAvIra mAna svAmI 'kheyannae-khedajJaH' saMsAramA prAthiyAnA me nayatA utA 'kusale - mahesI-kuzalaH maharSiH' te Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya gugavarNanam 461 -- anvayArtha:-(se) sa varddhamAnasvAmI (kheyannae) khedajJaH-saMsAriNI karmavipAkajaduHkhajJAyakaH (kumace mahesI) kuMzala:-karmocchedane nipuNaH, mahA RSi:sarvatra sadopayogavAna (anaMtanANI) anantajJAnI- kevalajJAnavAn (ya) ca-puna: (aNaMdaMsI) anantadarzI-kevaladarzanavAn aasiit| etAdazasya (jasaMsiNo) yazasvinaH (cakkhuAhe Thiyaspa) cakSuHpathe sthitasya-locanamArge bhavasthakevalyavasthAyAM vidyamAnasya (dhamma) dharma zrutacAritrarUpaM (jAgAhi) jAnIhi (dhiyaM ca pehi) dhRti ca tasya bhagavato dhairya prekSasva-samyak kuzAgrabuddhayA paryAlocaya iti // sU03 // kuzalaH maharSiH vaha ATha prakAra ke karmoM kA chedana karanevAle aura mahAn RSi the 'anaMtanANI-ananta jJAnI ve ananta jJAnavAle 'ya-ca' aura 'aNaMtadaMsI-anantadarzI' kevala darzana vAle the 'jasaMsiNoyazasvinaH kIrtivAle tathA 'cakkhupahe Thiyassa-cakSuHpathe sthitastha' jagat ke locanamArgameM sthita bhagavAna ke 'dhamma-dharma' atacaritrarUpadharma ko 'jANAhi-jAnIhi tuma jAno 'dhiyaM ca pehi-dhRti ca prekSasva evaM unakI dhIratA ko vicaaro||3|| ___anvayArtha-baddhapAna svAmI khedajJa the arthAt saMsArI jIvoM koM karma ke paripAka se honevAle duHkha kA jJAtA the| vaha kuzala arthAt karmoM kA ucchedana karane meM nipuNa the| mahARSi the arthAt unakA upayoga sarvatra aura sarvadA lagA hI rahatA thaa| vaha ananta jJAnI aura ananta darzanI arthAt sarvajJa aura sarvadarzI the ! una yazasvI tathA mA 2nA bhAnu chetuna 42vAvANI mane mahAna RSi ta 'anatanANI' anantajJAnI' te mata jJAnavA 'ya-cha' bhane 'aNatadekhI-anantaMdI' pala zanavANa tA. 'jasiNo-yazasvina.' hItI vA tathA 'cakkhupahe Thiyasla-cakSu pathe sthitasya' satanA sAyana bhAgamA sthita sagavAnanI 'dhamma -dharma' zruta yAritra 35 dhama 'jaNAhi-jAnIhi' ta tye| 'dhiyaM ca pehidhRttiM ca prekSasva' avama temanI dhIratAne viyaare|'. // 3 // sUtrAI-vardhamAna svAmI khedajJa hatA eTale ke karmanA paripAka rUpe saMsArI jIvane je dukhe sahana karavA paDe che. tenA jANakAra hatA. teo kuzala hatA, eTale ke karmone nAza karavAmAM nipuNa hatA. teo maharSi hatA eTale ke temane upaga sarvatra ane sarvadA pravRtta ja rahete hato. teo ananta jJAna ane ananta darzanathI saMpanna eTaleke sarvajJa ane sarvadarzI hatA. te yazasvI tathA bhavasthakevalI avasthAmAM ApanI (ziSyasamUhanI), Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sUtrakRtIgasUtre, ____TIkA-(se) sa:-asau bhagavAn mahAvIraH catustriMzadatizayayuktaH, paJcatrizadvANIguNasampannaH (kheyannae) khedajJaH khedaM-saMsArodaravivaravartijIvAnAM karmavipAkajanitaM caturgatibhramaNalakSaNaM duHkhaM jAnAtIti khedajJaH, duHkhanirAkaraNasamarthopadezadAnAt / athavA-(kheyannae) kSetrajJaH kSetraM sakalakarmaNAmutpAdanasthAna janAtIti kSetrajJaH yadvA kSetramAkAzaM tadujAnAtIti kSetrajJA, lokAlokasvarUpaparijJAnavAn tathA-(kusale) kuzala:-prANinAM duHkhakAraNakarmaNo'panarane upadezadAnA.. dinA dkssH| yadvA-kau-AtmarUpapRthivyAM zete tiSThati prAdurbhavatIti kuza:bhavasthakevalI avasthA meM cakSu ke patha meM sthita bhagavAn ke zrutacAritra dharma ko samajho aura bhagavAna ke dhairya ko samyak prakAra se kuzAgra buddhi se vicAro // 3 // - TIkArtha-cautIsa atizayoM se sampanna evaM vANI ke paiMtIsa guNoM se vibhUSita vaha bhagavAna mahAvIra khedajJa the, arthAt saMsAra meM bhramaNa karane bAle jIvoM ko karmavipAka se utpanna honevAle evaM cAra gatiyo meM bhramaNa rUpa duHkha ko jAnanevAle the / utta duHkha ko dUra karane meM samartha upadeza diyA hai, ataeva ve usake jJAtA the| athavA 'kheyannae' kA artha hai kSetrajJa arthAt sampUrNa karmoM ke utpAda sthAna ko jAnanevAle the| athavA kSetra AkAza ko jAnanevAle the arthAt unhoMne loka aura Aloka ke svarUpa ko jAnA thaa| bhagavAn kuzala the arthAt prANiyoM ko duHkha pahu~cAnecAle karmoM kA nivAraNa karanevAlA upadeza dene meM dakSa the athavA bhaga daSTi samakSa pratyakSa vidyamAna mahAvIra prabhunA zrutacAritra rUpa dharmane barAbara samajI le ane temanA dharyaguNanA sArI rIte kuzAgrabuddhithI vicAra kare. evA TIkAryuM-trIza atizayathI ane vANane pAMtrIza guNethI saMpanna evA te mahAvIra prabhu kherA hatA eTale ke saMsAramAM bhramaNa karanArA jIne kamavipAkane lIdhe bhegavavA paDatAM dukhanA tathA cAra gatiomAM bhramaNa karatAM karatAM sahana karavA paDatAM dukhanA jANakAra hatA. temaNe te dukhane dUra karavAne mArga batAvyuM che. saMsAranA duHkhanuM kAraNa tathA te duHkhane dUra karavAne upAya teo jANatA hatA, tethI ja temane khedajJa kahyA che, athavA 'kheyannae' / artha kSetra 5 thAya che. tase! Ai, nA pAha sthAnane jANanArA hatA. athavA teo kSetrane jANanArA hatA eTale ke leka ane alekanA svarUpanA jANakAra hatA. teo kuzala hatA, eTale ke prANIone sukha denArA karmonuM nivAraNa karanAro upadeza devAmAM dakSa (nipuNa) hatA. Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 463 aSTavidhaM karma, tAdRzAn kuzAn lunAti-chinatti iti kuzalaH / prANinAM svasya ca karmaNAM vinAzanena paTurityarthaH, dRzyate hi ihApi sarvasamarthaM kuzalaprayogaH, yathA'yaM vyAkaraNe kuzalaH kugalo'yaM nyAyazAne ityaadi| tathA-bhagavAnapi bhAvakuzASTavidhakramavinAzane'tizayena kuzalaH / (mahesI) mahA RSiH, mahAMzvAsau RSizva maharSiH-atyantogratapazcaNAnuSThAyitvAd atulaparIpahopasargasahanAJceti / bhagavAn tapocalena ghAtikarmacatuSTayaM vinAzya saMmApta kevalajJAnaH / ataH sarvatra sarvadA tasyopayogastiSThatyeva na tu chadmastha iva vicintya jaanaati| kintu sarvAneva padArthAn vAn 'ku' arthAt AtmA rUpI bhUmi meM 'za' arthAt zayana karanevAle rahane yA utpanna honevAle 'kuza' arthAt ATha prakAra ke karmoM ko lunane vAle arthAt chedana karanevAle hone se 'kuzala' the| Azaya yaha hai ki bhagavAn prANiyoM ke tathA apane karmoM kA vinAza karane meM atizaya paTu the / loka meM bhI sarvasamartha artha meM kuzala zabda kA prayoga hotA hai, jaise yaha vyAkaraNa meM kuzala hai, yaha nyAya yA sarvazAstroM meM kuzala hai ityAdi / isI prakAra bhagavAn bhI aSTa vidha karma rUpa bhAva 'kuza' kA vinAza karane meM atizaya kuzala the / bhagavAna mahAnaSi the upratapazcaraNa karane se aura ghora parISahopasarga sahana karane se mahARSi the| karmoM kI nirjarA karake unhoMne cAra ghAtika koM kA kSaya kara diyA thA, ataeva unakA upayoga sarva padArthoM meM sadaiva vyAsa hI rahatA thaa| ve chadmastha kI bhA~ti soca vicAra nahIM jAnate the, samasta padArtho ko hastA athavA bhagavAna "' eTale ke AtmA rUpI bhUmimAM, "jJa' eTale zayana 42naaraa-2naa| athavA utpanna thanAra, 'kuza' me mA 42narbhAnu chedana karanArA hatA, te kAraNe temane kuzala kahyA che. A kathanane bhAvArtha e che ke mahAvIra prabhu pitAnAM karmone tathA prANIonAM karmone vinAza 42vAmA nipuNa tata. bhAM 55 'sauthI samartha' nA arthamA 'zava' shhne| prayoga thAya che. jemake "te vyAkaraNamAM kuzala che, te nyAyamAM kuzala che, te sarvazAstromAM kuzala che" eja pramANe mahAvIra prabhu paNa ATha prakAranA karma rUpa kuzane vinAza karavAmAM atizaya kuzala hatA. teo ugratapasyA karanArA hatA ane ghera parISaha ane upasargo sahana karavAvALA hatA tethI temane maharSi kahyA che. karmonI nirjarA karIne temaNe cAra prakAranAM ghAtiyA kamene kSaya karI nAkhyuM hatuM, tethI temanuM jJAna-upaga sarva padArthamAM sadA vyApta na rahetuM hatuM. teonuM jJAna chonA jevuM apUrNa ke maryAdita na hatuM Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duSTa sUtrakRtAGgasUtre istA''malakasina sarvadaiva pazyati, AvirbhUtasAMpratikAt kevalajJAnAt jJAnamatibandhakajJAnAvaraNIyasya karmago vinsstttvaat| yathA - AzumajJastathA'tiviSamatapaJcaraNazIlo'pi na tu paratIrthikavat parigrahaparivRtaH (anaMtanANI) anantajJAnI - avinAzajJAnadAn anta zabdasya nAzArthe prasiddheH, na vidyate anto vinAzo yasya tat anantam anantaM ca tajjJAnamiti ananvajJAnaM vadvidyate yasya so'nantajJAnI / athavA - anantapadArthaparicchedakaM vizeSagrAhakaM jJAnaM yasya so'nantajJAnI, (ya) ca (aNaMtadasI) anantadarzI, anantaM samAnyArtha paricchedakaM darzanaM vidyate yasya so'nantadarzI kevaladarzanItyarthaH / yadyapi jJAnadarzane samAnArthake, iti ekenApi nirvAhe 'malaka ke sammAna sadaiva jAnate the, kyoMki jJAna meM rukAvaTa utpanna karane vAlA unakA jJAnAvaraNIya karma kSINa ho cukA thA / bhagavAn jaise mahARSi the, usI prakAra atyanta ghora tapazcaraNa karane vAle bhI the / paratIrthiko ke samAna ve parIgraha se yukta nahIM the / bhagavAn anantajJAnI the / anta zabda kA eka artha 'vinAza' bhI prasiddha hai, ataeva ananta kA artha hai avinAzI / jisakA anta arthAt vinAza na ho vaha ananta / aise jJAnavAle ko anantajJAnI kahate haiM / athavA ananta padArtho ko jAnanevAlA vizeSa grAhaka jJAnavAlA anantajJAnI kahalAtA hai / aura bhagavAn anantadarzI the / sAmAnya artha ko jAnane vAlA darzana jinakA ananta ho, unheM anaMtadarzI kahate haiM / yadyapi jJAna aura darzanaka tethI chadmasthAnI jema vicAra karI karIne ke- kalpanA karIne kaiAI padAtha ne jANavAnA prayatna karatA nathI. tee samasta padArthonA svarUpane hAthamA rahelA AmaLAnI jema jANuvAne samatha hatA, kAraNu ke jJAnanA avarodhaka jJAnAvaraNIya kA~nA temaNe kSaya karI nAkhyA hatA. mahAvIra prabhu jevAM mahARSi hatA, evAM ja mahAna tapasvI pazu hatA. jee paratIthikAnI jema parigrahathI yukta na hatA. bhagavAna ananta jJAnI hatA. . 'anta' padma vinAzanA amAM vaparAya che. jenA antu hAtA nathI evA padAne anata kahe che mahAvIra prabhune ananta jJAnanI dhAraka kahyA che kAraNa ke temanu" jJAna kadI nAza na pAme evuM-avinAzI hatu. athavA anaMta padArthAne jANanAra vizeSa grAhaka jJAnavALAne anantajJAnI kahevAya che. mahAvIra prabhu anantadarzI hatA. sAmAnya ane jANanArU ananta darzana jeo dharAvatA hoya che, temane anantadazI kahe che. jo ke, jJAna ane Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 465 padAntaropAdAnaM punaruktitAM vibharti tathApi vizeSArthAvagahijJAnaM sAmAnyArthaparicchedakaM darzanamityubhayo vivekH| ata eva yathAsthAnamubhayo niveza iti / 'jasaM siNo) yazasvinaH-sA'tizAyi yazaH zAlinaH, agavato yazaH, narasurAsurAtizAyi vartate tAdRzayazasvato bhagavataH (cakkhupahe Thiyassa) cakSuSpathe sthitasya-lokasya cakSuHpathe-locanamArge sthitasya-zatrastha kevalyavasthAyAM vartamAnasya, yadvA-lokAnAM sUkSmavyavahitapadArthAvibhAvenA''lokavata sahakArityA cakSurbhUtasya bhagavatI mahAvIratIrthakarasya, bhagavadue dezenaiva jIvAdipadArthajJAnasaMbhavAt / (dhamma dharmam -saMsAroddharaNasvabhAvas / bhagavatA praNItaM pratipAditaM vA dharma-zrutacAritralakSaNam artha samAna hai, ataeva kisI bhI eka zabda se kAma cala sakatA hai to dUsare zabda kA prayoga karane se punarukti doSa hotA hai, tathApi donoM meM bheda hai| jJAna vastu ke vizeSa dhanoM kA grAhaka hotA hai aura darzana sAmAnya artha kA arthAt vastu ke lAmAnya aMza kA paricchedaka hai| ataeva donoM ko yathAsthAna prayukta kiyA gayA hai| bhagavAn sarvAdhika yaza se suzobhita arthAt samasta manuSyoM devoM aura asuroM se baDhakara yazavAle tathA bhavastha kevalI avasthA meM loka ke cakSu patha meM sthita the / athavA bhagavAna logoM ko Aloka ke samAna sUkSma aura vyavahita padArthoM ko prakAzita karane vAle hone se cakSu ke samAna the, kyoMki bhagavAn ke upadeza se hI jIvAdi padArthoM darzanano artha samAna che. tethI kaI paNa eka zabdane praveza karavAthI kAma cAlI zakta, chatAM ahIM bane padane pravega karavAthI punarukti doSa lAgato nathI? A zaMThanuM nivAraNa karatA sUtrakAra kahe che ke jJAna ane darzananA arthamAM A prakArano taphAvata che-jJAna vastunA vizeSa dharmonuM grAhakoya che. paraMta darzana sAmAnya arthanuM eTale vastunA sAmAnya aMzanuM paricachedaka (grAhaka-bodhaka) che, tethI A baMnene praveza karavAthI punarukti doSane avakAza rahetuM nathI. mahAvIra prabhu sarvAdhika yazathI vibhUSita hatA eTale ke samasta manuSyo. de ane asure karatAM adhika yazasaMpanna hatA tathA bhavastha kevalI avasthAmAM lekanA daSTipathamAM vidyamAna hatA, athavA teo sUkSama ane vyavahita (vyavadhAnavALA-sthaLa) padArthone prakAzita karanArA havAthI cakSunA samAna hatA, kAraNa ke temanA upadeza vaDe ja jIvAditAnuM jJAna prApta thaI zake Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ akRtAMgamane (jANAhi) jAnIhi-he jambaH ! tvamavagaccha ! tathA-(dhiI ca pehi) dhRti ca prekSasva-tasya-bhagavataH, karNakIlana caraNe ca kSIrasndhanAdyupasargA jAtAH tathApi nizcalA cAritrAcalanasvabhAvAM dhRti-dhairyam prekSasva-kuzAgrabuddhayA paryAlocaya / athavA-taiH zramaNAdibhiH sudharmasvAmI abhihitaH yathA bhavAn tasya tIrthaMkarasya bhagavato mahAvIrasya yazasvinazcakSuSpathe vyavasthitasya dharma dhRtiM ca jAnAti, tato'smAn (pehi) kathaya / zrIsudharmasvAmiziSyavargebhyaH kathayati-bhagavAn mahAvIraH sAMsArikajIvAnAM duHkhaM jAnAti, aSTavidhakarmaNAM vinAzakaH sadA sarvatropayogAda (anantajJAnI tathA ko jJAna hotA hai ! aise bhagavAn ke ata aura cAritra rUpa dharma ko jAno tathA unake dhairya ko dekho| unake kAnoM meM kIla ThoMke gae, pAvoM para khIra pakAI gaI, ityAdi aneka upasarga hone para bhI ve cAritra se calAyamAna nahIM hue unake ila dhairya kA vicAra kro| * athavA una zramaNoM brAhmaNoM Adi ne sudharmA se kahA tuma vihAra Adi meM tIrthakara bhagavAn prabhu ke sAtha hI vicarate the ataH yazasvI aura cakSugocara mahAvIra prabhu ke dharma aura dhairya ko jAnate ho, ataeva hameM kho| . bhAva yaha hai zrI mudharmAsvAmI jambUsvAmI Adi ziSyavarga se kahate haiM-bhagavAna mahAvIra sAMsArI jIvoM ke duHkhoM ko jAnate the, aSTavidha karmoM ke vinAzaka the, sadA sarvatra upayogavAn the, anntche. evA mahAvIra prabhunA zrata ane cAritra rUma dharmane jANe ane temanA - dhairyano vicAra kare. temanA kAnamAM khIlA ThekavAmAM AvyA, tathA temanA paga para khIra pakavavAmAM AvI, chatAM paNa temaNe e badhAM upasargone samabhAva pUrvaka sahana karyA. gharamAM ghara upasargone daiyapUrvaka sahana karIne teo saMyamanA mArgamAM avicalita rahyA. temanA A dharyane vicAra kare. athavA te zramaNa, brAhA vageree sudhamAM svAmIne kahyuM tame vihAra AdimAM mahAvIra prabhunI sAthe ja vicaratA hatA. yazasvI ane cakSugocara mahAvIra prabhunA dharma ane dharmane tame jANe che, te viSe amane 4pAnI pA 43 / " tAtparya e che ke-sudharmA svAmI jabUsvAmI Adi ziSyasamudAyane kahe che ke mahAvIra prabhu saMsArI jIvanA duHkhane jANatA hatA. aSTavidha karmano vinAzarkara hatA, sadA sarvatra upagavAna hatA, anaMtajJAna ane Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zrRM. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam the -anantadarzanavAn AsIt / (etAdRzo yazasvI bhagavAn sarvalokAnAM locanapathe vartamAnastasya dharma dhRti ca tvaM jAnIhi-tadhairya vicAraya iti // 3 // sAmprataM sudharmasvAmI tadguNAn varNayitumAha-uDDU" ityaadi| mUlam-'ur3e aheyaM tiriya disAsu, tasA ya jai thAvarA je ya pANAM / / se NicaM NiccehiM samikkhapanne, dIve dhamma lamiyaM udAha' // 4 // chAyA-arcamadhastiyag dizAma, jasAzca ye sthavarA ye ca praannaaH| sa nityAnityAbhyAM samIkSya prajJo, dIpaiva dharma samitamudAha // 4 // jJAnavAn aura anantadarzanavAn the| aise yazasvI bhagavAn sabake locanapatha meM vartamAna the| unake dharma ko tuma jAno aura dhairya para vicAra karo // 3 // saba sudharmA bhagavAn ke guNoM kA varNana ke lie kahate haiM'uDUDhaM' ityaadi| zabdArtha-'uDUM-Urca' apara 'aheyaM-adhaH' nIce 'tiriyaM-tiryag ! tirache 'disAsu-dikSu' dizAoM meM 'tasA ya je-trasAzca ye, jo trasa aura 'thAvarA je ya pANA-sthAvarAH ye ca prANAH' sthAvara prANI rahate haiM unheM jicANiccehi-nityAnityAcA' nitya aura anitya donoM prakAra kA 'samikkha-samIkSya' jAnakara 'se panne-sa prjnyH| una kevalajJAnI bhagavAnane 'dIveva-dIpa zva' dIpa ke samAna 'samiyaM-samitam' samatA ananta darzanathI yukta hatA. evA yazasvI bhagavAna saunA cahyupathamAM vidyamAna hatA. temanA dharmane tame jANe ane temanA dhairyane vicAra karo. 3 have sudhA svAmI mahAvIra prabhunA guNAnuvarNana 42 cha-'uDDhe 4tyAdi zahAya-- 'uDDha-Udhrva' 752 'aheyaM-adha' nAya 'tiriya-tiryagU' tirachI 'disAsu-dikSu ziyomA 'tasA ya je-sAca ye' 2 sa mana thAvarA je ya-pANA-sthAvarAH ye ca prANAH' sthA12 pApI 29 che. bhane 'NiccANiccehi-nityAnityAbhyAM nitya bhane manitya ' ahAnA 'samikkha-samIkSya' gIna se panne-sa. prajJaH' te pajJAnI navIna 'dIva Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : Ta: : - - . . . . . . . sUtrakRtAGgasUtre .............................. - . anvayArthaH-'ur3a' Urdhvam (aheya) adhaH (tiriya) tiryak (disAmu) dikSu (tasAya je) trasAzca ye (thAvarA je ya pANA) sthAvarAzca ye prANAH-mANinaH santi tAn (NicANiccehi~) nityAnityAbhyAm (samikkha) samIkSya-kevalajJAnenAs. rthAn parijJAya (se panne) sa prajJaH sa eva prAjJaH (dIveva) dIpa iva vastubodhakatejorAziriva (sabhiyaM) samitaM samatayA yuktam (dhamma) dharma zrutacaritrarUpam (udAhu) udAha-vaMdati // 4 // TIkA-(ur3a) Urdhvam (aheya) adhaH (tiriyaM) tiryak (disAsu) dikSu caturdaza rajjvAtmakaloke / (je) ye (tasA ya) prasAzca-trasyantIti trasAH tejovAyurUpa vikalendriyapaJcendriyamedAt tridhA / tathA ca (je thAvarA) ye sthAvarAH pRthivyabUvanaspatibhedAt tridhaa| (je ya pANA) ye ca prANA:-ye ca ucchvAsAdirUpa prANavantaH se yukta 'dhamma-dharmam' zrutacAritrarUpa dharma kA 'udAhu-udAha' kathana kiyA hai // 4 // * anvayArtha-Urya, adhaH evaM tiryak dizAoM meM jo bhI trasa aura sthAvara prANI haiM, unheM nitya aura anitya donoM prakAra se kevalajJAna dvArA jAnakara dIpa ke samAna vastutattva ko prakAzita karanevAle dharma kA svabhAva se viziSTa kathana kiyA hai // 4 // . . TIkArtha-Udhrva dizA meM, adhodizA meM tathA tirthI dizAoM meM arthAta caudaha rAjU parimita loka meM jo sa arthAt trAsa ko anabhava karanevAle tejaskAgha, vAyuzAya, vikalendriya tathA paMcendriya ke bheda se tIna prakAra ke jIva haiM unako aura jo pRthvosAya, apkAya vanaspatikAdha ke meda se tIna prakAra sthAvara jIva hai, jo ucchavAsa Adi prANoM se yukta haiM, unako prakRSTa prajJA se kevala jJAna se bhagavAn '-dIpa iva hivAnA samAn 'samiya-samitam' samatAthA yuta 'dhamma-dharmam' zrutayAri335 bhanu 'udAhu-udAha thana 42 che. // 4 // * satrArtha -Urva dizA, adizA ane tirya dizAmAM je trasa ane thAvara jIvo rahelA che, temane kevaLajJAna dvArA nitya ane anitya ema ane prakAre jANIne, dIpakanI jema vastutatvane prakAzita karanArA dharmanuM, mahAvIra prabhue samabhAva pUrvaka pratipAdana karyuM che. jo TIkAI-urva dizAmAM, adizAmAM ane tichI dizAmAM-eTale ke cauda rAja pramANa lokamAM je trasa ane sthAvara jIvo rahelA che temane mahAvIra prabhue pitAnI prakRi prajJA vaDe-kevaLajJAna vaDe nitya ane anitya 3 jAya. eTale ke dravyArthika nayanI apekSAe temaNe temane nitya jANyA ane paryAyAMrthika nayanI apekSAe temaNe anitya jANyA. Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthavodhinI TIkA pra.zu. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 462 tAn jIvAdipadArthAn (se) sa bhagavAn (panne) prAjJaH, prakaNaM jAnAti. iti prajJaH prajJa eva mAjJaH (NicANiccedi) nityAnityAbhyAM dravyArthaparyAyArthAzrayaNAt dravyeNa nityatvaM paryAyeNA'nityatvam (samikkha) samIkSya-vimala kevalAlokena sarvAneva dravyaparyAyAtmakAn padArthAn parijJAya, bhagavAn (dIve.) dIpa iva sakalaprANavAM jIvAnAM padArthasya prakAzena dIpa iva dIpaH, yathA dIpaH padArthajAtAna prakAzya darzayati, tathA bhagavAnapi sakalapadArthaprarUpaNAt padArthAna prakAzayatIti bhavati dIpasamatA, athavA-saMsArasAgare nimajjatAmazeSajantUnAM dvIpa ivaM rakSakaH / ne nitya aura anitya rUpa se jAnA / arthAt dravyAthikanaya se nitya aura paryAyArthika nagha se anitya jaanaa| unhoMne apane nirmala kevalajJAna rUpI Aloka ke prakAza se samastadravya-paryAyAtmaka padArthoM ko jaanaa| bhagavAn padArthoM ke vAstavika svarUpa ko prakAzita karane ke kAraNa samasta prANiyoM ke lie pradIpa ke samAna the| jaise dIpa padArthapuMja ko prakAzita karake dikhalA detA hai usI prakAra bhagavAn bhI sakala padArthoM kI prarUpaNA karake unheM pradarzita karate haiN| ataeva vaha dIpa ke samAna haiN| athavA mUla meM Aye hue 'dIveva' kA artha hai-dvIpa ke samAna saMsAra meM DUbate hue samasta prANiyoM ke lie bhagavAn dIpaka ke samAna rakSaka haiN| isa prakAra ke guNagaNoM se virAjamAna bhagavAn ne asAra saMsAra-sAgara se uddhAra karane vAle je prANIo trAsane anubhava kare che temane trasa kahe che. tejasakAya, vAyukAya ane dvIndriyothI laIne 5 cendriya paryantanA jIvane trasa kahe che. pRthvIkAya, apakAya ane vanaspatikAyanA bhedathI traNa prakAranA sthAvara jIvo kahyA che. A ja ucchavAsa Adi prANethI yukta che. A samasta jIne kevaLajJAnanA prabhAvathI bhagavAne nitya ane anitya rUpe jANIne temane viSe prarUpaNA karI. dravyanI apekSAe temaNe samasta jIvone nitya jANyA ane paryAyanI apekSAe temane anitya jANyA. kevaLajJAna rUpI prakAza dvArA samasta drazya ane paryAyAtmaka padarthone jANIne, bhagavAne padArthonA vAstavika svarUpane prakAzita karyuM, te kAraNe temane pradIpa (dIpaka) nA samAna kahevAmAM AvyA che. jevI rIte dIpaka pitAnA prakAza vaDe padArtha puMjane prakAzita karIne temanuM svarUpa batAve che, e ja pramANe bhagavAne paNa samasta padArthonI prarUpaNa zata. tamanA 2135ne zita yu che. mathaq! 'dIveva' ! pahanA artha dvIpasamAna paNa thAya che. saMsAra sAgaramAM DUbatAM prANIone mATe bhagavAna Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre evaMbhUtaguNagaNagumphito bhagavAn asArasaMsArasAgarAd uddhArakam (dhamma) dharmamzrutacAritrAkhyam , (samiya) samitam-samabhAvayuktam , tathoktam (jahA puNNassa katthaI tahA tucchassa katthai) yathA puNyasya-pUrNasya cakravAdeH kathyate tathA tucchasya-raGkasya kathyate iti / (udAhu) udAha-pratipAdati-trasasthAvarAtmakalokasyAnugrahAya, na tu mAnapUjArtham / kevalajJAnI tIrthakaro lokasya sakalasaMsArA'ntargata basasthAvarAdisakala jIvAn nityAnityatvAbhyAM jJAtvA lokAnAmanugrahabuddhyA zrutacAritrAkhyaM dharmamudAha-atrApi mUle ApatvAdeva bahuvacanamiti // 4 // zrutacAritra dharma kA samabhAva se prarUpaNa kiyA, arthAt rAgadveSa se rahita hokara kathana kiyA / Agama meM kahA hai-'jahA puNNasta' ityAdi / jise pUrNa arthAt Rddhi saMpatti se sampanna cakravartI Adi janoM ko upadeza dete haiM usI prakAra tuccha arthAt dhanAdi se rahita janoM ko bhI upadeza dete haiM / ve sampanna aura vipanna janoM ke prati samabhAva dhAraNa karake sazako samAna rUpa se dharmadezatA karate haiN|' ___ bhagavAn ne sanmAna yA pUjA ke lie dharmaprarUpaNA nahIM kI parantu loka ke anugraha ke lie kI hai| tArya yaha hai ki kevalajJAnI tIrthakara bhagavAna mahAvIrane loka ke samasta trasa aura sthAdara jIvoM ko nitya anitya rUpa se jAna kara, anugraha karane ke lie zrunacAritra dharma kA nirUpaNa kiyaa| 'udAhu' pada meM bhI ArSapayoga hone se hI bahuvacana kA prayoga kiyA gayA hai // 4 // dvIpanA samAna Adhara rUpa hatA. A prakAranA guNethI vibhUSita mahAvIra prabhue asAra saMsAra sAgaramAMthI uddhAra karanAra zrata cAritra rUpa dharmanI samabhAva pUrvaka prarUpaNA karI-eTale ke rAgadveSathI rahita thaIne temaNe tenuM pratipA6 yu. bhAgamamA yuche hai-'jahA puNNassa' tasA Rddhi-pattithI saMpana cakravartI Adi mahApuruSane je pramANe upadeza de che, e ja pramANe tuccha kene-daridrone paNa upadeza de che. teo saMpanna ane vipattana (samRddha ane daridra) pratye samabhAva dhAraNa karIne, saune samAnarUpe dharmadezanA karatA hatA bhagavAne satkAra, sanmAna ane pUjAne mATe dharmaprarUpaNA karI nathI, paraMtu lokonuM kalyANa karavAnI bhAvanAthI karI che. A sUtrane bhAvArtha e che ke kevaLajJAnI tIrthakara bhagavAne (mahAvIre) lekanA samasta trasa ane sthAvara jIne nitya anitya rUpe jANIne, jI : para anugraha karavAne mATe zrutacAritrarUpa dharmanuM nirUpaNa karyuM che. 4 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 471 mUlam-se saMbadaMsI abhibhUyanANI, NirAmagaMdhe dhiimNtthiyppaa| aNuttaresaThavajagaMli vinaM, gaMA atIte abhaye agaauu||5|| chAyAsa sarvadarzI abhibhUyajJAnI, nirAmagandho dhRtimAn sthitAtmA / anuttaraH sarvajagati vidvAn , granthAdatIto'bhayo'nAyuH // 5 // anvayArtha (se) sa mahAvIraH (savvadaMsI) sarvadarzI-sAmAnyataH sarvapadArthaviSayakadarzanazIlaH (abhithUyanANI) abhibhUyajJAnI-kevalajJAnI (NirAmagaMdhe) ' zabdArtha-se-saH' vaha mahAvIrasvAmI 'sacadaMsI-sarvadarzI' samasta padArthoM ko dekhanevAle 'abhibhUyanANI-abhibhUyajJAnI' kevalajJAnI 'NirAmagaMdhe-nirAmagaMdhaH' mUlaguNa aura uttaraguNa vizuddha cAritra kA pAlana karane vAle 'dhihama-dhRtimAn' dhRti yukta aura 'ThiyappA-sthitAtmA' AtmasvarUpa meM sthita the 'savvajagaMkhi-sarvajagatlu' saMpUrNa jagat meM vaha 'aNuttare vijja-anuttaro vidvAn / sabase uttama vihAna the 'gaMthAatIte-granthAtItaH' bAhya aura AbhyaMtara donoM prakAra kI anthiyoM se rahita 'abhae-abhayaH' nirbhaya aura 'aNAu-anAyuH' cAroM prakAra kI Ayu se rahita the // 5 // 'se savvadaMsI' ityaadi| anvayArtha-bhagavAn mahAvIra sarvadarzI arthAt sAmAnya rUpa se samasta padArthoM ke darzana se yukta the| kevalajJAnI the| mUlaguNoM aura _ 'se savvadaMsI' Avaltha-se-sa' te mahAvIra svAmI 'savvadaMsI-sarvadarzI' mA 24 pahA nA 'abhibhUyanANI-abhibhUyajJAnI' jJAnI NirAmagadhenirAmagadhaH' bhusaguNa bhane uttaguthI vizuddha yAtrinu pAlana 42vAvA 'dhiima-dhRtimAn' dhRti yuti bhane 'ThiyappA-sthitAtmA' mAtma 2135mA sthita hatA, 'savvajagasi-sarvajagatsu' sa pUrNa tama ta 'aNuttare vijja-anuttaroM vidvAn' mAthI uttama vidvAna satA, 'gaMthA atIte-granthAtItaH mAha mane mAyata2 mA 12nI athiyAthI 2khita 'abhae-abhayaH' niyA bhane 'aNAu-anAyuH' yAre prA2nA mAyuthI 2hita tai. // 5 // sUtrArtha-mahAvIra prabhu sarvadazI hatA eTale ke teo sAmAnyarUpe samasta padArthonAM darzanathI yukta hatA. teo kevaLajJAnI hatA, teo mULa Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgo nirAmagantha:-mUlottaraguNAbhyAM vizuddha vAritrapAlaka (dhiimaM) dhRtimAn-dhairyazIla (ThiyappA) sthitAtmA-AtmasvarUpe sthitaH (savvajagaMsi) sarvajagati (aNuttare vijja) anuttaro vilakSaNo vidvAn (gaMdhA atIte) granthAdatIta:-sa vAlAbhyantaramanyAdatIto nirgranthaH (amae) amayo -bhayarahitaH (aNAu) anAyu:-catu. vidhAyuvarjita iti // 5 // . TIkA-(se) sa bhagavAna mahAvIrastrilokaprasiddhaH, prasiddhArthako'tratacchandaH / ihApi tathaiva yo'yaM bhagavAn mahAvIra trilokprsiddhH| (sabdadaMso) sarvadarzI sarva trasasthAvarAtmakaM jagadraSTuM nIlaM yasya saH, (abhibhUyanANI) abhibhUyamatyAdIni jJAnAni parAjitya yad jJAnaM kevalapadavAcyaM vartate, tAdRzaM kevalajJAnaM vidyate yasya so'mibhUyajJAnI / jJAnakriyAbhyAM mokSo bhavatIti mokSasAdhana jJAna padaya mokSAzyavakriyAM darzayati-(NirAma) ityAdi, (NirAmagaMdhe) nirAmagandhaH uttaraguNoM se vizuddha cAritra ke pAlaka the| dhairyavAn , AtmasvarUpa meM sthita, sampUrNa jagat meM sarvottamajJAnI bAhya aura Abhyantara parigraha se rahita, nirbhaya tathA cAroM prakAra kI Ayu se rahita the // 5 // ___TIkArtha-yahAM 'tas' zabda kA prayoga 'prisiddha' isa artha meM kiyA gayA hai, ataeva 'se' kA artha hai-tInoM lokoM meM prasiddha / bhagavAn mahAvIra tInoM lokoM meM prasiddha the| sarvadarzI arthAta trasa evaM sthAvara rUpa jagat ko dekhane vAle the / chanasthoM ko hone vAle mati Adi cAroM apUrNa jJAnoM ko haTAkara unhoMne sampUrNa kevalajJAna prApta kiyA thaa| jJAna aura kriyA se mokSa prApta hotA hai, ataeva mokSa ke sAdhana jJAna kA kathana karane ke pazcAt aba kriyA kA ullekha karate haiM guNe ane uttaraguNanI apekSAe vizuddha cAritranA pAlaka hatA, teo vairyavAna, AtmasvarUpamAM sthita, saMpUrNa jagatamAM sarvottama jJAnI, bAhA ane Abhyantara parigrahathI rahita, nirbhaya tathA cAre prakAranA AyuthI rahita hatA.pa sAtha-mahI 'tat' zav4 prasiddhana abhA 15rAyo che, tethI 'se' padane artha "traNe lekamAM prasiddhi samajavAnuM che. bhagavAna mahAvIra traNe lekamAM prasiddha hatA. teo sarvadarzI trasa ane sthAvara rUpa jagatane dekhanArA hatA. matijJAna Adi cAre apUrNajJAna ke jemane chaghamAM sabhAva hoya che, evAM apUrNa jJAnane badale temaNe saMpUrNa jJAnarUpa sarvazreSTha kevaLa jJAna prApta karyuM hatuM. jJAna ane kriyA dvArA mokSanI prApti thAya che. mokSanA sAdhanarU5 jJAnanI vAta karIne have phiyAnI vAta karavAmAM Ave che.-bhagavAna mahAvIra Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkSA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 473 : nirgato'pagataH Ana:-avizodhikoTayAkhyo dopaH tasya gandhaH sambadho yasmAd yasya kA sa nirAmagandhaH-niravicAramUlottaraguNayuktacAritrakriIyAnityarthaH, , (dhiisa) dhRtimAt-anekaprakSAropagairupadruto'pi merubaha avinampatayA saMyama dhRtizIlaH, 'ThiyappA sthitAramA, rithano vyavasthitaH sakalakarmA'pagamanena svarUpe AtmA yasya sa sthivAlA, 'aNuttare' anuttaraH nAsti uttara pradhAno yasya so'nuttara:sarvebhyo'pi pradhAnA, (savvajagali vijja) sarvajagati vidvAn-lAlapadArthAnAM karA'malakavad vettA-jAtA, (gaMdhA atIte) andhAitIta:-vAdhAnyAviNyasvarNAdirUpA , pAbhyantaragranthAt karmarUpAn anItA-atikrAnto nayAdIna:-ninthaH, 'amaye abhalAsti samaprakArakarmApa bhayaM varaca so'nayaH, sapasnubhayarahita -bhagavAya niyaMdha the arthAt avizuddhi moTi lAmaka doSa inase hAyA thaa| hArapUrNa yaha hai ki de vicAra rakSita gulajugoM aura usara guNoM he suptA cAritrapAla the| leka prakAra ke upAya mAnepara bhI mema jasle nakarUpa hole le saMghama dhairyavAn the| samasta zo ke haTa jAne se unakI AtmA apane svarUpa sthita ho gaI thii| vaha anuttara the arthAt akhila vizva meM unase zreSTha koI nahIM thA-cahI sarvazreSTha the / samasta jagat meM, sakala padArtho ko hathelI para rahe hue AMvale ke samAna pratyakSa dekhane ke kAraNa jJAnI the / vaha hiraNya savarNa Adi bAhya parigraha se tathA karmarUpa Abhyantara parigraha se atIta-rahita arthAt anyAtIta-nigrantha the| lAta prakAra ke layoM se nirAmagaMdha hatA, eTale ke avizuddhi koTi nAmanA doSathI rahita hatA. A kathanane bhAvArtha e che ke teo aticAra rahita mULagu ane uttara guNathI yukta hovAne kAraNe cAritravAna hatA. aneka upasargo AvI paDavA chatAM temaNe daiyapUrvaka temane sAmane karyo hato. A prakAre meru samAna aDaga rahevAne kAraNe temane vairyavAna kahyA che. samasta kamene kSaya thaI javAne kAraNe temane AtmA karma rajathI rahita thaIne mULa svarUpamAM camato hate. teo anuttara (sarvazreSTha) hatA eTale ke AkhA vizvamAM temanA karatAM zreSTha anya keI na hatuM. samasta padArthone hAthamAM rahelA AmaLAnI jema pratyakSa joI zakavAne teo samartha hatA, te kAraNe temane jJAnI kahyA che. teo suvarNa, cAMdi Adi bAhya parigrahathI ane karmarUpa Ayantara, parigrahathI rahita hatA, tethI temane thAtIta-nigraMtha kahyA che. sAta prakAranA su0 60 from Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - use - sUcakRtAGgasUtre ityrthH| (aNAU) anAyuH na vidyate caturvidhamapi narAmaranArakatiryaMcAyuryasya so'nAyuH, karmabIjAnAM vinAzena punarutpattarabhAvAt / bhagavAn mahAvIraH sakalapadArthAnAM ITA kevalI ca / khUlottaraguNAsyAM vizuddhacAritrapAlako'tidhIra' stathA sthitAtmA / sabhyo'pi uttamo vidvAn bAhyAbhyantaragranthirahilo nirbhayA Ayurahita zvAsIdityarthaH // 5 // mUlam-'se bhUipaNNe aNieM acArI ohaMtare dhIre aNaMtacakkhU / aNuttare tappA sUrie va, veiroyaNideva tamaM pagAse // 6 // chAyA-sabhUti prajJo'niketacArI auSantaro dhiiro'nntckssuH| ____ anuttaraM tapati pUrya iva vairocanendra iba tama prakAzayati // 6 // rahita hone ke kAraNa samasta bhayoM se rahita the| cAroM prakAra kI Ayu se mukta the, kyoMki karma bIja kA unmUlana kara cuke the, aMtaeva unakA punaH janma honA saMcita nahIM thaa| Azaya yaha hai ki bhagavAna mahAvIra sakala padArtho ke draSTA kevalI the| mUla aura uttara guNoM se vizuddha cArina ke pAlaka the, atyanta dhIra tathA sthitAtmA the / laba le uttama jJAnI, bAhyAbhyantara parigraha se rahita, nirbhaya the| aura Ayu se barjita the // 5 // _ 'se bhUipaNNe' ityaadi| . zabdArtha-se-la' vaha bhagavAn varddhamAna mahAvIra svAmI 'bhUipaNNebhUtiprajJaH anantajJAnavAle aura 'aNie acArI-aniyatAcArI' aniyatAcArI arthAt icchAnusAra vicarane vAle 'otare-oghantaraH saMsAra bhayathI rahita hevAne kAraNe temane nirbhaya kahyA che. teo cAre prakAranA AyuthI rahita hatA, kAraNa ke temaNe karmabIjane uMcacheda karI nAkhyuM hatuM, te kAraNe saMsAramAM temane pharI janma levAno na hato. tAtparya e che ke mahAvIra bhagavAna samasta padArthonA draSTA-kevaLIhatA, teo mULa ane uttaraguNethI yukta vizuddha cAritranuM pAlana karanArA hatA. atyata dhIra tathA sthitAmAM hatA. teo sarvottama jJAnI, bAhA ane Abhyantara parigrahathI rahita, bhayarahita ane AyuthI rahita hatA. 5 __'se bhUipaNNe pratyAhi Awar-se-saH' te samavAn bhAna mahAvIra svAmI 'bhUipaNNebhUtiprajJaH' anantamAna paNa ane 'agie acArI-aniyatAcArI' bhaniyatAyArI arthAta chAtusA2 123vA 'oghaMtare-ocantaraH saMsAra sAgarane pAra Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarthavodhinI kA pra. zu. aM. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 475 anvayArtha - (se) saH - varddhamAnasvAmI (bhUhapaNNe) bhUtiprajJo'stajJAnavAn - (aNi acArI) aniketacArI - gRharahitaH, (oghaMtare) oghantaraH - saMsArasamudravaraNazIlaH (dhIre dhIraH- meghavI (anaMtacakkhU) anantacakSuH - kevalajJAnI (rieya) sUryaiva prakAzakaH (aNusare) anuttaraH- sarvAvizAyI (tappa) tapati sarvebhyo'dhikajJAnItyarthaH, (trairoyaNideva) vairocanendra iva (tamaM pagAse) tamaH prakAzayati agniriva andhakAraM vinAiya padArthaprakAzakaiti // 6 // TIkA - (se). sa bhagavAn mahAvIrasvAmI, (bhUipanne) bhUtimajJaH tatra bhUvizanda:- vRddhamaGgalarakSAsparzeSu varttate / tathAca bhUtimajJaH bhUtiH - pravRddhA mahatI - prajJA yasya sAgara ko pAra karanevAle 'dhIre - dhIraH' buddhizAlI' 'anaMtacakkhU - anaMta cakSuH' kevalajJAnI 'surie va sUrya iva' jaise sUrya 'aNuttare - anuttaraH' sabase jyAdA 'taha-tapati' tapatA hai isI prakAra bhagavAn sabase adhaka jJAnavAle the 'vairoyaNideva- vairocanedra iva' agni ke samAna 'tamaM pagAse' 'tamaH prakAzayati' andhakAra se vastu kA prakAza karanevAle hai arthAt bhagavAn ajJAnarUpI andhakAra ko dUra karake padArthoM ke yathArtha svarUpa ko prakAzita karate haiM // 6 // anvayArtha --bhagavAn mahAvIrasvAmI anantajJAnI, aniketa rUpa se vicaraNa karanevAle arthAt gRharahita, saMsAra sAgara se tirane vAle, dhIra, anantadarzanavAn, sUrya ke samAna prakAzazIla sarvottama, saba se adhika jJAnavAn, vairocana indra ke samAna tathA agni ke samAna - ajJAnAndhakAra kA vinAza karake padArthoM ke prakAzaka the / 6 / karavAvALA 'dhIre - dhIraH' zuddhizANI 'anaMtacakkhU' - anaMtacakSu' ThevaNajJAnI 'sUrie va sUrya iva' nevI rIte sUrya' 'aNuttare - anuttaraH' madhAthI vadhAre 'sappaitapati' tamevI ne lagavAna madhAthI adhika jJAnavANA hutA vairoyaNi'deva- pairocanendra iva' agninA samAna 'tama pagAse - tamaH prakAzayati' 265.2thI vastune prakAza karavAvALA che arthAt bhagavAn ajJAnarUpI aMdhakArane dUrakarIne padArthone yathArtha svarUpathI prakAzita kare che // 6 // sUtrA--bhagavan vamAna svAmI anantajJAnI, aniyatarUpe 'vicaraNu puranArA, bheTale } gRharaDita, sauMsArasAgarane taranArA, dhIra, anantadRrzanavAn, sUryanA samAna prakAzazIla, sarvottama, sauthI adhika jJAnavAna, vairecana-indranA samAna tathA agninA samAna ajJAnAndhakArane vinAza karIne padArthonA zahatA // 1 // Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAstra - sa bhUtiprajJaH-anantajJAnavAn , sarvArthaviSayakajJAnavAnna ityarthaH / athavA sarvamaGgala bhUtaprajJAvAn , yadvA-jagadrAthUtaprajJAvAn / tathA-(aNieacArI) aniketacArI, niketa-gRhaM tadrahitamaniketaM yathAraNatathA ativaddhamityarthaH tacarituM zIlaM yasya so'niketacArI-aprativaddhavihArItyarthaH tathA-(ohaMtare) oghantaraH, bhogha-saMsAraM TIkArtha- bhagavAna mahAvIra svAmI 'bhUtiprajJa' the / bhUti zabda ke aneka artha haiM, yathA-vRddha, maMgala, rakSA aura sprsh| yahAM ilakA ___ 'vRddha' artha hai / jinakI prajJA adhika vRddhi ko prApta huI ho aile arthAt . jo anantajJAnI haiM unheM bhUliprajJa kahate haiN| - tAtparya yaha hai ki bhagavAn lamasta padArthoM ko viSaya karane vAle * jJAna le sampanna the| athavA ve saba ke lie kalyANakArI thA / athavA unakI prajJA jagat kI rakSA karanevAlI thii| athavA unakI prajJA loka meM sthita samasta padArthoM kA sparza karane vAlI-unheM viSaya ....karane vAlI thii| sAmAnna aniketa rUpa se vicaraNa karane vAle the| parigraha se , rahita hone ke kAraNa pratibaMdha vihArI the| ataeca 'abhie acArI' . isa pada kA artha hai-'anizetacArI' / syavAn gRhahita hokara vicaraNa TIkAI-bhagavAna mahAvIra svAmI "bhUtiprajJa hatA. "bhUti padanA nIce pramANe aneka artha thAya che jema ke "vRddha, saMgaLa, rakSA ane sparzI ahIM teno artha vRddha samajavuM joIe. jemanI vizALa prajJA vRddhi pAmelI che, eTale ke jeo anaMta jJAnathI saMpanna che, temane "bhUtiprajJa kahe che. tAtparya e che ke mahAvIra prabhu samasta padArthone baMdha karAvanArA jJAnathI saMpanna hatA. ahiyAM "bhUti padane maMgaLa artha grahaNa karavAmAM =Ave, te temanuM jJAna saune mATe kalyANakArI hatuM. e bhUtiprajJano artha thAya je "bhUti padane cartha "rakSA grahaNa karavAmAM Ave, te "bhUti prajJa padano artha A pramANe thAya-temanI prajJA jagatanI rakSA karanArI hatI. "bhUti padane "sparza' artha gaNa karavAmAM Ave, to bhUtine artha A pramANe thAya-temanI prajJA samasta padArthone sparza karanArI-padArthonA viSayamAM mAhitI pUrI pADanArI hatI. lAgavAna mahAvIra aniketa rUpe vicaraNa karanArA hatA. parigrahathI rahita pAne pAraNe tI apratimA vihArI tA. athavA 'aNie acArI' Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra.zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 477 - tarituM tArayituM vA zIlaM vidyate yasya sa oghantaraH / (dhIre) dhIraH, dhIvuddhistayA saha rAjate iti dhIraH priivhaadibhyo'kssubdhH| tathA-(aNaMtacavakhU) anantacakSuH, ananta jJeyA'nantasyA nityatvena kA cakSuriva cakSu:-kevalajJAnaM yasya so'nntckssuH| apanA-lokaraya prakAzakaraNAd bakSuriva cakSuH svarUpo yasya bhavati so'nantacakSuHkevalAlokavAn / (surieca) sUrya iva (aNuttaraM tapati) anuttaraM-sarvato'dhikaM yathA sUryastapati na tadadhikastApena kazcit / tathA bhagavAn tIrtha karo'pi jJAnaprakAzena srvottmH| nAstikazcit jJAnena to mahAn / (bairoyarNideva) vairocanendra ica, karate the-gRha yA Azrama banA kara nahIM eka sthAna para nahIM rahate the| aisA kahA hai bhagavAn saMsAra se svayaM tiranevAle aura dUsaroM ko bhI tArane vAle tathA dhIra arthAt jJAna se vibhUSita evaM parIpahoM tathA upasargoM se kSubdha na hone vAle the| yaha ananta cakSu the arthAt aise jJAna se sampanna the jilake jJeya ananta haiM aura jisakA kabhI binAza honA saMbhava nhiiN| athavA bhagavAna loka ke lie cakSu ke samAna anantaprakAza karane vAle the| jaise sUrya sabase adhika dedIpyamAna hotA hai, usI prakAra bhagavAna sarvotkRSTa rUpa se dedIpyamAna bhAspara the / svayaM sabase adhika prakAzadetA hai, usakI samatA-gharAbarI anyakoI nahIM kara e padane artha A pramANe thAya che-aniketacArI-bhagavAna mahAvIra gRha athavA Azrama banAvIne koI eka ja sthAnamAM rahetA na hatA. teo pite saMsArane tAranArA ane anyane paNa tAranArA hatA. teo dhIra hatA, eTale ke jJAnathI vibhUSita ane parISaha tathA upasargothI mukhya vicalita) nahIM thanArA hatA. teo anaHcakSu hatA, eTale ke evAM jJAnathI saMpanna hatA ke jene kadI paNa vinAza thavAno saMbhava nathI ane jenA reya ananta che -athavA bhagavAna loko mATe cakSusamAna-anaH prakAza karanArA hatA. jevI rIte sUrya sauthI adhika dedIpyamAna che, eja pramANe mahAvIra prabhu paNa saMskRSTa jJAnanA prakAzathI athavA zarIranI kAntithI dedIpyamAna sUrya samAna hatA. sUrya sauthI adhika prakAza Ape che, tethI prakA zAnI bAbatamAM koIpaNa padArtha tenI sarakhAmaNImAM Ubhe rahI zakato nathI, Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 8st sUtrakRtAGgasUtre vizeSeNa rocate-prakAzate iti vairocano'gniH sa eva atizayaprajvalanAd indra:praddhastadvat (tame) tamaH (pagAse) prakAzayati, yathA-madIpto jvAlAjaTilo vahniH sarvataH pramRtamapi sarvocchAdakaM tamo'panIya padArthAn prakAzayati cakSuH sahakAritayA, tathA-bhagavAnapi ajJAnAndhakAraM sarvato vyAptaM sahasApanIya lokAnAM kRte sakalapadArthAn prakAzayatIti bhavati bhagavAn agnisdRshH| sarvaprANinAm ___ ajJAnaM nivArya padArthaprakAzaka iti // 10 // * mUlam-'aNuttaraM dhamma miNaM jiMNANaM, NeyA~ muNI kAsava aasupnne| iMdeva devANa mahA~NubhAve, sahassaNetA diviNaM visidde||7|| chAyA-anuttaraM dharmamimaM jinAnAM, netA muniH kAzyapa aashuprjnyH| indra iva devAnAM mahAnubhAvaH, sahasranetA divi khallu viziSTaH // 7 // sakatA, isI prakAra tIrthakara sarvotkRSTa jJAnI hote haiN| unase adhika jJAnI anya koI nahIM ho sktaa| vairocana kA artha hai-agni atizaya jAjvalyamAna hone se ghaha indra kahalAtI hai| jaise jalanI huI jvAlAoM se yukta agni saba ora phaile hue saghana aMdhakArako livAraNa karake padArthoM ko prakAzita karatI hai, cakSu ke sahAyaka hotI. hai, usI prakAra bhagavAn bhI sarvatra vyApta ajJAna andhakAra ko sahasA dUra karake logoM ke lie samasta padArthoM ko prakAzita karate haiN| ataeva bhagavAn agni ke samAna haiM arthAt prANiyoM ke ajJAna kA nivAraNa karake vastusvarUpa ke prakAzaka haiM, // 6 // eja pramANe tIrthakara sarvotkRSTa jJAnI hoya che-temanA karatAM adhika jJAnI / 5 samapI 24tu nathI. rocana eTale. agni atizaya jAjavalyamAna hovAne kAraNe agnine Indra kahe che. jevI rIte prajavalita javALAothI yukta agni saghaLI dizAemAM vyApelA gADha aMdhakArane nAza karIne padArthone prakAzita kare che, ane cakSune te vastunuM darzana karAvavAmAM sahAyaka bane che, e ja pramANe bhagavana paNa sarvatra vyApelA ajJAnarUpI aMdhakArane ekAeka dUra karIne sekene samasta padArthonuM darzana karAve che. samarata padArthonA yathArtha svarUpanuM lokone bhAna karAve che. tethI bhagavAnane agninA samAna kahyA che, eTale ke teo prANIonA ajJAnanuM nivAraNa karIne vastusvarUpane prakAzita kare che. dA. .. Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 479 , anvayArtha:-(Asupanne) azuprajJaH-utpannadivyajJAna:, (kAsave) kAzyapaHkAzyapagotrotpannaH (muNI) muniH (jiNANaM) jinAnAm RSamAdInAm (iNaM) imam (aNuttaraM) anuttaraM-sarvataH zreSTham (dhamma) dharma-zrutacAritrarUpam (NeyA) netA tasya praNetA (divi) divi-svarge (sahassadevANa) sahasra devAnAm (Ideva) indra iva (mahANubhAve visiTTe) mahAnubhAvaH-mahAprabhAvavAn viziSTaH pradhAna iti // 7 // 'aNuttaraM dhammamiNaM' ityAdi / zabdArtha-'Asupanne-AzuprajJA' zIghra buddhiyAle 'kAsave-kAzyapaH' kAzyapagotrI 'muNI-muniH' muni zrI barddhamAna svAmI 'jiNANaM-jinAnAm' RSabha Adi jinavaroM ke iNaM-ima' isa 'aNusaraM-anuttaram' sabase zreSTha 'dhamma-dharmam' dharma ke 'neyA-netA' praNetA hai jaise 'dididivi' svargaloka meM 'sahassadevANa-sahasradevAnAm' hajAroM devatAoM kA 'iMdeva-indraicha' indra netA hai evaM 'mahANubhAve viliTe-mahAnubhAva: viziSTa adhika prabhAvazAlI hai isI prakAra bhagavAn saba jagata meM sarvottama hai // 7 // ____anvayArtha-AzuprajJa arthAta anantajJAnI, kAzyapa gotra meM utpanna, muni varddhamAna svAmI, RSama Adi jinezvaroM ke isa dharma ke Adya praNetA haiM / jaise svarga meM indra sabhI delatAoM meM mahAn prabhAvazAlI haiM-sarvazreSTha haiM // 7 // 'aNuttara dhammamiNa' yA zA-'Asupanne-AzupamA' zIghra bhuddhivANA 'kAsave kAzyapaH' zya5. mAtrI 'muNI-muniH' muni zrI 1mAna svAmI 'jiNANaM-jinAnAm' apama vagaire jinaparAMnA 'iNaM-imaM' 24. 'aNuttaraM-anuttaram' mAthI zreSTha 'dhammadharmam' yamana 'neyA-netA' praNetA che. 'divi-divi' bhA 'sahassadevANa -sahasradevAnAm' / vAtAsAnA 'iMdeva-indra iva' ndra netA cha. apama 'mahANubhAve visiTTe-mahAnubhAvaH viziSTaH' madhi: asApAnI cha melA prakAre bhagavAn badhAja jagatamAM sarvottama che | 7 | sUtrArtha--AzuprajJa (zIdhra prajJAvALA) eTale ke anantajJAnI, kAzyapa gotramAM utpanna thayelA muni vardhamAna svAmI, rASabha Adi jinezvaronA dharmanA Adya praNetA che. jemAM svargamAM Indra badhAM deve karatAM prabhAvazALI hoya che, eja pramANe sakaLa saMsAramAM tIrthakara bhagavAna sauthI vadhAre prabhAvazAlI- saha-cha. // 7 // Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 . . smazatAisUtre ___TIlA---(AnupAne) Azupana:-Azu-zInaM prajJA yasya sa AgupakSaH (kAsave) kAzyapaH-kAzyapagotre sAnpannaH (zuNI) zubhiH, sanyate AgamArthahetudvArA hI. kriyate iti yuniH sAyakAya maulavAn zrI naImAnaslAmI (jiNANa) jinAnAm, jayanti rAmAdikamiti jinAH, AdinAthAdayatrayociMgatiH tIrthaMkArateSAm / (iNaM) hamam-pratyakSaparim / (aNunara) anucarama , nAsti uttaro yasya so'nutaraH -sarvataH pradhAnastam / (dhamma) dharmas dharmazvetyarthaH (jeyA, netA praNetA-RpamAghatIlajinAnAM dharma saJcAlaka apremaro nikSale utibhASaH, yathA-(viviH svarga (sahassadevANa) sahastra devAnAm (iMde) indra iya (mahANubhAve) mahAnubhAvaH, mahAn anubhAvaH parAkro yasya sa mahAnubhAvaH / (visiTe) viziSTaH-satizAyI, yathA-svarge zanaizvara prabhAviyo devAlAmindro netA mahAnumAH, tathA sAmAdi TIkSArtha-zIghra prajJA vAle zArthAt ananta jJAnavAn kAzyapagotra. meM utpanna, AnanArtha ko hetu dvArA dRDha karane vAle yA sAraca kArya meM mauna rakhane vAle hone le muni zrI baddhamAnasvAmI, AdinAtha Adi parvaghI teIsa tIrthakAroM ke hala pratyakSagocara sarvottama dharma ke netA saMcAlaka yA agresara haiN| jaise svarga meM indra sahasroM devoM kA netA aura mahAnubhAva hotA hai, isI prakAra lagavAn sarvAtizAyI arthAt labale adhika mAhArUpa se vibhUSita haiN| ___ Azaya yaha hai ki jaise svarga meM indra dhana, aizvarya tathA prabhA Adi meM sabase uttama dezoM kA netA mahApralAbacAn hai| usI prakAra RNama Adi tIrthaMkaroM dvArA pravartita evaM samasta dharmoM se uttama dharma ke netA TIkArtha-zIvra prajJAvALA eTale ke ananta jJAnasaMpanna, kAzyapagotramAM utpanna thayelA, AgamArthane hetu dvArA daDha karanArA athavA sAvadya kAryomAM mauna rAkhanArA rahevAne kAraNe suni vizeSaNathI yukta, zrI vardhamAnasvAmI, AdinAtha Adi pUrvavattI 23 tIrthakaronA A pratyakSagocara sarvottama dharmanA netA-saMcAlaka-agresara che. jevI rIte svargamAM Indra sauthI adhika prabhAvazALI havAne kAraNe dezanA netA rUpe zebhe che, eja pramANe A saMsAramAM sauthI adhika mAhAsyathI saMpanna hovAne kAraNe mahAvIra prabhune sarvazreSTha mAnavAmAM Ave che tAtparya e che ke jema svargamAM Indra dhana, azvarya tathA prabhA AdimAM saghaLA deve karatAM zreSTha hovAne kAraNe saghaLA devane netA gaNAya che tathA saghaLA deve karatAM vadhAre prabhAvazALI gaNAya che, e ja pramANe rASabhadeva Adi tIrthakaro dvArA pravartita ane samasta dharmo karatAM zreSTha evAM zatacAritra rUpa dharmanA netA hovAne kAraNe, Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 489 pravartita sarvadharmAtizAyino dharmasya kAzyapagotro bhagavAn mahAvIrasvAmI neteva netA sarvajIvAnAM tAdRzA'nuttamadharme pravartanAd bhavatIti bhAvaH // 7 // mUlam-'leM pannayA~ akkhayasAgare vA mahodahI vAvi annNtpaare| aNAile vA akalAI bhikkhU saMkeva devAhivaI juimaM // 8 // chAyA-sa prajJayA'kSayasAgara iva mahodadhirivApi anntpaarH| ____ anAdilo vA apAyI bhikSura, zaka iva devAdhipati yutimAn // 8 // kAzyapagotrIya bhagAn mahAvIra svAmI haiM, kyoMki ve samasta jIvoM, ko ula anuttama dharma meM pravRtta karate haiM // 7 // 'le pannayA' ityaadi| zabdArtha-se-sa' vaha bhagavAna mahAvIra svAmI 'sAgare vA-sAgara iva' samudra ke samAna 'pannayA-prajJayA' buddhile 'akkhae-akSayA' akSaya hai 'mahodahI yAvi-mahodadhiriva' svayaMbhUramaNa samudra ke samAna 'aNaMta. pAre-anantapAraH' apAra prajJA vAle haiM 'aNAile vA-anAvilocA' jaise samudra kA jala nirmala hai usI prakAra bhagavAn nirmala prajJAvAle hai 'akasAI-akaSAyI' bhagavAn kaSAyoM se rahita haiM aura 'mukke-muktaH' jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAra ke karmoM se rahita haiM 'sakkeSa-zakaiva' bhagavAn indra ke samAna' devAhivaI-devAdhipatiH' devatAoM ke adhipati haiM 'juhama-zutimAn' tathA atyanta tejavAle haiM // 8 // kAzyapa triIya mahAvIra svAmIne sarvazreSTha gaNavAmAM Ave che, kAraNa ke teo samasta jene te anupama dharmamAM pravRtta kare che. je 7 'se pannayA' tyAha zahAtha-'se-sa' magavAna mahAvIra svAmI 'sAgare vA--sAgara iva' samudra samAna 'pannayA-prajJayA' bhuddhithI 'akkhae-akSayaH' akSaya che 'mahodahIvAvi-mahodadhiriva' svayaMbhUrabhASya samudranA samAna 'aNaMtapAre-anantapAraH' apAra prajJA pAche 'aNAile vA-anAvilo vA' ma samudratuM pA nimaH cha tara prare savAn ni prajJAzA cha 'akamAI-akaSAyI' bhagavAn 4SAye thI 2hita cha bhane 'muke-mukta' jJAnApakSIya vagere bhAI aranA thA 2hita cha 'sakkeva-zaka iva' lagavAn chandranA samAna 'devAhivaI-devAdhipatiH' tAmAMnA adhipatI che 'juImaM-dyutimAn' tathA atyata vANA che. // 8 // su0 61 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUcakRtAGgasUtre . anvayArtha (se) sa varddhamAnasvAmI (sAgare bA) sAgara iva-svayambhUramaNasamudravat (pannayA) prajJayA-buddhayA (akkhayaH) akSayaH-svayasthUramaNavat , athavA (mahodahI vAvi) mahodadhiH-sAyA sUramaNAlapudra ivApi (aNaMtapAre) anantapAra:-a. pAraprajJAvAnityarthaH (apAile vA) anAvilo vA-nirmalA, (akasAI) akapAyI -kapAyarahitaH (mukke) muktaH-jJAnAvaraNIyAdyaSTakasarahitaH (sakketra) zakra iva-indravat (devAhivaI) devAnAmadhipatiH (juhama) chupiyAja-avivejasvI barddhamAno'stIti // 8 // TIkA--(se) sa bhagavAn mahAvIraH (sAgare3) lAgara iva-samudravat (pannayA) prajJayA, prakarSaNa jJAyate samasto'pi padArtho'nayA iti prajJA tayA prajJayA jJAnena (akkhaya) akSaya:-kSayarahitaH, jJAtavye'rthe jIvAjIvAdirUpe bhagavataH prajJA nakSIyate, tathA naiva pratihanyate / lA hi-vadIvuddhiH kevalajJAnAtmikA, sA ca kAlataH sAdya__ anvayArtha-bhagavAn barddhamAnasvAmI prajJA se samudra ke samAna akSaya haiM arthAt svayaMbhUramaga samudra ke samAna apratihata jJAna se sampanna haiM adhavA mahAlAgara ke jaise anansapAra-anantaprajJAdhAna haiN| vaha nirmala, niSkaSAya, jJAnAcaraNIya Adi karmoM se rahita tathA indra ke samAga devoM ke adhipatti aura atyanta tejasvI haiM // 8 // - TIkArtha- 'se' ityAdi, vaha abhAvAn varddhamAnasvAnI 'sAgareva' sAgara-lAludra ke samAna 'pannayA akhae' prajAkhe akSaya haiM, prakarSapane se samasta padArtha jina ke dvArA jAnA jAya ule prajJA kahate haiM-ula prajJAse kSayarahita haiM, arthAt jJAtA-jAnane yogya jIvAjInAdirUpa artha meM bhagavAna kA jJAna pratihata hotA hai aura na kSINa hotA hai yathA. casthitasvarUpa meM nitya rahatA hai| vaha bhagavAna kI prajJA kevalajJAnarUpa hai sUtrArtha-bhagavAna mahAvIra svAmI prajJAmAM samudranA samAna akSamya hatA, eTale ke svayaMbhUraNa samudranA samAna apratihata jJAnathI saMpanna hatA. athavA jema mahAsAgara apAra jalathI yukata hoya che, e ja pramANe teo anata jJAnathI yukta hatA. teo nirmaLa, niSkaSAya, jJAnAvaraNIya Adi karmothI rahita, tathA IndranI jema devonA adhipati tathA atyanta sazasvI tA. // 8 // ...TA -'le' tyA sApAna vAnavAsI 'sAgareva' samudranAma 'pannayA akranae' prazAthI akSaya cha, 15 pAthI saMghakA mahAnA - dvArI jANI zakAya tene prajJA kahevAya che. te prajJAthI akSaya che. arthAt jANavA jevA jIvAjIvArirUpa adhUmAM bhagavAnanuM jJAna pratihata thatuM nathI tema ochuM thatuM nathI. yathAvasthitapaNAthI nitya rahe che. bhagavAnanI prajJA-kevaLa Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TokA pra. dhru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 483 'paryavasAnA dravyakSetramAvairapi anntaa| (mahodahI vA vi) mahodadhirivApi mahodadhiHsvayambhUramaNasamudrastadvat (aNaMtapAre) anantapAra:-pArAntarahivA, yathA svayambhUramaMgo jalenA'nantapAraH, tathA bhagavAnapi prjnyyaa'nntpaarH| (agAile) anAvilaM:nirmalA, yathA-svayambhUramaNasya jalam anAvilaM-sarvadoSavinirmuktam , tathAbhagavato jJAnamapi tathAvidhakarmale zAzAvAdakalupaM sarvadoparahitamatinirmala vidyate / (akasAI) apAyI, pAyAH krodhanAnamAyAlomalakSaNAH te vidyante yasya sa , kaSAyI, apAyI paayrhitH| (bhikkhU) bhikSuH satyapi nizzezAntarAyakSaye sAlokapUjyatve'pi ca nisvadyAgikSapazIlatvAd bhikSuH, (gakakSetra) zakra ina / . vaha kAla le zAdi-Adisahita aura aparthasita-antarahita haiM arthAt , dravyakSetra kAla bhAva se ananta haiM 'mahodahI cAci' svayaMbhUramaNa samudra ke samAna 'aNalapAre' anantapAra hai arthAt jisa prakAra svayaMbhUramaNa samudra jalale anantarAra hai| usake pAra kA anta bhI hai kintu bhagavAna kI prajJA kA anta hI nahI hai sabhavAn anantapAra vAle haiN| tathA 'anAbile' nirmala hai jisaprakAra svayaMbhUramaNakA jala atinirmala sarvadoSarahila hotA hai usI prakAra bhagavAna kA jJAna bhI usa prakArake pharmalezake abhAvale akaluja-arthAt sarva doSarahita atinirmala hai| tathA bhagavAna 'akasAI krodhAdicAroM kaSAyoM le rahita haiN| aise ve bhagavAn 'bhikkhU sadhaprakAra ke antarAyakarma ke kSayahonepara aura samastaloka ke pUjya honepara bhI niravacabhikSaNa svabhAvabALe arthAt jJAnarUpa che. te kALathI sAdi kahetAM Adiyukta che. ane aparyavasita-aMta2hit cha. arthAta dravyakSetra ANa mana lAthI mananta che. 'mahodahI vA vi' sya bhUrabha sasudranI 25 'aNaMta pAre' mn+14|2 che. arthAt ma svaya. bhUramaNa samudra jaLathI anantayAra-pAra na pAmI zakAya te havA chatAM tene aMta paNa che. paraMtu bhagavAnanI prajJAne aMta nathI eTale bhagavAna mana tayAra che. tathA anAvile' nirmANa cha ma 23ya bhUrabhara samudra jaLa atyaMta nirmaLa ane sarva dethI rahita hoya che, e ja pramANe bhagavAnanuM jJAna paNa evA prakAranA karmalezanA abhAvathI akaluSa arthata sarvadoSa rahita hovAthI atyaMta nirmaLa che. tathA bhagavAna 'akasAI pAda yA pra412 pAyothI 2kSita cha. mevA lagavAn 'bhikkhU' sarva prakAranA antarAya karmane kSaya thavA chatAM ane samasta lekamAM paMthe hovA chatAM paNa nirava bhikSAcaranA svabhAvavALA arthAt niravadya liMkSA Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sutrakRtAsUtre (devAhivaI) devaadhiptiH| (juima) dyatimAn , yathA zakro yutimAn-devAnAmadhipatiH, tathA-bhagavAnapi dyutimAn devAdhipatirasti ||muu08|| mUlam-'le vIrieNaM paDipunnabIrie, sudaMsaNe vA Nagasaba sette| surAlae vAli mudAgare se virAyae ggunnovvee||9|| chAyA-sa vIryeNa pratipUrNavIryaH sudarzana iva nagasarvazreSThaH / murAlayo vAsimudAkaraH sa virAjate'nekaguNopapetaH // 9 // anvayArtha-(se) sa bhagavAn varddhamAnasvAmI (vIrieNaM) vIryeNa-Atmavalena (paDipunnavIrie) pratipUrNIyaH-vIryAntarAyasya kSayAt (sudaMsaNe vA) sudarzana iva niravadya bhikSAmAtra se jIvana nirvAha karanevAle hone se bhikSu kahalAte haiM, 'sakkeva devAhivaI juhamaM' jisaprakAra devoM kA adhipati zakrendra dhutimAna hai usI prakAra bhagavAn bhI dyutimAna aura devAdhideva haiM / / 8 // 'se vIrieNa' ityaadi| zabdArtha-'se-saH vaha bhagavAna mahAvIra svAmI 'pIrieNaM-vIryaNa' Atmabala se 'paDipuNNavIrie-pratipUrNavIyA, pUrNa vIryavAle haiM 'sudaMsaNevA-sudarzana ica' jisa prakAra parvatoM meM sumeru 'NagalavvaseDhe-nagasarvazreSThaH' saba parvatoM meM zreSTha hai 'surAlae-kharAlaye' devaloka meM 'vAzimudAgarevAsinudAkaraH livAsa karanevAloM ko harSa utpanna karanevAle NegaguNovavee-anekaguNopapetaH' aneka guNoM se yukta hokara 'virAyae-virA. jate' virAjamAna hote haiM arthAt prakAzita hote haiM // 9 // sAthI vana nivaDa 42vA vAthI linu upAya che. 'sakleva devAhipaI juima' 2bha hevaan| adhipati zandra dhutimAn cha. merA pramANe sA. vAnuM paNa dhutimAna ane devAdhideva che. . 8 _ 'se vIrieNaM' tyA sAtha-se-sa' ta lagavAn mhaavii223||bhii 'vIrieNaM-vIryeNa' sAmayI 'paDipuNNavIrie-pratipUrNavIrya:' pUrNa vIyA che. 'sudasaNe vApradarzana iva' tasA patAmA subhe3 'NagasabaseDhe-nagasarvazreSThaH' mA 5 tAmA zre 'surAlae-surAlaye' hepasabhA 'vAsimudAgare-vAsimudAkara' nivAsa 42vAvAmAna varSa Guru 42vAvANA 'NegaguNotravee-anekagugopape taH' bhane thI yuta thana 'virAyae-virAjate' vimAna thAya che. arthAta .., prazita thAya che. // 6 // Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 485 (NagasabaseDheM) nagasarvazreSThaH-sarvaparvateSu pradhAnaH (surAlae) surAlayo devalokI (vAsimudAgare) vAsimudAkaraH-devalokavAsinAM harSajanakaH (NegaguNovavee) aneka guNopapetaH-prazastavargAdiguNairyutaH (virAyae) virAjate-zobhate iti // 9 // : ____TIkA-(se) sa (vIrieNa) vIryeNa-vIryAntarAyakarmaNo'zeSataH kSayAd Atmabalena (paDipunapIrie) pratipUrNa vIryaH (Nagasabase?) nagasarvazreSThaH (sudaMsaNevA) sudarzana iva-yathA-sudarzano meruH jambUdvIpasya nAmibhUtaH sarveSAM parvatAnAM madhye zreSThaH pradhAnaH, tayA-bhagavAnapi sarvebhyo'pi shresstthH| yathA-'surAlae) surAlaya:devalokaH (vAsimudAgare) vAsimudAkaraH-vAsinAM svasminnivasatAM devadevInAM mudAkaraH-harSajanakaH tathA-(NegaguNovavee) anekaguNopapenaH-prazastavarNarasagandha ____ anvayArtha- bhagavAn varddhamAnasvAmI vIrya arthAt Atmapala se pratipUrNa vIrya vAle haiM, kyoMki unakA vIryAntarAya karma samUla kSINa ho cukA hai / ve samasta parvatoM meM sudarzana parvata ke samAna pradhAna haiN| ve delagoM ko pramoda dene vAle aura prazasta varNa Adi guNoM se yukta hokara virAjamAna haiM // 9 // TIkArtha-bIryAntarAya karma kA kSaya ho jAne se agavAn sampUrNa vIryavAn arthAt Atmabala se sampanna haiM / jale jambUdvIpa kI nAbhi ke samAna sudarzana meru, samasta parvatoM meM pradhAna hai, usI prakAra bhagavAn bhI bala vIrya Adi guNoM se saba meM zreSTha haiN| jaise devaloka apane meM nivAsa karane vAle devoM aura deviyoM ke lie mudAkara-harSajanaka hai, kyoMki prazasta varNa, rasa gaMdha,sparza aura prabhAva Adi guNoM se yukta sUtrArtha-bhagavAna vardhamAna svAmI ananta vIryathI saMpanna hatA, eTale ke AtmabaLathI pratipUrNa vIryavALA hatA, kAraNa ke temaNe vIryantarAya kamane sadaMtara vinAza karI nAkhyo hato. jema saghaLA parvatemAM sudarzana (sumeru) zreSTha che, e ja pramANe teo saghaLA leke mAM sarvottama hatA teo devagaNane pramAda (AnaMda) denArA ane prazasta varNa Adi guNothI vibhUSita hatA. 9 TIkArtha-mahAvIra prabhunA vIryantarAya karmane kSaya thaI gayA hatA, tethI teo saMpUrNa vIryavAn eTale ke AtmabaLathI saMpanna hatA. jevI rIte jabUDhIpanI nAbhinA je sudarzana (meru parvata saghaLA parvatemAM zreSTha che, eja pramANe mahAvIra prabhu paNa baLa, vIrya Adi guNemAM sauthI zreSTha che rasa devalokamAM nivAsa karanArA devatAone mATe devaloka AnaMdajanaka che, kAraNa ke te (devaka) prazasta varNa, rasa, gadha, sparza ane prabhAva Adi Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 sUtrakRtAtre sparzamabhAdiguNairupetaH, (virAyae) virAjate, yathA surAlayo'nekaguNairupeto 'virAjate, sa ca svavAsinAM sarvadeva AnandakaraH tathA bhagavAnapi sarvaguNasampannaH jIvAnAmAnandakaraH // 192 // dRSTAnta bhUtameruvarNanAya prAha - ( sa ) ityAdi mUlam - 'sayaM sahassANa u joyaNANaM, tikaDeMge paMDavejayaMte / joya vavaihasse, uddhassio heDa sahassamegaM | 10| chAyA - zataM sahasrANAM tu yojanAnAM vikaNDakaH paNDakavaijayantaH / :. sa yojanAni navanavatisahasrANi Urdhvamucchrito'dhaH sahasramekam // 10 // hotA hai usI prakAra bhagavAn saba ko pramoda denevAle tathA aneka guNoM se vibhUSita hokara virAjamAna haiN| lAparya yaha hai ki jaise surAlaya aneka guNoM se yukta hokara virAjamAna hotA hai aura devalokavAsiyoM ko sadaiva Ananda detA hai, usI prakAra bhagavAn bhI samasta guNoM se sampanna tathA sarva jIvoM ko pramoda pradAna karane vAle haiM // 9 // dRSTAnta ru kA varNana karane ke lie sUtrakAra kahate haiM 'sarva' ityAdi / zabdArtha- 'sahassAna jodhANaM sarva-sahasrANAM yojanAnAM tu zatam' vaha sumeru parvata sauhajAra yojana kI U~cAIbAlA hai 'tikaMDage - trikaMDaka : ' usake tIna vibhAga haiM' 'paDaMnavejayaMte - paNDakavaijayantaH' usa sumeru parvata ke sabase Upara rahA huA paNDaka vana patAkA ke jaisA zobhAyamAna ho guothI yukta heya che, eja pramAthe mahAvIra prabhu paNa saune prameAda denArA prazasta varNAdi guNeAthI sa'panna hatA, tApa e che ke surAlaya (devalAka rUpa devatAonu nivAsasthAna) aneka guNaiAthI vibhUSita hovAne kAraNe temAM nivAsa karanArA deva devIene AnaMda pradAna kare che, eja pramANe mahAvIra prabhu paNa samasta gu@AthI sa'panna hAvAne kAraNe samasta jIvene prameAda pradAna karanArA hatA. !! 9 ! AgalA sUtramAM meru paryaMtanu' dRSTAnta ApavAmAM AvyuM che, tethI have sUtradvAra bheru parvata varNana re -'saMya' ' dhatyAhi zArtha' - 'mahaslANa u jogaNANaM saca sahasrANAM yojanAnAM tu zatam' te subhe3 parvata seoDara yojananI jayAI vANo 'che. 'tikaMDage - trikaMDakaH' lenA zu vibhAga che. 'paDaMgavejayaMte- paNDaka vaijayantaH' 'te subheI paryaMtanA adhA bhAgathI Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3A samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 487 . ____ anvayArthaH- (sahassANa u joyaNANaM sayaM) sahastrANAM yojanAnAM tu zatam-lakSayojanazatamuccaiH (tikaMDage) vikaNDaH bhaumajAmbUnadaceDUyati vibhAgatrayavAna (paMDagave. jayate) patAkArUpeNa paNDakapanaM tatra vyavasthitam (se) saH-meruH (joyaNe NavaNavai sahasse) yojanAni navanavatisahasrANi (Uddhassio) UmucchritaH (sahassamegaM heva) sahasramekamayo vyavasthita iti // 10 // ___TIkA-(mahassANa u| sahasrANAM tu (joyaNANaM) yojanAnAm (mayaM) zatam , parva to mehAsahasrayojanAnAM zatam yojanAnAmekaM lakSamityarthaH unnataH tathA(tikaMDage) vikaNDakaH, tatra trINi kANDAni bhaumajAmbUnadavaiDUryamayAni santi (paMDaga vejayaMte) paNDakavaijayanta:--paNDaRtranaM zirasi vyavasthitaM vaijayantIrUpaM patAkopamaM rahA hai 'le-saH' vaha meru parvata 'joyaNe kSaNavatilahasse-ghojanAni navanavatisahasrANi' linnAneye hajAra yojana 'uDuslio-Urdhva mucchniH ' Upara kI ora U~cA hai 'sahassamegaM heha-lahastramekaM adhA' tathA eka hajAra yojana bhUmi ke aMdara ke bhAga meM gaDhA hai // 10 // __ andhayArtha-meru parvata eka lAkha yojana U~cA tathA bhaula, jambUnada aura vaiDUrya ina tIna vibhAgoM vAlA hai| vahA~ patAkA rUpa se paNDaka bana rahA huA hai| vaha sumeru ninyAnave (99) ninyAnave hajAra yojana Upara hai aura eka hajAra yojana pRthvI ke nIce hai // 10 // TIkArtha-sumeru parvata sau hajAra arthAt eka lAkha yojana UMcA hai| usameM tIna kANDa haiM-bhImakANDa, jAmbUnadakANDa aura daiDyakANDa, paNDakavana usakI patAkA ke samAna sthita hai| vaha sumeru 952 228 54vana nI ma mAyamAna 24 22sa che. 'se-saH' ta bhe35 'joyaNe NavaNavatisahasse-yojanAni. navanavatisahasrANi' na0pA 9012 yA 'uddhassio-Urdhvamuci taH' 52nI, mAyA cha 'sahassa megaM hetu-sahasramekaM adha.' tathA 3 &12 yona -bhUbhinI bharanA bhAbhI TAyatA cha // 10 // ... sUtrArtha-meru parvata eka lAkha yojana UMco che. tenA nIce pramANe traNa vibhAge che-bhauma, jAnUnada ane vaiDUrya tyAM paMDakavana tenI patAkAnA jevuM zebhe che. te meru parvata jamInanI upara 99000 navANuM hajAra jananI UMcAI sudhI ane pRthvInI nIce 1000 eka hajAra jana sudhI vyApta che. 10 TIkArya-sumeru parvata eka lAkha jana UMco che, tenA traNa kAMDa ((Gun) che. (1) lau bhazis, (2) mUna , mane (3) vaiDUrya 4is 533pana Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra sUtrakRtAgasUtre yasya sa paNDaka vaijayantaH / (se) sa meruH lakSayojanamadhyAt (joyaNe ) yojanAni (raNava sadasse) navanaravisahasrANi ( udhussio) UrdhvamucchritaH unnataH, tathA - (saharUsamegaM sahasrayojanamekam (a) ayo vyavasthitaH, navanavatisahasrayojanamRdurdhvamunnataH, ekaM sahasrayojanamadho bhUmau niviSTaH, bhaumajAmbUnadavibhAgatrayavAn, yasya paNDakavanameva patAkArUpam, etAdRzo serU parvataH sarvataH zreSTha iti // 10 // mUlam -'puTThe Nabhe ciMTUi bhUmiMvaDie, jeM sUriyA aNuparirvadyayaMti / se hemevanne hunaMdaNeya, 'jaisI reI vedayati mahiMdI // 11 // chAyA - spRSTo nabhasi tiSThati bhUmyavasthito ye sUryA anuparivartayanti / sa hemavarNo vahunandana yasmin ravi vedayanti mahendrAH // 11 // nimyAnace sahasra yojana Upara arthAt pRthvI ke Upara hai aura eka hajAra yojana pRthvI ke adhobhAga meM hai / tAtparya yaha hai - sumeru parvata kI kula UMcAI ekalAkha yojana kI hai / usameM se ninyAnave hajAra yojana pRthvI ke Upara aura eka hajAra yojana pRthvI ke nIce hai / usameM tIna kANDa haiM- bhauma, jAmbUnada aura baiDUrya' / paNDaka va usakI patAkA ke samAna hai / aisA meru parvata sabhI parvatoM meM pradhAna hai // 10 // 'puDhe ' ityAdi / zabdArtha - 'se- saH' yaha meru parvata 'Nabhe puDhe - nabhaH spRSTaH ' AkAzako sparza kiyA huA 'bhUmivaDie - bhUmyavasthitaH' pRthvI para 'ciTThA tiSThati' tenI patAkAnA jevu che. sumeru parvata pRthvInI sapATI para 99000 navANu hajAra cAjana UMcAI sudhI vyApelA che. ane eka hajAra yeAjana sudhI te pRthvInI nIce vyApele che ' tAtpaya e che ke sumeru paryaMtanI kula UMcAI eka lAkha ceAjana pramANu che. temAMthI 9 navANu hajAra ceAjana pRthvInI upara ane eka hajAra ceAjana pRthvInI nIce che, temAM bhaumakAMDa, jAmbUnaHkAMDa ane vaisUryakAMDa nAmanA traNa kAMDa che, paDakavana tenI patAkAnA jevuM zele che eve sumeru parvata saghaLA ' pava temAM zreSTha che, // 10 | C "puDhe 'me' tyAhi zabdArtha-'se-saH' te-bheta 'bhe puTThe nabhaH spRSTaH' AAzane sparzajharIne 'bhUmivaTThie-bhUmyatrasthitaH pRthvI 52 'ciTThai - tiSThati' sthira rahe che. 'ja- yat' Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthayodhinI TIkA pra. thu. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 486 anvayArtha:- (se) sa meruH (bhe puTTe) namasi spRSTaH - nabhasi - AkAze lagnoM vyAptaH (bhUmivaTTie) bhUmyavasthitaH - bhUmimadhye sthitaH (cihna) tiSThati sthito' vidyate, (jaM) yaM - merum (mUriyA) sUryAH- AdityA jyotiSkAH (aNu parivahati) anuparivarttayanti - paribhramanti, sa meruH (hemavanne) hemavarNa: - varNena suvarNasadRzaH, ( bahunaMdaNe ya) bahunandanazca - anekAnandavanayuktaH (jaMsi) yasmin merau (mahiMdA ) mahendrA deza: (ra vedayaMti) ratimAnandaM vedayanti - anubhavantIti // 11 // shiri " TIkA - (se) sa merurvataH (Nabhe) namasi - AkAze (puDhe) spRSTaH - nabhaHsparzI aunnatyAta namo gacchatItivat nabho vyApya tiSThati / tathA - ( yUsiva hipa) bhUmyavasthitaH- bhUrti cA'vagAdya sthitaH Urdhva'vastiryagalokasaMsparzI sumeruH / (jaM) sthita rahatA hai 'jaM- caM' jo meru ko 'sUriyA- sUryA' Aditya 'aNupariSTTayaMti - anuparivarttayanti' parikramA karate rahate haiM 'hemavanne hem varNaH' vaha suvarNa ke samAna varNavAlA ' bahulaMdane - bahunandanazca' aneka nandana vanoM se yukta hai 'jaMsi ghasmin' jisa meru para 'mahiMdA - mahendrA !" mahendraloka 'rati-vedayaMti ratiM vedayanti' Ananda kA anubhava karate haiM // 11 // t - anvayArtha - caha meru parvata AkAza ko sparza karatA hai aura bhUmi ke bhItara rahA huA hai| sUrya Adi jyotiSka usakI parikramA karate rahate haiN| vaha svarNavarNavAlA hai, aneka udyAnoM se yukta hai aura mahendra, deva vahA~ ratikA anubhava karate haiM // 11 // 7 TIkArtha- sumeru parvata AkAzasparzI hai - U~cAI hone ke karaNa AkAza ko vyApta karake sthita hai aura pRthvI kI avagAhanA karake bhI bhe3ne 'sUriyA- sUryAH' sUrye 'aNuparivaTTati - anuparivartayanti' ahakSiNA puratA 2 che 'hemavaNNe- hemavarNa:' te sonA sarIbhAva vANI 'bahuna 'dane ya-bahunandana manenanavanAthayukta che. 'jasi yasmin' ? bhe3 52' 'mahiMdA - mahendrAH mahendra 'rati N vedayaMti' - rati vedayanti' mana dhAnubhava uratA rahe che / 11 sUtrA--te meru paryaMta AkAzane spazIne rahela che. ane bhUminA aMdaranA bhAgamAM pazu phelAyele che. sUrya Adi jayAtiSika deve tenI pradakSiNA kare che te suvanA jevA vavALA, aneka udyAnAthI yukta ane mahendrAdi devAnI ratikrIDAnu sthAna che| 11 / TIkA--meru parvata AkAzasparzI ghaNA UMcA hovAne kAraNe te AkAza sudhI vyApeaA che ane tenA 1000 eka hajAra ceAjana pramANa bhAga 40 62 1 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAstre yaM merum (bariyA) sUryAH-AdityAH jyotiSkAH sUryacandragrahanakSatratArArUpAH te sarve (aNuparivaSTayaMti) anuparivartayanti, yasya meroH pArzvataH sakalajyotiSkagaNAH paribhramanti, (hemacanne) hemavarNaH, hemnA-suvarNasya varNaH-rUpaM yasya sa hemavarNaH avataptasuvarNasadRzaH / (bahurNadaNe) vahunandanaH, bahUni-catvAri nandanavanAni yatra sa bahunandanaH, yathA-bhUmau bhadrazAlabanam-tataH paJcazatayojanAnyAsaca mekhalAyAM nandanavanam / tato dvipaSTiyojanasahasrANi paJcazatAdhikAni atikramya saumnsm| tataH SaTtriMzat sahasrANi Aruhya zikhare paNDakavanam / iti catvAri nandanavanAni, tairupetaH mumeruH (jaMsi) yasmin-yasyopari (mahiMdA) mahendrAH-devalokAdAgatya ramaNIyaguNena indrAdi devAH (raI vedayaMti) rati vedayanti-ramaNakrIDAmanubhavanti yatra merau indrAdayo viharanti, sa meruH yazasA vibhAtIti bhAvaH // 11 // sthita hai| vastutaH vaha Udraloka madhyaloka aura adholoka, isa prakAra tInoM lokoM ko sparza karatA hai| sUrya, candra, graha, aura tArA ye pA~coM prakAra ke jyotiSkadeva usakI cAroM ora parikramA karate rahate haiN| vaha tape svarNa ke samAna varNa vAlA hai| usameM bahunandana vana arthAt aneka vana saMyukta haiM bhUmi para bhadrazAla nAmaka vana hai, usase pA~caso yojana kI UMcAI para mekhalA kI jagaha nandanavana hai. usase sAr3he yAsaTha hajAra yojana kI UMcAI para saumanasa vana hai aura usase chattIsa hajAra yojana Upara zikhara para paNDaka nAmaka vana hai| usa sumeru parvata kI ramaNIyatA se AkRSTa hokara usa para indra Adi devagaNa devaloka se Akara ramaNa krIr3A karate haiN| aisA sumeru apane yaza ke sAtha suzobhita hai // 11 // pRthvInI aMdara phelAyeluM hovAthI te aleka sudhI vyApele che. kharI rIte te te Urvalaka, madhyaka ane aleka rUpa traNe lekane sparza kare che. - sUrya, candra, graha, nakSatro ane tArA, A pAMca prakAranA jatiSka de tenI cAre tarapha pradakSiNA karatA rahe che. tene varNa tapAvelA suvarNanA je, che. temAM aneka nandanavane AvelAM che. bhUmipara bhadrazAla nAmanuM vana che. tyAMthI pAMcase lejananI uMcAI para, mekhalAnI jagyAe nandanavana che, tyAMthI dara hajAra jananI uMcAI para saumanasa vana che. tyAMthI 36 hajAra jananI UMcAI para-zikhara para paMDakavana AveluM che. te sumeru parvatanI ramaNIyatAthI AkarSAIne tyAM Indra Adi devagaNa devakamAMthI AvIne ramaNaphaDA kare che, e sumeru parvata khUba ja yaza saMpanna ane suzobhita che. 11 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zu. a. 6 u.1-bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 11 mUlam-se pavvae samahappagAse virAyatI kNcnnmhvnne| aNuttare girisu ya pavadugge girivare se jelie va bhiime||12|| .. chAyA--sa parvataH zabdamahAprakAzo virAjate kAJcanamRSTavarNaH / anuttaro giriSu ca parvadurgoM girivaraH sa jvalita iva bhaumaH // 12 // anvayArthaH-(se pacae) sa parvato meruH (sadamahayagAse) zabdamahAprakAza:zabdai mahAn prakAza:-prasiddhi yasya saH (kaMcaNamaTThanne) kAzcanamRSTavarNa:-gharSita suvarNavadvaNavAn (aNuttare) anuttaraH-sarvapradhAnaH (virAyatI) virAjate-zobhate, (girimu ya pavvadugge) giriSu ca parvadurgaH- parvabhi mekhalAdibhiH durArohA 'se pdheityaadi| zabdArtha- se paccae-sa parvataH' yaha parvata 'sahamahappagAse-zabda mahAprakAza' aneka nAmoM se ati prasiddha hai 'kaMcaNamaTThavaNNe-kAzcanamRSTavarNaH' gharSitasuvarNa ke jaisA zuddha varNavAlA 'anuttare-anuttara' sava parvatoM meM zreSTa 'virAyatI-virAjate' aura suzobhita hai 'girisu ya pancaduggegiriSu ca parvadurgaH' vaha sabhI parvatoM meM upaparvatoM ke dvArA durgama hai 'se girivare-asau girivara vaha parvata zreSTa bhomeva jalie-bhaumaiva jvalitaH maNi aura auSadhiyoM se prakAzita bhUpradeza ke jaisA prakAzita rahatA hai|||12|| anvayArtha -sumeru parvata zabdoM se mahAn prakAza vAlA arthAta prasiddha hai| suvarNa ke samAna varNavAlA hai / sarvazreSTha hokara zobhAyamAna 'se pavvae' chatyAdi zapatha --'se pavvae-sa parvataH' te 'ta 'sadamahApagAse-zabdamahAprakAzaH' mana nAmAthI satyata prasiddha the 'kaMcaNamaDhavaNNe-kAJcanamRSTa varNaH' paSita sonA s25|| zuddha pANI 'aNuttare-anu caraH' mA 4 5 i Sttama 'virAyatIvirAjate' mane suzAmita cha. 'girisu ya pavvadumo-giripu ca parvadurga' madhAsa yatAmA 55tA dvArA gama che. 'se girivare-asau girivaraH' te parvata zreSTha 'bhomeva jalira-bhauMma iva jvaliH' maNi bhane bhoSAdhiyothI prozita bhUpradeza sara prakAzita rahe che. 5 12 che sUtrArtha-te sumeru parvata aneka zabda (nAme) vaDe suprakAzita (prakhyAta che. suvarNanA jevAM varNavALe che ane sarvazreSTha parvata rUpe vi. Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgapatra se giravare) sa girivaraH-parvatamadhAnaH (bhomeva jalie) bhauma iva jvalita:maNyopadhibhirbhUpradeza ica prakAzita iti // 12 // TIkA-(se) sa parvato meruH (sahamahappagAse) zabdamahAprakAzaH, zabdaH 'parvatarAjo mandaro meruH sudarzanaH suragiriH suraparvataH' ityAdi nAmadheyaH mahan :: prakAza:-prasiddhi yasya sa zabdamahAprakAza', 'virAyatI' virAjate-zobhate, -.- asya poDaza nAmAni-meru:-merudevayogAda 1, mandaraH-mandaradevayogAt .. 2, nanvevaM mero svAmidvayamApaceta iti cet ucyate-ekasyApi devamya nAmadvaya sambhavAnna dopaH, manoramaH-ramayatIti ramaH, manasA devamanasAM rama iti manoramaH, : hai| mekhalA Adi ke kAraNa durgama hai / yaha parvatarAja aneka prakAra 26-kI: maNiyoM aura auSadhiyoM se prakAzita hai // 12 // TIkArtha--vaha sumeru parvata zabdoM se mahAn prakAzavAlA hai arthAt aneka nAmoM se prakhyAta hai| parvatarAja, mandara, meru sudarzana, suragiri, suraparvata Adi aneka nAmoM se prasiddha hai / usake solaha nAma isa prakAra haiM 15 (1) meru-meru nAmaka deva ke sambandha se| - (2) mandara-mandara nAmaka deva ke sambandha se| 7 . prazna-ila prakAra le to leru ke do svAmI ho jAeMge ? - uttara-ekahI deva ke do nAma saMbhava haiM, ataeva yaha koI doSa nahIM hai| (3) manorama-apane atizaya saundarya se devoM ke manako ramaNa karAne vAlA hone se| ke khyAta che. mekhalA Adine kAraNe te ghaNe durgama che. te girirAja vividha prakAranI vanaspati ane maNiothI vibhUSita che. je 1ra ! TIkArtha-te sumeru parvata zabdothI mahAna prakAzavALe che, eTale ke aneka ...nAmAthI anyAta che bha3-tarA, bhan42, bheru, sudRzana, sumAra, , suraparvata, Adi aneka nAmathI prakhyAta che. tenAM nIce pramANe 16 nAma che... (1) bhara-tanA adhipati bheru nAmanA va hAvAthI tenu nAma me che. - (2) - mandara-mandara nAmano deva tene adhipati hovAthI tenuM nAma mandara che. prazna-A prakAre te merunA be svAmI hovAne prasaMge upasthita thaze. uttara-meru ane mandara eka ja devanA be nAma saMbhavI zake che, tethI * be svAmI hovAnI zaMkA asthAne che. (3) morama-pitAnA anupama sauMdaryane kAraNe devonAM cittanuM AkarSaNa karanArA hovAne kAraNe tenuM nAma mane rama che. Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ { hI samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u. 1 bhagavaMto mahAvIrasya guNavarNanam 493 svasyA'tizaya svarUpatvAtra, sudarzanaH - suSThu zobhanaM jambUnadamayatayA ratnabahulatayA ca mano nirvRttikaraM darzanaM yasya sa sudarzanaH4, svayaMprabhaH = ratnabahulatayA svayam AdityAdekhi prabhA - prakAzo yasya sa svayaMprabhaH 5, girirAjaH - sarveSu giriSu uccatvena tIrthaMkarajanmAbhiSekAzrayatayA ca rAjA- girirAjaH6, ratno, caya. - ratnAnAM puJjatvAda7, ziloccayaH 8, madhyaH - lokasya madhyavarttitvAt9, nAma: - lokasya nAbhibhUtatvAt 10, AkasmikaH = akasmAd dRSTau patitAyAM satyAM - harSAtizayajanakatvAt11, sUryAssvI sUryAvartanakasyAt 12, sUryAvaraNa:(4) sudarzana jAmbUnadamaya hone se tathA ratnabahula hone se usakA darzana mana ko Anandaprada hotA hai / (5) svayaM prabha-ratnoM kI bahulatA hone ke kAraNa vaha svayaM sUrya Adi kI bhA~ti prakAzayukta hai / (6) girirAja - samasta parvatoM meM sarvAdhika UMcA hone se aura tIrthakaroM ke janmAbhiSeka kA sthala hone se parvatoM meM rAjA ke samAna hai / (7) ratnoccaya-ratnoM kA puMja hai / (8) ziloccaya - zilAoM kA samUha hone se / (9) loka kA madhya hone se madhya hai - + 1 (10) nAbhi - lokakI nAbhi ke samAna / (11) Akasmika - akasmAt dRSTi par3ate hI atizaya harSajanaka / (12) sUryAvarta - sUrya usakI pradakSiNA karane se (4) sudaeNzana-jAmbunaHmaya hAvAthI tathA aneka ratnAthI sapanna hAvAthI tenAM darzana manane mana dadAyaka thai paDe che, tethI surdezana nAma paDyu che, (5) svayaM'prabha-temAM ratnAnI vipulatA heAvAne kAraNe, te sUryAdinI jema prakAzayukta heAvAthI tenu' nAma svayaMprala che, (6) girirAja-badhA parva temAM vadhAremAM vadhAre UMcA heAvAthI tathA tI"karAnA janmAbhiSekanuM sthAna hAvAthI patAnA rAjA jevA che. (7) ratnoyyaya - ratnAnA yuga hai. (8) ziyogyaya - zikSA mono samUha che, (9) leAkaneA madhya hAvAthI te madhya e pramANe kahevAya che. (10) nAli sonI nAli sabhAna che, (11) Akasmika-akasmAt dRSTi paDatAM ja atizaya hajanaka che, (12) sUryAvartta - sUrya tenI akSiSyA ure che tethI AA, nAbha paDyu' hai, Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 sUtrakRtAGgo sUryAcchAdakatvAt 13, uttamaH-sarvaparvateSu zreSThatvAt 14, digAdiH-sakaladizAM vidizAM ca maryAdAkAritvAt 15, avataMsakA-sakalaparvatazobhAjanakasvAditi 16, (kaMcaNamahavanne) kAJcanamRSTavarNa:-kAJcanaM-suvarNastasyeva mRSTaH lakSNaH zuddho vA varNoM rUpaM yasya sa kAJcanamRSTavarNa:-zuddhasuvarNaH / evam (aNuttare) anuttara:-na vidyate uttaraH-pradhAno yasya so'nuttaraH, yadapekSayA nAsti kazcidanyaH pradhAnaH pravRddhaH, sarvebhyo'pi zreSTha iti yAvat / (girisa ya pancadugge) giriSu ca parva durgaH-giriSu madhye parvabhiH-mekhalAbhirvA durgaH sAdhAraNajIvAnAM durvgaahH-saamaanyjiivairaarohumshkyH| tathA-(girivare) girivara:parvatapradhAnaH, tathA'sau girivaro maNibhiroSadhibhizca dedIpyamAnatayA (bhome) (13) sUryAvaraNa-sUrya ko chipA dene vaalaa| (14) uttama-sapa parvatoM meM zreSTha / (15) digAdi-samasnadizAoM aura vidizAoM kA udbhavasthAna hone se unakI maryAdA karatA hai| (16) avataMsaka- sakala parvatoM kI zobhA kA janaka / usa parvata kA varNa zuddha svarNa ke samAna hai| vaha sabhI parvatoM meM zreSTha hai| na usase adhika zreSTha koI parvata hai aura na usake samAna hI hai| vaha parvatoM ke madhya meM mekhalA Adi ke kAraNa durgama haiN| sAdhAraNa jIvoM ke lie duHkhAvagAha hai| ve usa para caDha nahIM skte| vaha parvatoM meM pradhAna hai tathA maNiyoM aura auSadhiyoM se dedIpyamAna (13) sUryAvaraNa-sUrya DhIche. tethI mA nAma 5 yuche. ' (14) uttama-sabhara tAma zre0 DAvAthI mA nAma,53yuche. (15) samasta dizAo ane vidizAonuM udbhavasthAna hovAthI temanI maryAdA bAdhe che. '(16) avataMsaka-saghaLA parvate karatAM vadhAre suMdara hovAne kAraNe tenuM A nAma paDayuM che. te parvatane varNa zuddha suvarNanA jevo che. te saghaLA parvatemAM zreSTha che. keI paNa parvata sumeru karatAM zreSTha nathI eTaluM ja nahI paNa koIpaNa parvata tenA jevuM nathI. saghaLA parvate karatAM te vadhAre durgama che. mekhalA Adi kAraNe te durgama che, sAdhAraNa jene mATe te tenA upara ArohaNa karavAnuM kArya ghaNuM ja dukhaprada che te saghaLA parvatamAM sarvottama che. maNio tathA padhiothI dedIpyamAna chevAne kAraNe te bhauma (bhUbhAga)nI jema jAva Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 495 bhauma iva jvalito virAjate, maNimiropadhyAdimi yathA bhUbhAgo virAjate tathAratnAdInAM prabhayA atizayena pradIpto bhAtIti // 12 // mUlam-mahIi mami Thie NagiMde, pannAyate sUriye suddhlese| evaM sirIe usa bhUrivanne, maNorame joe~i acimaalii||13|| chAyA-mahyAM madhye sthito nagendraH, prajJAyate sUryazuddhalezyaH / __ evaM zriyA tu sa bhUriva) manoramo dyotayarcimAliH // 13 // anvayArthaH- (NagiMde) nagendraH-nagAnA-parvatAnAmindraH (mahIimajha mi) mahyAM pRthivyAM madhye (Thie) sthitaH (mariyasuddhalese) sUryazuddhalezya:-Aditya hone se bhauma kI bhAti jAjvaldhamAna hai| arthAt jaise koI bhUbhAga maNiyoM evaM auSadhiyAM se virAjamAna hotA hai usI prakAra ratnoM Adi kI prabhA se vaha atyanta pradIpta rahatA hai // 12 // - 'mahIi majjhaMmi' ityaadi| zabdArtha-'nagiMde-nagendraH' vaha nagendra parvatarAja 'mahiha majjhamimahyA madhye' pRthvI ke madhya meM 'Thie-sthitaH sthita hai 'suriyasuddhalesesUryazuddhalezyaH' vaha sUrya ke samAna zudra kAntivAlA pannAyate-prajJAyate' pratIta hotA hai evaM-evam' isI prakAra 'sirie u-zriyA tu' vaha apanI zobhAse 'bhUrivanne-bhUrivarNa:' aneka varNavAlA aura 'maNorame-manoramamanohara hai 'accimAlI-arcimAliH' vaha mUrya ke jaisA 'joyaidyotayati' saba dizAoM ko prakAzita karatA haiM // 13 // ; anvayArtha-vaha parvatarAja pRthvI ke madhya meM sthita hai, sUrya ke tyamAna che. eTale ke jevI rIte kaI bhUbhAga maNie ane auSadhiothI yukta rahevAne kAraNe khUba ja dedIpyamAna lAge che, eja pramANe rana AdinI prabhAthI yukta hevAne kAraNe sumeru paNa atyanta dedIpyamAna rahe che. 12 . 'mahIi manjhami' tyA zA-'nagiMde-nagendraH' ta tarA08 'mahiimajjhami-mahyAM madhye pRthvInIbhAbhamA 'Thie-sthitaH' 2 che. 'suriyasuddhalese-sUryazuddhalezyaH' te sUrya sImI zuddha:tivANo 'panAyate-prajJAyate' pratIta thAya che. 'evaM-evam' me rIte 'sirie u-zriyA tu cAtAnI mAthI 'bhUrivanne-bhUrivarNaH' bhane pANI bhane 'maNorame-manoramaH' bhne| 2 che. 'accimAlI-arSimAliH' te sUrya nArema. 'joyA-dyotayati' madhI hazamAna prAzita 42 che. // 13 // - sUtrArtha-te girirAja pRthvInI madhyamAM Avela che, te sUryanA samAna, Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .....-..-- . - sUtrakatA ho samAnatejAH (pannAyate) prajJAyate-pratIto bhavati-jJAyate (evaM) evam (sirIe u) zriyA tu-svakIyazobhayA (bhUrivanne) bhUrivarNa:-anekavarNavAn (maNorame) manoramaH (manoharaH (accipAlI) adhimAli:-sUrya iva (joei) dyotayati-dazApi diza: prakAzayatIti // 13 // TIkA-(gargide) nagendraH-parvatamayAno merunAmo nagendraH (mahIimajjhAmi) mahyAM-pRthivyAM madhyadeze-ratnapabhApRthivyAM madhyadeze jambUdvIpaH / jambUdvIpasyApi vahamadhyadeze saumanasa-vidyutprabhagandhamAdana-mAlyavanta-daMSTrA-parvatacatuSTayopetaH pRthvImadhyagAmU chana aArabhya uparibhAgaparyantaM lakSayojanocchAyavAn (100000) vartate, tatra yojanasahasaM (1000) pRthivImadhye, navanavatisahasrayojanAni (99000) pRthivyA upari vartate / sa samabhUmibhAge dazasahasrayojanavistIrNaH, samAna zuddha lezyA-varNa vAlA pratIta hotA hai / isa prakAra vaha apanI zobhA se aneka varNoM vAlA evaM manorama hai| vaha sUrya ke samAna dazoM dizAoM ko udyotita-prakAzita karatA hai // 13 // TIkArtha-parvatoM meM pradhAna vaha meru parvatendra ratnaprabhA pRthivI ke madhya bhAga jambUdIpa meM aura jambUdvIpa ke bhI bilkula madhya bhAga meM hai| vaha saumanata, vidyutprabha, gaMdhamAdana aura mAlyavanta nAmaka cAra daMSTrA parvatoM se yukta, tathA vaha pRthivI madhya gata mUla bhAga se lekara. coTI paryanta lAkha yojana kI U~cAIvAlA hai, usameM se eka hajAra yojana kI UMcAI pRthivI meM hai aura navANu hajAra UMcA pRthivI para hai| vaha samabhUmi bhAgapara dasa hajAra yojana vistAra vAlA hai, vaha anukrama se zaddha lezyA ane varNavALe lAge che. A prakAre te khUba ja suMdara ane aneka vALe hevAne lIdhe khUba ja mane rama che. te sUryanA samAna dase dizAone dhotita prazita 42 che. / / 131 - TIkAI-parvatemAM zreSTha e te meru parvatendra ratnaprabhA pRthvInA madhyabhAge jaMbudvIpanI barAbara madhyamAM Avela che. te saumanasa, vidhyabha, gaMdhamAdana ane mAMyavanta nAmanA cAra iMTrA parvatethI yukta che. tathA pRthvInI aMdara vyApelA mULabhAgathI zarU karIne Toca suvInI tenI UMcAI eka lAkha cojananI che. eka lAkha jananI tenI kula UMcAimAMthI eka hajAra ejana jeTalI tenI UMcAI pRthvInI sapATInI nIce che ane bAkInA 99 navANu hajAra ejananI UMcAI pRthvInI sapATInA uparanA bhAgamAM che. samabhUmi bhAga para tene vistAra dasa hajAra ejanane che, A vistAra dhIme dhIme Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u.1 bhagavato mahAvIrasya gumNavarNana 497 so'nukrameNa nyuno nyuno bhavan shirsi-ekshsryojnvistiirnno'vshissyte| bhUmimadhye sahasrayojanocchrAyavAn sa dazaikAdazabhAgottaranavatyadhikAni dazasahasrayojanAni (1009011) vistIrNaH sa ca krAzo nyUnI bhavan pRthivyA upari dazasahasrayojanavistINoM bhavati / tathA catvAriMzadyojanocchritacUDopazobhita parvatarAjaH 'Thie' sthitaH sa ca parvatarAjaH 'sariyasuddhalese' sUryavacchuddhalezyaH-sUrya sadRzatejovAna pannAyate' prajJAyate-lokaiH jJAyate 'evaM' evam 'sirIe u' zriyA tu pUrvoktazriyA-zobhayA tu 'bhUrivanne' bhUrivarNa:-anekavidhazobhayA yuktaH, tathA'maNorame' manorama:-mano'ntaHkaraNaM, ramayatIti ramaH, manaso rama iti manoramaH, manojJa ityarthaH, 'acimAlI' arcimAliH-sUrya iva 'joei' ghotayati, yathA sUryaH svaprakAzena sarvA api dizaH pradyotayati, tathA-parvatarAjo'pi svasya ratnaprabhAbhiH ghaTatA ghaTatA coTI para eka hajAra yojana vistAravAlA raha jAtA hai aura bhUmi ke madhya meM jo eka hajAra yojana UMcAI hai usakA vistAra cauDAI daza hajAra navve yojana aura yojana ke gyAraha bhAgoM meM se daza bhAga (1009011) adhika hai / yaha ghaTatA ghaTatA pRthivI para Akara usakA dasa hajAra yojana vistAra raha jAtA hai| usakI coTI cAlIsa yojana UMcI hai| vaha parvatarAja sUrya ke samAna tejovAna hai, aisA logoM ko pratIta hotA hai| zrI se vaha aneka prakAra kI zobhA vAlA hai| atizaya manorama hai| sUrya ke samAna samasta dizAoM ko apane prakAza se prakAzita karatA hai / svayaM vaha bhI ratnoM Adi kI prabhA se prakAzita rahatA hai| Azaya yaha hai ki vaha parvatarAja meru isa pRthvI ke madhya bhAga meM avasthita hai, sUrya ke samAna tejavAn hai, vividha varNA se viziSTa hone ghaTatuM jAya che ane Teca para mAtra eka hajAra jano ja rahe che jamInanI nIce 1000 jana jeTalI uMDAI sudhI tene je bhAga vistare che, tene vistAra cheka nIce 10090 janane che. A vistAra ghaTata ghaTato pRthvInI sapATI para dasa hajAra jana thaI jAya che. tenuM zikhara 40 jana UMcuM che. A parvata lokone sUryanA samAna tejasvI lAge che. maNi vanaspati AdinI zobhAthI saMpanna hovAne kAraNe te ghaNe ja manarama lAge che. te sUryanI jema samarata dizAone pitAnA prakAzathI prakAzita kare che. te pote paNa rane AdhinI prabhAthI prakAzita rahe che. tAtparya e che girirAja meru A pRthvInA (jabUdvIpanA) madhyabhAgamAM Avela che. te sUryanA je tejavAna che. vividha varSothI yukta hovAne Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 -- . . . . . . . . . kRtAGgane sarvA dizA prakAzayan avatiSThate / sa hi parvatarAno bhUmadhye vidyamAnaH sUryasamatejAH aneka varNaviziSTatvAmanoramaH sarvA dizaH prakAzayannavatiSThate iti // 13 // bahuvidhaM bahudhA parvatarAjastha meroNanaM kRtaM gaNadhareNa, kintu evaMvidhavarNanasya prayojanaM prakRte kimiti zaGkA pAlocya, prayojanamupadarzayituM tameva meruM dRSTAntIkRtya, dASTAnti ke bhagavanmahAvIre yojayituM sUtrakAra Aha-'sudaMsaNa' ityaadi| mUlam -sudaMsaNasleva jalo girirala pavuccaI mahato pavvayasta / ettovame samaNe nAyaputte, jAtI jalo dalaNanANa liile||14|| chAyA-sudarzanasyeva yazo gireH mocyate mahataH parvatasya / etadupamaH zramaNo jJAtaputro jAtiyazodarzanajJAnazIlaH // 14 // se manorama hai aura samasta dizAoM ko prakAzita karatA huA suzobhita hai // 13 // gaNadhara ne parvatarAja kA prakArAntara se aneka prakAra kA varNana kiyA, kintu isa prakAra ke varNana kA vIrastava ke isa prakaraNa meM kyA uddezya hai ? zaMkAkAra ke isa abhiprAya ko dhyAna meM rakhakara usa prayojana ko dikhalAne ke lie, meru kohI dRSTAnta banAkara dArTAntika bhagavAn mahAvIra meM usakI yojanA karane ke lie kahate haiM'sudaMsaNa' ityaadi| ' zabdArtha-mahato pavvayassa-mahalaH parvatasya' mahAn sumeru parvata kA 'sudaMsaNasta girissa-sudarzanasya gireH' sudarzana giri kA 'jaso-yazaH' yaza 'pavuccai-procyate' kahA jAtA hai 'samaNe nAyaputte evovame-zramaNo kAraNe te ghaNe manahara lAge che te samasta dizAone prakAzita karate -hevAthI ghaNe ja suzobhita lAge che. [ 13 sudharmA gaNadhare parvatarAja sumerunuM ahIM vividha prakAre virata varNana karyuM che. have prazna e udbhave che ke vIrastavanA A prakaraNamAM A prakAranuM varNana karavAne uddeza zuM che ? A zaMkAnuM nivAraNa karavA mATe merune ja daSTAnta banAvIne dAntika mahAvIra prabhumAM evI cejanA karavAne bhATe sUtrA2 43 che 3-'sudaMsaNa' tyA zahAtha-'mahato pavvayassa-mahataH parvatasya' mahAn sU3 ptn| 'sudasaNassa girissa-sudarzanasya gireH' suzana garina 'jaso-yazaH' yaza 'pavucaD-procyate' 4AmA mAve che.. 'samaNe nAyapatte evovame-zramaNo jJAtaputraH Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. thu. aM. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 499 anvayArtha :- (mahato paJca yassa) mahataH parvatasya sumeroH (sudaMsaNasa girimsa) sudarzanasya gire:- meroH (jaso) yazaH - kIrttiH khvAviritiyAvat (pavyuccara) pUrvopadarzitaprakAreNa procyate / (samaNe) zramaNaH (nAyaputte) jJAtaputraH - kSatriyavaMzajaH / ( etome) etadupama :- sumerusadRzaH ( jAtI jasodaMsaNanANasIle) jAtiyazodarzanajJAnazIlaH bhagavAna mahAvIro jAtyAdau sarvazreSThaH // 14 // TIkA - 'mahato pavvayassa' mahataH parvatasya sumero: 'sudaMsaNassa girista' sudarzanasya gire mero: 'jaso' yazaH kIrtiH khyAtiriti yAvada picca' pUrvopadazitaprakAreNa procyate / 'samaNe' zramaNa' 'nAvaputte ' jJAtaputraH - kSatriyavaMzajaH / 'etovame' etaduSamaH etasyAnanvarodIritasya sumerorupamA vidyate yasya saH etadupamaH bhagavAn mahAvIraH, 'jAvIjasodaMsaNanANasIle' jAtiyazodarzanajJAnazIlaH, jJAtaputraH etadupama:' zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI kI upamA isI parvata se dI jAtI hai 'jAtIjasodaMsaNanANasI ke jAti yazo darzana jJAnazIla:' bhagavAn jAti, yaza, darzana, jJAna aura zIla se sabase zreSTha haiM // 14 // anvayArtha - usa mahAna paryaMta sudarzana giri (meru) kA yaza pUrvokta prakAra se kahA jAtA hai / amaNa jJAnaputra usIke samAna haiM / arthAt jaise sumeru (meru parvata) saba parvatoM meM zreSTa hai, usI prakAra bhagavAn mahAvIra jAti, yaza, darzana, jJAna aura zIla meM sarvazreSTha haiM // 14 // TIkArtha - mahAn sumeru parvata kI khyAti pUrvokta prakAra se kahI jAtI hai, kSatriya vaMzaja - jJAtaputra mahAvIrasvAmI isI parvatarAja ke samAna haiM / mahAna jAti, yaza, darzana, jJAna aura zIla meM bhagavAn etadupamaH' zrabhyu bhagavAn bhaDAvIra svAbhI ne yA paryaMta nI ubhA ApavAmAM bhAve che. 'ja. tI jasodasaNa gaNa sIle jAtiyazodarzanajJAnazIla : ' lagavAn nati, yaza, darzana, jJAna, bhane zItathI sauthI uttama hai, // 14 // sUtrA--te mahAn parvata sudarzana (meru)nA yazanuM pUrvokta prakAre thana karavAmAM AnyuM che. zramaNa jJAtaputra (mahAvIra) tenA samAna che. eTale ke jema sumeru paryaMta saghaLA patemAM zreSTha che, eja pramANe bhagavAn mahAvIra paNa jAti, yaza, dana jJAna ane zIlamAM sazreSTha che. 5 145 TIkA"--mahAn sumeru parvatanI khyAtinuM pratipAdana pUrvokta kathana anusAra karavAmAM Ave che, kSatriyava'za ja-jJAtaputra mahAvIrasvAmI A putarAjanA jevAM ja che. jAti, ya, darzana, jJAna ane zIlamAM mahAvIra Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 jAtyA svabhAvena yadvA-jAsthA jAtimadbhayaH, yazasA kI darzanajJAnAbhyAMH, sakaladarzanajJAnibhyaH, zIlena cAritreNa sakalacAritraRdbhacaH pradhAnaH, yathA - sumeruH svaguNaiH sarvebhya. - parvatebhyaH zreSThaH evaM bhagavAna mahAvIra stIrthakaro'pi jAtidarzanajJAnayazazzIlaiH sarvebhyo'pi pradhAnaH / tathAca sarvapradhAnatayaiva tadIyaparicaya iti // 14 // punarapi dRSTAntadvAreNaiva bhagavataH svarUpaM darzayati sUtrakAraH - 'girivare vA' ityAdi / 9 mUlam -- girivare vA nisahA''yeyANaM, rupae va seMTTe valayAyatANaM / o se jagabhUipane muNI maMjhe tamudAhu pante // 15 // chAyA - girivara : iva nipadha AyAtAnAM rucaka iva zreSTho valayAyitAnAm / tadupamaH sa jagadbhUtimajJo munInAM madhye tamudAhuH prajJAH ||15|| 3 sUtrakRtAtre azepayazastribhyaH, sarvottama haiM / abhiprAya yaha hai ki jaise sumeru samasta parvatoM meM pradhAna hai, usI prakAra bhagavAn mahAvIra tIrthakara bhI jAti Adi meM sarvapradhAna - haiM / isa prakAra sarvapradhAnapatra pradarzita karane ke kAraNa hI yahA~ sumeru - kA paricaya diyA gayA hai || 14 || "" sUtrakAra punaH dRSTAnta dvArA hI bhagavAna ke svarUpa ko dikhalAte -'garivare vA' ityAdi / zabdArtha- 'AvayANaM- AghatAnI' lambe parvatoM meM 'girivare - girivaraH ' parvatoM meM zreSTha 'nisaha va viSadha hava' viSava pradhAna zreSTha hai, tathA 'cala 'yAyatANaM - valayAyitAnA' vartula parvatoM meM 'rupae va rucaka hava' jaise prabhu sarvottama che. tA e che ke jema sumeru samasta pAmAM zreSTha che, eja pramAMNe bhagavAna mahAvIra tIrthaMkara parlR jAti smAdinI apekSAe 7 sa zreSTha che. mahAvIra prabhunA jeveA ja sumeru paNa sapradhAna girirAja che, A rIte sa`thI pradhAnapaNuM khatAvavA mATe ahI sumerunuM varNana karavAmAM - Ayu hai // 14 // sUtrakAra vaLI dRSTAntadvArA mahAvIra prabhunA svarUpanu' ja nirUpaNu kare - 'girivare vA' ityAdi - zahArtha - 'AyayANa - ayatAnAM' sAMgA parvatAmA parvatAbhAM uttama 'nisraha va niSedha iva' niSedha, uttama malayAyitAnAM' vartusa parvatAbhAM 'ruyaeva - rucaka iva' che 'girivare - girivaraH ' tathA 'valayAyatANaM parvata 'seTTe bhai Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavatI mahAvIrasya guNavarNanam 501 , anvayArtha:--(AyayANa) AyatAnAM-lambAyamAnAnAM parvatAnAM madhye (girivare) girivara:-parvatazreSThaH (nisaha va) niSadha iva pradhAnaH (valayAyatANa) valayAyitAnAM vartulAnAM parvatAnAm (ruyae va) rucakaparvata iva (se?) zreSThaH bhagavAnapi (tabhoyame) ra dupamaH-tatsadRzaH (jagabhUipanne) jagabhUtiprajJaH-jagati sarvAtizayabuddhivAn (muNINa majjhe) munInAM madhye varttate, evaM (panne) prajJA:-tatsva. rUpajJAH (tamudAhu) taM-bhagavantamudAhuH kathayantIti // 15 // . ' . TIkA-yathA-'AyayANaM' AyatAnAM lamvAyamAnAnAM parvatAnAM madhye 'girivare' girivaraH-parvatazreSThaH 'nisaha' niSayaH-pradhAnaH, yathA vA 'valayAyatANaM' valayAvitAnAM-catulAnAM valayasadRza vartulAnAMparvatAnAM madhye 'ruyae' rucakA-danAmakA parvata itra 'se?' zreSTha:-pradhAnaH 'tabhokme tadupamaH, tasya-parvatasyopamA vidyate yasya rucaka parvata 'seTTe-zreSThaH' zreSTha hai 'jagabhUpanne-jagat bhUtiprajJaH' jagat meM adhika buddhimAn bhagavAna mahAvIra svAmI kI 'tamaoyametadupamaH' 'vahI upamA hai 'panne-prAjJaH' buddhimAna purupa 'muNINa majjhe-munInAM madhye' muniyoM ke madhya meM 'tamudAhu-tamudAhu. bhagavAn ko zreSTha kahate haiM // 15 // . anvayArtha-jaise dIrghAkara (lambe AkAravAle) parvatoM meM niSadha parvata pradhAna hai aura vartulAkAra parvatoM meM rucaka parvata pradhAna hai, usI prakAra samasta maniyoM meM sarvottama prajJAvAna bhagavAna mahAvIrasvAmI sarvottama haiM, aisA vuddhimAn puruSoM ne kahA hai // 15 // ____TIkArthaH-jaise AyAta arthAt lambe parvatoM meM girivara niSadha pradhAna hai, yA jaise valayAkAra (gola) parvatoM meM rucaka parvata zreSTha hai, usI prakAra jagata meM samasta jJAnavAnoM meM bhagavAna mahAvIra sarvazreSTha -zreSTha zreSTha cha .'jagabhUi, panne-jagat bhUtiprajJa.' gatmA dhAre muddhimAn maga. vAn mahAvIra svAbhInI 'taoname-tadupamaH' me 15 // . 'panne-prAjJaH' bhuddhimAn 535 'muNINa majjhe-munInAM madhye' bhuniyAnI madhyabhA 'tamudAhutamudAhuH' lagavAna zreSTha 4 cha. // 15 // sUtrArtha -jevI rIte dIghakAra parvatamAM niSadha parvata zreSTha che ane vartuLAkAra parvatemAM jema rucaka parvata zreSTha che, eja pramANe samasta muniemAM sarvottama prajJAvAna mahAvIra bhagavAna zreSTha che, evuM buddhimAnuM purUe kahyuM che. je 15 -2ma Adeg (aint) tAmA girivara ni15 savAttama cha, athavA jema valayAkAra (vartuLAkAra) parvatemAM sucaka parvata zreSTha che, e ja Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 kRtAtre 'sa' tadupama: 'jagabhUipanne' jagad bhUtimajJA, jagati - saMsAre bhUvimakSa - prabhUtajJAnavAn jJAnena sarvazreSThaH 'muNINa majjhe' munInAM - jJAnadarzanacAritravatAM madhye varttate, evam ' panne' prajJA :- buddhimantaH puruSAH 'tamudAhu' taM bhagantaM tIrthakarameva sarvottamamudAhu:- kathayanti / yathA - niSadhaparvata AyatAnAM parvatAnAM madhye zreSTaH, yathA vArucakaparvata: - varculAnAM parvatAnAM madhye saMsAre zreSThavayA prasiddhaH, tathA bhagavAn tIrtha darzanacAritrayatAM madhye zreSTaH sarvA'tizAyI, ityevaM sarve evaM sadasadvive kazIlAH prAjJAH vadantItyarthaH || 15 || mUlam - aNuttaraM dhammamuIraittA, aNuttaraM jhANavaraM jhiyAi / susukka sukkaM apagaMDa sukaM, saMkhiMdue gaMtavadAta sukkaM // 16 // chAyA - anuttaraM dharmamudI, anuttaraM dhyAnavaraM dhyAyati / suzukla zuklamapagaNDavalaM, zaMkhe-dekAntAvadAtazuklam ||16|| jJAnavAn haiM tathA samasta muniyoM meM arthAt jJAnadarzanacAritra vAle mahApuruSoM meM bhagavAn mahAvIra sarva zreSTha haiM, aisA buddhimAn puruSa kahate haiN| Azaya yaha hai-lambe parvatoM meM niSedha parvata sarvazreSTha hai) tulAkAra (golAkAra) parvatoM meM rucaka parvata saMsAra meM sarvapradhAna hai, usI prakAra tIrthakara bhagavAn mahAvIra svAmI bhI jJAna darzana cAritravAloM meM zreSTha hai| bhagavAna sarvottama haiM, aisA sat asat ke viveka se yukta sabhI 'prAjJa puruSa kahate haiM aisA sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM ||15| pramANe jagatanA samasta jJAnIomAM bhagavAn mahAvIra sazreSTha jJAnI che, tathA samasta muniemAM~eTale ke jJAnadarzana ane cAritra sapanna mahApurUdhAmAM bhagavAn mahAvIra sarvazreSTha che, evuM muddhizALI purUSA kahe che. A kathananA bhAvArtha e che lAMmA pa tAmAM niSadhapava ta sa zreSTha che, vartuLAkAra patra tAmAM ruyaka paryaMta sa zreSTha che, eja pramANe jJAna, darzona ane cAritrasa'panna purUSAmAM bhagavAna mahAvIra zreSTha che. bhagavAn mahAvIra zreSTha che, evuM sat asA vivekathI yukta DAya evAM saghaLA jJAnI purUSA, kAI paNa prakAranA pakSapAta vinA pramA2e sudharmA svAmI jaNlR svAmIne kahe che. 15 // kahe che, A 6 * Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ za05 samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 503 , anvayArthaH-(aNuttaraM dhammamudIrahattA) anuttaraM-sarvata uttaraM zreSThaM dharma-zru. cAritrarUpam udIrya-kathayitvA (aNuttaraM jhANavaraM jhiyAi) anuttaraM-sarvazreSTaM dhyAnavaraM dhyAyati (susukkasukA) suzuklazuklam -atyanta zuklavacchuklam (apagaMDamukka) apagaNDazuklaM nirdoSazuklam (saMkhikuegaMtavadAtasukka) zaMkhenduvadezAntA'vadAtazuklam, zaMkhacandravat sarvathA vizuddhamiti // 16 // 'aNuttaraM' ityaadi| zabdArtha-anuttaraM dhammamudIrattA-anuttaraM dharmamudIrayitvA' bhaga. vAn mahAvIra svAmI sarvottama zrutacAritra rUpa dharma ko kahakara 'aNu ttaraM jhANavaraM jhiyAi-anuttaraM dhyAnavaraM dhyAyati' sarvottama dhyAna dhyAtethe 'susukasukkaM-suzukla zuklaM' bhagavAn kA dhyAna atyanta zukla vastu ke samAna zukla thA 'apagaMDasukkaM-apagaNDazuklaM' tathA vaha doSarahita zukla thA 'saMkhiduegatavadAtasukkaM-zakhenduvadekAntAvadAtazuklam' vaha zaMkha tathA candramA ke samAna sarva prakAra se zukla thA // 16 // ___ anvayArtha-jJAtaputra mahAvIra anuttara zruta cAritra dharma kA kathana karake anuttaradhyAna karate the| unakA dhyAna atyanta zukla vastu ke samAna zukla, doSavarjita tathA zaMkha yA candramA ke samAna sarvathA svaccha aura zuddha thA // 16 // 'aNutara' yaha 'sAtha'-'aNuttaraM dhammamudIraicA-anuttaraM dharmamudirayitvA' mAvAn mahAvIra svAmI sattima sevA zrutayAritra35 yama 4Ina 'anuttaraM jhANavaraM jhiyAi-anuttaraM dhyAnavaraM dhyAyati' sattimadhyAna 52 tA. 'susukkasukasuzuklazukka' bhagavAnanuM dhyAna satyAta zusa 12tu sarabhu zusa khata 'apagaNDapluklaM-apagaNDasuklam' tathA te niSi zusa tu.. 'saMkhidu egaMtava. dAtasukaM-zaMkhenduvadekAMtazuklam' zama tathA yamA bharabhu sAthI zusa tu // 16 // svArtha-jJa taputra mahAvIra anuttara (sarvottama) zratacAritrarUpa dharmanI prarUpaNa karatA hatA ane anuttara dhyAna dharatA hatA. temanuM dhyAna atyaMta zukala varatunA samAna zukala, doSarahita, tathA zaMkha athavA candramAnA samAna sathA 2127 bhane zuddha tu // 16 // . . . . . . . . .. Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 sUtrakRtAGgasUtre ____TIkA-'aNuttara anuttaram, nAsti uttara:-pradhAno'nyo dharmo vidyate yasmAt sa tamanuttaraM dharmam 'udIraittA' udIya, ut-mAvalyena IyitvA-kathayitvA prakAzya satapradhAna dharmam / 'aNuttaraM' anuttaram-sarvA'tizAyi 'jhANavaraM' dhyAnavaram-zreSThadhyAnam 'jhipAi' dhyAyati / tathAhi-utpanna kevalajJAno bhagavAn yogakAle- antaHkaraNanirodhakAle sUkSma kAyayogaM nirundhan zukladhyAnasya tRtIyabhedaM sUkSmakriyam apratipAtAla gam , tathA-samucchinnakriyA'patipAtirUpaM niruddhayogaM caturtha zukladhyAnabhedam, vyuSaratakriyamanivRttAkhyaM dhyAyati / tadeva darzayati-'musukkAmukkaM' suzuklazuklam, suSThu zuklavat zuklaM dhyAnam / tathA-'apagaMDasukkaM apagaNDazukla-apagataM gaNDag-apanatyaM doSo yasya tat apagaNDazuklama, nirdovarajatavat zubhram-vipalam , athavA-apagaNDam-udakaphenam tttlym| tathA-'saMviduegaMtavadAtamukkaM' zaMkhenduzd ekAntAvadAtazuklam , dhyAnaM dhyAyati / zaMkhazcenduzceti zaMkhendU tadvad avadAtaM svaccham , tAdRzaM zuklaM TIkArtha-jilase koI zreSTa na ho aile sarvazreSTha ko anusara kahate haiN| bhAvAna anuttara dharma kA prarUpaNa karake anuttara prazasta dhyAna karate the| yadyapi sayogakeliyoM meM dhyAna svIkAra nahIM kiyA gayA hai. tathApi jaba ve yoga kA nirodha karanA prAraMbha karate haiM taba sUkSamakAya yoga kA nirodha karate samaya sUkSma kriyA'pratipAti nAmaka zukla dhyAna kA tIsarA bheda dhyAte haiM aura yoga kA nirodha hojAne para unameM samucchinna kriyA apratipAti nAmaka zukla dhyAna kA cauthA bheda hotA hai| bhagavAn kA dhyAna zuddha rajata ke samAna zubhra, vimala evaM nirdoSa thaa| athavA 'apagaNDa' kA artha nirdoSa aisA hotA hai| unakA dhyAna jala ke phena ke samAna doSarahita arthAt svaccha thaa| vaha zaMkha evaM candra ke sadRza ekAnta zukla thaa| TIkArtha-jenA karatAM zreSTha bIje kaI paNa padArtha na hoya evA padArthane anuttara kahe che. ahIM zrutacAritra rUpa dharmane anuttara kahevAmAM AvyA che. mahAvIra prabhu A anuttara dharmanI prarUpaNA karIne anattara prazasta dhyAna dharatA hatA. jo ke saga kevalIomAM dhyAnane svIkAra kara. vAmAM Avyo nathI, chatAM paNa jyAre teo cagane nirodha karavAno prAraMbha kare che, tyAre sUkama kAyayogane nirodha karatI vakhate "sUmakriyA apratipAti nAmanA thakala dethAnanA trIjA bhedanA deyAnamAM lIna thAya che ane gano nirAdha thaI jAya tyAre samuricchanna kriyA apratipAti nAmanA zukala dhyAnanA cothA bhedane temanAmAM sadabhAva rahe che bhagavAna mahAvIranuM dhyAna zuddha yAMnA samAna zudha, vibhata mana niSi hetu athavA-'apagaNDa'nA bhaya Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA ga zu. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 505 zukladhyAnaM tadvad ekAntato'tradAtaM sarvathA vizudaM zuklaM zuraladhyAnottaraM bhedadvayakaM dhyAnaM dhyAyati / bhagavAn mahAvIrasvAmI satamaM dharma lokebhyaH prakAzya sarvottama dhzanaM dhyAyati / tadIyaM dhyAna zaMkha candrAdivad atizayena zudvamiti // 16 // dvividhazuznadhyAna sampAdya kiM kRtamityata Aha-'aNuttaragaM' ityAdi / ' mUlam-aNuttaraMga para mahelI, alesakAla vishiittaa| siddhiM gaI sAI matapale nANeNa lIleNa ya dsnn|17| chAyA--anuttarArapAM paramAM maharpizeSakarmANi sa vizodhya khalu / .. siddhi gati sAdimanantAM prAtaH jJAnena zIlena ca darzanena / / 17 // lAtparya yaha hai ki bhAvAna mahAvIrasmAnI jagat ke bhavya jIvoM ko dharma hI dezanA kara ke sarvottama dhyAna karate the| unakA dhyAna zaMkha aura candramA ke samAna atizaya zuddha thA // 16|| do prakAra kA zukladhyAna prApta karake puna: kyA kiyA, to kahate haiM-'aNuttaraM' ityaadi| zabdArtha-mahelI-maharSiH' maharSi aise bhagavAna mahAvIra svAmI 'nANeNa lIleNa yadasaNeNa-jJAnena zIlena ca darzanena' jJAna, cAritra aura darzana ke chArA 'asesa kamma-azeSakarmANi' samasta kamoM ko 'vilohayittA-vizodhayitvA' zodhana karake 'aNuttaragaM-aluttarAra' sarvottama 'paramaM-paramA pradhAna aisI siddhiM bharti-siddhi gatiH siddhi ko prApta nirdoSa e pramANe thAya che. temanuM dhyAna pANInAM phINa jevuM deSarahita arthAt svaccha hatuM. te candra ane zaMkhanA samAna saMpUrNataH zukala hatuM. kathanane bhAvArtha e che ke bhagavAna mahAvIra svAmI jagatanA bhavya jIne dharmanI dezanA detA hatA, tathA sarvottama dhyAna dharatA hatA. temanuM dhyAna zakha ane candramAnA samAna atizaya zuddha hatuM. 16 be prakAranuM zukaladhyAna prApta karIne temaNe zuM karyuM, te have sUtrakAra 548 42 cha-'aNuttara' tyA Awar-'mahesI-maharSiH' maharSi vA magavAna mahAvIra svAmI 'nANeNa sIlega ya daMsaNeNa-jJAnena zIlena ca darzanena' jJAna, yAstri bhara. zanAsa 'asesakambha-azeSakarmANi' mA Ayane 'visohayittA-vizodhayitvA' zodhana zana 'aNuttaragaM-anuttarApathA' 'parama-paramAM' zrepa mevA 'siddhigati-siddhiM gatiH' siddhina Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 sUyakRtAGgasUtre anvayArthaH- (mahesI) maharSibhagavAn (bhANeNa sIleNa ya dasaNeNa) jJAnena zIlena ca darzanena (asesakarama) azeSakarmANi (visohaittA) vizodhya-zodhayitvA (aNuttaraga) anuttarAza-sarvottamAm (parama) paramAM pradhAnAm (siddhi gaI siddhigati-mokSagatim (sAimaNatapatte) sAdimanantAM prApta iti // 17 // TIkA--tathA-asau zailezApAdita zukladhyAnacaturtha bhedAnantaraM tIrthasaMpAdako mahAvIraH (mahesI) maharSiH AtyantikatapazcaraNena vizuddhAtmA, (nANeNa) jJAnena kevalArUpena 'sIleNa' zIlena kSAyikena cAritreNa ca 'dasaNeNa' darzanena, ghaTatvAdiviziSTabodhAvagAhitajjJAnam ! sAmAnyAvabodhAvagAhidarzanaM zIlaM ca yathAkhyAtacAritram / sa maharSiH-'asesakamma' azeSakarmANi-jJAnAvaraNIyAdyaSTa hue arthAt mokSagati ko gaye 'lAhamaNaMtapatte-sAdimanantatAM prAptaH' jisa siddhi kI Adi hai parantu anta nahIM hai / / 17 / / ____ anvayArtha-maharSi mahAvIra ne jJAla, zIla (cAditra) aura darzana ke dvArA samasta karmoM kA vizodhana kSaya karake sarvottama evaM pradhAna siddhi (mukti) prApta kii| vaha siddhi sAdi aura ananta hai // 17 // TIkArtha-zailezI avasthA meM zukladhyAna ke samucchinna kriyA apratipAti nAmaka caturtha pAye kA avalambana karane ke pazcAt, tIvra tapazcaraNa se sarvathA vizuddha AtmA vAle maharSi mahAvIra ne kevalajJAna nAmaka jJAna ke dvArA, zIla arthAt kSAdhika cAritra ke dvArA tathA kevaladarzana ke dvArA zeSa rahe hue cAra bhavopanAhI nAma gotra vedaprAsa urI. arthAt mAyAti prApta urI 'sAimaNatapatte-sAdimananayAM prAptaH' 2 siddhinI Adi che paNa aMta nathI tevI siddhi gatine prApta karI. che 17 sUtrArtha - bhagavAna mahArvare jJAna, darzana ane cAritra dvArA samata karmono kSaya karIne sarvottama (anuttara) siddhi prApta karI. te siddhi (di yuta) mate manAta (matarinAnI) che. // 17 // TIkArtha-zelezI avasthAmAM zukaladhyAnanA "samucchinna kiyA apratipAti nAmanA cethA pAyAnuM (bhedanuM) avalaMbana karIne te pachI tIvra tapasyAo dvArA jemane AtmA taddana vizuddha hate evA maharSi mahAvIre kevaLajJAna nAmanA jJAna dvArA tathA zIla dvArA-kSAyika cAritranAM dvArA, tathA kevaLadarzana dvArA, bAkInA cAra pagAhI karmone (nAma, gotra, vedanIya ane Ayukarmono kSaya karIne sarvazreSTha ane pradhAna evI siddhinI prApti Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. aM. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 507 karmANi 'visohaittA' vizodhya vinAzya, yathA vahnisparzAt tRNarAziH prajvalito bhavati, tathA - jJAna darzanacAritraiH sarvANyeva tAni vinAzya, 'aNutaraggaM' anuttarAya, nAsti uttaraH- pradhAno yasyAH sA anuttarA, anuttarA cAsau agyyA sarvocamatvAt, agre - sarvata upari bhavati yA sA-ayyA lokAnAmagre vyavasthitA ityanuttarAyyA tAM tathAvidhAm / tathA-'paramaM' paramAM sarvataH pradhAnAm etat paryantameva sarvadharmAnuSThAnam / prAptamokSasya kRtakRtyasyAt / 'siddhiM gaI' siddhi garti - mokSagatim / punarapi kathaM bhUta siddhimiti tAmeva vizinaSTi - 'sAimaNaM tapate ' sAdimanantAm, sAdim - AdisahitAm ananvAm anvo vinAzo na vidyate yasyAH tAM tAzamukti prApto bhavati maharpiH // 17 // nIya aura Ayu karmoM kA kSaya karake-jaise agni ke sparza se ghAMsa kA Dhera bhasma ho jAtA hai, usI prakAra jJAna darzana aura cAritra ke dvArA samasta karmoM ko naSTa karake sarva zreSTha aura pradhAna siddhi prApta kI / jisase zreSTha anya koI na ho use anuttara kahate haiN| vaha siddhi sarvottama hai / yaha parama bhI hai, kyoMki samasta dharmAnuSThAna muktiparyanta hI kiyA jAtA hai / mokSa prApta hone para AtmA kRtakRtya ho jAtI hai / vaha mukti sAdi aura anama hai, arthAt usakI Adito hai kyoMki vaha kAraNa janita hai, parantu anta usakA kabhI nahIM hotaa| aisI mukti maharSi mahAvIra ne prApta kI hai // 17 // karI. jema agninA spathI ghAsane DhagalA khaLIne bhasma thaI jAya che, eja pramANe jJAna, darzana ane cAritra dvArA mahAvIra prabhue samasta karmanA sathA kSaya karI nAkhIne anuttara siddhi prApta karI. jenA karatAM zreSTha anya kAI paNa vastu hAtI nathI, tene anuttara kahe che. siddhi evI sarvottama vastu hAvAne kAraNe tene anuttara (savettama) kaDI che. vaLI te siddhine parama vizeSaNa lagADavAnuM kAraNa e che ke samasta dharmAnuSThAne muktipanta ja karavAmAM Ave che. me kSa prApta thayA pachI te AtmA kRtakRtya thaI jAya che-tene kai paNa karavAnuM ja khAkI rahetuM nathI. te mukti sArdi ane anata che. tene sAdi vizeSaNu lagADavAnuM kAraNa e che ke teneA Adi tA che eTale ke te kAraNajanita che, parantu muktinA kadI anta nathI, tethI ja tene anaMta vizeSaNa lagADavAmAM Avyu' che, evI mukti maharSi mahAvIre prApti karI. 17aaaa Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 58. sUtrakRtAGgasUtre atha vRkSAdidRSTAntena punarapi bhagavata stIrtha karasya stutimevAha-- , _ 'rukkhemu' ityaadi| mUlam-rukakhesu NAe jaha sAmalI vA, jasti rati veyayaMti suvnnaa| .. vaNesu vA gaMdaNa mAha se?', nANeNa sIleNa ya suipanle // 18 // chAyA-vRkSeSu jJAto yathA zAlmalI vA yasmin rati dayanti suprnnaaH| vaneSu dA nandanamAhuH zreSTha jJAnena zIlena ca bhUtiprajJaH // 18 // dRSTAnta ke dvArA punaH bhagavAna mahAvIra kI stuti kahate haiM'rukhenu' ityaadi| zabdArtha-'jaha-yathA' jaise 'sakkhetu-vRkSeSu' vRkSoM meM 'NAe-jJAta' jagatprasiddha 'lAbhalIvA-zAlmalI' lebala vRkSa hai 'jashi-yasmin' jisa vRkSa para 'lubalA-suparNAH parNa loga arthAt bhavanapati vizeSa 'raIrati Ananda kA 'vezyA -vedadhAnti anubhava karate haiM 'vaNelu vA gaMdaNaM seTamAhu-baneSu vA nandanaM zreSTham bhAhuH tathA jaise vanoM meM sabase zreSTha nandana banna ko kahate haiM 'nANeNa lIleza ya panne-jJAnela zIlena ca bhUtiprajJaH' ilI prakAra jJAna aura cAritra ke dvArA uttama jJAnI bhagavAn mahAvIra svAmI ko zreSTha kahate haiM // 18 / - "sUtrakAra bIjA dezo dvArA mahAvIra prabhunI stuti kare che'khemu' tyAhi. . ANTA-'jaha-yathA' 2 pramANe 'rukhepu-vRkSepu' vRkSAmA 'NAe-jJAttaH' prasiddha 'sAmalI vA-zAmalI vA' se|s2 nAsa vRkSa che. 'jasti-yasmin' 2.vRkSa.52 'suvannA-suparNAH' su mAre arthAt sapanapati vizeSa 'raiM-rati' mAna hanI 'veyayai-vedayanti' anula 42 che. 'vaNesu vA gaMdaNaM seTa mAhu-vaneSu vA nandana zreSTham AhuH' tayA resa panAmA nannavanane sauthI uttama 4 che. se prabhArI 'nANeNa sIleNa ya bhUipanne-jAnena zIlena ca bhUtipranaH' jJAna mana cAritradvArA uttama jJAnavALA evA bhagavAna mahAvIra svAmIne sarvathI zreSTha kahevAmAM Ave che. 18 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasyaM guNavarNanam 509 ' anvayArtha:-(jaha) yathA-(rukkhesu) vRkSeSu (gAe) jJAtaH-prasiddhaH (sAmalI vA) zAlmalI-vRkSaH (nassi) yasmin vRkSe (sunnA) suparNAH-bhavanapativizepAH (raI) ratimAnandam (veyayaMti) vedayanti-anubhavanti (vasu vA gaMdaNaM sehapAhu) vaneSu vA nandanaM-tumna makavanaM zreSThaM pradhAnamAhu:-kathayanti, tathaiva (nANeNa sIleNa ya bhUipanne) jJAnena-kevalajJAnena zIlena yathAkhyAtacAritreNa bhagavAn mahAvIro bhUtiprajJA-zreSTha iti / / 18 // ___TIkA-(maha) yathA (rUkakhesu) kSeSu madhye (gAya) jJAta. prasiddho loke devakuruSu sthitaH (sAmalI) zAlmalI nAmA vRkSaH pratiSThinA zreSTha iti yAvat / tasya-zAlmalIvRkSasya sarvazreSThatAkAraNaM darzayati-(asti) yasmin zAlmalInAma ke vRkSe (subannA) suparNAH-bhavanAtivizeSAH (ti) ratimAnandam (veyayaMti) vedayanti anubhavanti / yathA vA-(vaNesu) bhadrazAla naumanapaNDa karaneSu madhye (NaMdaNaM) nandanaM tannAmaka vanam (seTuM) zreSTham-devAnAM krIDAsthAnam (Ahu) AhuH kathayanti, tathaiva-(bhRipanne) bhUtiprajJaH pravRddhajJAnaH bhagavAn tIrthakaraH ___ anvayArtha jaile vRkSoM meM zAlmalI vRkSa prasiddha hai, jisake Upara susuparNakumAra jAti ke bhavanapati rati kI anubhUti karate haiN| jaise vanoM meM nandanavana pradhAna kahA jAtA hai, usI prakAra jJAna aura zIla meM bhagavAna mahAvIra zreSTha haiM / / 18 // TIkA-jaise vRkSoM meM devakuru kSetra meM sthita zAlmalI nAmaka vRkSa sarvazreSTha hai, prasiddha hai, kyoMki usa vRkSa para suparNakumAra nAmaka bhavanapati deva Ananda kA anubhava karate haiM / athavA jaile bhadrazAla saumanasa paNDaka Adi samasta banoM meM nandanavana sarvottama hai-devoM kA krIDAsthAna hai, aisA kahA jAtA hai, usI prakAra bhUtiprajJa (jIvarakSA kI sUtrArtha-jevI rIte vRkSamAM za.9malI vRkSa prakhyAta che, ane vanamAM nandanavana sarvottama che, e ja pramANe jJAna ane zIlamAM mahAvIra prabhu zreSTha che. 18 TIkArtha-devakuru kSetramAM zAmalI nAmanuM je vRkSa thAya che, tene sarvazreSTha vRkSa gaNavAmAM Ave che, kAraNa ke te vRkSa para suparNakumAra nAmanA bhavanapati deva AnaMda anubhave che. athavA jema bhadrazAla. saumanasa. paMDaka Adi samasta vanamAM nandanavana sarvottama che, kAraNa ke te denuM kIDAsthAna gaNAya che, e ja pramANe bhUtiprajJa (jIva rakSAnI buddhivALA) bhagavAn mahAvIra Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre. ( NANeNa ) jJAnena - kevalena ca (sIleNa) zIlena - yathAkhyAtacAritreNa zreSThaHpradhAnaH / yathA sarva vRkSeSu madhye devakuru vyavasthita devatAkrIDAsthAnatvena zAlbhaThI vRkSaH zreSThaH, zreSTha N ca nandana banAnAm / tathA sarvebhyo jJAnazIlAbhyAM bhagavAna mahAvIraH zreSTha iti bhAvaH // 18 // 510 1 mUlam - thaNiyaM va loNa aNuttare u, caMdove tArANa mahANubhAve / gaMdhesuM vA caMdarNa mAha seDeM, evaM muMNINaM paDinna maahu| 19 / chAyA - stanitamiva zabdAnAmanuttaraM tu candra iva tArANAM mahAnubhAvaH / gandheSu vA candanamAhuH zreSTha mevaM munInAmapratijJamAhuH // 19 // buddhi vAle) bhagavAn mahAvIra jJAna, zIla aura darzana meM sarvazreSTha haiM, kyoMki ve kevalajJAnI, yathAkhyAta cAritravAn aura kevaladarzavAn haiM / tAtparya - jaise devakuru kSetra meM sthita zAlmalI vRkSa devakIr3A kA sthAna hone se saba vRkSoM meM uttama kahA jAtA hai aura samasta vanoM meM nandanavana pradhAna kahA jAtA hai, usI prakAra jJAna, zIla aura darzana meM bhagavAn mahAvIra saba se uttama haiM // 18 // 'thaNiyaM' ityAdi / zabdArtha- 'sahANa - zabdAnAM' zabdoM meM 'thaNiyaM stanitam' meghagarjana 'aNuttare - anuttaraM, pradhAna hai aura 'tArANaM- tArANAM tArAoM meM 'mahANubhAve caMdo - mahAnubhAvaH- candraH' jaise mahAnubhAva candramA zreSTha hai tathA 'gadhe caMdaNaM seTTamAhu-gandheSu candanaM zreSThamAhuH' gandho me jaise 9 tee kevaLajJAnI, yathAkhyAta jJAna, darzIna ane zIlamAM sarvazreSTha che, kAraNu ke cAritravAn ane DaeNvaLa danavAn che. tAtparya e che ke detrakuru kSetramAM utpanna thatu krIDAsthAna hAvAne kAraNe jema samasta kSemAM zreSTha kAraNe jema nandanavanane saghaLAM vanemAM zreSTha gaNavAmAM jJAna, darzIta ane zIlamAM bhagavAna mahAvIrane sara zreSTha mAnavAmAM Ave che ! 185 zAmalI vRkSa davenu gaNu ya che ane eja Ave che, eja pramANe "forei' Selle zabdArtha - 'sahANa - zabdAnAM' zabhobhAM 'thaNiyaM - stanitam' bhedha nA 'aNuttare - anuttaram' prema sarvazreSTha che. tathA 'tArANaM - tArANAM ' tArAbheomAM 'mahANubhAve caMdo - mahAnubhAvaH candraH' prema mahAnubhAva maMdrabhA zreSTha he tathA caMdaNaM seTTamAhu-ganveSu candanam zreSThamAdduH' gaMdhAmAM prema yahananeo Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artarai TIkA pra. zu. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 511 - AnvayArtha :- (sahANa) zabdAnAM madhye (va) yathA ( yaNiyaM) stanitaM - meghagarjanam (aNuttare) anuttaraM - pradhAnaM bhavati (va) itra yathAtrA (tArANaM) tArANAM - nakSatrANAM madhye (cado mahANubhAve) candro sahAnumAtraH - mahAtejasvI asti, tathA (gaMdhe cadaNaM seTTamAhu) gandheSu gandhavatsu dravyeSu candanaM - gozIrSakAkhyaM malayajaM vA zreSThaM pradhAnamAhuH kathayanti ( evaM ) evaM tathaiva (sugINaM) munInAM maharSINAM madhye (apaDinamAhu) aratijJa - pratijJArahitaM mahAvIra zreSTha mAhuH - kapanayantIti // 19 // TIkA - sadANa' zabdAnAm - bINAmRdaGgazatryAdijanitAnAM madhye 'thaNiyaM va' stanitamitra - yathA meghagarjanam 'aNutare' anuttaraM zreSTa nAsti uttaraH- pradhAno yasmAt tadanuttaram 'u' tu punaH 'iva' - yathA- 'vArANa' vArANAM madhye candana kA gandha zreSTha hai 'evaM - evam' isI prakAra 'muNINaM munInAM' muniyoM meM 'apaDinnamAhu-apratijJamAhu' kAmanA se rahita aile bhagavAn mahAvIrasvAmI ko zreSTha kahate haiM // 19 // f anvayArtha - jaise samasta zabdoM meM meghagarjana pradhAna hai, jaise nakSatroM meM mahAn anubhAva - prakAzavAlA candramA pradhAna hai, jaise samasta gaMdhavAle padArthoM meM candana - gozIrSa yA malayaja pradhAna hai, aisA sabhI kahate haiM, usI prakAra muniyoM meM apratijJa mahAvIra ko buddhimAn loka sarvazreSTha kahate haiM athAt mahAvIrasvAmI kabhI pratijJA nahIM karate the ' sAdhuko pratijJA karane kA AcArAMga meM manA kI hai || 19|| TIkArtha-vINA, mRdaMga, zaMkha, turahI Adi vAyoM ke zabdoM meM meghoM kI garjanA kA zabda anuttara kahalAtA hai, jaise samasta tArAoM gandha zreSTha che 'eva N - evam' 4 pramANe 'muNINaM - munIna' bhuniyAmAM 'apavi nnamAhu-apratijJAmAhuH' amanA rahita sevA bhagavAn mahAvIra svAmI ne zreSThakahevAmAM Ave che. ! 195 - - sUtrA--jema samasta zabdomAM meghagarjanAne uttama mAnavAmA Ave che, jema nakSatromAM mahAnubhAva prakAzavALA candramAne sarvottama mAnavAmAM Ave che, jema samasta sugandhayukta drabyAmAM cantana (geAzISa) athavA malayaja (malaya pava tamAM utpanna thatA cantana) ne zreSTha gaNavAmAM Ave che, eja pramANe samasta muniemAM apratijJa mahAvIrane sarvazreSTha gaNavAmAM Ave che, eTale ke mahAvIra prabhu kadI pratijJA karatA nahIM, AcArAMgamAM sAdhune pratijJA karavAne niSedha karavAmAM Avela che. 519aa TIDaartha -- prema bIyA, gRhaga, zAma, mAhi vAdhonA avAna uratAM meghAnI garjanAnA avAjane zreSTha gaNavAmAM Ave che, jema samasta tArAo, Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre 'caMdo' candraH 'nANubhAve' mahAnubhAvaH - samalajanama'hlAdakaH paramatejasvitayA sakalatimiranAzakaH, tArANAM madhye mahAnubhAvazcandro yathA zreSThaH / 'vA' yathA vA 'gaMdhesu' gandhavatsu kopThapuTAdi sakalapadArtheSu madhye 'caMdaNaM' candanam uktaJca- . 'malaye jAyamAnA ye sarve candanatAM gtaaH|| gozIrSa candanaM jAtyA sarvacaiva nigadyate // 1 // 'seTu' zreSTham 'Ahu' AhuH kathayanti, 'evaM' evameva 'jhuNINaM' munInAm , samAptajJAnadarzanacAritraratnatrayavatAM madhye 'apaDinnamAhu' apratijJas-ihalokaparalokaviSayakAtijJArahita-mahAtIraM-zreSThamAhuH-kathayanti // 19 // mUlam-jahA layaMlU udahINa seDhe, nAsu vA dhaNirdasAha sette| khoodae vA relavejayaMte, tabovahANe muNi vejayaMte // 20 // chAyA-yathA svayambhU rudadhInAM zreSTho nAgeSu vA dharaNendramAhuH zreSTham / kSododako vA rasavaijayantaH tapa upadhAne muni vaijayantaH // 20 // meM candramA lamasta janoM ke mana ko AhlAda dene tathA parama udyotamaya hone se mahAnubhAva kahA jAtA hai yA koSTha puTa Adi samasta sugaMdhavAt padArthoM meM candana pradhAna kahA jAtA hai, kahA bhI hai'malaye jAyamAnA ye' ityaadi| malaya parvata para jo bhI utpanna ho jAtA hai, vahI candana bana jAtA hai| gozIrSa candana apanI uttama jAti ke kAraNa sarvatra prazaMzita hotA hai // 1 // isI prakAra lamasta muniyoM meM iha loka paraloka saMbaMdhI pratijJA se rahita mahAvIra bhagavAn sarvazreSTha kahe jAte haiM // 19 // nakSatro ane grahamAM candramAne sauthI vadhAre mahAnubhAva kahevAmAM Ave che (kAraNa ke candramAM samasta janonA cittane AhUlAda dAyaka lAge che tathA sauthI vadhAre udyotamaya che), tathA jema keSTha, puTa Adi sugandhayukta dramAM candanane pradhAna (uttama) kahevAmAM Ave che, kahyuM paNa che ke'mlye jAyamAnA the' tyAha malaya parvata para je kaMI paNa utpanna thAya che, e ja cadana banI jAya che. gazIrSa candana tenI uttama jAtine kAraNe sarvatra vakhaNAya che, 15 eja pramANe samarata muniomAM, A leka ane paraloka saMbaMdhI pratijJA (AkAMkSA) thI rahita mahAvIra prabhune sarvazreSTha kahevAyAM Ave che. 19 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthacodhinI TIkA pra.zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam : 513 ___ anvayArtha:- (jahA) yathA (udahINaM) udadhInAM-samudrANAm madhye (sayaMbhU se8) svayaMbhUramaNaH-samudraH zreSThaH pradhAnaH (nAgemu) nAgeSu nAgakumAreSu (dharaNidaM seTThamAhu) dharaNendraM tannAmakamindraM zreSTha mAhuH (khoodae vA rasavenayaMte) kSododaka:-ikSu. rasodakaH samudro vA rasavaijayanto rasavatsu pradhAnaH, tathA-(tabovahANe) tapa upadhAne viziSTatapovizeSe (muNi vejayane) munirvaijayanta:-munirbhagavAn mahAvIro vaijayanta:pradhAna iti // 20 // 'jahA sayaMbhU' ityaadi| zabdArtha-'jahA-yathA' jaise 'udahINaM-udhInAm' samudroM meM 'sayaMbhU seTe-svayaMbhU zreSThaH' svayaMbhUramaNa samudra zreSTha hai 'nAgesu-nageSu' tathA nAgakumAroM meM 'dharaNiMde seTe Ahu-dharaNendra zreSTham AhuH' dharaNendra ko zreSTha kahate haiM 'khoodae vA rasavejayaMte-ikSudako vA rasavaijayantaH' ikSurasodakasamudra saya rasa vAloM meM uttama hai tathA 'tavokhANe-tapa upadhAne' isI prakAra viziSTa tapa ke dvArA 'muNivejayaMte-munirvaijayantA' muni zrI bhagavAna mahAvIrasvAmI sabase pradhAna hai // 20 // __anvayArtha-jaise samudro meM svayaMbhUramaNa samudra sabase pradhAna hai, nAgakumAroM meM dharaNendra nAmaka indra pradhAna hai, ikSurasodaka nAmaka samudra (zelaDI ke rasa yukta samudra) samasta rasavAnoM meM zreSTha hai, usI prakAra samasta tapastriyoM meM muni bhagavAna mahAvIra sarvazreSTha haiM // 20 // 'jahA sayaMbhU' tyAha zahAtha-'jahA-yathA' le pramANe 'udahINaM-udadhInAm' samudrImA 'sayaMbhUseTe-svayaMbhUzreSTha.' 21 bhUrabhara samudra zreSTha che. 'nAgesu-nAgepu' tathA nAmamA 'dhiraNiMde seTe Ahu-dharaNendra zreSTham AhuH' gharagundra zreSTha 43 cha. 'khoodae vA rasavejayaMte-ikSadako vA rasa vaijayantaH kSu sahasamudra sapA 11 2savANAmamA zreSTha cha. tathA 'tavovahANe-tapaupadhAne' me pramANe vizeSa ana ta5 vA 'muNivejayate-munirvaijayantaH' bhuni zrI mahAvIra svAmI sauthI pradhAna che ke 20 che sUtrArtha-jema samudromAM svayaMbhUmaNuM samudra sarvottama che, tathA nAgakumAremAM jema dharaNendra nAmane Indra zreSTha che, ane samarata rasayukta padArthomAM ISurAdaka nAmane samudra zreSTha che, eja pramANe samasta tapasvIomAM muni bhagavAna mahAvIra sarvazreSTha che. 2 sU0 65 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 . . sUtrakRtAGgasUtre TIkA-'jahA' yathA 'udahINa' udadhInAm-irdadhi, kSIrodadhi, ghRtodadhyAdi samudrANAM madhye 'sayaMbhU' svayamyUramaNaH, svayameva bhavantIti svayambhuvo devA steSAmAnandasthAnaM svymbhuurmnnH| sa samudraH samudrANAM madhye yathA zreSThaH / yathA vA-nAgesu nAgakumAradeveSu 'dharaNida' dharaNendram tannAmakamindram 'seTTe Ahu' zreSThamAhuH-kathayanti 'khoodae vA rasave jayaMte' kSododako vA rasabaijayantaH, kSodaH-ikSurasa iva udakaM jalaM yasya sa kSododakA, sa yathA-rasamAzritya svakIya rasagataguNavizeSaiH itareSAM samudrANAM muji patAkeva vyvsthitH| tathA-'tabova hANe' tapa upadhAne-ihalokaparalokasaMsArahitatIvratapasi 'muNivejayaMte' munivaijayantaH, manute-sasthAvarAtmakalokasya traikAlikImavasthAM jAnAtIti muniH___TIkArtha-jaile irdadhi, kSIrodadhi, ghRtodadhi, Adi samudroM meM svayaMbhUramaNa samudra pradhAna zreSTha hai / jo svayaM hI utpanna hote haiM, ve svayaMbhU kahalAte haiM, arthAt deva, ve jisa samudra meM ramaNa (krIDA) karate haiM, vaha svayaMbhUramaNa kahalatA hai / athavA jaise nAgakumAra devoM meM dharaNa nAmaka indra (dhareNendra) zreSTha kahA gayA hai, aura jaise ikSurasoda nAmaka samudra rasavAle padArthoM meM pradhAna hai, kyoMki usakA jala ikSu ke rasa ke samAna hai, arthAt apane rasaguNa kI viziSTatA ke kAraNa sapa samudroM meM vaha sarvottama mAnAjAtA hai, usI prakAra aihika aura pAralaukika AkAMkSA se rahita ghora tapasyA ke kAraNa bhagavAna mahAvIra patAkA ke samAna muniyoM meM prazana hai| jo usa sthAvara rUpa loka kI traikAlika TIkAI-IlUdadhi, kSIre dadhi, vRdadhi, Adi samudromAM svayaMbhUramaNa samudra pradhAna (zreSTha) gaNAya che. jeo svayaM-eTale ke pitAnI meLeja-pedA thAya che, temane svayaMbhU kahe che, eTale ke devene ahIM svayaMbhU kahyA che.' teo je samudramAM aNu (krIDA) kare che, te samudrane svayaMbhUramaNa kahe che. mahAvIra prabhune ahI svayaMbhUramaNa samudra jevAM sarvazreSTha muni kahevAmAM Avela che. athavA-jema nAgakumAra devemAM dharaNa nAmanA Indrane zreSTha gaNavAmAM Ave che, ane jema IkSurazeda nAmanA samudrane samasta rasavALA padArthomAM zreSTha mAnavAmAM Ave che (kAraNa ke tenuM paNa zeraDInA rasa jevuM mIThuM che.) eTale ke pitAnA rasaguNanI viziSTatAne kAraNe Iznarasada samudrane saghaLa samudromAM zreSTha mAnavAmAM Ave che, e ja pramANe ehika ane pAralaukika AkANAothI rahita, ghera tapasyAne kAraNe bhagavAna mahAvIrane patAkAnA samAna munimAM pradhAna mAnavAmAM Ave che. jeo trasa, sthAvara rUpa lekanI Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 515 , sAmAnyakevalI tasya bahuvacane munaya steSAM madhye bhagavAn mahAvIraH vaijayantaHpatAkeva pradhAnaH, sampUrNasya lokasya vaijayantI iva upari vyavasthitaH kevalajJAnA: diguNai stapobhiriti bhAvaH // 20 // . mUlam hatthIsu airAvaNa mAhuNAe,sIhI migANa slilaanngNgaa| pakkhIsuvAgarule veNudevo, nivANavAdINiha nnaayputte||21|| chAyA-hastiSpairAvatamAhuH jJAtaM siMho mRgANAM salilAnAM gaGgA / pakSiSu dA gaNDo veNudevo nirvANavAdinA miha jJAtaputraH // 21 // avasthAoM ko manana karatA hai arthAt jAnatA hai vaha sAmAnya kevalI.' kahA jAtA hai, yahA~ sAmAnya kevalI zabda le suni vivakSita hai| unameM tIrthakara hone se bhagavAna mahAvIra prabhu pradhAna haiN| Azaya yaha hai ki bhagavAn apanI adbhuna tapasyA ke kAraNa sampUrNa loka ke Upara pattAkA ke samAna haiM // 20 // 'hatthI' ityaadi| zabdArtha-'hatyItu hastipu hAthiyoM meM 'NAe jJAtaM jagatprasiddha aise _ 'erAvaNamAhu-airAvattam AhuH' airAvata hAthI ko pradhAna kahate haiM 'migANaM: sIho-mRgANAM siMha' mRgo meM siMha pradhAna hai 'salilANaM gaMgA-sali. lAnAM gaMgA' evaM jaloM meM gaMgA pradhAna hai athavA 'pakkhIsu vA garule veNudevo-pakSiSu madhye garuDo veNu devaH' pakSiyoM meM veNu deva garuDa pradhAna kAlika avasthAonuM manana kare che, eTale ke jANe che, evA sAmAnya kevalIne ahIM muni kahevAmAM Avela che. evAM muniomAM tIrtha kara hevAne kAraNe, mahAvIra prabhu zreSTha che. tAtparya e che ke bhagavAn mahAvIra pitAnI ghara tapasyAne kAraNe saMpUrNa lekanI upara patAkAnA samAna sarvocca sthAna dharAve che-temanI ghera tapasyAne kAraNe sauthI vadhAre yazakIti dharAve che. rabA 'hatthI' tyAhi Aval-hatthI su-hastipu' thiyomA 'NAe-jJAta' prasiddha mevA erAvaNa mAhu-airAvatam Ahu.' #rApata thAne pradhAna apAmA mAve che. 'migANa' sIho-mRgANAM siMhaH' bhUgomA siDa pradhAna che. 'salilANaM gagA-salilAnAM gaMgA' maka prabhArI pradhAna cha athavA 'paMkkhisu vA garale veNudevo-pakSipu pA madhye garuDo veNu devaH' pakSiyebhA vA dveSa-137 adhAna che. 'nivvANavAdINiha- . Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha -- (hatthIsu) hastiSu (NAra ) jJAtaM jagatmasiddham (erAvaNamAhu) airAvataM zakravAhanaM pradhAnamAhuH - kathayanti yathA vA (migANaM sIho) mRgANa madhye siMhaH pradhAnaH, tathA bharatakSetrApekSayA (salilANa gaMgA) salilAnAM - jalAnAM madhye gaGgA zreSThA, yathA vA (pakkhIsu vA garuLe veNudeno) pakSiSu madhye garuDo veNudevA paranAmakaH prasiddhaH tathA - ( hadda) idda saMsAre (nivvANavAdINiha) nirvANa bAdinAmiha mokSavAdinAM madhye (NAyaputte) jJAtaputro mahAvIraH pradhAna iti ||21|| TIkA- ' itthIsu' hastiSu 'NAe' jJAtaM jagatpasiddham, 'rAvaNa' airAvatam indrasya hastinaM zreSThamAhuH, yathA vA 'migANaM' madhye 'sIho' siMhaH - kezarAdimAn mRgarAjaH zreSThaH prasiddho loke / yathA vA- 'salilANagaMgA' salilAnAM - jalAnAM hai 'nivvANavAdINiha nirvANavAdinA miha' isa saMsAra meM mokSavAdiyoM meM 'pute - jJAtaputraH ' bhagavAn mahAvIra svAmI pradhAna hai ||21|| anvayArtha - hAthiyoM meM jagatprasiddha zakra kA vAhana airAvata hAthI pradhAna kahA jAtA hai, athavA jaise bharatakSetra kI apekSA se mRga-pazuoM meM siMha pradhAna hai athavA jaloM meM gaMgA mahAnadI kA jala pradhAna hai, athavA pakSiyoM meM veNudeva arthAt garur3a prasiddha hai, usI prakAra isa loka meM samasta nirvANavAdiyoM meM jJAtaputra mahAvIra svAmI pradhAna haiM // 21 // 516 TIkArtha - airAvata hAthI jo indra ke vAhana rUpa meM prasiddha hai, vaha samasta hAthiyoM meM zreSTha kahalAtA hai, athavA jaise loka ke saba pazuoM meM siMha zreSTha hai, athavA jaise jaloM meM gaMgA kA jala pradhAna hai, athavA nirvANavAdInAmiha ' nirvAyuvAhiyo mAM-bheTate! bhokSa vAhiyobhAM 'NAyaputte- jnyaatputra.' bhagavAn mahAvIra svAmI AjagamAM pradhAna che. // 215 sUtrArtha jema saghaLA hAthIcAmAM IndranA vAhana rUpa arAvata hAthI zreSTha gaNAya che, athavA jema bharatakSetramAM saghaLAM pazuomAM siMha pradhAna (zreSTha) gaNAya che, athavA jema badhI nadIonAM pANI karatAM gaMgAnadInu pANI zreSTha gaNAya che, athavA jema pakSIomAM veNudeva arthAt garuDa sauthI prasiddha che, eja pramANe A lekanA saghaLA nirvANu vAdIemAM jJAtaputra (bhaDAvIra ) sarvottama . // 21 // TIkA"--zakendranuM vAhana airAvata nAmanA hAthI che. te arAvata saghaLA hAthIomAM zreSTha kahevAya che-jema A lekanA saghaLAM pazuemAM siMha zreSTha kahevAya che jagatanI madhI nadIenAM jaLa karatAM gagA mahAnadInuM 1 t Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayAvadhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 517 madhye yathA - gaGgAsalilaM pradhAnam / 'ekkhIsu' pakSiSu madhye, yathA- 'veNudeve garule ' veNudeva dvitIyaM nAma vidyate yasya itthaMbhUto garuDo viziSTa:- prAdhAnyamupagataH, evam - 'nivvANavANa miha' iha-asmin kSetre nirmANavAdinAm, tatra nirvANaM mokSaH, siddhikSetram, karmApanayanarUpaM vA svarUpataH tadupAyabhUtajJAnadarzanacAritraMtapaH mApti hetuto vA vadituM - prakAzayituM zIlaM vidyate yeSAM te nirvANAdinaH teSAM nirvANavAdinAM madhye 'NAyaputteM' jJAtaputraH, jJAtaH - kSatriyastasya putraH - zrI mahAvIrasvAmI tIrthakaraH pradhAnaH / yathAvasthita nirvANArthamakhyApakatvAt / yathA hastiSu zreSTha airAvataH, yathA vA vanyeSu kezarI, jaleSu gaGgAjalam, pakSiSu garuDaH, tathAmokSavAdiSu Astika samudAyeSu bhagavAna mahAvIra eva zreSTho nAnyaH kazcaneti // 21 // jaise pakSiyoM meM veNudeva apara nAmavAlA garuDa pradhAna hai usI prakAra nirvANavAdiyoM meM jJAtaputra bhagavAn mahAvIra zreSTha haiM / yahA~ nirvANa kA artha hai mokSa yA siddhikSetra yA samasta karmo kA kSaya athavA nirvANa ke upAya samyagdarzana Adi / jJAtavaMzIya kSatrIya hone se bhagavAn 'jJAtaputra yA 'nAyaputta' kahalAte haiM / jJAtaputra bhagavAna mahA vIra ne mokSa ke svarUpa aura sAdhanoM kA yathAtathya prarUpaNa kiyA hai, ataeva ve mokSavAdiyoM meM pradhAna kahe jAte haiM / abhiprAya yaha hai ki jaise hAthiyoM meM airAvata, pazuoM meM siMha, nadiyoM meM gaMgA aura pakSiyoM meM garur3a pradhAna hai, usI prakAra nirvANavAdI AstikoM meM bhagavAna mahAvIra hI zreSTha haiM, // 21 // jaLa zreSTha gaNAya che. pakSIomAM garuDa nAmanu pakSI, ke jenu' khIjuM nAma vedeva che, te zreSTha gaNuya che. eja pramANe jagatanA samasta nirvANuvAdIemAM jJAtaputra bhagavAna mahAvIra zreSTha che. ahIM nirvANu eTale meAkSa athavA siddhikSetra athavA samasta karmanA kSaya athavA nirvANunA upAya rUpa samyagdana ADhi atha grahaNa thavA joIe. bhagavAna mahAvIra jJAtavazamAM utpanna thayelA hAvAthI temane 'jJAtaputra' athavA 'nAyaputta' kahevAya che. jJAtaputra bhagavAna mahAvIre mekSanA svarUpanuM tathA mekSaprAptinAM sAdhanAnu yathArtha rUpe pratipAdana karyuM che, tethI ja temane zreSTha meAkSavAdI kahevAmAM AvyA che. ta paryAM e che ke jema hAthIemAM arAvata, pazuemAM siMha, nadIenAM jaLamAM gaMgAnu jaLa ane pakSIomAM garuDa prasiddha che, eja pramANe nirvANuvAdI AstikAmAM bhagavAn mahAvIra ja zreSTha che rA Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 sUtrakRtAle sUtra mUlam-johesu NAe jaha vIsaseNe, pupphesu vA jaha araviMda mAhu / khetINa seTe jaiha detavakke, isINa leTe" taha vaiddhamANe // 22 // chAyA--yodheSu jJAto yathA vizvasena , puSpeSu vA ythaa'rvindmaahuH| kSatriyANAM zreSTho yathA dAntavAkyaH, RSINAM zreSTha stathA varSamAnaH / 22 / AnvayArthaH-(jahA) yathA-(NAe) jJAto jagatprasiddhaH (dIsaseNe) vizvasenaH (johesu) yodheSu zreSThaH (jahA) yathA vA (pupphe pu) puSpeSu (araviMdamAhu) aravindam 'johetu NAe' ityaadi| zabdArtha-'jahA-yathA jaise 'NAe-jJAtaH' jagat prasiddha 'vIsaseNevizvasenaH, vizvasena 'johesu-yoddheSu' yoddhAoM meM 'setu-zreSTha' zreSTha , hai 'jahA-yathA' jaise 'puppheslu-puSpeSu' puSpoM meM 'araviMjhAhu-ara. viMdam AhuH kamalako pradhAna kahate haiM 'jahA-yathA' jaise khattINaMkSatriyANAM' kSatriyoM ke madhya meM 'daMtavakke seThe-dAntavakyaH zreSTha' dAntavAkya-cakravartI zreSTha hai 'taha-tathA' isIprakAra 'isINa-RSINAM' RSiyoM meM 'vaddhamANe seTe-barddhamAno zreSThaH' varddhamAna mahAvIra svAmI hI zreSTha hai // 22 // ___ anvayArtha--jaile yoddhAoM meM jagaprasiddha vizvalena cakravartI zreSTha hai jaile puppoM meM kamalapuSpa pradhAna hai athavA jaise kSatriyoM meM dAntavAkya cakravartI zreSTha hai, usI prakAra RSiyoM meM varddhamAna mahAvIra zreSTha haiN||22|| 'johesu NAe' zAya-'jahA-yathA' prabhA 'NAe-jAtaH' prasiddha 'vIsaseNe-vizvasenaH' vizvasena yatI'johesu-yoddhepu' 'yodhyA mAmA 'seTe-zreSTha.' zreSTha che bhane / 'jahA-yathA' 2 pramANe 'pupphepu-puSpeSu' puNyAmA 'aravi damAI-aravindam AhuH' mAna pradhAna 4AmA sAve che. 'jahA-yathAre pramANe 'khatINa-kSatriyANAM' kSatriyAmA 'daMtavakke seTe-dAntavAkyaH zreSTha' hotA45 yatA zreSTha cha. 'taha-tathA' me prabhArI 'isINa-RSINAM'RSiyamA 'vaddhamoNe setu-vardhamAno zreSThaH' baImAna mahAvIra svAmI zreSTha che. // 22 // . . sUtrArtha-jema coddhAomAM jagavikhyAta vikasenane zreSTha gaNavAmAM - Ave che, jema pumAM kamaLane zreSTha gaNavAmAM Ave che, jema kSatrimAM , Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ afai TIkA pra. zru. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 619 - - kamalaM pradhAnamAhuH - kathayanti ( jahA ) yathA vA (khanINaM) kSatriyANAM madhye ( Earth seTTe) dAntavAkyaH cakravartI zreSThaH (tada) tathA (isINa) RSINAM madhye (vaddhamANe) varddhamAno mahAvIra : (seDe) zreSThaH pradhAna iti // 22 // TIkA- 'jahA ' yathA 'NAra' jJAto - jagati prasiddhaH 'johesu' yodheSu 'vIsa seNe' vizvasenaH - cakravartI, yathA yodheSu pradhAnatayA loke prasiddhaH / 'jaha' yathA vA 'pupphe ' puSpeSu - vakulamandAracampakAdiSu bahuSu aravindaM - nIlotpalaM zreSThamAhuH, puSSANAM guNA'vaguNajJAtAraH, 'jaha' yathA- 'khatINa' kSatriyANAM madhye 'takke' dAntavAkyaH kSatAnnAzAt trAyante - rakSanti ye te kSatriyAH tevAM kSatriyANAM madhye dAntavAkyaH kSatriya iva dAntAH upazAntAH vAkyAdeva zatravo yasya sa dAntavAkyaH - cakrArttI / yadyapi vizvasenadAntavAkyAvubhAvapi cakravarttinau tayorekasyaiva kathanena nirvAhAt upazeH kathanena punaruktirUpA zaGkA 3 TIkArtha - jisa prakAra samasta yoddhAoM meM, jagat meM prakhyAta vizvasena nAmaka cakravartI pradhAna kahA jAtA hai, athavA jaise bakula mandAra campaka ANi bahuta prakAra ke puSpoM meM puSpoM ke guNAvaguNoM ke jJAtA aravinda arthAt nIla kamala ke puSpa ko zreSTha kahate haiM, athavA jaise samasta kSatriyoM meM 'kSata arthAt nAza se trANa arthAt rakSaNa karane vAlA kSatriya kahalAtA hai' dAntavAkya pradhAna kahA jAtA hai, kyoMki jisake vacana mAtra se zatru dAnta arthAt upazAnta hojAe~ use 'dAnta vAkya' kahate haiM / 'yadyapi vizvasena aura dAntavAkya donoM cakravartI haiM, inameM se kisI eka kA hI grahaNa karane se kAma cala sakatA hai, ataH donoM kA hI grahaNa karanA punarukti hai, aisI azaMkA kI jA dAntavAkaya cakravartI ne zreSTha gaNavAmAM Ave che, eja pramANe samasta RSiemAM vamAna mahAvIra svAmI zreSTha che. rA TIkAtha--jevI rIte samarata ceddhAomAM vizvasena cakravattA prasiddha thaI gayeA che, athavA jema bakula ca / , gulAma Adi saghaLAM iesamAM, sonA guNAvaguNAnA laghuarI, araviMha-nI bhajane zreSTha he che, athavA jema samasta kSatriyAmAM (kSata eTale nAza. nAzamAMthI trANu-rakSaNa karanArane kSatriya kahe che (dAntavAkya sazreSTha gaNuAya che) kAraNa tenA avAja mAtra sAMbhaLatAM ja zatrue dAnta eTale ke upazAnta thaI jatA, jenA avAja sAMbhaLatAM ja zatrue dAnta thaI jAya che, tene dAntavAkaya kahe che eja pramANe RSiyAmA zrI vardhamAna mahAvIra svAmI zreSTha che. za'kAvizvasena ane dAntavAkaya. A banne cakravatIe che. tethI ahI. punarukti dekha Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 sUtrakRtAGgasUtre jAyate tatrAha-yotreSu pradhAnatvAn vAkyamabhAvazAlitvAt, arthabhedenobhayoH pArthakyena grahaNAt na punaruktiH / 'vaha' tathA 'isINa' RSINAM tapasvinAM madhye 'vaddhamANe' zrI varddhamAnaH 'seTTe' zreSTha, itaH purA prazasyaprazasyataraprazasyatamAdinA dRSTAntena bhagadataH svarUpamuvarNitavAn / tadadhunA tAneva dRSTAntAn prada dArzantikaM bhagavantaM nAmagrahaNena nirdiSTavAn / yathA yadheSu vizvasenaH, yathA vA puSpeSu nIlamutpalam, kSatriyeSu cakravartI, tathA tapaJcaratAM madhye bhagavAn varddhamAnasvAmI zreSTha iti // 22 // mUlam - dANANa seMTU abhayappayANaM, saccesuM vA aNavajjaM vayaMti / tatresu vA uttama bhaceraM loguttame samaNe nAyaputte // 23 // sakatI hai, kintu inameM se eka yoddhAoM meM pradhAna hai aura dumarA prabhAvazAlI vAkya vAlA hai / isa prakAra donoM ke artha meM bheda hone se punarukti nahIM samajhanI cAhie / usI prakAra RSiyoM meM zrIvarddhamAna zreSTha haiN| isase pUrva prazasya, prazastara aura prazasyatama Adi dRSTAntoM dvArA bhagavAn ke svarUpa kA varNana kiyA thA, aba unhIM dRSTAntoM ko dikhalAkara dAntika bhagavAn kA nAmollekha karake nirdeza kiyA hai / jaise yoddhAoM meM vizvasena, puSpoM meM nIlakamala kA puSpa, kSatriyoM meM dAntavAkya cakravartI pradhAna hai, usI prakAra tapasviyoM meM varddhamAn svAmI zreSTha haiM ||22|| thatA lAge che. bannemAMthI kAI paNu ekanI upamA ApI hAta tA krAma ca vI zakata. samAdhAna-vizvasena ceAddhAomAM pradhAna hatA, ane dAntavAkaya prabhAva. zALI vAkayavALA hatA. A kAraNe te ane cakravatI emAM khAsa viziSTatA hevAthI ane tenA arthamAM bheda AvatA haiAvAthI upamAmAM punarukti doSanA sabhava rahetA nathI AgaLa prazasya prazasyanara, ane prazasyatama Adi dRSTa ntA dvArA mahAvIra prabhunA svarUpanuM varcuna karavAmAM Avyu' che, have enDru dRSTAntAne AdhAre dArjIntika bhagavAnanA nAmanA ullekha sAthe nirdeza karavAmAM Ave che jema ceddhAomAM vizvasena, pupeAmAM nIlakamala, ane kSatriyAmAM dAntavAE zreSTha gaOAya che, e ja pramANe tapasvIomAM vadhamAna svAmI zreSTha che. aa2aa Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayAthabAAdhanA TAka kA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 523 chAyA-dAnAna"" damano nAmA / sa ca kadAcit catuhipI samupetaH mAsAda 'tmAnaM vinodayastiSThati sma / tena rAjJA kadAciva cauro muNDamAlo raktA'mbaraparidhAno pANadAnaM (se8) zreSTha raktacandanopaliptAGgaH rupaiH- rAjamArgeNa nIyamAnaH sapatnIkena dRSTaH / saMhatAbhi vadhaM-parapIDA'nutpAdakaM vAya tapassa madhye (baMbhacera uttama) * kRtamanena, yadarthaM yasyedRzI avasthA lokaizca kApi ' gapitam yadayaM paradravyA'paharaNamakarot / nItipradhAnaM tathaiva (samaNe) zramaNaH (nAyapura ttamaH-trilokeyUttamaH // 23 // ko nirNItaH / ato mAraNAya nIyate vadhya'dANANa seTuM' ityaadi| mana nAmakA rAjA thaa| eka cAra zabdArtha-dANANa-dAnAnAM saba rahala ke jharokhe meM krIDA karatA -abhayapradAnam' abhayadAna 'se,-zreSThasayA ke sAtha rAjA kI dRSTi eka satyavacanoM meM praNaya-anava' ke puSpA kA mAlA par3I thI. aisA sasya zreSTha hai aisA 'vayaMti-vadanticandana se usakA zarIra lipta tapoM meM 'yaMbhaceraM uttama-brahmacaryam uttamam' na kADugaDugA bajAI jA rahI hai isI prakAra 'samaNo-zramaNaH' isa lokala jA rahe the| . putte-jJAtaputraH' jJAta putra varddhamAna svAmI 'lo isane kyA duSkarma kiyA uttama nAma zreSTha hai // 23 // "' aura rAjapuruSa ise kahA~ -anvayArtha-jaile mamasta dAnoM meM a vAkyoM meM anavadya arthAt jo parapIDAjanaka nadravya kA apaharaNa kiyA zreSTha hai aura tapoM meM navavAr3a yukta brahmacayathA sUtrA2 me 265 zramaNa jJAtaputra vaddhamAna mahAvIra svAmI tInA tayAra nAmA , 'dANANaM se, hato eka divasa te pitAnI zahAtha-'dANANaM-dAnAnAM' yA nA nAmoTo meThI pAtavinA za nam' samayahAna 'seTuM-zreSTham' uttama cha 'saccesu-me manviAna yora 52 'aNavajja-anavadyam' nAthI chana 56 pAuna thAya bhAkA hatI. to khAna prabhA 'vayaMti-vadanti' che. 'tavesu-tapassu' tapAmA 12 pAsa yahananA bepa uttamam' napaTiyuta Ayu brahma yaya zreSTha che. me / AbhA zra vAn 'nAyaputte-jJAtaputraH' jJAta jJAtaputra sAta tA. 'loguttame-lokottamaH' mAthI uttama mAt zre4 cha / sUtrArtha-jema samasta dAnamAM abhayadAna zreSTha che, vIna puuchyuanavadya, eTale ke keI ne mATe pIDAjanaka na. hoya che tenA A prakAranI zreSTha che, e ja pramANe zramaNa jJAtaputra vardhamAna traNe lokamAM su0 66 1nuM apaharaNa karyuM che, Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 .. sUtrakRtAGgaMsUtre bhUmau / tacchu-yA tAbhiruktam-rAjan ! yo'smAkaM bhavatA pUrva varo dattaH, dIyatAM so'smabhyayekadinAya yenainara kizcidupahariSyAmahe / prahasya rAjJA'pi svIkRtam , tataH prathamayA mahiSyA kayA'pi snAnAdipudassarama-alaGkArA''laDkRto dInArasahasravyayena zabdAvIna viSazana mApayyaikamaho yAvad yaapitH| dvitIyadivase tvaramANayA'parayA tathaiva pazvamahanadInAravyayena lAlitaHtatIyayA'pi tRtIyadine dazasahasavInAravyayena lAlita pAlitaH popitacauraH / caturthadine caturthI paTTamahipI hai| lItizAstra meM pradarzita mArga se yaha cora sAbita ho cukA hai| ataeva ise mArane ke lie bagabhUmi kI ora le jA rahe haiN| yaha sunakara dAniyoM ne kahA-mahArAja! Apane pahale hameM jo 6edAna diyA thA, vaha isa samaya dIjie, jisase hama isakA kucha upakAra kara skeN| rAjA ne muskarA kara svIkRti pradAna kii|nm pahalI rAnI ne snAna Adi karavAkara, alaMkAroM se alaMkana karake, eka hajAra dInAra (mohare) vyaya kara ke usa cora ko manojJa zabda Adi viSayoM kA upabhoga krvaayaa| isa prakAra eka dina vyatIta ho gyaa| dUsarI rAnI ne pAMca hajAra dInAra vyaya karake ulI prakAra use rakkhA / tIsare dina tIsarI rAnI ne dasa hajAra vyaya karake cora kA lAlana pAlana poSaNa nItizAstramAM pArakA dravyanuM apaharaNa karavAno niSedha che. te cera sAbita thaI cukyo che, tethI tene motanI sajA pharamAvavAmAM AvI che A sajAne amala karavA mATe ame tene vadhasyAne laI jaIe chIe A prakArane javAba sAMbhaLIne rANIoe rAjAne vinaMti karI- mahArAja! ApanI pAse amArUM eka varadAnanuM leNuM che, ame te varadAna dvArA A mANasa upara banI zake teTale upakAra karavA mAgIe chIe, te atyAre amane te varadAna mAgI levA de". rAjAe maMda maMda hAsya sahita temanI te vAta maMjUra karI. tyAre pahelI rANIe te cerane snAna Adi karAvIne alaMkArAthI vibhUSita karIne, eka hajAra dInAra (senA mahere) kharcane te corane maneNa zabdAdi viSa. jeno upabhega karAvyo. A prakAre eka dIna vyatIta thaI gaye. bIje divase bIjI rANIe pAMca hajAra sonAmahe khacIne tene eja pramANe zabdAdi viSane upabhega karAvyo. trIje divase trIjI rANIe dasa hajAra senAmahera khacIne te coranuM lAlana pAlana karIne tene sukha ApavAno prayatna Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u09 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 525 rAjJo matimAdAyAbhayadAnena maraNAdakSitavatI / tA ekadA caturthI maddipI anyAbhi hipIrupahasitA rAjJo mahiNA manyatamayA tvayA kimapi kimiti nopakRtaaura iti| cauropakArA' varva garva garbhita garjitAnAM tAsAM samakSamaNA''hUyacIraM pRSTavAn rAjA, aho kathaya satyam, kayA bahU kRto'si / caureNA'nAdi. turIyayA'nayA rAjan | amayamadAyi dakSiNA | amapramAne dAnazravaNena punItamivA ssmAnamavagacchAmi / ta etAvataiva siddham yat sarvadAneSu zreSTha mayadAnameva / 'sacce' satyeSu madhye yat 'aNavajje' anavadham parapIDA'nutpAdakaM tat satya kiyA / cauthe dina apamAniyA cauthI rAnI ne, jo paTa rAnI thI, kI salAha lekara usa cora kI abhayadAna dekara rakSA kI / rAjA eka dina zeSa rAniyA~ cauthI rAnI kA upahAsa karatI huI kahane lagI-tuma bahuta kRpaNa ho / tumane usa cora ke lie kucha bhI vyaya nahIM kiyA / una rAniyoM ko cora kA upakAra karane kA bar3A ghamaNDa thA / isa kAraNa ve apane upakAra kA khUba bakhAna kara rahI thiiN| taba rAjA ne usa cora ko unake sAmane bulavAyA aura pUchA-saca-saca banA, kisa rAnI ne terA bahuta upakAra kiyA hai ? cora ne uttara diyA ina cauthI mahArAnI ne mujhe abhaya kI dakSiNA dii| abhayadAna pAkara mujhe aisA lagA mAnoM merA punarjanma huA hai ! isa kathAnaka se siddha hai ki sarvadAnoM meM abhayadAna hI zreSTha hai / karyAM. ceAthe divase cethI rANIe (paTarANIe) rAjAnI pAse vacana mAgyuM ke A cArane abhayadAna dA. rAjAe tene abhayadAna dIdhu.. A rIte ceAthI rANIe tene jIvatadAna apAvyuM have bIjI traNe rANIoe ceAthI rANIneA A pramANe upahAsa karavA mAMDace-"tame khUma ja kajUsa che! tame te coranI pAchaLa eka pAi paNa khacI nahI... !' te rANIenA manamAM evA ahu'phAra thayeA ke ame cIra upara ghaNe! mATe anugraha karyAM che, te kAraNe tee peAta peAtAnA upakAranA vakhANu karyo karatI hatI. tyAre rAjAe te corane peAtAnI pAse khelAvIne A pramANe pUchyuM; "tuM kAi paNa prakArane saMkoca rAkhyA vinA sAce sAcu' kahI de ke kaI rANIe tArA para vadhAremAM vavAre upakAra karyAM che ?" tyAre teNe javAba ApyA-" A cothI mahArANIe mane abhayadAna apAvIne mArI rakSA karI che abhayadAna maLavAthI mane te jANe navu jIvana - bhajI gayuM che. " * A udAharaNa dvArA e siddha thAya che ke samastadAneAmAM abhayadAna zreSTha che. Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 sUtrakRtAgasUtra vacanameva zreSThamiti 'vayaMti' vadanti zAstrAttavettA, na tu paripIDotpadakaM satya sadyohitamiti kRtvA-tathA coktam 'loke'pi zrUyate vAdo yathA satyena kaushikH| patito vadhayuktena narake tInavedane / anyadapi tadeva kANaM kANatti paMDagaM paMDagatti vA / pAhiyaM vA vi zegiti teNaM corotti no vde||' .. nItizAstre'pyuktam-satyaM brUyAt priyaM brUyAnna brUyAtsatyamamiyam / satyaM ca nA'nRtaM brUyA deSa dharmaH sanAtanaH' / / 1 // iti, zAstra ke tatva ke vettA satyoM meM usI satya ko zreSTha kahate haiM jo nizvadya ho arthAt jisa para ko pIr3A utpanna na hotI ho| jo vacana parapIDAjanaka ho vaha zreSTha nahIM hai, kyoM ki satpuruSoM ke lie jo hitakara ho, vahI satya kahalAtA hai| kahA bhI hai-'loke'pi zrUyate vAdo' ityaadi| ___kauzika hiMsAkArI satya se tIvra vedanA vAle naraka meM par3A aisA bAda loka meM bhI sunA jAtA hai // 1 // aura bhI kahA hai-'taheva kANaM kANatti' ityaadi| kANe ko kANA na kaheM, paMDaka (napuMsaka) ko paMDaka na kahe, bImAra ko bImAra na kahe aura caura ko cora na kahe, kyoMki aisA kahane se unheM pIr3A pahu~catI hai // 1 // nItizAstra meM bhI kahA hai-'satyaM brUpAt priyaM brUyAt' ityAdi / zAsoe eja satyane zreSTha kahyuM che ke je nira dya eTale ke parane ' pIDAkArI na hoya. je vacana parapIDAjanaka hoya tene kadI paNa zreSTha kahI zakAya nahIM, kAraNa ke puruSane mATe je hitakara hoya, tene ja satya aDavAya cha- yu 5 che -"loke'pi zrUyate vAdA" yA "shiddiNsaakArI satyane kAraNe tIvra vedanAvALA narakamAM paDe, evI mAnyatA lekemAM prayalita cha meTa me " // 1 // ____quii me 4dhu cha hai " taheva kANa kANatti " rule : .. "jAna the| 43vAya nahI, nabhane na pAya nAhI, bhiimaaane bImAra na kahevAya ane corane cora na kahevAya kAraNa ke tema kahevAthI tena bhaya cha, nItizAstramA pazu me ghuche - " satya brUyAt priyaM Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 527 'ta vesu' tapaHsu madhye 'vamaceraM' brahmacaryam navavidhavATikopetam uttamaMpradhAnaM bhavati / tathA-'samaNe' zramaNaH zramaNaH 'nAyaputte' jJAtaputra: 'loguttame lokottamaH-sarvalokottamarUpasaMpadA sarvAtizAyinyA zaktyA kSAyikajJAnadarzanAbhyAM zIlena ca jJAtaputro bhagavAn zramaNo mahAvIraH srvottmH| 'dAnAnAmabhayaM dAnaM zreSTha mityabhidhIyate / parapIDA'nutpAdakaM satyaM satyeSu zasyate // 1 // dvAdazavidhatapasma brahmacaryamuttamaM tathaiva jJAtaputro mahAvIro lokottamaH loke pUttama ityarthaH // 23 // mUlam-ThiINaM seMTA lavasattamA vA sabhA suhammA va sabhANa settro| satya bhASaNa kare, priya bhASaNa kare kintu apiya satya na khe| satya asatya kA mizraNa karake bhI na khe| yahI dharma hai||1|| jaise zAstroM meM samasta tapo meM navavAr3a se yukta brahmacarya ko pradhAna kahA hai, usI prakAra zramaNa jJAtaputra samasta loka meM uttama haiN| sarvottama zakti, kSAyikajJAna-darzana aura zIla meM zramaNa bhagavAn mahAvIra saba se zreSTha haiN|| Azaya yaha-saya dAnoM meM abhayadAna zreSTha kahA jAtA hai, samasta satyavacanoM meM parapIr3A na utpanna karane vAlA niravadya vacana uttama kahA jAtA hai aura dhAraha prakAra ke tapa meM brahmacarya tapazreSTha kahA jAtA hai, imI prakAra jAtaputra mahAvIra sagha loka meM uttama haiM // 23 // yAt" tyAhi-satya mAsa', 55 te prIti:2 mAsa naye, 5 mapriya lAge evuM satya be lavuM nahIM. satya ane asatyanA mizraNavALAM vAkyo paNuM bolavA joIe nahIM. eja dharma che. 1 eja prakAre zALAmAM bAra prakAranAM tapamAM navavADayukta brahmacaryane zreSTha 5 tapa kahyuM che. abhayadAna nirAgha satya vacana ane navavAyukta brahmacaryanI jema jJAtaputra mahAvIra svAmI samasta lekamAM sarvottama che. sarvottama zakti, kSAyika jJAnadarzana ane zIlamAM zramaNa bhagavAn mahAvIra ja zreSTha che tAtparya e che ke jema dAnamAM abhayadAna, satyavacanamAM parapIDA na utpanna karanAra nirava vacana, ane bAra prakAranAM tapamAM brahmacarya tapa zreSTha gaNAya che, e ja pramANe jJAtaputra mahAvIra samasta leyamAM zreSTha che. 23 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 sUtrakRtAGgasUtra nivvANa seThThA jaha savadhammA, __Ne NAyaputtA paramatthi NANI // 24 // chAyA-sthitInAM zreSThA lasaptamA vA samA sudharmA iva sabhAnAM shresstthaa| nirvANazreSThA yathA sarvadharmA na jJAtaputrAt paro'sti jJAnI // 24 // anvayArthaH -'ThiINa' sthitInAM-sthitimatAm 'lavasattamA' lavasaptamA-pazcAnuttaravimAnavAsina devA itra 'seTa' zreSThA:-pradhAnAH 'samANa' samAnAM pariSadardA madhye 'suhammA sabhA seTThA' sudharmA sabhA sarvataH zreSThA-pradhAnA yathA vA 'jahA' yathA 'ThiINa seThThA' ityAdi / zabdArtha-ThiIga-sthitInAM' jaise sthitivAloM meM 'lavasattamAlavasaptamA:' pAMca anuttara vimAnavAlI deva 'seTThA-zreSThAH' zreSTha hai tathA 'sabhANa-sabhAnA saba sabhAoM meM 'suhammA sabhA seTTA-sudharmA sabhA zreSThA' sudharmA sabhA sabase zreSTha hai evaM 'jahA-yathA' jaise savva dhammA-sarvadharma.' saba dharmoM meM 'nivANa seTThA-nirvANa zreSThA.' jaise mokSa zreSTha hai isI prakAra 'Na nAyaputtA paramatthi nANI-na jJAtaputrAt paraH asti jJAnI' jJAtaputra bhagavAna mahAvIra svAmI se koI zreSTha jJAnavAlA nahIM hai // 24 / / anvayArtha--jaise sthiti meM arthAt sthitivAloM meM, lavasaptama arthAt pA~ca anuttara vimAnavAlI deva zreSTha haiM, saba sabhAoM meM sudharmA .. -- " ThiINa seDhA " tyAha ThiI-sthitanA' ma , sthitivANImA 'sattamA-labama pramAH' pAya atuttara vimAnavAsI hai| seTA- zreSThaH' zreSTha cha. tathA 'sabhANasabhAnAM' 'dhI sabhAsamA 'suhammA sabha seTTA-sudharmAsabhA zreSThA' sughamAsamA sothI zre4 che. tebhara 'jahA-yathA' yathAbha 'sanna dhammA-sarvadharmAH' madhA 1 dhImA 'nivvANasevA-nirvANayeSThAH' ma mokSa zreSTha cha. me pramANe 'Na NAyaputtA paramasthi nANI-na jJAtaputrAt paraH asti jJAnI' jJAtaputra bhagavAn mahAvIra svAmIthI keI paNa zreSTha jJAnavALu nathI. e ra4 che sUvA-jema sthitivALA jImAM lava tamane--pAMca anuttara vimAna vAsI dene-be Tha mAnavAmAM Ave che, jema savaLI sabhAomAM sudharmA sabhAne Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 529 savvadhammA' sarvadharmAH 'nivANa sevA' nirvANazreSThAH-nirvANapradhAnAH santi, tathA'Na NAyaputtA paramatthi nANI' jJAtaputramahAvIrAt paro'dhiko jJAnI nAstIti / / 24 // TIkA-- "ThiINa' sthitInAM-sthitimatAM madhye 'lavamattamA' lavasaptamA:paJcA'juttaravimAnavAsino devAH sarvotkRSTasthitivartinaH 'seTTA' zreSTA:-pradhAnAH, tathAhi-lavAH zAlpAdikavalikAH laknakriyA (chedala kriyA) mamitAH kAlavibhAgA: sapta saptasaMkhyA mAna-pramANaM yasya kAlasyAsau labasaptama staM labasaptamaM kAlaM yAvadAyuSya prabhavati sati ye zubhAdhyavamAyapravRnayaH santo mokSaM na gatAH kintu devepUtpannA ste lavasaptamA ste ca sarvArthasiddhArthAbhidhAnAnuttaravimAnavAsino dezaH, ataste lavasaptamAH kathyante / 'samANa' samAnAM pariSadAM madhye 'saTTA' zreSThA sabhA zreSTha hai jo sabhI dharma nirvANapradhAna haiM. usI prakAra jJAtaputra mahAvIra se adhika koI jJAnI nahIM hai // 24 // TIkArtha--jitane bhI sthiti vAle haiM, unameM pA~ca anuttara vimAnoM meM vasane vAle deva sarvotkRSTa sthiti vAle haiN| zAli Adi kI lavanakriyA (eka muTThi kATane) meM jitanA samaya lagatA hai, vaha laya kahalAtA hai| sAta lacoM kA mAna jitanA kAla lavasaptana kahalAtA hai| anuttara vimAnavAsI devoM kI yaha saMjJA hai| isakA kAraNa yaha hai ki sAta lava kI Ayu yadi unheM adhika mila gaI hotI to ve apale gaddha pariNAmoM se mokSa prApta kara lete / kintu Ayu kI itanI nyUnatA hone se ve mokSa prApta na kara sake aura anuttara vimAnoM meM deva rUpa se utpanna hue| zreSTha mAnavAmAM Ave che, jema saghaLA dharmo nirvANapradhAna gaNAya che, eja pramANe jJAta putra mahAvIra karatAM adhika jJAnI anya keI nathI 24 TakAtha-sthitivALA jeTalAM jIve che, temAM pAMca anuttara vimAnomAM nivAsa karanArA dene saMskRSTa sthitivALA mAnavAmAM Ave che. zAli (eka prakAranI DAMgara) AdinI lavanakriyAmA-eka muThThI zAli AdinI kApaNI karavAmAM-jeTale samaya lAge che, eTalA samayane 'lava' kahe che. sAta lavapramANe kALane "lavasaptama' kahe che. anuttara vimAnavAsI dene mATe A saMjJA pracalita che. tenuM kAraNa e che ke je temane sAta lApramANu adhika AyuSya maLyuM hota, te teo potAnA zuddha pariNAmone lIdhe mokSa prApta karI zakaLyA hatA. paraMtu AyunI eTalI nyUnatAne lIdhe teo mokSa prApta karI zakyA nahI, ane temane anuttara vimAnamAM deva rUpe utpanna thavuM paDyuM. temanI sthiti (Ayu kALa) sauthI vadhAre hoya che. - 2067 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 sUtrakRtAGgasUtre 'summA sabhA va' sudharmA sabhA iva vahukrIDAsthAnairyuktatvAt / 'jaha' yathA -san dhammA' sarve'pi dharmAH 'nivvaannsedd|' nirvANazreSThA mokSapradhAnA bhavanti, kuprAcanikA api nigaphalakameva svadarzanaM bruvate' tathA 'NAyaputtA' jJAtaputrAt 'paraM' paramadhikam 'nANI' jJAnI nAsti sarvathaiva hi bhagavAn aparajJAniSo'dhikajJAnavAn asafa ||24|| mUlam - puDhovame dhuNai vigayagehI na seNihiM kuMvai Asu~panne / tairiDaM samudaM va mahAmatroghaM abhayaMkare vIra anaMtacakkhU | 25 | chAyA - pRthivyumo dhunoti vigatagRddhiH, na sannidhiM karotyAzuprajJaH / taritvA samudramiva mahAbhavadham, abhayaGkaro vIro'nantacakSuH ||25|| jaise sabhAoM meM sudharmA sabhA zreSTha hai, kyoMki vaha aneka krIDAsthAnoM se yukta hai / athavA jaise sabhI dharma mokSa pradhAna haiM, kyoMki kuprAcacanika bhI apane darzana ko nirvANa rUpa phala dene vAlA hI kahate haiM, isI prakAra jJAtaputra se adhika jJAnI koI nahIM hai arthAt anya jJAniyoM se vahI utkRSTa jJAnI haiM ||24|| 'pUDhovame' ityAdi / zabdArtha - 'puDho me - pRthivyupama:' bhagavAn mahAvIrasvAmI pRthvIke samAna saba prANiyoM ke AdhAra bhUta hai 'dhu gai - dhunoti' tathA ve ATha prakAra ke karmamaloM ko dUra karane vAle haiM 'vigayagehI - vigatagRddhiH, bhagavAn cAhya aura Abhyantara vastuoM meM vRddhi - Amaktirahita hai ' Asuvanne - AzuprajJa. ' ve zIghravRddhi vAle haiM 'Na saMnihiM kuvvai-na jema sala emAM sudharmAM sabhA zreSTha che, kAraNu ke te aneka krIDAsthAnAthI yukta che, athavA jema saghaLA meAM meAkSapradhAna che, kAraNa ke kuMprAvanike paNa peAtAnAM darzanane nirvANurUpa phala pradAna karanAra ja kahe che, eja pramANe jJAtaputra karatAM adhika jJAnI kAI nathI. tee ja sarvotkRSTa jJAnI che 524aa deva me " dhatyAhi <1 zaNDArdha--' puDho me - pRthivyupamaH ' lagavAn mahAvIrasvAmI pRthvIsarIyA baghA prAliyonA AdhArabhUta hatA 'dhugai - dhunoti' tathA tethe Ahe prAranA ubhani haravAvAgA che 'vigayagehI- vigatagRddhi " lagavAn mA. ane mAlyantara vastuyobhAM vRddhi - Asakti rahita hatA 'osupanne - AzuprajJaH ' tethe| Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayAthaibodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 531 ____ anvayArthaH --'puDhovame pRthivyupamaH-pRthivIpattanaginAmAdhArI mahAvIrasvAmI 'dhuNai' dhunAti-apanayatyaSTamakArakaM karma 'vigayagehI' vigatamRddhiH-bAbAbhyantaravastuviSayakagRddhimArahitaH, 'Asupanne' AzuprajJA-sarvatra sadopayogAt 'Na saMnihaM kubaI' na sannidhiM karoti-ghRtaguDAdikam 'samudaM va samudavat (mahAbhavogha) mahabhavaugham cAturgatikasaMsArasAgaram (tariDe) taritvA-pAraM kRtvA mokSa mAptaH (abhayaM kare) prANinAmabhayaGkaraH (bore) vIro bhagavAna (aNatacakkhU) anantacakSuH-anantajJAnItyarthaH // 25 // . saMnidhi karoti' ve dhana dhAnya tathA krodhAdikA saMparka nahIM karate haiM 'samuddeva-samudravat' samudra ke samAna 'mahAbhavo-mahAbhavogham' mahAna saMsArako 'tariu-tarityA pAra karake mokSako prApta hue haiM 'abhayaMkare-- abhayaGkaraH' bhagavAn mANiyoM ko abhayakaranevAle 'cIre-vIraH' aise bhagavAn barddhamAna mahAvIra svAmI 'aNaMta cakkhU-anaMta cakSuH' ananta jJAnavAle haiM // 25 // ___ anvayArtha--bhagavAna mahAvIra pRthivI ke samAna samastaprANiyoM ke AdhAra haiM, ATha prakAra ke karmoM ko naSTa karane vAle haiM, bAhya evaM Abhyantara vastubhoM kI gRddhi se rahIta haiM, Azu prajJa arthAt sarvatra sarvadA upayogavAn haiM, kisI bhI vastu kI sannidhi na karane vAle haiM, samudra ke samAna mahAn saMsAra ko pAra karake mokSa ko prApta hue haiM, abhayaMkara haiM aura anantajJAnI haiM // 25 // zI bhuddhi tA 'Na saMnnihiM kubai-na saMnidhiM karoti' te| dhanadhAnya tathA pAhinA sa54 42tA na tA 'samuddeva-samudravat' samudranI ma 'mahAbhavo-mahAbhavodham' mahAn sa'sArane 'tariu-taritvA' pA2 4zata bhAkSagamana 4yu tu. 'abhayaMkare-abhayaGkaraH' lagavAna prAyuyAnA masaya 42vAvA 'vIre-vIraH' mevA mavAn paddhamAn mahAvIrasvAmI 'aNaMtacakkhU-anaMtacakSuH' anatajJAnavA che. // 25 // . . . sUtrArtha-bhagavAna mahAvIra pRthvInA samAna samasta prANIonA AdhAra che, ATha karmone kSaya karanArA che, bAhya ane Abhyantara vastuonI vRddhi (lAlasA) thI rahita che, AzuprajJa che eTale ke sarvatra sadA upagavAna che, keIpaNa vastunI sannidhi (saMcaya) karanArA nathI, samudranA samAna mahAna saMsAra pAra karIne mokSane prApta karanArA che, abhayaMkara ane ananta jJAnI che. pApA Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ var sUtrakRtAGgasUtre TIkA - 'puDhovame' pRthvyupama:- pRthvyA upamA vidyate yasya sa pRthyupamobhagavAn mahAvIraH, yathA khalu pRthivI sakalapANinAmAdhArarUpA AdhArakatvAt tathA bhagavAn sarvaprANinAmabhayadAnAt sadupadezadAnAdvA AdhAraH, ataH pRthivyAH sAdRzyaM bhagavato bhavati / athavA yathA- pRthivI sarvasahA bhavati, 'sarvasahA vasusatI vasudhorvI vasundharA' ityamarAt, tathA bhagavAnapi sarvopasargAt samyakUM sahate, ato'pi pRthivyAH sAdRzyaM bhavati bhagavanmahAvIre / 'ghuNaI' dhunoti - apanayati aSTaprakArakaM karma iti / tathA-digayageDI' vigatagRddhiH - vigatA vinaSTA vAhyAbhyantarapadArtheSu vRddhi: - gRddhibhAvo yasya sa vigatagRddhiH / 'saNirhi Na kubbaI' sannidhiM na karoti, sannidhAnaM sannidhiH, sa ca dvividhaH, dravyabhAvAt / TIkArya - bhagavAn mahAvIra pRthvI ke samAna hai / jaise pRthvI samasta prANiyoM ko Azraya dene ke kAraNa AdhAra hai, usI prakAra bhaga bAra saba prANiyoM ko abhaya dene tathA sadupadeza dene ke kAraNa AvAra haiM / ataeva bhagavAn pRthvI ke sadRza haiM / athavA jaise pRthvI 'sarvasahA' arthAt sabhI kucha sahana karane vAlI hai, amarakoSa meM bhI kahA haisarvasahA, vasumatI, vasudhA, urbI aura vasundharA, yaha saba pRthvI ke nAma haiN| bhagavAn samasta upasargo ko sahana karane vAle haiM, isa kAraNa bhI bhagavAn meM pRthvI kI laharAnA hai / bhagavAn mahAvIra ATha karmoM ke vinAzaka hai / ve bAhya aura Abhyantara sabhI prakAra ke padArthoM meM vRddhi (Amakti) se mukta hai / ve kisI prakAra kI sannidhi-saMcaya nahIM karate / sannidhi do prakAra kI hai - dravya sannidhi aura bhAvasanniSi / ghRta, 8 TIkA--mahAvIra prabhu pRthvInA samAna che. jema samasta prANIone Azraya denArI hevAne kAraNe pRthvI temane AdhAra kahevAya che, eja pramAthe bhagavAna mahAvIra samasta jIveAne abhaya denArA tathA temane sattupadeza denArA DAvAne kAraNe samasta jIvAtA AdhAra che, te kAraNe temane pRthvInA samAna udyA hai, athavA sa pRthvI " sarvasahA" saghaNu saDena puranArI che, na pramANe bhagava.n maDAvIra paNa ghAra parISaDo ane upasage sahana karanArA che. bharadeoSabhAM pazu che - " sarvesahA, vasumatI, vasudhA, " ane vasundharA, A badhA nAmeA pRthvInA ja che. bhagavan samasta upasargAne sahana karanArA haiAvAthI teeAmAM pRthvInI samAnatA che. tethI bhagavAn mahAvIra AThe karmAne kSaya karanArA che. tee mAhya ane Abhyantara AdhA prakAranA padArthomAM gRddhibhAva (Asakti)thI rahita hatA. teo koI prakAranI sannidhi vasudhA, va Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seMmayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 533 tatra dravyasanidhiH- ghRtaaddaadiruup| bhAvasannidhintu-krodhamAnamAyAlobhAH / etadubhayamapi sannidhi bhagavAnnakaroti / tathA-'Asu panne' AzuprajJaH, Azu-zIghra prajJA yasya saH / sarvatra sadopayogAt , na tu chaasthavad manasA paryAlocya padArthaviSayakaM nirNayaM karoti / etAdRzavizeSaNopapanno bhagavAn 'samuddeva' samudravad apAram 'mahAbhatraugha' mahAmagaughaM cAturgatikaM saMsAra sAgaraM bahuduHkhAkulam / 'tari' tarityA, marvottamaM nirvANamAsAditavAn / punaH kathaMbhUto bhagAn-tatrAha-'abhayaMkare' abhayaGkaraH-abhayaM mANinAM mANarakSAsvarUpaM svaruH parataH sadupadezadAnAda karotIti abhayaGkaraH / vizeSeNa irayati-durIkaroti rama iti vIraH, 'aNaMtacakkhU' anantacakSuH-ananta-vinAzarahitaM cakSurita cakSu:-kevalajJAnaM yasya so'nantacakSuH, etAigbha gavAniti // 25 // gur3a Adi ke saMkya ko dravya sannidhi karate haiM aura krodha, mAna, mAyA tathA loma ko bhAra sannidhi karate haiN| bhagavAna donoM prakAra kI sannidhi nahIM krte| bhagavAla AzajJa haiM, kyoMki unakA upayoga sabhI padArthoM meM sadaiva lagArahatA hai| ve chadmastha ke jaise mana se soca vicAra kara kilI padArtha kA nirNaya nahIM pArate / isa prakAra ke vizeSaNoM se yukna bhagavAn samudra ke samAna apAra bhavapravAha ko arthAn saMsAra sAgara ko pAra karake sarvottama nirvANa ko prApta kara cuke haiN| isake atirikta bhagavAn abhayaMkara haiM arthAt ve svataH sadupadeza dekara parataH prANarakSA rUpa abhaya dete haiM / bhagavAn vIra (saMcaya) karata nahI. sannidhi be prakAranI kahI che. (1) dravya sanidhi ane (2) bhAva sanidhi, ghI, goLa AdinA sa cayane dravyasannidhi kahe che krodha, mAna, mAyA ane lebhane bhAva sannidhi kahe che. mahAvIra prabhu A bane prikArano sacaya karatA nahI-teo koI paNa prakArano parigraha rAkhatA na hatA. mahAvIra prabhu AzuprajJa hatA, kAraNa ke teo sarvatra sadA upayogavAn hatA. eTale ke samasta padArthonA viSayamAM zIdhra nirNaya karanArA hatA chadAnI jema khUba ja vicAra karI karIne teo kaI padArthane nirNaya karatA nahIM. A prakAranA guNothI yukta mahAvIra svAmI samudranA jevA apAra bhavapravAhane eTale ke saMsAra sAgarane pAra karIne sarvottama nirvANadhAmane prApta karI cUkyA che. vaLI bhagavAn abhayaMkara che, kAraNa ke teo pote samasta jenAM prANanI rakSA karatA hatA ane lokone paNa jIvarakSAne upadeza ApIne abhaya prAna karatA hatA. bhagavAna vIra che ane ananta cakSu che, Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HD 534 sUtrakRtAGgasUtre mUlam-kohaM ca mANaM ca taheva mAyaM, lobhaM cautthaM ajhattha dolaa| eyANi vaMtI arahA mahelI, na kuMvaI pAvaM Ne kAravei // 26 // chAyA-krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAyAM, lobhaM caturtha cAdhyAtmadoSAn / etAni vAntvA'haMn maharSi, nakaroti pApaM na kArayati // 26 // anvayArtha:--(ahA mahesI) ahanmaharSi bhagavAn mahAvIraH (kohaM ca mANaM ca taheva mAyaM) krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAyAm (cautyaM lobha) caturtha lobham-kapAyamAtram (eyANi) evAn krodhAdIna (ajjhasthadosA) adhyAtmadoSAn-mAntaradoSAn haiM aura anantacakSu haiM arthAt unakA kevalajJAna ananta -avinAzI hai| bhagavAn ina saba vizeSagoM se sampanna haiM // 25 // 'kohaM ca mANaM ca' ityaadi| zabdArtha-'arahA mahelI arahanmahaviH' arihaMta maharSi aise zrI mahAvIra svAmI 'kohaM ca mANaM ca taheva mAya-bodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAnam ' krodha mAna aura mAyA 'cautthaM lonaM-caturtha lobham ' taza cauthA lobha 'eyANi--etAni' ina krodhAdirUpa 'ajjhattha dosAadhyAtmadoSAn' adhyAtma-apane aMdara ke doSoM ko 'vaMtA-vAntyA' tyAgakara ke 'Na pAvaM kubai-na pApaM karoni' pAra karate nahIM hai 'Na kAraveha-na kAsyati' aura pApako karavAle nahIM haiM // 26|| eTale ke temanuM kevaLajJAna ananta (avinAzI) che bhagavAna mahAvIra A saghaLAM vizeSaNathI saMpanna che. ripA , . - "kAhaM ca mANa ca" ty.8| Avate='arahA mahesI-arahanmaharSiH' bharita maharSi vA zrI mahAvIra svAmI koha'ca mANaM ca taheva mAyaM-krodha ca mAna ca tathaiva mAyAm' adha, mAna, 'sale mAyA 'cautthaM loya-caturtha lobham' tathA ye the| soma 'eyANi-enAni' mA dhA3i5 'ajjhattha dosA-adhyAtmadoSAn' : madhyAtma-marthAt pAtAnI . mana hoSAta 'vatA-bAntvA' tyArIta 'Na pAva kubaI-na pApa karoti' pA542tAnathI 'Na kAravei-na kArayati' bhane 5.5 42vatAnathI // 26 // / Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a.6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 535 (vaMtA) vAntvA-parityajya (Na pAvaM kubai) na pApaM karoti (Na kAravei) na kArayati paraiH, sAvadhamanuSThAnaM na karoti svayaM na vA kArayatIti bhAvaH // 26 // TIkAkAraNA'bhAvena kAryasyA'pyabhAvo bhavati' iti niyamAt , saMsAra kAryam-kAraNaM ca catvAro'dhyAtmadoSAH krodhAdaya:-tatra-kodhA dikapAyANAM, kAraNAnAmabhAve'vazyaM tatkAryasya saMsArasyA'pyabhAva iti kRtvA kAraNasya samucchede kAryasya saMptArasyApi ucchitti darzayati-'kohaMca' ityAdi / 'arahA mahesI' arhanmahapiH-zrInarddhamAnasvAmI, 'kohaM ca' krodhaM ca, tathA-'mANaM ca' mAnaM ca, tathA-'taheva' tathaiva 'mAya' mAyAm 'cautyaM lobha caturthe lobham 'eyANi' etAn 'ajjhatthadosA' azatmadopAna 'vaMtA' vAntvA-parityajya 'Na' naiva 'pA' pApam-mANAtipAtAdikaM svayaM karoti manova kAyaiH / 'ga' na vA parebhyaH 'kArave,' kArayati, - anvayArtha-arhana mahI mahAvIra krodha, mAna, mAyA aura cauthe lobha kaSAya ina Antarika doSoM kA parityAga karate the evaM na svayaM pApa karate haiM, aura na dUsaroM se karavAte haiM / 26 // TIkArtha- kAraNa ke abhAva meM kArya kA bhI abhAva hotA hai, isa niyama ke anusAra kaSAyoM ke abhAva meM saMsAra arthAt bhavabhramaNa kA bhI abhAva ho jAtA hai, kyoM ki kAya rUpa adhyAtmadoSa kAraNa haiM aura saMsAra unakA kArya hai| kAraNa ke abhAva meM kArya kA abhAva sUtrakAra dikhalAte haiM-arihanna maharSi varddhamAna svAmI krodha, mAna, mAyA tathA cauthA lobha, ina adhyAtma doSoM ko tyAga karake na prANAtipAta Adi pApa svayaM karate haiM, na dUsaroM se karavAte haiM aura na pApa. sUtrArtha-arvana maharSi bhagavAna mahAvIra krodha, mAna, mAyA ane labha rUpa cAre kaSAye rUpa Antarika dene parityAga karavAvALA hatA tathA pite pApa karatA nahIM ane anyanI pAse 55 karAvatA nahIM zAradA TIkAI-kAraNane abhAva hoya, te kAryane paNa abhAva ja hoya che, A niyamAnusAra kaSAne jIvamAM je abhAva hoya, te tenA bhavabhramaNane paNa abhAva ja rahe che, kAraNa ke kaSAyarUpa adhyAtmadoSa kAraNa che, ane sa sAra temanA kArya rUpa che. kAraNano abhAva hoya te kAryane abhAva hoya che, e vAtanuM sUtrakAra pratipAdana kare che. arihanta, maharSi vardhamAna svAmIe krodha, mAna, mAyA ane lema rUpa kaSAyone-adhyAtma devone-parityAga karyo hate. teo pote prANAti Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgastre navA kurvantamanumodate trikaraNatriyogaiH, sAvadhakarmAnuSThAne svayaM na vyApriyate, navA'nyaM prerayati tAzakAryakaraNe' na vA kurvantamanumodate eva / kutaH-sAvadyakarmA'nuSThAnasya kAraNAnAM krodhamAnamAyAlomAnAM samUla hApaM kapitatvAt / nahi bhavati vanayabhAve dhUmasya sattvam, tathaiva sAdhakarmAnuSThAnakAraNamAyAdInAmamAve, kathamitra sAvadharma saMbhavet / kAraNAnAprabhAve heturbhapati-aIvam, maharSinvameveti // 26 // karma karane vAle kA anumodana karate haiM, na mana se, na vacana se aura nakAya se / isa prakAra bhagavAn tIna kAraNa aura tIna yoga se na svayaM sAvadhAnuSThAna meM pravRtta hote haiM, na dUsaroM ko pravRtta karate haiM aura na pravRtti karanevAle kI anumodanA karate haiM / isakA kAraNa yahI hai ki sAvadya anuSThAna ke kAraNa krotra, mAna, mAyA aura lobha kA bhagavAn ne samUla unmUlana (ukheranA-nAzakaranA) kara diyA hai| agni hI na ho to dhUma kahA~ se hogA? aura krodha Adi kAraNoM ke abhAva meM unakA arihantatva aura maharSitya kAraNa hai| tAtparya yaha hai ki arihanta evaM maharSi hone ke kAraNa bhagavAn niSpAya haiM aura nikaSAya hone le sAvadha anuSThAna se dUra rahate haiN||26|| pAta Adi pApakarmo karatA nahIM, bIjA pAse evAM 5 paka karAvatA nahI, ane pApakarmo karanAranI anumodanA paNa karatA nahI. mana, vacana ane kAyAthI teo pApakarmo karatA nahIM, karAvatA nahIM ane karanAranI anamedanA karatA nahIM. A prakAre bhagavAna traNa karaNa ane traNa coga vaDe pite paNa sAvadha anuSThAnamAM pravRtta thatA nahIM ane anyane pravRtta karatA nahI ane sAvadya anuSThAnamAM pravRtta thanAranI anudana paNa karatA nahIM. tenuM kAraNa e hatuM ke sAvadha anuSThAnanA kAraNabhUta koSa mAna, mAyA ane lebhane temaNe saMpUrNa rUpe ucheda karI nAkhyo hato. jema agnino ja abhAva hoya, te dhumADAne raddabhAva saMbhavI zake nathI, eja pramANe krodha Adi kAra nA abhAvamAM sAvadya anuoDAno rUpa kAryane paNa abhAva ja rahe che. krodha Adi kAranA abhAvamAM temanuM arihantatva ane maharSita kAraNabhUta manyu tu. tAtparya e che ke arihanta ane maharSi hovAne kAraNe mahAvIra prabhu niSkaSAya hatA. ane niSkaSAya hovAne kAraNe teo sAvadya anuSThanothI dUra rahetA tA. // 26 // Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 567 mUlam - kiriyAMkiriyaM veNaiyANuvAyaM, aNNANiyANaM paDiyacca ThANaM / se savvAyaM iti veyeittA, uvaTTie saMmadIharAyaM // 27 // chAyA - kriyAkriye cainayikASnuvAda, majJAnikAnAM pratItya sthAnam / sa sarvavAdamiti vedavizvA, upasthitaH saMyamadIrgharAtram // 27 anvayArthaH -- (kariyAkiriyaM) krivA'kriye - kriyAvAcakriyAvAdimatam (veNaiyANuvA) vainayikAnuvAda - matam (zraNANiyANaM) ajJAnikAnAm ( ThANaM) sthAnaM 'kiriyA kariyaM' ityAdi / zabdArtha - 'kiriyA kiriyaM-kriyA'kriye' kriyAvAdI kriyAvAdI akriyAvAdI matako tathA 'veNayANutrAyaM vainayikAnuvAda' vinayavAdI ke kathanako tathA 'aNNANiyANa-ajJAnikAnAm' ajJAnavAdiyoM ke 'ThANaM - sthAnam' matako 'paDiyacca pratItya' jAnakara 'se iti - sa iti ' ve vIra bhagavAn isaprakAra 'sanvavAyaM sarvavAdas' saba vAdiyoM ke matako 'vettA - vedayitvA' jAnakara ke 'saMjamadIharAyaM - saMpamadIrgharAtram' jIvana bharake liye 'ucaTTie upasthitaH' sthita hue haiM ||27|| anvayArtha - kriyAvAdiyoM ke, akriyAvAdiyoM ke, vainayikoM ke tathA ajJAnavAdiyoM ke chata ko jAna kara isa prakAra se sabhI vAdoM ko jAna kara bhagavAn mahAvIra jIvanaparyanta saMvana meM sthita rahe ||27|| " kiriyA kiriyAM " tyAhi zabdArtha' - 'kiriyA kiriyA - kriyA'kriye' priyA nAhI ane aDiyAvAdInA bhatane tathA 'veNaiyANutrAya - vainayikAnuvAdas' vinayavAhinA sthanane tathA 'aNNANi yANaM-ajJAnikAnAm' ajJAnavAhiyAMnA 'Tha'NaM - sthAnam ' bhatane 'paDiyacca - pratItya' lagIne 'se iti - sa iti ' te vIra bhagavAn mA prabhA 'savvavAyaM - sarvavAdam' dhAna vAhiyAnA bhatane 'vedaittA - vedayitvA' lakhIne 'sajamadIharAya - saMyamadI. gherAtram' sauMpUrbhu' lavanaparyanta 'uvaTTie upasthitaH ' sthita 2DayA he // 27 // sUtrA--kriyAvAdIonA, akriyAvAdIonA, jainiyakAnA ane ajJAnavAdIonA matane jANIne, A prAre saghaLAva dezanA svarUpane jANI laIne, bhagavAn mahAvIra jIvanaparyanta sayamanI ArAdhanAmAM avicala rahyA hatA mArNA su0 65 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 sUtrakRtAGgasUtre pakSaM matam (paDiyanca) patItya-jJAtvA (se iti) sa vIraH iti evaM prakAreNa ( saccavAyaM ) sarvavAI - sarvataM 'vegaittA' vedavitvA - jJAtrA (saMjamaDIharAyaM ) saMyama dIrgharAtram ( ubaDhie) upasthitaH yAvajjIvaM saMpamotthAnenotthita iti // 27 // TIkA- 'kiriyAkiriya' kripA'kriye 'veNaiyANunAyaM' vainayikAnuvAdam / 'agaNiyANa' ajJAnika nAma 'ThANaM' sthAnam - pakSam, athavA - sthIyate'sminniti sthAnam - durgatigamanAdikaM sarvam 'paDiyacca' pratItya- parijJAya samyagavabudhyetyarthaH / kriyAvAdinastu - kriyAta eva mukti bhavatIti kriyAmAtramAcaraNIyam / akriyAvAdinaH punaH jJAnavAdino jJAnAdeva mokSa iti kriyAmujyAMcakruH / tathA-vinayAdeva mokSamAcakSANA vinayena carantIti vainayikA vyavasthitAH / tathA ajJAnametra TokArtha - bhagavAn ne kriyAvAdiyoM ke mata ko jAnA, akriyAvAdiyoM ke mata ko jAnA, vainayikoM ke bAda ko jAnA aura ajJAnavAdiyoM ke sthAna arthAt pakSa ko jAnA / athavA jisameM sthiti ho use sthAna kahate haiM, isa vyAkhyA ke anusAra unakI durgati meM hone vAlI sthiti ko jAnA arthAt ajJAnavAda se durgati kI prApti hotI haiM, isa tathya ko jAnA / kriyAvAdiyoM kA mata hai ki akelI kriyA se hI mokSa kI prApti hotI hai, ataeva kriyA kA hI AcaraNa karanA cAhie / akriyA khAdI jJAnavAdI haiM, ve jJAna se hI mukti mAnate haiM, kriyA ko nirarthaka samajhate haiM / vinaya se ho sokSa kahane vAle aura vinaya kA hI AcaraNa 1 TIkA bhagavAna mahAvI kriyAtradIenA satane jANyA, akriyAvAdIAAnA matane jANyA, vaiyikAnA matane jANyA ane ajJAnavAdIenA sthAnane ( pakSane) pazu lagI sIdhu athavA mAM sthiti (utpatti) thAya che tene sthana karyu che. A vyAkhyA pramANe judA judA matavAdIenI dugA~timAM kevI sthiti (dazA) thAya che, te jANyuM. eTale ke ajJa navAdIenA mArgane anusaravAthI durgaMtinI prApti thAya che, a, tathyane temaNe jANyuM hatuM. kriyAvAdIonI mAnyatA evI che ke ekalI kriyA dvArA ja mekSanI prApti thAya che, tethI kriyAe!mAM ja pravRtta rahevu joie. akriyAvAdIo jJAnavAdI che. tee kriyAne niraka mAne che ane jJAna dvArA ja mukti prApti thAya che ema mAne che. vinayathI ja meAkSa prApta thAya che evuM mAnIne vinayanuM Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. thru. a. 6 u. 1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 569, aihikAmukakAnAM kAraNamiti kuvA, ajJAnino vyavasthitAH / ityevaM bahuvidhavAdinAM matamatragatya - jJAtrA, tathA 'se' sa bhagavAn varddhamAnasvAmI 'savvavAyeM' sarvavAda - sarvamatam 'veyatA' vedayittrA - samyag jJAtvA 'uDie' upasthitaH - samyagusthAnena saMyame vyasthito'bhavat / yathA'nye paravAdino doSayuktAH zAstrANi kRtvA'pi svaziSyANAM malinopacArAllaghutAM prAptAH he bhagavan / te doSA stvayi na santi, layi taddoSANAmabhAvAditi / taduktam- 'yathA pareSAM kathakA vidagdhAH zAstrANi kRtvA laghutamupetAH / ziSyai ranujJAmavinopacAraiM vaktRtvadoSAstvayi te na santiH | 1 | iti / karane vAle vainayika kahalAte haiM / jo loga ajJAna ko hI isa loka tathA paraloka meM kalyANakArI mAnate haiM, ve ajJAnavAdI kahalAte haiM / isa prakAra vividhavAdiyoM ke vAdoM ko vidita karake bhagavAn mahavIrasvAmI sabhI matoM ko samyak prakAra se jAnakara jIvanaparyanta ke lie saMyama meM sthita hue| jaise doSayukta paravAdI zAstroM kI racanA karake bhI apane ziSyoM ke malIna upacAra se laghunA ko prApta hue he prabho ? ve doSa Apa meM nahIM haiN| Apa pApa ke kAraNabhUta doSoM se sarvathA rahita haiM / kahA hai'yathA pareSAM kathakA vidagdhAH' ityAdi / 'jaise dUsare matoM ke kuzala vAdI zAstra racakara laghutA ko prApta AcaraNa karanArAne vainiyaka kahe che. je leAkeA ajJAnane ja A leAka ane - paraleAkamAM kalyANakArI mAne che, temane ajJAnavAdI kahe che. A prakAranA vividha matavAdIonA vadA viSe mahAvIra prabhue khUba ja UDA abhyAsa karyo te vAdAnA guNudoSAne kharAkhara samajI lIdhA temane jJAna ane kriyA pradhAna zrutacAritra rUpa dharmAMne ja zreSTha gaNIne jIvanaparyanta sacamanI ArAdhanA karI. jevI rIte anya matavAdIe doSayukta zAstronI racanA karIne peAtAnA ziSyAnA malIna Acarajjune lIdhe vAmaNA banyA-peAtAnI mahattA gumAvI beThA, evuM huM prabhA ! ApanI khAkhatamAM maLyuM nathI. Apa te pApanA kAraNabhUta deSAthI sathA rahita ja che. kSu' paNu che yathA pareSAM kathakA vidagdhAH " tyAhi 66 jevI rIte anya tIthi`kAe, kuzala zAstra racanA karavA chatAM pazu, Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSanAza dInAM tAni 'saMgama' saMgam - jIvana saMgamanenosthitaH / kriyAvAdinAma kriyAyAdinAM cainayikAnAmAninAM samyak parijJApa, bhagavAna tIrthako mahAsvAmI nayamAnuSThAna e yukto'bhavat / parityajya sarvavAda va jJAnakriyAbhyAM mokSa iti viditvA jJAnakinatu eka pAra mUlam - se vAriyA~ itthI sarAibhattaM, ugu uhANa khaTTayAe / logaM vidittA AraM paraM sarva privaar||28|| chAyA-savAyalA vayaM ganisaktA suvAnanAnAya | paraMca samani sarvanAm // 2 loke hue, kyoM ki unake ziSyoM ne dopayukta AcaraNa kiyA | ye doSa Apa meM nahIM hai || 1 // kriyAvAdiyoM, akriyAvAdiyoM, vainayikoM, ajJAnikoM evaM bauddha Adi ke matoM ko samyak prakAra se jAna kara bhagavAn mahAvIra svAmI jIvana paryanta saMyamAnuSThAna meM hI udyata rahe / jJAna aura kiyA se mukti hotI hai, aisA jAna kara jJAna aura kiyA kI sAdhanA ke lie yatnazIla rahe, kisI bhI ekAnta pakSa ko unhoM ne strI kAra nahIM kiyA | 27/ laghutA prApta karI che, kAraNa ke temanA ziSyenuM AcaraNa yukta hatuM, huM prabhu! ! te deSa ApanAmAM nathI ' aceAgya gaNIne rahyA, jJAna ane kriyAvAdi, akriyAvAdie, vaiyika, ajJAnika ane khauddha AdinA matene sArI rIte jANI laine-mekSaprApti mATe te matAne mahAvIra svAmI jIvanaparyanta soMyamAnuSThAnamAM ja pravRtta kriyA. dvArA ja mukti maLe che, evu' jANIne te jJAna ane kriyAnI sAdhanAne mATe ja prayatnazIla rahyA hatA. kAI paNa ekAnta pakSanA temaNe svIkAra karyAM nahI. vArA Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru.a. 6 u.1 bhaMgavato mahAvIrasya guNavarNanam 571 __ andhyArthaH-(se pathU) sa prabhuIraH (sarAimattaM itthi vAriyA) sarAtribhaktAM striyaM vArayitvA-rAtribhojanaM strIsevanaM ca parityajya (dukkhakhayaTThayAe) duHkhakSayArtha-karmanAzAya (upahANavaM upadhAnavAna-tIvananiSThapradezaH (AraM paraM ca loga vidittA) AraM ca paraM ca lokaM viditvA iha lokaM paralokaM tatkAraNaM ca nAtyA (savvacAraM savvaM vAriya) sarvavAraM sarva vAritavAn-sarvametat bahuzo nivAritavAn puna: punaH prANAtipAtAdiniSedhaM svato'nuSThAya parAMzca sthApitavAn iti // 28 // - __TIkA-'se padhU' sa pabhubhagavAna tIrthakaraH 'sarAibhattaM itthI vAriyA' sarAtribhaktAM striyaM vArayitvA, rAtrau bhaktaM bhojana mitirAtribhaktam , rAtribhojana 'se vAriyA' ityaadi| zanArtha-'se pabhU-la prabhu' vaha prabhu mahAvIra svAmI 'sarAibhattaM itthI vAriyA-sarAtribhaktAM striyaM vArayitvA' rAtri bhojana aura strIko choDa karake 'dukkhakhayazAe-duHkhakSa zArtham' duHkha ke kSa ke liye 'uthahANavaM-upadhAnavAn' tapasyA meM pravRtta the 'AraM paraM ca logaM vidittAAraM paraM ca lokaM jJAtvA' imaloka tathA paraloka ko jAnakara 'savAraM savvaM vAriya-sarvavAraM sarva bAritavAn' bhagavAnane saba prakAra ke pApako choDa diyA thA // 28 // ___ anvayArtha-prabhu mahAvIra ne rAtribhojana ke sAtha strI sevana ko bhI tyAga kara duHkho kA kSaya karane ke lie, tapazcaryA se yukta hokara ihaloka paraloka aura unake kAraNoM ko vidita karake saba pApoM ko pUrNa rUpa se tyAga diyA thA // 28 // " se vAriyA " tyA sAtha-'se pabhU sa prabhuH' prabhu maDAvIra svAmI 'sarAibhattaM itthI vAriyA-sarAtribhaktA khiyaM vArayitvA' zanivA- mane khIra choDIna 'dukkhakhayaTTayAe-duHkhakSa yArtham' manA kSamATa 'uvahANavaM-upadhAnavAn' ta5. syAmA pravRtta 'bhAraM para ca loga vidittA-gAra para ca lokaM jJAtvA' mA khora mana 524 napAna 'savvavAraM savvaM vAriya-sarvavAra sarva vAritavAn' bhAvAne 55 prA2nA 52 ch| dIyA // // 18 // sUvArtha-mahAvIra prabhue rAtribhejananI sAthe sevanane paNa sarvathA parityAga 4 tA. mAnA ( nA) "kSaya 42vAne bhATa, tabharI dhAra tapasyA karI hatI. temaNe A leka, paraleka ane temanAM kAraNene jANa laIne samasta pApane sarvathA tyAga karyo hate. 28 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre mityarthaH, rAtrimalena rAtribhojanena sahi tAmiti sarAtribhAna striyaM cArayitvAparityajya 'ubahAga' upadhAnavAna-upadhAna-ghoraM taraH tahi bane yasyA'pau udhAnavAn sNvRttH| kimarthamupadhAnavAn abhavat tatrAha-'duzyAvayaTTayAe' duHkha kSayArthAya-duHkhAnA-mAnasikakAyikAnAM kSayArtham / ete hi rAtribhojanAdayaH mANihiMsAmUlakA stadAcaraNena prANihiMsA jaayte| hiMsayA du:khamavazyaM bhAvi, iti payaryAlocya rAtribhojanAdikaM parityaktavAn / tathA dapasi mano nivezitavAn / athavA-duHkha pati-santApayatIti duHkhaM duHkha kAraNaM karma, tasya kSayo vinAzastasmai / tathA-'logaM vidittA AraM paraMca' kiMca loka-saMsAraM viditvA -AraM-iha lokam, ca-punaH paraM-paralokam / yadvA-AraM-manuSyalokama , paraM nAra___TIkAtha- bhagavAn mahAvIra gatri bhojana ke sAtha strI sebana ko sthAga kara ke ghora tapasvI bane the| unake ghora tapasvI hone kA prayojana kyA thA? isa prazna kA uttara dete hue kahA hai zArIrika mAnasika vAcika duHkhoM kA kSaya karane ke lie unhoMne tapomaya jIvana aMgIkAra kiyA thaa| rAtribhojanAdi prANiyoM kI hiMsA ke mRla haiN| inake sevana se prANiyoM kI hiMsA anivArya hai| hiMsA duHkhoM kI jananI hai| aisA soca kara rAtribhojanAdi samasta sAvadyavyApAroM kA tyAga kara diyA thA aura tapasthA meM mana lagAyA thaa| athavA jo duHkha detA haiM, saMtApa pahuMcAtA hai, use duHkha kahate haiM, isa vyAkhyA ke anusAra karma duHkha ke kAraNa haiM, ataeva karmoM kA kSapa karane ke lie bhagavAn ne tapa aMgIkAra kiyA thaa| TIkAI-bhagavAna mahAvIra rAtri bhejanane ane strasevanane tyAga karIne ghora tapasyA karavA lAgyA hatA teo zA mATe ghera tapAsyAo karatA hatA ? A praznane uttara ApatA sUtrakAra kahe che ke-mAnasika, vAcika ane kAyika duHkhane kSaya karavAne mATe temaNe tApamaya jIvana aMgIkAra karyuM hatuM. rAtribhojana, abrAnuM sevana, Adi kAryo dvArA hiMsA thAya che. temanuM sevana karanAra ke prANIonI hiMsA avazya kare che. hiMsA ja duHkhanI jananI che, evuM samajIne temaNe rAtribhejana Adi samasta sAvadya cApA no parityAga karIne tapasyAmAM manane lIna karyuM hatuM. athavA je duHkha de che. saMtApa utpanna kare che, tene duHkha kahe che. A vyAkhyA pramANe karma ja duHkhanuM kAraNa che. evuM samajIne kamane kSaya karavAne mATe bhagavAna mahAvIre tapa aMgIkAra karyuM hatuM. Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam / 573 kAdilokaM duHkhanidAnaM jJAtvA, svarUpataH kAraNatazca jJAtvA, 'savvavAra' sarvavAram 'sa' sarvam 'cAriya' vAritavAn-bahuzo nivAraNaM kRtavAn / nahi svayamanavasthita stasmin parAn vyavasthApayituM samarthoM bhavatIti / yAvatparyantaM svayamindriyanigrahaM na karoti tAvadupadizya parAnapi indriyadamanAdau na vyavasthApayatIti svamanasi nizcitya svayameva bhagavatA indriyANi nigRta parasmai upadiSTamiti / taduktam--- 'bruvANo'pi nyAyyaM svavacanaviruddhaM vyavaharana parAnnA'laM kazcidamayitumadAntaH syamiti / bhavAnnizcityaivaM manasi jagadAdhAya sakalaM, samAtmAnaM tAvadarayitu madAntaM vyavasitaH // 1 // iti // Ara arthAt ihaloka aura pAra arthAt paraloka athavA Ara arthAt manuSyaloka aura pAra arthAt narakAdi loga ko duHkha kA kAraNa jAna kara, unheM svarUpa evaM kAraNoM se pahacAna kara tyAga diyA thaa| bhagavAn ne prANAtipAta Adi pApoM kA svayaM tyAga karake dUsaroM ko bhI usa tyAga meM sthApita kiyA thA, kyoMki jo svayaM unameM sthita na ho vaha dUsaroM ko sthira karane meM samartha nahIM ho sktaa| jaba taka koI .svayaM indriya nigraha nahIM karatA taya eka upadeza dekara dUsaroM ko indriya nigraha Adi meM niyojita nahIM kara sakatA, ____ mA mero hai bhAsAne bhane '2' mero 524ne, athavA Ara eTale manuSpakane ane "pAra" eTale narakAdi lokane duHkhanuM kAraNa jANIne, temanA svarUpane ane temanI prAptinA kAraNeno pUre pUre khyAla AvI javAthI, temAM punarAgamana na karavuM paDe evI pravRtti karIne ATha prakAranAM karmone kSaya karIne-teo nirvANa pAmyA che mahAvIra prabhue prANAtipAta Adi pApono pite tyAga karyo hato ane anya jIne paNa teno tyAga karavAne upadeza Apyo hato. e niyama che ke upadezaka je vastunA tyAgane upadeza Apato hoya tene, tyAga pahelAM te teNe ja karavo joIe. to ja tenA upadezanI anya leke para sArI asara paDe che. * tyAM sudhI kaI upadezaka pite ja indriyane nigraha kare nahIM, tyAM sudhI anyane indriyanigraha Adi karavAnuM kahevAmAM saphaLa thaI zake nahIM. A vAtane Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 sUtrakRtAGgasUtre tathA--'titthayaro caunANI suramahio mimiyA vadhUyami / aNigRhiyavalaviribho sambanyAmemu ujjamai' // 2 // chAyA-tIrthakarazcanurjJAnI suramahitA sedhayitavye'vadhUte (mokSe) __ anigahanavalapIya. sarva sthAmasa udyamati / / 1 / / AsyArthaH--caturjJAnavAn devapUjapastIrtha jharo mokSamAptyai svakIyabalavIryAdikamupayuJjan sarvayalena maha prayatnaM kRtavAniti // apane bhata meM isa prakAra nizcaya karake svayaM bhAvAn ne apanI indriyoM kA nigraha kiyA, tatpazcAt dUsaroM ko usake lie upadeza diyaa| kahA bhI hai-trubAgo'ti' ityaadi| ___'Apane yaha nizcaya kiyA ki koI nyAyayukta vacana kahatA huA bhI yadi svayaM apane kathana ke viruddha AcaraNa karatA hai to dUsaroM ko indriyanigraha meM pravRtti karAne meM samartha nahIM ho sktaa| isa prakAra nizcaya karake tathA samasta jagat ke svarUpa ko jJAna karake Apa indriya nigraha meM-tapameM pravRtta rahe // 1 // aura bhI kahA hai-'titthayaro caunAgI' ityaadi| cAra jJAnoM se sampanna tathA devoM ke bhI pUj tIrthaMkara mokSa prApta karane ke lie apane bala vIrya kA upazega karate hue sampUrNa zakti ke sAtha prayatnazIla hue' / / 1 / / hadayamAM avadhAraNa karIne mahAvIra prabhue pote ja pahelAM to Indriyone nigraha karyo ane tyAra bAda lekene Indriye no nigraha karavAne upadeza dIdhe. yu. 54 che 8-" vANo'pi" tyAta kaI nyAyayukta vacana kahevA chatAM paNa je kahenAra pite ja pitAnA kathana virUddhanuM AcaraNa kare che, te kahenAra (upadezaka) anya lokone IndriyanigraDamAM pravRtta karAvavAne zaktimana thatuM nathI. A prakArane nizcaya karIne tathA samasta jagatanA svarUpane jANI laIne mahAvIra svAmI pite ja indriyonaa niyamAM-ta5mA pravRtta cyA" jI me cha -" titthayaro ca unANI" tyA "cAra jJAnethI saMpanna tathA devene paNa pUjya evA tIrthakara mokSa prApta karavAne mATe pitAnA balavIyane uga karIne pitAnI saMpUrNa zakti sAthe prayatnazIla thayA hatA? Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam ,545 bhagavAn mahAvIra svAmI svakIyA'STavidhakarmA'panetuM striyA rAtribhojanaM ca- parityaktanAn / tathA tadaiva svayaM tapasi pravarttamAnaH ihalokaparaloko. svarUpatohetutazca parijJAya, sarvANyapi sAvadhakaryA'nuSThAnAni parityaktavAniti // 28 // ., __ athedAnIM sudharmasvAmI tIrthakRtAM guNAn samyak kathayitvA, ziSyAnupadi. zati-'socA ya dhamma' ityAdi / mUlam-loDecA ya dhammaM arahatAliyaM, samAhiyaM aTapaovasuddhaM / / taM ladahANA ra jaNA aNAUM, iMdA va devAhiva aagmislNti||29|| ttibemi|| chAyA-zru-vA ca dharmamahadbhASitaM, smaahitmrthpdossshuddhm| : taM zradhAnAzca janA anAyuma, indrA iva devAdhipA agamiSyanti // 29 // ___iti brviimi| tAtparya yaha hai ki bhagavAna mahAvIra svAmI ne apane ATha prakAra ke karmoM ko dUra karane ke lie strI sevana kA tathA rAtribhojana kA tyAga kiyaa| nirantara tapa meM udyata rahe / ihaloka aura paraloka.ko svarUpa aura kAraNoM se jAna kara samasta sAvadyavyApAroM kA parityAga kara diyA // 28 // sudharmA svAmI tIrthakara bhagavAna ke guNoM kA samyaka kathana karake agha ziSyoM ko upadeza dete haiM-'soccA ya dhamma' ityAdi... zabdArtha-'arahaMtabhAsiyaM-arhadbhASitam' zrI arihaMta deva ke dvArA kathita 'samAhitaM-samAhitam' yuktiyukta 'apaovasuddhaM-artha tAtparya e che ke bhagavAn mahAvIra svAmIe pitAnAM ATha prakAranA karmo kSaya karavA mATe rAtribhojana, strIsevana Adi sAvadya kAcane tyAga karyo tathA nirantara tapasyA karyA karI. temaNe A loka ane parAkanA svarUpane tathA kAraNene jANa laIne samasta sAvadya vyApArane parityAga karI nAkhyA hatA. 28 mahAvIra prabhunA guNanuM samyak prakAre kathana karIne. sudhamAM svAmI potAnA ziSyane A pramANe upadeza Ape che. "soccA ya dhamma" tyAhi__vat:-'arahaMtabhAsiya-arhadu / bhASitam' zrI mati 31 - vAmAM mAta 'samAhita-samAhitam' yuti yuTata 'apaovasuddha-arbhapadopara Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAnasUtre - anvayArtha:--(arahaMtabhAsiya) arhadrApitaM-tIrthakarapratipAditam (samAhiya) " samAhita-yuktiyuktam (aThThapovasuddhaM) arthapadopazuddham-arthaiH pardaizca nirdoSam (dhammaM socA) dharma-zrutacAritralakSaNaM zrutvA (taM sadahANA) taM-dharamaIdApitaM zraddadhAnA:-tatra zraddhAM kurvantaH (jagA) janAH-lokAH (aNAU) anAyuSaH-apagatAyuHkarmAgaH santaH mokSa prApnuvanti,-athavA-(iMdA ca) indrA iva (devAhiva) devAdhipAH-devasvAminaH (AgamissaMti) AgamiSyanti-saviSyantIti // 29 // ___TIkA--'arahatamAsiyaM' arhadbhApitam 'samAhiya' samAhitam yuktiyuktam 'aTThapaovasuddha' arthapadopazuddhas, artha:-pratipAdyAbhidheyaiH padestavAcakazabdaiH upapadopazuddhaM'- artha aura padoM se yukta 'dharama loccA-dharma zrutvA dharma ko sunakara 'taM lahANA-taM zraddadhAnAH usameM zraddhA rakhane vAle 'jaNAjanAH' manuSya 'aNAu-anAyuSaH' mokSako prApta karate haiM athavA 'iMdAya indra iva' ve indra ke jaile 'devAhiva-devAdhipAH' devatAoM ke adhipati AgamissaMti-AgamiSyanti' hote haiM // 29 // ... anvayArtha-arihanta ke dvArA prarUpita, yuktiyukta, artha aura zabda donoM dRSTiyoM se nirdoSa dharma ko zravaNa karake, usa para jo zraddhA karate haiM, ve anya jana Ayukarma se rahita ho kara muktikAbha kara lete haiM athavA indra ke samAna devoM ke adhipati hote haiM // 29 // ____TokArtha--sarvajJa sarvadarzI arihanta bhagavanta dvArA bhASita yukti saMgata tathA bhAva aura bhASA arthAt vAcya aura vAcaka yA artha evaM zabda donoM hI dRSTiyoM se sarvathA nirdoSa zrutacAritra rUpa dharma ko sana ga ma bhane pothI yuTata 'dhamma soccA-dharma zrutvA' dhamana saiesta. - sahahANA-taM aMdAdhAnAH' mA zraddhA rAmapApA 'jaNA-janAH manuSya agona-anAyapaH' mokSa prApta 42 che athavA 'iMdAva-indra iva' tes| chandra narebha devAhiva-devAdhipa:' hevatAnA madhipati 'AgamissaMti-Agamiyanti' thAya cha. // 28 // * sUtrArtha--arihanta bhagavAna dvArA prarUpita, yuktiyukta, artha ane zabda ane daSTie nirdoSa dharmanuM zravaNa karIne, tenA upara je zraddhA rAkhe che, te bhavya-jI AyukamathI rahita thaIne mukti prApta karI zake che, athavA nA adhipati IndranI padavI to avazya prApta kare che. para - TIkArtha-sarvajJa, sarvadazI arihanta bhagavanta dvArA bhASita, cuktisaMgatisaMthA bhAva ane bhASA-eTale ke vAcya ane vAcaka athavA artha ane Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. saMpArtha podhino TokA pra. zrRM. a. 6 u.1 bhagavato mahAvIrasya guNavarNanam 557, sAmIpyena zuddha-nirdoSam , tadevaMbhUtam, 'dhamma' dharmam durgatidhAraNAd dharma-zruttacaritrAkhyam 'socA' zrutvA, tathA 'taM' tam-tAdRzaM dharmam 'sadahANA zradhAnA: tatra zraddhAmAdhAyA'nutiSThantaH, 'jaNA' janAH-puruSAH 'aNAU' anAyuSA-apa: gatAyuHkarmANa zcettadA siddhA bhavanti, sAyupazcetadA 'iMdA va' indrA iva 'devAH hiva' devAdhipAH 'AgamissaMti' AgamiSyanti, indrA iva devAdhipatitvamaznuvate, sarvajJatIrthakaroditadharmAn zrutvA zraddhayA ca tadArAdhanaM kurvANA lokAH AyukimaNo'pagame muktA bhavanti, athavA-sAbhilASAzvettadA indrA iva devAnAmadhipatayoM bhavantIti bhAvaH // 29 // ...ityahaM kathayAmi sarvajJabhASita dharma bhavadbhayaH, ityevaM sudharmasvAmI vijJApayakti ziSyebhya iti iti zrI-vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitavAlabrahmacAri - jainAcArya' ... pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI sutrakRtAGgasya "samayArthabodhinyAH ___ khyAyAM" vyAkhyAyAM vIrastavAkhyaM SaSThamadhyayanaM samAptam // 6-1 // .... kara usa para zraddhA karane vAle bhavya puruSa Ayukarma se rahita ho jAte haiM to siddhi prApta karalete haiN| yadi Ayukarma vidyamAna, ho arthAta karma zeSa rahagae hoM to indra ke samAna devAdhipati hote haiN| . .. Azaya yaha hai ki tIrthakara prarUpita dharma ko zramaNa karake usa para zraddhA karane vAle tathA usakI ArAdhanA karane vAle jana Ayu tathA karmoM se rahita hokara mukta ho jAte haiM / kadAcit ve sAbhilASa hoN| karmakSaya na kara pAye hoM to devendra kI padavI prApta karate haiM // 2 // . isa prakAra meM sarvajJokta dharma kathana karatA huuN| chaThA adhyayana samApta zabda bane daSTie sarvathA nirdoSa mutacAritra rUpa dharmanuM zravaNa karIne, tenA upara daDha zraddhA rAkhanAra bhavyapuruSe je AyukarmathI rahita thaI jAya te siddhi (mekSa) prApta kare che. paraMtu je tenA Ayukarmane sarvathA kSaya na thaI jAya eTale ke kama bAkI rahI jAya te IndranA samAna devAdhipati te avazya thAya che tAtparya e che ke tIrthaMkara prarUpita dharmanuM zravaNa karIne tenA para zraddhA rAkhanAra tathA tenI ArAdhanA karanAra puruSe Ayu tathA karmothI rahita thaIne mukta thaI jAya che. kadAca teo sAliyASa hAya-karmane pUre pUre kSaya na karI zakyA hoya, te devendranI padavI te avazya prApta kare che. ra9 "bhA 2 hu sAta manu 4thana chu," mesudha svAmI jaMbusvAmI Adi zivyAne kahe che. che chatuM adhyayana samAsa che - Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtre ___ atha saptamAdhyayanaM prArabhyatebhataM paSThamadhyayanam, saMprati sptmmdhyynmaarbhte| paSThAnantaramAgamiSyataH saMptamAdhyayanasya SaSThena sahAyaM saMvandhaH, 'nA'saMgataM vidadhyAt' iti niyamAda saMgati pradarzanamAvazyakaM bhavati, ataH saMvandho'vazyameva darzanIyaH / tathAhi-iha dhyatItAnantare'dhyayane bhagavatastIrthakarasya zrI vardhamAnasvAmino guNAH kathitAH, sAdRzaguNavantaH sushiilaaH| etadanantaraM tadviparItAH kuzIlAH te kathyante, tadanena saMbandhenA''yAtasya saptamA'dhyayanasya prathamam - AdhagAthAdvayamAha'puDhavI ya ityaadi| sAtavA~ adhyayana'chaThA adhyayana samApta huaa| aba satavAM prAraMbha kiyA jA rahA hai| chaThe adhyayana ke pazcAt Ane vAle sAtaveM adhyayana kA usake sAtha yaha sambandha hai| asambaddha kathana yA kArya nahIM karanA cAhie, isa niyama ke anusAra saMgati pradarzita karanA Avazyaka hotA hai| ataH sambandha dikhalAnA caahie| pichale chaThe adhyayana meM lagavAn varddhamAna ke guNoM kA kathana kiyA gayA hai| vaise guNoM se jo yukta hote hai, vahI suzIla kahalAte haiN| unase jo viparIta haiM, ve kuzIlavAna hote haiM, unakA kathana isa adhyayana meM liyA jaaegaa| isa sambandha se prApta sAtaveM adhyayana kI do gAthAe~ kahate haiM-'puDhavIya AU' tathA eyAI kAyAI' ityaadi| -adhyayana sAta1, 2. madhyayana 53 yu. ve sAtabhA adhyayananI 23mAta thAya che. chaThTho adhyayana sAthe sAtamAM adhyayanane saMbaMdha have batAvavAmAM Ave che. asaMbaddha kathana ke kArya karavuM joIe nahIM, A kathana anusAra saMgati (saMbaMdha) pradarzita karavAnI AvazyakatA rahe che, tethI pUrva adhyayana sAthe, A adhyayanane saMbaMdha prakaTa karavAmAM Ave che. chakkA adhyayanamAM vardhamAna mahAvIra prabhunA guNonuM varNana karavAmAM AvyuM. evAM guNothI jeo yukta hoya che, temane ja suzIla kahevAmAM Ave che. paraMtu te guNa karatAM viparIta guNethI ( dethI) je yukta hoya che, temane kuzIla kahe che. evAM kuzIla lekenuM kathana sAtamAM adhyayanamAM karavAmAM Avaze. A prakArane pUrva adhyayana sAthe saMbaMdha dharAvatA A sAtamAM adhyayananI pahelI be gAthAo bhA prabhAne-'puDhavIya bhAu0' tathA eyAI kAyAI' tyAha Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzolavatA doSanirUpaNam . 146' mUlam-puDhavI ya AU agaNI ya vAu,' taNarukkha bIyA ya tasA ya paannaa|| je aMDayA je ya jarAu pANA, saMveyayA je rasathAbhihANA // 1 // eyAiM kAyAiM paveiyAiM, eesu jANe paDileha sAyaM / eeNa kAeNa ya AyadaMDe, eesu yA vippriyaasuviti||2|| chAyA-pRthivI cA''pazcA'gnizca vAyuH tRNavRkSavIjAzca trasAcapANAH / ye'NDajA ye ca jarAyujAH prANAH saMsvedajA ye rasajAbhidhAnAH // 1 // ete kAyAH praveditAH eteSu jAnIhi matyupekSastra sAtam / etaiH kAya yeM AtmAdaNDA eteSu ca viparyAsamupayAnti // 2 // zabdArtha-'puDhavI ya-pRthivI ca' pRthivI 'Au agaNI ya vAUApaH agnizca vAyuH jala, agni, aura vAyu 'taNarukkhadhIyA ya tasA. ya pANA-tRNavRkSavIjAzca sAzca prANAH' tRNa, vRkSa, bIja aura trasa. prANI 'je aMDayAyecANDajAH' tathA jo aNDaja 'je ya jarA pANAyeca jarAyujAH prANA:' aura jarAyuja prANI hai 'je saMseyayA ye ca saMsvedajAH, tathA jo saMsvedaja evaM 'je rasayAbhihANAye ca rasajAbhidhAnA' jo vikriyA vAle rasase utpanna hone vAle prANI hai 'eyAI kAyAI paveDyAI-ete kAyAH praveditAH' ina saboM ko sarvajJane jIvakA piNDa kahA hai 'eesu-eteSu' ina pRthivIkAya AdikoM meM 'sAyaM jANa-sAtaM jAnIhi sukha kI icchA jAno 'paDileha-pratyupekSa. zahAtha-'puDhavI ya-pRthivI ca' pRthvI 'Au agaNI ya vAU-ApaH amizca vAyuH' ra, AA ale vAyu 'taNarukhabIyA ya tamA ya pANA-tRNa vRkSabIjAzca prasAzca prANAH' taya, vRkSa, bhI mana usa prAdhA 'je aMDayA-ye cANDajA' tathA ny| 11 mate 'je ya jarAu pANA-ye ca jarAyujAH prANAH' 2 121 yuna pAe cha, 'je saMsevayA-ye ca saMsvedajAH' tathA so saraha tathA je rasayAbhihANAH-ye ca rasajAbhidhAnAH' mA 2sathI G5nna vA prANiyo cha 'eyAI kAyAI paveiyAI-ete kAyAH praveditAH' mAmadhAne sapane- nA (6478 che. 'eesu-etepu' mA pRthvIya vijeremI 'sAya jANa-mAtaM jAnIhi Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 sUtrakRtAGgasUtre. anvayArtha :- ( puDhavI ya) pRthivI ca (AU agaNI ya cAU) Apa: agnizva vAyuH (taNarukkhavIyA ya tasA ya pANA) tRNAni - kuzakAzAdIni, vRkSAH - AmrAdayaH bIjAni - yavAdIni ca trasaH dvIndriyAdayaH ca mANAH prANinaH, (je aMDayA) ye cANDajAH zakuniprabhRtayaH (je ya jarAupANA) ye ca jarAyujAH - garbhacarmajAH prANAH (je saMseyayA) ye ca saMsvedajAH - yUkA matkuNAdayaH (je rasayAbhidANA) ye ca rasajAbhidhAnAH - vikRtastuSu jAtAH, (eyAI kAyAI paveiyAMI) ete pRthivyAdayaH kAyAH jIvanikAyAH praveditAH kathitAH (eesa) eteSu pRthivIkAyAdiSu (sAyaM jANe) sAtaM sukhaM jAnIhi ( paDileha) mRtyupekSastra sUkSmarItyA vicAraya (aiNa kAraNa ya AyadaMDe ) etaiH kAyai ye AtmadaNDAH etAn vinAzya ye AtmAnaM sva' aura use sUkSma rItile vicAro 'eeNa kAraNa ya AyadaMDe - etaiH kAyaiH ye AtmadaNDAH' jo ukta prANiyoM kA nAza karake apane AtmA ko daMDa dete haiM ve 'eesa ya vipariyAturviti eteSu ca viparyAsamupayAnti' inhi prANIyoM meM janma dhAraNa karate haiM // 1-2 // anvayArtha - pRthvI, pAnI, agni, vAyu, kuza kAza Adi tRNa, Amra Adi vRkSa, yava Adi bIja, dvIndriya Adi sa prANI pakSI Adi aNDaja, jarAyuja, jUM khaTamala Adi saMsvedaja aura rasaja arthAt bigar3I sar3I vastuoM meM utpanna hone vAle jantu, yaha saba sarvajJoM dvArA jIvanikAya kahe gae haiN| ina saba pRthvIkAya Adi meM sAtA ko jAno, sUkSma rIti se vicAra kro| ina jIvoM kA ghAta karake jo apanI sukhanI icchA laga 'pahileha - pratyupekSastra' ane tene sUkSma rIte vithaare| 'eNpaNa kAraNa ya AyadaMDe - etaiH kAyaiH ye AtmadaNDAH' the| 52 Dela prathiyonI nAzarIne cotAnA AtmAne iMDiyAce he, tethe 'eesa ya vipariyA suviti - eteSu ca viparyAmupayAnti' sAna ADiyobhAM manmadhAraya re che. // / 182 // sUtrArtha - pRthvI, pAthI, agni, vAyu, kuza mAhi pRSTha; mAtra sAhi vRkSa, java Adi bIja) dvIndriya Adi trasa jIve, pakSI Adi aMDaja jarAyuja, jU, mAkaDa Adi sasvedaja, ane rasaja eTale ke magaDI gayelI ke saDI gayelI vastuomAM utpanna thatAM jantue, A adhAne sajJo dvArA jIvanikAya kaGevAmAM Avela che. pRthvIkAya Adi samasta jIvAmAM sAtAne jANeA-eTale ke te saghaLA jIvane sukha game che, e vAtane sUkSma rIte vicAra karo je lAko A javAnA ghAta kare che, te peAtAnA AtmAne Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirahuat TIkA pra. zru. a. 7 u01 kuzIlavatAM doSanirUpaNam '66 daNDayaMti se (eya vipariyA murciti) eteSu eva prANinaH kAyeSu viparyAsaM janma upayAnti prAnnuvanti utpattiM labhante iti // 1-2 // TIkA - 'puDhavI' pRthivI = pRthivIkAyikAH jIvAH, yacca zabdo'vAntarabhedasUcakaH / tathAhi - pRthivIkAyikAH dvividhAH sUkSmAH vAdarAzca, te ca pratyekaM paryAptA'paryAptakAdibhedena dvidhA bhavanti tadevaM pRthivIkAyikA caturvidhAH / 'AU' ApaH=apUkAthikAH, evamaptejovAyuSvapi caturvidhatvaM jJAtavyam / 'agaNI ya' ca agnikAyikAH 'vAu' vAyukAyikAH, sampati vanaspatikAyAna bhedena darzayati / 'taNa' tRNAni kuzakAzAdIni, 'rukha' vRkSA: - AmravanasAdayaH 'bIyA' bIjAni zAlyAdIti / evaM latAgulmAdayo'pi bhedAH saMgRhItA bhavanti / 'dasA' AtmA ko daNDita karate haiM, ve inhIM kAryoM meM viparyAsa ko prApta hote haiM arthAt janma grahaNa karate haiM // 1-2 // ww TIkArya - pRthivI arthAt pRthvI ko zarIra banAkara rahane vAle jIva jinakA zarIra pRthivI hI haiM / yahA~ 'ya' zabda yaha sUcita karatA hai ki pRthivIkAyikoM meM sUkSma aura bAdara / ina donoM ke hI do do bheda haiM-paryAtaka aura aparyAptaka | isa prakAra pRthivIkAyika jIva cAra prakAra ke hote haiM / isI prakAra aprakAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika jIvoM ke cAra cAra bheda bhI samajha lenA caahie| vanaspatikAyika jIvoM ke kitane bheda hote haiM so kahate haiM-tRNa arthAt kuza, kAza Adi / vRkSa arthAt ja zikSA kare che. tee eja jIvanikAyeAmAM janmagraLu karIne potAnAM pApakamAMnu phaLa bhAgave che. eja vAta teo eja jIvanikAcemAM viparyAsa bhAbhe he, ' mA sUtrapATha dvArA vyakta 42vAmAM bhAvI hai. // 1-2 // !' TIkA pRthvI' A pada pRthvIkAya jIvonu vAcaka che. pRthvIne ja zarIra banAvIne rahenArA jIveAne pRthvIkAya' kahe che. ahI 'ya' pada e sUcita kare che ke pRthvIkAyikAnA aneka bheda heAya che. pRthvIkAyikAnA mukhya e leha che (1) sUkSma, mane (2) bAhara A mannenA ya] paryApta ane aparyAsa nAmanA babbe bheda paDe che. A prakAre pRthvIkAyikAnA cAra prakAra paDe che. eja pramANe aAyika, tejaskAyika ane vAyukAyika jIvonA cAra cAra bheda samajavA. vanaspatikAyikAnA keTalAka bheda A pramANe che... teNuM eTale ghAsa, kuza Adi, vRkSa eTale ke AMbA, phsa Adi; khIja paNa. Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D sUtrakRtAGgasUtre atyantIti nasAH dvIndriyAdayaH / 'pANA' pANinaH 'je' ye ca 'aMDayA' aNDanAH bhaNDAjAtA pakSisarIsTapAdayaH / 'je ya jarAU pANA' ye ca jarAyujAH prANinA, jarAyujAH jaMbAlajAlapariveSTitA eva jAyanse manuSyagomahipAdayaH, tathA'je saMseyayA' ye saMsvedajAH saMsvedAjjAtA yUkAH matkuNakasyAdayaH / 'rasayAbhi hANA' rasanAbhidhAnA=vikRtavastupu samutpanAH iti / anekadabhinnAn pRthivyAdiSaTkAyAn pradartha teSAM hiMsane dopaM darzayituM sutrakAra Aha-'eyAI' ityAdi / 'eyAI' ete 'kAyAI kAyAH ete paDjIvanikAyA: 'padeiyAI' bhaveditA-ptarvajJaH Ama, pana Adi bIja arthAt zAli jau aadi| isa kathana se lanA gulma guccha Adi bhedoM kA bhI grahaNa kara lenA caahiye| dvIndriya Adi jo prANI trAla kA anubhava karake eka sthAna se dUsare sthAna meM jAte haiM, ve basa kahalAte haiM / aNDaja (pakSI) sarIsRpa (sa) Adi jarAyuja (camar3e kI jhillI se lipaTe hue janma lene vAle) jaise manuSya, gAya, bhaila Adi, svedaja arthAt pasIne se utpanna hone vAle jU, akruNa (khaTamala) Adi vikRta vastuoM meM utpanna ho jAne vAle rasaja jantu, yaha saba brala jIva hote haiM ! ___pRthvIkAya Adi ke bheda kahakara sUtrakAra aba unakI hiMsA meM doSa pradarzita karate haiM-'eyAI ityAdi / .. sarvajJa tIrthakara ne jIvoM ke yaha pUrvokta chaha nikAya kahe haiN| kevala. eTale ke zAli, yava Adi A kathana dvArA latA, gulma, guccha Adi bhedone praya 426 naye. . . , dvIndriya Adi je prANuo trAsane anubhava karIne eka jagyAethI bIjI jagyAe jAya che, temane trasa kahe che. aMDaja eTale iMDAmAMthI utpanna thatAM pakSIo, ane sapa" Adi jI, jarAyuja eTale cAmaDAnA pAtaLA pAradarzaka paDamAM lapeTAIne janma lenAra manuSya, gAya, bheMsa Adi cho, daja eTale parasevAmAMthI utpanna thanAra , mAkaDa Adi jIvo, rasaja eTale saDelI athavA vikRta vastuomAM utpanna thanAra jaMtuo. A badhAM jene trasa jI kahe che. pRthvIkAya Adi bhedanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra temanI hiMsAmAM 29 pa Ta re che-'eyAI' tyA . sarvaNa tIrthakaroe nA pUrvokta cha nikAya kahyA che. kevaLajJAna Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam - 153 tIrthakaraiH kathitAH, tehi kevalAlokalokanena pRthivyAdiSvapi jIvAn dRSTvA, sarve ke jIvA eva lokebhyaH prveditaaH| eteSu puropadiSTeSu pRthivIprabhRtijIvanikAyeSu / 'sAyaM' sAta-sukham 'jANe' jAnIhi, sarve'pi pANinaH mukhaiSiNo-duHkhavirodhinazca bhavantIti jJAtvA, 'paDileha' pratyupekSasva, he ziSya kuzAgrabuddhayA pAlocaya, vicArayeti yAvat / 'eeNa kAyeNa ya AyadaMDe' etaiH kAyaiH ye AtmadaNDAH, ebhiH kAyaiH pIDayamAnaH AtmA svIya eva daNDa yate / etatsamAraMbhAt AtmadaNDo bhavati / eteSAM virAdhane kRte narakAdigatiSu pAto bhavati / tatazvAtmA duHkhamanubhAti, ana AtmA daNDitaH / 'eesu yA vipariyAsurviti' eteSu ca viparyAptamupayAnti, ye eta n pranti te eteSveva punarjanmamarajJAna rUpI prakAra se pRthvI Adi meM jIvoM kI sattA dekhakara unhoMne saMsAra ko dikhalAI hai| pRthvIkAya Adi sabhI jIvanikAyoM meM sAtA ko samajho arthAt kuzAgrabuddhi se isakA vicAra karo ki sabhI prANI sukha ke abhilASI aura duHkha ke virodhI haiM arthAt chaoM jIvanikAyoM ke jIva sukha cAhate haiM duHkha nahIM cAhate haiN| ina jIvanikAyoM ko daMDita karanA (inakI virAdhanA karanA) apanI hI AtmA ko daMDita karanA hai arthAta inakI hiMsA se AtmahiMsA (apanI hiMsA) hotI hai aura narakAdi gatiyoM meM nipAta hotA (jAnA par3atA) hai / narakAdi durgatiyoM meM AtmA ko jo duHkha bhoganA par3atA hai, vahI AtmA kA daNDita honA hai| jo prANI ina SaTkAyoM meM se kisI kAya kI virAdhanA karatA hai, use usI kAya meM vAraMvAra janma maraNa karanA par3atA hai / athavA viprUpI prakAza vaDe temaNe pRthvIkAya AdimAM jIvanuM astitva joyuM che ane saMsAranA leke samakSa temAM jIva hevAnuM pratipAdana karyuM che. "pRthvI Adi samasta jIvanikAmAM sAtAne samaje" A kathanane bhAvArtha e che ke kuzAgra buddhithI e vAtano vicAra karo ke samasta jI sukhanI abhi sapA rAmecha, 42 5 gamatu nathI. 7 me cha niyana ' subha: yA cha, tamanama gama nathI. mA pani yonI virAdhanA - 42vIta. pitAnA AtmAne ja daMDita karavA barAbara che. eTale ke temanI hiMsA karavAthI AtmahiMsA (petAnI ja hiMsA) thAya che ane narakAdi gatiomAM javuM paDe che. narakAdi durgatiomAM AtmAne je duHkho bhegavavA paDe che. enuM nAma ja AtmAnuM daMDita thavuM che. je mANasa A che kAyanA jImAMthI kaMI paNa kAyanA jIvanI virAdhanA kare che, tene eja jIvanikAyamI sU070 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sUtrakRtAgasUtre NAdikaM labhante / athavA-viparyAsamupayAnti, viparyAso vyatyayaH / mukhamicchatA hi kAyasamAraMbhaH kriyate tAvatA sukhaM na bhavati / pratyuta duHkhameva janyate / pagA-paratIthikA mokSArthametAn SaDjIvanikAyAna virAdhayanti, tAvatAna mokSo labhyate, apitu vadviparIte saMsAre evaM paribhramanti duHkhamanubhavanti iti // 1-2 // ____prANivirAdhanaM kRtvA yAgAdikamanucaranto mokSArthino mokSamaprApya tadviparItaM saMsArameva mAnunanti ityuktaM kintu kena prakAreNa te saMsAramAvizanti tAn prakArAn upadarzayati sUtrakAra:-'jAIpaha' ityaadi| mUlam-jAIpahaM aNuparivahamANe tasathAvarehi vinnighaaymti| sa jAijAiM bahukUrakamme jaM kubai mijjai teNa baale||3|| chAyA-jAti pathamanuvartamAnastrasasthAvareSu vinighAtameti / sa jAtijAti bahukrUrakarmA yatkaroti mriyate tena vAlaH // 3 // zaMsa ko prApta hone kA Azaya yaha hai ki sukha kI abhilASA se jIvoM kA AraMbha kiyA jAtA hai parantu AraMbha se sukha na hokara ulTA duHkha utpanna hotA hai / athavA paratIrthika mokSa ke lie SaTU jIvanikAyoM kI virAdhanA karate haiM parantu usase mokSa kI prApti nahIM hotI saMsAra meM hI paribhramaNa karanA par3atA hai aura saMsAra bhramaNa karate hue jIvoM ko vividha prakAra ke duHkhoM kA anubhava karanA par3atA hai||1-2|| yaha kahA jA cukA hai ki prANiyoM kI virAdhanA karake yajJa yAga Adi karanevAle mokSArthI mokSa to prApta karate nahIM, ulaTe saMsAra meM hI paribhramaNa karate haiM, kintu kisa prakAra ve saMsAra bhramaNa karate haiM, vAraMvAra janma maraNa karavA paDe che. athavA-"viparyAsa pAma A padone bhAvArtha nIce pramANe che-sukhanI abhilASAthI ne Araba (hiMsA) karavAmAM Ave che, paraMtu te AraMbha dvArA sukhanI prApti thavAne badale UlaTAM harakhanI ja prApti thAya che. athavA paratIrthike mekSane mATe cha kAyanA jIvonI virAdhanA kare che, paraMtu tethI temane mokSanI prApti to thatI nathI, paratu saMsAramAM paribhramaNa karavuM paDe che ane paribhramaNa karatAM karatAM. vividha prakAranAM duHkhene ja temane anubhava karavo paDe che. gAthAna-rA : AgalA sUtramAM evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM ke prANIonI virAdhanA karIne yajJa, homa, havana Adi karanArA mekSAthI jIvo mokSa te prApta karatA nathI, UlaTAM saMsAramAM ja paribhramaNa karyA kare che, paraMtu mekSamAM na Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ U samayArthavodhinI TIkA pra. dhru. aM. 7 u.1 kuzIlavatAM dopanirUpaNam ..... 555.. ___ anvayArthaH- (jAIpaha) jAtipathaM-ekendriyAdijAtI 'aNuparivadramANe anuparivartamAnaH-janmamaraNaM' kurvANaH (sa) saH jIvaH (tasaMthAvarehi) trasaMsthAvareSu samutpadya (viNighAyameti) vinighAtaM vinAzameti prApnoti, (jAijAI) jAti jAtim ekendriyAdiSu anekazo janma gRhItvA (bahukUrakamme bAle) vahukrUrakarmA vAlo'jJAnI (jaM kubvai teNa mijjai) yat- prANAtipAtaM karoti tena karmaNA mriyate-janmamaraNaM karoti // 3 // yaha sUtrakAra dikhalAte haiM-'jAIpahaM' ityAdi / / ...' zabdArtha-'jAIpaha-jAtipatham' ekendriya Adi jAtiyoM meM 'aNuparivaTTamANe-anuparivartamAnaH' janma maraNa ko prApta karatAhubhA 'se-saH' vaha jIva 'tasathAvarehi-trasasthAvare trasa aura sthAvara jIvoM meM utpanna hokara 'viNighAyameti-vinighAtasmeti' nAzako prApta hotA hai 'jAijAI-jAtijAtim' ekendriyAdikoM meM bAra bAra janma lekara 'bahukUrakamme pAle-pahukrarakarmA bAlaH' ghahuta krUra karma karanevAlA vaha bAla-ajJAnI jIva jaM kuvvA teNa mijjai-yat karoti tena mriyate jo kama karatA hai usIkarma se janma maraNa prApta karatA hai|3|| ___ anvayArtha-ekendriya Adi jAtiyoM meM paribhramaNa karatA huA arthAt janma maraNa karatA huA vaha jIva basasthAvara yoniyoM meM utpanna hokara ghAta ko prApta hotA hai / eka jAti se dUsarI jAti meM jatAM teo kevI rIte saMsAra bhramaNa kare che, te sUtrakAra have batAve chejaaiiphN' tyAhi hA-'jAIpahaM-jAtipatham / gendriya vigere gatiyomA 'aNuparivadramANe-anuparivartamAnaH' ma ane bha25 prAya: 'se-maH' tela 'tasathAvarehi-trasasthAvarepu' usa bhane sthA12 vAmai Surd /2 'viNighAyameti-vinidhAtameti' nAzane prAta thAya che. 'jAijAI-jAtijAtim' yendriyavibhA pAvA2 ma. sana 'bahukra kamme bAle-bahUkrUrakarmA bAla' pAna 12 42vAvAvAnA te mAna-majJAnI 1 ja kuvvai teNa mijjai-yat karoti vena mriyate' 2 4 42 cha.2 me mathI ma bhara! prAsa 42 che / / . satrArtha_ekendriya Adi jAtimAM paribhramaNa karato thake eTale ke janma-maraNa karato karato te jIva basasthAvara nIomAM utpanna thaIne ghAta pAmate rahe che-haNa rahe che. eka jAtimAMthI bIjI jAtimAM Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtra TIkA -'jAIpahaM' jAtipatham , jAtInAme kendriyAdijIvAnAM panthAH mArgaH iti jAtipathaH tam 'aNuparivaTTamANe' anuparivartamAnaH, ekendriyAdipu paryaTana paribhraman janmamaraNajarAdikAni vA anubhavan 'tasathAvarehi sasthAvarepu=baseSu -tez2ovAyudvIndriyAdiSu, sthAvarepu-pRthivyapUvanaspatiSu samutpatyanantaram jIvaghAtAdikrUrakarmajanitakaTukavipAkena bahuzaH 'viNidhAyameti' vinighAtameti-khaDgAdinA vinAzaM prApnoti / 'se' samAptadaNDo jIvaH / 'jAijAI' jAtijAtimekendriyAdiSu utpattiM prApya, 'vahukUrakamme' bahukrUrakarmA-bahUni nAnAvidhAni rANi prANAtipAtAdIni ghorakarmANi anuSThAnAni yasya sa bahukrUrakarmA bhavati / janma grahaNa karake atyanta krUrakarmA vaha ajJAnI apane hI pApoM ke kAraNa mArA jAtA hai-janma maraNa karatA hai||3|| TIkArtha--ekendriya Adi jIvoM ke samUha ko jAti kahate haiM, usakA patha jAtipatha kahalAtA hai / tAtparya yaha hai ki hiMsAkArI jIva ekendriya jAti Adi meM paryaTana karatA huA kabhI teja, vAyu tathA dIndriya Adi naloM meM aura kabhI pRthvIkAya, apkAya aura vanaspatikAya rUpa sthAvaroM meM utpanna hotA hai / yahA~ utpanna hokara jIvahiMsA Adi krUra karmoM ke kaTuka (kar3ave) vipAka (phala) kA udaya hone para aneko vAra khaDga Adi ke dvArA ghAta ko prApta hotA hai| vaha jAtijAti meM (ekendriyAdika aneka jAtiyoM meM) bhaTakatA rahatA hai| atijanma laIne, te atyanta kUrakarmA ajJAnI jIva potAnAM ja pApane kAraNe hAya kare che. A rIte janmamaraNanA pherA karyA ja kare che mArA TakArtha_ekendriya Adi jIvonA samUhane jAti kahe che, ane tenA pathane jAtipatha kahe che. tAtparya e che ke hiMsAkArI jIva ekendriya jAti AdimAM paryaTana karato rahe che. A pramANe bhAvabhramaNa karatA te jIva kyAreka kAyikamAM, kayAreka vAyukAyikamAM ane kyAreka kIndriyAdimAM utpanna thAya che. (tejaskAya, vAyukAya ane dvIndriya Adine trasa jIvo kahe che) ane kayAreka te jIva pRthvIkAya, akAya ane vanaspatikAya rUpa sthAvaromAM utpana thAya che tyAM utpanna thaIne, jIvahiMsA Adi krUra kamene kaDavo vipAka jyAre udayamAM Ave che, tyAre teone talavAra Adi zastro dvArA (pUrva bhavanA temanA zatruo dvArA) ghAta karavAmAM Ave che, ane te jAtijAtimAM-eka jAtimAMthI bIjImAM (ekendriya Adi aneka jAtiomAM bhaTa Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 557, mayArthabodhinI TIkA pra. zru. aM. 7 uM. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam itthaMbhUto vivekavikalaH vAle = bAla iva bAlaH yasyAme kendriyAdiSu yat prANiupamardakArikarma 'ku' karoti sa tenaiva kutsitakarmaNA 'mijjA' mriyate -hiMsyate / yadA tenaiva karmaNA mriyate khaDgAdinA paricchidyate / ekendriyAdikajIvavinAzakArI, tAraveva jAtiSu jAyate mriyate ca / tadanu sasthAvarAdiSu bahuzaH utpadyaM tatraiva canurgatiSu janmamaraNaM karoti na saMsArapArameti // 3 // krUrakarmakAriNaH sthitiM varNayati- 'assica loe' ityAdi / mukam - assica loe aduvA paratthA sayaggaso vA taha annahA vA / saMsAramAvanna paraM paraM te baMdhati vedaMti ya dunniyANi // 14 // chAyA - asmina loke athavA parastAt zatAgrazo vA tathA anyathA vA / saMsAramApannAH paraM paraMte badhnanti vedayanti ca durnI tAni // 4 // - 1 zaya krUra karma karane vAlA vaha ajJAnI jIva apane hI kiye kukRtyoM se (pApoM se mArA jAtA hai / tAtparya yaha hai ki jo jIva jisa ekendriya Adi ke jIvoM kA ghAta karatA hai vaha usI jAti meM utpanna hokara ghAta ko pAtA hai mArA jAtA hai | tapazcAt sa aura sthAvage meM vAraMvAra utpanna hokara janma maraNa karatA rahatA hai| aisA hiMsaka jIva saMsAra se pAra nahIM ho pAtA | 3| krUra karma karane vAle kI sthiti kA varNana karate hue kahate haiM'asti ca loe' ityAdi / S zabdArtha - ' asi ca loe aduvA parasthA-asmi ca loke athavA parastAt' isaloka meM athavA paraloka meM ve karma apanA phala dete haiM teA rahe che. atizaya krUra karyuM karanArA ajJAnI jIvo pAte karelA kukRtyone 42] DauMDita thAya che (cheina, lehana, bhAra, DreTa Ahi vehanAo sahana ya mere che) athavA thAyA re che. tApa e che ke je jIva ekendriya Adi jIvonI hatyA kare che, jIva eja jAtimAM utpanna thaine peAtAnA ghAta thatA athavA peAtAnI hatyA thavAnA anubhava kare che. tyAra bAda tyAMthI marIne trasa ane sthAvarAmAM vAravAra utpanna thaIne jamasaraNa karatA rahe che. evo hiMsaka jIva saMsArane pAra karI zakatA nathI. AgAthA gA krUra karyAM karanAra jIvanI kevI hAlata thAya che, tenuM vadhu na karatA,sUtra2 - 'asthi' ca lAe' ityAhi zabdArtha' - 'asi ca loe aduvA paratthA - asmiM ca loke athavA parastAt' A 'lekamAM athavA paraleAkamAM ekama peAtAnu phaLa karanArane Ape che.. Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 556 sUtrakRtAstra ____anvayArtha-(assi ca loe aduvA parasthA) asmin loke athavA parastAt para.. loke karma svaphalaM dadAti (sapaggaso vA taha annahA vA) zatAgrazo vA tathA anyathA vA-ekasmin eva janmani anekajanmani vA (saMsAramAvana) saMsAramApannAste (paraM paraM) paraM param- utkRSTAtyutkRSTaM (duniyANi) dunI tAni-duSkRtAni (baMdhaMti), ya vedati) vadhnanti ca vedayanti-tAza karmabandhanaM kurvanti tatphalaM cAnu avaMtIti // 4 // TIkA-'pissi ca loe' asmiMzca loke-yAni azubhakAri karmANi tAni asminneva bhave phalaM dadati / 'aduvA' athavA parastAt-parasmin janmani narakAdi durgatau tAni karmANi phalaM dadati / 'sayaggaso vA taha annahA vA' zavAgrazo vA, 'sayaggaso vA taha annahA vA-zatAyazo vA tathA anyathA vA ve eka janmameM athavA seMkaDoMjanmoM meM phala dete haiN| jisaprakAra ve karma kiye gaye haiM usI prakAra apanA phala dete haiM athavA dUsare prakAra se phala dete haiM 'saMsAramAvanna te-saMsAramApannAste' saMsArameM bhramaNa karate hue ve kuzIla jIva 'paraM paraM-paraM param' adhika se adhika 'dunniyANi-durnI' tAni' duSkRtyoM ko arthAt pApakarma ko 'baMdhaMti ya vedaMti-badhnanti ca veda yanti' bAMdhate haiM aura apane pApakarmakA phala bhogate haiN||4|| ___ anvayArtha--ila loka meM athavA paraloka meM karma apanA phala detA hai| eka janma athavA aneka janmoM meM saMsAra ko prApta hue ve jIva utkRSTa se ati utkRSTa pApoM kA bandha karate haiM aura vedana karate haiN|4| 'TIkArtha-isa loka arthAt isa ava meM jo azubha karma upArjita" kiye gaye haiM, ve isI bhava meM apanA phala dete haiM athavA paraloka meM 'sayajaso vA taha aNNahA vA-zatAgrazo vA tathA anyathA vA' to me janmamAM athavA seMkaDo janmamAM phala Ape che. je rIte te karma karavAmAM Avela che. e ja rIte phaLa Ape che. athavA bIjI rIte phaLa Ape che. 'saMsAramAvanna-saMsAramArannAste' sasAramA bhrama ratasavA azI ch| 'paraM paraM-para param' vadhAremA dhAre dunniyANi-dunItoni' tyAne arthAt pA54mana 'baMdhati ya vedaMti-badhnanti ca vedayanti' mAMdhe cha bhane yAtanA pApa karma nuM phaLa bhegave che. 5 4 sUtrArtha-karma pitAnuM phaLa A lekamAM ke paralokamAM Ape che. saMsA2mAM bhramaNa karatA jIvo eka janmamAM athavA to aneka janmomAM eka, . ekathI caDiyAtAM pApane bandha kare che ane vedana kare che. pAkA : sAtha-sAsamA bheTale, bhAsabhA 2, mazuma.bhAnu 64 rjana thayuM hoya, tenuM phaLa A bhavamAM ja maLe che, evI kaI vAta nathI. Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM dopanirUpaNam 559 anekazata vAraM tathA anyathA vA prakArAntareNa phalaM prayacchanti / ayaM bhAvA-ki citkarma tasminneva janmani phalaM dadAti, kiMcicca karma janmAntare phaladAt / yathA duHkha vipAkAsya prathamazrutaskandhe kathitaM mRgAputrasya viSaye, tathA-dIrghakAla 'sthitikaM tu karma, apara bhavAntaritaM phalaM dadati / 'saMsAramAvAna te' saMsAramApannAH te saMsAre paribhramantaste kuzIlA jIvAH / 'paraM paras' adhikAdapi adhikam, zira chedAdikaM duHkhamanubhavanti / yena prakAreNa yat kRtaM tenaiva prakAreNa ekavAra meva, anekazI vA, zatakRtvaH sahasrakRtvo vA phalamanubhavatyeva / 'baMdhaMti vedaMti ya dunniyANi vadhnanti, vedayanti ca durmItAni, AtathyAnaM kRtvA punaH karma vadhnanti phala dete haiM / ve saikar3oM bhayo meM phala dete haiM athavA anyathA arthAt eka bhava meM bhI phala dete haiM / jaisA duHkha vipAka nAmaka prathama zrutaskaMdha meM mRgAputra ke viSaya meM kahA gayA hai, tadanusAra jo karma lambI sthiti vAlA hotA hai, vaha agale kitI bhava meM phala pradAna karatA hai| __saMsAra ko prApta durAcArI jIva adhika se bhI adhika mastakachedana Adi duHkhoM kA anubhava karate haiM / jo karma jisa prakAra se kiyA gayA hai, vaha usI prakAra se eka janma meM yA saikar3oM hajAroM janmoM meM phala detA hai| durAcArI jIva karmoM ko bAMdhate hai aura vedate haiN| vedana karate samaya ArtadhyAna karake punaH nUtana karma kA baMdha karalete haiN| jaba usakA udya AtA hai to phira ArtadhyAna karate haiM aura phira navIna karma kA bandhana karate haiN| isa prakAra bandhana aura vedana kA ke A bhavamAM paNa karma pitAnuM phaLa de che, athavA parabhavamAM paNa phaLa de che. seMkaDo bhavomAM paNa phaLa de che athavA eka bhavamAM paNa phaLa de che jevuM khavipAka nAmanA prathama zrutaskamAM mRgAputranA viSayamAM kahevAmAM AvyuM che, te pramANe je karma dIrgha sthitivALuM hoya che, te karma pachInA koI bhavamAM phaLa pradAna kare che. saMsAramAM bhramaNa karate durAcArI jIva mastaka chedana Adi bhAremAM bhAre duHkhanuM vedana kare che. je karma je prakAre karavAmAM AvyuM hoya che, eja prakAre te karma eka janmamAM ke anya seMkaDo ke hajAre bhavamAM phaLa de che. durAcArI ja karmo bAMdhe che" ane ' temane dukha vipAka vedatA rahe che vedana karatI vakhate ArtadhyAna karIne teo punaH nUtana karmane baMdha karI le che. vaLI jayAre te udayamAM Ave che, tyAre pharI ArtadhyAna kare che ane pharI navA kamane bandha kare che A prakAre kaI keI jIvane bandhana ane vedanane pravAha anantakALa sudhI cAlu rahe che, Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sutrakRtAGgasUtre 560 tathA svakRtakarmaNaH phalaM bhuJjanti bhayaM bhAvaH - kuzIlAste karma kRtvA yathA kathaMcitkarmaNAM phalamupabhuJjantyeva eva deva ekajanmani vA, anekadAsneka janmani vA / zatasahasrajanmani vA, evaM karma kurvantaH phalamupabhuJjanti / punastatkarma kurvanto janmAntaramarjayitvA punaH karmaphalamanubhavantaH saMsAreca krAntAtikrAntA bhavanti / taduktam -'mA hohi re visano jIva ! tumaM vimaNadumpraNo dINo / hu citieNa phii taM dukkhaM jaM purA raiyaM // 1 // pravAha kisI kisI kA ananta kAla taka kisI kA lambe kAla taka aura kisI kA sadA kAla taka calatA rahatA hai / anAdi kAla se yahI paramparA calI A rahI hai / udIrNa karmoM ko samabhAva se sahana kiye vinA yaha pravAha avaruddha nahIM hotA (nahIM rukatA ) Azaya yaha hai - kuzIla (pApI) jIva karmoM kA baMdha karake kimI na kisI rUpa meM unakA phala bhogate haiN| koI usI janma meM, koI agale janma meM, koI eka janma meM koI saikar3oM hajAroM janma meM / ve phalopabhoga ke samaya rAgadveSa karake navIna karma upArjana karate haiM aura phira. usa kA phala bhogate haiM / isa prakAra bhAvakarma ( rAgadveSa pariNati ) se dravyakarma (jJAnAvaraNIyAdi AThakarma) aura dravyakarma se bhAvakarma utpanna hote rahate haiM / donoM kA ubhayamukha kAryakAraNabhAva vIja vRkSa kI santAna ke samAna anAdi kAla se calA A rahA hai / isa anAdi karma. kAIne te pravAha lAMbA kALa sudhI cAlu rahe che ane kAIne sadAkALa cAlu ja rahe che. anAdi kALathI eja para parA cAlI ja rahI che. udRINu (udayamAM AvelAM) karmAMne samabhAvathI sahana karyAM vinA A pravAha avaruddha thatAM nathI (aTaGato nathI) A kathananu tAtparya e che ke kuzIla (pApI) jIvA kAnA anya karIne kAI ne kAI rUpe temanuM mULa bhAgavyA kare che. kAI eja janmamAM, keAI pachInA janmamAM, kAi seMkaDA ke hajArA janmamAM karmonuM phaLa bhAgave che. lApabhAga karatI vakhate te rAgadveSa karIne navIna karyAMnuM upArjana kare che, ane pAchuM tenuM phaLa bhAgave che. A prakAre bhAvakama (rAgadveSa pira yuti) vaDe dravyarbha (jJAnAvarIya Ahi mAha urbha ) ane dravyarma, 3 bhAvakama utpanna thatAM ja rahe che. khannenuM ubhayamukha, kA kAraNa bhAva bIja vRkSanAM saMtAnanI jema anAddi kALathI cAlyuM ja Ave che, A kama`pravAhane Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . samayArthayodhinI TIkA pra.zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam ...161 jai pavisasi pAyAlaM aDavi va dariM guhaM samudaM vA / / puvakayAu na cukkAsi appANaM ghAyase jai vi // 2 // ' ' chAyA-mA bhaba re vipaNo jIva ! svaM vilanA durmanA diinH| .. naiva cintitena ra pheTate vad duHkhaM yatpurA racivaM // 1 // yadi pavizali pAtAlaM aTavIM yA darI guhAM samadraM vaa| prarvatAnnetra bhrazpasi AtmAnaM ghAtayasi zyapi // 2 // gAthA'rthaH-karmodaye sati ArtadhyAna karopi, vipanA durmanA:-kathaM bhavasi yad purA karmaracita kRtaM tat ArtavyAne na na truTayati, ataH samasAmAcara viveka kuru punarapi duSkarma na i.raNIyas, catuH pAtAlaM gacchasi, aTI vA gacchasi pravAha ko vahI jIva naSTa kara sakate hai jo pharma ke phala kA upayoga samaya AtadhyAna nahIM karake pUrNa lAbhAva meM sthita rahate haiN| anyathA janma janmAnAra meM yaha cakra calatA hI rahatA hai| kahA hai nA hohire vilanno' ityaadi| are jIva tUM pharma kA phala bhogate samaya viSAda mata kara, zimana, durmana aura dIna na bana / tUne pUrvakAla meM apane lie jisa dukha kA nirmANa kiyA hai arthAt duHkha prada zarma kA baMca kiyA hai, vaha cintA zoka karane se miTa nahIM sakatA // 1 // 'jaha pavisasi' ityaadi| , agara tUM pAtAla meM praveza kara jAegA, vikaTa aTavI meM, khaMdhaka meM; guphA meM yA samudra meM bhI calA jAegA to bhI karma se chuTakArA nahIM eja jIva naSTa karI zake che ke je phaLane upabhoga karatI vakhate A sthAna karatuM nathI paNa samabhAvapUrvaka tenuM vedana kare che. je samabhAvapUrvaka karmanA phaLane upaga karavAne badale ArtadhyAnapUrvaka upabhega karavAmAM Ave, te janmajanmAntaramAM A cakra (karmapravAha) cAlu ja rahe che. kahyuM paNa che ke 'mA hohi re visanno', tyAdi "are jIva ! tuM kamanuM phaLa bhegavatI vakhate viSAda ne kara vimarDa damana ane dIna na bena. te pUrvakALamAM tAre mATe je dukhanuM nirmANa karyuM che. eTale ke dukhaprada kamane je badha karyo che, te zeka. athavA ciMtA karavAthI naSTa thaI zaktA nathI. A 1pa ... 'jai pavisasi' tyAhi tenAthI bacavA mATe tuM, pAtALamAM pesI jaIza, vikeTo ahImAM chupAI jaIza, aMdhakamAM (yarAmAM) guphAmAM ke samudramAM chupAI jaIza, te sU071 Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 962 .... . : . . . - sUtrakRtAGgasUtre samudraM vA pravizasi tathApi kRtakarmaNaH bhogamantareNa muktinaM bhavati ataH karmaindhanasamaye eva viveko vidheyH||4|| sAmAnyataH kuzIkAn pradaya, ataH paraM zAstrakAraH pApaNDikAnadhichatya pratipAdayati-'je mAyara' ityAdi / khUlam-je mAyaraM piyaraM ca hiccA samaNavae agaNi smaarbhijaa| ahAha se loe kusIladhalmaM bhUyAiMje hiMsai aaysaate||5|| chAyA-yo mAtaraM vA pitaraM ca hitvA zramaNavate'gni smaarbhete| ___ athAhuH sa loke kuzIladharmA bhUtAni yo hinasti AtmazAte // 5 // pA sakegA? yahA~ taka ki agara tU AtmaghAta kara legA to bhI pUrva kRta karma terA pIchA nahIM chor3eMge // 2 // / tAtparya yaha hai ki karma udaya hone para tU AtadhyAna karatA hai, udAsa hotA hai, anamanA hotA hai, kintu pUrvopArjina karma ArtadhyAna se kyA chUTa jAe~ge? karma se chuTakArA pAnA hai to karma ke phala bhogane ke samaya samabhAva kA avalambana kara / samatA bhAva ke lokottara hai| sAyana ke sevana se hI karmavyAdhi le mukta ho sakatA hai| ataeva apane viveka ko jAgrat kara aura duSkRta karanA tyAga de| pAtAla, aTavI yA kisI bhI surakSita samajhe jAne vAle sthAna meM jAkara chipa jAne para bhI kiye karma ko bhoge dhinA mukti nahIM ho sktii| isa kAraNa karma karate samaya hI viveka kA avalambana karanA ucita hai // 4 // paNa te karma tane jIMDavAnuM nathI. te karmanuM phaLa bhogavyA vinA tAre chaTa kAre thavAno nathI. are ! tuM AtmaghAta karIne temAMthI chuTavAno prayatana karIza, te paNa pUrvakRta karma tAre pIcho choDavAnuM nathI.' merA . tAtparya e che ke karma udayamAM Ave, tyAre tuM ArtadhyAna kare che, udAsa thAya che, cintA kare che, paraMtu , zuM pUrvopArjita karma ArtadhyAna karavAthI chUTe che kharuM ? je karmamAMthI chuTakAre meLava hoya, te karmanuM phaLa bhegavatI vakhate samabhAvanuM avalaMbana le. samatAbhAva rUpa lekottara rasAyananA sevanathI ja tuM-karmavyAdhimAMthI mukta thaI zakIza. tethI tuM jarA viveka buddhine jAgrata kara, ane dukRtya karavAnuM choDI de. pAtALa, aTavI Adi kaI paNa surakSita gaNAtAM sthAnamAM jaIne chupAI javA chatAM paNa kRtakarmonuM phaLa bhegavyA vinA chuTakAre thavAnuM nathI. A kAraNe karma karatI vakhate ja vivekanuM avalaMbana levuM, eja ucita che. gAthA . . Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zrRM. a. 7 u.1 kuzIlavatAM dopanirUpaNam... .563. - anvayArthaH-(je mAyaraM piyaraM ca hiccA) yaH puruSo mAtaraM jananIM pitaraM ca hitvA parityajya (samaNabae) zramaNavate-sAdhudIkSAmAdAya (agaNi samAramijjA) agni samArabheta-agnikAyasya samArambha kuryAt (je AyasAte) yaH AtmazAte svasukhAya (bhUyAI hiMsai) bhUtAni dinasti-virAdhayati (se loe) sa loke (kusIladhammA) kuzIdharmA'stIti (ahAhuH) athAhuH) tIrthakarAyaH kathayanti // 5 // - sAmAnya rUpa se kuMzIlajanoM ke viSaya meM kaha kara aba ,sUtrakAra pAkhaNDI logoM ke viSaya meM kahate haiM- 'je mAyaraM piyara' ityaadi| zabdArtha-'je mAyaraM piyaraM ca hiccA-yo bhAtara pitaraM ca hitvA' jo puruSa mAtA aura pitAko choDakara 'samaNabae-zramagavate' zramaNavata dhAraNa karake 'agaNiM samAraMbhijjA-bhagni samArabheta' agnikAyakA AraMbha karate haiM tathA 'je AyalAte-yA AtmazAte' jo apane sukha ke liye 'bhUyAiM hiMsai-bhUtAni hinasti' prANiyoM kI hiMsA karate haiM 'se loe-sa loke' ve isa loka meM - 'kusIladhamme-kuzIladharmA kuzIla dharma vAle hai 'ahAhu-athAhuH' aisA sarvajJa puruSoM ne kahA hai // 6 // anvayArtha jo puruSa mAtA aura pitA ko tyAga karake zramaNavrata meM upasthita huA arthAt dIkSita huA hai / phira bhI agni kA AraMbha samAraMbha karatA hai, jo apane sukha ke lie bhUtoM kA ghAta karatA hai, vaha puruSa 'kuzIladharma' vAlA kahalAtA hai // 5 // sAmAnya rUpe kuzIla janenA viSayamAM kahIne have sUtrakAra pAkhaMDI lekenA viSayamAM A pramANe kahe che 'je mAyara' piyara' tyAhi zahA -'je mAyara' piyaraM ca hiccA-ye mAtaraM pitaraca hitvA' 2 35 bhAtA bhane pitAna DI. 'samaNavvae-zramaNavrate' zramavrata dhAraNa 4zana 'agaNi' samArabhijA-agni samArabhate' maayne| mAra'cha, tathA 'le AyasA-yaH AtmazAta.' remo tAna! subha bhATa 'bhUyAI hiMsai-bhUtAni hinasti' prANiyonI DisA 42 che 'se loe-saH loke te mAmA kisIladhamme-kuzIladharmA' zIrA yA che. 'ahAhu-athAhuH' merIta sava puravAsa cha. // 5 // - sUtrArtha-je puruSa mAtA, pitA Adine tyAga karIne zravaNuvrata-dIkSA aMgIkAra karavA chatAM paNa agnine AraMbha samAraMbha kare che, je pitAnA subhana bhATa bhUtAnA (vAnA) sahA2 43 che, te . puruSane 'mushiitbhii| kahevAya che. pA Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . sUtrakRtAGgasUtre : TIkA-'je' yaH kazcana dharmakaraNAya utthitaH 'mAyaraM' mAtaraM 'piyaraM' pitaram ca 'hicA' hitvA-parityajya mAtaraM bhrAtaputrakalatrAdikam - sakalaparivAram 'samaNadhvaMe' zramaNavate 'agaNi' agnim 'samArabhijjA' samArabheta yH| zramaNavratapUrtaye 'vayaM tyaktagRhakarmANaH' ityevaM svIkRtyApi agni prajvalayati pacanapAcanAdau kRtakAritAnumatyA-audezikAdi paribhogAya vA'gnikAyasamArambhaM karoti evaMbhUto janaH sAdhunAmadhArI 'se loe' saH loke 'kusIladhamme' kuzIladharmAH, kutsitaH zIla: AcAraH saH eva dharmoM yasya saH sakuzIladharmA 'bhUyAI' bhUtAni-paD. jIvanikAyAn 'AyasAte' AtmasukhAya-zItAdyAnodanAya 'je' yaH hiMsaI hinasti virAdhayati / tathAhi kecit sAdhunAmadhAriNonyatIyikAH paMcAgni tapanti, tathA'gnihotrAMdikarmaNA cAgni samArabhamANAH svrgaadikmicchnti| sa TIkArya-jo loga dharma karane ke lie udyata hue haiM, mAtA pitA ko arthAt mAI, putra, phalana Adi sakala parivAra ko tyAga kara anazavata meM dIkSita hue haiM, phira bhI agni kA AraMbha karate haiM arthAt jo zramaNavrata kI pUrti ke lie agni jalAte haiN| athavA pacana-pAcana Adi.kA paribhoga karane ke lie samAraMbha karate haiM, aile lAdhunAma dhArI (veSadhArI) loga kuzIladharmI hai arthAt unakA AcAra kutsita hai| apane sukha ke lie SaTjIvanikAya kI virAdhanA karate haiN| koI koI sAdhunAmadhArI paMcAgni tapa tapate haiM, tathA agnihotra Adi karma karate hue agni kA AraMbha karale svarga kI abhilASA karate haiN| TIkArya-je loke dharma karavAne mATe taiyAra thayA che, mAtA, pitA, bhAI, putra, putrI, patnI Adi sakaLa parivArane tyAga karIne jemaNe zravaNa dvitanI dIkSA lIdhI che, chatAM, paNa jeo agnine AraMbha kare che. eTale ke jeo zramaNavratanI pUrti mATe agni saLagAve che athavA annane pakAvavA mATe agni saLagAve che, evA veSadhArI sAdhune kuzIladhamI kahe che. teo kRta, kArita ane anumatinA doSathI yukta zika Adi AhArane pari. bhoga kare che. A prakArane AhAra taiyAra karavAmAM je samAraMbha thAya che, tene kAraNe teo jIvahiMsAmAM kAraNabhUta bane che. A prakAranA kutsita AcAravALA sAdhune kuzIlapamI kahe che. teo pitAnA sukhane nimitte che kAyanA jIvonI virAdhanA kare che. kaI kaI sAdhu nAma dhArI puruSe paMcAgni 'tapa tape che, tathA agnihotra Adi karma karIne-agnine AraMbha karIneveganI abhilASA kare che. * Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TokA pra. Q. a. 7 uM. 1 kuzIlavatAM dopanirUpaNam 565 mAtApitarauM parityajya zramaNavrataM svIkRtyApi agnikArya prajvAlayati, tathA svAtmamukhecchayA- mANinamu vahanti saH kuzIladharmA 'aha' atha, evam . 'Ahe' AhuH-tIyakaraNagadhArAdayaH // 6 // . . . 1. agnikAya samAraMbhe pANinAmatipAtaH kathaM bhavatIti sUtrakAraH pradarzayatiujjAlo pANa' ityaadi| mUlam-ujjAlao pANa nivAra ejjA, - nivvAvao agaNi nivaayvejjaa| tamhA u mehAvi saMmikkhadhamma Na paMDie agaNi samArabhijjA // 6 // chAyA--ujjAlakaH prANAn nizAtayet nirvApako'gni nipAtayet / tasmAttu medhAvI samIkSya dharma na paNDitoni samArabhe // 6 // / tAtparya yaha hai ki jo loga mAtApitA Adi parivAra kA parityAga karake aura zramaNa kA vrata aMgIkAra karake bhI agni kA AraMbha karate haiM, tathA apane sukha kI icchA se prANiyoM kA ghAta karate haiM, ve kuzIladharmI kahalAte haiN| tIrthakaro evaM gaNadharoMne unheM kuzIladharmI kahA hai // 5 // agnikAya ke AraMbha meM prANiyoM kA ghAta kisa prakAra hotA hai, yaha sUtrakAra dikhalAte hai-'ujAlo pANa' ityAdi / zabdArtha-'ujjAlao-ujjvAlaphaH' agni jalAne vAlA puruSa 'pANa nivAyaejjA-prANAn nipAtayet' prANiyoM kA ghAta karatA hai, tathA 'nidhAva mo-nirvApakaH' agni ko vujhAne ghAlA puruSa bhI 'agaNi . tAtparya e che ke jemAM mAtApitA Adi parivArane tyAga karIne zamaNuvrata aMgIkAra karavA chatAM paNa agnine AraMbha kare che, tathA pitAnA sukhane mATe prANuone ghAta kare che, temane kuzIladhama kahevAya che. gaNadharoe evAM pAMkhaDI sAdhuone kuzaLadharma kahyA che ! gAthA para agnikAyanA AraMbhamAM prANIono ghAta kevI rIte thAya che, te sUtra4.2 43 samAna cha-'ujjAlamao pANa' tyAha. zahAtha--'ujjAlao-uvAlaka.' AA sApAle 535 'pANa nivAya. ejjA-prANAn nipAtayet' prAliyAnA ghAta 42 cha, tathA niyAtrao-nirvApaka Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAsUtra - anvayArtha:-(ujjAlao) ujjvAlakA-agni prajvAlakaH (pANa nivAyaejanA) maMgAna kASThAdigatAn jIvAn nibhAtayet-vinAzayet / tathA (ninAvI) nirvA pakaH)-agneH zAntayitA ati (agaNi nivAyavejjA) agni-agnikAyaM nipAta yet upahatyeva (tamhA u) tasmAttu-tasmAt kAraNAt (mehAvI) medhAvI (paMDie) paMDitaH sadasad vivekavAn 'dhamma samikkha' dharma zrutacArikSalakSaNaM samIkSya dRSTvA (agaNi) agnikAyaM (Na samArabhijjA) na-naiva samArabhet-agnikAyasamArambha na kuryAditi // 6 // TIkA---'ujjAlao' ujjvAlako'gnipadIpakaH pumAn 'pANa' prANAn prANavata ityarthaH nivAyaejjA' nipAtayet yaH tapanatApanapacanaparipAcananivAyavejjA-agni nipAtayet' agnikAyake jIvoMkA ghAta karatA haiM 'tamhA u-tasmAttu' isa kAraNa se 'mehAvI-medhAvI buddhimAna 'paMDiepaNDitaH' paMDita puruSa arthAt sat asat ko jAnanevAlA puruSa 'dhamma samikkha-dharma samIkSya' zrutacAritrarUpa dharma ko dekhakara 'agaNi-agni' agnikAyakA 'Na samAramijjA-na samArabheta samAraMbha na kare / / 6 / / / anvayArtha--agni jalAne vAlA kASTha Adi meM rahe hue jIvoM kA ghAta karatA hai aura use' vujhAne vAlA agnikAyika jIvoM ko ghAta karatA hai| ataeva medhAvI puruSa dharma kA vicAra karake agnikAya kA AraMbha na kare // 6 // TIkArthe-jo puruSa agni jalAtA hai, vaha prANoM arthAta prANiyoM kA ghAta karatA hai / tapana, tApana, pacana yA pAcana Adi ke lie amita solApANI pu35 5] 'agaNI nivAyavejA-agni nipAtayet' -- abhiDAyanA dhAta 42 che. 'tamhAu-tasmAttu' mA rathI mehAvI-medhAvI' bhuddhimAna pADie-paNDitaH' 5535 arthAt sat asat ne navApANI 535 'dhamma samikkha-dharma samIkSya' zrutayAritra 35 2 dhana 'agaNi-agni' amitAya nA 'Na samArabhijjA-na samArabheta' sabhA na 42 // 6 // -agni saLagAvanAra mANasa kASTha AdimAM rahelA jIvane ghAta kare che, ane tene bujha vanAra agnikAya jIvone ghAta kare che tethI medhAvI purue dharmane vicAra karIne agnikAyane AraMbha kara joIe nahI ne 6 TI--2 pu25 abhi sajAve cha, te pAnA (TRi) ghAta re che. tApavA mATe, tapAvavA mATe, khorAkane rAMdhavA ke raMdhAvavA Adine mATe Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayAthaibodhinI TIkA pra. thu. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM dopanirUpaNam . 567 yA 'gni prajjvAlayati sa aparAn agnikAyAn tathA pRthivyAdyAzritAn sthAnarAna saci virAdhayati manovAkkAyaiH / nivvAvao' agni nirvApakaH puruSaH 'agaNi' agnikAryaM jIvam 'nitrAyavejjA' nipAtayet vinAzayatItyarthaH / agnikArya jalAdinA nirvApayan tadAzritAn anyAMzca prANino virAdhayet / tatro ujjvAlakanirvApako ubhAvapi par3ajIvanikAyAnAmapi samAraMbhakau bhavataH / -uktaM bhagavata- 'do bhaMte ! purisA annamanneNa saddhiM agaNikAyaM samArabhaMti, tattha NaM ege purise agaNikArya ujjAle egeNaM purase agaNikArya ninAvenjara, tesi maMte 1 purisANa kayare purise mahAkammatarAe kapare vA purise appakammataagni jalAne vAlA dUsare agnikAyika jIvoM kA tathA pRthvI Adi ke Azraya meM rahe hue sthAvaroM aura trasa jIvoM kA bhI mana vacana aura kAya se virAdhanA karatA hai| aura jo agni ko bujhAtA hai vaha agni kAya ke jIvoM kA vinAza karatA hai / jo jalAdi se agnikAya ko bujhAtA hai, vaha usake Azrita anya prANiyoM kI bhI virAdhanA karatA hai / isa prakAra agni ko jalAne vAlA aura bujhAne vAlA donoM hI SaTTajIvanikAya samAraMbhakartA hai / bhagavatI sUtra meM kahA hai- 'he bhagavAn ! eka sAtha do puruSa agnikAya kA AraMbha karate haiM / unameM se eka 'agni ko prajvalita karatA hai aura eka use bujhAtA hai / he bhagavan ! ina donoM puruSoM meM kauna mahAkarma upArjana karane vAlA hai aura kauna alpa karma upArjana karane vAlA hai ?' ++ devatA saLagAvanAra mAzusa khIjA' agnikAya jIvonI tathA pRthvI Adita Azraye rahelAM trasa ane sthAvara jIvonI paNu mana, vacana ane kAyA vaDe virAdhanA kare che. ane je mANasa saLagatA agnine bujhAve che, te agnikAya jIvonI virAdhanA kare che. je mANasa jala Adi vaDe agnine bujhAve che, te mANusa jalAdinA Azraya karIne rahelA jIvonI paNa virAdhanA kare che. A prakAre agnine saLagAvanAra ane mujhavanAra, khanne mAzuse cha kAyanA jIvonI virAdhanA kaMrtI bane che. bhagavatI sUtramAM A viSayane anulakSIne gautama svAbhIo bhahAvIra alune mA prabhAce prazna pUcho he- '3 lagavan ! eka sAthe e puruSA agnikAyanA Arabha kare che. temAMthI eka agnine prajavalita kare che ane khIje tene muAve che. huM bhagavan! `A bannemAMthI kayA puruSa mahAka upArjana karanArA che mane kA puruSa alpakamanuM pAna aranA! che 1 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... . prakRtAne 568 rAe / goyamA ! tatpa NaM je se purise agaNikANaM ujjAlei se NaM purise bahuta rAga puDhavilAyaM samArabhai, evaM bhAukAya, vAukArya, daNassahakArya talakAyaM appata. rAga ANi kArya samAramati ityAdi / tathA 'bhUyANaM esamAdhAohanyavAhoNamasao' iti / yasmAt agnipravAla ne zanipe vA paDjIvanikAyavirAdhanA bhavati, 'tamhA u' tasmAda kAraNAt 'sehAvI paMDie' medhAvI paNDitaH 'dhammaM dharmam-paDU. jIvanikAyarakSaNe zrunucAritradharma rakSaNaM bhavatIti 'samikkha' samIkSya 'Na' na 'agaNi' agnikAyam 'samArabhijjA' samArata, kathamapi svAdha parAva vA trika raNatriyogaiH nAgni prajvAlayeda / na vA vinirvApayedagnim iti // 6 // bhagavAn uttara dete haiM-he gIta ! jo puruSa agnihAya ko prajva lita karatA hai, vaha bahuta se pRthvIkAcisa, apakAthika, vAyuzAyika, vanaspatikAdhiza aura balakAyika jIze kA AraMbha karatA hai, ityaadi| Agama meM anyatra bhI kahA hai ki-'agni, jIvoM kA ghAta karane vAlI hai, isameM saMzaza nahIM hai| kyoMki agni ke jalAne aura vujhAne meM SaT jIvanikAya ke jIvoM kI virAdhanA hotI hai, isa kAraNa medhAvI ArthAt kuzalapuruSa dharma kA vicAra karake-jIvoM kI hiMsA na karane meM dharma hai aisA jAna ra svArtha ke lie, parArtha ke lie, tIna karaNa tIna yoga se agnikAya kA AraMbha na kare na agni ko prajvalita kare aura na vujhAve aura na inakA anumodana kre||6||... . . . ... - mahAvIra prabhune uttara- he gautama! je puruSa agnikAyane prajavalita kare che, te ghaNA pRthvIkAyika, apakAyika, vAyukAyika vanasapatikAyika ane trasakArSika jIvono AraMbha kare che. ItyAdi. AgamanamAM anyatra paNa evuM kahevAmAM AvyuM che ke-agni jIvone ghAta karanAra che, temAM kaI saMzaya rAkhavA jevuM nathI." agnine saLagAvavAthI ane olavavAthI SaTu jIvanikAyanA jIvonI virAdhanA thAya che, te kAraNe medhAvI (buddhizALI) puruSoe vicAra karIne hisAna 42vAmA "dharma - che, me ana-svAtha-2 mA parArthana bhATa, pa 42 bhane traya..yojayI mazinI bhAra 42vo nahI. seTa-hai-pAnI - virAdhanA 42vI na na me me bhAnanAra puruSe mAmi prajavalita karavuM paNa nahI ane olavaSe paNa nahIM. teNe -bIjAnI pAse agni prajavalita karAvavo paNa nahIM ane olavAvarAvavo paNuM nahI tathA agni prajavalita karanAra ke olavanAranI anamedanA paNa karavI nahIM vA Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 169 mUlam-puDabI vi jIvA AU vi jIvA, pANoM ya saMpAima sNpeyti|| saMparza kaTU samasliyA ya eMe dehe agaNi smaarbhNte||7|| chAyA-pRthivyapi jIvA Ayopi jIyAH prANAzca saMpAtimAH saMpatanti / ' ____ saMsvedajAH kASThamamAzrivAca etAn dahedagni samArabhamANaH / / anvayArthaH- (puDhavI vi gIvA) pRthivI phulakSaNA sA'pi jIvAH (AU vi jI) ApaH dravalakSaNAstA api jIvAH (saMjAprapANA ya saMpati) saMpAtimA zalabhAdayadha prANAH santi agnI (saMse yayA) svedanA:-yU kAdayaH (ya kadra 'puDhacI vi jIyA' zabdArtha-'puDhavI vi jIvA-pRSivyapi jIvA' pRthivI bhI jIva hai 'AU vi jIvA-Apo'pi jIvAH' jala bhI jIva 'saMpAila pANA ya saMpayaMti-saMpAtimAH prANA: saMpatanti tathAlapAtima jIva arthAta pataMga Adi agni meM eDakara sarate haiM 'saMyayA-saMsvedajjA' saMsvedaja arthAt yUkAdi prANI 'ya kasamasalayA-kASThasamAzritAH' tathA kASTha meM rahane vAle jIva 'agaNi samArabhaMte-agni samArabhaSANa' agni kAyako Arambha karanevAlA puruSa 'ee dahe-etAn dahet' ina jIvoM ko jalAtA hai // 7 // * ' anvayArtha-pRthvI bhI jIva hai apkAya bhI jIva hai aura pataMga saMpAtima bhI jIva agni meM par3a jAte haiN| saMsvedaja jIva tathA jo ___ "puDhavI vi jIvA' zahAtha-'puDhavI vi jIvA-pRthivyapi jIvAH' pRthvI para pa.che, 'AUMdhi jIvA-Apo'pi jIvAH' 41 55] 1 che. 'saMpAimapANA ya sapayaMti-sapAtimAH prANAH sapatanti tathA sAtima 71 arthAt 5ta vibhibhI paDI bhare . cha. , 'saMyayA-sasvedajAH' sasva04 arthAt vigere ANI ya kasamassiyA-ca kASThasamAzritAH' tathA mA 29vAvA ANi samArabhate-agni samArabhamANa.' mAyA sabhAra 42vAvANI 535, ee he -etAn dahet' mA 7vAne mANe che. // 7 // sUtrAya-5vI 55'75 cha, ma54Aya 55 71 cha, mana patagiyA Adi sa pAtima (uDatAM) jIva paNa agnimAM paDI jAya che agninI vidhanA karanArA leke A saghaLA ane bALI nAkhIne temanI hiMsA kare sa072 . 46 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre samalilayA) ca kASThasamAzritAH ye mANAH (agaNi samAraMbhaMte) agni samArabhamANaH (ee dahe) etAn uparyuktAn jIvAna dahet virAdhayediti // 7 // ___TIkA-nanu pRthivyAmeva jIvA dRzyante trasAH sthAvarAzca ye ete, pratyakSasiddhatvAt , iti teSAM prANAtipAte eva doSaH / na tu pRthivIrUpAH jIvAH samupalabdhAH, yena te svIkRtAH syuH| tatkathamucyate'gnipradIpane pRthivIkAyAnAM vinAzo bhavatIti ityAzaMkya-pratividhIyate sUtrakAreNa-'puDhavI vi' ityaadi| meM zaMkanIyaM kevalaM pRthivyAzritA eva jIvA:, kintu yA'pi pRthivI mRttikArUpA, sA'pi jIvA eva / 'puDhavI vi' pRthivyapi jIza eva 'AU vi jIvA' Apo'pi jIvasvarUpA eva, na kevalaM tathAzritA eva prANinaH / jalAzritA api phASTa ke Azrita rahe hue haiM, agni kA AraMbha karane vAlA ina saya prANiyoM kA dAha virAdhanA karatA hai // 7 // TIkArtha-prazna-pRthvI meM jo usa aura sthAvara jIva dRSTigocara hote haiM vahI jIva haiM, kyoMki ve pratyakSa se siddha haiM / ataeva unhIM kI hiMsA karanA doSa hai / pRthvIkAya rUpa jIva to kabhI upalabdha nahIM hote jisase unheM svIkAra kiyA jAya ? phira kaise kahA gayA hai ki agni jalAne meM pRthvIkAyika jIvoM kA vinAza hotA hai ? isa praznakA uttara sUtrakAra dete haiM-pRthvI bhI jIva hai, pRthvI ke Azrita jo jIva haiM, vahI jIva haiM, aisI AzaMkA mata karo, kintu mRttikA rUpa pRthvI bhI jIva hI hai| isI prakAra akAya bhI jIva hI hai| aisA nahIM ki inake Azrita rahe hue jIva hI jIva haiN| pataMga che. vaLI anino AraMbha karanArA loke saMvedaja jIvonI tathA kASThanI maha2 27tA 7vAnI 59 virAdhanA 42 che. // 7 * TakAtha-prazna-pRthvImAM je trasa ane sthAvara ja daSTigocara thAya che. temane jIva mAnavAmAM kaI vAMdho nathI, kAraNa ke temanuM astitva te pratyakSa dvArA siddha thAya che. tethI temanI ja hiMsA karavI, tene deSa mAnI zakAya. paraMtu pRthvIkAya rUpa jIvanuM te astitva ja kayAM che ? te pachI evuM zA mATe kahevAmAM AvyuM che ke agni saLagAvavAthI pRthvIkAyika vana vinAza thAya cha ? / A praznane sUtrakAra A pramANe uttara Ape che-pRthvI paNa jIvarUpa ja che. evI AzaMkA karavI joIe nahIM ke pRthvIne Azraye je rahelA che teo ja jIva rUpa che. mRttikA (mATI) rUpa pRthvI paNa jIva rUpa je che, e ja pramANe apUkAya paNa jIva rUpa ja che. evuM mAnavuM joIe Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. thaM. aM. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 57 prANAH prANinaH, 'saMpAima' saMpAtimA :- zalabhAdayastatra saMpatanti te'pi jIvA eva / tathA 'saMseiyA' saMsvedajAH - svedena dehAzrita dehavikArarUpajalena jAyamAnA 'yUkAdayo'pi jIvA eva / tathA kaTusamassiyA ya' kASThasamAzritAH ghuNakRmyAdayaH prANinaH, ete sarve'pi jIvA eva / 'agaNi' agnim ' samArabhate' samAra_bhamANaH 'ee' etAna- upa ktAn padapi jIvanikAyAn 'dahe' dahet - ye hi kASThAdhAzritA jIvAste sarve'pi dahyante vahnimajvAlane / tathA ca ye bahnimajvAlakAste paDapi jIvanikAyajIvAn virAdhayanti, ato bahnikAyasamArambho mahAdoSAyeti ||7|| etAvatA ye'gnikAya virAdhakAstApasAstathA - pAkAdivyApArAdanivRttA bauddha- bhikSavaH pArzva sthAdayaH te nirAkRtAH / idAnIM ye vanaspatikAyAn virAdhayanti, tAnadhikRtyA''ha sUtrakAraH - 'hariyANi' ityAdi / mUmala - hariyANi bhUyANi vilaMbagANi, AhAra dehA ya puDho siyAI / Adi jo saMpAtima arthAt uDanevAle haiM, ve bhI jIva haiM tathA jUM Adi saMsvedaja, jo pasIne se utpanna hote haiM, ve bhI jIva haiM / kASTha ke sahAre rahanevAle ghuna, kRmi Adi bhI jIva haiM / jo agni kA AraMbha karatA hai vaha sabhI pUrvokta jIvoM ko jalAtA naSTa karatA hai, agni jalAne para kASTha ke Azrita sabhI jIva jala marate haiM / anya jIvoM kI virA'dhanA bhI hotI hai / ataH agni ko jalAnA mahAdoSa kA kAraNa hai // 7 // nahI' ke pANImAM rahelAM jIveA ja jIva rUpa che. teo teA jIvarUpa che ja parantu kAya paNa jIva rUpa ja che. pataMgiyA Adi je sapAtima (uDanArA) jIve che, teo pazu jIvarUpa ja che eja pramANe ju Adi saspe haja (parasennAmAMthI utpanna thanArA) jIve paNa chatra rUpa ja che. kASThane Azraye rahenArA kIDA, kRmi Adine pazu jIvarUpa ja mAnavA joIe, je mANusa agnine prajavalita kare che, te pUrvokta saghaLA jIvene khALIne temanI hiMsA kare che. agnine saLagAvavAthI kASThane Azraye rahelAM saghaLA jIvA tA maLI ja mare che, eTaluM nahI paNa anya jIveAnI paNa virAdhanA thAya che tethIja agninA AraMbhane agni prajavalita karavAnA kAne mahAdoSanu kAraNu kahe. vAmAM Ave che. 7 ca Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .'572 sUprakRtAGgasUtre / / . je chiMdatI AyasuhaM paDucca, pAMgabhi pANe vahaNaM tivAI // 8 // chAyA-haritAni bhUtAni vilaMghakAni AhAradehAca pRthak zritAni / yazchinattyAtmamukhaM pratItya prANAnAM bahUnAmatipAtI // 8 // , '' isa kathana se agnikAya ke virAdhaka tApasoM kA, pAka Adi "kriyAoM se nivRtta na honevAle pauddha bhikSuoM kA tathA pArzvastha 'Adi kA nirAkaraNa kiyA / aba sUtrakAra vanaspatikAya kI virAdhanA karane . ghAloM ke viSaya meM kahate haiM-'hariyANi' ityaadi| . .' zabdArtha-'hariyANi bhUyANi-haritAni bhUtAni' harita dUrvAMkura Adi bhI jIva haiM 'vilaMcamANi-vilamba kAni' jIva ke AkAra se pariNamatehuve ve bhI 'puDhosiyAI-pRthak zritAni' mUla skaMdha, zAkhA aura patra Adike rUpa se alaga alaga rahate haiM' 'je AyastuhaM paDu cca-ye--AtmasukhaM pratItya' jo puruSa apane sukhake liye 'AhAra dehA ya-AhAradehA ca' AhAra karane ke liye aura zarIra kI puSTi ke liye 'chiMdatI-chinatti' inakA chedana karake vinAza karatA hai 'pAga-bhi pANe bahuNaM tikSAI-prAbhallyAt prANAnAM bahanAmatipAlI' vaha vRSTa puruSabahuta prANiyoM kA nAza karatA hai||8|| -. A kathana dvArA agnikAyanI virodhanA karanArA tApasa nA, raseI , , rAMdhavA Adi kriyAomAMthI nivRtta nahIM thanArA bauddha bhikSuonA tathA - pAzva (zithilAcArIo) AdinA matanuM khaMDana karavAmAM AvyuM. have - catrakAra vanaspatikAyanI virenA karanArAonA viSayamAM A pramANe kahe che -hariyANi, 'tyAha" . zahAtha-'hariyANi bhUyANi-haritAni bhUtAni' harita -ghre| vigaire : parNa cha. 'vilaMbagANi-vilambakAni' nA 22thI pariNAmatA zevA tamA paNa 'puDhosiyAI-pRyakzitAni' bhUga, 245, zAma sane 5 vigere 35 que! 27 . 'je AyamuhaM paDucca -ye mAtmasukhaM pratItya' re 535 potAnA suma bhATe 'AhAradehA ya-AhAradehA ca' AhA2 421 // bhATe tathA zarIranI "STi bhATa 'chidatI-chinatti' mA vanaspatiyAnu chaina 4zana tena vinAza (r). 'pAganbhipANe bahUrNa tivAi-prAgalbhyAt prANAnAM bahunAmatipAtI' te paSTa purUSa ghaNA prAcine vinAza kare che. 8 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'samayArthabodhinI TIkA pra. Q. aM. 7 u. 1 kuMzIlavatAM dopanirUpaNam .. 573 / ' / anvayArthaH - (hariyANi bhUyANi) haritAni durvA kurAdIni bhUtAni jIvAH (vilaMbagANi) vilambakAni jIvAkAreNa pariNamyamAnAni (puDho siyAI) pRthaka malaskaMdhAdi sthAneSu zritAni vyavasthitAni (je AyamuhaM paDucca) yo Atmamukha pratItyAzritya (AhAradehAya-AhArArtha dehApacayArtham (chiMdatI) chinatti vinAzapati (pAganbhi pAyo bahuNaM tivAI) prAgalbhyAt 'ghATayAvaSTaMbhAt bahUnAM mANAnAM jIvAnAm atipAtI virAdhako bhavatIti // 8 // . - TIkA-'hariyANi' haritAni-durvA mIni, etAnyapi 'bhUyANi bhUtAni-kuta caiteSu jIvatvamiti ? tatra vacmi-yathA jIvan dehadhArI AhArAdikamarjayati / tatheme 'haritajIvA api AhArAdInAM prAptau vardhante, tadabhAvehA samupayAnti tata AhArAdInAm-abhyaraharaNe vRddhidarzanAt haritAdIni bhUtAnyeva / tathA-'vilaMvagANi' anvayArtha-dUrvA aMkura Adi haritasAya bhI jIva haiN| ve jIva kI avasthAoM ko dhAraNa karate haiN| mUla, skaMdha Adi avayavoM meM pRthakU rahate haiN| jo manuSya apane sukha ke lie, AhAra ke lie yA bhArIrapoSaNa ke lie unakA chedana karate haiM, ve dhRSTatA kA avalambana karake bahuta prANiyoM ke virodhaka hote haiM // 8 // TIkArtha-haritakAgha bhI jIva haiM / ve jIva kaise haiM ? isa prazna kA uttara dete haiM-jaise manuSja Adi dehadhArI jIva AhAra karate haiM, usI prakAra vanaspati jIva bhI AhAra karate haiM aura AhAra kI prApti hone para vRddhi ko prApta hote haiN| jaise manuSya kA zarIra AhAra ke abhAva meM kSINa hotA hai, usI prakAra ghanaspati kA zarIra bhI AhAra ke abhAva meM kSINa hotA hai| isa prakAra AhAra kI prApti aura aprApti meM zarIra - sUtrA - aMkura Adi haritakAya paNa jIve ja che. teo jIvanI - avasthAone dhAraNa kare che. mULa, kaSa Adi avayamAM judA judA rahe che. je manuSya pitAnA sukhane mATe, AhArane mATe ke zarIranA poSaNane mATe temanuM chedana kare che, teo pRSTatAnuM avalaMbana laIne aneka nA virAdhaka bane che. 58 ba, TIkAI-haritakAya paNa jIva che eTale ke sajIva che. tene sajIva zA kAraNe kahevAya che te have samajAvavAmAM Ave che. jevI rIte manuSya Adi dehadhArI che AhAra kare che, e ja pramANe vanaspati che paNa AhAra kare che, ane AhAranI prApti thAya te ja vRddhi pAme che. jevI rIte AhAra na maLe te manuSyanuM zarIra kSINa thaI jAya che, e ja pramANe vanaspatinuM zarIra paNa AhArane abhAve kSINa thaI jAya che. A prakAre AhAranI Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 ...... sUtratAyaH vilaMbakAni, vilambante dhArayantIti vilambakAni etAni jIvAkAraM dhArayanti / tathAhi-yathA kalala-bubuda-mAMsa pezI-garbha-prasava-bAla-kaumAra-yauvana-jarAvasthAto manuSyo bhavati / tathaiva vRkSavanaspatyAdayo'pi jAtA, abhinazA, saMjAtarasA: yuvAnaH kathyante / paratazca ta eva punaH paripakvAH zuSkAH mRtAzceti vyavahiyante / yA yA avasthA manuSyANAM tAstA eva vRkSavanaspatInAmapi bhvnti| ato'pi sarve jIvA eva / tato haritAnyapi jIvAkAraM vilaMbante eva / 'puDhosiyANi' pRthak zritAni, etAni, mUlazAkhAskandhapatrAdi bhedeSu saMkhyeyAsaMkhyeyAnantabhedabhinnAni vanaspakI vRddhi aura hAni dekhane se banaspatikAya sajIva siddha hotA hai| isake atirikta ye jIva kI vividha avasthAoM ko dhAraNa karate haiN| yathA-kalala, vuvuda, mAMsapezI garbha, prasava, bAla, kumAra, yauvana aura jarA avasthAe~ manuSya meM hotI haiM, ataeva manuSya sajIva hai, usI prakAra banaspati meM bhI jAta (utpanna) abhinava (nUtana) saMjAtarasa, yuvA Adi avasthAe~ hotI haiN| tatpazcAt ve zuSka, paripakva aura mRta kahalAte haiN| isa prakAra jo jo avasthAe~ manuSya meM hotI haiM, vahI saSa vanaspati meM hotI haiM, isa kAraNa ve bhI jIva haiN| vanaspatikAyika jIva banaspati ke mUla, zAkhA, skaMdha, patra Adi avayavoM meM saMkhyAta, asaMkhyAta evaM ananta saMkhyA meM Azrita hokara rahate haiM / aisA nahIM hai ki sampUrNa vRkSa meM eka hI jIva ho| prApti ane aprAptine lIdhe vanaspatinA zarIranI vRddhi ane hAni thatI jovAmAM Ave che, tethI siddha thAya che ke vanaspatikAya sajIva che vaLI vanaspatikAya paNa jIvanI vividha avasthAo dhAraNa kare che. kalala (vIrya ane zoNitane samudAya zarIrapiMDa banAvAnI avasthA) mAMsapezI, garbha, prasava, bAlyakALa, kumAra, yauvana ane jarA, A badhI avasthAone jema manuSyamAM - sadbhAva hoya che, e ja pramANe vanaspatimAM paNa jAta ( utpanna) abhinava (nUtana) saMjAtarasa, yuvA Adi avasthAone sadbhAva hoya che. tyAra bAda paripakava, zuSka ane mRta A avasthAmAM paNa Ave che. A prakAre manuSyamAM je je avasthAonA sadbhAva che, te badhI avasthAone vanaspatimAM paNa sadbhAva hoya che. te kAraNe vanaspatinI sajIvatA siddha thAya che. vana patikAyika jI vanaspatinAM mULa, zAkhA, skaMdha. patra Adi avayamAM saMkhyAta, asaMkhyAta ane ananta sudhInI saMkhyAmAM Azraya laIne rahetA heya che. evuM mAnavuM joIe nahIM ke AkhA vRkSamAM eka ja jIva hoya che. Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 575 tikAyAzritAni bhavanti / na tu saMpUrNavRkSeSu eka etra jIvaH / 'je AyasukhaM paDucca' yaH prANI AtmamukhaM pratItya, AtmasukhArtham / tathA-'AhAradehAya' bhojanAya dehapuSTayarthaM vA, Atmasukha jJAtvA / 'chidatI' chinatti chedayati-'pAganmi' prAgalbhyAt vivekaM vihAya dhRSTatAmAzritya 'pANe bahuNaM tivAI prANinAM vahUnAmatipAtI bhavati / ekasyApi vanaspatikAyasya virAdhane kRte bahavo jIvA virAdhitA bhavanti, tadatipAtAt niranukrozatayA na dharmoM navA''zmasukhaM / kintu cAturgatikanamagarUpapApameva kevala miti // 8 // mUlam-jAiM ca buddhiM ca viNAsayaMte, bIyAi assaMjaya AyadaMDe / ahAha se loe~ aNajjadhamme. bIyAi je hiMsai AyasAe // 9 // chAyA--jAti ca vRddhiM ca vinAzayan bInAnyasaMyata AtmadaNDaH / athAhuH sa loke'nAryavarmA bIjAni yo hinastyAtmasAtAya // 9 // jo loga apane sukha ke lie athavA AhAra ke lie yA deha kA poSaNa karane ke lie ina jIvoM kA chedana bhedana karate haiM, ve dhRSTatA karake bahuta prANiyoM ke ghAtaka hote haiM, kyoM ki eka vanaspati zarIra kA chedana karane se bahuta se jIvoM kI virAdhanA hotI hai / isa virAdhanA ke kAraNa nirdayatA hone se na dharma hotA hai aura na AtmA ko sukha kI prApti hotI hai| kevala cAra gatiyoM meM bhramaNa kA kAraNa pApa hI hotA hai // 8 // . * * je leke pitAnA sukhane mATe athavA AhArane mATe athavA zarIranuM piSaNa karavAne mATe A jIvanuM chedana bhedana kare che, teo pUchatA karIne (vanaspatimAM jIva nathI evI khoTI mAnyatAne vaLagI rahevAnI mUrkhatA karIne) ghaNAM ja jIvonA ghAtaka bane che, kAraNa ke eka ja vanaspatikAyanuM chedana karavAthI paNa ghaNuM ja jIvenI virAdhanA thatI hoya che. A prakAranI virAdhanA karanAra chava pitAnI nirdayatAne lIdhe pApakarmanuM je upArjana kare che ane tenA AtmAne sukhanI prApti thatI nathI. tene A pApakarmone phAraNe cAra gatiomAM bhramaNa ja karyA karavuM paDe che. drA , Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . . . sUtrakRtAzaktre ___anvayArthaH--je asaM nae) yaH asaMyatA-gRhasthaH, (AyasAe) AtmasAtApa AtmasukhAya (bIyAi hiMsai) vIjAni hinasti-virAdhayati, tthA (jAIca buddhiM ca viNAsayaMte) jAtim aMkurAdInAnutpatti tathA tepAmeva vRddhi vinAzayan (Aya. daMDe) AtmadaNDaH svAtmana eva daNDako bhavati, (loe se aNajjadhamme ahAhu) loke sa anAryadharmA atha iti Ahu uktavantaH tIrthakarA iti // 9 // 'jAiM ca buddhi ca' ityaadi| zabdArtha-'je asaMjae-yaH asaMyattAH' jo asaMyatrI puruSa 'AyasAe-AsmalAtAya' apane sukha ke liye 'viyAi hilai-bIjAni hinasti' bIja kA nAza karatA hai tathA 'jAiM ca buDiMca dhiNAlayaMte-jAtim ca vRddhiM ca vinAzayan' aMkura kI utpatti tathA vRddhi kA vinAza karatA hai 'AyadaMDe-AtmadaMDaH' vastutaH vaha puruSa usa pApake dvArA apane AtmA ko hI daNDa denevAlA banatA hai 'loe se aNajedhamme ahAhuloke rasa alAryadharmA athAhuH tIrthakaroM ne use isa loka meM anArya dharma vAlA kahA hai|9|| ____ anvayArtha-jo asaMyamI puruSa apane sukha ke lie bIjoM kA hanana karatA hai, vaha bIja kI utpatti aura vRddhi kA vinAza karatA huA apanI AtmA ko daMDita karatA hai / tIrthakara aise puruSa ko anArya dharmI kahate haiN| : 'jAI ca vuiDhiM ' chatyAhi zA-'je asaMjae-yaH asaMyataH' 2 sayabhI 535 'AyasAeAtmasAtAya' pAtAnA subha bhATa 'viyAi hiMsai-vIjAni hinasti' bhI nA nAza 42. 'jAIca vudi ca viNAsayate-jAtim ca vRddhiM ca vinAzayan' bhanI patti tathA vRddhinA vinAza 42 cha. 'AyaDe-AtmadahA vAstavi: zata mevA 535 xta: pAna 625- pAtAnA mAmAne 04 henaa|.mn cha: 'loe se zraNajadhamme ahAhu-loke sa anAryadharmA athAhuH' tItha / sAna sA Avi anArya dharmavANA 49 cha.. .. ... . .. - sUvArtha-je asaMyamI puruSa pitAnA sukhane mATe bIjane ghAta kare che, te bIjanI utpatti ane vRddhine paNa vinAze karate thako pitAnA AtmAne ja daMDita kare che. tIrthakaroe evA puruSane anArthadhamI 4o cha. // 6 // " . . . . . . . . : : Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam . -6 TIkA--'je asaMjae' yo'saMyato gRhasthaH prabajitI cA 'AyasAeM AtmasAtAya-sAta-sukham-AtmanaH sukham tadartham - yaH AtmasukhamuddizyA'sayatoM na 'bIyAi hiMsaI' vIjAni hinasti vinAzayati / 'jAiM ca buDriM ca viNAsayate' vIjasya jAti utpattim 'buTTi' aMkurAnantara jAtAM vRddhi vinAzayan 'AyadaMDe' AtmadaNDaH, bIjAnAmutpattivRddhivinAzakArI, tena pApena AtmAnameva daNDayati ___ iti vastulu AtmadaNDaH 'loe se aNajadhamme ahAhu' loke lonAryadharmA -iti Ahu stIthaMkarAH / tIrthakarA hi evamuktAnto the loke haritAdinIvAnA virAdhakAH, te sarve'pi anAryadharmANaH / ye Atmasukhamuddizya jIvAn virAdhayati tathA bIjasaMvandhiphalapura parNasyajIvAnAM vinAzakA na teSAM binAzakA vastutaH paravirAdhakAH AtmAnameva virAdhayanti tIrthazAstAn- anArvadharmANaH kathitavantaH / teSAM virAdhanena nAtmasukham kintu virAdhanAjanitapApena du:khameva kevalamiti bhAvaH // 9 // mUlam-gabbhAi mijati buyA kuzANA jarA pare paMcasihA kumaaraa| juvANagA majjhima theragAya cayati te Aukkhae palINA // 10 // chAyA-garbhe mriyante bruvanto'bruvantazca narAH pare paMcazikhAH kumArA yuvAno madhyamAH sthavirAzca tyajanti te AyuHkSaye malInAH // 10 // TIkArtha-jo puruSa apane sukha ke lie bIja kA ghAta karatA hai, vaha pIja saMbaMdhI phala, puSpa, Adi kA bhI vinAzaka hai / aisA paravirAdhaka vastutaH apanI hI AtmA kI virAdhanA karatA hai / tIrthakara use AnAyaMdhI kahate haiN| una jIvoM kI virAdhanA karane se AtmA ko sukha kI prApti nahIM hotI varan virAdhanAjanita pApa le duHkha hI hotA hai // 9 // , TIkAthe--je puruSa potAnA sukhane mATe bI ne ghAta kare che te bI saMbaMdhI phala, puSpa patra Adine paNa vinAzaka bane che. A prakAre pAnI virAdhanA karanAra puruSa pitAnA AtmAnI ja virAdhanA kare che. tIrthakaroe evA puruSane anAryadharmI kahyo che. te jenI virAdhanA karavAthI AtmAne sukhanI prApti thatI nathI, ulaTAM virAdhanAjanita pApakarmane kAraNe duHkhanI ja prApti thAya che. gAthA lA sa073 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAmasU , asvayArthaH- (bhAi mijjati) garbha niyante haritavanaspaticheikAH (buyA vuyANA) bruvanto'truvantazca-vyaktavAco'vyaktavAcazca mrikSante (pare NarA) pare narAH 'tayA'nye-puruSAH (paMcasihA kumArA) paMcazi vAH kumArA:-kumArAvasthAyAmeva 'gabhAI miti' ityaadi| zabdArtha--'bhAi lijali-garbhe niyate' harI vanaspatikA chedana karane vAlA jIva garbha meM hI mara jAtA hai 'vuyAtruyANA-bruvanto'bruvantazca' tathA koI spaSTa bolane kI avasthA meM aura koI aspaSTa bolAne kI avasthA meM hI parajAte hai pare NA-pare narA' tathA dUsare puruSa paMcasihA~ kumArA-paMca zikhAH kumArA' pAMca zikhAzale kumAra avasthA meM hI marajAte haiM 'judhAmaNA jjhima theravAya-yuvAnaH madhyamAH sthavirazca' koI yuvAna hokara tathA koI AdhI umara vAlA hokara evaM koI vRddha hokara marajAte hai 'Aukkhae palINA te cayaMti-AyuH kSaye pralInAH te tyati' isa prakAra vIja Adi kA nAza karane vAle prANI sabhI avasthAoM meM Ayu kSINa hone para apane zarIra ko chor3a dete haiM // 10 // - anvayArtha jo puruSa vanaspatikSAya kI virAdhanA karate haiM, unameM se koI parabhava meM garbha meM hI mara jAte haiM, koI spaSTa bolane kI avasthA ___ 'gabhAI mijaMti' tyAhi zaNDAgabhAi bhijati-garbha niyanve' hItarI vanaspatinu chehana. 42vApAmA 81 mA 1 bharI naya che. 'buyA vuyANA-bruvanto'bruvantazca' tathA keI spaSTa belavAnI avasthAmAM ane keI aspaSTa bolavAnI Ava.sthaamaa bharI taya che. 'pare NarA-pare narAH', tathA mIna 13 // "paMcasihA phumArA-paMcazikhAH sumArA:' pAMya. zimA-marthAta mAya avasthAmA bharI taya che. 'juvANagA majjhimadheragA ya-yuvAnaH- madhyamAH sthavirAdha' 4 yuvAna thaIne tathA keI adhei umaravALA thaIne ane kaI vRddha banIne bharI laya che. 'Aukhye palINA te cayaMti-AyuHkSaye pralInAH te tyajanti' 2 // rIte bI vigerene nAza karavAvALA prANu badhI ja avasthAomAM AyuSya kSINa thAya tyAre pitAnA zarIrane choDI de che. 10 sUtrArtha-je puruSe vanaspatikAyanI virAdhanA kare che, temAMthI kaI parabhavamAM garbhamAM ja marI jAya che, keI tataDuM bolavAnI avasthAmAM marI Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam .. niyante, (juvANamA majjhimatheragA ya) yugAnaH madhyamAH sthavirAzca (Aukhae Aukhae palINA te cayaMti) AyukSiye te pralInAstyati-anena ' 'prakAreNa svazarIraM tyajantIti // 10 // / OM , TIkA-vanaspatijIvAnAM ye nirAdhakAsteSAM kIdRzaM phalaM bhavatIti jijJAsA. "mAlakSya tatphalaM kathayati suutrkaarH| moH ? ziSyAH ? ye khalu vanaspatijIvAn - virAdhayanti te aniyatA''yuSo bhavanti akAle mRtyubhAjo bhavanti / tathAhi iha ye vanaspatikAyopamaIkAH prANinaste bahujanmachu 'gambhAI' garne evaM 'mijati' "niyante, kaLalaghu mAMsapezI garbhAvasthAyAmeva mRtyumukhaM pravizantina garbhAdapi tAvadviniHsRtA. bhAnti / kecana punaH 'buyAbuyANA' bruvanto'bruvantazca mriyante / garmAdvinirgatAnAM spaSTavAcaH prayogAt pUrvameva maraNamupayAnti, meM koI tutalAne kI avasthA meM koI kumAra avasthA meM, koI yuvAvasthA meM, praur3ha avasthA meM thA sthavira avasthA meM bharate haiM / ardhA kisI bhI avasthA meM unheM bharanA par3atA hai // 10 // - - TIkArtha-vanaspatikAya ke virAdhaka ko kisa prakAra kA phala bhoganA par3atA hai ? isa jijJAsA ko lakSya meM rakhakara strakAra phela kahate haiM-he ziSyo ! jo vanaspatijIvoM kI virAdhanA karatA hai, vaha aniyatta Ayu vAlA hotA hai, akAla mRtyu kA bhAgI hotA hai| vanaspatighAtaka koI-koI bahuta janmoM meM garbhAvasthA meM hI mara jAte hai| arthAt kalala, bubuda, mAlapezI, garbha avasthA meM hI mRtyu ko prApta ho jAte haiN| ve garbha se bAhara nahIM nikala paate| koI garbha se bAhara nikalate haiM to aspaSTa uccAraNa karane kI avasthA meM yA spaSTa uccAraNa jAya che, koI spaSTa belavAnI avasthAmAM marI jAya che, keI kamArAvasthAmAM marI jAya che, keI yuvAvasthAmAM, to kaI prauDhAvasthAmAM ane keI sthavira avasthAmAM marI jAya che. eTale ke kaI paNa avasthAmAM temane maravuM te paDe che. 10 TIkAIvanaspatikAyanI virAdhanA karanArane kevuM phaLa bhogavavuM paDe che ? A praznano uttara ApatA sUtrakAra kahe che ke-he ziSya ! je manuSya * vanaspati jInI virAdhanA kare che, te aniyata AyuvALa hoya che, athavA akALa mRtyu paNa pAme che. vanaspatijIvone ghAta karanArA kaI kaI jI to ghaNAM kharAM janmamAM garbhAvasthAmAM ja maraNa pAme che. eTale ke kalala, budde khuda mAMsapezI ke ga avasthAmAM ja maraNa pAme che. eTale ke teo * garbhamAMthI bahAra to nIkaLI ja zakatA nathI. evAM ke kaI che, je garbhamAMthI bahAra nIkaLe che, te aspaSTa uccAraNuM karavAnI (taDI bhASA Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... . _......... sUtrachatAGgasUtra kecana kacana viziSTavAco bhUtvA mriyante / tathA-pare NarA' pare narAH 'paMcasihA kumArA' paMcazikhA kumArAH / kecanA'kRtazikhAkarmANa evaM mriyante, kecana punaH kaumAramAsAdya niyante 'juvANagA' yuvAna eva kecana mriynte| majjhima' madhyamAH-avayaskA evaM mRtyuzaraNamAvizanti / 'theragA ya' sthavirAzca kecana prApya vRddhAvasthAM vividharogeNa maraNamupayAnti / tasmAdevaM sarvAsvapyavasthAsu SaDjIvanikAyavirAdhakAH 'Aukkhae' AyuSaH kSaye 'palINA' pralInAH-vividhavyAdhimastAH vayaMti' tyajanti dehaM tyajanti niyante vividhaduHkha jvAlAjvalitAH bhvnti| athavA-pralInA; vyAdhigrastAH santaH Ayustyajanti / aivameva parepi paDUjIvanikAyavirAdhakA vividhaduHkhadAvAgnidagdhA aniyatAyumAMjo bhavantIti // 10 // mUlam-saMbujjhahA jaMtavo mANusattaM deTuMbhayaM bAliseNaM alNbho| egata dukkhe jarie va loe saikammuNA vipariyA suvei||11|| __ karanA prAraMbha karate hI mara jAte haiM koI paMcazikhA kumAra avasthA meM "arthAt cuDAkarma saMskAra hone se pahile mara jAte haiM koI yuvAvasthA meM -marate haiM, koI prauDha hokara marate haiM koI vRddhAvasthA meM vividha vyAdhiyoM ke zikAra hokara marate haiM / isa prakAra vanaspatikSAya ke jIvoM kI "hiMsA karanevAle sabhI avasthAoM meM marate haiN| ve vividha prakAra ke duHkhoM "ko jvAlAoM meM jalate haiN| isI prakAra chahoM jIvanikAyoM ke virAdhakoM ke viSaya meM jAnanA cAhie arthAt ve bhI alpAyu evaM aniyatAyu hokara mRtyu ko prApta hote haiM // 10 // - -- '' balavAnI) avasthAmAM ja maraNa pAme che athavA spaSTa bolavAnI avasthAne prAraMbha thatAM ja maraNa pAme che. koI paMcazIkha kumArAvasthAmAM ja eTale ke bALa mevALA levarAvyA pahelAM ja maraNa pAme che. keI yuvAvasthAmAM ja maraNa na pAme che, keIprauDha avasthAmAM mare che ane keAI vividha vyAdhione zikAra banIne vRddhAvasthAmAM maraNa pAme che. A prakAre vanaspatikAyanA jIvonI hiMsA 1 karanAra saghaLI avasthAmAM mare che. teo vividha prakAranAM duHkhonI jvALAmAM banyA kare che A prakAranuM kathana chae javanikAnA virAdhanA vize paNa samajavuM joIe. eTale ke te jIvonI hiMsA karanArA leke paNa apAyu hoya che ane aniyata umare ke akALe mRtyune bheTanArA hoya che. je 10 che Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayAthavAdhinA TAkA pra. zu. ma. 7 7. 6 kuzAlapatA dApAnapaNam 189 ... chAyA-saMbudhyadhvaM jaMtavo manuSyatvaM dRSTvA bhayaM vaalishenaalbhyH| ..: ekAntaduHkho carita iva lokaH svakarmaNA viparyAsamupaiti // 11 // -, anvayArthaH - (janabo) he jantavaH he pANinaH (mANusattaM) manuSyatva-manujabhavaM durlabha . (saMvujhahA) saMyudhyadhvaM-jAnIta (bhayaM daTaTTha) bhayaM tiryagAdibhavasaMbaMdhi duHkhaM dRSTvA (vAliseNaM alaMbho) vAlizena vivekarahitapuruSeNa alabhyA uttamaviveko na labhyate ityapi jAnIta (loe) ayaM lokaH (jarie va) jvarita iva (egaMtadukkhe) 'saMvujjhahA jaMtavo' ityaadi| zabdArtha-'jaMtavo-jaMtavaH' he jIvoM 'mANusattaM-anuSyatvaM' manuSya bhava kI durlabhatAko 'saMvujjhahA-saMvudhyadhvaM' samajhalo 'bhayaM daTTu-bhayaM dRSTvA bhaya ko arthAt naraka tathA tiryaMca Adi yoni ke bhaya ko dekhakara ''yAliseNaM 'alaMbho-pAlizenAlabhyaH' vivekahIna puruSa ko uttama vive. kakA alAbha jAnakara bodha prApta karo 'loe-lokaH' yaha loka 'jarie vajvarita iva' jabara se pIDita ke jaisA 'egaMtadukhe-kAntaduHkhI' saba prakAra se duHkhI hai 'lakammugA viparicAsuvei-svakarmaNA viparyAsamupaitI' yaha apane karmase sukha ko cAhatA huA duHkha ko hI prApta karatA hai // 11 // avadhArtha-he jIvo! manuSyabhava durlabha hai, isa tathya ko smjho| yaha bhI samajhalo ki ajJAnI janoM ko viveka kI prApti nahIM hotii| tiryaca Adi bhavoM saMbaMdhI bhaya duHkha ko dekha kara yaha samajho ki yaha loka jvaragrasta kI bhA~ti ekAnta rUpa se duHkhI ho rahA hai| vaha apane 'sabujhahA jaMtavA' tyAhaAvat:-jaMtavo-jaMtavaH' ve 'maNussatta-manuSyatvaM' manuSyasapanA tAne 'saMdhujjJahA saMbudhyadhvam' samalo bhaya -bhaya dRSTvA ' ayana marthAt na24 tathA tiyaya vigere yAnInA saya 42 'bAliseNaM alaMbhobAlizenAlabhya' vi vinAnA 5352 uttama vinA mAla sabhane mAgha prAta 42 / 'loe-loka' mA 4 'jarieva-jvarita iva' tAthI pI pAmemAnAma 'egaMtadukkhe-ekAntaduHranI' madhI zata humI che. 'sakammuNA vipariyAsavei-strakarmaNA viparyAsamupaiti' mA pAtAnA mAthA sumane -2chatA thA du:khane ja prApta kare che. 11 sUtrArtha -he jIvo ! manuSyabhava durlabha che, A tathyane samaje. vaLI e vAta paNa samajI le ke ajJAnI janene 'vivekanI prApti thatI nathI. tiryaMca Adi nA bhaya tathA dukhene joIne eTaluM to samajI lo ke A loka javaramAM jakaDAyelAnI jema ekAnta rUpe duHkhane anubhava karI rahyo Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... . ....... sUtrakRtAGgasUtre ekAntaduHkhI viyate (sakammuNA vipariyAsuvei) svargaNA-svasukhamicchannapi viparyAsa 'duHkhamupaiti prApnonIti // 11 // ", TIkA--prANyupamaI kA gasaniyattA''yuSmattva saMpadhArya sudharmasvAmI jIvAnu'ddizya kathayati / he jantavo jIvAH bhavyaprANinaH 'saMvujjhahA' saMyudhyadhvaM bodhaM prApnuta yUyam , nahi kuzIlapApaNDino lokAH svaparatrANAya bhavanti lokAnAm / 'mANussa kheta jAI kulasvAroggamAuyaM vuddhii| savaNovaggaha saddhA saMjamo ya logaMmi dullhaaii|| - chAyA--mAtujyaM kSetraM jAtiH kulaM rUpamArogyamAyuH buddhiH| - __zravaNAvagrahaH zraddhA saMyamazca koke durlabhAni // 1 // hI karmoM se viparyAsa ko prApta ho rahA hai arthAt sukha kI icchA karatA huA bhI duHkha ko prApta ho rahA hai // 11 // TIkArtha-jIyoM kA upamardana karane vAloM kI Ayu kI anighatatA kA vicAra karake ludharmA svAmI saMsArI jIvoM ko uddezyakarake kahate haiM-he bhavya jIvo ! samajho, bUjho, bodha prApta karo / kuzIla evaM pAkhaNDa meM pravRtta loga sva-para kA trANa (rakSA) karane meM samartha nahIM hai, ataeva samIcIna (satya) dharma ke svarUpa ko smjho| kahA hai-'mANussa 'khettajAI' ityaadi| .. manuSyasva AryakSena, uttama jAti, uttama kula, rUpa, Arogya, dIrgha Ayu, buddhi, dharma kA pramaNa, dharmagrahaNa, zraddhA aura saMyama kI prApti honA isa loka meM ati durlabha hai // 1 // . che. te pitAnAM ja karmonAM phaLa rUpe viparIta dazAne anubhava karI rahyo che eTale ke sukhanI IcchA karavA chatAM paNa duHkhano ja anubhava karI rahyo che. pA11 -vAnu mana (hiMsA) 42nArana mAyunI mniymitvAno vicAra karIne, sudharmA svAmI saMsArI jIne uddezIne A pramANe kahe che-"he bhaya che ! samaje, bUjha, bodha prApta kare. kuzala ane pAkhaMDI leke potAnuM ke paranuM trANa (rakSaNa) karI zakatA nathI, tethI dharmanA sAyA 2135ne samo. yu' 55 che hai-'mANussakheta jAI dhyA 'manuSyatva, Aya kSetra, uttamanati, uttamaNa, 35, mAzaya, hI mAyu, buddhi, dharmazravaNa, dhagrahaNa, zraddhA ane saMyamanI prApti thavI te A lokamAM ati durlabha che" nA Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 77.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 583 . . tadevaM yo dharma nAcarati tasya mAnuSyamatidurlabham / ato-'mANusattaM' manuSyasvam, durlabhaM jAnIhi / tathA-janmajarAmaraNarogazokAhi nArakAriSu cA'titIvram / 'bhayaM da?' bhayaM dRSTvA 'vAlisegaM alaMbho' bAlizena sadasadvivekahInena puruSeNa alabhyaH landhupayogyo dharma itye dapi dRSTvA vicArya / tathA nizcitamavagatya 'ekAMta mUka vo ekAnta duHkhaH yatra mukhalezo'pi nAsti sarvathA duHkha. metra lokAnAm 'jarie va' jvarita itra, yathA jvarAkAnaH ekAntaM duHkhameza'nu bhavet, tathA 'loe' ayamapi loko dugvabhAjanam ityvgmy| 'saMbujjhahA' saMyudhyadhvam-samyaga bodha prApnuta, sarvathA duHkhasaMkulo'ya sNmaaiinvhH| sudhito yathA anAbhAve poDayane, pipAsino jalamantarA, vRzcikadaSTaH pratikSaNaM pIDayate tathaivAyaM loko jvarAkrAnta iva sarvathA duHkhito bhavatIti / evaM du kha___ isa prakAra jo dharma kA AcaraNa nahIM karatA use manuSya bhava kI prApti honA atyanta durlabha hai| isa kAraNa manuSyatva ko durlabha smjho| tathA nAraka Adi bhavoM meM janmajarAmaraNa roga zoka Adi ke duHkha ko dekhakara tathA adhivekI jana dharma ko prApta nahIM kara pAte, isa bAta kA vicAra kro| tathA yaha bhI vicAra karo ki yaha loka usI prakAra daHkhI aura saMtasa ho rahA hai jaise jvaragrasta prANI / yaha saba vicAra karake samyak bodha ko prApta kro| .. jaise bhUkhA manuSya annake abhAva meM pIr3A kA anubhava karatA hai| pipAsA se vyAkula puruSa jala ke vinA chaTapaTAtA hai, vicchU kA umA pratIkSaNa tar3aphatA rahatA hai, usI prakAra yaha loka jvarAkAnta kI bhA~ti sarvathA duHkhoM se pIr3ita rahatA hai, isa prakAra duHkhoM le Akula isa loka - A prakAranI saghaLI anukULatAe maLavA chatAM je mANasa dhamanuM AcaraNa karatuM nathI, tene pharI manuSya bhavanI prApti thavI atyanta durlabha che. A kAraNe manuSyatvane durlabha sama. tathA nAraka, tiryaM ca Adi bhavemAM janma, jarA, maraNa, rega, zoka AdinA duHkhane dekhIne. paNa avivekI mANase dharmane prApta karI zakatA nathI, A vAtane vicAra kare. tathA e vicAra paNa karavo joIe ke A leka javaragrasta jIvanA jevo ja duHkhI ane saMtapta che. A badhI bAbatene vicAra karIne samyak bodhane prApta 42. .. - jevI rIte bhUkhe mANasa annanA abhAvane lIdhe pIDAne anubhava kare che, jema tRSAthI vyAkuLa thayelo puruSa pAne mATe taraphaDiyAM mAre che, jema vIMchIe DaMkha mAryo hoya e puruSa DakhanI pIDAthI pratikSaNa taraphasat. 23 cha, me, pramANe mA. ( sonA 1).412yasta vyaktinI jema nirantara dukhethI pIDAtA ja rahe che. A prakAre dukhethI Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 saMkule loke 'krUrakarmakArI 'sampuNA' svakRtamANAdipAtAdikUrakarmaNA vipariyA' viparyAsamupaiti sukhamicchatA prANAtipAtAdikamAcaratA duHkhamApadyate cAturgatikaH saMpAraH paribhramyate // 11 // mUlam - hehega mUDhA paiviyaMti mokkhaM AhArasaMpajaNavajjaNeNaM / aige ye sIo sevaNaM hueNa eMge paMcayaMti mokkhaM // 12 // chAyA - ihaike mUDhA pravedayanti mokSamAhArasampajjananavarjanena / ' eke ca zIvodakasevanena hutena eke bhavadanti sokSam // 12 // T "sUtrakRtAGgasUtre meM krUra karma karanevAlA jIva apane hI kiye pApa karmoM ke dvArA viyasa ko prApta hotA hai arthAt sukha pAne kI abhilASA se hiMsA Adi pApoM kA AcaraNa karatA hai, kintu una pApoM ke pariNAmasvarUpa ulaTA duHkhoM kA hI bhAgI hotA hai - saMsAra meM paribhramaNa karatA hai // 11 // 'hegA' ityAdi / zabdArtha - 'iha - iha' isa jagat meM athavA isa mokSa ke saMbaMdha meM 'ege - eke' koI 'mUDhA mUDhAH' mUrkha jana 'AhAra se pajjaNavajjaNeNaMAhAra saMpajjananavarjanena' namaka khAnA choDa dene se 'mokkhaM pavayaMti -mokSaM pravadanti mokSa prApti honA kahate haiM 'ege gha eke 'ca' aura koI 'sI ogalevaNeNa - zItodakasevanena' zItala jala kA sevana karane se mokSa honA kahate haiM 'ege - eke' koI 'hueNa- hRtena' homa karane se 'mokkhaM pavati' prokSaM pravadanti' mokSa honA kahate haiM // 12 // pIDAtA A leAkamAM krUra karma karanArA jIveA pAte karelAM pApakarmAne kAraNeja viparIta dazAne anubhava kare che. A kathananA bhASA e che ke sukha prApta karavAthI abhilASAthI hiMsA Adi pApAnuM AcaraNa kare che, parantu te pApeAnA pariNAma svarUpe sukhane badale duHkhAnA ja upalega kare che eTale ke sa'sAramAM paribhramaNa karyA kare che ane janma, jarA, maraNuM Adi duHkhAne anubhava karyA kare che. 5115 " 'ihega mUDhA tyAhi zabdArtha- 'ii-iha' mA bhagatmA athavA AmAkSanA * sabadhamAM 'ege - eke' ardha 'mUDhA - mUDhAH ' bhUbo 'AhArasaMpajaNavajjaNeNaM- AhAra saMpajjanena varjanena' bhIhu bhASAnuM choDI hevAthI 'mokkha' pavayaM'ti- mokSa' pravadanti' mokSanI Apti thaSAtu khe che, 'ege ya-eke ca' bhane / zItodakasevanena' 31 pAthI sevana ravAthI bhokSa thavAnuM' he 'hueNa-huvena' hobha sAdhI 'mokkha' pavayaMti - mokSa vAnuM // 12 // 'sIodaMga sevaNeNa - De he 'ege eke' pravadanti' bhokSaM Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ **** 585 samarthavodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam - anvayArtha :- (ha) iDAsmin loke (ege) eke kecana (mUhA) mUDhAH - vivekatrikalAH (AhArasaM pajjaNacajjaNeNaM) AhAra saMpajJjananavarjanena - lavaNatyAgena (moka patrayaMti) mokSaM pravadanti kathayanti (ege ya) eke ca kecana mUrvAH sadasadvivekafreer: (sIodagavaNeNa ) zItodaka sevanena mokSaM pravadanti tadA ( ege) eke kecana ( hueNa) hutena - homakaraNena (mokkhaM pavayaMti) mokSaM pravadanti iti // 12 // TIkA- 'ida' manuSyaloke mokSagamanAdhikAre 'ege' eke kecana ajJAtazAstratatvajJAH 'pUDhA' sUrvA:- sadasadvivekavikalA: ' AhAra saMpajJjaNavajjaNeNaM' AirasaMjJjananavarjanena, Ahiyate vRtyaiiti AhAraH odanAdiH abhyavaharaNIyaM vastujAtam tasyA''hA'sya saMpatrasahitA puSTiM janayati iti AhAra anvayArtha - isa loka meM koI koI mUDa jana namaka khAnA sthAgadene se mokSa kI prApti honA kahate haiM / koI ajJAnI zIta sacitta jala ke sevana se mokSa kahate haiM aura koI avivekI homa karane se mokSa kI prApti honA kahate haiM // 12 // No TIkArtha - mokSagamana ke adhikArI isa manuSyaloka meM zAstra : ke tatva se anabhijJa evaM sat-asat ke viveka se hIna koI koI loga namaka kA tyAga kara dene se mokSa prApti honA kahate haiM / mUla gAthA meM lavaNa ke lie 'AhArasaMpajaNaNa' zabda kA prayoga kiyA hai / usakA artha yoM hai-tRpti ke lie jo odana Adi kA AharaNa grahaNa kiyA jAtA hai, vaha AhAra kahalAtA hai| usa AhAra kI saMpat arthAt rasa puSTi ko janana- utpanna karanevAlA 'AhAra saMpajjanana' kahalAtA hai| namaka sUtrArtha - - pAsomA a a soii| mevu che bhIhAne tyA karavAthI meAkSa maLe che, teA keAi ajJAnI jIva evuM kahe che ke sacitta zItaLa jaLanA sevanathI mekSa maLe che, te kAI avivekI leke evuM kahe che ke haiAma karavAthI mekSa prApta thAya che. / 12 / TIkAmAkSagamananA adhikArI evA A manuSyaaArkamAM, ` zAstranA tattvathI anabhijJa ane sat-masA vivekathI vihIna kAi kAi puruSa evu' kahe che ke mIThAnA tyAga karavAthI meAkSa prApta thAya che. mULa gAthAmAM 'savaSNu' ne bhATe 'AhAra saMpancaNaNa' phne| prayoga zvAmAM bhAvyo che tenA a A pramANe thAya che-tRptine mATe je bhAta Adi khAdya padArthoM levAmAM Ave che, temane AhAra kahe che. te AhAranI sa'pata eTale ke te AhAranA svAha (rasa)nI puSTi 12nArA pahArthane 'AhAra - sampajjanana' mahAra sabhyat sU0 74 Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre saMpajjananaM lavaNaM, lakSaNena hi bhojanasya rasapuSTi', saMpAdyate / tasya lavaNasya varjana - tyAgaH tena-AhArasaMpajjanavarjanena kSetralalavaNaparityagenaiva, mokkhaM' mokSam 'pazyati' bhavadanti, mokSapAptilaSaNavarjanena hi bhavati / taduktaM 'lakSNavihUNA ya rasA, cavakhUvihINA ya iMdiyaggAmA / dhammo dayAi rahioM lokkha saMtosarahiyaM no // chAyA-lavaNavihInAzca rasAH cakSurvihInAthendriyagrAmAH ! dharmI dayayA rahitaH saukhyaM saMtoSa rahitaM no / tathA 'ege ya' eke ca 'sIyodagasevaNega' zItodakasevanena mokSa pravadanti, zItajalasevanena sacittApUkAyaparibhogena / tatra evaM vadanti-yathA jalaM vAhyamalaM zarIrAdapanayati, tathA Antaramala papyapanayati / dRzyate hi bhUrajasA''cchannavastrasya malApanayanaM jalena bhavati / tathA'ntarAzudvirapyudakAdeva sampAdhate iti / tathAAhAra kI rasapuSTi karatA hai, usake binA bahumUlya AhAra bhI nIrasa hI rahatA hai / kahA hai-lavaNavihaNA ya rasA ityaadi| 'lavaNa rahita rasa, netra rahita indriyAM, dayA se rahita dharma aura santoSa rahita sukha tuccha haiN| ' tathA koI koI zIla (sacitta) jala ke sevana se mokSa kahate haiN| unakA kathana hai-jaise jala zarIra ke bAhara mala ko dUra karatA haiM, usI 'prakAra Antarika mala ko bhI nivAraNa karatA hai| reta yA dhUla se geMdale 'vastra kA maila jala se dhulajAnA hai, yaha pratyakSa dekhA jAtA hai, usI -prakAra Antarika zuddhi bhI jala se hI hotI hai| janana athavA "AhAra saMpa' kahe che. mIThuM AhAramAM rasapuSTi kare che. mIThA vinA bahumUlya AhAra paNa nIrasa (svAda vinAne-phIke) lAge che. 4 55 cha -'lavaNavihUNA ya rasA' tyAhi- "lavaNa rahita rasa, netra rahita indriye, dayArahita dharma ane saMtoSa rahita sukha tuccha che." tathA kaI kaI mANo evuM kahe che ke zIta (saMcita) jaLanA sevanathI mekSa maLe che. teo evI dalIla kare che ke-jema jaLa zarIranA bAhya maLanuM nivAraNa kare che, e ja pramANe Antarika maLanuM paNa nivAraNa kare che, raja, dhULa Adi vaDe gaMdAM thayelAM kapaDAMne mela jema pANI vaDe dhovAI jAya che, e vAta te pratyakSa dekhI zakAya che, e ja pramANe pANI vaDe antarika zuddhi paNa thaI zake che, " Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smyaarthvodhin| TIkA pra. zru. aM. 7 u. 1 kuzIlavatoM doSanirUpaNam 'ege' eke tApasAH 'hueNa' hutena-havanena 'mokkhaM' mokSam 'pavayaMti' mavadanti / - yathA hi vahniH svarNAdInAM malamapanayati, tathA agnihotraM juhUyAdityagnihotrA surapa Atmano malamapanIya gamayati mokSamiti // 12 // lavaNAhArAdiparivarjanAnmokSo bhavatItyasaMvaddhApinAM tanapanetuM sUtrakAra-Aha - ' pAo siNANAdimu' ityAdi / mUlam - pAo siNANAisu naitthi mokkho khArarUsa loNassa aNAsaNeNaM / te majjamaMsaM lasuNaM ca bhovA anattha vAsaM parikappayeti // 13 // chAyA - prAtaH snAnAdiSu nAsti mokSaH kSArasya lavaNasyAnazanena / te madyaM mAMsaM lazunaM ca zuktvA anyatra vAsa parikalpayanti // 1 1. aura koI koI tApasa havana se mokSa prApti mAnate haiN| unakA kahanA hai ki agni svarNa Adi ke mala ko haTA detI hai, usI prakAra agnihotra kI agni bhI AtmA ke maila ko dUra karake mokSa meM pahu~cA detI hai // 12 // lavaNa kA tyAga karane se mokSa hotA hai, ityAdi asambaddha pralApa karane vAloM ke mata kA nirAkaraNa karane ke lie sUtrakAra kahate haiM 'pAo siNANAdisu' ityAdi / zabdArtha - - ' pAo siNANAdila-prAtaH snAnAdiSu' prAtaH kAlake snAna Adi se 'mokkho nasthi-mokSo nAsti' mokSaprApti nahIM hotI hai keAI kAI tApase evuM mAne che ke havana karavAthI mekSa maLe che. tee evuM pratipAdana kare che ke jema agni suvaNu AdinA mela dUra karIne tenI zuddhi kare che, eja pramANe agniAtranI agni paNu AtmA paranA melane dUra karIne mekSaprApti karAve che. AgAthA 12aa mIThAneA tyAga karavAthI, sacitta jaLanuM sevana karavAthI ane DAmahuvana karavAthI meAkSa prApta thAya che, ' A prakAranI pUrvokta mAnyatAonuM nizamya (aDena) 12vAne bhATe sUtrabhara 4 che - pAo khiNANAdisu ' tyAhizabdArtha -'pAo, siNANAdiSu prAtaH snAnAdiSu' prAtaH ajanA, smIna vigerethI 'mokkho natthi - mokSo nAsti' bhokSanI Apti thatI nathI tathA "svArasta Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAsUtre -anvayArtha :- (pAo siNANAdi) prAtaH snAnAdiSu prabhAtasnAnena (mokkho aft) mokSo nAsti (khArassa loNassa aNAsaNeNaM) kSArasya lavaNasyAnazanena varjane nApi mokSo na bhavati, (te) te anyatIrthikAH (majjamaMsa lasuNa ca bhocA) madyaM mAMsaM lazunaM ca yuktvA (annattha ) anyatra mokSAt bhinnasthAne saMsAre (vAsaM parikaparyaMta) cA svakIya nivAsaM parikalpayanti cAturgatike saMsAre paribhramati | 13 | TIkA- ' pAo siNANAdisu' prAtaH snAnAdiSu 'mokkho' mokSaH - azeSakarmakSayarUpaH, 'Natthi' nAsti na bhavati, prabhAtakAlikasalilAvaMgADena teSAM fararorai craft mokSo na saMbhavati / pratyuta zItodakaparibhogenA'pAM kAyAnAM tathA 'arren loNassa aNAsaNeNaM- kSArasya lavaNasyAnazanena' namaka na khAne se bhI mokSa nahIM hotA 'te - te' ve anyatIrtho 'majjamaMsaM lasuNaM ca bhoccA-madyaM mAMsaM lazunaM ca bhuktvA madya, mAMsa, aura lazuna khAkara 'annattha-anyantra' mokSa se andhasthAna arthAt saMsAra meM 'vAsaM parikapayaMti - vAsaM parikalpayanti' caturgativAle isa saMsAra maiM bhramaNa karate rahate haiM ||13 anvayArtha -- prabhAtakAlIna snAna karane se mokSa nahIM milatA, kSAra lavaNa na khAne se bhI mokSa nahIM miltaa| anyatIrthika madya, mAMsa aura lahasuna kA upabhoga karake anyatra arthAt mokSa se bhinna saMsAra meM paribhramaNa karate haiM // 13 // TIkArtha--prabhAtakAla meM snAna karane se kisI bhI prakAra azeSa karmoM kA kSaya arthAt mokSa prApta nahIM ho sakatA / pratyuta khacitta jala loNaca aNAsaNeNaM - kSArasya lakSNasyAnazanena' bhIhUM na bhAvAthI bhokSa thato nathI. 've-vai' se sanyatIrtha' 'majjamaMsaM latuNaM ca bhoccA-madyaM mAMsaM lazunaM ca bhuktvA ' bhadhu, bhAMsa, ane basa mAne 'sannattha - anyatra' bhokSathI anya sthAna arthAt sa'sAramAM ja bhramaNu karatA rahe che. 513 // sUtrA--prAtaHkALe snAna karavAthI meAkSa maLate| nathI, tathA lavaNuyukta bhejanane tyAga karavAthI pazu mekSa maLatA nathI anya tIthikA madya, mAMsa, 'ane lasaNanA upayega karIne anyatra ja (meAkSathI bhinna evA sa'sAramAM) paribhramaNu karyA kare che. 13aa TIartha -: --prabhAta kALe snAna karavAthI kAI paNa prakAre karmanA kSaya caMtA nathI eTale ke tenA dvArA mekSaprApti thatI nathI, UlaTAM tema karanAra Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhino TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzolavatAM dopanirUpaNam 589 jalAzritajIvAnAM caupamardo jAyate, na ca jIvAnAM vinAzAt kadAcidapi mokSA vAptiH saMbhavati / na vA jalaM malamapanetuM sAmarthya dhArayati / atha kathaMcidvAdhamalaM nirAkuryAdapi kintu AntarakarmamalamapanetuM na kuto'pi sAmarthyam / yato hi bhAvazudvaidhavA'tama pratya vinAzaH saMbhavati / bhAvazuddhirahitasyApi yadyantarmalApanayana bhavettadA'nAyAsena jalena matsyAdInAM siddha eva mokSaH syAt / tathA'khArassa loNassa aNAsaNeNaM' kSAralavaNasyA'nazanena, lavaNaparityAgamAtreNA'pi mokSo naiva / lavaNopamogarahitAnAM mokSo bhavatItyayuktameva / na cA'yaM niyamo lavaNake paribhoga se apkAyika jIvoM kA tathA jala ke Azrita rahe hue anya jIvoM kA upamardana hotA hai| jIvoM kI hiMsA karane se kadApi mokSa kI prApti kA saMbhava nahIM hai| jala meM mala ko dUra karane kA sAmarthya bhI nahIM hai| kadAcit vaha bAhaya mala ko kisI prakAra dUra bhI karatA ho, tathApi Antarika mala ko dUra karane kI zakti to usameM ho hI kaise sakatI hai ! Antarika mala kA vinAza lo bhAvoM kI zuddhi se hI ho sakatA hai| jo bhAvoM kI zuddhi se rahita hai, usakA Antarika mala bhI yadi jala se dUra ho jAya to sadaiva jala meM rahane vAle matsya Adi ko anApAsa hI mokSa kI prApti ho jaay| isI prakAra khAre lavaNa ko na khAne se arthAt lavaNa kA tyAga kara dene mAtra se hI mokSa prApti kI AzA nahIM kI jA sakatI / ataeca lavaNa nakhAne bAloM ko mokSa prApta ho jAtA hai, yaha kathana ayukta mANase kamenuM upArjana kare che, kAraNa ke sacitta jaLane upayoga karavAthI apakAyika jIvanuM tathA jaLane Azraye rahelAM anya jIvonuM upamadana thAya che. jIvonI hiMsA karavAthI kadI paNa mokSanI prApti saMbhavI zakatI nathI, vaLI jaLamAM maLane dUra karavAnuM sAmarthya paNa nathI. kadAca te bAhA maLane kaI paNa prakAre dUra karI zakatuM hoya, paraMtu Antarika maLane dUra karavAnI zakti temAM kevI rIte hoI zake ? Atarika melane nikAla te bhAvanI zuddhi dvArA ja thaI zake che. je vyakti bhAvonI zuddhithI rahita hoya, tema antarika mela paNa je pANIthI dUra thaI jato hoya, te sadaiva pANImAM ja nivAsa karanArAM mAchalAM, magara, kAcabA Adine te anAyAse ja mokSa maLI jAta ! eja pramANe mIThAne athavA lavaNayukta bhejanane tyAga karavA mAtrathI ja mokSa prAptinI AzA rAkhI zakAya nahIM. tethI lavaNa na khAnArane mokSanI prApti thAya che, evuM kathana paNa barAbara nathI. vaLI e paNa Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUtratAsUtre eva rasajanaka iti sitazarkarAvRtAdipadArtheSu rasajanakatvAt / kiMca dravyato lavaNavarjanena bhAvato vA tadvajanena mokSopalabdhiH zaMkyA / tatra nAdyaH, yadyevaM tadA'lavaNake deze sarveSAmeva mokSo'yatnasiddhaH syAt / na c-issttaapttiH| dRSTeSTAbhyAM virodhAt / dvitIye tu bhAvAdeva tato bhAva eva pradhAnaM kiM lazNavarjanena mokssH| tathA-te mUrkhAH-sadasadvivekavikalAH 'majjamasa' madhaM mAMsaM 'lasuNaM ca' lazunaM ca hai / isake atirikta yaha bhI niyama nahIM ki lavaNa hI rasajanaka hai| mizrI, zarkarA ghRta Adi padArtha bhI rasotpAdaka hote haiN| isake atirikta yahA~ yaha zaMkA utpanna hotI hai ki dravya se lagaNa kA tyAga mokSa kA kAraNa hai yA bhAva se ? prathama pakSa to samI. cIna nahIM hai, kyoM ki jisa deza meM lavaNa nahIM pAyA jAtA vahA~ ke sabhI nivAsI dravyatA lavaNatyAgI hote haiM, ataeva una sabhI ko mokSa prApta ho jAnA caahie| yadi kaho ki yaha Apatti hameM iSTa hai, so ThIka nahIM, kyoM ki yaha mAnanA pratyakSa aura anumAna se viruddha hai| agara kaho ki bhAva se lavaNatyAga karanA mokSa kA kAraNa hai to phira bhAva hI mokSa kA kAraNa tthhraa| aisI sthiti meM lavaNatyAga kA kyA mahatva rahA? ___ kaI ajJAnI madya, mAMsa aura lahasuna khAkara saMsAravAsa hI baDhAte haiN| niyama nathI ke lavaNa ja rasajanaka che. sAkara, khAMDa, ghI Adi padArtho paNa rasotpAdaka heya che. vaLI ahIM evI paNa zaMkA udbhavI zake che ke "dravyanI apekSAe lavaNane tyAga karavAthI mokSa maLe che, ke bhAvanI apekSAe tene tyAga karavAthI mekSa maLe che ? prathama pakSa (dravyanI apekSAe lavaNane tyAga karavAthI mokSa maLe che, evI mAnyatA) barAbara nathI, kAraNa ke je dezamAM lava ja maLatuM nathI, te dezamAM nivAsa karanArA saghaLA leke dravyanI apekSAe lavaNa tyAgI ja hoya che, to te saghaLA lekone mokSa prApti thatI haze, evuM mAnavAne prasaMge upasthita thaze ! je Apa evI dalIla karatA he ke "e to ISTApAtta che, te e vAta paNa ucita nathI, kAraNa ke evuM mAnavuM te pratyakSa ane anumAnathI virUddha che. jo tame evuM mAnatA che ke bhAvataH lava tyAga karavAthI mokSa maLe che, te bhAva ja mokSanuM kAraNa siddha thaze ! evI sthitimAM lavaNatyAganuM zuM mahatva rahe che ? , keTalAka ajJAnI leke mAMsa, madirA ane lasaNa khAIne saMsAravAsamAM ja vRddhi karatA hoya che. Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D 4 samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 591 'bhocA' bhuktvA anastha vAsaM' anyatra vAsam-anyatra mokSAdanyatra saMsAre vAsam avasthAnaM parikalpayanti samantAniSpAdayanti / jJAnadarzanacAritrarUpamokSamAgaM niraskRtya, jIvavadhamadhAnakamaNi pravRttAH jIvavadhajanitA'zubhakAmasamalitAH sadaiva narakamAgaM parizodhayanti / nahIha prAtaH snAnena, na vA lavaNavarjanena mokssoplbdhiH| kintukta tathAkArI lazunAdikAzuci vastvabhyavaharaNAsaMsAre paribhramantIti paryavasito'rthaH // 13 // sAmAnyatasteSAM kuzIlAnAM mataM nirAkRtya sAMprataM vivepatto nirAkartumAha'udageNa' ityaadi| mUlam-udageNa je siddhiM mudAharaMti sAyaM ca pAyaM udagaM phusNtaa| udagasta phAseNa siyA ya siddhI sijjheisu pauNA bahave daMgaMsi // 14 // chAyA-udakena ye siddhi mudAharanti, sAyaM ca prAtarudakaM spRzantaH / udakasya sparzena syAcca siddhiH, siddhayeyuH pANAH bahava udake / 14 / - Azaya yaha hai ki jJAna, darzana, cAritra rUpa mokSamArga ko tyAga kara jIvavadha kI pradhAnatA vAle kArya meM jo pravRtta haiM, ve apane azubha karmoM se yukta hokara sadaiva saMsAra kA mArga baDhAte haiM / vAstava meM na to prAtaHkAla snAna karane se mokSa milatA hai, na namaka kA tyAga karane se hii| parantu aisA karane vAle tathA madya, mAMsa, lahasuna aura anantakAya vanaspati Adi azuci vastuoM kA bhakSaNa karane vAle saMsAra meM hI paribhramaNa karate haiM // 13 // sAmAnya rUpa se kuzIloM kA mata kA nirAkaraNa karake aba vizeSa- A kathanane bhAvArtha e che ke jJAna, darzana ane cAritra rUpa mokSamArgano tyAga karIne, jeo jIvahiMsAnI pradhAnatA vALA kAryamAM pravRtta rahe che, teo azubha karmonuM upArjana karIne, sadaiva saMsArane mArga vadhAratA rahe che. kharI rIte te prAtaHkALe sanAna karavAthI paNa mokSa maLatuM nathI, lavaNane tyAga karavA mAtrathI paNa mokSa maLatuM nathI, paraMtu evuM karanArA che tathA mAMsa, madirA, lasaNa ane anantakAya vanaspati Adi azuci padArthonuM bhakSaNa karanArA mANase saMsAramAM ja paribhramaNa karyA kare che. gAthA 13 sAmAnya rUpe kuzalenA matanuM khaMDana karIne have vizeSa rUpe khaMDana 12vAna bhATe sUtrA2 mA pramANe pratipAdana 12 the-'udgeNa' tyA ture Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:-(je) ye kecana (sAyaM ca pAyaM udagaM phustA) sAyaMkAle prAtaH prabhAte udakaM zIkhajalaM spRzantaH snAnAdikriyAM jalena kuntiH (udageNa siddhi mudAharaMti) udakena-jalena siddhi mokSadAharanti kathayanti te mithyAvAdinaH (udagassa phAseNa siddhi siyA) udakasya sparzana yadi siddhiH syAt tadA (dagaMsi) udake-jale nivAsinaH (bahave pANA) vahayo'neke satsyamakarAdayaH prANAH jIvAH (sijhaM) siddhayeyuH siddhA bhaveyu na tu evaM bhavatIti // 14 // rUpa le nirAkaraNa karane ke lie sUtrakAra kahate haiM-'udageNa' ityAdi / zabdArtha-'sAyaM ca pAyaM udagaMphusaMtA-sAyaM ca prAtaH udakaM spRzantaH' sAyaMkAla evaM mAtaH kAla meM jalakA sparza karate hue 'je udgeNa siddhi mudAharanti-ye udakena siddhi udAharati' jo loga jalastAna se mokSakI prApti honA kahate haiM ve mithyAcAdI haiM 'udagasta phAseNa siddhI siyAudakasya sparzena siddhiH syAt' jalake sparzase yadi mukti mile, to 'dagaMsi-udake' jala meM rahane vAle 'bahave pANA-bahave prANAH' ghahuta se jalacara prANI 'lijhaMplu-siddhayeyuH' mokSagAmI ho jAte arthAt mokSa prApta kara lete // 14 // __anvayArtha- sAyaMkAla aura prAtaH kAla sacitta jala kA sparza karate hae jo loga jala se mokSa kahate haiM, ve mithyAvAdI haiN| yadi jala ke sparza se siddhi hotI hai, to jala meM nivAsa karanevAle aneka makara Adi jalacara prANI siddhi prApta kara lete| kintu aisA hotA nahIM hai // 14 // zA-'sAyaM ca pAyaM udga phusaMtA-sAyaM ca prAtaH udakaM spRzantaH' saior savAre pInA 25 42tA thA 'je udgeNa siddhimudAharati-ye udakena siddhimudAhara'ti' nAnathI mokSa prApta thAnuresA cha, tayA mithyAvAhI 4. 'udagasa phAseNa siddhI siyA-udakasya sparzena siddhiH syAt' pAthIna 25zayA ne bhuti bhaNe to 'dagaMsi-udake' pAthImA 27vAvANA 'bahave pANAbahave prANAH' yA 12 1952 prANiyo 'sijjhisu-sidhyeyuH mAkSAbhI thAI ta arthAt mekSa prApta karI letA. 14 che sUtrArtha-prAta:kALe ane sAyaMkALe sacitta jaLane sparza karanAra je leke evuM kahe che ke jaLanuM sevana karavAthI mokSa maLe che, teo mithyAvAdI che. je jaLane sparzathI siddhi maLatI heta, te jaLamAM rahenAra magara Adi aneka jaLacara prANIo siddhi prApta karata! paratuM evuM banatuM nathI. 14 Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "samayArthabodhinI TIkA pra. dhru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam -533 TIkA- 'je' ye kecana mUDhAH "sAyaM'. sAyam -2 - sAyaMkAle 'pAya' prAta:prAtaH kAle 'udarga' udakam 'phusaMtA' spRzantaH- jachena snAnAdi kurvantaH, 'udakena jalena 'siddhi' siddhi-mokSam 'udAharaMti' udAharanti kathayanti / te samyaka na pratipAdayanti / yadi, 'udayassa' udakasya 'phAseNa' sparzena - zItajalena / " siddhI' siddhi mokSaH 'siyA ya' syAt ca, tadA 'dagaMsi' udake 'vahave' bahavaH 'pANA' prANinaH matsyamakarAdayaH 'sijjhimu' siddhayeyuH - siddhiM prApnuyu', parantu naivaM dRzyate / yadapyuktam- bAhyamalApanayanasAmarthyaM dRSTam, tadapyasamyak / yathodakameniSTamalamapasArayati, evamabhimanamapi kuMkumacandanAdikaM zarIragatarApanayati / tathAprakRte'pi yadi pApaM nAzayiSyati tarhi tAvatyaiva yuktyA puNyamapyapaneSyatIti TokArtha -- jo koI ajJAnIjana sandhyA ke samaya aura prabhAta ke :- samaya jala kA sparza karate hue arthAt jalasnAna karate hue jala se hI siddhi mokSa kI prApni kahate haiM, unakA kathana samIcIna nahIM haiM / agara jalasnAna karane se mokSa prApta hotA to jala meM to bahuta se jalacara prANI rahate haiM, jo matsya bhakSaNa Adi krUra karma karate haiM, dayAhIna hote haiM, ve bhI sokSa prApta kara lete ! jala bAhaya maila ko dUra karane meM samartha hotA hai, yaha ApakA kathana bhI saMgata nahIM / jala-jaise aniSTa mala ko dUra karatA hai usI prakAra iSTa kuMkuma candana Adi ko bhI zarIra se alaga kara detA hai / ataH snAna karane se jaise pApa dUra hotA hai, usI prakAra puNya bhI dhula TIkAje ajJAnI jIvA evu' kahe che ke prAtaHkALe ane sadhyAkALe jaLasnAna karavAthI meAkSanI prApti thAya che, temanu - kathana-sAcu nathI. A ' prakAranuM pratipAdana karanArA leAkeA mithyAvAdI ja che. je jaLasnAna karavAthI ja meAkSa maLatA hota, teA jaLacara prANIone te mekSa ja maLata. jaLamAM magara Adi aneka prANIo rahe che, jee matsyabhakSaNu Adi krUra karyuM karatAM DAya che. evAM nirdaya prANIe zuM meAkSa prApta karI " zake kharAM ? pApakarmonu' sevana karanArane meAkSa maLavAnu saMbhavI zake ja nahI, " 1 bAhya bhesane dUra-kurI zahavAne samartha che, mevu sAyamu uthana pazu saraMgata nathI. jaLa jema aniSTa melane dUra kare che, eja pramANe kukama, candana Adi ISTa padArthone paNa zarIrathI alaga kare che A pramAMNe e vAtane paNa svIkAra karavAnA prasaMga upasthita thaze ke jema snAna karavAMthI pApa dUra thA laya che, 4 prabhAle puSya pazu ghovA naze ! sU0 75 d r Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtre saha nissttlaapdhet| ciodAstAnaM brahmacAriNAM dopaadhaaykmev| tathAcoktam snAnaM madarpakaraM kAmAMgaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya na te snAnti dame ratAH // 1 // - bhapicodA milana gAno hi snAta ityabhidhIyate / sa snAto yo vratasnAtaH sa bAhyAbhyantaraH zuciH // 2 // snAnaM kAmoddIpakaM prathamaM kAmAMgaM kathitaM tasmAt dame ratAH jitendriyA: kAmaM parityajya jale snAnaM nAcaranti // 1 // jale snAto naro na snAta iti kathyate kintu saMyamAtmatrate snAnaM karoti cAritravAn bhavati bAhyAbhyantaraH sa snAta iti kathyate iti bhAvaH // 14 // jAegA! yaha mahAn aniSTa kI prApti hogii| isake sivAya brahmacAriyoM ke lie jalasnAna doSa janaka hI hai| kahA bhI hai--snAnaM madadarpakaram' ityaadi| ____ 'snAna mada evaM darda kI vRddhi karane vAlA hai aura kAma ke aMgoM meM prathama aMga mAnA gayA hai| ataeva kAma ke tyAgI saMyamI puruSa snAna nahIM krte| : - aura bhI kahA hai-'nodakaklinnagAtrohi' ityaadi| __ 'jala se zarIra ko gilA kara lene vAlA snAta (nahAyA huA) * nahIM kahalAtA / vAstava meM snAta vaha hai jo vratoM se snAta hai arthAt : ahiMsA Adi vratoM kA dhAraka hai| vratasnAta puruSa bhItara aura bAhara se zuci hotA hai arthAt zauca ke lie use jalasnAna kI AvazyakatA nahIM hotI // 14 // . vaLI brahmacArIone mATe jalastAna deSajanaka ja che. kahyuM paNa che hai-'snAna madadarpakaram' tyAha ___snAna bhaI bhane 65 (mA2)nI vRddhi 42 // 2 cha. minA bhagAmA 'snAnane prathama 35 che. tethI . mana (bhaithunn|) tyA :42nAra 'sayabhI puruSa snAna 42tA nathI / mevu 595 4yu cha 4-mAdakaklinnagAnohi tyAhi pANI vaDe zarIrane bhInuM karanAra mANasane nAta (nahAyele) kahevAte. nathI. vAstavamAM snAta te tene ja kahevAya che ke je vratathI nAta hoya, eTale ke ahiMsA Adi vratanuM pAlana karanArane ja snAta kahevAya che. vratasnAta puruSa bahArathI ane aMdarathI vizuddha hoya che eTale vizaddhine mATe tene jalastAnanI AvazyaktA ja rahetI nathI ke 14 | - - Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM dopanirUpaNam mUlam-macchAya kummA yasarIsivAya maggU ya uTThA daga rakkhAsA yA aTThANameyaM kuMsalA vaiyaMti udageNaMje siddhi mudaahrti|15| chAyA-matsyAzca kUrmAzca sarIsRpAzca madbhagavazcoSTA udkraaksssaashc| ... asthAnametatkuzalA vadanti udakena ye siddhi muddAharanti // 15il. . . anvayArtha:- (macchA ya kummA ya sarI sivA ya) matsyAzca kUrbhAzca sarIsRpAzca -jalasAH godhAdayazca (maggU ya uThA dagarakkhasA ya) madgavaH jalakAkA: 'macchA ya kummA ya' ityaadi| zabdArtha-'macchA ya kummA ya larIsivA ya-matsthA zca kUrmAzca. sarIsRpAzca' matsya, kacchapa aura sarIsRpa 'samagU ya uTThA dagarakkhasAyamadgavaH uSTrA: udakarAkSasAzca' madgu nAmake kAma kI AkRtiyAlA jalacara, UMTa ke AkArakA jalacara vizeSa evaM jalarAkSasa jo jalake sparza se mukti hotI ho to ye saba mukti gAmI ho jAte 'je udgeNaye udakena' ataH jo udakase arthAt jalake sparza Adi se 'siddhimudA haraMti-siddhiM udAharati' mukti kI prApti batAte haiM 'aTThANameyaM-etat asthAnam' unakA kathana ayogya hai ailA 'kusalA vayaMti-kuzalA vadanti' mokSakA tatva jAnane vAle puruSa kahate haiM // 15 // anvayArtha--matsya, kUrma, jala harpa goyA, jalaga, uSTra, udakarAkSasa (jalamAnava kI akRti ke jalacara) Adi sabhI jalacara mukta ho jAte 'macchA ya kummAya' yAhi zAya-'macchA ya kummA ya sarIsivA ya-matsyAzca kUrmAzca sarIsRpAca' bharasya, 275-yamA mana sa15-sapa' 'maggU ya udA dagarakkhamrAya-madgavaH uSTrAH udakarAkSasAzca' ma arthAt pAnI mAtivANu sayara prANI, UMTanA AkAranuM jalacara prANI, tathA jalarAkSasa je pANInA sparzathI mukti thatI yatA mA mayA bhutabhAbhI / ta 'je udageNa-ye udakena' matA 2 4thI arthAt paayaan| 25 mAEithA 'siddhimudAharaMti-siddhim udAhara'ti' bhutinI prApti matAve che. 'aTThANameyaM-etat asthAnam' tebhAnu 4thana gaye. nya cha. me pramANe 'kusalA vayaMti-kuzalA vadanti' bhAkSanA tatpane tanAvamA purUSe kahe che. je 15 - satrArtha je jaLanA pachI mukti maLatI heta, te 'mAchalI. kAcabA, jalasarpa, jaLaghoDA, jalayuga, jaLaUMTa, jaLarAkSasa AMdasaghaLAM . Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : sUtrakRtAGgale uSTrAzca ca udakarAkSasA manuSyAkRtayo jalacaravizeSAH ete sarvepi muktAH bhaveyuH , yadi jalasparzena mokSo bhavettadA ataH (je udageNa) ye vAdinaH- udakena jalasparzAdinA (siddhimudAharaMti) siddhi mosamudAharati kathayanti (aTThANameyaM) etat asthAnam ayuktamiti (kusalA vayaMti) kuzalA tIrthakaragaNadharAdayaH ghadanti kathayantIti // 15 // , TIkA-'macchA ya' matsyAzca 'kummA ya' kUzci-kacchapAH, yaca 'sarI.. sivAya sarIsRpAH-jalasarpAdayaH, 'maggU ya' madgavaH jalakAkAH 'udyA uSTrAH uSTrAkRtayo jalacaravizeSAH, evam 'dagarAvasA ya' jlraaksssaaH-maanupaakRtyojlcrvishessaaH| eteSAM matsyAdInAM sadaiva jalamavagAhamAnAnAM sarvAtmanA jalasaMyogIt sadhe evaM mokSo bhavet yadi jalasaMyogena muktiM samIheta, nasvevaM dRzyate, zrUyate, upapadyate vA, tasmAt ye 'udageNa' udakena 'siddhi mudAharaMti' siddhiyadi jalaM ke sparza se mukti hotI ! ataeva jo vAdI jala ke sparza se, mukti kahate haiM, ve ayuzta kahate haiN| aisA tIrthakara gaNadhara Adi kuzala puruSoM kA kathana hai // 15 // TIkArtha--matsya (maccha), kUrma (kacchapa), sarIsRpa (jalasarpa Adi) madgu (kAka ke AkAra kA jalacara), uSTra (uSTra ke AkArakA jalacara) udakarAkSasa (jalamAnupa kI AkRti ke jalacara) ityAdi prANI sadaiva jala meM avagAhana kiye rahate haiM aura pUrNa rUpa se jala ke sAtha unakA saMyoga hotA hai| aisI sthiti meM unheM jhaTapaTa mokSa mila jAnA cAhie! kintu na to aisA dekhA jAtA hai, na sunAjAtA hai aura na saMgata hI hai| ataeva jo jala se siddhi kahate haiM, jaLacara prANamukta na thaI jAta ! paNa evuM banatuM nathI, tethI je para matavAdIo jaLanA sparzathI mukti maLavAnuM kahe che, teo mithyAvAdI ja che, temanI te mAnyatA cheTI ja che, evuM tIrthaMkara, gaNadhara Adi kuzaLa purunuM kathana che. 1pa . --bhatraya (mA79i), bha (8121), sarIsa5 (sapa mAha) madgu (kAgaDAnA AkAranuM jaLacara) udra-UMTanA AkAranuM jaLacara udaka rAkSasa (mANasanA jevA AkAranuM jaLacara), ItyAdi prANIo sadA pAmAM ja nivAsa karatA hoya che, ane pANI sAthe temane pUrNa rUpe saga hoya che. je jaLanA sparzathI mukti maLatI hata, te A prANIene te tarata mekSa maLI ja joIe. paraMtu evuM kadI jovAmAM paNa Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuMzIlavatAM doSanirUpaNam 697 mudAharanti mokSaM kathayanti 'eyaM' evat kathanam 'advANaM' asthAnam - ayuktaM pramANarahitamityarthaH / ityetat 'kusala / ' kuzalAH- abhijJA mokSamArgajJAtAraH tIrthaMkaragaNaM dharAdayaH 'vayaMti' vadanti kathayantIti // 15 // mUlam -- udayaM jai kammamalaM harejjA evaM suhaM IcchAmittameva / aMdhaM ca NeyAramaNussaritA pANANi cevaM viNirhati maMde // 16 // chAyA -- udakaM yadi karmamalaM haredevaM zubham icchAmAtrameva / andhaM ca netAramanusRtya prANina caitraM vinighnanti mandAH // 16 // unakA kathana ayukta hai| aisA mokSa mArga ke jJAtA tIrthakaroM aura gaNadharoM kA kathana hai // 15 // 'udayaM jaikammamale' ityAdi / +77 " zabdArtha - 'udyaM jai kammamalaM harejjA - udakaM yadi karmamalaM haret'jala yadi karma malako nAzakare to 'evaM evam' isI prakAra 'suhaM - zubha' puNya ko bhI hara legA 'icchamittameva icchAmAtra meva' isa liye jala karmamala ko haratA hai yaha kahanA icchAmAtra hai 'maMdA mandA: ' sadasad: viveka se rahita aise mUrkha jIva 'aMdhaMca NeyAramanussaritA - andhaM ca netAramanusRtya' andhe netA ke pIche pIche calakara 'pANANi caiva viNihaMti - prANinazcaivaM vinighnanti' jalasnAna Adi ke dvArA prANiyoM kI hiMsA karate haiM ||16|| mApatu nathI, sAMlajyu pazu nathI "mane yevu saMbhavI zahetu yA nathI. tethI jee jaLanA sevanathI siddhi prApta thavAnuM kahe che, temanuM kathana ayukta ja che, evuM mAkSamAnA jANukAra tIthaMkarA ane gaNadharAnuM' kathana che. / 15 / 'udaya' jaI kammamale' ityAhi zArtha' - 'udayaM jai kammamalaM harejA - udakaM yadi karmamalaM haret' bhA meM usanA bhajano nAza kare to 'evaM - evam ' mana prabhAle 'suhaM - zubham' ghuTane paDarI beze 'icchAmittameva - icchAmAtrameva' te arosa, urbha bhajanu 2] 1re che, ma Devu te devAvApAnI cha mAtra 4 che. 'maMdA - mandA: ' sahasadvivehuthI raDita sevA bhUrya ko 'aMdha ca neyAramaNussarattA-andhaM ca netAramanusRtya' sAMdhaNA netAnI pAchaNa pAchaNa yAsIne 'pANANi caiva vihiMti - prANinazcaivaM vinighnanti' snAna vigere dvArA AziyonI DisA re che. // 16 // Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 sUtratAgasUtre ___ 'andayAyaH--(udayaM jai kammamalaM harejjA) udakaM jalaM yadi karmamalaM yadi karmabhalaM haret vinAzayet tadA (evaM) epameva (suhaM) zubhaM puNyamapi haret ataH (icchAmittameva) jalaM karmamalaM harediti icchAmAtrameva na yauktikaM (maMdA) mandA:-sadasa. dvivekavikalAH (aM ca NeyAramaNusaricA) andhaM ca netAramatRmRtya prApya (pANANi ce viNiiMti) prANino jIvAneva kevalam evam vinighnanti virAdhayanti natvanyat kimayoti // 16 // TIkA-'naI' yadi 'udagaM' udakaM jalam 'kammamalaM' karmamalam, anubhaM pApam-harejjA' haret vinAzayet, evaM tarhi tajjalam 'muha zubhaM puNyamapi hareka atha puNyaM nApaharet evaM karmamalamapi nApaharet ata icchAmAtrametat yat jalaM karmApahArIti, nahi jalaM vastrameva dravayati, api tu zarIramapi kledayati / * anvayArtha--jala yadi karmamala kA haraNa kare to vaha zubha arthAt puNya ko bhI hara legA, ataeva yaha mantavya unakI icchA mAtra hai, yukti saMgata nahIM hai| ajJAnI jana andhe-avivekI netA kA anusaraNa karake kevala prANiyoM kA hI ghAta karate haiN| ve aisA karake koI siddhi prApta nahIM kara sakate // 16 // TIkArtha--agara jala kama rUpI mala ko, azubha ko-pApa ko haratA hai to vaha zubha arthAt puNya ko bhI dho ddaalegaa| agara jala puNya kA haraNa nahIM kara sakatA to pApa ko bhI haraNa nahIM kara sktaa| ataeva yaha kahanA ki jala pApa ko hara letA hai, unakI icchA mAtra hI hai / jala kevala vastra ko hI gIlA nahIM karatA varan zarIra ko bhI gIlA sUtrArtha- pANI vaDe karmamaLanuM haraNa thatuM hoya, eTale ke je jaLanA sparzathI kamaLa dUra thaI jatuM hoya, to te jema azubhane dUra kare che teja pramANe zubhane (pune) paNa harI leta, tethI jaLathI maLa ke pApa dUra thavAnI temanI mAnyatA mAtra kalpita ja hovAne kAraNe yuktisaMgata nathI. majJAnI maayuse| mAMdha (sabhya jJAnathI, 2hita, ma.vi) netAnu manu4. paNa karIne prANIonI hiMsA karyA kare che. evuM karavAthI temane siddhi (mokSa) bhanI zatI nathI. // 16 // TIkArtha je jaLa kamarUpI maLane (azubhane, pApane) dhoI nAkhatuM hiya, te te zubhane (puNyane) paNa dhaMI ja nAkhata! jo jala puNyanuM haraNa na karI zakatuM hoya, te pApanu haraNa paNa na kevI rIte karI zake? athata na ja karI zakatA tethI pANI pApanuM nivAraNa kare che, evuM temanuM kathana mAtra kAlpanika ja lAge che. pANI mAtra kapaDAMne ja bhIMjavatuM nathI, paNa zarIrane Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'samathArthayodhinI TIkA pra.zru. a.7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 599 tadvatmANinAM pApaM puNyaM ca vinAzayiSyatyeva vinAzyatvasyobhayatrA'pi tulyatvAta, * jale ca nAzakatvasya sadbhAvAt / evaM sthite smAttamatamanusRtya snAnAdikaM kurvanti, te yathA jAtyanyAH anyaM jAtyandhaM netAramanusRtya gacchantaH kupathA zritA bhavanti, 'tathemepi nAbhimataM sthAna prApnuvanti evaM smAtamArgAnusAriNaH 'maMdA' mandA * sadasadvivekavikalAH 'pANANi' pANinaH jalarUpAn jalAzritAn punarakAdIna 'viNihaMti, vinighnnti-vyaapaadynti| avazyaM jalakriyayA jalaphApajalAzritajIvAnAM virAdhanAsaMbhavAt // 16 // karatA hai| isI prakAra yadi pApa ko naSTa karegA to puNya ko bhI naSTa karegA, kyoM ki naSTa hone yogya donoM hI haiN| smArttamata kA anusaraNa karake snAna ko dharma evaM mokSa kA kAraNa mAnate haiM, ve vaise haiM jaise eka * janmAndha kisI dUsare janmAnya netA kA anusaraNa karake calatA hubhA kupathagAmI hotA hai / aise loga abhISTa sthAna para nahIM pahuMca skte| isa prakAra smArta mata ke anuyAyI viveka se vikala hokara jalakAyika aura anya jalAzrita pUtaraka Adi prANiyoM kA ghAta karate haiM, kyoM ki jala saMbaMdhI kriyA se jalakAyika aura jalAzrita jIvoM kI avazya hI virAdhanA hotI hai // 16 // { paNa bhajave che. e ja pramANe je te pApane nAza karatuM hoya, te puNyane paNa naSTa karata ja, kAraNa ke te bane naSTa thavA gya che. zamArnAmatane anusarIne - snAnane dharma ane mokSanuM kAraNa mAnanArA leke, janmAnya mANusaine anusaraNa karanArA janmAdhe mANase jevAM ja che. jema AMdhaLAnuM anusaraNa karanArA mANase beTA mArge caDI javAne kAraNe niyata sthAne pahoMcI zaktA nathI, eja pramANe smArnAmatanA anuyAyIo paNa snAnane dharmanuM kAraNa mAnavA chatAM, te mArganuM avalambana laIne mokSa prApta karavAne badale saMsAramAM paribhramaNa ja karyA kare che. kAraNa ke teo vivekathI' vihIna hovAne kAraNe snAna dvArA jIvahiMsA thAya che, evuM samajatA nathI. tethI apakAyika jIvonI tathA pANIne Azraye rahelA jInI hiMsA kare che ene tenA dvArA hiMsAjanita pApakarmonuM upArjana karIne saMsAramAM bhramaNa karyA kare che. jala saMbaMdhI kriyA (nAnAdi) vaDe jalakAcike ane jalAzrita jInI virAdhanA avazya thAya che, evuM samajIne snAnAdine tyAga ja karavuM joIe gAthA 10 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ECO sUtrakRtAgasUtre mUlam --pAvAiM kalmAI pakucha to hi sIodagaM tu jai taM hrijaa| lijhisu eMge daga sattaghAI susaM vayaMte jlsiddhimaahu|17| chAyA--pApAni karmANi prakurvato hi zItodakaM tu yadi taddharet / siddheyayu reke dakasatvaghAtino mRpA vadanto jlsiddhimaahuH|17| anvayArthaH--(pAcAI kasmAI pakuvvato hi) pApAni prANAtipAtAdikAni karmANi prakurvataH puruSasya (taM) tat pApaM (sItodagaM jai harijjA) zItodakaM yadi haret apagamayet tadA (ege dagasattaghAI sijhima) eke udakasattvayAtino .. narA api siddhayeyuH, ataH (musaM vayaMte jalasiddhi mAhu) mRpAvadantaH jalasiddhi jalasparze na mokSo bhavatIti vadantaH mithyAvAdinaH iti // 17 // 'pAvA kamlAI' ityAdi / zabdArtha-'pAvAI kammAI pakuvvato hi-pApAni karmANi prakurvataH' yadi pApakarma karanevAle puruSa ke 'taM-tata' usa pApa ko 'sIodagaMtu harijjA-zItodakaM yadi haret' zItalajalakA snAna yadi dUra kara de to. 'ege dagalattaghAI linjhisu-eke udakasatmaghAtinaH siddhayeyuH' - jalake jIvoM kA ghAta karane vAle machuve Adi zrI mukti kA' lAbhakareM ataH 'musaM vayaMta jalasiddhimAhu-mRSAvadantaH jalasiddhim AhuH' jo jala snAna se mukti kI prAptihonA kahate haiM ve asatyavAdI hai // 17 // anvayArtha-pApa kameM karanevAle puruSa ke pApa ko yadi sacisa jala harale to jala ke jIvoM kA ghAta karane vAle bhI siddhi prApta kara lege ! ataeva jo yaha kahate haiM ki jalasparza se mokSa hotA hai, ve mithyA kahate haiM // 17 // . 'pAvAI kammAItyAhi- zahAtha-pAvAI kammAI pakuvvato hi-pApAni karmANi -- prakurvataH'ne yA54maH 42vApAmA 53SanA 'ta-tat' pApana 'sIodagaM tu irijjA-zItodakaM yadi hareta 4 pANyAthI snAna mAtra na 2 42 / 'ege dagasattaghAI sijjhisu-eke udakasatvaghAtinaH siddhayeyuH' gaNanA vAnA dhAta 42vAvANAmA vigaire paNa ati prApata 42 thI musaM vayaMta jalasiddhimAhu-mRSAvadantaH jalasiddhim AhaH' jai jalasnAnathI mukti prApta thavAnuM kahe che teo asatyavAdI che. 17nA sUtrArtha-pApakarma karanArA puruSanA pApane je sacitta jaLa harI le. to jaLanA chene ghAta karanArA jI paNa siddhi prApta karI letA hota ! -parantu me manatu nathI, tathA // 250 bhAkSa bhane cha,' me re leke kahe che, te temanuM kathana mithyA che. 1NA Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a.7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 61 * TIkA-pAvAI' pApAni-pApopAdAnabhUtAni 'kamAI' karmANi-prANyupamardakArINi 'pakuvvato hi prakuvataH puruSasya 'jaI' yadi 'sIodaga' shiitodkm| 'tU' tu-yadi tu tat pApaM 'harejjA' haredaenayet yadhudakAvagAhanena pApamapagarache tahi 'ege' eke dAsattaghAI udakasattvaghAtina:-udakAntaHsthAyijIvAnAM hantAraH jalamavagAhamAnA matsyAdijIvaghAtakA dhIvarA api 'sijhisu' siddhayeyuH-mokSabhAno bhaveyuH kintu na ca te siddhA bhavanti, ataH ye 'jalasiddhimAhu' jalAvagAhanAt siddhirbhavatIti, evamAhuH te 'musAcayaMte' mRSAvAdinaH kevalam / ayaM bhAvaH-duHkhajanakA''caritakarmaNAM vinAzecchayA ye puna jalakAyAnAM virAdhanaM snAnAdikamAcaranti, pUrvakRta pApAni kSapayituM na te pratyuta pApamevArjayanti na puna stava kSapayanti / nahi eGkena paGkapakSAlanaM zAstra siddhamanumantrasiddhaM vA iti // 12 // TIkSArtha-pApa ke kAraNabhUta prANI hiMsA karane vAle karmoM ko karane vAle puruSa ke pApoM ko yadi zItala udaka hara letA hai. to. koI koI matsya Adi jala ke jIvoM kA ghAta karane vAle dhIvara Adi kA bhI pApakarma naSTa ho jAte aura pApa ke naSTa hone se ve loka siddhi prApta kara lete| magara ve siddhi prApta nahIM krte| ataeva jala meM avagAhana karane se siddhi hotI hai, aisA jo kahate haiM, ve mithyA kahate haiN| .. Azaya yaha hai jo loga duHkhajanaka karmoM ko vinAza karane kI icchA se jalakAya ke jIvoM kA vinAza karate haiM arthAt snAnAdi karate haiM, ve ulaTA pApa hI upArjana karate haiM, pApakarmoM kA kSaya nahIM krte| TIkAI-hiMsaka karmo karanArA puruSanAM pApane je zItala pANI harI letuM hoya, te mAchalAM Adi jaLacara prANIone ghAta karanAra mAchImAra AdinA pApe paNa nAza pAmatA haze, ane pApanA nAza thavAthI teone siddhi prApta thatI haze evuM mAnavuM paDaze. paraMtu evAM pApakarmo karavAne mukti maLatI nathI, e vAtane te sau svIkAra kare che. tethI jaLano sparza karavAthI-athAt snAna karavAthI mokSa maLe che, evuM je loko kahe che. te "maranathI, paNa mithyA (mA) 1 che. - tAtparya e che ke je leke dukhajanaka karmone vinAza karavAnI IcchAthI jalakAyanA jIvonI virAdhanA kare che, eTale ke snAnAdi kara che. teo pApakarmono nAza karavAne badale UlaTAM pApakarmonuM upArjana ja kare che. kIcaDathI kacaDane sApha karavAnI vAtane ke zAstra svIkAra karatuM nathI Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 902 :--- . sUtrakRtAgasUtre -api ca-zItodakopabhogena siddhimicchatAM mataM nirAkRtyA'nantaraM ye tejaskAya. virAdhanena siddhi pratipAdayanti, tanmataM nirAkartumAi-'hueNa je siddhi ityaadi| 'sUkam-haeNa je siddhi muMdAharati sAyaM ca pAyaM agaeNNi phusNtaa| evaM siyA siddhi haveja tamhA ____agaNiM phusaMtANa kukaimmipi // 18 // chAyA--hutena ye siddhi mudAharanti sAyaM ca pAtaragniM spRshntH| evaM syAt siddhi bhavet tasmAdagni spRzatAM kukarmiNAmapi // 18 // kIcar3a se kIcar3azA dhulanA na kimI zAstra se siddha hai, na anubhava se hii| isI prakAra pApa se pApa kA vinAza honA saMbhava nahIM hai // 17 // - sacitta jala ke upayoga se siddhi mAnane vAloM ke mata kA nirAkaraNa karake aba jo agnikAya kI virAdhanA se siddhi kA kathana karate haiM unake mata kA pratiSedha karate haiM-'hueNa je' ityaadi| zabdArtha-'sAyaM ca pAyaM agaNi phusaMtA-sAyaM ca prAtaH agni spR. zantaH' sAyaMkAla evaM prAtaH kAla agni kA sparza karate hue 'je-ye' jo loka 'hueNa siddhi mudAharati-hutena siddhimudAharanti' homa karane se mukti kI prApti kahate haiM ve bhI asatyavAdI hI hai kAraNa kI evaM siyA siddhi-evaM sthAt siddhiH' yadi agni ke sevana se siddhi mile to 'agaNiM phusaMtANa kukammiNaM pi havejja-agni spRzatA "ane anubhavathI paNa e vAta siddha thatI nathI. e ja pramANe pApathI "pApanuM nivAraNa thavAno saMbhava nathI. gAthA 17 - sacitta jalano upabhega karavAthI siddhi prApta thAya che, evuM mAnanAza lokenA matanuM nivAraNa karavAmAM AvyuM. have agnikAyanI virodhanAthI-hema havana karavAthI mokSa maLe che. evuM mAnanArA lokonA matanuM sUtrA2 mana 42 che 'hueNa je' tyAha Awell-'sAyaM ca pAya agaNi phusaMtA-sAyaM ca prAtaH agniM spRzantaH' sAyaMkAla ane prAtaHkAla agnine sparza karatAM karatAM je- je loke eNa siddhimudAhAti-hutena siddhimudAharaMti' bha. 42pAthI bhuti prApta pAnu cha, teso 59 asatyavAhI 4 che. 24-'evaM siyA siddhievaM syAt siddhiH' le maninA sevanathA siddhi maNe to 'agaNi phusaMtANa "mbhiNapi havejja-agni spRzatAM kukarmiNAmapi bhavetU' bhnin| 25 421/ Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam . anvayArthaH--(sAyaM ca pAyaM agaNi saMtA) sAyaMkAle prAta: prabhAvakAra 'agni spRzantaH agnihotrAdikaM kurvantaH (je) ye (hueSa siddhi mudAharanti) huteMna -havanena siddhi mokSamRdAharaMti, kathayanti te'pi mRSAzadina evaM yataH (evaM sikA siddhi) evaM hutena yadi siddhi mokSaH syAt bhavet / tadA (agaNi phusaMtApa kukammiNaMpi havejja) agni rapRzatAM kukarmiNAm aGgAradAhakakuMbhakArAdInAmapi siddhirbhavediti // 18 // . - . .. TIkA-'je' ye 'puruSAH 'hueNa' 'hamanena 'agnihotrI juhuyAtsvargakAma: etAhazavidhivAkyamanurudhya, ' aggoM - havanIyatAdInAM prakSepAtmakayAgAraNa 'siddhimudAharati siddhi pratipAdayanti / yadyapi-agnihotraM juhuyAt iti vidhikukarmiNAmapi bhavet' agni kA sparza karanevAle kurmiyoM ko bhI mokSa milajAya arthAt kuMbhakAra Adi ko bhI mokSa prAptihojAya // 18 // . anvadhArtha- sAyaMkAla aura prAtaH kAla agni kA raparza karane vAle arthAt homa Adi karane vAle jo loga hola se liddhi mAnate haiM, ve bhI mRSAbhASI haiN| kyoM ki isa prakAra se yadi siddhi ho to agni kA sparza karane vAle kukarmiyoM ko bhI siddhi prApta ho jaaegii||18|| ____TokArtha--koI koI loga 'agnihotraM juhuyAt svargakAma:' arthAt svarga kA abhilASI agnihotra kare isa prakAra ke vidhiyoM kI preraNA se, havana ke chArA arthAt havana karane yogya ghI Adi ko agni meM prakSepa karane rUpa yajJa ke dvArA siddhi prApta honA kahate haiM / 'yadyapi agnivALA kukamiyone paNa mokSa maLI jAta arthAt kuMbhAra vigerene paNa mokSanI prApti thaI jAya che 18 sUtrArtha-je leke evuM kahe che ke sAyaMkALe ane prAtaHkALe anine sparza karavAthI eTale ke homa havana karavAthI mokSa maLe che, te leke paDyuM mRSAbhASI che, kAraNa ke A prakAre je mokSa maLato hoya, te agnine sparza karanArA kukama one (pApIone paNa mokSa maLato have joIe. DhA TI -'agnihotra juhuyAt svargakAmaH' 25 prApta 420' pt| agnihotra kare A prakAranA vidhi vAkyathI prerita thaIne keTalAka loko hema havana dvArA eTale ke agnimAM Ahuti ApatA regyadhI Adi padA Ene agnimAM hemIne athavA te padArthone enimAM homavA rUpa yajJa dvArA 'ninu yarana, 42vAthI sidvAta- thAya che. me mAne. Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sutrakRtAGgasUtre agnihotrAkhyakarmaNA svargaprAptimeva vadanti na tu mokSam / yato hi koSasya tanmate'vidheyatvAt tasya karmajanyatvA'bhAvAda, / tathApi niSkAmatayA niyamANamagnihotrAdikaM mokSaM prayojayatIti mImAMsakamatamAzritya pratipAditamini ko'pi virodhaH / kiM kurvanta evamudAharanti tatrAha - sAyaMcetyAdi, sAyaMkAle 'pAya' mAtaH mAtaHkAle 'agaNi' agnim 'phusaMtA' spRzantaH, sAyaM prAtarvidhivat saMskRtAgnau havanIyadravyAhuteH prakSepaM kurvantaH ' evaM ' evaM tarhi "siddhi' siddhi mokSa: 'siyA' syAt bhaveccet yadi saMskRte samiddha tame'gnau haviHprakSepAnmuktirmiLeda tadA 'agaNi' agnim 'phusaMtANaM' spRzatAm 'kukammirNapi' 'ho' juhuyAt svargakAmA' yaha vAkya agnihotra karma se svarga kI prApti hI pratipAdita karatA hai, mokSaprApti kA vidhAna nahIM karatA, kyoMki 'unake mata meM mokSa vidheya nahIM hai| vaha karmajanya nahIM hai| tathApi niSkAma bhAva se kiyA jAne vAlA agnihotra Adi karma mokSa kA prayojaka hotA hai, aisA mIsAMsakoM kA mata hai / isa mata ko lakSya 'karake yahA~ pratipAdana kiyA gayA hai| ataeva koI virodha kahIM ' samajhanA cAhie / kyA karate hue ve aisA kahate haiM ? isakA uttara yaha hai ki sAyaMkAla aura prAtaH kAla agni kA sparza karate hue / sAyaMkAla prAtaH 'kAlIna vidhi se saMskRta agni meM dravya kI Ahuti kA prakSepa 'karate hue ve aisA kahate haiM / kintu aisA karane se yadi mukti milatI OM vi * L 'agnihotra' juhuyAt svargakAmaH ' bhA vAhaya dvArA mevu pratipAdana 12. vAmAM Avyu che ke agniheAtra kama dvArA svarganI prApti thAya che. meAkSanI prApti thAya che, evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM nathI, kAraNa ke temanA 'matamAM mekSa vidheya nathI. te kajanya nathI, chatAM paNa mImAMsakeAnA eve mata che ke niSkAmabhAve karavAmAM Avatu. agniheAtra Adi ka "mAkSanu pracAjana hAya che. te matane anulakSIne ahIM upara mujaba pratipAdana karavAmAM Avyu che. tethI hAma hevana Adi dvArA meAkSanI prApti thAya hai," meve 'agnihotraM juhuyAt svarga' kAmaH ' mA sUtrane artha 12vAmAM * virodha samanvo hame nahIM. }zuM karatAM karatAM tee evuM kahe che ? A praznane uttara A pramANeM - e-prAtaHkALe ane sAyaMkALe agninA sparza karatAM tee evuM kahe che eTale ke prAtaHkALe ane sAyakALe saMskRta agnimAM ghI, java AdinI Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ simayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 uM.1 kuzIlavato doSanirUpaNam karmiNAmapi aMgAradAhakakuMbhakAralauhakArAdInAmapi - siddhiM bhavet / ayaM bhAvA-yadi- agnisaMsparzanAdeva mokSaH sidhyati, tadA-gAradAikuzala kuMbhakArA. upaskarAdInAmapi anAyAsena mokSaH siddhayet / na ca te na saMskRte'gnau prakSiptA ''hutiH, avstessaannmuktiH| saMskRte evA'gnau juhuyAditi madIyazAstramaryAdA, iti vAcyam / yathA yAjakA agnau havanIyaM dravya prakSipya bhasmasAnnayaMti, te'pi kuMmakArAdayastathaivAcarantIti tato (yAjakAt) dvyorvishessaa'bhaavH| kumbhakAsayaskArAdInAM vaidikAnAM ca samAnatvAt / yadapyucyate 'agnimukhA vai devAH' ityaho to agni kA sparza karane vAle, aMgAradAhaka kuMbhakAra, lohakAra Adi kukarmiyoM ko bhI siddhi mila jAnI caahie| ' abhiprAya yaha hai-agni ke sparza mAtra se mokSa prApta ho jAtA hai to aMgAra jalAne vAle kuMbhAroM Adi ko bhI anAyAsa hI mokSa prApta ho jAnA caahie| zaMkA-kuMbhAra luhAra Adi saMskRta agni meM Ahuti prakSepa nahIM karate, ataeva unheM mukti nahIM milatI / hamAre zAstra kI maryAdA yaha hai ki saMskRta agni meM hI homa kiyA jAya / : samAdhAna--jaile yajJakartA agni meM homane yogya ghRtAdi dravya kA prakSepa karake use bhasma karadete haiM, usI prakAra kuMbhAra Adi bhI karate haiN| ataeva yajJakartA aura kuMbhAra Adi meM koI vizeSatA nahIM hai| Ahati ApIne agni hitra karma karavAthI mokSa maLe che. paraMtu je evuM karavAthI mokSa maLatuM hoya, te agnine sparza karanArA aMgAra dAhaka kuMbhAra, luhAra Adi kukamIeAne paNa siddhinI prApti thaI javI joIe. ': tAtparya e che ke agnine sparza karavA mAtrathI ja je mokSa maLI - jato hoya, te agni saLagAvanArA kubhAra, Adine paNa anAyAse ja mokSa prApta thaI ja joIe. " zaMkA-kuMbhAra, luhAra adi saMskRta agnimAM Ahuti ApatA nathI, tethI temane mukti maLatI nathI amArA zAstranI evI maryAdA che ke saMskRta manamA 4 hama zava naya. 1 - samAdhAna jevI rIte yajJakartA agnimAM hemavA cogya ghI Adi drane prakSepa karIne temane bhasma karI nAkhe che, e ja pramANe kuMbhAra , Adi paNa kare che. tethI yajJakartA ane kuMbhAra AdimAM koI vizeSatA nathI, Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 sUtrakRtAna 1 ghRtAdInAM prakSepe devAstuSyanti tadapi na yuktam, yadi devAnAM mukhami stadA yathA tatra prakSiptAn ghRtAdIn devA bhakSayanti, bhakSayiSyantyevA'zucipadArthAnapi mukhe agnau prkssi-taan| tato manye kupitAH bhaveyuH / kiMcA'saMkhyAtA devAH bahUnAM mukhaikena bhojanaM na sambhAvyate, ityaM kvApyatvAt / kathamekenamukhena padArthAn bhujeranniti / tasmAdyAjJikAnAM malApo'yam yadanau - prakSepAnmuktiriti // 18 // . C jaise vaidika 'agnikarma karate haiM, usI prakAra ve bhI karate -donoM meM samAnatA hai / 'agnimukhA vai devAH' arthAt devoM kA mukha agni hai, isa kathana ke anusAra agni meM ghRta Adi kA prakSepa karane se devoM kI tuSTi hotI hai, yaha kathana bhI yuktiyukta nahIM hai| yadi devoM kA mukha agni hai to agni meM prati kiye hue ghRta Adi kA deva bhakSaNa karate haiM, usI prakAra agni meM prakSipta azuci padArthoM kA bhI ve bhakSaNa kareMge ! aisA karane se ve kupita bhI ho jAe~ge ! isake atirikta deva asaMkhyAta haiN| bahutere devatA eka hI mukha se bhojana kareM, yaha saMbhava nahIM hai| aisA kahIM dekhA bhI nahIM jAnA / Akhira eka hI sukha se aneka deva kisa prakAra padArthoM ko khAe~ge ? ataeva agni meM prakSepa karane se mukti hotI hai, yaha yAjJikoM (mImAMsakoM) kA pralApa mAtra hI hai // 18 // jevI rIte vaidika dharmane mAnanArA leka agnikama kare che. eja pramANe tetheo (lAra Adi) yA re che. tethI mannemAM samAnatA, che, [ 'agnimukhA vai devAH ' - bheTate hai, 'hevAnuM bhukha agni che,' yA uthana anusAra agnimAM ghI AdinI Ahuti ApavAthI, devAnI tuSTi thAya che (heveo tRpna thavAthI rIje hai), mA uthana pAyu, yuktiyukta sAgatuM nathI. le devonuM mukha agni hAya, te jevI rIte agnimAM nAkhavAmAM Avela zrI AdinuM deve bhakSaNa kare che, eja pramANe agnimAM hAmavAmAM Avela azuci (azuddha) pArthonu ya] tethe lakSaNu uratA ithe ! yevu zvAthI tethe paaymAna paNa thatA haze ! vaLI devo te asa`khyAta che. te asakhyAta devo eka ja sukha vaDe bheAjana karatA hAya, evu sa bhavI zake nahI. evu kayAMya jovAmAM Avyu' nathI. eka ja meADhA vaDe aneka devo kevI rIte padArthone khAtA haze? tethI evuM mAnavu' paDaze ke 'agnimAM ghI AdinI Ahuti ApavAthI meAkSa bhaje che,' bhetrI yAjJisenI (bhImAMsAnI ) mAnyatA merI nathI yA mithyA malApa rUpa ja che. gAthA dvA Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAyabodhinI TIkA pra. zru. a.7 u.1 kuzIlavatAM dopanirUpaNam 607 / , pArthakyena kuzIlAnAM matAnyuktAni, ataH paraM sAmAnyena teSAmapararItyA nirAkartumAha-'aparikkha' ityAdi / mUlam-aparikkha diTuM gehu siddhI ehiMti te ghaaymdhuNjmaannaa|' ehiM jANaM paMDileha sAtaM vijaM gahAya tsthaavrhi|19| chAyA--aparIkSya dRSTa naivaM siddhi reSyanti te ghaatmbuddhymaanaaH| - bhUtai rjAnIhi pratyupekSya sAtaM vidyAM gRhItvA prasasthAyaraiH // 19 // pRthaka pRthak rUpa se kuzIloM ke mata kA digdarzana karAyA gyaa| isake bAda dUsare prakAra se sAmAnya rUpa se unakA nirAkaraNa karate haiM-'aparikkha' ityaadi| .. zabdArtha-'aparikkha diTTa-aparIkSya dRSTam' jalAvagAhana aura agni hotra Adise siddhi mAnane vAle logoM ne vinA parIkSA hI isa siddhAnta ko svIkAra kara liyA hai 'Nahu siddhI-na evaM siddhiH' isa prakArase siddhi nahIM milatI hai 'avujjhamANA te ghAyaM ehiti-avuddhacamAnA te ghAtameSyanti' yathArtha vastutasvako na samajhane vAle ve loga saMsAra ko 'prApta kareMge 'vijja gahAya-vidyAM gRhItvA' jJAnako grahaNa karake 'paDileha-pratyUpekSya' aura vicAra karake 'tasathAvarehiM bhUehi-trasasthAvara bhRtaH'. ghasa aura sthAvara prANiyoM meM sAta-sAta' sukha kI icchA jANaM-jAnIhi jAno // 19 // "- * alaga alaga rUpe kuzIladhamaonA matanuM nirUpaNa karIne tenuM khaMDana karavAmAM AvyuM. have sAmAnya rUpe temanA matanuM nirAkaraNa (khaMDana) : 42vAmA mAve -'aparikkha' tyAha hA aparivana viTra-aparIkSya 'dRSTam' ivarans bhane mnhatra vigerethI siddhi mAnavAvALA lokoe vinA-vicAryuM ja A siddhottama vI2 yo cha. 'gahu siddhI-Na evaM siddhiA mA zata AA prApta batA nathI. 'abujhamANA te ghAyaM ehiti-abudhyamAnAH te ghAtameSyanti yathArtha varata. tatpanana sabhA mevA samArane prAMta 42. vija gahAya-vidyAM gRhItvA' jJAnane haya dharIne 'paDileha-pratyuprekSya' 'mana viyAra 4sane se'thAvarehiM bhUehi-trasasthAvaraiH bhUtai.' sa bhane sthApana prANiyomA 'sAta-sAta' subhanI ch| 'jANa-jAnIhi' mQl. All 16 // . . Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "sUtrakRtA anvayArtha : - - (aparikkha diTTha) aparokSya yuktiviphalaM dhaTametat (hu siddhI) nahi jalAvagAhanena gnihotreNa ca siddhi mokSo bhavati (anujjhamANA te ghAyaM ehiti) abuddhayamAnA vastutattvamajAnantaH te vAdinaH ghAtaM saMsArameSyanti prApsyanvi (vijjaM gahAya) vidyAM gRhItvA jJAnamAsAdya ( paDilehA) pratyupekSya vicAryya (vasathAvarehiM bhUeDiM) trasasthAvaraiH bhUtaiH prANibhiH sasthAvareSu mANipu ( sAu~ ) sAtaM sukhaM (jANa) jAnIhIti // 19 // 608 TIkA -- 'aparikkha dihUM' aparIkSya dRSTam jalA'vagAhanA'gnihotrAdibhyo mokSo bhavatIti manyamAnAH tAdRzamApakaM zAstra parIkSyaitra svIkRtavantaH / 'gahu' naiva-siddhi rmokSaH, pUrvoktamakAreNa jalAvagAhanAdinA kathamapi saMbhaven / pUrvoktakarmaNAM hiMsA bAhulyAt / 'abujjhamANAte' abuddhyamAnAH parAthamabuddhayamAnAH mAg2ivadhAdinA jAyamAnaM pApameva dharmabuddhayA kurvaste - vAdinaH / 'ghAya' ghAtam - ghATaya anvayArtha - jala meM avagAhana kahane se mokSa hotA hai, ityAdi pUrvokta mantavya vinA parIkSA kiye hI svIkAra kiyA gayA hai| vastutattva ko na jAnate hue ve vAdI ghAta ko arthAt saMsAra ko prApta kareMge / samyagjJAna ko prApta karake aura bhalIbhA~ti vicAra karake yaha samajho ki sa aura sthAvara prANiyoM meM bhI sukha kI abhilASA hotI hai // 19 // TIkArtha--jala meM avagAhana karane se yA agnihotra karane se siddhi prApta hotI hai, aisA mAnane vAloM ne isa prakAra kI prarUpaNA karane vAle zAstra ko parIkSA kiye vinA hI svIkAra kiyA hai| aisA karane se siddhi prApta nahIM ho sakatI, kyoM ki ye jalAgAhana Adi karma hiMsA sUtrA'jalastAna, hAma havana Adi karavAthI mekSa prApta thAya che,' A prakAranA mantavyanA keTalAka leAkeA pUrI- kaseATI karyAM- vinA svIkAra kare che, vastutattvanA kharA svarUpane nahI samajanArA te paramatavAdIe saMsAramAM paribhramaNa karyA kare che. samyajJAnanI prApti karIne ane sUkSma vicAra karIne, mevAta, azabhara' subhala, bevI lecho he trasa bhane sthAvara lobha, pazu sukhanI abhilASA hoya che. 19lA TIkA jalamAM avagAhana karavAthI (nI AdinA pANImAM snAMna karavAthI) athavA agnihotra kama karavAthI siddhi prApta thAya che, evI mAnyatA dharAvanArA lokoe A prakAranI prarUpaNA karanArAM zAonI parIkSA karyA vinA ja A mAnyatAone svIkAra karyAM hoya che. parantu evuM karavAthI siddhinI prApti thatI nathI, kAraNa ke -jaLasnAna Adi kAryoM dvArA jIvonI hiMsA Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a.7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam ra nte vinAzyante jIvA asminniti ghAtaH saMsAra cAturgatikA, tAdRze saMpAram / te 'ehiti' eSyanti prApsyanti / apkAyatejaskAyajIvAnAmupamardaina teSoM jIvAnAM. vinAzo'zyaMbhAvI / vinAzena teSAM vadhikAdInAM saMsAra eva syAt siddhistu kathAmapi na bhvissytiitybhipraayH| yasmAdevaM tasmAt 'vija vidyAM jJAnaM sadasadvi-. cArarUpaM 'paDhamaM nANa' itivacanAt 'gahAya' gRhItvA 'tasathAvarehi trasasthAvarabhUtaiH kathamidAnI mukhaM prApyate iti 'paDileha' pratyupekSya 'jANa' jAnIhi avabuddhayasva / sarve'pi prANinaH sukhamicchanti dviSanti ca duHkham, tataH kena prakAreNa teSAM jIvAnAM sukhArthinAM duHkhotpAda kena karmaNA sukhotpattiH1 na syAtkathamapi sukham , kI bahulatA vAle haiN| jo paramArtha ko nahIM jAnate aura dharmabuddhi se prANAtipAta bhAdi pApoM kA AcaraNa karate haiM, ve bAla ko prApta hote haiM / jisameM prAgIdhAta ko prApta hote haiM, aisA caturgatika saMsAra 'ghAta' kahalAtA hai| ve usI ko prApta hote haiN| apakAya aura tejaskrAya ke jIvoM ke upaladana se unakA vinAza hotA hai aura jIvadhinAza se vinAzoM ko saMsAra bhavabhramaNa hI hotA hai siddhi kisI bhI prakAra prApta nahIM ho sakatI ataeva vidvAn puruSa isa bAtakA vicAra kare ki trasa aura sthAvara jIva kisa prakAra sukha prApta kara sakate haiM.1 aisA vicAra karake jAne ki sabhI jIva sukha kI icchA karate hai aura duHkha se dvaSa karate haiN| kyoM ki duHkha apriya hai phira duHkha janaka kArya se unako sukha kI prApti kisa prakAra ho sakatI hai? thAya che. jeo paramArthane (vastutattvane jANatA nathI ane dharmabuddhithI , * prANAtipAta Adi pApakarmo kare che, teo ghAtane prApta kare che, eTale ke saMsAramAM paribhramaNa karyA kare che. jemAM prANI ghAtane prApta kare che, evA catutika saMsArane dhAta" kahevAya che. amukAya ane tejasakAyanA jIvonA upamardanathI temane vinAza thAya che, ane jIvone vinAza karanArane (vinezakane saMsAramAM bhavabhramaNa ja karavuM paDe che, jIvahiMsA karanArane siddhi kiI paNa prakAre prApta thatI nathI. tethI vidvAna puruSe e vAtano vicAra 'kara joIe ke trasa ane sthAvara ja kayA prakAre sukha prApta karI zake che. buddhizALI purue e vAta samajavI joIe ke saghaLA che sukhanI icchA rAkhe che, keIne dukha gamatuM nathI. duHkha pratye teo zreSabhAvanI * daSTie dekhe che. je temane duHkha apriya hoya te temane khUnI utpanna - zAya sa ya 42sAthI sumanI prAsi vI zata. tha za? tApaya cha ho sakatI hai? sU0 77 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ye agnihotreNa jalAvagAhanena vA mukti pratipAdayanti na te paripazyanti, tupabhiti siddhiH karmabhiH ata ime buddhivikalAH sakalAH saMsAramevAsari prAyantyebhiH kriyAkalApaiH / ato jJAnamavApya tasthAvarabhUteSvapi sukhAkAMkSitvaM vicArya naiteSAmupamardanAya kadApi prayatno vidheya iti bhAvaH // 19 // ye punaH kuzIlA azIlAca prANinAM hiMsayA sukhamicchanti te saMsAre vakSyamANaprakAreNa duHkhamevAnubhavantIti darzayati sUtrakAraH - 'tharNati' ityAdi / mUlam-thati luppati tassaMti kammI puDho jagA parisaMkhAya bhikkhU | tamhA viU viraMto Ayagutte daMdraTuM taise yA paDisaMha rejjA // 20 // chAyA -- svanaMti lupyante santi karmiNaH pRthak jagAH parisaMkhyAya bhikSuH / tasmAdvidvAn virata Atmagupto dRSTrA sAMtha pratisaMharet ||20|| ! Azaya yaha hai ki jo agnihotra yA jala meM snAna karane se mokSa mAnate haiM, ve nahIM jAnate ki ina kAryoM se mukti nahIM milatI ataeva ye saba bAla jana apane kAryoM se asAra saMsAra ko hI prApta karegeM / ataeva jJAna prApta karake aura nasa evaM sthAvara jIvoM meM bhI sukha kI abhilASA hai, aisA vicAra karake unake upamardana (virAdhanA ) kI kabhI pravRtti nahIM karanI cAhie || 19 // jo kuzIla yA azIla puruSa prANiyoM kI hiMsA karake sukha kI icchA karate haiM, ve Age kahe anusAra saMsAra meM duHkha kAhI anubhava ke agniheAtra kama athavA jaLasnAna karavAthI meAkSa maLe che, evu mAnanArA 1. ajJAnI loko e vAta jANatA nathI ke te kArca vaDe, mukti maLatI nathI. tethI te saghaLA khAla janA (ajJAna loke) peAtAnAM ja pApakarmIne piraNAme A asAra saoNMsAramAM ja bhramaNa karyA karaze. . tethI jJAna prApta karIne ane trasa ane sthAvara jIvAne paNa sukha vahAlu' che, ene vicAra karIne temanI virAdhanA thaya evI pravRtti karavI joIe nahIM. pragAthA 19mA ;; je kuzIla athavA azIla puruSa prANIonI hiMsA karIne sukhanI IcchA kare che, tee, have pachInA sUtramAM batAvyA pramANe saMsAramAM duHkhanA Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. . a.7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 61 . anvayArtha:--(kammI jagA) karmiNaH sapApAH jantavaH (puDho) pRthak pRthaka (yaNati) stanaMti rudanti (luppaMti) lupyante khagAdinA chidyante (tasaMti) vyasya:nti-bhayatrastAH palAyante (tamhA) tasmAta kAraNAta (vijamikkha) vidvAn: bhikSuH (virato) virata: pApAnuSThAnAt (dhAyagutte) Atmagupta:-manovAkAyana guptaH (tase ya daLu) prasAn sthAvarAMzca dRSTvA parijJAya (paDisaMdarejA) mANivirAra dhanAto nivRtto bhavediti // 20 // karate haiM, yaha dikhalAte hue sUtrakAra kahate haiM-'dhaNaMti' ityaadi| * 'zabdArtha-'kammI jagA-phArmiNaH jantavaH' pApa karma karanevAle prANI 'puDho-pRthakU' alaga alaga thaNaMti-ratanaMti' rodana karate haiM 'luppaMti-lupyante' talavAra Adi ke dvArA chedana kiye jAte haiM 'tasaMti-- jyasyanti' Darate haiM 'tamhA-tasmAt' isaliye 'viu bhikkhU-vidvAn bhikSu' vidvAn muni 'virato-virata: pApa le nivRtta 'Ayagutte-Atmagupta:' tathA AtmA kI rakSA karane vAlA bane 'tase ya daTUTu-trAsAMzca dRSTvA' trasa aura sthAvara prANI ko dekha kara 'paDisaMharejjA-pratisaMharet' unake ghAtakI kriyA se nivRtta ho jAya // 20 // ' anvayArtha--pApI prANI rudana karate haiM, chede jAte haiM, trAsa pAte haiM, isa kAraNa vidvAn, pApa se virata evaM Atmagupta puruSa prasa aura sthAvara jIvoM ko jAnakara jIhiMsA se nivRtta ho jAya // 20 // ja anubhava kare che. e vAta batAvavAne mATe sUtrakAra kahe che ke'thnnNtti' chatyAha zArtha -'kammI jagA-karmiNaH jantava.' 55 4 4244 pASIyA 'puDho-pRthak hA hA 'thaNaMti-sta nanti' 34na 42 che. 'lu'paMti-lupyante' tapAra vigaire dvArA chehana 42rAya che. 'tasaMti-vyasyanti trAsa pAme che. 'tamhA-tasmAta' tathA 'viu bhikkhU-vidvAn bhikSu' vidvAn muni 'virato-viratA' pAthI nivRtta ra 'Ayagutte-AtmaguptaH' tathA yAtmAnI 2kSA 42vAvAmA bhane 'taseya dachu-sAMzca-dRSTvA' sa bhane sthA52 prANAna ne 'paDisaMharija-paDisaMharet' mAnA ghAtanA jiyAthI nivRtta tha ya. // 20 // sUtrAtha-pAyI prANImAta 24na 42 5.cha, tamanu na rAya hai, temane trAsa sahana karavo paDe che, te kAraNe vidvAna puruSe pApamAMthI nivRtta thavuM, ane Atmagupta puruSa vasa ane sthAvara jIvone jANIne jIvaMhi, . sAmA pravRtta na thAya arthAt pahisAnA tyAga 42, 20 : Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shai se TIkA- 'kammI jagA' karmiNo jantavaH = karmANi santi yeSAM te karmiNaH jantavaH 'puDho' pRthak pRthak puruSAdhamAH agnikAryaM virAdhya samastapajIvanikAyavirodhakA agnihotrAdibhiH sukhamicchanti, kintu paDjIvanikAyavirAdhakA narakaseopayAMta, te narakAdigati mApya tatra narakapAlaistItravedanayA paripIyante / tato'sA vedanayA saMtapyamAnAH 'thaNaMti' svananti, azaraNAste karuNamAkrandanti / tathA tatra narakapAlaiH zastrAdinA 'lupyaMti' lupyante - tIkSNakhaGgAdibhichidyante, chedanAdibhiH kadarthyamAnAste 'tassaMti' trasyante - palAyante tAdRzakadayenAvyApAraM dRSTvA 'tamhA' tasmAtkAraNAt 'viU bhikkhU' vidvAn jJAnavAn bhikSuH sAdhuH, 'parisaMkhAya' parisaMkhyAya = jJaparijJayA jJAtvA agnyAraMbhaM durgatidAkamiti jJAtvA matyAkhyAnaparijJayA parityajya 'virato' virataH - pApAnuSThAnAt TIkArtha--sakarmA arthAt pApI adhama puruSa agnikAya kI virAdhanA karake chahoM kAryoM ke virAdhaka hote haiM / ve agnihotra Adi se sukha kI icchA karate haiM kintu SaTkAya kI virAdhanA se naraka ko hI prApta hote haiM aura vahA~ paramadhArmikoM dvArA tIvra vedanAe~ dene se pIr3ita hote haiM / vahA~ asahya vedanAoM se saMtapta hote hue rudana karate haiMazaraNa hokara karuNa krandana karate haiM / tathA paramAdhArmikoM ke dvArA tIkSNa khaGma Adi zastroM se chede jAte haiM aura chede jAne se pIr3ita hokara idhara udhara bhAgate haiM / ataeva nirdoSa bhikSA grahaNa karane vAlA sAdhu jJaparijJA se agnikAya ke AraMbha ko durgatidAyaka jAnakara - pratyAkhyAna parijJA se tyAga kare / saMmyagjJAnavAn, pApa ke anuSThAna se TIkA sakamAM puruSa arthAt pApI adhama puruSa agnikAya jIvAnI virAdhanA karavAmAM pravRtta thaIne chae nikAyanA jIvAnI virAdhanA kare che. te agniheAtra ka karIne sukhanI IcchA rAkhe che, parantu chakAyanA jIvAnI virAdhanA karavAne kAraNe temane narakagatimAM ja nAraka rUpe utpanna thavuM paDe che. tyAM paramAdhAmika asuro temane kha ja yAtanAo pahoMcADe che. tyAM asahya vedAnAethI trAsI jaine tee rudana kare che--azaraNu dazAnA anubhava karatA thakA karuNAjanaka citkArA ane Akada kare che. paramAdhArmika tIkSNa khaDULa Adi zo dvArA temanuM chedana kare che. A pIDAthI trAsI jaIne teo Ama tema nAsa bhAga kare che, parantu naranA du:khAmAMthI tee chuTajharA pAmI zakatA nathI. prANIonI hiMsAnA A duHkhaprada phaLane jANIne, miSi zikSA grahaNa karanAra sAdhue rijJA vaDe agnikAyanA Arabhane phugatidAyaka jANIne, pratyAkhyAna parijJAthI tenA tyAga karavA joI e 1 Tian i " Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ afrat TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 61* 'Ayagutte' AtmaguptaH-azubhA'nuSThAnAt = gupto rakSita AtmA yena sa AtmaguptA, manovAkkAyairguH / ' tase yA' sAMtha ca zabdAt sthAvarAMva 'daTTha' dRSTvA parijJAya paghAtakAriNoM ki 'paDisaMha rejjA' pratimaMharet = parityajedityarthaH ||20|| itaH paraM svayUthikAna kuzalAnu dezya kathayati sUtrakAraH - 'je dhamma ' ityAdi / mUlam - je dhammaladdhaM viNiMhAya bhuMje viyaiDeNa sAhahu ya je siNAI / je dhovaI sayaIva vetthaM aha se gAMgaNissa dUre // 21 // chAyA -- yo dharmaSaM vinidhAya bhuGge vikaTena saMhRtya ca yaH snAti / yo dhAvati cayati ca dastramayAhuH sa nAgnyasya dUram ||21|| virata, mana vacana kAya se apanI AtmA ko azubha anuSThAna se gopana karane vAlA trasa aura sthAvara jIvoM ko jAna kara unakA upaghAta karane vAlI kriyA kA tyAga kareM ||20|| isake pazcAt svayUdhika kuzIloM ko lakSya karake sUtrakAra kahate - 'je dhamma' ityAdi / zabdArtha - 'je - ghaH' jo sAdhunAmadhArI 'dhammaladvaM dharmam' dharmase milA huA arthAta uddezaka, krIta Adi dopoM se rahita AhArakA 'viNihAya-vinidhAya' choDakara 'bhuMje-bhuMkte' uttama prakAra kA bhojana karatA hai tathA 'je-ya:' jo sAdhu 'viyaDeNa - vikaTena' acinta jalase bhI sabhyagjJAnathI yukta, thApanA anuSThAnothI virata (nivRtta), bhane bhana, vayana ane kAyAthI peAtAnA AtmAnu' azubha anuSThAnathI gepana karanAra (Atma gupta puruSa) trasa ane sthAvara jIvAne jANIne temanA upaghAta (hi*sA) kara nArI kriyAonA tyAga kare, A20nA have sUtrakAra svayUthika kuzIlAne anulakSIne A pramANe upadeza Ape che- ' je dhamma ' tyAhi - zabdArtha - 'je - ye' ? sAdhu nAma dhArIo 'dhammaladdha - dharmalabdham' dharbhathI bhaNesA arthAt uddeza, jIta, vigere hoSo vinAnA bhADArane 'viNihAyavinidhAya' choDIne 'bhuMje bhuMkte' uttama prahAranuM lobhana ure che, tathA 'je-ye ' ne sAdhu 'viyaDeNa - vikaTena' atti thI 'sAha - saMhRtya' ma'golu Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUtrakRtAstra ___ anvayArthaH--(je) yaH sAdhuH (dhammalaI) dharmalabdham-doparahitamAhAram (viNihAya) vinidhAya (muMje) bhute (je) ya:-bhikSuH (viya Dega) vikaTena-acitta jalenApi (sAhaTu) saMhRtyAMgAnyapi (siNAi) snAti-dezasarvasnAnaM karoti (je) yaH (dhobaI) dhAvati-vastraM pAdau vA (lUsayai vatthaM) ca punaH vastraM svakIyaM lUpayati zomArtha dIrgha vastraM isvaM karoti isvaM vA dIrgha karoti (AhAhu) athAhuH tIrthakaragaNadharAdaya AhuH kathayanti (se NAgaNiyassa dUre) sa etAdRzavyavahAravAn nAnyasya nirgranthamAvasya dUre vartate iti // 21 // 'lAhaTu-saMsRtya' aMgo ko saMkoca karake bhI 'siNAi-snAti' snAnakara tA hai tathA 'je-ya:' jo 'dhovaI-dhAvati' apane vastra athavA paira Adi ko dhotA hai 'lUsayaI vatthaM-lUSayati ca vastram' aura zobhA ke lie yaDe vastra ko choTA athavA choTe vastra ko vaDA karatA hai 'ahAhu-athAhuH' tIrthakara tathA gaNadharoM ne kahA hai ki 'se nAgaNiyassa dUre-sa nAnyasya dure' vaha saMyama mArga se dUra hai // 21 // ____ anvayArtha--jo sAdhu dharmalabdha arthAt nirdoSa AhAra ko rakhakara sannidhi karake arthAt saMcita kara pIchese bhogatA hai, tathA jo acitta jala se bhI snAna karatA hai, vastra yA pairoM ko dhotA hai, 'jo zobhA ke lie lambe vastra ko choTA yA choTe ko lambA karatA hai, yaha ninyabhAva se dUra rahatA hai, aisA tIrthakara aura gaNadhara kahate haiN|21|| sAyana za2 52 siNAi- snAti' snAna 3re cha. tathA 'je-ye' yA 'dhovaI-dhAvati' cAtAnI pachI athavA 5 virene dhuse che. 'lUsayaI vatthalUSayati ca vastre' mane mAne mATe moTA vanane nAnu athavA nAnA palane moTu 42 cha 'ahAhu-athAhu' tItha 32 tathA madhaye yu cha -'se nAgaNiyassa dUre- nAnyasya dUre' te sayama. bhAga 2 4 che. // 21 // sUtrArtha-je zithilAcArI sAdhu eTale ke nirdoSa AhArane saMgraha karIne (saMcaya karIne) bhegave che, je acita jaLa vaDe snAna kare che, je vastra ane hAtha paga peve che je zobhAne mATe lAMbA vastrane TuMku ame TUMkA vastrane lAMbu kare che, te sAdhu nibhAvathI dUra rahe che, evuM tIrthakaro ane gaNadharonuM kathana che. ra1 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a.7 u. 1 kuzIlavatAM dopanirUpaNam 615 * TIkA--je' ye kevana zItalavihAriNaH 'dhammaladdhaM' 'dharmalayam-dharmeNa prAptam AhAraM jalaM ca viNihAya' vinidhAya, vyavasthApya AdhAkarmikodezikakrayakrItAdi daM parahitamapi vizuddhaM labhyamAnam AhArAdikaM saMnidhi kRtvA 'muMje' muMjate / tathA 'viyaDeNa' vikaTena acittajalenApi 'je' ye ca bhikSavaH 'sAhaTu' saMhatyAGgAni saMkocya parizuddhe'pi deze 'siNAI' snAnti-snAnaM kurvanti tatra dezasnAnaM zobhArthamakSibhravAdidhAvanaM, sarvasnAnaM saMpUrNa zarIraparimArjakam tathA 'je' yaH kazcida 'vatthaM' vastram 'dhovaI' dhAvati-prakSAlayati kAraNamantareNa 'lUmayatIva' lUpayati, zobhArtha dIrgha vastraM havaM karoti, isvaM ca sAdhAya dIrdhIkaroti / svArtha parArtha vA-evaM vastraM lpayati / 'se' evaMbhUtaH saH 'gAgaNiyassa' nAgnyasya-nirgranthamAvasya saMyamAnuSThAnAt, 'dure' atine vartate iti 'ahAhu' atha aahustiirthkraadyH| yo hi zItalAcArI doSarahitamapyAhAraM saMnidhiM kRtvA bhuGkte tathA-acitta TIkArtha-jo zItalavihArI arthAt zithilAcArI dharma se prApta AhAra aura jala ko rakhakara arthAt AdhArmika, auddezika, krayakrIta Adi dopoM se rahita AhAra kI bhI sanidhi arthAt saMcita karake bhogatA hai, jo acitta jala se bhI, aMgo ko saMkoca kara zuddha jagaha meM bhI snAna karatA hai arthAt zobhA ke lie A~kha bhauha Adi dhokara dezasnAna karatA hai aura sampUrNa zarIra ko dhone vAlA sarvasnAna karatA hai, jo vastra ko vinA kAraNa dhotA hai, jo zobhA ke lie dIrgha vastra ko hasva (choTA) yA isva (choTA) vastra ko dIrgha karatA hai, aisA paruSa nirgrandhabhAva arthAt saMyama ke anuSThAna se atyanta dUra rahatA haiN| aisA tIrthakara Adi kahate haiN| . - zithiyArI sAdhu dharma 155 mA2 ane pANI, eTale ke AdhAkarma, ozikA, kayakIta Adi dethI rahita AhAra pANIne paNa saMgraha karIne (saMcaya karIne bhegave che, je sAdhu acitta jaLa vaDe paNa aMgene saMkocIne zuddha jagyAmAM paNa snAna kare che, eTale ke zobhAne mATe AMkha, bhamara Adi dhoIne dezanAna kare che, ane AkhA zarIrane nAru sarvenAna kare che. je bAhya vastrane vinA kAraNe deve che, je zobhAne mATe lAMbA ane kApIne TUMkuM kare che ane TUMkA vastrane sAMdhIne lAMbuM kare che. e sAdhu nigraMthabhAvathI eTale ke saMyamanA anuSThAnathI atyanta dUra 21 che, me tIrtha 7,2 / mane gdhre| chu cha. . Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 616 sUtrakRtAvadhUtre jalenA'pi, acittadeze'pi nAti / tathA yaH zobhArtha pAdau vastraM vA makSAlayati, evaM havaM vastraM dIrghIkaroti, dIrgha na svayati sa saMgamAdatidure bhavatIti gaNadharatIrthakarAH kathayanti iti bhAvaH // 21 // kuzIlAn tadAcArAzca kathayitvA etatpratipakSabhUtAH zIlavantaH pratipAdyante sUtrakAreNa 'kammaM parinAya' ityAdi / mUlam-kamaM paritrAya degaMsi dhIre viyeDeNa jIvijaM ya AdimokkhaM / se vIyaM kaMdAi abhuMjamANe vireMte siNANAisu itthiMyAsu 22| chAyA -- karma parijJAyodake dhIro vikaTena jIveccAdimokSam / * sa vIjakandAn abhuMjAno virataH snAnAdiSu strISu ||22|| Azaya yaha hai ki jo zithilAcArI doSarahita AhAra kI bhI nidhi karake bhogatA hai, jo acitta jala se bhI aura aMcita deza meM bhI snAna karatA hai tathA jo zobhA baDhAne ke lie lambe vastra ko choTA aura choTe ko lambA karatA hai, vaha sapana se dUra rahatA hai / aisA tIrthakara gaNadharoM kA kathana hai ||21|| kuzIloM aura unake AcAroM kA kathana karake unase viparIta zIlavAnoM (AcAravAnoM) kA pratipAdana karate haiM- 'kammaM parinnAya' ityAdi / zabdArtha - 'dhIre - dhIraH' dhIra puruSa 'dagati udake' jalasnAna meM 'kammaM paritrAya - karma parijJAya' karmabandha ko jAnakara 'AdimokkhaM A kathananuM tAtparya e che ke je zithila cArI sAdhu deoSarahita AhA ranI pazu sannidhi karIne tenA upaleAga kare che. je acitta jaLa vaDe zarIranA amuka bhAgAne dhAvA rUpa dezasnAna ke khadhAM bhAgAne dhAvA rUpa pUrNa snAna kare che, je zAbhAne mATe vajrane kApIne kuMkare che, ke sAdhIne lAMbu kare che, te saMyamathI dUra ja rahe che, evuM tIkarA ane gaNadharoe kahyuM che. mATe sayasanI ArAdhanA karanAra sAdhue nirdoSa AhArane paNa sacaya karave oie nahI, acitta jaLa vaDe paNu snAna karavuM joie nahI. tathA kapaDAMne zobhA vadhAravA mATe kApavu" ke "sAMdhavu joie nahI. AgAthA 21 / kuzIla ane temanA AcArotuM kathana karIne have sUtrakAra temanAthI viparIta evAM zIlavAnAnA (AcAravAne) pratipAdana kare che- ant after" geile # - zabdArtha - 'dhIre - dhIraH' dhIra puruSa 'darzasi - udake' 'hastAnamA 'kammaM parinnAya -karma parijJAya' ' mandhane 'lagIne 'Adimokkha' - AdimokSa' saMsA Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra.zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam- 617 - anvayArtha :--(dhIre) dhIra:-sAdhuH (dagaMsi) udakasnAne (kammaM parinnAya) karma -karma-bandhanaM parijJAya jJAtvA (AdimokvaM) AdimokSaM-AditaH saMsArato mokSa. mokSaparyantaM (viyaDeNa) vikaTena-bhAmukajalena (jIvijja) jIvet jIvanaM dhArayet 'se' saH (vIyakaMdAi) vIjakandAn sAvadhAna (abhujamANe) abhuJjAnaH- (siNANAisu) snAnAdiSu- (ithiyAsu) strISu (virate) virata:-virato bhavet ebhire vasediti // 22 // TIkA-'dhIre dhIraH-dhIrA sthirA buddhiryasya sa dhIraH, dhiyA vivezvuddhayA rAjate parito bhavati yaH sa dhIro vA buddhimAn 'udagaMsi' udake jalasnAne AdimokSaM saMsAra se mokSaparyanta vipaDeza-vikaTe' prAsuka jalake dvArA 'jIvijja-jIvet' jIvana dhAraNakare 'le-sa' yaha sAdhu 'bIyakadAivIjakandAn' bIja kaMda Adiko 'amuMjanANe-abhuJjAnaH' bhojana na karatA huA 'siNANAhasu-snAnAdiSu' snAna Adi se tathA 'idhiyAsustrIpu' strI Adise 'virate-virataH' alaga rahe // 22 / ___ anvayArtha-sAdhu jalasnAna se karmabandhana jAnakara saMsAra se mokSa paryanta prAsuka jala se hI jIvana dhAraNa kre| bIjoM aura kandoM kA upabhoga na karatA huA snAnAdi se aura striyoM se virata rahe // 22 // TIkArtha-jisakI buddhi sthira ho vaha dhIra kahalAtA hai athavA jo ghI arthAt buddhi se rAjita-zobhita hotA hai, vaha dhIra kahalAtA hai| aisA dhIra puruSa jalasnAna se karmavandhana jAnakara jaba taka saMsAra se thI bhAkSa paryanta viyaDeNa-vikaTena' prAsu sa dvArA 'jIvija-jIvet' vana dhAraNa 42 'se-sa' sAdhu 'bIyakaMdAi-bIjakaMdAn' bhI 41 virenA 'a jamANe-abhukhAnaH' AhAra yA vinA 'siNANAisu-snAnAdiSu' snAna - vibhA tathA 'itthIyAsu-strIpu zrI vizthA 'virate--virataH' maga 27 // 22 // sUtrArtha-jaLasnAnane lIdhe kamane khabdha thAya cheka upArjana thAya che, evuM samajIne sAdhue jIvana paryata (saMsAra bhramaNamAMthI mukta thaIne siddhi prApta kare tyAM sudhI) prAsuka (citta) jaLa vaDe ja pitAnuM jIvana dhAraNa karavuM joIe. teNe bI ane kandane upabhega kara joIe nahI snAnAdine tyAga kara joIe ane strIothI dUra rahevuM joIe. mArA TIkAryuM-jenI buddhi sthira hoya che. tene dhIra kahevAya che. athavA dhI" eTale buddhi ane dhIra eTale buddhithI rAjita-buddhithI zobhate puruSa. e dhIra puruSa evuM samajI zake che ke jalasanAna karavAthI karmonuM - sU0 78 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sUtrakRtAtre 'ka' karma 'paritrAya' parijJAya - jalasnAne kRte sati karmabandhanaM bhavatIti vijJAya 'Adimokaja' AdimokSam AdiH saMsArastasmAnmokSo virAmaH iti AdimokSaH tam / saMsAravirAmaparyantam- yAvajjIvanamityarthaH, 'viyaDe' vika Tena - tilakhaNDako dhUmAdighAvanajalena tathA acittoSNodakena prANadhAraNaM nirvadeva / punaH kiM kurvan 'vIyakaMdAi' bIja kandAn vIja kandamUlaharita -zAkaphalAdIn sacicAn 'abhuMjamANe' abhuMjJAnaH eteSAM vIjAdInAM bhojanamakurvANaH / tathA 'saNANAsu itthivAsu virate' snAnAdiSu snAnA'bhyaGgodvarttanAdizAstraniSiddhakriyAsu tathA 'isthiyAsu' strISu 'virate' virataH, etebhyaH sarvathaiva nivRtti kurvANaH, yazvaMbhUtaH sarvebhyo'pi zrAdvArebhyo virataH asau sAdhuH vilakSaNaH kuzIladoSaiH na saMspRSTo bhavati / tadasAvAnna saMsAracakre paribhramati kAraNAbhAvAt / virAma na ho jAya taba taka arthAt jIvana paryanta tila taMdula gehU~ Adi ke dhovana se yA acitta jala se prANa dhAraNa kare / tathA bIja, .kanda, mUla, harita, zAka phala Adi sacitta vanaspati kA sevana na karatA huA snAna ubaTana mAliza Adi zAstraniSiddha kriyAoM se evaM striyoM se virata rhe| jo aisA hotA hai arthAt samasta Azrava dvAroM se virata hotA hai vaha vilakSaNa sAdhu kuzIla dopoM se spRSTa nahIM hotA aura doSoM ke abhAva se laMsAra cakra meM nahIM ghUmatA, saMsAra kA 4 abhAva ho jAne se duHkha kA anubhava nahIM karatA, duHkhita hokara rotA nahIM hai aura nAnA prakAra ke upAyoM se vinaSTa nahIM hotA hai / jo 1 upArjana thAya che, tethI jyAM sudhI saMsAramAM bhramaNa badha na thAya tyAM sudhI eTale ke mekSaprApta thAya tyAM sudhI evA dhIra puruSa peAtAnAM prANA TakAvavAne mATe ja prAmuka jaLanA upabhAga kare che. evA puruSa bhAtanuM dhAvaNu, tanu ghoSa, ghoSa sahita pIvA bhATe upayoga kare che tathA te bhI unha, bhUNa, harita, zArDa, i mAhi satti vanaspatiyaiAnuM paNa sevana karatA nathI, snAna karatA nathI, ubaTana (zarIre yathAnA boTa ahinu bharhana) pazu usto - nathI bhane-, bhAsiza yAzu 4rate nathI, kAraNa ke A badhI kriyAonA zAstroe niSedha pharamAnya che. vaLI te strIothI dUra rahIne khrahmacarya vratanuM kharAkhara pAlana kare che. je sAdhu A prakAre samasta Azrava dvArAthI virata thai jAya che, eve vilakSaNu sAdhu kuzIlathI (doSathI) pRSTa thatA nathI eTale ke kAi paNa doSa karato nathI. 3 A prakAre doSAnA abhava thai javAne kAraNe tene sasAra cakramAM bhramaNu pheravuM paDatuM nathI. evA puruSanA sasAranA abhAva thai javAne kAraNe tene Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. aM. 7 u. 1 kuzIlavatAM dopanirUpaNam // na duHkhamanubhavati, na vA duHkhitaH stanati, vinazyati vA nAnAvidhairapAvairiti / buddhimanto prayavanArizIlana nanitasaMprApta vizudrocudavivekAH snAnAdIni vividha karmavandhajanakAnIti vibhAvya, yAvanmokSa na prApnuvanti tAvatparyantaM sAvadhakriyA parivarjayeyuriti bhAvaH // 22 // - punarapi kuzIlAnevA'dhikRtya sUtrakAro vadati-'je mAvaraM ca' ityaadi| mUlam-je mAyaraM piyaraM ca hiccA, gAraM tahA puttapasuM dhaNaM c|' - kulAiMje dhAvai sAugAI ahAhu se sAmaNiyassa duure||23|| . chAyA----yo mAtaraM pitaraM ca hitvA, agAraM tathA putrapazuM dhanaM c| - kulAni yo dhAvati svAdukAni athAhuH sa zrAmaNyasya dUre // 23 // buddhimAna haiM, pravacana ke parizIlana se jinakA viveka jAgRta hogayA hai, ve snAna Adi ko karmabandha kA kAraNa jAna kara, jaba taka mokSa na ho jAya taba taka sAvadha vyApAroM kA tyAga kareM / 22 / satrakAra punaH kuzIloM ko lakSya karake kahate haiM-'je mAyaraMca' ityaadi| zabdArtha-'je-ya:' jo 'mAyaraM piparaM ca-mAtaraM pitaraM ca mAtA evaM pitAko 'hiccA-hitvA' choDakara 'tahAgAraM puttapatuM dhaNaM ca-tI 'agAraM putrapazUn dhanaM ca' tathA ghara, putra pazu aura dhanako choDakareM 'sAugAI kulAI dhAbai-strodukAni kulAni dhAvati' svAdiSTa bhojana dukhene anubhava karavo paDato nathI, vedanAone kAraNe rudana karavuM paData nathI. ane janma jarA ane maraNanAM duHkha veThavA paDatAM nathI. kAraNa ke ' e puruSa te siddhi prApta karI le che. je buddhimAna che, pravacananA pari , zIlanathI jemane viveka jAgRta thaI gayo che, temaNe nAnAdine karmabandhanA kAraNarUpa jANIne, jIvana paryanta (mekSaprApta thAya tyAM sudhI), tene tyAga karavo joIe ane sAvadya vyApArane paNa jIvahiMsA thatI hoya evI pravRttione paNa tyAga kara joIe. gAthA 22 sUtrakAra pharI kuzIla svacUthine anulakSIne evuM kahe che ke'je mAyara' ca'dhyAhi zAya-'je-ya' yo 'mAyara piyara ca-mAtara pitara ca' mA bhI pitAne 'hiccA-hityA' choDIne tahAgAra puttapatuM dhaNaM ca-sathA, agAra' putrapazUn dhanaM ca' tathA ghara, putra, pazu, mana dhanana na 'sAgAI kulAIdhAvai-svAdukAni kulAni dhAvati' vAdiSTa gharobhA ho . Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAsUtra '; anvayArtha:---(je) yaH (mAyaraM piyaraM ca) mAtaraM pitaraM ca (hiccA) hivA parityajya (tahAgAraM puttapasu dhaNaM ca) tathA AgAraM gRhaM putram pazuM gavAdikaM dhanaM suvarNAdikaM parityajyApi (sAugAI kulAI dhAvai) svAdukAni svAdiSTa bhojanayutAni kulAni gRhANi dhAvati gacchati (se) saH etAdRzaH sAdhuH (sAmaNiyassa) zrAmaNyasya zramaNabhAvasya (dUre) dUre-atidUre vidyate iti (ahAhu) athAhu kathayati tIrthakarAdayaH // 23 // ... TIkA-- 'je' yA apariNatasamyag dharmA 'mAyara' mAtaram 'piyara' pitaram ca 'hicA hitvA parityajya 'tahA' tathA 'gAraM' agAraM- gRham 'pRttapasuM' putraM pazum, gomahipAdikam 'dhanaM ca dhanaM ca-suvarNAdikam, parityajya samyagusthAnosthitaH pravajyAsAdAya, tadbhUribhAravahane'psamarthoM hiinstvtyaa| 'sAugAI' svAdukAni-svAdubhojanavanti 'kulAI kulAni, gRhANi 'je' yA 'dhAvai' dhAvati, pravrajyAmAdA. bAle gharoM meM dauDatA hai 'se-saH' vaha 'samANiyassa-zrAmaNyasya / zramaNatva se' 'dUra-dUre' atyaMta dUra hai aisA 'ahAhu-athAhu' tIrthakaroMne kahA hai // 23 // - anvayArtha jo mAtA, pitA, putra, pazu, dhana aura gRha kA tyAga karake bhI rasa lolupI bana kara svAdiSTa bhojana vAle gharoM meM jAtA hai, aisA sAdhu sAdhutA se dUra hI rahatA hai| aisA tIrthakara gaNadhara kahate haiM // 23 // ____TIkArtha-jila jIvana meM dharma samdhaka prakAra se pariNata nahIM huA hai, aisA jo sAdhu mAtA, pitA ko tyAgakara tathA ghara, putra, gAya, bhaisa Adi pazuoM aura suvarNa Adi dhana ko tyAga kara dIkSita huA hai, vaha yadi svAdu bhojana vAle gharoM meM bhojana lene jAtA hai arthAt 'se-saH' te 'sAmaNiyassa-zrAmaNyasya' zramaNatvathI 'dUra-dUre' matyAta 2 cha tama 'ahAhu-athAhu.' tI 42||ye 4yu cha. // 23 // - sUtrAtha-bhAtA, pitA, putra, pazu, dhana bhane gRhanA yA prazana saMyama grahaNa karavA chatAM paNa je sAdhu salAlupa banIne, jyAMthI svAdiSTa bhojana maLatuM hoya evAM gharamAM ja jAya che, e sAdhu sAdhutAthI dUra ja rahe che, evuM tIrthakare ane gaNadhare kahe che. 23 * TIkAthaDa-jenA jIvanamAM dharma samyapha prakAre parita thaye nathI, e koI puruSa mAtA, pitA, putra Adi parivArane tathA gAya, bheMsa Adi pazuone tathA suvarNa Adi dhanane ane ghara bArane tyAga karIne pravrajyA aMgIkAra karavA chatAM paNa svAdalAlupatAne tyAga karI zakato nathI. e Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. aM. 7 . 1 kuzIlavatA doSanirUpaNa 621 yA'pi tadbhAravahanAsamartha: jihvAlolupatayA svAdumojanamAptaye dhaninAM gRha dhAvati / 'se' saH-zItalAcArI 'sAmaNiyassa' zrAmaNyasya nirgranthabhAvasya dare bhavatIti / 'ahAhu' athAhuH-tIrthakaragaNadharAdayaH / yaH kazcitsudustyajamAtRpitapazudhanAdIn saMparityajya sAdhu bhAvaM gato'pi svAdubhojanAzayA tAdRzabhojanamApakadhaninAM gRhavizeSe dAdrataraM gacchati / gatvA paramAnnamAnIya jihAlaulyaM zithilayannApi na zithilayati pratyuta haviSA kRSNavarmeva varddhayati, honasatvasya sattvo'pi nirgranthasyA'tidUre bhavatyevaM tIrthakarAdayaH pratipAdayanti // 23 // gRhatyAgI hokara bhI jivAlolupatA ke kAraNa dhanavAnoM ke ghara meM bhikSA ke lie jAtA hai, vaha sAdhupana se dUra hI rahatA hai| tIrthakara gaNadhara Adi mahApuruSa aisA kahate haiN| - sArAMza yaha hai ki bar3I kaThinAI se tyAge jAne vAle mAtA, pitA, putra, dhana aura gRha Adi ko bhI tyAga kara jo sAdhu banA hai, vaha yadi jitAlolupa hokara susvAdu bhojana ke lie dhaniyoM ke gharoM meM bhikSA ke lie jAtA hai to saMyama se dUra hI ho jAtA hai| vaha svAdiSTa bhojana lAkara jihvAlolupatA ko zAnta karanA cAhatA huA bhI jihAlolupatA ko adhika baDhAtA hai| jaise ghI agni ko baDhAtA hai| aisA nIrthaMkaroM ne pratipAdana kiyA hai // 23 // sAdhu evAM gharomAM bhikSA vahoravA jAya che ke jyAMthI svAdiSTa bhojana maLe che, eTale ke svAdalelupatAne kAraNe te dhanavAnene ghera ja bhikSA levA jAya che. evA sAdhune sIdhu ja kahI zakAya nahIM' kAraNa ke te puruSamAM sAdhunA guNene abhAva hoya che, evuM tIrthakara Adi mahApuruSoe kahyuM che. tAtparya e che ke mAtA, pitA, putra, pazu, dhana, ghara Adino tyAga kara ghaNuM ja muzkela che. e kaSTaprada tyAga karIne jeNe saMyama aMgIkAra karyo che e sAdhu paNa je svAdalolupa thaIne svAdiSTa bhojanane mATe dhanavAnonA gharomAM ja bhikSA grahaNa karavA mATe jAya, te te saMyamano virAdhaka ja bane che. A prakAre jihavAlolupatAne zAMta karavA mAgate te sAdhu jihavA lolupatAne zAnta karavAne badale tene vadhAratuM ja rahe che. jema agnimAM ghI homavAthI agni adhika prajavalita thAya che, eja pramANe svAdiSTa bhojana khAvAthI tenI svAdale lupatA vadhatI ja jAya che ane te vadhArene vadhAre zithilAcArI thatI jAya che, evuM tIrthaMkara Adi mahApuruSoe kahyuM che. ra3 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtratA sAdhubhirIkarma na karttavyam / 'se' saH 'AyariyANa' AcAryANAm AryANAM kA (sayaMle) zatAMzaH, zamitipadamupalakSaNam, tena sa vaktA-AcAryANAM zatasahastrAdapi adhodeze vartate ityavagantavyam / tathA 'je. yA 'asaNasma' azanasya, ihA'pi azanapadamupalakSaNam , tena vastrAdInAmapi saMgrado jeyaH / tena azanaHsvAdeH 'he' hetoH 'lAvaejjA' AlApayet / asyA'yamarthaH-ya AhArAya vastraprAptaye vA svakIyaguNAn paradvArA prakhyApayet, so'pyAcAyeMgataguNebhyaH sahasrAM'zAdapyadho'dho vartate sAdhutvarahito bhavati / svIyaM guNaM svammukhAdeva yo varNayati, sa tu kA kathaMbhUtazceti jJAnina eva jAnanti / ayamAdapyadhama iti / ya: udaraMmarI loke svAdubhojanalobhena lubdhaH svAbhojana prAptiyogyaM nino gRhamAsAdha tatra dharmalambI dharmakathA karatA hai, use sarvathA kuzIla hI samajhanA cAhie / sAdhuoM ko aisA karma kadApi nahIM karanA caahie| ___ isake atirikta jo anna ke lie aura upalakSaNa se vastra Adi ke lie apane guNoM ko dUsare ke dvArA prazaMsA karavAtA hai, vaha bhI AcArya ke gugoM ke zanAMza yA sahastrAMza bhAga meM nahIM hai| vaha sAdhutA se rahita hai / jo apane mukha se apane guNa kA varNana karatA hai, vaha kauna aura kaisA hotA hai, yaha to jJAnI hI jAnate haiN| vastutaH vaha adhama se bhI adhama hai| Azaya yaha hai ki jo udaraMbharA peTabhaga svAdiSTa bhojana prApta karane ke uddezya se kisI dhanADhaya ke ghara jAtA hai aura uttama bhojana tane kuzIla ja samaja joIe. sAdhuoe evuM karma kadI karavuM naye nahI. vaLI annane mATe (upalakSaNathI vastrane mATe paNa grahaNa karI zakAya) * je sAdhu pitAnA guNenI bIjA leke dvArA prazaMsA karAve che athavA pote ja pitAnA guNonI prazaMsA kare che, te sAdhumAM paNa AcAryanA zatAMza, sahaza ke lakSAMza guNene paNa sadUbhAva te nathI. te paNa sAdhanA rahita hovAne kAraNe kuzIla ja gaNAya che jeo potAne mATe pitAnA gaLAnI prazaMsA kare che, teo keNu ane kevAM hoya che, te te jJAnIja ja che. kharI rIte te evAM puruSe adhamamAM adhama hoya che. ' - A kathananuM tAtparya e che ke je udarabhara (vAda lupa) sAdhu, saMvAdiSTa bhojaMna prApta karavAnI lAlace keI dhanavAna mANasanA ghera jaIne, uttama Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam . 125 kathA katha gati, sa sAdhubhAvoddhRSTaH / yastu punarAhAravastrArtha svakIyAn guNAn pareNa khyApayati, so'pyadhamaH / yazca svaguNaM svenaiva prakAzayati sa tu adhamAdhama iti bhAvaH // 24 // punarapyAha-Nikkhamma dINe' ityaadi| mUlam-Nikavalma dINe paramokSaNami muhamaMgalIe udraannugiddhe| nIdAragiddhe va mahAvarAhe adUrae ehiI ghAtameva // 25 // chAyA-niSkramya dInaH esojane mukhamAMgalika udraanugRddhH|- -- . ' nIvAragR da iya mahAvarAkSaH adara eNyati ghAtameva // 25 // . pAne ke vicAra le vahA~ dharmakrayA karatA hai, yaha sAdhutA le aSTa hojAtA hai aura jo AhAra, vastra Adi ke lie apane guNoM ko dUsaroM se prakaTa karavAtA hai, vaha bhI adhama hai / jo apane guNoM ko apane hI mukha se prakaTa karatA hai vaha adhamAdhama hai // 24 // ... - zabdArtha-jikakhambha-niSkramya' jo puruSa ghara se nikalakara 'para bhoyaNahidINe-parabhojane dInaH' anyake bhojana ke liye dIla banakara 'muhamaMgalIe-sukhamAMgalikaH? bhATa ke jaisA dUsare kI prazaMsA karatA haiM 'nIvAragiddheva mahAvarAhe-nIcAragRddha ica lahAvarAha pada taNDala ke dAnoM meM Asakta mahAna suara ke jaisA 'udANugiddhe-udarAnugRddha' udara poSaNa tatpara hai 'adRrae-adare' vaha zIghra hI 'ghAyameva ghAta. meva' nAzako hI 'ehiha-eSyati' prApta hote hai // 35 // .. ...... bhajana prApta karavAnI IcchAthI, dharmakathA kare che. te sAdhunA dharmanuM-AcAra renuM pAlana nahIM karavAne kAraNe "sAdhu" kahevAne pAtra nathI. vaLI je sAdhu AhAra, vastra Adine mATe bIjAnI pAse pitAnA guNenI prazaMsA karI che, te paNa adhama che. je potAnAM guNe pitAne ja moDhe prakaTa kare che tene te adhamamAM adhama kahI zakAya. gAthA 24 ___'Nikkhamma dINe' sAhi Av -Niklamma-niSkramya' ? 135 32thI nAijIna 'parabhoyaNasi doNe-parabhojane dInaH' manyanA mAna bhATa hIna manIna - 'muhamaMgalIemakhamAMgalika' mAranI bha mAnA qbhAya 43 cha 'nIvAra giddheya mahAvarAhenIvAragRddha ina mahAvarAhaH' te yAmAnAmA bhAsata bheTI suMunI kama 'udarANugiddhe-udarAnugRddha.' 62 pauSazumA tat52 cha, 'adU-e-adUre' MoreIya! 'ghAyameva-ghAtameva' nAzana 1 'pahii-eNyati' prAthAya che.||25it khU0 79 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dare sUta punarapyAha sUtrakAra:- 'kulAI' ityAdi / mUlam - kulAI je dhAvai sAugAI adhAti dhammaM udarANu giddhe / ahAhu se AyariyANa sarya se je" lAejA asaNassa heU~ 24 // 10 chAyA - kulAni yoM dhAvati svAdukAni AkhyAti dharmamudarAnugRddhaH / athAhuH sa AcAryANAM zatAMzI ya AlApayedazanasya hetoH ||24|| anvayArtha :- (udArANugiddhe ) udarAnugRddhaH - udarabharaNavyagraH san (je) yaH puruSaH . ( sAugAI kulAI ghAbara) svAdukAni - svAbhojanaviziSTAni kulAni - gRhANi ananta cchati (dhammaM AghAti) dharma dharmakathAmA khyAti kathayati (se AyariyANa go sUtrakAra phira kahate haiM- 'kulAI' ityAdi / zabdArtha -- 'udArANugiddhe - udArAnugRddhaH' udara poSaNa meM tatpara 'jeyaH' jo puruSa 'sAugAI kulAI dhAvadda - svAdukAni kulAni dhAvati' svAdiSTa bhojana prApta honevAle gharoM meM jAte haiM tathA vahAM jAkara 'dhammaM AghAti-dharma AkhyAti' dharmakA kathana karate haiM 'se AyariyANa sayaMse - saH AcAryANAM zatAMza:' ve AcArya ke zatAMza bhI nahIM haiM 'je asa'Nassa heU lAvayejjA-ya: azanasya hetoH AlApayet' tathA jo bhojana ke lobha se apane guNoM kA varNana karatA hai ve bhI AcAryoM ke zatAMza bhI nahIM haiM ||24|| anvapArtha- jo udarAsakta (peTa bhaga) ho kara svAdiSTa bhojana vAle gharoM meM jAnA hai aura vahA~ jAkara dharmopadeza karatA hai, vaha sAdhu sUtrakAra kuzIleAne anulakSIne vizeSa kathana kare che--'chA' ItyAdi zartha - 'udArANu giddhe - uda rAnugRddha' 42 poSazubhAM tatpara 'je - yaH' 'sAugAI kulAI' dhAvai - svAdukAni kulAni dha'vatti' svAddiSTa lona prApta dhavAvAjA gharomAM laya he tathA tyAMne 'dhammaM AghAti-dharma AkhyAti' dharmanuM sthana re che, 'se AyariyANa khayaMse- saH AcAryANAM zatazaH ' tethe| mAtharyAnI zatAMza yA nathI 'je asaNahamaheU lAvayejjA - yaH azanasya hetoH AlApayet' tathA bheo leobhanatA sAthI potAnA zubheotu vana ure che, tee pazu AcAryanA zatAMza paNa hAtA nathI. // 24 / / sUtrA--je sAdhu udarabhara (bhAjana meLavavAnI lelupatAthI yukta) thaine svAdiSTa bhejana maLe evAM gharamAM jAya che ane tyAM jaIe dharmAM Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 623 sayaMse) saH AcAryANAM zatAMzaH zanabhAganyUna ityarthaH (je asagassa heU lAvaejjA) yaH azanasya bhojanasya hetoH kAraNAt AlApayet svakIyaguNAniti // 24 // TIkA-'udarANugiddhe' udarAnumRddhaH, udare anugRddhaH, udarabharaNAya vyagracittaH 'je' yaH kazcin sAdhuH 'sAugAi' svAdukAni-musvAdumiSTAnnabhojanaviziSTAni 'kulAI' kulAni-dhaninAM kulAni 'dhAvai' dhAvati-gacchati tathA kRtvA AhAramAnetuM sadgRhaM pravizya, tasmai yadrociSpate kathAnakAdika tattaspnai AkhyAti / 'dhampaM aghAti' dharmam AkhyAti-mundaragIti girA varNayati / ayaM bhAva:-yo hi udaraMbharaH bhojananimittaM dAnazraddhAvinayavati mahati kule ta. tmAGgaNaM gatvA mahatIH kathAH kathayati, sa sarvathA kuzIla eva jJeya:-kathaM kathamapi yAcAryoM kA zatAMza bhI nahIM hai arthAt sauvA~ bhAga bhI nahIM hai| jo AhAra ke lie apane guNoM kI prazaMsA karavAtA hai, vaha bhI A~cArya kA zatAMza bhI nahIM hai // 24 // . TIkArtha-jo udara meM gRddha hai arthAt peTa bharane meM tatpara hai aura susvAdu miSTAnna bhojana vAle gharoM meM jAtA hai aura AhAra lene ke lie una gharoM meM praveza karake dharmakathA karatA hai, vaha AcAryoM ke yA AryoM ke zatAMza bhAga bhI nahIM hai| yahA~ 'zata' zabda upalakSaNa hai, ataeva aise rasalolupa baktA ko AcArya kA lAkhavA~ bhAga bhI nahIM samajhanA cAhie / tAtparya yaha hai ki jo udara bhara bhojana ke uddezya se dAna zraddhAna aura vinaya vAle kisI baDe ghara meM jAkara lambI padeza de che; te sAdhu AcAryone zatAMza paNa nathI eTale ke, AcAryanA guNene te sAdhumAM abhAva hovAthI tenAmAM AcAryanA saumAM bhAganI paNa ' gyatA nathI. je sAdhu AhArane mATe potAnA guNanI prazaMsA kare che ke karAve che. te sAdhumAM paNa AcAryanA guNenA somAM bhAgano paNa abhAva *heto nathI . 24 . - sAdhu vAtAnu peTa ravAnI aidalthI 'rAIna, sAhiTa bhajana prApta thAya evAM gharomAM ja jAya che, ane te gharamAM praveza karIne dharmopadeza de che, te sAdhu AcAryonA semAM bhAganI barAbara paMNa nathI ahI zata pada upalakSaNa mAtra che, tethI evA rasalupa vaktAne AcAryano lAkha bhAga gaNa zakAya nahIM. A kathananuM tAtparya e che ke je sAdha svAdiSTa bhojana meLavavAnI IcchAthI, dAna, zraddhA ane vinayathI saMpanna koI dhanavAna gRhasthanA gharamAM praveza karIne lAMbI dhamakathA kare che. evA sAdhune Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre ___"anvayArtha:-(Nikkhamma) niSkramya-saMyama gRhItvApi (parabhoyaNami dINe) sArabhojane dIna:-parAhAravipaye dainyamuegata (muhamaMgalIe) mukhamAMgalika:-anyasya prazaMsakaH (nIvAragiddheva mahAvarAhe) nIbAragRddho mahArAha isa taNDulakaNAsaktazUkaravat (udarANugiddhe) udArAnugRddhaH udarapopaNe tatparaH, (adRrae) adare-atisamIpe (ghAyameva) ghAtaM vinAzameva (ehii) eSyati-mApsyatItyarthaH // 25 // ___TIkA-yo hi puruSaH svakIyaM gRhakalanadhanadhAnyAdikaM parityajya 'Nikkha mma niSkramya gRhAnissRtya saMmmaM gRhItvetyarthaH 'parabhoyami' parabhojane, parakIyAhAraviSaye 'dINe' dIna:-dainyamupagataH rasanendriyavazavartI cAraNavat / 'muhaH / maMgalIe' mukhamAMgalikaH mukhena maMgalAni prazaMsAvAkyAni vadati yaH sa mukhamAlikA, mukhena paramazaMsAkArakaH, prazaMsAprakAro yathA punaH kahate haiM-'Nikkhamma dINe' ityAdi / anvayArtha--jo saMghama ko grahaNa karake bhI parakIya AhAra meM dIna hai, mukha mAMgalika arthAt dUsare kI prazaMsA karatA hai, vaha tandula. kaNoM meM Asakta mahAzUkara ke samAna udarapoSaNa meM tatpara hokara zIghra hI vinAza ko prApta hogA // 25 // TIkArtha--jo puruSa apane gRha, patnI, dhana, dhAnya Adi kA tyAga karake aura saMyama ko dhAraNa kara ke parakIya AhAra ke viSaya meM dInatA ko prApta hai, rasanA indriya kA dAla hai arthAt rasalolupa hai tathA jo mukhamAMgalika hai arthAt mukha se prazaMsAzcana bolatA hai, yaza-'puNyAtmA dInalokAnAM isyaadi| sUtrArtha-jeo saMyama grahaNa karavA chatAM paNa parakIya AhAranA viSayamAM dInatA batAve che, jeo mukhamAMgalika che eTale ke AhAra meLavavA mATe dAtAnI prazaMsA karanArA che, teo tadula kaNamAM (cekhAnA dANAmAM) asakta thayelAM mahAzUkaranI jema udara piSaNa mATe lepa thaIne vinaSTa thAya che-siddhi prApta karavAne badale saMsAramAM bhramaNa karIne duHkhenuM vedana karyA kare che. parapA ... : TI -2 puruSa mAtA, pitA, patnI, putra dhana, 12 mahinA tyAga karIne saMyama aMgIkAra karavA chatAM AhAra prAptine mATe dInatA batAve che, svAdalolupa banIne (rasanA IndriyanA dAsa banIne) jeo dAtAnI prazaMsA kare che, teo paNa saMyamathI bhraSTa thaIne pitAne ja vinAza notare che. teo dAtAnI kevI prazaMsA kare che te have prakaTa karavAmAM Ave che Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSa nirUpaNam 'puNyAtmA dInalokAnAM dAridrayaharaNe prabhuH / dUre meruzdUre tvaM kalpavRkSo'jaDaH kilaH // 1 // . evaM mukhena puNyakAryevaM bahudhanaM vyayasi ityAdIni prazaMsAvAkyAni vadati etAdRzo mukhamAMgalikaH / dInatAM gata iti yAvat / taduktam so esI jasla guNA viyaraMti nivAriyA isadisAsu / FET kahA succasi paccakkhaM ajja diTThosi // 1 // chAyA - sa eSaH yasya guNAH vicaranti nivAritA dazadizAsu / itarAsu kathAsu zrUyate pratyakSamA dRSTopsIti // 1 // sa eva bhavAn yasya kIrtirdikSu matA prathamamahaM bhavantaM kathAyAmevAvas adya tameva bhavantaM pratyakSataH pazyAmIti bhAvaH / Apa tIna loka meM puNyAtmA hai, dIna janoM kI daridratA ko dUra karane meM samartha haiM / serU dUra hai parantu Apa dUra nahIM haiM / sapa kI saba kamanAoM ko pUrNa karane vAlA kalpavRkSa Apake samAna ho sakatA hai, parantu usameM nyUnatA yaha hai ki vaha jar3a hai / Apa meM jar3atA nahIM haiM / isa prakAra Apa meru aura kalpavRkSa se bhI paDhakara haiM / Apa puNya kRtyoM meM bahuta vyaya karate haiM, isa prakAra prazaMsA karanevAlA mukhamAMgalika kahalAtA hai| kahA bhI hai- 'so eso jassa guNA' ityAdi / 'oho ! Apa vahI haiN| jina ke guNa dasoM dizAoM meM vicaraNa kara rahe haiM ! Apa kA nAma abhI taka to kathA kahAniyoM meM sunAthA, Aja Apako sAkSAt dekhA !" 'puNyAtmA dInaleAkAnAM' ityAhi Apa traNe leAkamAM sauthI mahAna puNyAtmA che. Apa dInajanAnI dInatA dUra karavAne samartha che, meru krUra che, paNa Apa krUra nathI. Apa saunI saghaLI kAmanAo pUrNa karanAra kalpavRkSa samAna che. parantu kalpavRkSamAM te ApanA karatAM eka nyUnatA che. kalpavRkSa teA jaDa che, parantu Apa jarDa nathI. A rIte Apa meru ane kalpavRkSa karatAM paNu mahAna che!' Apa dAna Adi puNya kAryo pAchaLa bUma ja dhana vAparA che. A prakAre dAtAnI praza'sA'karanArane 'bhuNabhAMgasie' DevAya he dhupa he - 'so esA jasva guNA' tyAiM ahai, mApa teA evAM puruSa ke jenA guthe dase dizAomAM byApI gayuM che, Apanu' nAma atyAra sudhI te kathA, vartAemAM ja sAMbhaLyu che Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chareTa.. sUtrakRtasUtre vinAzameti / anena prakAreNa 'udarANugiddhe' udarAnugRddhaH = udarabharaNAnnaM prati spRhAvAna tatrAha - 'nIvAra gideva mahAvarAhe' nIvAragRdra itra mahAvarAhaH, nIvAvanadhAnyam tasmin gRddha AsaktaH bhAsaktacicaparivAramAdAya mahAvarAhaH sthUlakAya: zukara davA'tisaMkaTe mavi san 'adUrae ' are atizIghram 'ghAtameva' vinAzameva 'pahi' eSyati, mApsyati / avazyameva vinAzamevaSyati nAsnyA gatirasti / yathA varAho jihAlolupatayA bhojyAmukto'tisaMkaTasthAnaM mA vinazyati, tathaivAjya mukhamAMgalika iva udarapoSaNArtha paragRhaM dhAvana saMsArasaMkaTamApatito vinAzameva prApsyatIti / yaH svIyaM gRhAdikasutsRjya isa prakAra peTa ke lie jo dUsaroM kI prazaMsA karatA hai, vaha mukhamAMgalika vinAza ko prApta hotA hai / isa artha ko samajhAne ke liye upamA kA prayoga karate haiM- nIvAra nAmaka jaMgalI dhAnya meM Asakta sthUlakAya zahara jaise parivAra sahita saMkaTa meM par3akara zIghra hI vinAza ko prApta hotA hai, vinAza ko prApta hone ke atirikta usa kI dUsarI koI gati nahIM, hai usI prakAra vaha udaraMbharI bhI vinAza ko hI prApta hotA hai / Azaya yaha hai-jaise zUkara jihAlolupa hokara bhojana meM Asakta hotA hai aura saMsthAna ko prApta karake jANoM se rahita hotA hai usI prakAra mukhamAMgalika sAdhu bhI udara gRha rakhalolupa hokara parAye gharoM nhetu', Aja zrApane sAkSAt jevAnI taka maLI che. * A prakAre peTane khAtara je anyanI praza'sA kare che, te mukhamAlika sayamanA mAgethI bhraSTa thaI ne zIghra vinAza pAme che. A vAtane samajAvavA mATe sUtrakAre nIcenI upamAne prayAga karyAM che. nIvAra (tArnDala jevu' ja*galI dhAnya)mAM Asakta thayelu sthULa kAya sUra jevI rIte parivAra sahita saMkaTamAM (zikArInI jALamAM) paDIne peAtAnA vinAza netare che, eja pramANe udarasarI (svAdiSTa bhAjananI lAlasAvALA) sAdhu pazu vinAzane ja nAtare che. Azaya e che ke jema sUvara jihavAlolupa khIne-tAMdula Adi bhAjanamAM Asakta thaIne saMkaTa sthAnamAM (jALamA) krUsAI jAya che ane peAtAnA prANeA gumAvI bese che, eja pramANe mukhamAMgalika sAdhu pazu udara gRddha (bhojana meLavavAnI lAlasAvALA) thaIne kAM te dainyabhAva prakaTa karIne bhikSA mAge che, kAM teA dAtAnI prazaMsA karIne dAtA pAsethI svAdiSTa bheAjana prApta karavAnI AzA rAkhe che. eveA dainya bhAvayukta mukhamAMgalika sAdhu sAdhuonA Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 629 paragRhaM bhojanAsa pravartate, cAraNavat stutivAkyAni prayunAno bhakSyAsaktavarAha iva zIghrameva vinazyati saMsAraM bhramiSyatIti bhAvaH // 25 // . punarapyAha-'annarasa pAgassa' ityaadi| mUlam-annarasa pAritaha loiyala aNuppiyaM mAsai sevmaanne| pAsatthayaM caiva kulIlayaM ca nistArae hoI jahA puNlaae|26| chAyA-annasya pAnasyaihalaukikasyA'nupriyaM bhApate sevmaanH|| pArzvasthatAM caiva kuzIlatAM ca nissAro bhavati yathA pulAkaH // 26 // meM jAkara peTa bharane meM tatpara rahatA hai vaha saMsAra rUpI saMkaTa meM par3atA hai| vaha zIghra vinAza ko prApta hogA arthAt saMsAra paribhramaNa kregaa|65| punaH kahate haiM-'annasla pANalsa' ityaadi| zabdArtha --'annassa pANala-annasya pAnasya' anna tathA pAna 'ihaloi. yassa-aihalaukSikasya' athavA vastra Adi isa lokake padArtha ke nimitta 'sevamANe-levanAnaH sevA karatA huA jo puruSa 'aNuppiyaM bhAsaianupriyaM bhApate' priyabhASaNa karatA hai vaha 'pAlasthiyaM ceva kusIlayaM capArzvasthatA kuzIlatA ca' pArzvastha bhAvako tathA RzIlabhAva ko prApta hotA hai 'jahA pulAe-yathA pulAka' tathA vaha bhUlAle jaisA 'nissArae hoi-nissAro bhavati' sAra rahita hojAtA hai arthAt saMyama se parizraSTa ho jAtA hai // 26 // A cAronuM pAlana nahIM karI zakavAne kAraNe saMsAra rUpa saMkaTamAM phasAI jAya che eTale ke e sAdhu saMsAramAM paribhramaNa karatA rahe che ane saMsAranAM khe bhegavyA kare che. makSa rUpI paramasukhane te gumAvI bese che. je 25 kuzInA viSayamAM sUtrakAra A pramANe vizeSa kathana kare che'annss pANasva' tyAhi zahAtha-'antassa pANassa-annasya - pAnasya' mathA bhanna tathA pAna 'iiloiyassa-aiilaukikasya' thA para vigere nA pahA nimitta 'sevamANe-sevamAna' sevanI 25 2 535 'aNupiya bhAsai-anupriya bhASate' priya bhaasse| 42 che, te pAsa sthiyaM ceva kusIlaya ca-pArzvasthatAM kuzIlatAM ca' pAzvaratha lApane .tathA zIlamAyane prApta thAya che 'jahA pulAe-yathA pulAkaH' tathA te susAnA va 'nissArae hoi-nissAro bhavati' sA2 112 / ganI jAya che arthAt saMyamathI paribhraSTa thaI jAya che. 26 Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAsUtra . anvayArthaH--(annassa pANassa) annasya bhojyavastunaH pAnasya-jalasya (ihaloiyassa) aihalaukikasma kRte vastrAdikRte vA (sevamANe). sevamAna-sevA kurvan sevakavat (aNupiyaM bhAsai) anupriyaM sevyArthamiSTavacanam bhApate vadati saH (pAsatthayaM ceva kusIlayaM ca) pArzvasthatAM kuzIlatAMca gacchati (jahA pulAe) yathA pulAkaH palAlaH tathA (nissArae hoi) nissAro bhavati-saMyamAt paribhraSToM bhavatIti // 26 // TIkA--yaH kuzIlaH, 'annasse' annasya 'pAnassa' pAnasya jalAdeH kRte 'ihaloiyassa' aihalaukikasyA'nyasya vaidikArthasya dastrAde kRte 'aNuppiyaM' anupriyam 'bhAsaI bhApate yasya vadAnyasya yadyat priyaM tatpuratastacadeva bhASate dAtuH manogata priyameva sevakAdivat vadati / 'sevamANe sevamAnaH AhAravastrArtha pustakajJAnazAlopAzrayAdyartha vA dAtAramanusegamAnaH sarvametaskattu svIkaroti / sacaivaM bhUtaH sadAcArarahitaH 'pAsatthayaM ceva kumIlayaM ca' pArzvasthatAM kuzIlatAM ca gacchati / tathA'nissArae' niHsAraH 'hoI' bhavati nirgavAsAraH cAritrAkhyo yasya sa nissaarH| ___ anvayArtha-jo anna ke lie pAnI ke lie athavA ihaloka saMbaMdhI bana Adi ke lie dAtA kI sevaka ke samAna sevA karatA cATukArI karatA rahatA hai, vaha pArzvasthatA aura kuzIlatA ko prApta hotA hai| vaha bhUse ke samAna nissAra arthAt saMyama se rahita hotA haiM // 26 // TIkArtha-anna ke lie pAnI ke lie athavA ihaloka saMbaMdhI vastra Adi padArtha ke lie jo priyabhASaNa karatA hai, dAtA ko jo jo priya hai, usake samakSa vahI vahI kahatA hai arthAt usakI prazaMsA karatA hai athavA AhAra vanapAnAdi ke lie dAtA hI sevA karatA hai, aisA sadAcAra hIna sAdhu pArzvastha yA kuzIla hotA hai / vaha pulAka arthAt sUtrArtha-je ane mATe, pANIne mATe athavA A loka saMbaMdhI vastrAdine mATe dAtAnI sevakanI jema sevA kare che athavA khuzAmata kare che, te sAdhu pArzvastha (zithilAcArI) ane kuzIla banI jAya che te bhUsAnA je nisAra-saMyamathI rahita thaI jAya che. pAradA TIkAryuM-je sAdhu anna, pANI, vastra Adine mATe dAtAnI sevA kare che, athavA dAtAne khuza karavAne mATe mIThI mIThI vAto kare che, dAtAne priya lAge evAM vacane bele che-dAtAnI prazaMsA kare che, athavA dAtAnI khuza mata kare che, e sadAcAra hIna sAdhu pArzvaratha athavA kuzIla hoya che. Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.7 u. 1 kuzIlavatAM dopanirUpaNam ,631 athavA-nirgataH sAro yasmAt sa niHsAraH / 'jahA' yathA 'pulAe' pulAkA, palAlo dhAnyAnAmAdhAradaNDaH paLAlaica, apau bhavati / evaM kartA kuzIlA sAdhuHsAdhuveSadhArI, rAjavepadhArinaTavat yathA svasArAdhAnyAdInaH palAlo nissAraH, tathA'yamapi saMyamAnuSThAnaM sAraM nistArya AtmAnaM nissArI karoti / etAdRzo'sau liMgamAtrA'vaziSTaH ziSTAnAM vahUnAM svayUthyAnAM tiraskArAspadaM padaM pratiSThate / paralokecA'nekavidhAni yAtanAsthAnAni saMtiSThate iti // 26 / / palAla ke samAna nistAra hotA hai, arthAt usakA cAritra rUpa sAra haTa jAtA, hai yA usameM se cAritra sAra nikala jAtA hai| isa prakAra kA kRtya karane vAlA kuzIla sAdhu arthAta sAdhuveSadhArI rAjA kA veSa dhAraNa karane vAle naTa ke samAna hai| jaise sArabhUta dhAnya ke na rahane para palAla nistAra ho jAtA hai, usI prakAra vaha sAdhu bhI saMyamAnuSThAna rUpI sAra se rahita hokara apanI AtmA ko nissAra banA letA hai / isa prakAra nistAra banA huA sAdhu kevala veSa mAtra se sAdhu rahajAtA hai aura ihaloka meM apane hI gaccha ke aneka ziSTa sAdhuoM ke tiraskAra ko prApta hotA hai / paraloka meM aneka prakAra ke.yAtanAsthAnoM ko prApta karatA hai // 26 // te parALa (bhUsA)nA samAna nissAra hoya che, eTale ke jema bhUsAmAM sarva hetuM nathI, eja pramANe e mANasamAM paNa cAritra rUpa sAra (satva) nIkaLI - javAthI tenuM jIvana paNa nisTAra banI gayuM hoya che. A prakArano kuzIla sAdhu, sAdhu kahevAne pAtra paNa hete nathI. te sAdhumAM sAdhunAM lakSaNene abhAva hovAne kAraNe te veSadhArI sAdhu ja gaNAya che. rAjAne veSa dhAraNa karanAra naTane jema veSadhArI rAjA kahevAya che, tema evA puruSane veSadhArI sAdhu kahevAya che. jevI rIte sArabhUta dhAnyane alaga pADavAthI bAkI rahelu parALa nisAra thaI jAya che, e ja pramANe saMyamAnu ThAna rUpa sArathI rahita sAdhune AtmA paNa nisTAra banI jAya che. A ' prakAre nisAra ane sAdhu kevaLa veSadhArI sAdhu ja gaNAya che. e nisAra sAdhu A lekamAM pitAnA gacchanA aneka ziSTa sAdhuone tiraskAra pAme che, eTaluM ja nahIM paNa paralokamAM aneka prakAranA vAtamAsthaan -tare. 'che-matimA 5nna thane bhane -yAtanAme sar3ana kare che. gAthA 26 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 samprati sAdhu kalpamAha mUlam - aNNAtapiMDeNa'hiyAsa ejjA, saMdehiM rUvehiM asajjasANe, sUtrakRtAGgasUtre jo pUNaM tasA AvahejjA / 39 vehiM kAmehiM viNIyaM gehiM" // 27 // chAyA - ajJAta piNDenA'dhisa heva, na pUjanaM tapasA''vahet / - zabdai rUpai rasajjan sarvaiH kAmaiH vinIya gRddhim ||27| anvayArthaH -- yata evamataH sAdhuH (aNNAtapiMDeNa ahiyAsa ejjA) ajJAtapiNDenAjJAtapiNDadvArA adhisadeta saMyayAtrAM nirvahet (tavasA pUyaNa No AvahejjA) tapasA pUjanaM svakIyasatkAraM nAvahet no brUyAt (sadehiM rUcehiM asajjamArNa) 3 sAdhu kA AcAra batAte haiM- 'aNyAta giMDega'hiyAsa ejA' ityAdi / zabdArtha -- 'aNNAtapiMDeNa ahivAsahejA - ajJAtapiNDena adhisaheta' sAdhu ajJAtapiNDake dvArA apanA nirvAha kare 'tavasA pUNaM No AvahejjA - tapasA pUjanaM na Avahet' aura tapasyA ke dvArA pUjA kI icchA na kare 'sadehiM rUpehiM asajjamANe- zabdaiH rUpaiH asajjan ' tathA zabda aura rUpaleM Asata na hotA huA 'sandehi sarvaiH sabhI 'kAmehi-kAmaiH' viSaya rUpI kAmanAoM se 'gehiM gRddhim' Asaktiko 'viNIya - vinIya' dUra karake saMyamakA pAlana kareM ||27|| anvayArtha - sAdhu ajJAnapiNDa ke dvArA saMyama yAtrA kA nirvAha kare / tapasyA ke dvArA satkAra sammAna kI abhilASA na kare / manojJa have sUtrAra sAdhunA mAyAze maMtAve he- 'aNNAtapiMDeNa'hiyAsa ejjA' zabdArtha' - 'aNNAvapi DeNa ahiyAkhajjAe- ajJa tapiNDena adhisaheta' sAdhu ajJAtapiu dvArA potAnA nirvAha re 'tavasA pUyaNaM No AvahejjA - tapasA 'pUjanaM na Avahet' tathA tapasyA dvArA bhUlanI 42 na re 'sadehi' rUvehi asajjamANe - zabdaiH rUpaiH asajjan' tathA zabda sune 3 khAsata thayA vinA N 'savtreddi'-sarvaiH' * madhA' 'kAmehi' - kAmaiH' viSaya yI abhanAye thI 'gehiM-gRddhim' yAsamine 'viNIya-vinIya' hara 4rIne sAyamenuM pAlana kare // 27 // sUtrA--sAdhue ajJAta piDa dvArA sayamayAtrAne nirvAha karavA oie. tapasyAo dvArA satkAra sanmAnanI IcchA karavI joI e nahI, S Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarthavodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u. 1 kuzolavatAM doSanirUpaNam 2 633 zabde NAdi javivamanojJazabdaH rUpai manojJaiH avajjan Asaktimakurvan (savvehi) sarvaiH (kAmerDi) kAmaiH - icchA madanarUpaiH (gerhi) vRddhi mAsaktim ( viNIya) vinIya - apanI sabase pAlayediti ||27|| TIkA- 'aNNAvapiMDega' ajJAtapiNDena=uDatyA labdhena ajJAtavAsI piNDaH antaprAntaH paryupitaH tena, ajJAtebhyaH pUrvA'paraparicayarahitebhyaH prAptapiNDaH serjJAta piNDastena 'ahiyAsaejjA' adhisaheta - saMyamayAtrAM nihet / tathA'sA' tapasA tapasA - tapasyayA vA AtmanaH pUyarNa' pUjanam 'go' na 'AvahejjA' Avaheda-na vA gacchet / antamAntena labdhenA'labdhena dainyaM na kuryAda, navA utkra Tena labdhAhAreNa mahamapi kuryAt / navA AdarasatkArArtha tapa kuryAt / athavA-sAna zabdoM aura rUpoM meM Asakti na karatA huA, samasta kAmayogoM kI gRddhi ko dUra karake saMyama kA pAlana kare ||27|| TIkArtha- jo piNDa arthAt AdAra anta prAnta rUkhA sUkhA zItala (vAsI) ho vaha athavA jo pUrvakAlIna paricita na ho, usase grahaNa kiyA huA ho vaha ajJAtapiNDa kahalAtA hai / isa prakAra sAdhu bhikSAvRtti se prApta AjJAtapiNDa se apanI saMpalayAtrA kA nirvAha kareM | tapazcaryA karake usase apanI mAna sanmAna kI icchA ka kareM / yadi antAnta AhAra mile athavA na mile to bhI dInatA dhAraNa ne kareM / uttama aura paryApta AhAra pAkara abhimAna na kareM / 'satkAra sammAna pAne kI kAmanA se tapa na kareM jo tapa mokSa kI sAdhana 7 * maneAjJa zabdo ane rUpe!mAM teNe Asakta thavu' joie nahI. samasta kAmalogonii gRddhi (sAsasA) ne| tyAga urIne, tethe sayabhanuM pAsana 4vu' le raMja TIartha -- ne piMDa athavA AhAra, anta, Anta, sUjo, sUhauM, 831, vAsI haoNya tene, athavA pUrvakAlIna paricaya na heAya evA dAtA pAsethI grahaNu karavAmAM Avye hAya, te AhArane ajJAtapiDa kahe che. sAdhue bhikSAvRtti dvArA prApta thayelA, A prakAranA ajJAtapiMDa dvArA peAtAnI sa yUmayAtrAnA nirvAha karavA joie, sAdhue tapasyAe karavI joie, paraMtu tapasyA dvArA mAna sanmAnanI icchA rAkhavI joie nahI, antaprAta AhAranI pannu kadAca prApti thAya ke na thAya, chatAM paNu dainyabhAva dhAraNa karava joIe naDI, uttama ane paryApta AhAra maLI jAya, teA asimAna karavuM joie nahI', satkAra ane sanmAna meLavavAnI IcchAthI tapa kaMravuM nahIM. sU0 80 Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1634 sUtrakRtAGgasUtre -sammAnasatkAranimittatvena mokSakAraNaM tapo naiva niSphalI kuryAt / tathAcoktam 'paraM lokAdhikaM dhAma-tapAzrunamiti dvayam / tadevAthitvanilupta sAraM tRNalavAyate // 1 // iti / paraloke uttamasthAnadAyakaM tapaH zrutaM ca AbhyAM sAMsArikapadArthamicchan anayoH sAmarma niH sarati, tata imau zuSkavaNavat ni'sArau bhavata iti bhaavH|| yathA ca raseSu tathaiva rUpAdAvapi, Asakti na kuryAt ityata Aha-'saddehi' zabda-veNuvINAdizabdaiH 'khvehi' rupaizca 'asajjamANe' asaMjana Asaktimakurvan , tathA 'savvehi kAmehiM sarvebhyaH kAmaH sarvezyaH kAmezyaH ityarthaH 'gehi gRddhimAsaktim 'vaNIya' vinIya 'apanIya' parityajyetyarthaH anukUle zande Asakti vidhya tathA pratikUleSu zabdAdiSu dveSama kRtvA mokSamArge mano vidadhyAt / sAghuuse mAna sanmAna satkAra kA sAdhana panA kara niSphala na kreN| kahA bhI haiM-'paraM lokAdhikaM dhAma' ityAdi / ____ 'tapa aura zruta loka se bhI uttama arthAn lokottara sthAna (mokSa) ko dene vAle haiN| inake tapa zruta ke dvArA jo sAMsArika padArthoM kI icchA karatA hai, vaha inake tapa aura zruta tilake (tRNake) ke samAna nislAra ho jAte haiN|' / jaise rasoM meM Asakti karanA yogya nahIM, usIprakAra veNu vINA Adi ke zabdoM meM tathA rUpa Adi meM bhI Asakti nahIM karanI caahie| ataeva kahate haiM-veNu cINA Adi vAdyoM ke tathA strI Adi ke zabdoM meM aura rUpoM meM Asakti dhAraNa na karatA huA tathA samasta kaamtapa ekSaprAptinuM sAdhana che, tene mAna sanmAna ane sakAranuM sAdhana banAvIne niSphaLa karavuM joIe nahIM. kahyuM che ke 'paraM leokAdhikaM dhAma' chatyAhi- tapa ane zrana lethI paNa uttama sthAnanI (lokettara rasthAna rUpa mekSanI prApti karAve che. jene pitAnA tapa ane zrata dvArA sAMsArika padArthonI abhilASA kare che, temanAM tapa ane zrata tRNuM (parALa)nI jema nissAra thaI jAya che. , * jema rasamAM Asakta thavuM te sAdhune mATe yogya nathI, e ja pramANe veravI vagerenA zabdomAM tathA rUpa AdimAM paNa teNe Asakta thavuM joIe nahIM. tethI ja kahyuM che ke-ve; vINa Adi vAdyomAM, tathA zrI aAdinA zabdomAM ane rUpamAM asati rAkhyA vinA, tathA samarata kAma Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ semayArthabodhinI TIkA pra. dhru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 635 rajhAtapiNDadvArA svakIyasaMyamAyAtrAM nirvahet, tapo dvAreNa satkArAtmakakhyAti naivAbhilape, evaM zabdarUparasAdiviSayabhogAnivRtto bhUtvA zuddhasaMyamamanupAlayet iti bhAvaH // 27 // punarapyAha--'savyAI saMgAI' ityaadi| . mUlam-savvAiM saMgAI aDacca dhIre, lamvAI dukkhAI titikkhamANe / akhile aMgiddhe aNieyacArI abhayaMkare bhikkhU a~NAvilappA // 28 // chAyA-parvAn saMgAnatItya dhIraH, sarvANi duHkhAni titikssmaannH| - ___akhilo'gRddho'niketacArI, abhayaMkaro bhikSuranAvilAtmA // 28 // bhogoM meM anAsakta rahatA huA arthAt manojJarUpa Adi meM rAga aura. amanojJa meM Trepa kA tyAga karake mokSamArga meM hI mana ko sthApita kreN| tAtparya yaha hai hi sAdhu ajJAtapiNDadvArA apanI saMyamayAtrA kA nirvAha kare, tapasyA ke dvArA pUjA pAti kI kAmanA na kare tathA zabda, rUpa, rasa Adi indriyoM ke viSayoM se nivRtta hokara zuddha saMyamakA pAlana kareM / 27 // punaH kahate haiM-'savvAiM saMgAI' ityAdi / / zavdArtha--'dhIre bhikkhU-dhIraH bhikSuH' buddhimAn sAdhu 'savvAI: saMgAI ahacca-lani saMgAna anItya' saba prakAra ke sambandhoM ko bhago pratye anAsakta bhAva dhAraNa karIne, eTale ke mane jJa rUpa AdimAM rAga ane amaneza rUpa AdimAM zreSane tyAga karIne sAdhue mokSamArga rUpa saMghamamAM ja manane ekAgra karavuM joIe-saMyamanI ArAdhanA ja kaya 42vI nase. tAtparya e che ke sAdhue ajJAta piMDa dvArA pitAnI saMyamayAtrAne nirvAha kara, tapasyA dvArA mAna ane satkAranI kAmanA na karavI, rAba, rasa, rUpa Adi IdrinA viSayothI nivRtta thaIne zuddha saMyamanuM ja pAlana karavuM joIe. gAthA 27nA sAdhunA mAyAzetu sUtrA2 vizeSa na 42 cha-'savAI saMgAIyA ' zA- 'dhIre bhikkhu-dhIraH bhikSu.' bhuddhimAn sAdhu 'savvAI saMgAI acca-sarvAn saMgAn atItya' mA 1 12nA sadhAna choDIna 'savvAi Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre : anvayArthaH-(dhIre bhikkhU) dhIro vivekI bhikSuH sAdhuH (savvAI saMgAI icca) sarvAn saMgAn sambandhAna atItya parityajya (savvAiM dukkhAI titikkhamANe) sarvANi duHkhAni-zItoSNAdirUpANi parIpahopasargajanitAni titikSamANo'dhisahana (akhile agiddhe aNieyacArI) akhilo jJAnadarzanacAritraiH saMpUrNaH agRddhaH kAmeSu tathA aniketacArI aprativaddhavihArI (abhayaMkare) abhayaMkaro bhUtAnAmabhayadAtA (aNAdilappA) anAvilAtmA viSayakapAyarahitaH saMyama pAlayet iti // 28 // choDakara 'lambAI dukkhAI titikkhamANe-sarvANi duHkhAni titikSamANa: saMgha prakAra ke duHkhoM ko sahana karatA huA 'akhile agiddhe aNieyacArI-akhilo amRddhaH aniyatacArI' jJAna darzana aura cAritra se sampUrNa tathA viSaya bhogoM meM Alata na hotA huA evaM apratibaddha vihArI 'abhayaMkare-abhayaMkara' prANiyoM ko abhaya denevAlA 'aNAvilappA-anAdilAtmA' lathA viSayakaSadhoM se anAkUla AtmA. vAlA hokara samyakU prakArale saMyanakA pAlana karatA hai // 28 // .: andhayArtha--dhairyavAn bhikSu lamasta saMgoM sambaMdhoM se alaga rahakara samasta duHkho ko lahala karatA humA, jJAna darzana cAritra tale sampUrNa hokara, kSAmabhogoM meM anAsakta, apratipaddhavihArI, abhayaMkaraprANiyoM ko abhayadAtA aura viSaya kaSAya se rahita hokara saMyama kA pAlana hAreM // 28 // dukkhAI titikkhamANe-sarvANi duHkhAni titikSamANaH' mA 4 prAranAmAne sahana 42tA thA 'akhile agiddhe aNieyacArI-akhilo'gRddhaH aniyatacArI' jJAnadarzana ane cAritrathI saMpUrNa tathA viSayomAM Asakta na thatA yI tathA matimaddhavikhArI 'abhaya kare-abhayaMkara' prANiyAne saya mA5. qatan 'aNAvilappA-anAvilAtmA' tathA viSaya upAyothI manAta maamaavALa thaIne samyak prakArathI saMyamanuM pAlana kare che. te 28 che sUtrA-dhairyavAn sAdhuye samasta gaan| (smaadhaan|) tyA zata, samarata duHkhane sahana karatA thakA, jJAna, darzana, cAritra ane tapathI pari pUrNa banIne, kAma pratye anAsakta bhAva rAkhIne, apratibaddha vihArI, abhayaMkara (prANIone abhayadAtA) ane viSaya kaSAyothI nivRtta thaIne saMyamanuM pAlana karavuM joIe. paraMtu Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhino TIkA pra.zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 637 , TIkA-dhIre-dhIro buddhimAn 'bhikkhU bhikssu:-nirvdybhikssnnshiil| sAdhu:'savAI' sIn 'saMgAI' saMgAn 'aicca' atItya-AntarAn snehasvarUpAn vAhyAn dravyaparigrahalakSaNAn saMvandhAna parityajya 'rAbyAI' sarvANi 'dukkhAI du khAni zArIramAna sAni parigrahaparIpahopasargajanitAni "titikkhamANe' titikSamANa 'dheisahan 'akhile' akhilA-jJAnadarzanacAritrasaMpannaH 'agiddhe' amRddhaH kAmAdivaikArikapadArtheSu AsaktirahitaH / 'aNieyacArI' aniketacArI, amtibddhvihrnnshiilaa| tathA 'abhayaMkare abhayaMkara:-jIvAnAM sadaivA'bhayadAtA / etAvatA sarvahiMsAnivRttaH / eks 'aNAvilappA' anAvilAtmA-avila: kaSAyAdiparihataH na Avilo'nAvilA, kapAyAdibhirakalupIkRtaH, anAvilacAsau AtmAceti anAvilAtmA / sarvadA kapAyarahitaH / mokSamArgAnupAyI bhvediti| buddhimAn sAdhuH sarva saMvandhaM parityajya pariSahopasargananitaduHkhAni sahamAnaH TIkArtha-buddhimAna sAdhu rAgAdi rUpa Antarika saMgako aura dravyaparigraha rUpa bAhya saMga ko tyAga kara, samasta zArIrika, mAnasika, tathA parISaha upasargajanita duHkhoM ko lahana karatA humA, jJAna darzana cAritra tapa se paripUrNa samasta parapadArthoM meM Asakti rahita, aniyatacArI arthAt apratibaddha vihArI athavA aniketacArI eka jagaha ghara banAkara na rahane vAlA samasta jIvoM ko abhayadAtA arthAta saMmparNa hiMsA se nivRtta tathA kaSAya Adi vikAroM se akaluSita AtmA ko kara mokSamArga kA anuyAyI ho / tAtparya yaha hai ki-sAdhu samasta sambandhoM ko tyAga kara parISadoM tathA upalagoM se utpanna hone vAle duHkhoM ko dhairya ke sAtha sahana kreN| TIkAI-buddhimAna sAdhue rAgAdi rUpa Atarika saMgano ane draya parigraha rUpa bAhya saMgane tyAga karavo joIe. teNe zArIrika, mAnasika ane parISaha tathA upasargo dvArA jAnita samasta dune samabhAvapUrvaka sahana karatA thakA jJAna darzana cAritra tapathI paripUrNa thaIne, samasta para padArthomAM Asaktine tyAga karavo joIe ane aniyatacArI (apratibaddha vihArI) athavA aniketacArI (eka jagyAe ghara banAvIne na rahenAra) thavuM joIe. teNe samasta jInA abhayadAnA thavuM joIe eTale ke hiMsAne saMpUrNa rUpe tyAga karavo joIe ane kaSAya Adi vikArane parityAga karIne mekSamArga rUpa saMyamanI ArAdhanA karavI joIe. tAtparya e che ke sAdhue samasta saMbadhane tyAga karIne parivaho ane upasargo dvArA utpanna thatAM du:khane zairya pUrvaka sahana karavA joIe. Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phiTa sUtrakRtAGgasUtre jJAnadarzana cAritrAkhyaratnatrayasaMyutaH kasminnapi viSaye'nAsakto'pratibaddhavihArI sarveSAM prANinivahAnAM sadaiva sarvathA'bhayaM prayacchan viSayaka pAyAbhyAm - anAkukRtaH saMyamaikarato bhUyAditi bhAvaH // 28 // ---- punarapyAha - 'bhArassa jattA' ityAdi / yUlam - bhArasta janttA suNI sujaejjA, kakheJja pAvasta vivegaM bhikkhU / dukkheNa puMDe yamAiejjA, saMgamasIseva paraM damejjA // 29 // chAyA - bhArasya yAtrA yai muni bhuJjIta kA kSet pApasya vivekaM bhikSu / duHkhena spRSTo dhutamAdadIta saMgrAmazIrSa iva paraM damayet ||29|| ratnatraya se yukta ho aura kisI bhI viSaya meM mUrcchita na ho / apratibaddha vihAra kare aura prANImAtra ko abhayadAtA ho / usakI AtmA viSaya evaM kaSAya se malIna na ho / eka mAtra saMyama meM hI nirata-taH para rahe ||28|| aura bhI kahate haiM-'bhArasta janta' ityAdi / zabdArtha - - ' muNI - muniH' sAdhu 'bhArahala - bhArasya' saMghamarUpI bhAra kI 'jatA - yAtrAye' rakSA ke liye 'bhuMjaejjA-bhuMjIta' AhAra leveM 'bhillU - bhikSu,' sAdhu 'pAvarasa vivegaM kakhejja -pApastha vivekaM kA kSet' apane kiye hue pApako tyAgane kI icchA kare 'dukkheNa puDhe dhudhteNe jJAnadana ane cAritra rUpa ratnatrayathI yukta thaIne zabdAdi viSayAmAM Asakta thavuM joIe nahIM. teNe apratibaddha vihArI vu joIe ane hiMsAthI nivRtta thaIne prANImAtranA abhayadAtA thavu joie. tenA AtmA viSayA ane kaSAyAthI kluSita thavA jeIe nahI. teNe saMcamAnuSThAnamAM ja pravRtta thavu' joIe. gAthA 28aa sUtrakAra kahe che ke zabdArtha' - 'muNI - muniH' sAdhuye 'bhAssa - bhArasya' sayama3ya bhAranI'jattA-yAtrAcai' 2kSA 42 mA 'bhuMjaejjA - bhuMjita ' AhAra deve| 'bhikkhU - bhikSuH' sadhu 'pAtrasya vivega kaMkhejjA - pApasya videkaM kaDikSet' poteresA pApane tyAgavAnI dharA re 'dukkheNa puDhe dhumAiejjA - dukhena spRSTaH dhutam AddIta ' sAdhunA AcAronu vizeSa nirUpaNa karatA ' bhArassa jattA' tyAhi Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam ___ anvayArthI--(guNI) muniH sAdhuH (bhArassa) bhArasya-saMyamabhArasya (jattA) yAtrAyai nirvAhArtham (bhuMjaejjA) muMjIta-AhAraM kuryAt (bhikkhU) bhikSuH (pAvasta vivegakaMkhejja) pApasya karmagaH vivekaM pRthagbhAvaM kAMkSena amilaSeta (dukkheNa puDhe dhuyamAiejjA) duHkhena pIDayA spRSTo vyAptaH san dhune saMyamaM mokSa cA AdadIta gRhNIyAt (maMgAmasIseva para damejjA) saMgrAmazIrSe raNabhUmau iva paraM karmazatrum damayet damanaM kuryAditi // 29 // TIkA-'suNi' muni:-jinAjJAmananazIla:-'bhArassa' saMyamamArasya jattA yAtrAyai yAtrArtha paMcamahAvratanirvAhA 'jhuMjaejjA' bhuJjIva AhAraM kuryAta, tAvadeva bhoktavyaM yAvatA zarIraM pacalel na tu zarIravRddhaye bhuJjIta / tathA-'pAvassa mAiejjA-duHkhena spRSTaH dhutam AdadIta' tathA duHkhase sparza pAtA huA saMyama athavA mokSa meM dhyAna lagAveM 'saMgAmasIseva paraM damejjA-saMgrAmazIrSa iva paraM damayet' yuddhabhUmi meM subhaTa puruSa zatru ke yoddhA ko damana karatA hai isI prakAra sAdhu karmarUpI zatruoM ko damana karate rahe // 29 // anvayArtha--muni saMyama kI yAtrA kA nirvAha karane ke lie AhAra kareM, pApa karma ke pRthaktva kI AkAMkSA kre| duHkha se spRSTa hokara saMyama yA mokSa ko grahaNa kare / jaise yoddhA saMgrAma ke agrabhAga meM zatru kA damana karatA hai, usI prakAra karmazatru kA damana kare // 29 // - TokArtha--jina bhagavAn kI AjJA kA manana karane vAlA muni kahalAtA hai| aisA muni paMca mahAvrata rUpa saMyama yAtrA kA nirvAha karane tathA dukhathI sparza pAmIne saMyama arthAt mokSamArgamAM dhyAna lagAve sAmIseva para damejjA-saMgrAmazIrSa iva para damayet' yuddhabhUmimAM subhaTa purUSa zatrunA caddhAnuM damana kare che, e ja pramANe sAdhu karmarUpI zatruonuM damana karatA rahe che 29 che ' sUtrArtha-munie saMyamayAtrAne nirvAha karavA purato ja AhAra le joIe. teNe pApakarmone AtmAthI alaga karavAnI ja kAmanA sevavI joIe. duHkha AvI paDe, tyAre samabhAva pUrvaka duHkha sahana karIne saMyama athavA mokSamArgamAM avicala rahevuM joIe. jevI rIte coddho saMgrAmanA agrabhAgamAM UbhA rahIne zatrunuM damana kare che, e ja pramANe teNe karmazatrunuM damana karavuM joIe. rakSA TIkArtha_jinendra bhagavAnanI AjJAnuM manana karanAra sAdhune suni kahe che. evA munie pAMca mahAvrata rUpa saMyamayAtrAne nirvAha karavAne mATe ja Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 sUtrakRtAGgasUtre pApasya, pUrvAcaritA'bhubhakarmaNaH 'vivega' vivekaM pRthakbhAvaM pArthakyam 'kaMkhejja' AkAMkSet, tayA 'dukkheNa' duHkhena-duHkhayatIti duHkha parIpahopasargajanitA pIr3A, tena 'puDhe' spRSTaH-vyAso'pi san 'dhuyamAiejjA' dhutamAdadIta, dhutaM-saMyamam mokSaM vA gRhIyAt / 'saMgAmasIse' saMgrAmo raNaH tasya zirasi puromAge itra ' 'paraM damejjA' paraMzatru nayet / yathA-kazcidatulaparAkramaH subhaTaH saMgrAmAnabhAgesthitaH zatrubhirvAdhyamAno'pi teSAM bAdhAM dhairyeNa sahan tAn vinAzayati / evamevadAntaH sAdhuravi saMyamamArga sthita paripahAdimiznavarataM bAdhyabhAno'pi karmazatru sahasA vinAzayet ||iti||29|| punarapyAha- 'avihammamANe' ityAdi / mUlam-avihammamANe phalagAvatahI samAgamaM kakhati aNtkss| NidhUya kammaNa pavaMcuveha alakhae shaalgddsijemi||30|| ke lie hI AhAra kreN| ule uttanA hI AhAra karanA cAhie jisase zarIra kAma detA rahe / vaha zarIra kI puSTi ke lie na khAe~ / tathA pUryopArjita azubha karma ko pRthaka karane kI AzAMkSA kreN| jaya duHkha arthAt pIpaha upasargajanita pIr3A se spRSTa ho to saMyama ko athavA mokSa ko grahaNa kare / jaise anupama parAkrama vAna subhaH saMgrAma ke agraMbhAga meM sthita hokara zatruoM dvArA bAdhita hokara bhI usa bAdhA ko dhairya ke sAtha sahana karatA hai aura zatruoM kA vinAzakaratA hai| isI prakAra damanazIla sAdhu saMghamamArga meM sthita hokara parISahoM Adi se pIr3ita hone para bhI karma zatruoM ko vinaSTa karane meM parAkrama kreN|29| AhAra levuM joIe. teNe eTale ja AhAra levo joIe ke jethI zarIra kAma detuM rahe. teNe zarIranI puSTine mATe ke svAdelolupatAne kAraNe khAvuM joIe nahIM. teNe pUrvopArjita karmone AtmAthI alaga karavAnI ja abhilASA karavI joIe. jyAre dukha AvI paDe eTale ke parISaha ke upasargajanita pIDA AvI paDe, tyAre teNe samabhAva pUrvaka tene sahana karIne saMya manA athavA mekSanA mArga para avicala rahevuM joIe. jevI rIte anupama parAkramathI yukta subhaTa, saMgrAmanA agra bhAgamAM dRDhatA pUrvaka khaDe rahIne, zatruo sArA game tevI muzkelIo UbhI karavAmAM Ave te paNa pairyathI temane sAmano karIne, zatruone vinAza kare che, e ja pramANe danazIla sAdhu pay saMyamamArgamAM daDha rahIne. parISahe Adi dvArA pIDita thavA chatAM paNa, karmazatruono vinAza karavAmAM ja prayatnazIla rahe che. gAthA 2lA Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthacodhinI TIkA pra.zru. a. 7 u.1 kuzIlavatAM doSanirUpaNam 64 chAyA-api hunyamAnaH phalakAyataSTaH samAgama kAMkSatyantakasya / nidhUya karma na prapaJca paiti akSakSaya iva zakaTamiti bravImi // 30 // anvayArtha:-(avihammamANe) sAdhuH api hanyamAnaH upasargAdibhiH pIDayamAnopi (phalagAvatahI) phalakAvavaSTa:-phalakavat tankRta (aMtakasta samAgamaM aura kahate haiM-'avi hammamANe ityaadi| zabdArtha--'avilammamANe-api handhamAna; sAdhu parIpacha evaM upa soM ke chArA pIDA pAtA humA bhI ulle sahana kare 'phalagAvatahI-phala kAvaSTa:' jaise kASTha kI paTiyA donoM taraphale chIlI jAtI huI rAgadveSa nahIM karatI hai usIprakAra bAhya evaM abhyantara tapale kaSTa pAtA huA zrI rAmadveSa nha kAre 'aMtara samAgamaM khati-antakasya samAgama kAMkSati' kRtyu ke AnekI pratIkSA kare 'midhUya ka.mma-karma niLU tha' isa prakAra se karma ko dUra kara sAdhu 'Na pavaMcuveha-na prapaJcam upaiti' janma, maraNa aura roga, zoka Adi ko prApta nahIM karatA hai 'akkhakkhae vA sagaDaM-akSakSaNe zakaTamiva' jase akSa (dhura) ke TUTa jAne se gADI Age nahIM calatI hai 'ttivemi-iti bravImi' aisA maiM kahatA hUM // 30 // __ anvayArtha--upalagoM dvArA pIr3ita hone para bhI sAdhu kASTha ke paTiye ke jaise rAgadveSa na kare, kinnu samabhAva le mRtyu kI pratIkSA kare / sUtrA2 sAdhusone 4 cha-'avi hammamANe' tyAha zahAtha-'avi hammamANe-api hanyamAnaH' sAdhu parISa mana pasI dvArA pii| pAmIna 5 tene sahana re 'phalagAvatI-phalakAvataSTaH' ma lAkaDAnA pATiyA bane bAjuthI chelAvA chatAM paNa rAgadveSa karatA nathI eja pramANe bAhA ane atyaMtara tapathI kaSTa pAmIne paNa rAgadveSa na kare 'aMtakassa samAgamaM kaMkhati-aMtakasya samAgamaM kAMkSati' 52'tu bhAta yAvAnI rAI se NidhUya kamma-karma nirdhU ya' 23 tathA bhane 2 4zana sAdhu 'Na pavaMcuvei-na prapaJcam upe te' H, bha26 mana rAga, za, vigairane prApta 42tA nathI 'akkhakkhae vA sagaDaM-akSakSaye zakaTa miva' ma sakSa hetA ghesarAnI tUTa thI gADI mAgaNa yAsI 24tI nathI. 'ttivemi-iti bravImi' e pramANe huM kahuM chuM 30 sUtrArtha---upasargo dvArA pIDita thavAne prasaMga AvI paDe, te paNa sAdhue kASTanA pATiyAnI jema rAgadveSa kara joIe nahIM, paraMtu samabhA. .... Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 sUtrakRtAGgasUtre kevati) antakasya mRtyoH samAgamamAgamanaM paNDitamaraNaM kAMkSati AkAGkSati ( vidhUya kammaM ) karma nirdhUyApanIya (Na pavaMcuceDa) prapaJcam saMsAram na upaiti na prApnoti (akkhakkhae vA sagaDa) akSakSaye zakaTamitra maMtryAdikam (ttivesi ) iti vrImi, iti // 30 // TIkA - parISadAdibhiH 'immamANe' hanyamAnaH 'avi' api pIDAmupagato pi samyak tasya sahanaM kuryAt / 'phaLagAvahI phalakAvataSTaH, phalakaM kASThakhaNDaH umAbhyAmapi pArthAbhyAM daSTho varSito gharSaNamanumAn / athavA, yathA kASThakhaNDaH zItAtapAbhyAM parAbhUyamAno'pi na vepathe, sukhaM duHkhaM vA nAnubhavati / tathA - sAdhurapi vAhyAbhyantaratapobhyAM niSTavadehaH san atra tiSThet' evaMbhUtaH san aMtassa' antaM vinAzaM karotIti, antako mRtyuH tasya 'samAgama' samAgamam Agamanam paNDitamaraNarUpaM 'kaMkhiti' kAMkSati-abhilapati / evam - 'kammaM aSTavidhaM karma jJAnAvaraNIyAdikaM vidhUya' nitarAM nirdhUya vinAzya 'Na' na 'pavaMcuvei' aisA karane vAlA sAdhu bhramaNa ko prApta nahIM hotA jaise dhUrA TUTa jAne para gAr3I Adi Age nahIM calatI / aisA maiM kahatA hU~ ||30|| TIkArtha - - sAdhu yadi parISaha se pIr3ita ho to use samyak prakAra se sahana kareM / jaile kATha kA paTiyA donoM ora se chIlA jAne para bhI yA kASTha kA khaNDa harDI narmI se parAbhUta hokara bhI kampita nahIM hotA yA rAgadveSa ke vazIbhUta nahIM hotA, usI prakAra upasarga Adi se pIr3ita hotA huA bhI sAdhu rAga dveSa se rahita hokara mRtyu kI pratIkSA karatA hai arthAt samAdhi maraNa kI abhilASA kreN| aisA karake vaha vathI mRtyune bheTavA taiyAra rahevu' joI e. jema pUrA tUTI jAya tyAre gADI AgaLa vadhI zakatI nathI, eja pramANe kAMne sadantara kSaya thaI javAthI bhavabhramaNa paNa cAlu rahI zakatuM nathI, evu tIrthaMkarekta kathana che. hu te kathananuM ja anukathana karI rahyo chuM, 53nA TIkA--game tevAM uparISahene paNa sAdhue samabhAvapUrvaka sahena karavA joie. jema lAkaDAnA pATiyAne anne taraphathI ThelavAmAM Ave, athavA tene game tevI ThaMDI garamI sahana karavI paDe, te paNa tenA lAkaDAnA pATiyA para keAI prabhAva paDatA nathI, eja pramANe upasarga Adi dvArA game tevI pIDA sahana karavAnA prasA Ave, te paNu sAdhu rAgadaMpathI rahita thaIne, mRtyunI pratIkSA kare che, eTale ke samAdhi maraNanI abhilASA kare che. evuM karavAthI te jJAnAvaraNIya Adi AThe prakAranAM Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a.7 u.1 kuzIlavatAM dopanirUpaNam - -643 prapaJca samupaiti, prAJcaM jarAmaragAdi prapacyate vistAryate yasmin sa prapaJca: saMsArastaM na prApnoti / 'aprakharakhara' akSakSa-akSatra kSaye vinAze sati 'sagaDaM' zakaTam iva / yathA zakaTam-akSasya rathacakrayojakA'yodaNDasya vinAze sati tanna gacchati / tayA-mAdhurapi sNsaarmupgcchttiiti| evaM tIrthakaroditaM tubhyamaha kathayAmi, iti sudharmasvAmI-svaziSyebhyaH kazcayati / 30 // iti zrI-vizvavikhyAtajagadallabhAdipadabhUpityAlabrahmacAri - jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlanativiracitAyAM zrI sutrakRtAGgasUtrasya "samayArthabodhinyA. khyAya" vyAkhyAyAM kunIlaparibhASAkhyaM saptamamadhyayanaM samAptam // 7-1 // jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM ko vinaSTa karake jarA janma maraNa ke prapaMca se mukta hotA haiN| jaise gADI dhurA ke ghaTa jAne para Age nahIM jAtI, usI prakAra sAdhu bhI kamoM kA kSaya ho jAne se saMsAra ko prApta nahIM hotA arthAt bhavabhramaNa Age nahIM karatA / tIrthakarokta hI maiM tumheM kahatA hU, aisA sudharmA svAmI apane ziSyo se kahate haiM // 30 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAlIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtAGgasUtra' kI samayArthayodhinI vyAkhyA ke kuzIla paribhASA nAmakA sAtavAM adhyayana samApta // 7-1 // kane kSaya karIne janma jarA ane maraNanA duHkhamAthI mukata thaI jAya che. jema dhUrA tUTI jAya te gADI AgaLa cAlI zakatI nathI, eja pramANe kamene kSaya thaI javAne kAraNe te sAdhune paNa bhavabhramaNa cAlU rahetuM nathI. tIrthakaree A pramANe je upadeza Ape che, tenuM ja huM ApanI samakSa anukathana karI rahyo chuM" evuM sudharmA svAmI potAnA ziSyane kahe che. gAthA 30 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta sUtrakRtAMgasUtranI samayAWdhinI vyAkhyAnA kuzIla paribhASA nAmanuM || sAtamuM adhyayana samApta 7-1 Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duSTa sUtrakRtAgasUtre // athASTamaM vIryAdhyayanaM prArabhyate // gataM saptamamadhyayanam, ataH paramaSTamamArabhyate / asya cAyamabhisambandhaH, iha makrAntA'dhyayane kuzIlAstadvirodhinaH suzIlAzra vyAkhyAtAH / etayoH suzIlakuzalayoH khuzI kuzIlatvaM ca saMyamavIryAntarAyANAmudayAttattat kSayopazAcca bhavatItyato vIryapratipAdanAyA'STamamadhyayanaM prArabhyate / anena sambandhenA''yAtasyA'STamA'dhyayanasyA''dimA gAthA- 'duhA veyaM' ityAdi / mUlam - hA veyaM' sukkhAyaM vIriyaM ti paccAI | 10 kiMtu vIrarasaM vIrantaM kaha ceyaM pevuccaI // 1 // chAyA - dvidhA vedaM svAkhyAtaM vIryamiti mocyate / kiM nu vIrasya vIratvaM kathaM cedaM hi procyate // 1 // AThaveM adhyayana kA prAraMbha sAtavA~ adhyayana samApta huaa| aba AThavA~ prAraMbha kiyA jAtA hai / isakA sambandha hala prakAra hai- sAtaveM adhyayana meM kuzIla aura suzIla sAdhu kI vyAkhyA kI gaI hai| suzIla kI suzIlatA aura kuzIla kI kuzIlatA saMyama vIryAntarAya karma ke kSayopazama tathA udaya se hotI hai / ataH vIrya kA pratipAdana karane ke lie aSTama adhyayana kA AraMbha kiyA jAtA hai| isa sambandha se prApta aSTama adhyayana kA yaha Aya sUtra hai - 'duhAve' ityAdi / zabdArtha - - ' veyaM vIrayati paccaha-vedaM vIryamiti procyate' ve Age spaSTarUpa se vIrya ko kahAjAyagA 'duha / sumakhAyaM dvidhA svaaAThamA adhyayananA prArabha sAtamu' adhyayana samApta thayuM. have AThamA adhyayananA prAraMbha kara vAmAM Ave che. A smRyayananA sauMbaMdha A pramANe che.--sAtamA adhyayanamAM kuzIla ane suzIla svabhAvavALA sAdhunuM kathana karavAmAM Avela che. suzIlanuM suzI, pazu ane kuzIlanu kuzIla paNu saMyamanA vIryantarAyakanA kSayeApazama tathA tenA udayathI thAya che tethI vIya nu pratipAdana karavA mATe A aThamA adhyayananA prAraMbha karavAmAM Ave che-A saMbadhathI Avela ArTamA adhyayanatu pahelu' sUtra 'duhAveya' tyAhi che. zabdArtha -'veyaM vIriyatti pacvai-ve vIryamiti procyate' huve pachI spaSTazpathI vIryatu' athavAmAM Avaze. 'duhA sukkhAyaM dvidhA svAkhyAtam' Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthacodhinI TIkA pra.zu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam anvayArtha:--'veyaM pIriyaM ti pavuccaI' vA idaM vIryamiti pocyate tat 'duhA muyakkhAya' dvidhA-dviSakAreNa svAkhyAtaM samyagrUpeNa kathitam (vIrassavIrattaM kiM nu) vIrasya-sumaTalya vIratvam (kiM lu) kiM nu-kathaM bhavati, athavA(kahaM ceyaM pavuccaI) kathA-kena prakAreNa tat-vIratvamucyate-kathyate iti / / 1 / / TIkA--'veyaM' vA idam 'pIriyaM ti bIyamiti 'duhA' dvidhA-dviprakAreNa 'suyakkhAya' vAkhyAtaM-sukathitam / veyamityatra vA zabdo-vAkyAlaGkAre bhavati, 'idaM zabdasya pratyakSaviSaye zakti' idamastu sannikRSTe taditi parokSe vijAnIyAditi niyamAt / tathA ca idaM buddhayA sannikRSTaM pratyakSamAyam, vIryam. dvidhA-dvimakArakaM prakAradvayena vibhinnaM bhedadvayabhinna, bhedadvayaviziSTaM khyAtam' ise tIrthakaroMne do prakArakA kahA hai 'vIrassa vIrataM kiM nuvIrasya vIratvam ki lu' vIra puruSakI vIratA kyA hai ? kahaM ceyaM pa. ccai-kathaM cedaM procyate' kisa kAraNa le vaha vIra aisA kahA jAtA hai / 1 / ___anvayArtha-jo vIrya kahA jAtA hai, vaha do prakAra kA kahA hai| vIra kA vIratva kyA hai ? vaha kisa prakAra se vIra kahA jAtA hai ? // 1 // TIkArtha--vIrya do prakAra kA kahA gayA hai| 'veyaM' yahAM 'vA' zabda vAkya ke alaMkAra artha meM hai| 'idam' zabda kI zakti pratyakSa viSaya meM hai, kyoMki aisA niyama hai ki-'idam' zabda sabhISa artha meM aura 'tat' zabda parokSa artha meM prayukta hotA hai| ataH idama' kA artha hai-buddhi se lalIpa-pratyakSa jaisA / mAna tAne meM pra4.2nu sa cha 'vIrassa vIrattaM kiM nu-vIrasya vIratvam kiM nu' vI2535nI pIratA se zu cha ! 'kahaM ceya pavuccai-kathaM cedaM procyate' kayA kAraNathI teo vIra e pramANe kahevAya che? pAnA anvayArtha--jene vIrya kahevAmAM Ave che. evuM te vIrya be prakAranuM kahevAya che. viratuM vIrapaNuM zuM che ? te kayA prakArathI vIra e pramANe upAya cha 1 // 3 // An-tIya meM 542nu vAmAM mAve che. 'veya' mADiyAM 'vA' zabda vAkayanA alaMkAra arthamAM Avela che. Idama zabdano prayoga pratyakSa viSama thAya che. maI meva niyama cha hai-idam !' shhne| sabhI5-17 vAcaka arthamAM ane "sat ! zabdane parokSa arthamAM praveza thAya che. jethI maDiyA 'idam' se zahana ma-muddhinI sabhI5 arthAt pratyakSa me cha, Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D sUtrakRtAGgasUtre vIryam / 'pavuccaI procyate-kathyate tIrthakarAdibhiH, 'suyakkhAya' svAkhyAtamsuSThu AkhyAtaM kathitamiharthaH, vizeSeNa Isyati prerayati niSkAsayati ahita yena tadvImiti kathyate, jI sya zaktivizeSaH 'vIrassa' vIrasya sumaTasya 'kinu' kiM zabdaH jijJAsArthaH, nu zabdo vitrkvaacii| 'cIrattaM' vIratvaM kim, kena prakAreNA'sau subhaTo vIra iti kathyate / 'kaha' katham-kena prakAreNa 'ceya' ca idaM vIratvam 'pabuccaI' procyate, yadidaM vIrya dvidhAvibhaktamiti tat ki kena vA jhAraNena bhavati, kiMvA tasya svarUpamiti / tIrthakaragaNadharAbhyAM vIryasya dvau bhedI kathayete, tatra jijJAsyate-vIrANAM keyaM vIratA, kathaM vA savIra ityAkhyAyate iti bhAvaH // 1 // yaha vIrya do prakAra kA tIrthakaro Adi ne kahA hai| vIrya jIva kI eka viziSTa zakti hai| jo vizeSa rUpa se preraNA karatA hai-ahita ko haTAtA hai, vaha vIrya kahalAtA hai| 'tu' zabda jijJAsA ke artha meM hai, vitarka kA vAcaka hai| arthAt yahAM yaha prazna upasthita hotA hai ki vIra puruSa kI vIratA kyA hai? kisa prakAra se vaha subhaTa vIra kahA jAtA hai ? do prakAra kA jo vIrya kahA gayA hai vaha kyA hai aura kisa kAraNa se hotA hai ? usakA svarUpa kyA hai ? __ Azaya yaha hai-tIrthakara aura gaNadhara vIrya ke do bheda kahate haiN| yahA~ yaha jijJAsA hotI hai ki vIroM kI vIratA kyA hai ? kisa kAraNa se vIra puruSa vIra kahalAtA hai ? // 1 // A vaya tIrthakara vigere e be prakAranuM kahela che. vIrya jIvanI eka vizeSa prakAranI zakti che. je vizeSa rUpe preraNA kare che-arthAt ahitane haTAve che. be virya kahevAya che. 'nu' za6 jJAsAnA arthamA che. mane vitana pAya 'cha, arthAt ahiyAM e prazna upasthita thAya che ke- vIrapurUSanuM vIrapaNuM zuM che ? arthAt kaI rIte te subhaTa arthAt vIra kahevAya che? vIrya ke je be prakAranuM kahela che, te zuM che ? ane kayA kAraNathI be prakAranuM thAya che ? tenuM 2135 buMche 1 kahevAno hetu e che ke tIrthakara ane gaNadharo vIryanA be bheda kahe che, ahiyAM evI jIjJAsA thAya che vI nuM vIrapaNuM e zuM che ? kayA kAraNuthI vIra purUSa "vIra' e pramANe kahevAya che ? 15 Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 647 samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam bhedapradarzanapUrvakameva vIrya rUpama ha-'kamma mege pavedati' ityAdi / mUlam-kamma bhege paivedati akarUnaM vAvi suvyaa| eehiM dohiM ThANehi jehiM 'dIsaMti mcciyaa||2|| chAyA-kamaiM ke mavedayantyakarma vApi suvrtaaH| AbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM yAbhyAM dRzyante mayAH // 2 // anvayArthaH-(ege kammaM pavedeti) eke kecana kasaiMva vIrya pravedayanti kathayanti (suvvayA akammaM vA di) he suvratAH / kecana akarma eva vIrya kathayanti (macciyA) mIH (eehi) AbhyAm (dohiM ThANehi) dvAbhyAM sthAnAbhyAm (dIsaMti ) dRzyante iti // 2 // agha bheda nirUpaNa karate hue vIrya kA svarUpa kahate haiM'kamma mege pavedaMti' ityAdi / zabdArtha-'ege kammaM pavedeti-eke karma pravedayanti' koI karma ko vIrya aisA kahate haiM 'subbayA akammaM vAvi-suvratAH akarma vApi' aura he suvrato! koI akarma ko vIrya kahate haiM 'macciyA-moH' mayaM loka ke prANI 'eehi-abhyA' inhIM dohi ThANehi-dAbhyAM sthAnAbhyAm' do sthAnoM se 'dIsaMkti-dRzyante' dekhe jAte haiM / / 2 // anvadhArtha-he suvratoM ! (acche vratAle bhanyo ') koI karma ko hI vIrya kahate haiM, koI akarma ko vIrya kahate haiN| inhI do bhedoM meM manuSya dekhe jAte haiM // 2 // Dave sonu ni35 42tA vIyana 2135 43 cha. 'kammamege pavedaMti' tyAdi zahAtha-'ege kamma pavedaMti-eke karma pravedayanti' cha bhane vAya se prabhArI 4 cha 'suThadayA akammaM vAvi-suvratAH akarma vApi' mane saa2|| pratavANA 'bhuniyo / mabhana pIya me prabhAye 4 che. 'macciyA-mAH' mRtyunA on 'eehiM-AbhyAM' mA 'dohi ThANehi-dvAbhyAm sthAnAbhyam' meM sthAnAthI 'dIsaMti-dRzyante' hemAya che. // 2 // anvayArtha-he suvrata (sArAtrata vALA bha) keI karmane ja vIye kahe che, keI akarmane vIrya kahe che ? e be bhedevALA manuSyo jovAmAM Ave che parA Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 sUtrakRtAGgasUtre TIkA-'ege' eke vidvAMsaH 'kamma' kamava vIryamiti 'pavedaM pravedayantikathayanti, kriyate-svaprayatnena niSpAcave iti karma, kriyAyA anuSThAnam, tadeva kama bIyamiti mavipAda yanti / athavA-anuSThAne pravartakaM tajjanakam, aSTamakArameva vIryamiti prtipaadynti| tathAhi-audAyikamAvaniSpanna krmetyupdishyte| audayiko'pi bhAvaH kodayaniSpanna ev| 'suvyayA' sutratAH vA zabdaH svArthe / 'ajhamma' akarma api vIryamiti kathayanti, na vidyate karma tad arma, bIryAntarAyakSaya manitaM jIvarupa svAbhAvikaM vIem / api zabdena cAritramohanIyopakramakSayopazamananitaM ca dIyam, ebhUta pnndditbiimitibhaavH| 'eehi' etAbhyAm 'dohiM dvAbhyAm 'ThANehi' sthAnAbhAm, sakarmakA'rmakA pAditavAlapaNDitavIryAyAM vyavasthitaM vIryamityabhidhIyate / jehiM' yAbhyAM sthAnAbhyAM yayo I sthAnayoH 'miciyA' mAH-bharagadharmANo manuSyAH TIkArtha-koI vidvAn karma ko hI bIrya kahate haiN| unakA kathana hai ki apane prayatna le jo niSpAdita kiyA jAtA hai, vaha karma hai| vahI karma bIrtha kahalAtA hai| azakSA anuSThAna meM pravRtti karAne vAlA vIrya ATha prakAra kA hai| audayikabhAva se niSpanna karma hai aura audayika bhAva bhI kamodaya se utpanna hotA hai| koI suvrata karmarahita ko bhI vIrya kahate haiN| vIryAntarAya karma ke kSaya se utpanna hone vAlA jIva ho svAbhAvika bIya hai| 'api' zabda se cAritramohanIya ke kSayopazama le utpanna vIrya bhI grahaNa kara lenA caahie| vIrya ke yahI do bheda haiN| inameM se karma bIrya bAlavIya kahalAtA hai aura akarmavItha paNDitavIrya bhI kahA jAtA hai| inhIM do 1 TakAthe kaI vidvAna karmane ja vIyara kahe che, tenuM kathana evuM che ke-pitAnA prayatnathI ja saMpAdita karavAmAM Ave che, tene karma kahevAya che. ane e karma ja vIrya" kahevAya che athavA anuSTha namAM pravRtti karAvanAra vIrya ATha prakAranuM kahela che audayika bhAvathI yukta kama che. ane dayika bhAva karmanA udayathI utapana thAya che. - keI sutrata karmathI rahitane paNa "vIrya kahe che. vIryAtarIya karmane kSaya thavAthI utpanna thavAvALA jIvane svAbhAvika vIrya heya che. ahiyAM ji" zabdathI cAritra mehanIyanA lopazamathI utpana thayela vIrya paNa grahaNa karavAmAM Avela che. A be bhede ja "vIryanA che. AmAMthI kama vIrya e bAlavIrya kahevAya che, ane "akarmavIrya e paMDitavIrya kahevAya che. A be bhede vALA manuSya jovAmAM Ave che je pramANe aneka prakA Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ me's 649 samayArdhayodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 'dIsaMti' banne'padizyante vA / tathA hi-anekaprakArakakarmasu prayatnaM kuNa lAdisampannaM dRSTvA vIryavAnavamityeva srdishyte| tathA AvaraNakarmaNAM kSamAdananvavala nampanno'yamityapadizyate, 'dRzyate ca iti / ziSyapraznAnantaraM zrI sudharmasvAmI jambUsvAmibhRtiziSyavargamuddizya katha yati - he sutratAH / kecana vidvAMsaH karme vIryamiti kathayanti kecanAkarmaeva vIryamiti pratipAdayanti / anena prakAreNa vIrya dvidhA vibhajyate, ApAmeca bhedAbhyAM sarve martyAH paridRzyante iti ||2|| vAvI kAraNe kAryoMzcArAi karmaiva vIryatvena pratipAditam / idAnIM kAraNe kAryopacArAdeva pramAdaM karmatvenA'padizannAha-sUtrakAraH3- pamAyaM kammamAsu' ityAdi / mUlam - pekSAyaM kandhe mAsu anyamAyaM hADavairaM / bhAvAdeo vadi bAla paMDiye metra vA // 3 // chAyA - prasAdaM karma Ahu ramanAdaM tathA'param ! tadbhAvAdezato cApi vAlaM paNDitameva vA // 3 // bhedoM se yA bhedoM meM manuSya dikhAI dete haiM / jaise aneka prakAra kRtyoM meM prayatna karane vAle bala Adi se sampanna puruSa ko dekhakara 'yaha vIryavAn hai' aisA kahA jAtA hai aura karmo kA kSaya hone se 'yaha ananta bala se sampanna hai' aisA kahA jAtA hai / AXX : - ziSya ke mana ke anantara zrIsudharmA svAmI, jambU svAmI Adi ziSyavarga ko lakSya karake kahate haiM- he suvrato ! koI-koI karma ko hI vIrya kahate haiM aura koI akarma ko hI vIrya kahate haiM / isa prakAra vIrya ke do bheda ho jAte haiN| inhIM do bhedoM meM sabhI manuSyoM ko samAveza ho jAtA hai ||2|| ranA kutcAmAM prayatna karava vALA maLa vagerethI yukta purUSane joIne A vIya vALA che' e pramANe kahevAmAM Ave che. ane karmanA kSaya thavAthI 'AA anaM'ta aja bANA hai.' me prabhA hevAmAM Ave che.- "F 1 ziSye prazna karyA pachI sudharmA svAmI, jammU svAmI vigere ziSya vana uddezIne kahe che ke-hai sutratA ! kAI kAI karmIne ja vI kahe che. ` A rIte vInA e bhedA thaI jAya che. A be bhedamAM ja saghaLA manu cAnA samAveza thai jAya che. zA 12141 3 FRO 2 Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:--'pamAyaM kamma mAsu' pramAda-madhaviSayakapAyAdikaM karma AhuH kathayanti tIrtha karAdayaH 'tahA appamAyaM abaraM' tathA-apramAdam aparam akameM baahu| 'tabhAvAdesao vA vi' tadbhAbAdezataH tayoH-bAlavIryapaNDitavIryayoH satvAdeva 'cAlaM paMDiyameva vA' vAlavIya paNDitavIrya vA bhavatIti // 3 // TIkA-'pamArya' pramAdam-prakarpaNa mAdyanti zubhAnuSThAnarahitA bhavanti jIyA yena sa pramAdo mdhaadiH| uktaJca kAraNa meM kArya kA upacAra karale karma ko hI bala-dIya kahA gayA hai, atha pramAda ko hI 'karma' kahate haiN| yahAM bhI kAraNa meM kArya kA upacAra se pramAda ko karmatvase samajhanA caahie| sUtrakAra yahI kahate haiM-'pamAyaM kammamAsu' ityAdi / zabdArtha-'pamAyaM kammamAlu-pramAdaM karma aahu|' tIrthaMkaroMne samAdako karma kahA hai 'tA appamAyaM avaraM-tathA apramAdam aparam' tathA apramAda ko akarmakahA hai 'tabhAvAdesao vAvi-tadAvAdezatovA'pi' ina donoM kI sattA se hI 'vAlaM paMDiyameva vA-yAlaM paNDitamevayA' pAlavIrya tathA paNDitavIrya hotA hai // 3 // :- anvayArtha-tIrthaMkara Adi mahApuruSa madha Adi pramAda ko karma 'kahate haiM tathA apramAda ko akarma kahate haiN| pramAda ke sadbhAva se bAlavIrya aura apramAda ke hone se paNDitavIrya kahA jAtA hai // 3 // * kAraNamAM kAryane upacAra karIne karmane ja bAlavIrya kahevAmAM Avela che, have pramAdane ja "karma kahe che.! AmAM paNa kAraNamAM kAryane upara 1 thavAthI pramAdane karmapaNathI samajavo joIe sUtrakAra eja kahe che ke" 'pamAyaM kamma mAsu' tyAta ----- --'pamAyaM kamma mAiMsu-pramAda karma AhuH' tIrtha se prabhAhane"ma che. 'tahA appamAya aparaM-tathA apramAdam aparam'. tathA maprabhAhane bhI che. 'tabhAvAdekhao dAvi-tadbhavAdezato vApi' mA mannanI sattAthI 4 'pAlaM paMDiyameva vA-bAlaM paMDitameva vA' mAsakIya tathA pativAya thAya che. // 3 // . . anyUyArtha-tIrthakara vigere mahApurUSe madya vagere pramAdane karma kahe che. tathA apramAdane akarma kahe che. pramAdanA sadUbhAvathI bAlavIrya ane apramAdathI paMDitavIrya kahevAmAM Ave che. pAkA : - Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam ... 'majjaM visayakasAyA NihA vigahA ya paMcamI bhnniyaa| :: esa pamAya pavAo NihiTo, vIyarAgehi // 1 // . - chAyA-macaM viSayakaSAyau nidrAvigrahazca pazcamI bhnnitaa| . . ete pramAdAH pravAdo nirdiSTo vItarAgaiH // 1 // iti / etAdRzaM pramAdaM maghAdikaM karmopAdAnabhUtam / 'kamma' karma-Ahu: kathayanti tIrthakarAdayaH, 'tahA' tathA 'appamAyaM' apramAdam 'avaraM' aparam akarma AhuH-kathayanti te evaa''caaryaaH| , . ; ___ ayaM bhAva-pramAdavato jIvasya karmabandhanaM bhavati / kamasahitasya yat kriyA'nuSThAnaM tabAlavIyaM bhavati / tathA-pramAdarahitasya jIvasya, karmA'bhASo bhavati / karmA'bhAvasahitasya yat karmA'nuSThAnaM tat paNDitavIrya bhavati / etadeva TIkArtha--jilakI sattA ke kAraNa jIva zubha anuSThAna se rahita hote haiM, vaha madhya Adi pramAda kahalAtA hai| kahA bhI hai-'majja visaya kasAyA' ityaadi|| ___ 'madya, viSaya, kaSAya, nidrA aura pAMcavIM vikathA, yaha pA~ca prakAra ke pramAda vItarAga devoM ne kahe haiN| // 1 // yaha madya Adi pramAda karmoM ke janaka haiN| isI kAraNa tIrthakara Adi inheM karma kahate haiM aura pramAdaparityAga ko akarma kahate haiN| Azaya yaha hai ki-pramAdvAn jIva ko karmapandhana hotA hai aura karmayukta jIva kA jo kriyAvyApAra hai, vaha zalavIrya hai| jo jIva pramAda se rahita hai, usako karmoM kA abhAva ho jAtA hai aura karmAbhAva vAle jIva kA anuSThAna paMDitavIrya kahA jAtA hai| Azaya yaha TIkAI--jenI sattAthI jIva zubha anuSThAnathI rahita thAya che. te madha vigaire prabhAha pAya che. yu 5 cha-'majja visayakasAcA' tyAla madya, viSaya, kaSaya, nidrA, ane pAMcamI vikathA A pAMca prakAranA pramANa vItarAga dee kahela che. A madya vigere pramAda karmonA janaka-utpanna karavAvALA che. te ja kAraNathI tirtha karo vigere tene kama e pramANe kahe che. ane pramAdanA parityAgane akarma kahe che. kahevAno hetu e che ke-pramAdavALA jIvane karmanuM baMdhana thAya che. ane karmavALA jIvane je kriyArUpa vyApa 2 che, te bAlavIrya kahevAya che. je jIva pramAdathI rahita hoya che, tene kamena abhAva thaI jAya che. ane karmanA abhAvavALA jIvanA anuSThAnane paDita vIrya kahevAya che. arthAt pramA Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ sUtrakRtAsUtra vALavIya paNDitavIrya ceti| pramAdavataH sakarmaNo vIrya vAlabIrya pramAdarahitasya karmA'bhAvavato vIrya paNDitavIryamiti vivekaH / 'damAvAdesao vAvi' tadbhAvA. dezato vApi, tayo bAlavIryapaNDitavIryayoH bhAvaH-sattA tadbhAva stena tadbhAvena ghAlaH paNDita iti vyavahAro bhavati' bAlavIryamabhavyAnAmanAthaparyavasitam, - bhavyAnAmanAdisaparyavasitam, paNDitavIryantu sAdisaparyatrasitamiti / tIrthaMkarA: samAdaM karma-iti kathitavantaH tathA-apramAdamakarma, ityuktavantaH / ataH pramAdena pAlavIya bhavati, bhavaticA'pramAdena paNDitabIyamiti niSkarSaH // 3 // tatra pramAdavataH sakarmaNo jIvasya yadvIya tadvAlavIryamiti tadeva darzayati trakAra:-'satyamege tu' ityAdi / mUlam saMstha mege tu sikkhaMtA ativAyAya pANiNaM / - eMge mate ahijaMtI pANabhUya viheDiNo // 4 // ki pramatta aura sakarmA jIva kA bAlavIrya tathA apamanta aura akarmA jIva kA paNDitavIrya hai| vIrya ke sAtha 'bAla' thA 'paNDita' jo vizeSaNa lagAyA gayA hai, vaha pramAda aura apramAda ke kAraNa hI hai / abhanya jIvoM kA bAlI anAdi ananta hai, anya jIvoM kA anAdisAnta hai arthAt vaha sadAzAla se calA AtA hai kintu kabhI usakA anta AjAtA hai| paNDita bIrya sAdi-zAnta hI hotA hai| niSkarSa yaha hai ki tIrthakara bhagavantoM ne pramAda ko karma aura apramAda ko akarma kahA hai / ataeva pramAda ke kAraNa bAlavIrya aura apramAda ke kAraNa paNDita bIrya hotA hai // 3 // . 17 ane karma vALA jIvanuM balavIrya ane apramatta ane akarmA-karma vinAnA nu paDita' pIya che vIya nI sAthe 'vAla' patha paDita' se vizeSa lagADavAmAM Ave che. te pramAda ane apramAdanA kAraNathI ja hoya che. - savya vAtu pAlavIya manAhi mana mana che. bhavya vAnu anAdi sAnta che. arthAt te sadA kALathI cAlyuM Ave che, paraMtu keI vakhata tene anya AvI jAya che, paMDitavIrya sAdi-sAta ja hoya che, Ano sAra e che ke-tIrthakara bhagavaMte e pramAda ne karma ane apramAda ne akarma kahela che. te ja pramAdanA kAraNe balavIrya ane aprAdanA kAraNe pADatavIrya DAya che. // 3 // . . . . . Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam .653 ' chAyA-zAstrameke tu zikSante atipAtAya prANinAm / eke mantrAn adhIyate prANAviheTakAn // 4 // ...::. .. anvayArthaH- (ege pANiNaM ativAyAya) eke tu prANinAM jInAm atipAtAya virAdhanAya 'satthaM' zAstra-dhanurvedAdi 'sikkhatA' zikSante-gRhNanti, 'ege' eke (pANabhUyaviheDiNo) prANabhUnavikeTakAn tana prANAH dvIndriyAH bhUtAni pRthivyAdIni, teSAM vi-vividham aneka prakArakaM heTakAn-bAdhakAn 'maMte' manman 'ahijjatI' adhIyate-paThantIti // 4 // TIkA-'ege' eke puruSA', rAgadveSA'pahatamAnasAH, jIvAnAM vinAzakArakam 'satya' zastraM-khaGgAdipaharaNam, athavA-'satthaM zAstram-dhanurvedAdikam - "sikkhaMtA' pramAdvAn evaM sakarmaka jIva kA vIrya bAlavIrya hai, yahI sUtrakAra dikhalAte haiM--'satyamege u' ityaadi| zabdArtha-- 'ege pANiNaM ativAyAya-eke prANInAM atipAtAya' koI prANiyoM kA vadha karane ke liye 'satthaM-zastram' talavAra Adi zastra athavA dhanurvedAdi sikkhaMtA-zikSante' sIkhate haiM 'ege-eke' tathA koI 'pANathyaviheDiNo-prANabhUtaviheThakAn' prANI aura bhUtoM ko mAranevAle 'bhaMte-mantrAla' mantroM ko 'ahijjati-adhIyate' paDhate haiN||4|| anvayArtha--koI koI prANiyoM kI virAdhanA karane ke lie dhanugheda Adi zAstra sIkhate haiN| koI prANoM aura bhUto ke lie bAdhAkArI maMtroM kA adhyayana karate haiM // 4 // TIkArtha--rAga aura dveSa ke kAraNa jinakA citta abhibhUta ho gayA hai, aise hAI puruSa jIvoM kA vinAza karane vAle 'lastha' arthAt khaDga , pramAdavALA ane karmavALA jIvane bALavArya che. eja have sUtrakAra pragaTa 42 hai. 'khatthamege u' ItyAdi sAtha--'ege pANiNaM ativAyAya-eke prANinAM atipAtAya' prAli yonI 15 421 / bhATa 'satya-zastram' tabA2 vigaire zastra athavA dhanu vigaire 'simkhetA-khikSante' zI che, 'ege eke' tathA 'pANabhUya viheDiyo -prANabhUtaviheTakAn' iel mata bhUtAne mAravAvA' 'maMte-mantrAn' bhatrIne 'ahijjati-adhIyate' me che // 4 // anvayArtha--kaI kaI vyakti prANiyonI virAdhanA (hiMsA karavA mATe dhanurveda vigere zastravidyA zIkhe che, keI vyakti prANa ane bhUtone bAdhA kAraka maMtrone abhyAsa kare che. pAkA TIkAI_rAga ane dveSanA kAraNe jeonuM citta parAjIta thayela che, evA kaI purUSa ane nAza karavAva' : arthAt khaga vigere Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 654 sUcakRtA zikSante-soghamAstAdRzaM zastraM zAstraM vA abhyasanti / athavA-'ege' eke etAdRzaM zastraM zAstraM vA zikSayanti, parAnupadizanti / etatsarva zikSitaM sat pANiNaM' mANinAM-jIvAnAm 'adivAyAya' atipAtAya bhavati, atipAto vinAzastadartha bhavati / tadIyazAsne kena prakAreNa paro hiMsanIya ityeva niveditam / tathoktam-muSTinA chAdayellakSyaM muSTau dRSTi nivezayet / hataM lakSyaM vijAnIyAd yadi mUrdhA na kampate // 1 // ityaadi| evaM kathamarINAM mAraNaM, kayaM paravacana, kAmAdiviSayaH kathaM sevyate ? Adi zastroM kI athavA dhanurveda Adi zAstroM kI zikSA lete haiM aura khUba udyama karake unheM sIkhate haiM / athavA isa prakAra ke zastra yA zAstra ko ve dUsaroM ko sikhalAte haiM / yaha sIkhA huA yA sikhalAyA huA zastra yA zAstra prANiyo kI hiMsA kA kAraNa banatA hai, kyoM ki una zAstroM meM yahI kahA jAtA hai ki kisa prakAra dUsaroM kA vadha kiyA jAya ! kahA bhI hai-'muSTinA chAdayellakSya' ityAdi / ___ apanI muTThI se lakSya ko AcchAdita kara le aura muTThIpara dRSTijamAle / agara murdhA para kampa na ho to lakSya ko vidhA huA hI samajhe // 1 // ityaadi| isa prakAra usa zAstra meM yahI prarUpaNa kiyA hai ki kisa prakAra zatruoM kA ghAta kiyA jAya ? kaise dUsaroM ko dhokhA diyA jAya? zonI athavA dhanurveda vigere zAstronI zikSA grahaNa kare che, ane khUba udyama karIne te zIkhe che, athavA tevA prakAranA zastra athavA zAstrane teo bIjAone zIkhavADe che. A prakArathI zIkhelA ke zIkhavADelA zastra athavA zAstra prANionI hiMsAnuM kAraNa bane che, kemake-e zAstromAM eja kahe vAmAM Ave che ke-bIjAnI hiMsA kaI rIte karI zakAya ? kahyuM paNa che ke'mussttinaa chAyellakSya" chatyAdi arthAt pitAnI muThI vaDe lakSyane AchAdita karIleya ane muThI para najara sthira karI le. athavA mAthA para kapa na thAya te lakSya vidhAyelaja samajavuM. chela A rIte te zAstramAM e ja nirUpaNa karavAmAM Avela che ke-kevI rIte zatruono ghAta karI zakAya ? kevI rIte bIjAne dago daI zakAya ? arthAt gaphalatamAM nAkhI zakAya ? kAmAdi azubha anuSThAna ja e zAstrano Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayAvadhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 666 ityAdi / tAdRzazastra zAstrA'bhyAsena sAvaye eka karmaNi tadadhye tRRNAM pravRttirbhavati / tadetat pUrvapradarzitazastrazAstrAbhyAsena jAyamAnaM vIrya bAlavIryamityabhidhIyate / tathA - eke kecana pApodayAt 'maMte' mantrAn mAraNakArye viniyujyamAnAn azvamegha - naramedha - gomedha - zyenAdiyAgArtham, 'ahijjaMtI' adhIyate, teSAmadhyayanaM kurvanti adhyApayanti ca / kathaMbhUtAna mantrAn 'pAgabhUyaviheDiyo'' prANabhUtavihe TakAn prANinaH- dvIndriyAdayaH bhUtAni pRthivyAdIni teSAM vividhaprakAreNa heTakAn mArakAn mantrAn paThantIti // 4 // mUlam - mAyiNo kaTTu mAyA ya kAmabhoge samArabhe / haMtA cheta pagarbhitA AyalAyANugAmiNo // 5 // chAyA - mAyinaH kRtvA mAyAtha kAmabhogAn samArabhante / hantArazchettAraH prakarttayitAra AtmasAtAnugAminaH // 5 // 'kAmAdi viSayaka azubha anuSThAna hI usa zAstra kA viSaya hai / jo aise zastra yA zAstrakA abhyAsa karate haiM, unakI pravRtti sAvadya karmoM - meM hI hotI hai ina zAstroM ke abhyAsa se utpanna honevAlA vIrya bAlavIrya kahalAtA hai / tathA koI koI loga pApakarma ke udayase mantroM ko mAraNa kArya meM prayukta karate haiM aura azvamedha, naramedha, gomedha, evaM zyenayAga Adi meM prayukta karane ke liye unheM paDhate haiM aura paDhAte haiM ve maMtra kaise hai ? sokahate haiM- 'prANabhUyaviheDigo' dIndriyAdiprANI, aura pRthivI Adi bhUtoM ko mArane vAle haiM aise mantroM ko par3hate paDhAte haiM ||4|| viSaya che. jee AvA prakAranI zasra vidyA athavA zAstraneA abhyAsa kare * che, teenI pravRtti sAvadya karmomAM ja hAya che. AvA prakAranA zAonA abhyAsathI utpanna thavAvALA vIne mAlavIya kahevAmAM Ave che. ? tathA kAI kAIM leAkeA peAtAnA pApa karmanA udayathI matrAne mAra bhAM prayukta-re che, bhane azvamedha, narabhedha, gobheSa, mane zyena yAMga vigeremAM prayukta karavA zIkhe che. ane zIkhavADe che. e matro kevA che ? "te atAvatAM he che- 'pANabhUyatrihe DiNA me indriya vagere AzI pRthvI mAhi bhUtAne mAravA vALAhAya che. tevA maMtrone zIkhezIkhavADe che. 4 Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 sakatAGgasUtre anvayArthaH-(mAyiNo mAyA ya kaTu) mAyinaH-paravaJcakAH sAyAzca kRtyA (kAmabhoge samArame) kAmabhogAn zabdAdividhararUpAn samArabhante-kurvantisevante,-tathA-(AyasAyANugAmiNo) AtmasAtAnugAminaH-svavIgasukha micchantaH (haMtA) hantAraH (chettA) chettAraH (pagabhittA) prakatathitAro bhavantIti // 5 // TIka-'mAiNo' mAyinA, sAyA paravaMcanAtmikA sA vidyate yeSAM te mAyinA, 'mAyA' mayAH 'kaTuM' kRtvA-paradhanavanitAdinam apahRtya 'kAmabhoge' 'mAyiNo kaTTu' ityaadi| zabdArtha-'mAriNo mAyA ya kaTu-sAyinaH mAyAzca kRtyA' mAyA karanevAle puruSa mAyA arthAt chala kapaTa karake 'kAmamoge samArabhezAsabhogAn samArabhante' jhAlogoM kA sevana karate haiM 'AyakhAtANugAmiNo-AtmasAtAnugAminaH' tathA apane sukhakI icchA karanevAle ve 'haMtA-hantAra prANiyoM kA hanana karanevAle 'chettA-chettAra' chedana karanevAle 'pagavibhatA-prakartayitAra' aura kartana karanevAle hote haiM // 5 // . anvayArtha lAyAvI loga mAyAcAra karake zabdAdi viSayarUpa kAmabhogoM kA sevana karate haiM / ve apane sukha kI icchA karate hue jIvoM kA hanana karate haiM, cheDna karate haiM aura vidAraNa-vartana karate haiM / / 5 / / TIkArtha-mAyA kA sevana karanevAle mAyI (kapaTI) yA mAyAvI kahalAte haiN| aise mAyAvI jana mAyA karake parAye dhana strI- AdikA 'mAyiNA kaTu' tyAla zahArya -'mAyiNo mAyA ya kaTu-mAyinaH mAyA kRtvA' bhAyAzca 42vAvA 535 bhAyA athAtU cha5 458 422 'kAmabhoge sabhArabhe-kAmabhogAn samArabhante' AbhAgAnu sevana 42 che. 'AyasAtANugAmiNo-AtmazAtAnugAmina' tathA potAnA sumanI 427 / 421 // avy| 'haMtA-hantAraH' mAliyAna hanana 42 mm 'chettA-chettAraH' chedana 42vAvA 'pagambhitA-prakartayitAraH' ane kartana karavA vALA hoya che. pAna - - avayArtha-mAyAvI loke mAyAcAra karIne zabdAdi viSaya rUpa kAmabhegonuM sevana kare che teo pitAnA sukhanI icchA karIne anya jIvonI hiMsA 42 che, chedana 42 cha, bhane vihAra-ttana 43 che. // 1 // . . sA-bhAyAnu sevana 42vApAmA bhAthI (45TI) athavA mAyAvI kahevAya che. evA mAyAvI. mANase mAyA karIne pArakA dhana strI vigerenuM Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aja samayArthavodhinI TIkA pra.zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam kAmabhogAMzca 'samArabhe samArabhante-levante, paravaJcanayA'nyadIryadhanAdibhiH kAmabhomAdInAM sevanaM kurvanti / tathA-bhAyasAyANugAmiNo' 'AtmazItAnugAra minaH-AtmanaH kRte sAtaM sukhaM tadanugAminA, kaSAyakaluSitAntarAtmAnA AtmanaH sukhaM lakSIkRtya anyeSAM prANinAm / 'haMtA' hantAra:-virAdhayitAra 'chettA' chettAraH-chedanakatAro bhavanti / karNanAsikAdInAm 'pamitta prakartaH yitAraH pRSThodarAdInAma | AtmasukhArtha hananAdivyAdhAraM kurvanti, iti // 5 // ... inanacchedanAdikaM kena prakAreNa kurvanti, tadeva sUtrakAro darzayati-'maNasA: pacasA ceva' ityaadi| mUlam-saMgalA vacalA ceva kAyasA cetra aNtailo| .. Arao parao vAvi duhA ki ya asaMjayA // 6 // chAyA--manasA vacaplA caiva kAyena caiva antshH| --- ArataH parato vApi dvidhA'pi cA'nayatAH // 6 // apaharaNa karate haiM aura kAmabhogoM kA sevana karate haiM, . arthAt dUsare ke dhana Adi le kAmabhogoM ko bhogate haiN| tathA apane hI..sukha ke lie prayatna karanevAle ve kaSAya se kaluSita citta hokara anya prANiyoM kI virAdhanA karate haiM, unake kAna nAka Adi kA chedana karate.pI. peTa Adi ko cIrate yA kATate haiM / apane hI sukha ke lie. ve yaha saya pApa kriyAe~ karate hai // 5 // - ve isa prakAra hanana evaM chedana Adi karate haiM, sUtrakAra yaha dikhalAte haiM-'maNaso vacalA ceva' ityaadi| __zabdArtha-asaM jayA-asaMyatAH, asaMyamI puruSa 'maNasA-vacasA. ceva kAyalA-manasA vacatA cava kAyena' mana, vacana aura kAryase haraNa kare che, ane kAmonuM sevana kare che, arthAta bIjAonA dhana vigerethI kAmaga bhegave che, ane pitAne ja sukha mATe prayatna karanArA . teo kaSAyathI malina citta vALA thaIne bIjA prANinI virAdhanA-hiMsA 43 cha, ana-na vigairenu chaina 42 cha, pI8 (ii) peTa mere cA3... teo pitAnA ja sukha mATe AvA prakAranI pApakriyAo karatA rahe che. ApaNA teo hanana ane chedana kaI rIte kare che ? vigere batAvatAM sUtrakAra 'maNasA pacasA ceva' gAthA 4. cha. va---'asaMjayA-asaMyataH' masayabhI 535 'maNamA vasA 'pevara kAyasA-manasA vacasA ca kAyena' bhana, vayana bhane yathA 'aMtaso-antaza: " - - - Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668- sUtrakRtAGgasUtre. anvayArtha:---(asaMjayA) asaMyatAH - asaMyaminaH (maNasA vacasA caiva kAyasA) manasA vacasA caiva kAyena kRtakAritAnumatibhiH (aMtaso ) antazaH - kAyenAza jayapi manasaiva pApAnuSThAnAnumatyA (Arao parao vAvi) Arata :- parato vApi - ihaloka paralokArtham (duhA vi) dvivApi svayaM karaNena parakAraNena ca jIvikA bhavantIti // 6 // // TIkA- 'asaMjayA' asaMpatA sanovAkkAyaiH puruSAH paravaJcakAH / 'maNasA' manasA' ' vayasA vacasA 'cena'' ca eva, tathA - 'sA' kAyena - zarIreNa, anena zarIravAGmanasAM pravarttane kAraNatvaM darzitam / 'aMvaso' antazaH - zarIrAdi-bhirasamA api cintanamAtreNaiva paraghAtamicchanti kAlazauka rikavat 'Arao''ataso - antazaH' kAyAkI zakti na hone para manase hI 'Arao parao vAvi- - ArataH parataH vASi' isaloka evaM paraloka donoM ke liye 'duhA vi-dvidhApi' karane aura karAne donoM prakAra se jIvoM kA ghAta karAte haiM | 6|| anvayArtha - asaMyamI puruSa mana se, vacana se aura kAya se, tathAkRtaM, kArita aura anumodana se evaM kAya se asamartha hone para mana se hI pApa ke anuSThAna kI anumodanA karake, isa loka aura paraloka donoM ke lie svayaM karane aura karAne se donoM prakAra se jIvoM ke virodhaka hote haiM ||6|| TIkArya -- jo puruSa mana, vacana aura kAya se asaMgamI haiM- paravaMcaka (dUsare ko Thagane vAle) haiM, ve mana, vacana, kAya se aura zarIra se asamartha hone para cintana mAtra se dUsaroM ke ghAta kI icchA karate haiM / 'Arao paraovA vi " - asaMyata arthAt hAyanI zaktI na ha vAMchatAM bhanadhI 'ArataH parataH vApi''ase 4 mane 5 te 4 me maneseo bhATe 'duhAvi dvidhApi '' ThakSu' bhane* urAMvaMduLa N manne prArathI / benI ghAta urAve che. // 6 // 3. I -manvayArtha asayaMbhI pu3SA manathI, dayanathI ne ayAthI tathA taM bhaktiM zyame anurbhe-dainathI tathA yathI asamartha - azakta thAya tyAre' bhanI thApana anuSThAnenI anusena ne "Aso bhane parou manne bhaattepote karavA ane'"karAvavAthI arthAt e praka rathI yAnI virAdhanA kare che. ur artha meM puruSa bhana, vayana,' ne 'ayAthI, asayabhI' hortha che 52 vacakra-khIjAne ThagavAvALA heppa che, te mana vacana ane kAyAthI ane zarIrathI azakta thAya tyAre vicAra mAtrathI khIjAonA vAtanI icchA kare che. Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam "ArataH - ihaloke sukhArtham pirao' 'parataH paralokAya paralokamukhAya vA duhA vi' dvidhASi-svayaM karaNena, parakAraNena ca / svayamAcarantiH paradvArA kArayanti c| rAgadveSAndhaHpuruSo manovAkkAyaiH, tathA zarIrazaktatyabhAve vacanena kevala 'manasA vA, aihikapAralaukikayo dvayorevaM kRte prANighAta svayaM karoti kArayatIti bhAvaH // 6 // hiMsAjanitapApasya phalaM darzayati- 'verAi kumbaI verI' ityAdi / 'mUlam - perAI kuvvaI 'berI, tao verehi rajjaI | - pIvovagAya AraMbhA dukkha phAsA ya aMtaso // 7 // 10 11 chAyA - vairANi karoti vairI tato vairaiH rajyate / " ' pApopagAzca ArambhA duHkhasparzAzva antazaH // 7 // " t ha - isa viSaya meM kAlazaurika kA udAhaNa prasiddha hai / ve isa loka ke sukha ke lie aura paraloka ke sukha ke lie donoM prakAra se arthAt svayaM ghAta karake aura dUsaroM se ghAta karavA kara prANiyoM kI hiMsA karate haiN| Azaya yaha hai ki rAga aura dveSa se andhA puruSa mana, vacana, hi se aura zArIrika zakti na ho to sirpha 'vacana se yA kevala mana se, isa loka aura paraloka ke lie svayaM jIvavadha karatA hai aura dUsaroM se bhI karavAtA hai ||6|| - aba hiMsA janita pApa kA phala dikhalAte 1 'verAiM kubbaI berI' ityAdi / 'zArtha -- 'verI verAI kubaha-bairI vairANi karoti', jIvaghAta karaneM A sakhadhamAM kAlazauka rakanuM uda'haraNa prasiddha che. teo A leAkanA sukha mATe ane paralekanA sukha mATe banne prakArathI arthAt svayaM ghAta karIne tathA khIjAothI gha ta karAvIne prANiyAnI hiMsA kare karAve che, kahevAnA hetu e che ke-rAga ane dveSathI AMdhaLA anela purUSo mane, vacana ane kAyA (zarIra) thI ane zarIrika zakti na hAya- tA-kevaLa vacana mAtrathI athavA kevaLa manathI A lAka ane paraleAka mATe vaya kare che, ane khIjAe pAse pazu hiMsA karAve che. 5 | have hiMsAthI tha garA pApanu vAnInahu sA tAve. verAI kubaI 2 verI' ityAdi zabdArtha -- verI verAI - kuvaI - vairI vairANi karoti' vne| ghAta upASANa' 11 Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtratAGgasUtre anvayArtha:- (verI verAI- kubaI) vairI-jIvopamardanakArI-vairANi-janmazatAvandhIni karoti (to verehiM rajjaI) tataH vairainabInaderaiH rajyate sambadhyate (bhAraMbhA yaHpAvoragA) AraMmAH sAvadhAnuSTAnarUpAH pApopagA:-pApam upasAmI. ppaina- gacchantIti, 'aMnuso dukkhaphAsA' antazaH duHkhasparzAH navInaM du:gya mutpAdayantIti / / 7 / / ____TIkA -- 'verI' cairI-paDUjIvanikAyopamardakArI puruSaH 'verAI verANi yaM hinasti tena saha vairabhAvam 'kumbaI' karoti, yaM pANivizeSa mekadA hinasti tena saha janmazatAnuvandhIni vairANi vadhnAti / 'tao' tataH-punarapi verehi varaiH ghAlA puruSa, aneka janma ke liye jIvoM ke sAtha vaira karatA hai 'tao berehiM rajjA-tataH vairI rajyate' phira vaha dUsarA nayA vaira karatA hai 'AraMbhA pAvovagA-AraMbhAH pApopagA:' jIvahiMsA pApa utpanna karatI hai 'aMgaso dukkhaphAsA-antazaH dukkhasparzA:' aura anta meM duHkha detI hai // 7 // anvayArtha--vairI arthAt jIvoM kI hiMsA karane vAlA saikar3oM janmoM taka cAlU rahane vAlA vaira bA~dhatA hai| phira, nayA vaira utpanna karatA hai| AraMbha pAparUpa hote haiM aura anta meM duHkha ko utpanna karate haiM // 7 // TIkArtha-SaT jIvanikAroM kA upaladakArI arthAt chakAyoM kI virAdhanA karane vAlA puruSa, jisakI hiMsA karatA hai, unake sAtha dhairabhAva utpanna karatA hai / arthAt jillA prANI kA eka vAra ghAta karatA hai, usake sAtha sekar3oM janmoM taka cAlU rahane vAlA virodha-vaira ghA~dhatA 535 mananma bhATa vAnI sathai 32 42 cha. 'tao verehi rajjai-tataH vairai: rajyate' te 5chI se bhI na 32 42 cha . 'AraMbhA pAvovagA-AraMbhAH pApopagA' - 4 DisA 55 atyannare cha. aMtaso duHkhaphAsA-antazA dukkhasparzAH' bhane cheTe hu.ma. cha. // 7.. + + anvayAI-verI arthAt jIvonI hiMsA karavAvALAo seMkaDe janma sudhI cAlu rahenArUM vera bAMdhe che. ane navuM vera utpanna kare che. AraMbha pAparUpa hoya che, ane anta du kha prApta kare che. dA : -- --palapaniyonu mana (HI) 42vAyA arthAt cha kAnI virAdhanA karavAvALA purU, jenI hiMsA kare che, tenI sAthe verabhAva utpanna kare che. arthAta je prANune ekavAra ghAta kare che, tenI sAthe sekaDe Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam 661 'rajjaI rajyate, vairaparamparayA sambaddhayate / ekasmin yena kRtaM re janmAntare tamapakaroti, tataH punarapi tena saha vairaM karoti, iti vairaparamparA sarvadevA'nudinaM varddhata eva / kathaM, vairaparamparAyAH samudbhava ityata Aha-'pAvovagA' 'pApopagAH, pAramupasAmIpyena gacchantIti paapopgaaH| ke pApopagA:-tatrAhaAramlA, Arabhyante-saMpAyante iti ArambhAH sAvadhakarmA'nuSTAnasvarUpAH, etAdRzA ArambhAH 'aMtaso' antazaH-vavipAkodayasamaye 'dukkhaphAsA' duHkhasparzAH, duHkha spRzantIti-duHkhasparzA:-duHkhajanakA bhavanti / , jIvahiMsAkartA'neka janmani tena saha vairaM karoti / idAnIM ya enaM mArayati sa janmAntare taM hinasti, hai aura phira vaira kI paramparA se sambaddha hotA hai-nayA nayA caira bA~dhatA jAtA hai| jisake sAtha vaira bA~dhA hai, vaha eka janma meM usakA badalA letA hai| usa samaya phira navIna vaira baMdha jAtA hai| isa prakAra vaira kA pravAha janma janmAntaraHtaka calatA hI rahatA hai aura baDhatA hI jAtA hai| ___ isa vaira paramparA ke udbhava kA kAraNa dikhalAte hue sUtrakAra karate haiM-pApoM ko utpanna karane vAle AraMbha 'apane vipAkodaya ke samaya duHkha ke janaka hote haiN| ____ abhiprAya yaha hai ki jIvoM kI hiMsA karane vAlA una jIvoM ke sAtha vara bAMdhatA hai| isa samaya jo jisa jIva ko mAratA hai, vaha janmAntara meM mArane vAle ko mAratA hai| Aja kA vadhya kala badhaka bana jAtA hai aura badhaka badhya bana jAtA hai| arthAt mArane vAlA jisa jIva ko mAratA hai dUsare janma meM vaha janma sudhI cAlu rahenAro virodha-vera bhAva bAMdhe che, ane pachI te veranI para parAthI baMdhAyelo rahe che, ane navuM navuM vera bAMdhatA jAya che jenI sAthe vera bAMdhyuM che, te eka janmamAM tene badale leya che, tyAre pAchuM navuM vera baMdhAya che, A rIte verane pravAha (veNu) janma janmAktara sudhI calate ja 29 cha. mana vadhatA 1 2 che. A veranI paraMparA utpanna thavAnuM kAraNa batAvatAM sUtrakAra kahe che ke-pApane utpanna karavAvALo AraMbha potAnA vipAkanA udaya vakhate kha kAraka hoya che. kahevAno abhiprAya e che ke-jonI hiMsA karavAvALAe te jIvonI sAthe vera bAMdhe che. A janmamAM je jene mAre che, te janmAntaramAM arthAta bIjA janmamAM mAravA vALAne mAre che. A ja vadhya (marana ) kAle vadhaka (mAravAva ge) banI jAya che. arthAt mAravAvALA je jIvane mAre che, bIjA Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __- 1. bhUtAmasUtra hato hantAraM hinastIti saMvaddhA vairaparamparA / yato hi-hiMsA pApamutpAdayati, pApaphalaM duHkhamiti heyA hiMsA hitAbhilApibhiriti // 7 / mUlam saMparAyaM NiyacchaMti attdukkddkaarinno| . ---rAgadolassiyA bAlA pAvaM kubvati. te bahuM / . "chAyA-sAparAyakaM niyacchanti aatmduskRtkaarinnH| - * rAgadveSAzritA vAlA pApaM kurvanti te bahuH // 8 // * anvayArthaH-(attadukkaDakAriNo) AtmaduSkRtakAriNaH-svapApavidhAyinaH santaH (saparAya :NiyacchaMti) sAmparAyikaM karma niyacchanti-badhnanti (rAgadosa. jIva mArane vAle ko mAratA hai / isa prakAra jo paramparA cala par3atI hai, usakA saikar3oM bhavoM taka anta nahIM AtA / hiMsA pApa ko janma detI hai aura pApa duHkha kA janaka hotA hai| ataeva jo apanA hita cAhate haiM, unheM hiMsA kA sarvathA tyAga karadenA cAhie |7|| 'saMparAye ityaadi| .. zabdArtha--attadukkaDakAriNo-AtmaduSkRtakAriNaH'. svayaM pApakarane vAle jIva 'saMparAyaM niyacchaMti-sAMparAyikam niyacchanti': sAMparAdhika karma bAMdhate haiM 'rAgadosassiyA te. bAlA-rAgadveSAzritA te bAlA:' rAga aura-dveSa ke Azrayale ve ajJAnI 'bahu-pAvaM kuvaMti-pahu pApaM kurvanti' bahuta.pApakarma karate haiM // 8 // . --anvayArtha--svayaM pApa karane vAle jIva sAmparAdhika (saMsAra-pari nmamAM te jIva mAranArane mAre che. A rItanI je paraMparA cAlu thAya che tene aMta seMkaDe 'bha sudhI avato nathI. hiMsA pApane utpanna kare che, bhane paay||2' hAya che. tethI se| pAtAnu hita che che tethe hiMsAno haMmezAM tyAga karavo joIe. ghaNA 'saMparAya' ityAdi zahA---'attadukaMkAriNo -AtmaduSkRtakAriNa' pote pA5 42vAvA, 7. 'saMparAya niyacchaM te-tAparAyikam niyacchanti' - saaN52|| ibha mAMdhe cha 'rAgadosastriyA te bAla'-rAgadveSAzritAH te bAlAH' 21 bhane-dveSanAmAzrayathA..te. majJAniyo 'bahu pAvaM kuvvaMti-bahu pApaM kurvanti' gha[-14 yA5 4 42. che // 8 // '' anDayA-svayaM pA5kaeNravA vALo chava soMpAyika saMsAranA Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - samayArthapodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam ssiyA) rAgadveSAzritAH kaSAyakaluSitAntarAtmAnaH (te vAlA) * te vAlA:-sadAH sadvivekavikalA' ajJAninaH (bahupAvaM kuvvaMti) - bahu-anantaM pApam : asadvedha: kurvanti-vidadhatIti // 8 // ___TIkA-'attadukkaDakAriNo' AtmaduSkRtakAriNA, AtmanA . svayameva duSkRtakarmakartAraH sAvadhakarmAnuSThAnamAcarantaH 'saMparAyaM giyacchaMti' sAMparAyika niyacchanti / dvividhaM hi karma bhavati-Ipitham sAMparAyikaM c| tatra-saMparAyA:vAdarakapAyAH, tebhya AgataM yat sAMparAyikam, tAdRzaM karma jIvopamardanAda AtmaduSkRtakAriNo'bhadrAH puruSAH niyacchanti-badhnanti / kathaMbhUtAste ye tAdRzaM sAmparAyikaM karma anubadhnanti,, tAha-'rAgadosastiyA' rAgadveSAzritAH kaSAya:: kalupitAntarAtmAnaH rAgadveSAbhyAM yuktAH santo jIvAn hiMsanti narakAdikugati hetukarma anuvaghnanti ca / tathAvidhaM karma- rAgadveSAtmakakapAyakalaMpitA'nta:karaNA , ata eka pAlAH sadasadvivekavikalAH, 'pAvaM' pApam aSTAdazabhedarUpaM. vividhAsadanIyajanakam / 'bahu' anekavidham 'te kuvaMti' te kurvanti / svenaiva bhramaNa ke) karma kA pandha karate haiN| ve ajJAnI rAgadveSa se malIna hokara bahuta pApa upArjana karate haiM // 8 // TIkArtha--jo svayaM pApakarma kA AcaraNa karate haiM, ve sAmparAyika karma ko ghAMdhate haiM / karmapandha do prakAra kA hai IryApatha aura sAmparAyika / jo karmabandhana bAdara kaSAya se hotA hai, vaha sAmparAyika kahalAtA hai| jIvahiMsA.se sAmparAyika karme kA,bandha hotA hai| - jo jIva rAgadveSa ke Azrita haiM arthAt jinakI antarAtmA, kaSAyoM se kaluSita haiM-aura-isa kAraNa jo-hiMsA-karate haiM, ve narakaAdi durgatiyoM ke kAraNabhUta karma kA bandha'karate haiN| aise karma aneka paribhramaNa) karmane baMdha kare che, teo ajJAnI ane rAgadveSathI malIna na ghA, 4 'pApA 4: che. // 8 // ? 1. At-2 vaya 554bhAnu:- mAnya292 cha, tesA sAMpayita karmane bAMdhe che. karmabaMdha be prakAranA che, IryApatha ane sAMparAMyika jevA mana mAra pAyathI thAya cha, 'te'sAyi vAya. cha.. 04hiMsAthI sAMparAyika kamane baMdha thAya che. 04 dethA yuta, DAya"che marthAta mAnA mAmA 4AyothI mAna thy| che, mana te 424thI. mI hisAre, chatamA na26 vimatiyAnA ||2bhuut manasAya re cha. mevA. maga Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sutrakRtAsUtre pApakarmA'nuSThAtAraH caturgatibhramaNahetukaM sAmparAyikaM karma bannanti, tathA-rAga dveSApAyakalupitAntaHkaraNAH kurvanti-anekavidhaM karma itibhAvaH // 8 // tadeva bAlavIryamupadartha tadupasaharannA-'eyaM' ityAdi / mUlam-evaM kammavIriyaM bAlANaM tu veDyaM / ' ittI AkramsavAriyaM paMDiyANaM suMNeha meM // 9 // .. chAyA- etatsakarmavIrya vAlAnAM tu maveditam / / ___ ato'karmavIrya paNDitAnAM zRNuta me // 9 // prakAra ke alAtA rUpa duHkha ko utpanna karane vAle hote haiN| sat ke viveka se rahita ajJAnI jIva hI aise karma upArjana karate haiN| . . tAtparya yaha hai ki svayaM pApa karma kA anuSThAna karane vAle ajJAnI jIva caturgati meM bhramaNa karane ke kAraNa sAmparAdhika karma kA bandha karate haiM tathA jo rAga dveSa se kaluSita haiM, ve aneka prakAra ke karma upArjana karate haiM // 8 // -- ----- isa prakAra bAlavIrya ko dikhalA kara upasaMhAra karate haiM- . 'eyaM sammavIriyaM' ityaadi| - zabdArtha-'eyaM-etat' yaha 'bAlANaM tu-bAlAnAM tu ajJAniyoM kA 'sakammavIriyaM paveDyaM-sakarmavIrya praveditam' svarsavIrya kahAgayA hai.. 'itto-ata:' aba yahAM se 'paMDiyANa-paMDitAnAm' uttama sAdhuoM kA 'akamnavIriya-akarmavIryam' akarmavIrya- 'me-me' merese 'suNeha-zRNuna' he ziSyo suno.||9|| aranI 'mazatA (mazAMti) 35 mane Epanna 42vAvA DAya che. sat.. asanA viveka vinAnA ajJAnI jIvoja evA karmonuM upArjana kare che. . ' kahevAnuM tAtparya e che ke-pita-pApakarmanuM anuSThAna karavAvALA ajJAnI jIva caturgatimAM bhramaNa karavAne kAraNe sAMparAyika kamane baMdha kare che tathA jeo rAgadveSathI malIna thayelA che. teo aneka prakAranA bhAnu pAna (prApti) 42 che.. . . . ...mA zata. bhAsavAya 2 matAvAna 65sa DA2 42di 33 cha, 4-, 'eya .sakammavIriya" tyAhi . zAya:--:eya-etat' bhI 'bAlANaM tu-bAlAnAM tu ajJAniyA nusakamma vIriya paveiya-saMkarmavIryam praveditam' 214 pIya 3. cha. 'itto-ataH', thI paMDiyANaM-paMDitAnAm' uttama sAdhunu' 'akammavIriyaM-akarmavIryam' . abhivAya 'me-me mArI pAsekI 'suNeha-zruNutaM' ziSya ! tame somainen Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam .. 35 _ anvayArthaH-(eya) etat-pUrvopadarzinam (vAlANaM tu) bAlAnAM tu (saka meM vIriyaM padeiyaM) sakarmavIrya yaveditaM-kathitam (ito) ataHparam (paMDiyANa) paNDitAnAm (ammavIriya) akarmavIryam (me) se-mattaH (suNeha) zeNuta he ziSyAH / iti // 9 // ___TIkA-'iyaM etatpUrva yatpratipAditam / tathAhi-jIvopamardanAya kecana zastraM zAstraM ca zikSante / tathA'pare mANivirAdhanAbhicArikAnAnnAna-dhIyate / tato'pare mulAyAvino'nekamajJArikAM mAyAmusAndha kAmabhogArthamarthina: samAramnAnAramante / anye punariNaM lakSIkRtya sthAvidhaM karmA'nutiSThanti, yAvatI vaMzaparamparA rai ranubadhyate / evaM hi pAyAzatino narAH tathA kurvanti yathA vaMzaparamparA baddhavairA jAyate / eta sarvam 'bAlANaM' bAlAnAM sadasadvivekavikalAnAm / 'sAmbhavI riya' sakarmavIyam paveDyaM' paveditam-kathitam / ___ anvayArtha- he ziSyo ! yaha pUrvokta ajJAnI jIvoM kA sakarma vIrya kahA gayA, isake anantara paNDitoM jJAnI janoM kA akarmavIrya mujhase suno // 9 // TIkArtha-isase pUrva kahA jA cukA hai ki koI koI ghAla jIva jIvoM kI dilA ke lie zastra evaM zAstra kA abhyAsa karate haiN| koI prANiyoM kI virAdhanA karane vAle maMtroM kA adhyayana karate haiN| koI koI kAmabhoga ke abhilASI mAyAvI mAyAcAra karake AraMbha samAraMbha karate haiN| koI apane zatru ko lakSya karake aise kRtya karate haiM jinase ghaMzaparamparAgata vaira ba~dha jAtA hai| ____ yaha saSa sat asat ke viveka se rahita bAlajIvoM kA sakarmavIrya anvayArtha- he ziSya! A pahelAM kahela prakArathI ajJAnI jIvenuM sakama vIrya kahevAmAM Avela che. have paMDita-jJAnIjanenuM akarmavIrya kahuM chuM te tame save mArI pAsethI sAMbhaLe. A TIkArya-AnAthI pahelAM kahevAmAM Avela che ke kaI kaI bAlaajJAnI jIva jIvonI hiMsA karavA mATe zastra ane zAstrano abhyAsa kare che. keI kaI prANinI virAdhanA karavAvALA maMtrInuM adhyayana kare che. kaI kaI kAmagonI IrachA vALA mAyAvI mAyAcAra karIne acaMbha samAraMbha kare che. ke potAnA zatrune uddezIne evA pApa kRtye kare che. jethI vaMza paraMparAgata vera baMdhAI jAya che. A badhuM sat asatanA viveka rahita bAlAjInuM saMkamavIrtha kahela che, sa084 Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . . . sUtrakRtAGgasUtre (zalANaM tu) itpatra tu zabdena pramAivatAM vIryapi saMgRhItam / 'itto' ataHparam 'paMDiyANaM' paNDitAnAm 'kampapIriyaM' akarmavIryam 'me' mama kayayataH 'suNe' zRNuta yUyamiti zeSaH / etAvatA prabandhena vAlAnAM jIvAvAM sakarmavIrya pradarzitam , ataHparaM paNDitAnAmakarmavIryaM kathayAmi, tadbhavantaH zRNvantu iti / 9 / ___ uktaM vAlavIrya sAmya paNDitavIryapAha-'dayie' ityaadi| mUlam-davie baMdhaNussukke savvao chinnpNdhnne| paNolla pAvakaM kelaM lahalaM kaMtati aNtlo||10|| chAyA-dravyo bandhanonmuktaH srvtshchinnvndhnH| praNudha pApakaM kara zalya kRntatyanekazaH // 10 // kahA gayA hai| mUla meM Aye hue 'bAlANaM tu meM 'tu' zabda se pramAdvAn jIvoM ke vIrya kA bhI saMgraha kiyA gayA hai| bAlavIrya ke prarUpaNa ke pazcAt maiM paNDitoM kA akarmavIrya kahU~gA, use tuma saba suno // 9 // ava paNDitavIrya kSA karana karate haiM-'davie' ityaadi| zabdArtha--'die-dravyaH' mukti jAne yogya puruSa 'baMdhaNummukkepandhanonmuktaH' bandhanase mukta ' sao chinnabaMdhaNe- sarvatazchinnabaMdhana:' tathA saba prakArase candhanako naSTa karatA huA pAyaka kamyaM paNollapApakaM karma praNudya' pApakarmako choDakara 'aMtato sallaM kaMtati-aMtazaH zalyaM kRntati' apane samastakoM ko naSTa kara detA hai // 10 // . . / bhUbhA mAsa 'bAlANAM tu' mA 54mA 'tu' 54thI prabhAvAn, vAnA vIryane paNa saMgraha thayela che. - bAlavIryanuM nirUpaNa karIne have huM paMDitonA akarmavIrya vize kahIza te tame sAMbhaLo ! - ve 'davviA' yA gAthA 21 paritavAyarnu thana 42vAmA Ave che. zahAtha-dabdhie-dravya ' bhuti gamana 2vAna yogya 535 'baMdhaNummukkebaMdhanonmuktaH' manathI munta 'sadao chinnabaMdhaNe-sarvatazchinnabaMdhanaH' tathA adhAzate madhananAnAza zane 'pAvakaM kammaM paNolla-pApa karma praNudya' pA5bhane chADI 'aMtaso balla kaMtati-antaza zalya kRntati' pAtAnA 'saghaNA kamene nAza karI de che. 10 | Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam anvayArthaH- (dabie) dravyaH-muktigamanayogyo - bhavyaH : (baMdhaNummukke) bandhanAt-kapAyAtmakAdunmukto rahitaH (sampao chinnabaMdhaNe) sarvatazchinnabandhanaH (pAvakaM kamma) pApakaM karma (paNolla) praNudha-apanIya (aMtaso sallaM kaMtati) antazaH-antato gatvA zalyaM zepaM krama kRntati-apanayatIti // 10 // TIkA-'davie' dravyo-muktigamanayogyo muni:--'dravye bhavye' iti: vacanAt dravyapadaM muktigamanayogyaM mahAtmAnamupasthApayati / athavA-rAgadveSarahita. tvAt dravyabhUto dravyasvarUpatAM gataH sarvathA kapAyaiH rahitaH / yathA pApANAdi divyaM rAgadveparahitaM bhavati, tadvat yo rAgadveSarahitaH sa dravya iva dravyaH kathyate / athavA vItarAga iva vItarAgaH, IpatkapAyavAn / tathoktam- - .:. 'kiM sakA vottuM je sarAgadhammami koi aksaaii| . ..? saMte vi jo kasAe nimiNhai so'vi tattullo' // 1 // andhadhArtha--muktigamana ke yogya, kaSAya rUpa bandhana se rahita, saya prakAra ke saMzayoM se rahita bhavya jIva pApakarmoM ko haTAkara antataH zalya ko arthAt zeSa rahe karmoM ko kATa DAlatA hai // 10 // TIkArtha--jo muktigamana ke yogya ho vaha 'dravya' kahalAtA hai| kyoMki-'dravyaM ca bhavye' ailA kahA gayA hai| ataeva yahA~ 'dravya' pada kA artha hai-mokSagamana karane yogya mhaatmaa| athavA rAgadveSa se rahita hone ke kAraNa jo dravya svarUpa ko prApta ho arthAt sarvathA niSkaSAya ho, vaha bhI 'dravdha' kahalAtA hai / yA jo vIratA ke samAna vItarAga arthAt alpakaSAyavAn ho, use bhI dravya kahate haiN| kahA bhI hai'kiM sakA ghottu je' ityAdi / anvayArtha-muktimAM javAne gya, kaSAyarUpa baMdhanathI rahita, dareka prakAranA saMzo vinAnA bhavya ja pApa karmane haTAvIne antataH zalyane arthAt bAkI rahelA kamene chedI nAkhe che. 10 TIkArtha-jeo muktimAM javAne thayelA hoya te "dratha" kahepaay cha OMbha -'dravya ca bhavye' mA pramANe 48 che. ahiyA dravya phn| artha mokSamAM javAne egya mahAtmA A pramANe thAya che, athavA rAgadveSa vinAnA hovAnA kAraNe jeo dravyanA svarUpane prApta kare arthAt sarvathA kaSAya vinAnA hoya te paNa "dravya" kahevAya che, athavA je vItarAganI sarakhA vItarAga arthAt alpa kaSAyavALA hoya tene paNa dravya kahe che. kahyuM paNa cha -'ki sakkA vottuM je' yaha Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre (chAyA--kiM zakyA vaktuM yat sarAga dharme ko'pykpaayH| 54. ., saMtopi yaH kaSAyAt nigRhNAti so'pi tattulyaH // 1 // (:., saMrAgadharme yaH sthitaH, paSThasaptamaguNasthAnavAna kiM kazcit kaSAyarahito bhavati kimiti praznA, bhavatItyuttaram, kapAyasya vidhamAnatve'pi yaH kaSAyam udayata nivartayati so'pi vItarAgasadRza eveti bhAvaH / / kisvarUpo'yaM dravyastabAha-'baMdhaNummukke' bandhanonmuktaH, vandhanAt kAyasvarUpAt unmukto rahita iti bandhanonmukta / karmasthitijanakatvAt phapAyAH / karmabandhanazabdenoktA bhavanti / tathoktam-'baMdhaTiIkasAyavasA' bandhasthitiH kapAyavazA-bandhasthitiH kpaayaadhiinetyrthH| tathA-'savyo chinnabaMdhaNe' sarvataH-sarvaprakAreNa , chinna-nAzitaM vandhanaM yena sa sarvatazchinnabandhanaH / sarvaprakAreNa naashitkiiyH| tathA-'pAvakaM' pApakam 'kamnaM karma-jJAnI varaNIyAdikamaSTavidham 'paNolla' praNudha-vinAzya, 'sallaM' zalyam-zarIre truTita:: jo sarAgadharma meM arthAta rAgayukta avasthA meM (chaThe sAnaveM guNa.. sthAna meM) vartamAna hai, use bhI kathA akaSAyI kahA jA sakatA hai ? isakA uttara yaha hai ki sattA meM vidyamAna kaSAyoM kA bhI jo nigraha karatA hai, vaha bhI vItarAga thA akaSAyI kahA jA sakatA hai| / ru.ailA, 'davya' mahAtmA zila prakAra kA hotA hai ? isa prazna kA uttara dete haiM-yaha bandhanoM se vimukta hotA hai kapAya masthiti ke janaka hai, ataeva karmabandhaka kahalAte haiN| kahA bhI hai ki kamauM meM jo sthiti par3atI hai, vaha kapAya ke kAraNa hI par3atI hai| isake ati. rikta vaha 'chinnabandhana' hotA hai arthAt usake dhandhAna-kaSAya sarvathA' naSTa ho jAte haiN| yaha jJAnAvaraNIya Adi papakarmoM ko dUra karake, : jeo sarAga dharmamAM ardhAtu gayukta avasthAmAM (chaThThA sAtamA guNa sthAnamAM) vartamAna che, tene paNa zuM akaSAyI kahevAya che ? A praznane uttara e che ke-jeo sattAmAM rahela kaSAyane paNa nigraha kare che. te paNa vItarAga athavA akaSAyI kahI zakAya che. ke, A prakAranA dravya mahAtmA kevA prakAranA hoya che? A praznano uttara Ape che te baMdhanethI vimukta (chUTelA) heAya che. kaSAya-karma sthitinA uRtti rUpa che, eTalA ja mATe karma baMdhana kahevAya che. kahyuM paNa che kekamamAM je sthiti Ave che, te kaSayanA kAraNe ja Ave che, te zivAya te chinnabaMdhana hoya che. arthAt tenA baMdhana-kaSAye, sarvathA nAza pAme Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 - 2 ce samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam vANAprabhAga iva duHkhadAyi zeSakaM karma 'kaMtati' * kuntati-nAzayati-apagamayati 'aMtaso antaza:-niravazeSataH / muktigamanayogyo / bhavyajIvaH sarvavandhanAni nAzayitvA, evaM pApaM karma vinAzya aSTamakAraka saMsArasthitikAraNaM karma apaMgamayatIti bhaarH||10|| - yamAzritya puruSadhaureyaH karmarUpaM. zalyaM chinatti, tadupadarzanAyA''ha sUtrakAra? 'neyAurya suyakkhAya' ityAdi / mUlam neyAuyaM suryakakhAyaM uvAdAya smiihe| - bhujo bhujjo duhAvAsaM asuhattaM tahA tahA // 11 // chAyA--nyAyopetaM svAkhyAtamupAdAya samIhate / . bhUyo bhUyo duHkhAvAsa mazubhatvaM tathA tathA // 11 // anta meM, zarIra ke andara TUTe hue vANa kI nauka ke samAna pIr3A pahu~cAne vAle zeSa kamoM ko bhI naSTa kara denA hai| ____ tAtparya yaha hai ki muktigamana ke yogya bhavya jIva sarva bandhanoM ko naSTa karake evaM pApakarma ko dUra karake saMsAra meM sthiti ke kAraNabhUta AThoM prakAra ke karmoM ko haTA detA hai // 10 // jisakA Azraya lekara mahApuruSa karmarUpa zalpa kA unmUlana karatA hai, use sUtrakAra dikhalAte haiM-'neyAuyaM suyakkhAya' ityaadi| zabdArtha-'neyAuyaM stuyakkhAyaM-nyAyopetaM svAkhyAtam' samyag jJAnadarzana aura cAritrako tIrthakSaroni-mokSa kA netA (mokSa denevAlA) kahA hai 'uvAdAya samIhae upAdAya samIhale vidvAn puruSa, nakhe grahaNa kara mokSake che. te jJAnAvaraNIya vigere pApa karmane dUra karIne chevaTe zarIranI aMdara tUTelA bANanI aNInI jema pIDA pahoMcADanArA bAkI rahelA karmone paNa nAza kare che. kahevAnuM tAtparya e che ke-muktimAM javAne gya bhavya jIvo sarva baMdhanono nAza karIne tathA pApa karmane dUra karIne saMsAramAM sthitinA kAraNe rUpa ATha prakAranA karmone haTAvI de che pa1 jeno Azraya laIne mahApurUSe kamarUpa zalyane nAza kare che, te viSaya matAadi sUtrA2 49 che ,-'neyAuya surakkhAya' syAha - zaNDA---'neyAuya suyakkhAya-nyAyopeta svAkhyAtam' sanya jJAna, zana, bhane yAtrine tI 42ye bhIma sApa hyA che. 'uvAdAye samIhae-upAdAya samIhate' vidvAn 35 22 ghaDapa uzana. bhAkSara mA Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha:-- sa pUrvokto dravyaH (neyAuyaM sukkhAyaM) nyAyopetaM svAkhyA-tam samyagdarzanajJAnacAritrameva mokSamArgaH tIrthakarairAkhyAtastam (uvAdAya' sIe) upAdAya samIhate jJAnAdikaM gRhItvA mokSAya prayatate (bhujjo bhujjo duhAvAsaM) vAlavIryaM bhUyo bhUyo duHkhAvAsaM dadAti ( tahA tahA asuhataM) tathA tathAyathA yathA duHkhaM bhuJjate tathA tathA azubhatvamazubhavicAra eva varddhate iti // 11 // TIkA - sa pUrvokto dravyaH 'neyAuyaM' nyAyopetam nyAyaH- jJAnadarzana: cAritrAkhyo mokSamArgaH, tenopetam - yuktam, athavA - nyAyaH - zrutacAritrarUpo dharmastena yuktam 'suyakkhAyaM' svAkhyAtam, suSThu samyaka AkhyAtaM tIrthakarAdibhiH liye udyoga karate haiM 'sujjo bhujjo duhAvAsa-bhUyo bhUyo duHkhAvAsaM' bAlavIrya bAra bAra duHkha detA hai 'tahA tahA asuhantaM - tathA tathA azutvam ' bAlavIrya vAlA puruSa jyoM jyoM duHkha bhogatA hai tyoM tyoM usako azubha hI baDhatA hai // 11 // anvayArtha - - samyagdarzana, jJAna aura cAritra tapa ko tIrthakaroM mokSamArga kahA hai / vivekazIla puruSa use grahaNa karake mokSa ke lie yatna karate haiM / bAlavIrya punaH punaH duHkha pradAna karatA hai / bAta jIva jyoM duHkha bhogatA hai, tyoM tyoM usakA azubha vicAra baDhatA hI jAtA hai // 11 // 676 - TIkArtha- nyAyopetajJAnadarzana aura cAritra tapa jo mokSa kA mArga hai unase yukta ho vaha netA hai athavA na cAritra rUpa dharma detI hai, kyoMki vaha mokSa meM kAraNa hai / usa netA yA mokSamArga kA tIrthaMkara Adi ne samyak prakAra se kathana kiyA hai / udyoga pure he 'suno bhujjo duhAvAsaM bhUyo bhUye duHkhAvAsa' mAsavIrya cAra'vAra : he che. 'tahA tahA asuhattaM tathA tathA azubhatvam' mAsavIrya vANI ! purUSa jema jema dukha bhAgave che tema tema tene azubhaja vadhe che. 115 anvayA - sabhya dRrzana, jJAna, ane thAritra tapane tIrtha zo bhokSa mALa kahela che. vivekI purUSa te mAgatuM avalakhana karIne meAkSa mATe prayatna kare che khAlavIya vAra vAra duHkha denArU hAya che mAla thavA ma jema duHkha bhAgave che, tema tema tenA azubha vicAro vadhatAja jAya che. 5115 TIkA -- nyAye peta jJAna darzana, cAritra ane tapa vigere je meAkSanA mArga che; tenAthI yukta hAya teja 'netA' che. athavA zruna-cAritrarUpa dha netA' che, kemake te meAkSamAM kAraNu che, te netA athavA mekSa mArganuM tItha kara vigere e sArI rIte kathana karela che. Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 671 kathitam 'uyAvAya' upAdAya-zraddhA svIkRtya-'samIhae' samIhate-samyaga rUpeNa Iite mokSArthasAdhako dravyaH ceSTate dhyAnAdhyayanAdau prayatate / dharmadhyAnAvarohaNAya dharmAdau prayatamAno bhavati / vAlavIya ca 'bhujjo bhujjo' bhUyo bhUyaHvAraM vAram 'duhAsaM' duHkhAvAsam, duHkhamAvAsayati-iti duHkhAvAsaH duHkhakasthAnam yena yena prakAreNa vAlavIryavAn duHkhajanakanarakanigodAdau paribhramati 'tahA tadA tathA tathA-tena tena prakAreNA'sva vAlavIyasya azubhAdhyavasAyitvAt 'asuhatta' azubhatvam-azubhatvameva pravardhate / itthaM saMsArasvarUpaM vivArayato muneH dharmA'nuSThAnAdAvetra matiH pravartate, iti| samyagdarzanajJAnacAritratapAMsi mokSamArgaH, iti tIrthakarairupadiSTaH, ato mokSArthI taM mokSamArgamevA''dAya vicarati, tAtparya yaha hai ki samyagjJAna, darzana cAritra aura tapa yA zruta aura cAritra rUpa dharma hI mokSa kA kAraNa hai, aisA tIrthaMkaroM Adi ne upadeza kiyA hai / usa mokSa kAraNa ko zraddhApUrvaka svIkAra karake mokSArthI purupa jJAna dhyAna Adi kriyAoM meM pravRtti karatA hai| isake viparIta bAlavIrya punaH punaH dukhoM kA kAraNa holA hai| bAlavIryavAn puruSa naraka-nigoda Adi meM paribhramaNa karatA hai / jaise-jaise vahAM duHkhoM ko bhogatA hai, vaise vaise usakI azubhatA arthAt pariNAmoM kI malInatA caDhatI jAtI hai / isa prakAra saMsAra ke svarUpa kA vicAra karane vAle muni kI dharmadhyAna anuSThAna meM hI pravRtti hotI hai| . . ___ Azaya yaha hai ki samyagdarzana, jJAna cAritra aura tapa mokSa ke mArga haiM, aisA tIrthakSaroM kA upadeza hai / ataeva mokSArthI mokSamArga ko tAtparya e che ke-samyak jJAna; darzana cAritra ane tapa athavA zrata athavA cAritra rUpa dharma ja mekSanuM kAraNa che A pramANe tIrthakara vigere e upadeza Apela che. A mokSa mArgane zraddhA pUrvaka svIkAra karIne mokSanI IcchAvALA purUSa jJAna, dhyAna vigere kriyAomAM pravRtti kare che. AthI udaTA bAla vIrya-ajJAnI vAraMvAra duHkhonA kAraNa rUpa thAya che. bAlavI vALA purU naraka-nigoda vigeremAM paribhramaNa karatA rahe che. tyAM jema jema duHkho bhegave che, tema tema tenuM azubha paNa arthAt pariNAmonuM malIna paNuM vadhatuM jAya che. A rItanA saMsAranA 2varUpano vicAra karavAvALA muni dhama-dhyAnanA anuSThAnamAM ja pravRtti kare che. . . 4DavAnA mAzaya me cha -sabhya jJAna, zana, yAritra bhane ta5 e mekSanA mAge che. A pramANe tIrthakaree upadeza Apela che, tethI ja Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . sUtrakRtAGgasUtre mokSArtha pravartate iti, bAlakIrya tu jIvasya duH vadAyi, duHkhamupabhuJjAnasya bAlabIryavato'zumasthAnaM narakAdikameva barddhate iti bhAvaH // 11 // mUlam-ThANI nivihaThANANi cairasaMti Na sNso| aNiyatte ayaM vAle vAyarahiM suhIhiyaM // 12 // chAyA--sthAnino vividhasthAnAni tyakSyanti na sNshyH| .. aniyato'yaM vAso jJAtakaH suhRdunizca // 12 // andhayArtha:---(ThANI) sthAninaH-sthAnayantaH-indracakravatyAdayaH (vivihaThANANi cahassaMti Na saMptao) vividhasthAnAni-nAnApakArakottamamadhyamasthAnAni hI aMgIkAra karake vicarate haiM, mokSa ke lie hI pravRtti karate haiN| isale viparIta jo chAladhArya hai, vaha duHkha dene vAlA hai| duHkha ko bhogane vAlA bAlavIryavAn puruSa naraka Adi gatiyoM ko hI paDhatA hai / 111 'ThANI' ityAdi / zabdArtha-'ThANI-sthAnI' uccapada para rahe huve sabhI viviha ThANANi caissaMti Na saMsao-vividhasthAnAni tyakSyanti na saMzayaH' apane apane sthAnoM ko choDadeMge isameM saMdeha nahIM hai 'NAiehi ya suhIhi' jAtibhiH suhRdbhizca tathA jJAti aura mitroM ke sAtha 'ayaM dAseayaM vAsaH' jo saMvAla hai vaha bhI 'aNiyate-aniyataH' aniyata hai // 12 // ___anvayArtha-untama sthAna ke dhanI indra cakravartI Adi nAnA prakAra ke uttama madhyama adhama sthAnoM ko tyAga dege, isameM saMzaya nahIM hai| mANanI kAmanAvALA mekSa mAgane ja svIkAra karIne vicare che. teo mokSa mATe ja pravRtti kare che. AnAthI viparIta jeo bAlavIrya che, te duHkha ApavAvALA hoya che, du kha bhegavanAra bAlavIryavALA puruSa nAraka vigere gatineja vadhAre che. 15 : 'ThANI' ityAhi , zAya-'ThANI-sthAnI ! 25 56 52 29sA adhA. 'vivihaThANANi assaMhiNa saMsao-vividhasthAnAni tyakSanti na saMzaya: pati yAtAnA syAnAna choDIze tebhA sazaya nathI. 'NAiehi ya suhIhi-jJAtibhiH suhadvizca' tathA zAti bhane mitronI sAthai 'ayaM vAse-ayaM vAsaH'2 pAsa para 'aNiyate-aniyataH' bhaniyata che. // 12 // - anvayArtha-uttama sthAnavALA Indra, cakavarkata vigere aneka prakAranA uttama, madhyama, ane adhama sthAne tyAga karaze temAM saMzaya nathI, jJAti Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhino TIkA pra. zru.a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam- 673tyakSyanti nAtra saMzayaH, tathA-'NAyaehi suhIhi ya' jJAtakaiH bandhubhiH sahRdubhi mitraizca saha 'ayaM dAse' agaM vAsa:-sahavAyaH so'pi 'aNiyatte' aniyato'nitya eveti // 12 // ___TIkA--'ThANI' zAninaH-sthAnaM vidyate yeSAM te sthAnina:-sthAnAdhi patayaH / nazA devaloke-indra prabhRtayaH, ghanuparaloke cktyaadyH| tathA-tatra tatra sthAne'nye'pi sthAnimaH / vidihaThANANi' vividhasthAnAni-anekavidhAni svakIya bhogyopayuktAni 'cairasaMti' kSAnti-ye ye hi svAjitapugyavalA yat yAdRzaM sthAnamAlAnta bhogena kSaNAt pugasamAzI, nimittA' pAvena naimittikaM tAzasthAnamAzyatra te parityale mavet / nahi vAgaviziSTa sthAneSu puNyAhAve kathamapi kasyApi avasthitiH sabhAvyate / 'Na saMpao na saMzayaH, etasmin jJAnajanoM aura mitrAnoM ke sAtha jo savAla hai, vaha lI anitya hI hai // 12 // TokArtha-sthAnI kA artha hai-sthA ke adhipani / jaise devaloka meM indra Adi lathA manuSyaloka meM cakravartI Adi uttama sthAna ke svAmI hai| isI prakAra vibhinna sthAnoM meM dUsare dUsare jIva sthAnI haiN| ve laya apane 2 sthAna kA parityAga kara degeN| una sthAnoM para ladaiva unakA adhipatitva nahIM rahane vAlA hai| puNya ke bala se jisa nANI ne jisa sthAna ko prApta kiyA hai, bhogane ke pazcAt puNya kA kSaya hone para vaha sthAna svAganA par3A hai| kyoMki jaba nimitta nahIM rahatA to naimittika bhI nahIM rahatA hai| jisa puNya ke kAraNa jo sthAna prApta huA hai, usa puNya ke abhAva meM vaha sthAna TikA nahIM raha sakatA / isa viSaya meM lezamAtra bhI saMzaya jana, ane mitrajanonI sAthe je sahavAsa hoya che, te paNa anitya ja hoya che. 12aa TIkA-sthAnI artha sthAnanA adhipati e pramANe thAya che. jema devalokamAM Indra vigere tathA manuSya lokamAM cakavartI vigere uttama sthAnanA ravAmI che, e ja pramANe judA judA sthAne mAM bIjA bIjA ja sthAnI che; teo badhA pita pitAnA sthAnene tyAga karaze. te sthAno para haMmezAM teonuM adhipatipaNuM rahevAnuM nathI. puSyanA baLathI je prANIe je sthAna prApta karela che, te sthAna bhagavyA pachI puNyano kSaya thayA pachI te sthAnane tyAga karo paDe che, kemake jyAre nimitta rahetuM na hoya te nemittika nimittavALa paNa raheto nathI. je puNyanA kAraNe je sthAna prApta thayuM che, te puNyanA abhAvamAM te sthAna TakI zakatuM nathI. A saMbaMdhamAM Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 sUtrakRtAGgasUtre vipaye manAgapi sandeho nAsti / avazyaM tAdRzasthAnasya pachataH / tathA-'gAyaehi' jJAtakai 'suddIhi ya muhRdmizca 'ayaM vAse' ayaM vAso'sthitiH so'pi-'aNiyatte' aniyataH:-anityA, bAndhavAdithirakatra paridRzyamAno yo'yaM vAsaH, so'pyanitya eva / tathA coktam 'azAzvatAni sthAnAni sarvANi vivi ceha ca ! devA'suramanuSpANA mRddhayazca sukhAni ca // 1 // api ca- sucirataramucitvA bAndhavai vidhayogaH, suciramapi hi rantyA nAsti yogeSu tRptiH / suciramapi supuTaM yAti nAzaM zarIraM, suciramapi vicintyo dharma eka sahAyaH // 1 // devAsuramanuSyANAM sarvANi sthAnAni RDacAdikAni ca aniyatAni bhavanti, cirakAlaM vAndhavaiH saha vasannapi tato viyogo ati cirakAlaM rantvA'pi ke lie avakAza nahIM hai / jJAtijanoM aura suhRdjanoM kA jo sahavAsa hai, vaha bhI anitya hai, sadaiva rahane vAlA nahIM hai| kahA bhI hai'azAzvatAni sthAnAni hatyAdi / _ 'samasta sthAna azAzcAna hai, cAhe ve devaloka meM ho, cAhe isa manuSyaloka meM hoM / deSoM, asuroM aura manuSyoM kI samasta RddhiyAM aura samasta sukha bhI azAcara haiN| aura bhI kahA hai-'sucirataramuSitvA' ityaadi| / 'yandhu ghAndhavoM ke sAtha virakAra paryanta nivAsa karane para bhI Akhira viyoga hotA hI hai| cirakAla (bahatakAla) taka bhoga bhogane lezamAtra paNa sa zayane avakAza rahene nathI. jJAtijane ane mitrajaneno je sahavAsa che, te paNa anitya ja che. te hamezA rahevAvALe hoto nathI. 4yu 5 cha -'bhazAzvatAni sthAnAni' ityAdi "saghaLA sthAno azAzvata che. cAhe te devakamAM hoya athavA cAhe te manuSya lekamAM hoya ke, asuro, ane manubenI saghaLI Rddhi ane saghaLuM sukha paNa azAzvata che. . bhI pazu ghuche haiM-'suciratarasupitvA0' 70 madhuvanI sAthe sAMmA kALa sudhI nivAsa karavA chatAM paNa Akhare viyegaja thAya che, cirakALa (lAMbA kALa sudhI bhega bhegavavA chatAM paNa bhegethI tRpti thatI Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam 605 vRtina bhavati, cikAlaM popitamapi zarIraM naSTaM bhavati ado dharma eka eva sahAyako nAnya iti bhAvaH / sarvatra RdayA vibhUpiyo'pi mAtaH yo dRSTaH sa eva sAyaMtane jvalitacitAmAruhya zete'naH aniyato'yaM saMsAravAsa iti / cakAreNa anye'pi dvipadacatuSpadadhanadhAnyAdayo viSayA anityA eva / etAvatA sarvatra vairAgyabuddhi bhAvayediti zAstrakAraH pratipAdayati-vairAgyenA'nityamogAdibhyo mati parAvartya mokSe nivezayet / viziSTasthAnamavApyApi sthAnino'dhavApi palyopamasAgaropapara bhI bhogoM se tRpti nahIM hotI hai| cirakAla (bahutakAla) laka bhalI bhA~ti puSTa kiyA huA zarIra bhI nAza ko prApta ho jAtA hai aura cirakAla paryanta cintana karane yogya dharma hI eka mAtra paraloka meM sahAyaka hotA hai| jo manuSya prAtaH kAla sampUrNa vaibhava se vibhUSita dekhA gayA, vahI sandhyA ke samaya jAjvalpamAna citA para zayana karatA (sotA huA) dekhA jAtA hai| isa prakAra yaha sastAra vAla aniyA hai| gAthA meM AyA huA '' pada le dvipada, catuSpada, dhana, dhAnya Adi viSaya aura inakA saMyoga bhI anitya samajhanA cAhie / zAstrakAra kA Azaya yaha hai ki saMsAra ke samasta padArthoM meM vairAgyabhAva sthApita karanA caahie| vairAgya ke dvArA anitya bhogoM kI ora se apanI vRddhi kI haTAkara mokSa meM hI lagAnA caahie| Azaya yaha hai ki-saMsArI jIva saMsAra ke sarvotkRSTa sthAna ko prAsa karake bhI Aja, kala yA palyopama-sAgaropama ke pazcAt Ayu kA nathI. lAMbA kALa sudhI sArI rIte puSTa karela zarIra paNa nAza ne prApta kare che. ane ghaNA samaya sudhI vicAravAmAM Avela dharmaja eka mAtra paralekamAM sahAya karanAra bane che. je manuSyane savAre saMpUrNa vaibhavathI zobhAyamAna je hoya te ja manuSya saMdhyAkALe baLa baLatI citA para sUtelo jovAmAM Ave che, A rIte A saMsAravAsa anitya che ga thAmAM Avela "E" padathI be pagavALA, cAra pagavALA, dhana, dhAnya vigere viSayo tathA teno saga paNa aniya ja mAna joIe, zAstrakArane hetu e che ke-saMsAranA saghaLA padArthomAM virAgyabhAva utpana kara joIe vairAgya dvArA anitya bhegonI taraphathI pitAnI buddhi haTAvIne me kSamArga tarapha ja preravI joIe. saMsArI jIe sasAranuM saSTi sthAnane prApta karIne paNa Aja athavA kAla ke pachI 'padaMpama sAme rapama paMchI Ayune kSaya thAya tyAre Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. sUtrakRtAgastre mAste sva svasthAnaM svAyupaH kSaye'zyaM tyakSyanti / tayA-yo'yayaM mohAdhAyako bandhuvAndhaH saha saMvAso manye'nitya eva so'pIti vibhAvanIyo buddhimatA'nitye "mati na vidheyA kadApi, api tu mokSArthameva prayatno vidheya iti bhAvaH // 12 // mUlam-evamAdAya mehAvI apaNo girddhi muddhre| AriyaM uvasaMpajje savadhamma makoviyaM // 13 // chAyA--evamAdAya medhAvI Atmano gRddhi muddharet / - AryamupasaMpadyeta sarvadharmerakopitam // 13 // *kSaya hone para avazya hI usa sthAna kA parityAga karate haiN| isake atirikta bandhu bAndhavoM ke sAtha jo saMvAsa hai, vaha bhI sadA banA 'rahane vAlA nahIM-use bhI kisI samaya tyAganA hI par3atA hai| aisA vicAra kara vuiddhamAn puruSa anitya padArthoM meM apanI dhuddhi na lagAve, 'parantu mokSa ke lie hI prayatna kare // 12 // ___ 'evamAdAya mehAcI' ityaadi| ' zabdArtha-'mehAvI-sedhAvI' buddhimAn puruSa ekalAdAya-ekalAdAya' satra sthAna anitya hai aisA vicAra karake 'apaNo niddhi sukhare-AtmanaH gRddhim uddharen' apanI malatya buddhi ko haTAde dhammanakoviyaM-sarva. dharmerakopitam' saba kunIkSika dharmoM se dUSita nahIM kiye hue 'ArithaM - upasaMpajje-Aryam upasaMpata' isa Ayartha dharma ko grahaNa kareM // 13 // - te sthAnane tyAga karavo ja paDe che. te sivAya badhujana ke jJAtijana sAthe - saMvAsa che, te paNa sadAkALa banyo raheto nathI. teno paNa kaI samaye tyAga kare ja paDe che. A pramANene vicAra karIne buddhizALI purUSe anitya , padArthomAM potAnI buddhi joDavI na joIe. paraMtu mokSa mATe ja prayatna ., 2tA 29 // 12 // ! - .... 'evamAdAya mehAvI' yA Avattha-'mehAvI-medhAsI' muddhimAna pu35 'emAdAya-evamAdAya' yA " sthAnI anitya cha tama viyA2 prazane 'appaNo 'gidvimuddhare-AtmanaH gRddhim uddharet' cAtAnI bhamabhuddhine TAvI he 'savvadharamamakoviyaM-sarvadhamaiM ko. pitam' 54 4i yathA iSita nahI 436 / 'Arica upasaMpajjeAryam upasaMpadyeta' mA bhAya nA 2' 43 // 1 // Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 677 -anyayArthaH -- (mehAvI) medhAvI -maryAdAvyavasthitaH (evamAdAya) evam - anisthAni sarvANi sthAnAni ityevaM jJAldA (appaNo giddhimuddhare) AtmanaH - svasya vRddhi - gADa mamatvam uddharet niHsArayet (savvadhamma makoviyaM) sarvadharmairakopitaMdoSarahitam, yadvA sarvadharmeSu (AsyiM uvasaM rajje) bhAyai tIrthakara mArgam upasaMpadyeta - svIkurzana, iti // 13 // TIkA- 'mehAvI' medhAvI maryAdAntarvartimuniH sadasadvivekavAn vA, ' evaM ' evam pUrvoktakrameNa sarvANi api sthAnAmyanityAnItyevam 'AdAya' samyagava - * budhya 'appaNI' AtmanaH sambandhinIm - kaTukaviSayiNIm 'giTTi' gRddhi - gRddhi bhAvam 'uddhare' uddharet putrakalatrAdikamasmAkam ahaM tepAmityAdi mahatvabuddhi - parityajet kathamapi kutrApi mameti buddhiM na kuryAt / 'AriyaM' Aryam ArAtduraM yAtaH sarvadharmebhya iti AryaH, deyadharme duHkhadAtRtvaM vidyate, 1 " anvayArtha -- jJAnI puruSa aisA jAnakara arthAt samasta sthAnoM aura 'saMyogoM ko anitya samajhakara apanI mamatA haTAle aura saba dharmo meM nirdoSa Arya mArga (tIrthaMkara pratipAditamArga) ko svIkAra kare || 13 // TokArtha- meghAvI ArthAt maryAdA meM rahA huA athavA sat-asat ke viveka se vibhUSita muni pUrvokta prakAra se samasta sthAnoM ko anitya jAna kara apanI gRddhi unase haTAye - ye putra kalana Adi mere haiM aura maiM unakA hU~, isa prakAra kI mamatA kA tyAga krde| kisI bhI padArtha meM kisI bhI prakAra kI mamatva buddhi dhAraNa na kare aura AryamArga ko svara kare / jo samasta heya dharmo se dUra haTa gayA hai, + 2 anvayAya--jJAnI purUSA evu mAnIne arthAt saghaLA sthAne ane saceAgene anitya mAnIne peAtAnu` mamatva haTAvIle ane saghaLA dharmomAM nirdoSa A mAga (tIrthaMkare pratipAdita karela mAI)nA svIkAra karave // 13aa TIkA--medhAvI arthAt maryAdAmAM rahelA athavA sat asat rUpa vivekathI zAbhAyamAna muni pUrvokta prakArathI saghaLA sthAnAne anitya mAnIne peAtAnI vRddhi (zAsakti) temAMthI haTAvIle A putra kalatra- vigere sau mArAM che, ane hR... teone chuM, AvA prakAranuM mahtva-mArA paNAnA tyAga kare keAI paNa padArthomAM koI paNa prakAranA mArApaNAnI buddhi na rAkhe ane A mAga nA svIkAra kare. jee saghaLA haiya (tyAga karavA lAyaka) dharmothI dUra hiTa gayA DrAya Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrutAgasUtre vadasminna vidyate'to'yaM sarvadharmebhyo re bhavati / athavA-ArAt-atisamIpaM yAta iti AryaH ayaM hi jJAnadarzanasvarUpatvAt, svAtmanyetra vyasthito dharmati bhavati sarvebhyaH samIpavartI / nahi-AtmanodhikaH kazcit samIpavartI / ato'yamAryoM jJAnadarzanacAritrasvarUpo mokSamArgaH / yadvA-AryANAM tIrthakarANAmayamAryomArgaH, tAdRzamAryamArgam 'upasaMpajje' upasampadheta-Azrayet / kathaMbhUtaM mArga tatrAha-savadhaymamakoviyaM' sarvadharmerakorapitA, saMvaiH kutidharmarakopitamapitam / svaprabhAveNaiva payitumazakyatvAda, pratiSThA prAptam / athavA-sarvadharmaH svabhAvairanuSThAnasvarUpairakopitam, kutsitakarttavyA'bhAvAt / yadvA-sarvaiH dharma bauddhAdibhirakopitam / nahi-asmai ko'pi kupyati yasmAdidam arhatsavacanaM sarvabaha Arya kahalAtA hai| heyadharma (hilAdi lakSaNa tyAganeyogya dharma) duHkha denevAle haiM, ataH vaha usameM nahIM pAye jaate| athavA 'ArAt' kA artha hai atyanta samIpa, use jo prApta ho vaha Arya / jJAna darzana cAritra tapa rUpa dharma Arya dharma kahalAtA hai, kyoMki yaha apanI AtmA meM hI rahatA hai| AtmA se arthAt sva-svarUpa se adhika samIpavartI anya koI nahIM hotaa| isa vyAkhyA ke anulAra jJAna darzana cAritra aura tapa rUpa mokSamArga AryamArga hai| athavA Aryo arthAt tIrthakoM kA mArga Arya mArga kahalAtA hai| yaha AryamArga samasta kunarmita dharmoM se adavita hai| apane prabhAva ke kAraNa hI kisI ke dvArA dUSita nahIM kiyA jA sakatA / adhadhA lavasta bauddha Adi dharmo ke dvArA zopita hai| isa para koI apita nahIM ho sakatA, che, teo Arya kahevAya che. heya dhamAM hiMsAdi lakSaNavALo tyAga karavA gya dharma) duHkha denAra hoya che. tethI te teomAM heta nathI. athavA "sArAne artha tyaMta najadIka e pramANe thAya che tene je prApta kare te Arya, jJAna, darzana, caritra, tapa rUpa dharma Arya dharma kahe vAya che. kemake te pitAnA AtmAmAM ja rahe che AtmAthI arthAt svarUpathI. ' vadhAre najIkamAM rahenAra bIjuM kaI paNa hotuM nathI. A vyAkhyA pramANe jJAna, darzana, cAritra ane tarUpa mekSamArga AryamArga kahevAya che. athavA - A arthAta tIrthakarano mArga AryamArga kahevAya che. A AryamArga saghaLA kunarmita-TAtavALA dharmothI nirdoSa che. pitAnA prabhAvanA kAraNathIja te keInathI paNa dUSita-daSavALe karI zakAtuM nathI. athavA bauddha vigere saghaLA dharmo dvArA akopita che, arthAt tenA para keI phodhayukta thaI Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 679 samayArthabodhinI TIkA pra.zru. ma. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam dharmANAM samAhArarUpa naigamanavena naiyAyikamatasya, RjusUtreNa vauddhasya, saMgraheNa vedAntinAM matasya saMgRhItatvAt / ata sarvo'pi svasvamatipAdyamevA'ya pazyati, ataH kathaM ko'pi kupyeda, anekAntavAde ekAntavAdasya samAviSTatvAda, sarvamapiuccapaday anityameveti saMpadhArya vivekazIlo mamatvabuddhiM sarvato visRjya sarvadharmA'dupitanAnadarzanacAritrAtmakadharmameva svIkuryAt / yato'yaM dharmaH jhaTiti pApako bhAti, alasyalAsya mokSasya bhAvA'trodhaH // 13 // mUlam-saMsaha saMmaIe NacA dhasmasAraM suNernu vaa| samuvadie u aNagAre paJcakkhAya pAvaeM // 14 // kyoMki arhama lagadAla kA pravAla vividha navadRSTiyoM kA samanvaya karake unheM yathAyogya svIkAra karatA hai| vaha samasta ekAnAbAdoM ko apane meM samAviSTa kara letA hai| jaise naigamanaya se naiyAdhika vaizeSika mata kA, juna naya se bauddhoM ke kSaNikavAda kA aura laMgraha naya se vedAntiyoM ke advaitavAda kA saMgraha karatA hai| ataeva jinapravacana meM sabhI apane apane mantavya ko usI prakAra pAte haiM / phira koI kyoM isa para kupita hogA? tAtparya yaha hai ki jagat ke samasta pada anitya haiM, aisA samajha kara vivekavAn puruSa una saba le apanI samasva vRddhi haTAle aura laya dhanoM meM nidoSa jJAna darzana cAritra aura taparUpa dharma ko svIkAra kre| yaha dharma dalamamokSa ko bhI zIghra prApta karA detA // 13 // zakatA nathI. kAraNa ke-a ta bhagavAnanuM pravacana jUdA jUdA prakAranA naya daSTinA samanvaya karIne tene yathAgya rIte svIkAra kare che. jemake negamanayathI naiyAyika, vaizeSika matane, rAju sUtranayathI bauddhonA kSaNikavAdane ane saMgrahAyathI vedAntinA advaitavAdane saMgraha kare che. tethI ja je pravacanamAM dareka pita pitAnA mantane teja rIte joI zake che. pachI kaI paNa AnA para kema kupita thAya ? - - kahevAnuM tAtparya e che ke-jaganA saghaLA padArtho anitya che, evuM samajIne vivekazIla purUSa te badhA parathI pitAnI buddhi haTAvIleya ane dareka dharmomAM nirdoSa jJAna, darzana, cAritra ane parUpa dharmane svIkAra kare. A dharma durlabha arthAt aprApya evA mokSane paNa jaldIthI prApta karAvI de che. 13 Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 sUtrakRtAsUtre chAyA-saha sanmatyA jJAtvA dharmasAraM zunyA vaa| samupasthita ratvanagAraH pratyArUpAtpAekaH // 11 // azyArtha:--'sahasamaIe' saha sanmatyA-svAbhAvikarabuddhayA 'dhammasAraM' dharmasAraM-dharmasya zrunadAritrAkhyasya sAraM-tatvam (gacA) jJAtyA-abudhya ilA putravat , evam-(raNettu vA) zruyA vA-cilAtI putravat zunyA (samuTThie aNagAre) samupasthitaH-uttarottaraguNasaMpattaye samupasthito'nagAraH prabaI mAnapariNAma: (paccakakhAyapAvae) pratyAkhyAtapApakaH-nirAkRtasAvadhAnuSThAno bhavatIti // 14 // ___TIkA--dopA'jhalakita dharmasya jJAnaM yathA bhavati tadevAha mUtrakAraH-'saha saMmaIe) ityAdi / (saha saMmaI) saha sanmatyA-saha-AtmanA saha vartate yA 'saha sanaIe' ityaadi| zabdArtha-'saha saMmaIe-saha sanmasyA' acchI buddhi ke dvArA 'suNettu vA-jhutvA bA' athavA sunakara 'dhamalAraM-dharmasAra dharma ke sacce svarUpako 'jaccA-jJAza' jAnakAra 'sAnuvahie u aNagAre-samupasthitastvanagAraH' AtmAko unnatI karane meM tatpara sAdhu 'paJcakkhAyapAyae-pratyAkhyAtApaka' pApakA pratyAkhyAna karake nirsala AtmAvAlA hotA hai // 14 // . ' anyAya-apanI svAbhAdhika nirmala buddhi se ilAputra ke samAna dharmatvako jAna kara tathA zarmasAra-zrutacAritra rUpa sArako cilAtI putra ke sAmAna zravaNa karake jJAna aura kriyA kI. uttarottara prApti ke lie udyata ananAda sApadya anuSThAna kA tyAga kare // 14 // - sahasaMmaIe' zA--'saha saMmaIe-sai sanmatyA' sArI muddhi dvArA 'suNettu vAzrutvA vA maya! samajA 'dhammasAraM-dharmasAram' ghanA, sAyA 253pane 'jaccA-jJAtvA' oneIna 'samuTTieu aNagAre-samupasthitastvanagAraH' mAmAnI tatI 42vAmAM tatpara sevA sAdhu 'paccakhAyapAvae-pratyAkhyAtapApakaH' pAyarnu pratyAkhyAna karIne nirmaLa AtmAvALe thAya che. 14 * avayArtha-pitAnI svAbhAvika nirmala buddhithI IlA putranI jema dhavane jANune athavA dhasAra-zrutacAritrarUpasArane cilAtI putra pramANe zravaNa karIne jJAna ane kriyAnI uttarottara prApti mATe prayatnavALA anagAre sAvadha anuSThAnane tyAga kare. 14 TIkartha-- niSa dharmanuM jJAna je upathI thAya che, tenuM kathana have Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavAdhinI TokA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 691 'saM-samyag matiH sA paropadezamantarega samu-pannA matirityarthaH tayA yadvA zrutAvadhijJAnena, jJAnaM hi svaparA'bodha bhavati, tena jJAnena saha 'dhammasAraM dharmasAramsarvapANatrANalakSaNam / 'gaccA jJAtvA-tIrthakarAdibhyo dharmasAraM jJAtvA ilAputravat 'suNe tu vA' athavA-dilAnIputradat zrutvA dharmasAra dharmasArapratipattyanantaraM pUrvabhopArjitakarmaNaH bhagaya paNDinIyasapamA svakAratakAtmakabandhanavirahito bAlavIryavizukta uttarottaraguNaprAptyartha / 'sasubahira u' samupa. sthitaH tu mokSamArga sthitaH 'aNagAre anagAra:-gRhAdigyo rahitaH mrddhmaan-prinnaamH| 'paccakhAyapAra' pratyAkhyAnapAkA-pratyAkhyAtaM pAzkaM-mANAtiSAsAdilakSaNaM karma yena ma pratyAkhyAtapApako sabanIti / svakIyanirmalabuddha yA TInArtha-lidoMpa dharma kA jJAna jina upAyoM meM hotA hai, vaha sUtrakAra kahate haiM-jo mati paropadeza ke binA hamabhAvataH utpanna hotI hai, use yahA~ 'lahasammati' kahA gayA hai,| athavA viziSTa atijJAna zrutajJAna aura avadhijJAma 'lahanamani' kahalAte haiN| inale dharma kA sAra samasta prANiyoM kI rakSA rUpatattva jAnA jAtA hai| jaise ilAputraM ne dUsaroM se dharma ko jAnA thA, kyoM ki jJAna sva aura para donoM kA zodhaka hotA hai / athavA cilAtIpunna relamAna koI-koI aSaNa karake bhI dharmatattva ko jAnate haiN| inameM se kisI bhI upAya se dharma ke lAra ko jAna kara pUrvabhavoM meM upAsti karTI kA kSaya karane ke lie paNDi* tavIrya se yukta, saya prakAra ke kaSAya bandhana se rahita aura bAlavIrya se vimukta hokara uttarottara guNoM kI prApti ke lie baDhate calate - sUtrakAra kare che.je mati papadeza vinA svabhAvathIja utpanna thAya che, tene mahiyAM 'saha sanmati' 43 cha. mathavA vizeSa prA2nu bhatijJAna, zrutazAna * mana avadhi jJAna' 'sahasanmati' upAya che. tenAthI dhamanA sA saghaNA prANinI rakSA rUpa tatva jANI zakAya che jevI rIte ilAputre bIjAonI pAsethI dharma jAryo hato kemake jJAna sva ane para banene badha karAvavA vALuM hoya che, athavA cilAtIputra pramANe kaI kaI zravaNa karIne paNa dharma tatvane jANuM le cheAmAMthI koI paNa upAyathI dharmanA sArane jANIne pUrva bhamAM upArjana karelA karmone kSaya karavA mATe pariDatavIryathI yukta, badhA ja prakAranA kaSAya banzanathI rahita ane bAlavIryathI chUTI jaIne uttarottara gunI prApti mATe vadhatA evA pariNAmethI muni mekSamArgane prApta kare, te saghaLA prANAtipAta vigere pApone tyAga karanArA thAya ma086 Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre zAtvA gurUpadezAdinA satyadharmasvarUpa zrutvA, jJAnAdiguNopArjane saMlagnaH pApaMparityajya vimalAmA bhavati sAdhuriti // 14 // mUlamja di.cudakkama jANa Aukhelasla apnno| tasleva aMtarI khippaM liMka sikhena paMDie // 15 // chAyA-yaM kaMcidupakara jAnIyAd Ayu. kSemasya AtmanaH / __tasyaivAntarA kSinaM zikSA zikSeta paNDitaH // 15 // anvayArtha:--(apaNo Aukhemasla) Asana:-strasyAyuHkSemasya-svAyuSaH (jaM kiMcuvAmaM jANe) yat kiJcipakrama jAnIyAt-svAyuH kSayakAlaM jJAtvA ...(tassetra aMtarA) tasyai vAntarA-tanmadhye eka (khippaM) lipa-zIbam (paNDie) paNDitaH pariNAmoM se muni mokSamArga meM upasthita ho| vaha samasta prANAtipAta __Adi pApoM kA tyAgI ho| / Azaya yaha hai ki sAdhu apanI hI nirmala buddhi se athavA guru : Adi ke upadeza se satya dharma ke svarUpa ko jAnakAra, jJAnAdi guNoM , ke upArjana meM tatpara aura pApoMkSA parityAga karake nirmala hotA hai // 14 // , , 'jaM kiMcuvakarma jANe' ityaadi| - zabdArtha-'apaNo Aukhemarasa-AtmanaH AyuH kSemadhya vidvAna , puruSa apanI AyukA ' jacuvAmaM jANe-dhat kiMcit upakrama jAnIyAt' kSayakAla yadi jAne to 'tarale aMrA-tasyaitra antarA' usake aMdara hI khippaM-kSipra-zIca 'paMDie-paNDitaH' vihAn muni likkha-zikSA' saMlekhanArUpa zikSA likkhejara-zikSena' grahaNa kare // 15 // ... anvayArtha-jJAnavAn punama apanI Ayu kA koI upakrama Ayu kahevAno Azaya e che ke sAdhu pitAnI ja nimala buddhi vaDe athavA ' gurU vigerenA upadezathI satya dharmanA svarUpane jANIne jJAna vigere guNonA - upArjanamAM tatpara rahIne tathA pApano tyAga karIne nirmaLa banI jAya che. 14 je kicuvakama jANe' yA ::'zahAtha----appaNI zAukkhayassa-Atmana' Ayu kSayasya' vihAn yuSa pAtAnA maayussyn| 'ja kicupakama jANe-yat kiMcit upakrama jAnIyAt' kSayajAda ne ___ong to 'tasseva aMtarA-tasyaiva antarA' tenI 542 24 'khippaM-kSipra' hIthI / 'paMDie-paNDitaH' pati muni sikkha-zikSA' somanA'35 zikSAne "sikkhejjA-zikSeva' akSaya 12. Mill .. mApayAtha-sAnavAna, 535 potAnA AyuSyane 54 hai Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthayodhinI TIkA pra. Q. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam - 683 -vivekI (sikkheM) zikSA-saMlekhanArUpAm (sikkhejjA) zikSeta-grahaNazikSayA yathAvanamaraNavidhi vijJAya Asevana zikSayA Aseveta iti // 12 // TIkA-'apaNo' AtmanaH-svastha 'Aukhemarasa' AyuHkSemasya, "ja kicuvakama' yaM kaJcanopakramam urakasya te-saMratha taM kSayaM prApyate' Ayu ni sa upakramaH, taM yaM kazcana, 'jANe' jAnIyAna tasa tasyaiva-tasyopakramasya maraNakAlasya vA 'aMtarA' madhye etra 'khippaM kSipam-zIghram jhaTiti anAkulaH san "sikkhA' zikSAma-saMlekhanArUpAsa, bhaktaparikSejitamaraNAdikAM vA, paMDie' paNDito vivekI sirakhejma' zikSeta, tatra grahaNazikSa yA yathAvanmaraNavidhi jJAtvA, AsevanAzikSayA tuH Ase deta / paNDito yadi kenApi prakAreNa svAyupaH kSayakAlaM ko kama karane vAlA kAraNa, jAne to usI bIca zIghra hI saMlekhanA rUpa zikSA kA sevana kare arthAt samAdhi dhAraNa karale // 15 // . . TIkArtha--jisa kAraNa se Ayu kA saMvartana ho jAtA hai arthAt dIrghakAla meM bhogane yogya Ayu zIghra bhogI jAtI hai, usa viSa, zastra, agni jala Adi kAraNa ko upakrama kahate haiM ! lAdhu jaba apanI Ayu kA koI upakamA jAne to halI bIca arthAt mRtyu se pUrva hI vilamba kiye binA hI, saMlekhamA grahaNa kara le ArthAt bhaktaparijJA, iMgitamaraNa yA pAdapopagamana Adi saMthArA dhAraNa krle| jJaparijJA se mRtyu kI samIcIna vidhi ko jAnakara Asevana parijJA se usakA sevana kre| Azaya yaha hai ki-jJAnI purupa kisI prakAra apanI Ayu kA anta AyuSyane ochuM karavAvALuM kAraNa jANe to teja vakhate jaladIthI saMlekhanA rUpa zikSAnuM sevana kare. arthAta samAdhimaraNa dhAraNa karI le. 15 TIkAI- je kAraNathI AyunuM saMvartana thaI jAya che,-arthAta lAMbA kALa sudhI bhegavavAnA AyuSyane jaladIthI be gavI levAya che, te viSa, zastra, agni, jaLa, vigere kAraNene upakema kahe che sAdhu jyAre pitAnA Ayathana keI upakrama jANe to tenI vacamAM eTale ke mRtyunI pahelAMja vagara vila sa lekhanAne svIkAra karIle arthAt bhaktaparijJA, IgitamaraNa, athavA pAdapapagamana vigere saMthAro dhAraNa karI le. pariNAthI mRtyanA vidhIne sArI rIte jaIne Asevana parijJAthI tenuM sevana kare. kahevAno Azaya e che ke jJAnI puruSa' koI paNa prakAre pitAnA Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtra jAnIyAda, tadA svAyupaH kSayAt pUrvameva saMlekhanArUpAM zikSAM gRhIyAt, iti bhAvaH ||15|| mUlam - jahA kuMme saaMgAI sae de he samAhare / evaM pIvAI mehAvI ajjheMpeNa saMmAhare // 16 // chAyA--yathA kUrmaH svAGgAni svasmin dehe samAharet / evaM pApAni medhAvI adhyAtmanA samAharet // 16 // anvayArtha : - ( jahA ) yathA ( kuMme ) kUrma :- kacchapaH ( saaMgAI) svAGgAni - hastapAdAdIni (sara dehe samAhare) svake dehe - svazarIre eva samAharet- saMkocayet. ( evaM mehAvI) evameva medhAvI - maryAdAvacana sadasadvivekI vA (pAvAI)- pApAni-sAvadhAnuSThAnAni (ajjhaSpeNa) adhyAtmanA - samyag dharmadhyAnAdibhAvanayA (samAhare) samAharet - saMkocayediti / 16 / / AyA jAna le to Ayu ke kSaya se pahale hI saMlekhanA karake aura paNDitamaraNa aMgIkAra kare | 15|| 'jahA kuMme sa aMgAI' ityAdi / zabdArtha - 'jahA - pathA' jaise 'kuse - kUrmaH' kachumA 'saaMgAI-vAjJAna' apane aMgoM ko 'lae dehe samAhare- svake dehe samAharet' apane. deha meM sIkoDa detA hai evaM mehAvI evaM medhAvI' isIprakAra buddhimAn puruSa 'pAvAI - pApAni' pApoM ko 'ajjhampeNa-adhyAtmanA' dharma dhyAna Adi kI bhAvanAle 'lamAhare- samAharet' saMkucit karade // 16 // anvayArtha --- jaise kachuA apane aMgoM ko apane deha meM sakoDa. AyuSyanA aMta AvelA jANe te AyunA kSayanI pahelAMja salekhanA karIle ane paMDita maraNu svIkArIle 15 'jahA kuMbhe sa aMgAI' zahArdha.-'jahA-sthA' prema 'kuMse- kUrmaH' atha 'saaMgAI - svAGgAni ' potAnA gaMgAne 'sae dehe samAhare - svake dehe samAharet' potAnA zarIrabhAM sabhAvI se he, 'eva N mehAvI - evaM medhAvI 4 prabhA yuddhimAn puSa 'pAvAIpApAni' pAne 'ajjhappeNa-adhyAtmanA' dharma dhyAna vagere lAvanAthI 'samAhare- samAharet' sathita urI he ||16|| annayA jevI rIte kAcakheA peAtAnA aMgAne peAtAnA dehamAM Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 685 TIkA - api ca- anyadapi - 'jahA' yathA - yena prakAreNa 'kuMme' kUrmaH -- kacchapaH 'saaMgAI' svAGgAni - svazirazcaraNAdIni - strazarIrAvayavAna 'sae. dehe'svasmin zarIre 'samAhare' samAharet' yataH kuto'pi digdezAt samupAgacchati bhayena svAvayavaM svAvayavini zarIre pravezayati / evaM tathA tena prakAreNa 'mehAvI' medhAvI maryAdAvAna sadasadvivekavAn 'pAvAI' pApAni svakIyAni svAvayavaprAyANi 'ajya peNa' adhyAtmanA saMprApte maraNasamaye samyag dharmadhyAnAdibhAvanayA 'samAdare' samAharet svasminnupasaMharet samupasthite maraNasamaye samyak saMlekhanayA saMlekhitakAyaH paNDitamaraNena svAtmAnamupasaMharediti / yathA hi- samAgacchati bhaye letA hai, usI prakAra medhAtrI ( dhAraNA buddhi vAlA athavA vivekI) puruSa pApoM ko dharmadhyAna Adi kI bhAvanA se saMkucita karale ||16|| TIkArtha -- yahA~ 'jahA' zabda dRSTAnta ke artha meM hai / jisa prakAra kacchapa apane sira paga Adi aMgoM ko apane hI zarIra meM gopana kara letA hai arthAt kilI bhI prakAra kA bhaya upasthita hone para apane avayavoM ko zarIra meM samAletA hai, usI prakAra medhAvI arthAt maryAdAvAn athavA sat asat ke viveka se yukta puruSa apane pApoM ko dharmabhAvanA se sikor3a de / arthAt mRtyu kA samaya upasthita hone paraM samyak prakAra se apanI kAyA kA saMlekhana karake paNDitamaraNa seM apane zarIra kA parityAga kare | abhiprAya yaha hai-jaise bhaya upasthita hone para kachuA apane aMgoM sa'kAcI le che, eja pramANe buddhizALI (dhAraNA buddhivALA athavA vivekI) ghama dhyAna vagere bhAvanAthI pApeAne soMkucita karIye, 5165 TIartha - maDiyAM 'jahA' se yaha dRSTAntanA arthabhAM vaparAye che. rIte kAcabA peAtAnA mAthuM, paga vigere agone peAtAnA ja zarIramAM samAvI le che. arthAt koi paNa prakAranA bhaya upasthita thAya tyAre peAtAnA avayavene zarIramAM samAvI le che, eja pramANe medhAvI arthAt maryAdAvAn athavA sat asanA vivekane jANunAra purUSa pAtAnA pApAne dhama bhAva nAthI sa``cI le arthAta mRtyune samaya Ave tyAre samyak prakArathI peAtAnA zarIrantu salekhana karIne pati maraNuthI peAtAnA zarIrane parityAga kare. kahevAnA abhiprAya e che ke--jema bhaya upasthita thAya tyAre kAca Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . . subhakRtA katAidhutre kacchapa: svAsyavaM svazarIre saMkocayati, tadvat tathA vijJAya vidvAn maraNasamaye'zaraNaM svakIyA'sadanuSThAna svasmin dharmadhyAnabhAvanayA saMkocayet // 16 // mUlam-sAhare hattha pAe ya maNaM paMciMdiyANi y| * . pAvakaM ca pariNAmaM bhAlAdAsaM ca tArisaM // 17 // . chAyA- 'saMhareddhastau pAdau ca manaH paJcandriyANi c| . pApakaM ca pariNAmaM bhASAdoSaM ca tAdRzam // 17 // ... . andayArtha:- (hatthapAe ya sAhare) hastau ca pAdau saMkocayet 'maNaM paMcito apane zarIra meM saMkucita kara letA hai, (UrNanAbhi nAmaka kITa ke samAna) usI prakAra vijJAna puruSa anivArtha bharaNa kA samaya AyA jAnakara dharmadhyAna kI bhAvanA se asada anuSThAna ko tyAgade / // 16 // . 'sAhare hatyapAe 2' ityaadi| zabdArtha-'hastha pAe sAhare-hastI pAdau ca saMharet sAdhu apanehAtha pairako saMkucita sthira' rakhe 'maNaM paMce diyANi ya-mana paJcendriyANi ca aura mana tathA pAMcaindriyoM ko bhI unake viSayoM se nivRtta rakkhe 'pAdakaM ca pariNAmaM-pApakaM pariNAma tathA pApahapa pariNAma aura 'tArisa mAsAdasiM ca-tAdRzaM bhASAdoSaM ca tathA pAparUpa pariNAma aura-pApamaya bhASAdoSa bhI banita kare // 17 // ___ anyayArtha-hAthoM ko, pagoM ko, pAMcoM indriyoM ko, pApamaya pitAnA aMgone potAnA zarIramAM samAvI le che saMkecI le che, (unA sanA kIDanI jema) eja pramANe vidvAna purUSa anivArya maraNane samaya Avele jANIne dharmadhyAnanI bhAvanAthI asat evA anuSThAnane tyAga 42, // 19 // 'sAhare hatthapAe ya' tyA zA---'itthapAe sohare-hastau pAdau ca saMharet ! sAdhu potAnA tha gane sathita (sthi2) rANe 'maNaM paMce diyANi ya-manaH paJcendriyANi ca' tathA bhana bhane pAye |ndriyaane 5 tamanA viSayAthI nivRtta rANe 'pAvakaM ca pariNAma-pApakaM pariNa'maM' tathA 51535 pariNAma bhane 'mArisaM bhAsAdAsacatadarza bhASa depa ca' tathA 5 / 535' pariNAma bhane 55 bhaya bhASAhApanA paNa tyAga kare 17nA anvayArtha-hAthane, pagone, manane pAMce Indriyone pApamaya athava Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthacodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 687 diyANi ya) manaH ca-punaH paJcandriyANi-zrIvAdIni samAharet. tathA-(pAvakaM ca pariNAma) pApa ca-pAesvarUpa pariNAma tathA (tArisaM bhAsAdosaM ca) tAdRzaM pApAtmakaM bhApAdopaM ca saMharediti // 17 // TIkA-pUrvamutroktamevArtha vistareNa pratipAdayati-samupasthite maraNasamaye yathA-saMchinnamUlabandhano vRkSo vyApAravirahito bhUvi nizcalastiSThati tathA jJAtvA maraNakAlaM vidvAn 'itthapAe ye hastau pAdau ca svakIyau 'samAhare' saMhareda-vyApArAbhivatayet, karmakarAyAM hastAbhyAM padbhayAM vA kamaparazubhaM vyApAra na kuryAt, ceSTamAno'pi chinnamUlakSavat nizcalaM zarIraM bhuvi vyavasthApayet / 'ya'ca tathA-'maNe' manaH 'paMciMdiyANi' paJcendriyANi zrotrendriyAdIni azubhavyApArAnnivartayet / sva straviSayebhya indriyANAM viratiM kuryAt / indriyadvArA rAgato viSayAnnA''dadItetyarthaH / evaM kevalaM vAhyakaraNasyaitroparAmo na, kintu manaadhyavasAya ko aura pApamaya bhASAdoSa ko saMharaNa kare arthAt inakI pravRtti ko roka de||17|| TIkArtha-pahale vAle sUtra meM kathita artha yahAM vistAra se pratipAdana kiyA gayA hai / jisakA mUla kATa DAlA gayA hai, aisA vRkSa halana calana se rahita hokara bhUtala para nizcala par3A rahatA hai, usI prakAra maraNakAla upasthita hone para vihAna mRtyu ko nikaTa AtI dekha kara apane hAthoM aura caraNoM ke jApAra ko roka de| hAthoM aura caraNoM se kucha bhI vyApAra na kre| chinnapUla (kaTe hue, vRkSa kI bhA~ti ceSTA karatA huA bhI zarIra ko pRthvI para nizcala rakkhe / isI prakAra. mana ko aura pronna Adi pAMcoM indriyoM ko azubha vyApAra se nivRtta pharale, arthAta indriyoM ke kisI bhI viSaya meM rAma dveSa na kre| sAyane ane pApamaya bhASAdoSane saMharaNa kare arthAt teonI pravRttine rokI de. TIkArtha-pahelAnA sUtramAM kahela arthanuM ahiyAM vistArathI pratipAdana karavAmAM Avela che jenuM mULa kApI nAkhavAmAM Avela che, evuM vRkSa . halana calana vinAnuM thaIne pRthvI upara sthira paDyuM rahe che, je pramANe - maraNakALa prApta thAya tyAre vidvAna purUSe mRtyune najIka AveluM joIne [ pitAnA hAtha ane paganI pravRtti rekI de che hAtha ane pagothI kAMI pravRtti karatA nathI, chinnamULa (kapAyela) jhADanI mAphaka zarIrane pRthvI para sthira rAkhavuM, eja pramANe manane tathA kAna vigere pAce Indriyana, azubha pravRttithI, rokI de. arthAt IndriyonA keI paNa viSayamAM rAgadvega *ka nahiM kevaLa indriyanI be hya (bahAra)nI pravRttithI ja rokAvuM tema Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAgasUtre so'ntaHkaraNasyApi - apadatuSThAnebhyo viratiM kuryAt / manasApi kamapi padArtha na seveta / 'pAvakaM ca pariNAma' pApakaM ca prANAtipAtAdirUpaM pariNAmam, tathA - 'dArisa' tAdRzaM pAparUpam 'bhAsAdorsa' bhASAdopaM ca saMhareMda, manovAkkAyaguptaH san durlabhaM sahase paNDitamaraNaM vA azeSakarmakSayArtha samyaganupAlayediti // 17 // mUlam - aNuM mANaM va sAyaM ca taM paDinAya paMDieM / sAtagAvaNihue jaivasaMgI ghare // 18 // chAyA -- aNu mAnaM ca mAyAM ca tatparijJAya paNDitaH / sAtA gauravanibhRta upazAnto'nIhavaret // 18 // .688 kevala bAhya indriyoM ke viSaya se hI uparata na ho parantu antaHkaraNa mana ko bhI asat anuSThAna se virata karale / mana se kisI parapadArtha kA sevana na kare, aprazasta saMkalpa vikalpa na kare, jIvana maraNa 'kI kAMkSA na kare / rAgadveSa na kare / pAparUpa pariNAma ko tathA bhASA saMbaMdhI doSoM ko bhI tyAga de / tAtparya yaha hai ki mana, vacana aura kAya kA gopala karake, durlabha saMyama ko prApta karake samasta karmoM kA kSaya karane ke lie paNDitamaraNa kA samyak prakAra se pAlana kare // 17 // 'aNuMmANaM ca mAyaM ca' ityAdi / zabdArtha - 'aNuM mANaM ca mAyaM ca aNuM mAnaM ca 'mAthAM ca' sAdhu thor3A bhI mAna aura mAyA na kare 'taM pariNNAya tatparijJAya' mAna aura mAyA kA burA phala jAnakara 'paDie - paNDitaH' vidvAn puruSa 'sAtAgAra - nahIpaNu antaHkaraNa ane manane paNa kheTA anuSThAneAthI rokI de manathI kAInA paNa pArakA padArthanuM sevana na karavu.. maprazasta salpa vikalpa karavA nahIM jIvana maraNanI IcchA na kare. rAgadveSa na kare. pApapa pariNAmane athavA bhASA saMbaMdhI doSAne paNa tya ga kare. kahevAnu' tAtpaya e che ke-manavacana, ane krAyanuM gepana (chupAv) karI ne phUlabha evA sathamane prApta karIne saghaLA karmone kSaya karavA mATe pati marajInu' sArI rIte pAlana karavu. ll17NA aNuM mANaM ca mAyaM ca' ityAhi zabdArtha - 'samANaM ca aNuM mAnaM ca mAyAM ca' sAdhu thoDu' pazu bhAna ane bhAyAyAra na rAje 'taM pariNNAya tatparijJAca' bhAna bhane bhAyAnuM rAma ja Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayAyodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam .. 189 __ anvayArtha:-(aNuM mANaM ca mAyAM ca) aNu-svalpamapi mAnam-ahaGkAra, mAyAM ca na kuryAt (taM paDimAya) taM-mAnaM mAyAM ca parijJAya-etayoH kaTuMkaphalaM jJaparijJA jJAtvA pratyakhyAnaparijJayA parityajet (paMDie) paNDito-vidvAn (sAtAgAsvaNihue) sAtagaurajanibhRtaH-sAtAbhaurava-mukhazIlatA tatra nibhRtaH tadarthaH manuyuktaH (upasaMte) upazAnta:-rAgadveSebhyo nivRttaH (aNihe) anIha:-mAyAmapaMcarahitaH (care) caret // 18 // TIkA--saMyame utkarSanayA parAkramamANaM saMyaminaM yadi kazcidAgatya satkArAdinA nimantrayet / tAnimaMtraNAvasare sabhIyAtmotkarSa na kudi iti darza yituM sUtrakAra Aha-(aNuM mANaM ca) ityAdi / (aNuM mANaM) aNumAnas. aNumitisvalpamapi 'mANaM' pAnam-ahaGkAra-mahavApi cakra dinA sarakAryamANaH yaNihue-lAnAgaura vanitA' sumba zIlatAle rahita 'vasaMte-upa. zAntaH taNa zAnta arthAt rAgadveSa rahita hokara 'aNihe-anI hai|' evaM mAyArahita hokara 'care-caret vicaraNa kare // 28 // . . anvayArtha-jJAnI puruSa leza mAna bhI mAna aura mAyA na kre| mAna aura mAyA ke kaTuka phala ko jJaparijJA se jAna kara pratyAkhyAnaparijJA se usako tyAga de| sukhazIlatA meM udyata na ho kara, upazAnta arthAta rAga aura dveSa se nivRtta hokara tathA mAyA prapaMca se rahita hokara vicare // 18 // TokArtha--saMyama meM utkRSTa parAkrama karane vAle saMyamI ke samIpa Akara yadi koI satkAra ke sAtha nimaMtraNa kare to aise avasara para vaha abhimAna na kare, yaha prakaTa karane ke lie sUtrakAra ne kahA haiMena paMDie-paNDitaH' vidvAna 535 'sAtAgAravaNihue-sAtAgauravanibhRtaH' suma mana va vinAnA 2/2 'svasaMte-upazAntaH' zAMta arthAt rAgadveSa binAnA thana 'aNi he-anI' mAyA 2hita 42 'care-caret' viyara 43 // 18 // .... anvayArtha-jJAnapuSei lezamAtra paNa mAna ane mAyA na karavI, tathA mAna ane mAyAnA kaDavA phaLane jJaparijJAthI jANIne pratyAkhyAna pariNAthI tene tyAga kare. sukhapaNAmAM pravRttivALA thavuM nahiM tathA upazAMta arthAta rAga SathI nivRtta tathA mAyA ane prapaMcathI dUra rahIne vicaravuM. 18 & TIkAtha- saMyamamAM uttama parAkrama karavAvALA saMyamInI samIpa AvIne je kAI satkAra pUrvaka nimaMtraNa kare to tevA avasare teNe abhimAna karavuM nahi A vAta batAvavA mATe sUtrakAre kahyuM che ke-TAmAM moTA cakalI sU0 87 Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -690 sUtrakRtAGgasUtre * svokamapi ahaGkAraM sAdhurna kuryAt / mAnohi saMyamamAsAdazikharAt pAdane vajramiva hetuH / athavA - sarvottame paNDitamaraNe'hameva samartho nAnya ityevaM garyo na vidheyaH / tathA-'mAyaM ca' sAyAM ca mAyAmapi na kuryAt svalpApi mAyA muninA na karttavyA, kimuta mahatI mAyA, AsyA api patanakAraNatvAdeva / evaM krodhalobhAvapi varja'nIyau / ' taM paDinnAya paMDie' de parijJAya paNDitaH, yatra mAna statra krodha iti mAnAdikaM hi tAlapuTa viSamiva pratibhavakArakaM jJaparijJayA cAtvA kaSAyAn kaSAyANAM pariNAmaM ca parijJAya - jJAtvA 'paDie' paNDitaH kaSAyAna svAtmaniSThAn pratyAkhyAnaparijJayA viSavat parityajet / ayaM bhAvaH - yatra mAnaH tatra krodho yatra mAyA par3e se bar3e bartI Adi ke dvArA satkAra karane para bhI sAdhu svalpa bhI abhimAna na kare / mAna saMyama rUpI prasAda ke zikhara se girAne meM vajra ke samAna hai - patana kA kAraNa hai / athavA sAdhu ko yaha ahaMkAra nahIM karanA cAhie ki maiM hrIM sarvottama paNDitamaraNa karane meM samartha hU~ / isI prakAra sAdhu ko mAyA bhI nahIM karanI cAhie / mahatI mAyA kI to bAta hI kyA, svarUpa mAyA kA AcaraNa karanA bhI ucita nahIM hai / mAyA bhI patana kA kAraNa hai / kona aura lobha bhI tyAjya hai / jahA~ mAna hotA hai vahAM kroSa bhI avazya hotA hai| ataeva ina cAroM kaSAyoM ko tAlapuTa nAmaka viSama ke samAna parAbhavakArI jJaparijJA se jAne kara tathA kaSAyoM ke pariNAma ko bhI jAnakara paNDita puruSa pratyAkhyAna parijJA se viSa ke samAna tyAga de / vigere dvArA satkAra karavAmAM Ave te paNa sAdhue jarA paNa abhimAna na 425. bhAna-saMyama prasAdanA zirathIpADavAsI dala sarayu che.arthAt patananuM ke rahyuM che. aththA sAdhue evA ahaMkAra karavA na joIe ke-hUM ja 'DittamarahumAM zaktimAna chu. eja pramANe sAdhue mAryA paNa karavI na joie. meATI mAyAnI te vAtaja zI jarA sarakhI mAyAnu AcaraNa karavuM te pazu caigya nathI. mAAM paNa patananuM ja kAraNa che. krodha ane leAla paNa tyaga rA cezya che, jyAM Ana heAya che, tyAM krodha paNa avazya hAya che, ja tethI A cAre kAyAne tAlapura nAmanA vidhanI jema parAbhavakArI sarijJAthI jANIne tathA kAyAnA paDita purUSa-pratyAkhyAna pariNAthI viSa jevA hitAvaha hai, ra piraNAmane paNa samajIne mAnIne tene tyAga karavA Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. ya. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam . 61 - tatra kobha iti jJaparijJA jJAtvA pratyAzanaparijJayA sakalakapAyaM tyajet / tathA-.. 'sAtAgAravaNihue sAtagauravanibhRtaH, sAtauravaM sukhazIlatA tatra nibhRtaH-tadarthamanyuktA, mukhArtha kadAcidapi upAya na kuryAt 'upasaMte' upazAntaH, kaSAyA'gnijayAt zAntIbhUtaH zabdAdi viSayebhyo'nukUlapatikUlavedanIyebhyo'raktadviSThatayopazAnto jitendriyatvAttebhyo nivRtta iti / taSA-'aNihe' anIhaH-IhArahitA nihanyante-vyApAdyante saMsAraprANino'nayA-iti IhA, mAyA, na vidyate mAyArUpA IhA yasyA'pau bhanIhaH-mAyAmapaJcarahitaH 'care' caret-yathoktaguNaviziSTaH sAdhuH saMyamAnuSThAnaM kuryAt / tadevaM maraNakAle'mpasamaye vA paNDitaH sarvadA; pazcamahAvratepu samudyato bhavet / yadyapi vratAni sarvANyeva garIyAMsi / , tathApi Azaya-jahAM mAna hotA hai vahAM krodha hotA hai aura jahAM mAyA hotI hai vahAM lobha bhI hotA hai / jJaparijJA se isa tathya ko jAna kara pratyAkhyAnaparijJA se samasta kaSAyoM kA parityAga kara de| ... isake atirikta sAtAgaurava kA arthAt ArAmatalabI kA bhI syAga kara de| sukha ke lie kisI bhI prakAra kA upAya na kre| vaha upazAnta ho arthAt kaSAyoM kI agni ko jIta le, zItalIbhUta ho, anukUla aura pratikUla zabda Adi viSayoM meM na rAga aura na deSa kare arthAt jitendriya hokara unase nivRtta ho jAya / vaha anIha ho arthAt IhA (mAyA) se rahita ho saba guNoM se yukta hokara sAdhu saMyama kA anuSThAna kre| maraNa ke samaya yA antima samaya paNDita puruSa pA~ca mahAvatoM meM kahevAno Azaya e che ke jyAM mAna hoya che, tyAM phodha avazya hoya che, ane jyAM mAyA hoya che, tyAM lebha paNa hoya che. jJapariNAthI A tathya-satya samajIne pratyAkhyAna pariNAthI saghaLA kaSAyono tyAga kare. A zivAya sAtagaurava arthAt ArAmapaNAno paNa tyAga karI che. sukha mATe keI paNa prakArane upAya na kare, te upazAMta hAya arthAt kaSAnA agnine jItI leya, zItalIbhUta hoya anukULa athavA pratikULa zabda vigere viSamAM rAga athavA TheSa na kare. arthAt jItendriya thaIne tenAthI nivRtta thaI jAya te anIha thAya at IhA (mAyA)thI rahita thAya dareka prakAranA ma yA prapaMcathI dUra rahe. A badhA guNothI yukta thaIne. sAdhue saMyamanuM anuSThAna karavuM. maraNane samaye athavA atima samaye paMDita purUSa pAMca mahAvratamAM Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rati .. 692: . sUtraketAGgasUtra rovapi prANAtipAtaviratiH sarvebhyaH zreSThA, etasyA sarvAnukUlatvAt, ata itasyA-eva garIyastvaM pratipAditaM zAstre-: 'uDmahe tiriyaM vA, je pANA tasathAvarA / . savaya viriti kujjA, saMvinivvANamAhiyaM // 1 // , chAyA-umastiryag vA, ye mANA, svssthaavraaH| . sarvatra viratiM kuryAt zAntinirvANamAkhyAtam // 1 // iti * sarvatra adhistiyag vA prANinaH santi tebhyo viratiM kuryAt teSAM mANaghiyANAM prANinAM mANAn nAtipAtayet ityevaM kurvataH zAntisvarUpo mokSo bhavatItyAkhyAtaM tIrthaMkarAdibhi ritibhAvaH // - sAdhurIpadapi mAnaM mAyAM vA na kuryAda / mAnamAyayoH phalaM na samIcInamiti vicArya paNDitaH mukhabhogAdikaM na smiihet| tathA-krodhAdikaSAyAn parityajya sarvadA saMyamAnuSThAna karato bhavediti bhAvaH // 18 // vizeSa rUpa se udyata bane / yadyapi sabhI vrata mahAn haiM, tathApi prANAtipAtavirati una satra meM zreSTha hai, kyoki vaha sabhI jIvoM ke anu. kUla hai| isI kAraNa zAstra meM isakI gurutA yA mahattA kA pratipAdana kiyA gayA hai-'uDDamahe tiriyaM dA' ityAdi / dizA meM, adhodizA meM athavA tirkI dizA meM jo prANI haiM, una priyaprANa prANiyoM ke prANoM kA atipAta nahIM karanA caahie| aisA karane se zAntisvarUpa mokSa prApta hotA hai, aisA tIrthaMkaroM Adi ne kahA hai| - tAtparya yaha hai ki-sAdhu bhI svalpa bhI mAna aura mAyAcAra na kre| mAna aura mAyA kA phala acchA nahIM hotA, aisA vicAra kara vizeSa prakArathI ukta bane, je ke saghaLA te mahAna che, te paNa prANuMtipAta virati badhAmAM sarvottama che kemake-te saghaLA jIvone anukULa che. te kAraNathI zAstramAM tenA gupaNAnuM athavA moTA paNAnuM pratipAdana kare che 'TaDDhamaI tiriya vA tyA S* - urdhvadizAmAM, adizAmAM athavA tichadizAmAM je prANIo che, te prAcei nA priya praNene atipAta (nAzana kara joIe. tema karavAthI zAMtI savarUpa mokSa prApta thAya che. e pramANe tIrthaMkara vigeree kahela che. kahevAnuM tAtparya e che ke-sAdhue svapa paNa mAna ane mAyAcAra na karavA joIe mAna ane mAyAnuM phaLa sAruM hotuM nathI. A pramANe Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 8 u. 1 vIrya svarUpanirUpaNam mUlam - pANe ya NAitrAejA adinnaM piya nAdae / sAdiyaM NaM mulaM bUryA esa dhamme busImao // 19 // chAyA -- prANAMzca nAtipAtayet adattamapi ca nA''dadIta / sAdikaM na mRSA brUyA deva dharmo mataH // 19 // anvayArthaH - (pANe ya NAivAjjA) prANAn padvidhajIvanikAyAna nAvi pAThayet - na virAdhayet (addinnaM pi ya NAdae ) ca punaH adattamapi nAdadIta - pare NAdattaM dantazodhanamAtramapi na gRhIyAt (sAdiyaM musaMNa vUyA) sAdikaM mAyAM kRtvA mRSA na brUyAt (bumImao esa dhamme) vRSimataH - saMyaminaH tIrthaMkarasya vA prAnirdiSTo dharmaH zruta vAritrarUpa iti // 19 // 693 jJAnI puruSa sukha bhoga Adi kI abhilASA na kare / kaSAyoM ko tyAga kara sadaiva samabhAva ke hI anuSThAna meM 'pANe ya NAivAejjA' ityAdi / tathA krodhAdi tatpara rahe | 18 | zabdArtha - 'pANe ya NAivAejjA - prANAna nAtipAtayet' prANiyoM ko ghAta na kare 'adinnaM pi ya NAdae- adattamapi ca nAdadIta' na dI huI cIja na leveM' 'sAdiyaM musa Na vUyA - sAdikaM mRSA na brUyAt' mAyA karake mithyA na bole 'buslImao esa dhamme vazyasya eSaH dharmaH' jitendriya puruSako yahI dharma hai // 19 // anvayArtha - prANiyoM kI hiMsA nahIM karanI cAhie, adattAdAna arthAt para ke dvArA vinA diye hue tRNamAtra bhI nahIM grahaNa karanA vicAra karIne jJAnI purUSe sukha bhAga vigerenI icchA karavI nahI, tathA krodha, mAna mAyA ane lAbhanA tyAga karIne harahamezA samabhAvanA anuSThAnamAM tatpara rahevu joie. / / 18 / 'pANe ca NAivApajjA' ityAdi zabdArtha-'pANe ya nAitrApajjA - prANAn nAtipAtayet' Ayono dhAta na 'adinnapi ya NAdae - adattamapi ca nA''ddIta' bhAcyAM vinAnI thIM na se ' sAdiyaM musaMNa vUyA - sAdikaM mRpA na brUyat' bhAyA urIne uThUna mose 'busImao esa dhamme - vazyasya eSa dharma" teMndriya puSA na dharma che. // 1 // anvayA prANIyAnI hi'sA karavI na joIe. adattAdAna-arthAt anyadvArA ApyA vinA eka tRNamAtra paNa levuM na joie. mAyA karIne Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sUtratAko ____TIkA--'pANe ya mANAMzca 'NAvAejjA' nAtipAtayeta, sarvajantUnA sarvaviSayebhyaH prANAH kenA'pi mUlyena na labhyante / etAdRzAn sarvato velakSaNyamugatAn sarvataH priyAMzca mAginAM pANAn kathamapi na virAdhayet 'adinnaM pi ya' adattamapi ca NAdae' nAdadIta, yadanyadIyaM vastu tattu tatsvAmina AjJAmantarA satyapi kAryagaurave na gRhNIyAt / 'sAdiyaM' sAdikaM-samAyam, AdinA sahavartate iti sAdikam / 'musaM' mRSAvAdam 'Na bUyA' na brUyAta, mRpAvAdasya kAraNa - mAdirmAyA, nahi mAyAmantareNa mRSAcAdo bhavati / dRzyate hi mRpAvAdI mRSA bhASaNAt pAk mAyAmevAGgIkaroti / tatazca mAyAviziSTaM mRpAvAdaM parityaje. diti / tatrApi vaJcanArtha prayujya mano mRpAvAdaH pariharaNIyaH / eSa dharmoM dRSimatA, - cAhie, mAyA karake asatyabhASaNa nahIM karanA cAhie, yahI tIrtha kara bhagavAn kA dharma hai // 19 // TIkArtha-kisI bhI prANI ke prANoM kA ghAta karanA ucita nahIM hai, kyoMki prANa anasola haiN| kisI bhI prANI ke prANa kisI bhI mUlya para prApta nahIM kiye jA skte| aise adbhuta aura sabhI ko priya prANoM kI virAdhanA na kare / anya kI vastu usake svAmI kI AjJA ke binA, kaisA bhI kArya kyoM na ho, nahIM grahaNa karanA caahie| tRNa bhI vinA AjJA ke nahIM le sAdika arthAt sakAraNa mRSAvAda na kare / mRSAvAda kA kAraNa mAyA hai, kyoM ki mAyA ke vinA koI bhUSAvAda nahIM krtaa| mRSAcAdI bhUSAvAda karane se pahale mAyA kA hI avalambana karatA hai| Azaya yaha hai ki mAyA se yukta mithyA bhASaNa nahIM karanA cAhie / jaTha vacana bolavuM na joIe Aja tIrthakara bhagavAne upadezela dharmanuM rahasya che. 1 TIkAryuM-kaI paNa prANinA prANano ghAta kare yogya nathI. kemake prANe amUlya che koI paNa prANinA prANe koI paNa kI matathI prApta thaI zakatA nathI. AvA adUbhUta ane darekane atyaMta vahAlA evA prANeni virAdhanA (hi sA) karavI nahiM tathA game tevuM mahatvanuM kArya hoya to paNa anyanI vastu tenA svAmInI rajA sivAya levI na joIe. eka taNakhaluM paNa vinA AjJA levuM nahiM sAdika arthAt sakAraNa paNa juTha bolavuM nahI. mRSAvAdanuM kAraNa mAyA che kemake mAyA vinA keI asatya bolatA nathI. juTha bolanArA juhu bolatAM pahelAM mAyAnuMja avala bana kare che kahevAne Azaya e che ke-mAyA yukta asatya bhASaNa karavuM na joIe. Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 695 , eSaH prAkAridarzitaH zrutacAritrAkhyaH, vRpimataH tIrthakarasyAyaM dharmaH / athavA jitendriyasyAyaM dharmaH / prANihiMsAM na kuryAt, adattaM na AdadIta / sakapaTa sRSAvAdaM na vadet, ayaM dharmo jinendrasyeti saMkSiptArthaH // 19 // mUlam -- atikramaM tu vAyAe maNaso vina patthae / sao saMbuDe daMne AyANaM susamAhare // 20 // chAyA - atikramaM tu vAcA manasApi na pArthayet / sarvataH saMvRtodAntaH AdAnaM susamAharet ||20|| pUrvokta zrutacAritra rUpa dharma vaya arthAt apanI AtmA ko vazIbhUta karane vAle puruSa pradhAna tIrthakaroM kA hai / athavA yaha dharma jitendriya kA hai / bhAvArtha yaha hai ki prANiyoM ko hiMsA na kare, adatta ko grahaNa na kare aura kapaTayukta mithyAbhASaNa na kare, yaha jinendra kA dharma hai / 19 / 'aimaM tu vAyAe' ityAdi / zabdArtha -- 'aikkamaMtu atikramantu' kisI jIva ko pIDA pahuMcAne kI 'vAyA - vAcA' vANI se 'saMgasA vi-manasApi manase bhI 'na patthae na prArthayet' icchA na kare 'sandao saMbuDe - sarvataH saMvRtaH ' paraMtu bAhara aura bhItara donoM ora se guptara he 'daMte - dAntaH' tathA indriyoM kA damana karatA huA sAdhu 'AyANaM - AdAnam' samyaka jJAnAdi mokSa ke kAraNako 'susamAhare - susamAharet' grahaNakare ||20|| pahelAM kahela zruta caritra rUpadhama vasyuM arthAt peAtAnA AtmAne vaza karavAvALA purUSa zreSTha evA tIrthaMkarAneA che. athavA teA A jItendri "yaMno dharma che. -1 kahevAnA bhAva e che ke-prANiyenI hiMsA karavI nahi, vinA Apela vastune levI nahIM ane kapaTavALuM mithyA bhASaNu (satya)na mele A jInendra deve matAvela zreSTha dhama che. 195 'aikamaM tu vAyAe' ityAhi zabdArtha-'aikamaM tu-atikramantu' ardha vane 'vAyAMe - vAcA' vANIdvANA, maNasA vi-manasApi' bhanathI thIDA yahAMthAuSAnu / 'na patthara - na prArtha yet' 42chA na 1re 'savvao saMbuDe - sarvataH saMvRtaH' paraMtu mahAra bhane hara manne tarathI gupta rakheM 'deve - dAntaH' 'tathA ndriyAM hamana to mevA sAdhu 'AyANaM-AdAnam' sabhya jJAna vizere 'bhAnA ne 'sukhamAhu ! susamAharet yu 42 // 20 // 1 Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- sUtrakRtAGgasUtre ___ anvayArthaH- (atikramaM tu)- atikramaMtu-prANipIr3anaM mahAvratAtikrama vA (vAyAe) bAcA-vANyA (maNapA vi) manasApi (na patthara) na prArthayet -levAmila pedityarthaH, (sanpo saMvuDe) sarvatA-bAhyAbhyantarataH saMto guptA (daMne) dAntaH -indriya no indriyadamanayuktaH (bhAyANaM) AdAnam-mokSa kAraNaM labhyam-jJAnA. dikam (susamAhare) susamAharet-gRhNIyAditi // 20 // TokA-api ca 'atikkama tu' atikrama-prANinAM pIDam, mahAvratasyA'tikramaM vA / athavA-sAhaMkAreNa manasA pareSAM tiraskaraNam, etAdRzamatikramam / "vAyAe' vacamA 'maNatA manasA 'vi' api 'na patthara' na pAyeda / prANAti. pAtAdiparapIDAjanakaM karma kathamapi na kuryAt vAcA manasA daa| vANImanamo: prativAda kAyikAtikramaNAbhAvastu arthAdeva siddhaH, tadeva sanovAkSAyaiH sAdhu vacanale athavA mana se bhI atikrama kI arthAta kilIko pIDA pahu~cAne kI athavA mahAvratoM kA ullaMghana karane kI abhilASA na kre| vaha pUrNa rUpa se saMdara yukta ho, indriyamana ko damana karane vAlA ho aura AdAna arthAt mokSa ke kAraNa samyagjJAna Adi ko grahaNa kare / 20 / ___ TIkArtha--atikrama kA artha hai-prANiyoM ko pIr3A denA aura mahA vratoM kA ullaMghana karanA athavA ahaMkArayukta mana se dUsaroM kA tiraskAra krnaa| sAdhu isa prakAra kA atikama karane kI vacana se aura mana se bhI icchA na kre| prANAtipAta Adi parapIDAjanaka kArya vacana yA mana se bhI na kre| jaba vacana aura mana se atikramaNa karane kA niSedha kara diyA to kAyika atikramaNa kA tyAga to svataH siddha hI ho anvayArtha-sAdhue mana athavA vacanathI paNa atikramanI arthAta keIne pIDA pahoMcADavAnI IcchA karavI nahIM tathA mahAvratanA ullaMghana karavAnI paNa IcchI na karavI. teNe pUrNarUpathI saMvarayukta thaIne, tathA iMdriya ane mananuM damana karavAvALA thaIne AdAna-arthAta mokSanA kAraNe rUpa sabhya jJAna vigaire ghaDa 421 // // 20 // TIkArca-atikrama eTale prANiyAne pIDA pahoMcADavI. tathA mahAvratanuM ulaMghana karavuM athavA ahaMkAra yukta manathI bIjAone tiraskAra kare. AvA prakArane atikrama karavAnI manathI ke vacanathI paNa sAdhue IcchA na karavI prANAtipAta vigere anyane pIDA pahoMcADanAra kArya mana athavA vacanathI na karavA. jyAre mana ane vacanathI paNa atikrama karavAno niSedha karavAmAM AvyuM, to kAyika (zarIrathI) atikramane tyAga te- svata; siddha thaI jAya Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " . .. samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam .-...-...- 697 kRtakArinAnumatibhizca navamabhedamatikramaM kathamapi na kuryAt / tathA-'sacao' sarvataH-cAyata Abhyantaratazca, 'saMvuDe' saMvRtaH--gumaH, tathA-'daMte' dAnta:indriyanoindriyadamanakArakA, evaMbhUtaH san 'AyANa' AdAnam-upAdAna-mokSa sya kAragam, samyagdarzanajJAnacAritrarUpam 'susamAhare' supamAharet. su-suSTu -udyuktaH samyagra visrota sikArahitaH san bAharet-AdadIva / manasA vacasA vA kasyApi mANinaH pIDanaM necchan kintu bAhyAbhyantarato guma indriyanigrahaM kurvan samitiguptyA saMyamapAlanaM kuryAditi bhAvaH // 20 // mUlam-kaDaM ca kanjamANaM ca AgamissaM ca pAvagaM / saI te gANujANaMti AyaguttA jiiMdiyA // 21 // . chAyA-kRtaM ca kriyamANaM ca AgamiSyacca pApakam / sace taM nAvajAnanti atmaguptA jitendriyaaH|| gyaa| isakA abhiprAya yaha huA ki mana, vacana aura kAya se tathA kRta, kArita aura anumodanA se nau bheda vAlA atikrame na kre| tathA bAhya aura Abhyantara rUpa se saMvRta ho, indriyoM kA aura mana kA damana karane vAlA ho| ina vizeSaNoM se yukta hokara sAdhu mokSa ke kAraNa samyagdarzana, jJAna cAritra aura tapa ko zaMkArahita hokara grahaNa kre| ___ bhAvArtha yaha hai ki-sAdhu kisI bhI prANI ko pIr3A dene kI icchA na kare / bhItara aura bAhara se gupta ho dAntendriya ho aura samiti gupti Adi kA pAlana kare // 20 // che. arthAt zarIrathI hiMsA na karavI tema kahevAnI AvazyakatAja upasthita thatI nathI. * kahevAno Azaya e che ke-mana, vacana, ane kAyAthI tathA kRtakArita ane anumodanAthI nava prakArane atikrama kare nahIM tathA bAhA ane azvetara rUpathI saMvata rahevuM. iMdriya ane mananuM damana karavuM. A vizeSa thI yukta thaIne sAdhue mokSanA kAraNe samyaguM darzana jJAna, cAritra ane tapa vinA zaMkAe grahaNa karavA. A kathanane bhAvArtha e che ke-sAdhue kaI paNa prANIne pIDe paho cADavAnI IcchA na karavI bahAra ane aMdarathI gupta rahevuM. dAnendriya thaine samitigupti vigerenuM pAlana karavuM. 20 sU0 88 . Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtra 3 . anvayArthaH-(AyaguttA jiiMdiyA) asaguptAH, AtmA aMkuzena manovAkAyanirodhena gupto yeSAM te AtmaguptAH, jitendriyAH (kaDaM ca) kRtaM ca-anuSTitam (kajjamANaM) kriyamANaM ca vartamAnakAle (AgamissaM ca) AgamiSyat cabhaviSyatkAle kariSyamANaM ca (pAvagaM) pApakam -mANAtipAtAdikam , (savvaM taM NANujANaMti) sarva tat karma nAnujAnanti-nAnumodante iti // 21 / TIkA-'AyaguttA' AtmaguptAH, AtmA anuzena manovAkAyanirodhena gupto rakSito yeSAM te Atma guptaaH| tathA-'jiiMdi jitendriyA:-jitAni'kaDaM ca kanjamANaM ca' ityaadi| zabdArtha--'AyaguttA jiiMdiyA-AramazuptA jitendriyA:' guptAtmA jitendriya puruSa 'kaDaM ca-kRtaM ca kiyA huA 'kajjamANaM-kriyamANam' kiyA jAtA huA athavA 'AgamitsaM-AgamiSyat' kiyAjAne vAlA 'pAvarga-pApakaM jo pApa hai 'savvaM taM NANujANaMti-sarva tannAnujAnanti' una sabhI kA anumodana nahIM karate haiM // 21 // ___ anvayArtha--jo mahApuruSa Atmagupta arthAt azubha mana vacana kAya kA nirodha karake AtmA ko gopana karane vAle tathA jitendriya hai, ve bhUtakAla meM kRna, vartamAna meM kiye jAte hue aura bhaviSyat kAla meM kiye jAne vAle sampUrNa pApa kI anumodanA nahIM karate haiM // 21 // TIkArtha-jinhoMne aprazasta mana vacana aura kAya ke vyApAra kA nirodha karake apanI AtmA kA gopana kiyA hai, ve Atmagupta kahalAte - 'kaDaM ca kajjama NaM ca tyAha zA---'AyaguttA jiiMdiyA-AtmaguptA jitendriyAH' guptAtmA sate. ndriya pu35 'kaDaM ca-kRtaM ca' resa 'kanjamANaM-kriyamANam' 42vAmA mAtu athavA 'AgAmirasaM-AgAmiSyat' 42vAmA mApanA3 'pAvagaM-pApaka' re pAya cha, savvaM taM NAgujANaMti-sarva tannAnujAnanti' se padhAtuM anumAna karatA nathI. 21 -- anvathArtha - je mahApurUSa Atma gupta arthAta azubha mana, vacana ane kAyane nidhi karIne arthAt rokIne AtmAnuM gAna karavAvALA tathA 'jItendriya che, teo bhUtakALamAM karelA, ane vartamAnamAM karAtA tathA bhavi dhyamAM karavAmAM AvanArA samagra pAponI anumodanA karatA nathI. 21 - ' TIkArtha-jeoe aprazasta evA kAyanA vyApArane nirodha karIne athavA rokIne pitAnA AtmAnuM gepana-rakSaNa karela che, teo Atmagupta Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TokA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam svavaze AnItAni indriyANi-zrotrAdIni tathA noindriyaM-mano yai ste jite. ndriyAH, yaH svendriyANi svAdhikAre kRtAni-vaMbhUtA udAracetasaH 'phaDaM' kataM yadaparai ranAryatulya bhUtakAle kRtaM sampAditam / tathA-'kanjamANa kriyamA Nam, vartamAnakAle sampAdyamAnam / tathA-'AgamirasaM ca' AgamiSyat caAgAmina bhaviSyatkAle kariSyamANaM ca 'pAvarga' pApakaM-pApayuktaM karma-mANAtipAtAdikaM yad bhavet 'savvaM ta' tatsarva-pApaM karma 'NANujANaMti' nAnujAnanti, tAdRzapApakarmaNo'numodanaM na kurvanti AtmazumA jitendriyA munaya iti bhAvaH / / 21 / / mUlam-je yA'buddhA mahAbhAgA vIroM asmttdNsinno| " asuddhaM tersi parakaMtaM saphailaM hoi sNvso||22|| haiN| jo zrotra, cakSu, ghrANa, rasanA aura sparzana indriya ko tathA mana ko apane vaza meM kara cuke haiM, ve jitendriya kahe jAte haiN| isa prakAra ke Atmagupta aura jitendriya puruSa, sAdhu ke uddezya se anAryoM ke samAna logoM dvArA kRna AhAra, vastra, pAna, vasati Adi kA, vartamAna kAla meM sAdhu ke nimitta kiye jAte hue tathA AgAmI kAla meM kiye jAne vAle pApakarma kA anumodana nahIM krte| ____ tAtparya yaha hai ki AnAryajana yadyapi apane svayaM ke lie pApakarma karate haiM, karege yA bhUtakAla meM unhoMne kiyA hai, jaise kisI ko mArA, mAratA , hai yA mAregA, tathApi jJAnI puruSa usakI anumodanA nahIM karate haiM / / 2 / / AAL kahevAya che. jeo zrotra-kAna-AMkha-nAka rasanA, jIma ane sparzana Indri yane tathA manane pitAne Adhina karela che, teo jItendriya kahevAya che. AvA prakAranA Atmagopana karavAvALA tathA jInendriya purUSe sAdhune ude. zIne anAryonI samAna leke dvArA karAyela AhAra vastra, pAtra, vasati, Adine vartamAnakALamAM sAdhune nimitte karavAmAM AvatA, tathA bhaviSyakA LamAM karavAmAM AvanArA pApakarmonu anumodana karatA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke-anArya ane je ke pitAne mATe pApa karma kare che. bhaviSyamAM karaze athavA bhUtakALamAM pApakarma karyuM che, jema kekoIe keI ne mAruM" mAratA hoya ane mAraze. te paNa jJAnI purUSe tenuM anudana karatA nathI. kerA Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtA sUtre 700 - :- chAyA ye cA'buddhA mahAbhAgA vIrA asamyaktvadarzinaH / azuddhaM teSAM parAkrAntaM saphalaM bhavati sarvazaH || 22 // anvayArthaH -- (je yAbuddhA) ye cA'buddhA: - dharmaM prati avijJAtaparamArthAH ( mahAbhAgA ) mahAbhAgA :- jagatpUjanIyAH (vIra) vIrA:- subhaTA, api (asamasino ) asamyaktvadarzinaH - midhyAdRyaH santi tadA - ( tersi parakkataM asRddhaM) seSAM bAlAnAM tapo dAnAdiSu parAkrAntaM parAkramaNamudyamarUpam tat azuddham - vizuddhikAri pratyuta karmabandhanAya (sanso saphalaM ho6) sarvazaH- sarvaprakAreNa phalaM karmA bhavatIti // 22 // 'je ya buddhA' ityAdi / zabdArtha - - ' je yA'buddhA-ye cA'buddhAH ' jo puruSa dharma ke rahasyako nahIM jAnate haiM 'mahAbhAgA - mahAbhAgAH kintu jagat meM pUjanIya mAne jAte haiM 'vIrA asaMmattadaMsiNo- vIrAH asamyaktvadarzinaH' evaM zatru kI senA ko jItanevAle vIra hai 'tesi parakkataM asuddhaM teSAM parA 'kAntam azuddham' unakA tapadAna Adi meM udyoga azuddha hai 'savacaso saphala hoi-sarvazaH saphalaM bhavati' aura vaha karmabandha ke kAraNarUpa hotA hai ||22|| anvayArtha--jo puruSa jagatpUjanIya haiM, vIra haiM kintu dharma ke paramArtha ko nahIM jAnate aura mithyAdRSTi haiM, unakA tapa dAna Adi azuddha hai aura vaha karmabandha rUpa phala kA janaka hai // 22 // 'je yAbuddhA' tyAhi zabdArtha -'je yA'buddhA-ye cA'buddhAH ' > purUSa dharmanA rahasyane jANutA nathI 'mahAbhAgA - mahAbhAgAH' paraMtu gatabhAM pUnanIya mAnavAmAM Ave che. vIrA asamattad siNo- vIrAH asamyaktvadarzinaH' tathA zatrunI senAne kRtavAvAjA vI2 che, 'taisi parakaMtaM asuddhaM teSAM parAkrAntam azuddham' temne| taya, hAna vigeremAM dyoga azuddha che. 'savvasA saphalaM he / i- sarvazaH khaphalaM bhavati' bhane te ka khaMdhanA kAraNarUpa thAya che' ArA anvayA - je purUSA jagapUjanIya che, vIra che, paraMtu dhanAparamAne jANatA nathI. ane mithyA dRSTivALA DhAya teenuM tapa, dAna, vigere azuddha kahevAya che, ane te kama bandhurUpa phaLa ApanArUM che. rA Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam cot 7 TIkA--api ca 'je' ye 'ya' ca 'abuddhA' abuddhA: - dharmaviSayakavodhavikalAH, zuSkavyAkaraNata ke tatsacza tadanyazAstra viSaya kajJAnena saMjAtAbhimAnA AtmAnaM paNDitaM manyamAnAH, parantu pAramArthikavastuviSayaka parAmarza vikalatvAt abuddhAH / na ca zuSka narka jJAnamAtreNa samyaktvamantareNa bhavati kathamapi tattvAtravodhaH / uktaJca - 'zAstrAvagAha parighaTTanatatparo'pi naivA'budhaH samadhigacchati vastutastvam / nAnAprakArarasabhogagatA'pi dardI, svAdaM rasasya sucirAdapi naiva veti // // 1 // abuddhA bAlavIryavantaH / tathA - 'mahAbhAgA ' mahAbhAgAH- mahAsatkaraNIyA', mahAntaca te bhAgA iti mahAbhAgAH, atra bhAgazabdaH, satkArArthakaH / tatabha TIkArtha -- zuSka vyAkaraNa tarka tathA isI prakAra ke anya zAstroM ke jJAna se jinheM abhimAna utpanna ho gayA hai, jo apane Apako - paNDita mAnate hai, parantu pAramArthika vastu ke jJAna se rahita haiM ve vAstava meM avuddha haiM, kyoM ki samyakya ke binA zuru tarka mAtra se tatva kA bodha prApta nahIM hotA / kahA bhI hai--' zAstrAvagAha parighaTTana tatparopi' ityAdi / jaise nAnA prakAra ke rasoM meM ba rahane vAlI cAhU dIrgha kAla paryanta bhI rasoM ke svAda ko nahIM jAna pAtI, isI prakAra vividha zAstroM kA avagAhana karane para bhI avudha puruSa tatva ke jJAna se vaMcita (rahita) hI rahatA hai / ' isa prakAra jo avuddha hai arthAta vAlavIryavAna hai vaha mahAbhAga arthAt atyanta satkAra karane yogya ho mahAbhAgyadAn ho, pUrvabhava TIkA-zuSka evA vyAkaraNa, tarka tathA evA prakAranA anya zAstronA jJAnathI jeene abhimAna utpanna thayela hoya, je petAne pati mAnatA hAya . paraMtu paramArthika vastunA jJAnathI rahita hAya te vAstavika rUpe mabuddhaja che kAraNa ke-samyakzrvanA jJAna vinA zuSka evA tarkamAtrathI tatvane khAdha prApta thatA nathI. dhu yAgu che e- 'zAstrAvagAha parighaTTanatatparo'pi ' ityAdi jema aneka prakAranA rasAmAM DUbI rahenAra cATu (saiDaveA) lAMbA kALa sudhI temAM paDI rahevA chatAM paNa rase'nA svAdane jAjI zakatI nathI, te rIte aneka zAstronA abhyAsa karavA chatAM paNa abudha purUSa tattvanA sAcA jJAnathI vati (vinAnI) 4 rahe che. AvA prakAranA jee abudhA che, arthAt khAlavIya vAn che, te mahAbhAga arthAt atyanta satkAra karavAne cAgya hAya athavA mahAbhAgyavAn Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakRtAGgasUtre 9 1 mahAsatkaraNIyA loke / athavA bhAgo bhAgyam, tathA mahadbhAgyaM vidyate yeSAM mahAbhAgAH / paraloke sukRtaM samupArjitaM yada balAt ihaloke'dhunA tajjanitaM sukhaM bhavati / 'vIrA' parasai mardane samarthAH santi kintu 'asamattadaM seNo' asa myaktvadarzinaH na samyak draSTuM zIlaM yeSAM tessamyaktvadarzinaH mithyAdRSTaya iti yAvat / 'tersi' teSAmasamyaktvadarzinAm / 'parakkataM' parAkrAntam, tapodAnAdhyayanAdiSu prayatnAdikaM tat ! 'amuddha' azudvam-avizuddhikAri / taiH kRtaM tapaHprabhRti zubhAnuSThAnamapi bandhanAya eva / kuvaidyakRtacikitsAvad viparItaphalajanakam / yadyapi tapaHprabhRtikaM viziSTaphalAya bhavati, kintu teSAM mithyAdRSTInAM tapo'pi bandhanAyaiva / bhAvopahatatvAt sanidAnatvAdvA / yathaikarasamapi jalaM tattabhUbhAgavikArAn AsAdya miSTaM tiktaM lavaNAktaM bhavati tadvat tattattepAM parAkrAntam / . meM upArjita sukRta ke bala se isa bhava meM sukha kA anubhava kara rahA ho aura vIra arthAt zatrusenA kA mardana karane meM samartha ho kintu mithyAdRSTi ho to usakA parAkrama arthAt tapa dAna adhyayana Adi meM kiyA huA prayatna azuddha hai / vaha tapa Adi zubhAnuSThAna bhI karmabandhana kA hI kAraNa hotA hai / jaise kuvaidya ke dvArA kI huI cikitsA viparIta phala pradAna karane vAlI hotI hai / yadyapi tapa Adi kA viziSTa nirjarA rUpa phala hotA hai tathApi mithyAdRSTi ke lie ve bhI karmavandha ke hI kAraNa hote haiM, kyoM ki ve bhAvanA se dUSita (arthAt sad viveka se rahita) hote haiM athavA nidAna se yukta hote haiM / jala meM eka hI prakAra kA svAbhAvika rasa sarvatra hotA hai, parantu bhinna bhinna prakAra ke bhUbhAgoM ke saMsarga se vaha kahIM mIThA kahIM khArA ho 702 hAya, pU`bhavamAM prApta karelA sukatanA khaLathI A bhavamAM sukhane anubhava karI rahyA hAya tathA vIra arthAt zatrunA sainyanuM mardana karavAmAM samatha hAya para'tu mithyAdRSTivALA hAya te tenuM parAkrama arthAta tapa, dAna, adhyayana vigeremAM karela prayatna azuddha che. te tapa vigere zubha anuSThAna paNu kama anyanA kAraNu rUpaja thAya che. jema vaidya dvArA karavAmAM Avela ciki sA ulTA phUlane ApavA vALI thAya che, jo ke tapa vigerenuM vizeSa prakAranI nirjarA rUpala hAya che. tA paNa mithyAdaSTivALAne mATe teo paNa kama baMdhanA kAraNa rUpaja hAya che. kema ke te bhAvanAthI dUSita (arthAt viveka vinAnA) hAya che, athavA niAnavALA hoya che. jalamAM ekaja . prakAranA svabhAvika rasa ja sarvatra hAya che. paraM'tu alaga alaga prakAranA myeong bhAgAnA sa MsargathI te kayAMka mIThuM ane kayAMka khArU thaI jAya che. eja Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam 703 'sabaso' sarvazaH-sarvA, api kriyA, 'saphalaM hoI' saphalaM bhavati, phalena karmabandhanena yuktaM tadIyaM parAkrAntamiti // 22 // vAlavIryavataH parAkrAntaM darzayitvA tadanu paNDitavIryavantamadhikRtya zAstrakAraH kathayati-'je ya buddhA' ityaadi| mULam- ya buddhA mahAbhAgA, vIroM sNmttdsiNnno| suddhaM tersi paravaMtaM, aphalaM hoi savvaso // 23 // chAyA-ye ca buddhA mahAbhAgAH, vIrAH samyaktvadarzinaH / zuddhaM teSAM parAkranta, maphalaM bhavati sarvazaH // 23 // jAtA hai, usI prakAra tapa bhI vibhinna sthAnoM meM vibhinna prakAra kA phala pradAna karatA hai| yahI kAraNa hai ki miyAdRSTiyoM kA parAkrama arthAt mithyAdRSTiyoM kI saya kriyA karmabandhana rUpa phala ko utpanna karatA hai.|22|| bAlavIryavAn ke parAkrama ko dikhalAphara zAstrakAra aba paNDita. vIryavAn ke viSaya meM kahate haiM-'je ya buddhA' ityAdi / ... zabdArtha-'je ya-ye ca' jo loga 'buddhA-ghuddhAH' padArtha ke sacce svarUpa ko jAnanevAle 'mahAbhAgA-mahAbhAgAH' baDe pUjanIya 'vIrAvIrAH' karmavidAraNa karane meM nipuNa 'saMmattadaMsiNo-samyaktvadarzinaH' nayA samyakadRSTi tasiM parakkaMtaM-teSAM parAkrAntam' unakA udyoga 'suddha-zuddham' nirmala 'savyaso aphalaM hoi-sarvazaH aphalaM bhavati' aura saba prakarase aphala arthAt karmakA nAzarUpa mokSa ke liye hotA hai // 23 // rIte tapa paNa judA judA sthAnemAM judA judA prakAranuM phaLa Ape che. eja kAraNa che ke mithyA daSTivALAonuM parAkrama arthAta mithyA dRSTionI badhI ja kriyA karmabandha rU5 phaLane ja utpanna kare che mArA bAlavIryavAnanA parAkramane batAvIne zAstrakAra have paMDita vIryavAnanA samayamA 4thana 4re che.-'je ya buddhA' tyAla zahAtha-'je ya-ye ca' re / 'buddhA-buddhAH pArthanA sAyA 2135ne nAvAvA. 'mahAbhAgA-mahAbhAgAH' ghag pUzanIya 'vIrA-vIrAH' mana vihA295 42vAmAM Na 'saMmattadasiNA-samyaktvadarzinaH' tathA sabhyaH STa. pAmA cha, 'tesi parakI-teSAM parAkrAntam' tebhAnA yoga 'suddha-zuddham' nibha 'savvaso aphala hAI-sarvazaH aphala bhavati' bhane macI rIte ma31 arthAt karmanA nAzarUpa sekSane mATe thAya che, kAraNa Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre anvayArtha . --- (je ya) ye ca (buddha) buddhAH - svayaM buddhA, buddhabodhitA vA ( mahAbhAgA ) mahAbhAgAH - mahApUjanIyAH (vIrA) vIrAH karmavidAraNasamarthAH ( saMmatta siNo ) samyaktvadarzinaH - paramArthatastravedinaH (tersi paravakataM) teSAM parAkrAntamudyogaH (suddhaM) zuddhamavadAtaM karmabandhaM prati (savvaso aphalaM hoi) sarvazaH - sarvathaiva aphalaM bhavati pApaphalajanakAbhAvAt tat niranubandhanirjarArthameva bhavatIti bhAvaH // 23 // TIkA -- 'je ya' ye kecana mahApuruSAH 'buddhA' buddhA: - saMbuddhA | paropadezamantareNaiva padArthaparamArthajJAnavantaH tIrthakarAH / yadvA-buddhabodhita gaNadharAdayaH, 'mahAbhAgA ' mahAbhAgAH - mahAsatkaraNIyAH / ' vIrAH - karmaNAM vinAzane sadA sAma vanto jJAnAdibhirguNairvA sadA zobhamAnAH / 'samattadakSiNo' samyaktvadarzinaHyathAvasthitapadArthajJAnavantaH / ' tersi' teSAM - jaganmAnanIyAnAM yat 'parakkaM parAkrAntam-tapaHsaMyamAdyanuSThAnaM tat 'suddhaM' zuddhaM vizuddhaM nirmalaM - kaSAyAdidoSa 704 - 4 anvayArtha - jo svayaM buddha haiM athavA buddhabodhita haiM, mahAbhAga pUjanIya haiM, vIra arthAt karmavidAraNa meM samartha haiM aura samyaktvadarzI paramArtha ke jJAtA haiM, unakA parAkrama sarvathA dharmabandhana rUpa phala se rahita honA hai - nirjarA kA hI kAraNa hotA hai ||23|| TIkArtha - - jo mahApuruSa dUsare ke upadeza ke vinA svayaM hIM bodha ko prApta kara paramArtha ko jAnane vAle haiM, jaise tIrthakara, athavA jinhoMne dusare jJAniyoM se jJAna prApta kiyA hai, jaise gaNadhara Adi tathA jo mahAna satkaraNIya haiM, jo karmoM ko naSTa karane ke sAmarthya se yukta haiM, yA jJAnAdi guNoM se vibhUSita haiM, jo padArthoM ke yathArtha svarUpa ko jAnate haiM, unakA parAkrama arthAt tapa, adhyayana, yama, niyama Adi anvayA --jee svaya buddha che. athavA yuddha kheSita che. mahAbhAga pUjanIya che, vIra arthAt kanA vidyAraNamAM sama che. ane samyaktvadarzI paramArthane jANavAvALA che, tenuM parAkrama sathA kama badha rUpa phaLa vinAnu DAya che-arthAta nirjarAnA kAraNuM rUpa ja hAya che. AthA TIkA--je mahA purUSA khIjAnA upadeza vinA pAteja medha prApta karIne paramAne jAgRvavALA che, jemake tIrthaMkara, athavA jeee khIjA jJAnIyA pAsethI jJAna prApta karela che, jemake gaNudhara, vigere tathA je mahAna satkAra karavAne cegya hoya che, jee karmIne nAza karavAvALA sAma'thI yukta che, athavA jJAna vigere zubheAthI yukta hoya che, jeo paTTAnA yathArtha (vAstavika ) vane ye he, tekhAnu rAma arthAt taya, adhya Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthabodhinI TIkA pra.zru. a.8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam rahitaM tat aphalaM pApaphalAjanakaM bhavati nirjarArthameva sarva bhavatIti bhaavH| samyaktvatAM sarvameva saMyamanupaHpradhAnamanuSThAnaM bhavati saMyamAsyA'nAzravarUpatvAta, tathA-tapapo nirAphalakatvAt / tathoktaM bhagavatA bhagavatyAm 'saMjame aNaNyaphale tave codANaphale' ||it23|| mUlam-tesi vi tevo jasuddho, nikhaMtA je mhaakulaa| " jannevalle biyANaMti, na lilogaM pavejai // 24 // changA--tepA mapi tapo na zuddhaM, niSkrAntA ye mahAkulAH / yannai 'nye vijAnanti, na zloka pravedayet // 24 // anuSThAna zuddha kapAyAdi dopoM se rahita aura nirjarA ke lie hI hotA hai| samyaksvadhAn puruSa kA sabhI anuSThAna saMyama tapa pradhAna hotA hai, bhagavatI sUtra meM bhagavAna ne kahA hai 'saMyama kA phala Aava kA ruka jAnA hai aura tapa kA phala karma kI nirjarA honA hai // 23 // 'tesiM vi tako Na suddho' ityAdi / zabdArtha--'tesi vi tavo Na suddho-teSAmapi tapo na zuddhaM' unakA tapa bhI zuddha nahIM hai 'je mahAkulAnivakhaM vA-ye mahAkulAH niSkrAntAH' jo mahAkula vAle pratrajyAlekara pUjA satkAra ke liye tapa karate haiM 'jannevanne viyANati-yat naiva anye vijAlanti' isaliye dAnameM zraddhA rakhanevAle dUsareloga jisameM jAne nahIM, isa prakAra AtmArthI ko tpyana, yama, niyama vigere anuSThAna zuddha eTale ke kaSAya vigere dezothI rahita ane nija ApavAvALA ja hoya che samyaktvavALA purUSanA saghaLA anuSThAne saMyama ane tapa pradhAna ja hoya che bhagavatIsUtramAM bhagavAne kahyuM che ke-saMyamanuM phaLa Asavane rokavuM te che. ane tapanuM phaLa karmanI nirja thavI te che. 20 'vesi vi to Na, suddho' chatyAdi zA-'teni vi tavA Na suddho-teSAmapi tapo na zuddhaM'. tebhanu ta5 54 zuddha nathI. 'je mahAkulA nikkhanA-ye mahAkulAH niSkAmtA: 2 mahADa vA pravRtyA sadhana lasAne mATe ta5 42 cha, 'jannevanne viyANaviyat naiva vijAnanti' tathA dAnamA zraddhA vANA bhI nahI sU0 89 Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 sUtrakRtAgasUtre . anvayArthaH -- (tesiM tritavo Na suddho) tepAM tapo'pi na zRddham (je mahAkulA nikkhatA) ye mahAkulAH - ikSvAkka dikulotpannAH pravrajyAmAdAya niSkrAntAH 'lokasatkArArthaM tapaH kurvanti (jannevanne biyANaMti) yata naiva anye vijAnanti kriyamANamapi to nAnye jAnanti tat tathAbhUtamAtmArthino vidheyam (na si logaM pavejjae) na zlokam AtmazlAghAM naiva pravedayet prakAzayediti ||24|| TIkA - - ' tersi vi' teSAmapi 'to' tapaH saMyamAnuSThAnaM ca 'paNa suddho ' na zuddham - na pavitram 'je ya' ye ca 'mahAkulA' mahAkulAH - loke prasiddhA ikSvA kuprabhRtikule samutpannAH teSAmapi tapaH satkArAdyarthe vA samyak prakIrtitam | 'janne banne viyAti' yat kriyamANaM tapaH 'nevanne' naivAnye dAnazraddhAvanto'pare na 'ciyANaMti' vijAnanti tathA zreyo'rthibhiH karttavyam 'na silogaM' zlokaM - 'karanA cAhiye 'na silogaM pavejjae-na zlokam pravedayati' tathA tapasviyoM ko apanI prazaMsA bhI na karanI cAhiye ||24|| - anvayArtha- - unakA tapa zuddha nahIM hai jo ikSvAku Adi bar3e kuloM meM janma lekara, dIkSita ho kara nikale haiM kintu loka satkAra ke lie tapa karate haiM / ataeva khAdhu ko aisA tapa karanA cAhie ki dUsaroM ko usakA patA hI na cale arthAt jisameM isa loka aura paraloka kI AzaMsA (vAMchA na ho, use apanI prazaMsA bhI nahIM karanI cAhie |24| TIkArtha -- jo lokaprasiddha ikSvAku Adi mahAkuloM meM utpanna hue haiM aura pravrajyA aMgIkAra karake gRhatyAgI bane haiM kintu laukika satkAra sanmAna pAne kI kAmanA se prerita ho kara tapa karate haiM, unakA bhI tapa trizuddha nahIM hai / AtmakalyANa ke abhilASI ko aisA tapa karanA te pramANe AtmArthi se taya 12 lehaye. 'na sileoga' pavebjae -na zlokam pravedayati' tathA tapasvime potAnI prazaMsA 42trI na lebhe // 24 // annayA --jee IkSvAku vagere prasiddha vazamAM janma laIne dIkSita -thaIne nIkaLyA che, paraMtu leAkanA satkAra mATe tapa kare che, tenu tapa zuddha nathI. ethI karIne sAdhue evu' tapa kavu. jaiie ke-khIjAone tenI jANu ja na thAya, arthAt jemAM A leAka ane paraleAkanI Aza'sA (IcchA) na hoya, teNe peAtAnI prazaMsA paNa karavI na joIe. 5245 TIkA--jee leAka prasiddha IkSvAku vagere mahAkuLAmAM utpanna thayA DAya che, ane pratrajyA svIkArIne gRhanA tyAga karavAvALA anyA hAya che, paraMtu laukika satkAra ane sanmAna meLavavAnI icchAthI prera ine tapa kare che, teonu tapa paNa zuddha hetu nathI. AtmakalyANune icchanArAoe evuM Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayArthavodhinI TIkA pra. zru. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam G7svakIyamazaMsAM smukhAnnaiva-kathamapi 'pavejjae' pravedayet-kathayeta, ahametAiza Asam-idAnIM tapasA pravRddha ityAdi svamazaMsAM naiva kuryAt / 'tapaH kSarati-nazyati kIrtanAt' iti nItyA / ye ca mahati kule prAptajanmAnaH svatapaH prazaMsanti, athavA -satkRtipUjopalabdhaye tapa: kurvanti, teSAM tattapaH tataH prati kSIyate caurAga dhanaprakAzanavara ataH satsAdhubhiH svIyaM tapo gopanIyameva, na puna svamukhenAkhyAtavyamiti / 24 // mUlam-appapiMDAsi pANAsi, appaM bhAsajja suvve| " khaMte'bhinivvuDe daMte, vIyagiddhI saMdA jae // 25 // cAhie jise gRhastha Adi jAna bhI na sakeM / tathA apane mukha se apanI prazaMsA kadApi nahIM karanI cAhie ki.maiM aisA thA aura aba aisA ugra tapa kara rahA huuN| ityAdi / kyoM ki strayaM prazaMsA karane se tapa bhaMga ho jAtA hai-niSphala bana jAtA hai| Azaya yaha hai-jinhoMne mahAna kuloM meM janma liyA hai aura jo dIkSita ho kara tapa to karate haiM jintu apane tapa kI prazaMsA karate haiM yA satkAra pUjA ke nimitta hI tapasyA karate haiM unakA tapa kSINa ho jAtA hai| ataeva mokSAbhilASI sAdhuoM ko apanA tapa gupta hI rakhanA cAhie, cora ke sAmane apanhe dhana ko prakaTa karane ke samAna apane mukha se tapa kI prazaMsA nahIM karanA cAhie // 24 // tapa karavuM joIe ke jethI gRhastha vigere jANI paNa na zake, tathA pitAnA sukhethI pitAnI prazaMsA keI paNa samaye karavI na joIe ke-huM AvA prakArano hate, ane hAlamAM Avu ugra tapa karI rahyo chuM. ItyAdi kema ke svayaM prazaMsA karavAthI tapane bhaMga thaI jAya che. arthAt tapanuSThAna niSphaLa thaI jAya che. kahevAno Azaya e che ke-jeoe zreSTha kulomAM janma dhAraNa karela che, ane jeo dIkSA dhAraNa karIne tapato kare che, paraMtu pote karelA tapanI prazaMsA (vakhANa) kare che, athavA sarakA-pUjAne mATe ja tapanuM AcaraNa kare che, tenuM tapa kSINa thaI jAya che tethI ja mekSanI kAmanA vALA sAdhuoe potAnuM tapa gupta ja rAkhavuM joIe coranI sAme pitAne dhana batAvavAnI jema potAnA mukhethI potAnA tapanI prazaMsA karavI na joIe. 24 Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vide mUtrakRtAGgasUtre chAyA--alpapiNDAzI pAnAzI, alpaM bhASeta muvrtH| - kSAnto'bhinivRto dAnto, bItagRddhiH sadA yateta // 25 // :- anvayArtha:--(appapiMDAsi) almapiNDAzI-alpAhArakaraNazIlaH (pANAsi) " pAnAzI-alpajalAbhyavaharaNavAn (subbae) mubA-sAdhuH (appaM bhAsejja) alpaM* parimitaM ca bhASeta (khaMte asinivvuDe) kSAnta:-kSAntipradhAnaH abhinito lobhAdijayAnnirAturaH (daMte vItagiddhI sadA jae) dAnto-jitendriyaH vItagRddhi:AzaMsAdoSarahitaH sadA-sarvadA sarvakAlaM saMyamAnuSThAne yateta-yatnaM kuryaaditi|25| 'apapiMDAsi ityaadi| zabdArtha--'appapiMDAssi-alpa piNDAzI' sAdhu udara nirvAhake 'liye alpa AhAra kare 'pANAsi-pAnAzI' aura jala pAna bhI thoDA kare 'subbae-sutrataH sAdhu puruSa appaM bhAsejja-alpaM bhASeta' thoDA ghole arthAt vinA prayojana na bole 'khaMte aminimbuDe-kSAntaH abhi. nirvRtaH' evaM kSamAzIla lobhAdirahita 'daMte vIta giddhI-dAntaH bItagRddhiA' 'jitendriya aura viSaya bhoga meM Asakti rahita hokara sadA saMyamakA anuSThAna kare // 25 // 5 anvayArtha-sAdhu alpAhArI ho, alpa jala kA pAna kare, alpa bhASaNa kare, kSamAzIla ho, lobha Adi ko jIta kara AturatArahita ho, jitendriya ho aura zRddhi rahita ho| sadA saMyamAnuSThAna meM udyoga karane vAlA ho // 25 // ___ 'apariDAsi' yA zawar - appapiMDAsi-alpapiNDAzI' sAdhu 62 nivaDa mATe ma5 . bhADA2 43 'pANAsi-pAnAzI' ne pAna 555 'suvvae-suvrataH' sAdhu 535 'appaM mAsejja-alpa bhApeta' thoDamA arthAt ayAna 2 ma. nahI khate abhinivvuDe-kSAntaH abhinivRtaH' kSamAzIla somAthi 2Dita 'daMte vItagiddhI-dAntaH vItagRddhi.' tendriya tathA viSayAgImA mAraThita vinAnA thaIne sadA saMyamanuM anuSThAna kare ArapAra - ayArtha-sAdhue alpAhArI hovuM joIe. a5jalanuM pAna karavuM joIe a95 bolavuM joIe. lebha vigerene jItIne Atura paNa vinA ke rahevuM. jItendriya thavuM ane gRddhi-Asakti vinA rahevuM. tathA hamezAM saMya manA anuSThAnamAM udyoga parAyaNa rahevuM joIe. para po Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "samayArthabodhinI TIkA pra. Q. a. 8 u.1 vIryasvarUpanirUpaNam . TIkA--'appapiMDAsi' alpapiNDAzI, alpaM piNDam azitu-bhoktaM zIlaM yasya so'lpapiDAzI, antamAntAdikasyApi atyalpasyaiva bhojnshiilH| tathA'pANAsi' alpapAnAzI-AhAravadalpajalAzI, uktaMca- bhojanaviSaye 'he jaMtra taMtra avIya jantha va tattha va suhoganido / jeNeva teNeva saMtuSTa vIrA muNiosi te appA // 1 // aTTha kukkuDiaMDagamettappamANe kavaThe AhAraM AhAremANe appAhAre ityAdi / chAyA--yadvA tadvA azitvA yatra vA tatra vA sukhopagatanidraH / ___ yena vA tena vA santuSTaH he vIra ! jJAto'sti tvayA''tmA // 1 // aSTa kukkuTANDakapamANAn kabalAnAhAramAharannalpAhAra ityaadi| TIkArtha--sAdhu ko svalpa AhAra karanA cAhie / anta prAnta AhAra bhI adhika nahIM karanA caahie| AhAra ke samAna jala kA pAna bhI alpa karanA caahie| bhojana ke pariNAma ke viSaya meM Agama meM kahA hai-'jo bhI mila gayA use khA liyA, jahA~-tahA~-kahIM bhI sakha kI nIMda se so liyA jo bhI prApta ho gayA usameM saMtuSTa rhaa| he vIra! tUne AtmA ko pahicAnA hai // 1 // murgI ke aNDe ke barAbara ATha kavala pramANa AhAra karane vAlA alpAhArI kahalAtA hai, bAraha kabala pramANa AhAra karane vAlA apArddha avamodarika kahalAtA hai, solaha kavala pramANa AhAra karanevAlA vibhAga . prApta AhArI kahalAtA hai, cauvIsa kavala pramANa AhAra karane vAle TIkAtha-sAdhue alpa eTale ke sUma pramANamAM AhAra karavo joIe. aMta prAnta a hAra paNa vizeSa pramANamAM levuM na joIe. AhAra pramANe jaLa paNa a5 pramANamAM levuM joIe. AhAranA pramANunA saMbaMdhamAM AgamamAM kahyuM che ke-je kAMI prApta thayela AhAra hoya tene laIne nirvAha karI le. jyAM tyAM koI paNa sthaLe sukha pUrvakanI nidrAthI suI javuM. ane je kAMI prApta thaI Ave tenAthI saMtoSa mAnI levo. he vIra te AtmAne oLakhe che. palA maraghAnA IDanI barAbara ATha kebiyAnA pramANuvALA AhArane grahaNa karavAvALAne alpa AhArI kahevAmAM Ave che bAra keLiyAnA pramANavALA AhAra karavAvALAne apAddha avamedarika kahevAmAM Ave che. seLa koLiyA pramANa AhAra karavAvALAne be bhAga - prApta AhAra levAvALe kahevAmAM Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sutrakRtAsUtre yadvA tadvA AhAramAhArya yatra tatra mukhanidrA mAsAditaH, yena tena prakAreNa - santuH, atastvayA''tmA jJAta iti bhaavH| ekaikakavalasya nyUnatAkaraNena UnodaratA krtvyaa| evameva pAne, pAtrAdisaMyamopakaraNe'pi UnodaratA vidheyA / tathA coktam 'thovAhAro thovabhaNio ya jo ! hoi yovanido ya / - thobovahi uvagaraNI, tassa hu devA vi paNamaMti' // 1 // avamorika kahalAtA hai, tIpta kavala pramANa AhAra karane vAlA pramANa prAptAhArI kahalAtA hai aura battIsa kazla AhAra karane vAlA sampUrNAhArI kahA jAtA hai / vya. sUtra u. 8 // . .. .. ___ arasa virasa Adi kA bheda na karake jo bhI AhAra nirdoSa prApta ho jAya, use hI grahaNa karale / prazasta aprazasta bhUmi kA vikalpa na pharake kahIM bhI sukha kI nIMda se so le aura jo bhI mila jAya usI meM santuSTa rahe / aisI udAsIna vRttivAlA mahApuruSa hI AtmA kA jJAtA hotA hai| __ eka eka kavala kI kamI karake UnodaratA karanI caahie| isI prakAra pAnI tathA saMghama ke upakaraNa pAtra Adi meM UnodaratA karanI cAhie / kahA~ bhI hai-'dhovAhAro thovabhaNio ' ityaadi| Ave che. vIsa keLIyAnA pramANavALA AhAra lenArane avamadarika kahevAya che, trIsa keLIyAnA pramANuvALe AhAra levA vALAne pramANaprANAhArI kahevAya che. ane batrIsa keLiyAnA AhAravALAne saMpUrNAhArI kahepaay che. ||vy sU. 38 arasa virasa vigereno bheda karyA vinA nirdoSa rIte je kAMI AhAra prApta thaI jAya, tene ja grahaNa karI le. prazasta athavA aprazasta bhUmine vikalpa na karatAM jyAM sukha pUrvakanI nidrA Ave tyAM suI javuM. ane je kaMI male tenAthI saMtoSI rahevuM. AvI udAsIna vRttivALA mahApurUSa ja Atmatatvane jANavAvALA thAya che. eka eka keLIyAne kema-cho karIne unedaratA karavI joIe. Aja pramANe pANe tathA saMyamanA upakaraNa pAtra vigeremAM udarapaNuM karavuM 4. 4 cha -'thovAhArA thovabhaNiyo' tyA 2 a5 bhADA. Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samArthabodhinI TIkA pra. thu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam chAyA - sTokAhAraH stokamaNistha, yo bhavati stokanidrazca / stokopadhikopakaraNaH, tasmai khalu devA api praNamanti // 711 'sunnae' suvataH - suSThu mahAnnatapAlako muniH 'apaM' alpameva ' bhAsejjA' bhASeta-alpaM hitaM satyaM ca vadet na vahu vadeditibhAvaH / 'khaMte' kSAntaH - krodhAdInAmupazamAt kSAntipradhAno bhavet / tathA-' abhinivbuDe' abhinirvRtaH - lobhamAnamAyAdInAmAntarazatrUNAM jayakaraNAt, upazAnto bhavet / tathA - 'daMte' dAntaH jitendriyo bhavet / evam 'vItagiddhI' vItagRddhiH, bItA- vigatA gRddhiHamikAikSA yasya sa vItagRddhi :- AzaMsA doSarahitaH 'sadA jae' sadA yateta sadAsarvakAlameva yateta- saMyamAnuSThAne yatnaM kuryAt sAdhubhiH saMyamayAtrA nirvAhArtha malpa 1 , ' jo alpAhArI, alpabhASI, alpanidrAlu, alpaupadhimAn aura alpa upakaraNavAn hotA hai, devatA bhI usako namaskAra karate haiM / he sutra | (sundara vrata vAle ziSya) alpa, hitakara aura satya hI bolo adhika nahIM / krodha, mAna, mAyA, lobha Adi Antarika zatruoM ko jIta kara upazAnta hoo, jitendriya bano / jisake kaSAyoM kA uccheda (vinAza) nahIM huA, jisa kA mana * vazIbhUta nahIM huA aura indriyoM kA gopana nahIM huA, usakI dIkSA AjIvikA kA sAdhana mAtra hai // 1 // isI prakAra sAdhu gRddhi se rahita ho aura kAmavAsanA se rahita / isa prakAra vaha sarvadA hI saMyama ke anuSThAna meM saMlagna banA rahe / vALA, alpa khelanAra, alpa nidrA lenAra alpa upadhivALA tathA alpa upakaraNavALA hAya che, tevA purUSane deve pazu namaskAra kare che. huM suvrata ! (suMdara vratavALA ziSya) alpa, hitakara ane satyaja mele vadhAre paDatu nahI. krodha vigere kaSAyeAne upazAMta karIne kSamAzIla manA lodha, bhAna, bhAyA, bola vigere AMtari4 zatrubhAne tIne upazAnta bhane, jItendriya manA jeenA kaSAyeAnA uccheda (nAza) thayela nathI jeenuM mana vaza thayela nathI. ane indriyetu' geApana thayela nathI tee.nI dIkSA kevaLa AjIvikAnA sAdhana mAtra ja che 55 Aja pramANe gRddhi (Asakti)thI rahita thavu. rahita khanavuM. ane eja pramANe haMmezAM ja sayamanA zIca manaDu: tathA kAmavAsanAthI anuSThAnamAM pravRtta Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 sUtrakRtAGgasUtre mevAnnaM pAnaM cA'yavaharaNIyam, tathA-hitaM minamiSTaM vA satyameva vaktavyam / kSAntena dAntena viSayavinivratAtmanA saMyamAnuSThAnatatpareNa bhavitavyamiti bhAvaH // 25 // mUlam-jhANajogaM samAhaTu kAyaM viusejja svvlo| titikkhaM paramaM NacA AmokkhAya pariva ejjaali| ttibemi||26|| chAyA--dhyAnayogaM samAhRtya kAyaM vyutsRjetsrvshH| titikSA paramAM jJAtvA AmokSAya parivrajen / / iti bravImi // 26 // Azaya yaha hai-sAdhu ko udarapUrti ke lie alpa AhAra tathA parimita AhAra pAnI kA sevana karanA cAhie, parimita satya vacanoM kA hI prayoga karanA cAhie zAnta dAnta aura viSayoM se virakta honA cAhie / sadA saMyamaparAyaNa rahanA cAhie // 25 // ___ 'jhANa jogaM samAha?' ityaadi| zabdArtha-'jhANajoga-dhyAnayogam' sAdhu citta nirodha lakSaNa vAle dharmadhyAnAdi ko 'samAharaTu-samAhRtya grahaNa karake 'savyaso kAyaM viusejja-sarvazaH kArya vyutsajet' saba prakAra se zarIrako bure vyAparoMse roke 'tinikkhaM paramaM jaccA-titikSAM paramAM jJAtvA' parISaha tathA upasarga ke sahana ko sabase uttama samajhakara 'AmokkhAe-Amo kSAya mokSa kI prApti paryanta saMyamakA anuSThAna kare 'ttiveSi-iti bravImi' aisA maiM kahatA hU~ // 26 // kahevAne Azaya e che ke-sAdhue udara pUrti mATe alpa AhAra tathA parimita AhAra pANInuM sevana karavuM joIe. parimita satya vacana ja balavA joIe. zAnta dAna ane viSayethI virakata banavuM joIe. sarvadA saMyama parAyaNa rahevuM joIe parapA _ 'zANajoga samATu' tyAdi . zahAtha-'jJANajeoga-dhyAnayogam' sAdhu yitta nirodha sakSavANA dharma dhyAna vigairene 'samAhaTu-samAhRtya' yaha 4zana 'savvase kArya viujja-sarvazaH kAyaM vyutsRjet' madhA 2thI zarIrane 125 vyApArathI ze"titikkhaM paramaM. NaccA-titikSAM paramAM jJAtvA' 554 bhane 5 2 hanane sAthI uttama samalane 'AmekkhiAe-AmokSAya' mokSanI prApti 5yanta sayabhanu bhAnuna 42 'ttivemi-iti bravImi' se pramANe huI cha. // 26 // Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 713 samayArthabodhinI TIkA pra. zu. a. 8 u. 1 vIryasvarUpanirUpaNam anvayArtha:--'jhANajogaM) dhyAnayoga-dhyAnaM manonirodhalakSaNaM dharmadhyAnAdikam , tatra yogaH-viziSTamanovAkAyavyApAra stam (samAharTsa) samAhatya-samyagupAdAya (sanaso kArya viusejja) sarvazaH-sarvaprakAreNa kAyaMdehamakuzalayogapavRttaM byusTajet-parityajet (titikkha paramaM NaccA) titikSAM-parISadopasargasahanalakSaNAM paramAM-pradhAnAM jJAtyA (AmokkhAya parivaharjAsi) -AmokSAyamokSaparyantam azeSakarmakSayo yAvadbhavettAvatparyantaM parivrajeda-saMyamAnuSThAnaM kuryAt (tivemi) iti trImi // 26 // TImA--adhyayanArthamupasaMharannAha-'jhANajoga' ityAdi / 'jhANaM' dhyAnammanaso nirodhasvarUpam, dharmadhyAnAdikaM vA-tasmin dhyAne yoga:-vilakSaNamanocAkAyavyApArA, taM tAdRzaM dhyAnayogam samAhaTu' samAhRtya-samyagupAdAya kAya' zarIram-akuzalakAyayogapravRttam 'viusejja' vyutsRjet-parityajet / 'sabaso' sarvatA sarvaprakAreNa kasyApi-kathamapi yathA pIDA na bhavet / tathA hastapAdAdi vyApArayet / tayA-'titikkhaM titikSA-zAnti parI pahopasahanasvarUpAm 'parama' - anvayArtha-dhyAnaNega ko samyak prakAra se grahaNa karake, pUrNa-rUpeNa-kAya kA vyutsarga kare arthAt zarIra ko akuzala vyApAra meM pravRtti na hone de|-titikssaa arthAt vividha prakAra ke parISahoM aura upasargoM -saMbaMdhI sahiSNutA ko uttama samajha kara samasta karmoM kA kSaya jaba taka na ho jAya taba taka saMyama kA pAlana kare / tti bemi-aisA maiM kahatA hU~ // 26 // TIkArtha-adhyayana ke artha kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM-dhyAna arthAta citta ke vyApAra ke virodha yA dharmadhyAna-Adi-meM-yoga ko dhAraNa kara ke. akuzala vyApAra meM pravRtta zarIra kA parityAga kre| anvayArtha- sArI rIte dhyAnayogane grahaNa karIne pUrNarUpathI kAyane tyAga kare. arthAt zarIrane akuzala pravRttimAM pravRtta banavA-na che. titikSA ' arthAt aneka prakAranA parISaha ane upasarga saMbaMdhI sahiSNu paNAne uttama samajIne samasta karmone kSaya "jayAM sudhI na thAya tyAM sudhI - saMyamanuM yAsana 42 'tti "bemi' 241-pramANe chu // 26 // TIkAtha-adhyayananA arthane upasa hAra karatA kahe che ke-dhyAna athavA * cittanA vyApArane nirodha (rokavuM) athavA dharmadhyAna vigeremAM rogane dhAraNa karIne, akuzaLa vyApAramAM pravRtta zarIrane tyAga kara. pitAnA su0 90 Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtre paramAm-pradhAnAM sarvata utkRSTAmiti yAvat 'NaccA' jJAtvA 'AmokkhAya' AmokSAya- mokSaparyantaM yAvanmokSaM na labhate tAvatparyantam 'parivvajjAsi' parivrajetsaMyamAnuSThAnaM kuryAt / 714 sAdhuyaniyogamAzrityAzubhamanovAkkAyavyApAravivarjitaH- upasargAdi sahamAnaH azeSakarmakSayaM yAvat saMyamapAlane tatparo bhavediti bhAvaH / 'ttivemi' ityahaM bravImi / iti sudharmasvAmivAkyam ||26| - iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipada bhUpita bAlabrahmacAri - 'jainAcArya ' pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI sUtrakRtAGgasUtrasya "samayArthabodhinyA khyAyAM " vyAkhyAyAM vIryAkhyAnam aSTamamadhyayanaM samAptam ||8 - 1 | apane hAtha paga Adi avayavoM kA aisA prayoga kare ki kisI prANI ko tanika bhI pIr3A na pahu~ce / tathA sahanazIlanA ko sarvotkRSTa jAna kara jaba taka samasta karmoM kA kSaya na ho jAya taba taka saMyama kA pAlana kare / Azaya yaha hai ki sAdhu dhyAna yoga kA avalambana karake mana vacana kAya kI pravRtti ko roka de aura upasarga Adi ko sahana karatA huA karmakSaya paryanta saMyamapAlana meM tatpara rhe| sudharmA svAmI jambU svAmI se kahate haiM - he jambU ! jaisA maiMna bhagavAn se sunA hU~ aisA maiM tujhe kahatA hU~ ||26|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'sUtrakRtA GgasUtra' kI samayArthabodhinI vyAkhyA kA AThavA~ adhyayana samApta // 8- 1 // hAtha paga vigere avayavAnA evA pratyeAga kare ke-kAI paNa prANuine jarA paNa pIDA na thAya, tathA sahanazIla paNAne sarvottama mAnIne jyAM sudhI samasta karmane kSaya na thaI jAya tyAM sudhI saMyamanuM pAlana karavuM. kahevAnA Azaya e che ke-sAdhue dhyAna ceAganuM avalambana karIne mana, vacana ane kAyanI pravRttine rokI devI temaja upasa vigerene sahuna karatA thakA karma kSaya sudhI sayama pAlanamAM tatpara rahevuM, sudharmA svAmI jarRsvAmIne kahe che ke he jaNlR je rIte me bhagavAna pAsethI sAMbhaLyu che teja pramANe se" tamane kahela che. ArakA 1 jainAcAya jainadhama divAkara pUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta 'sUtrakRtAMgasUtra'nI samayA meAdhinI vyAkhyAnuM AThamuM adhyayana samApta 58-15 Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pR. paMkti zuddhi smUtrakRtAgasUtra bhA. dUsare kA zuddhipatraka bhASA azuddhi gujarAtI jakAre hindI bhAti gujarAtI phasAyelI hindI karako jyAre bhAMti phasAyelI gharako 31 1 38 vacaka - vadhaka 80 103 130 3 saMskRta kaTTa rAgaH saMskRta ekatrya kaTu tatra rAgaH ekAnyaM jainAcArya cAparAta tithi kaSAnA hotA 152 194 198 224 307 jainAcAya cAparahane tirakasa kaSacena 6 1 8 5 8 hAtA 307 pUti pUrti " 586 hindI 5 594 612 thama khattINa se jahA isako vAsudeva daMtavakke deva smjhnaa| zIla zItala prathama kammI jagA kammI jaNA eTaka eTale ke saskRta gujarAtI zratanI zratanI 938 94 11 117 3 121 5 " pitAvI pitAnI ghAne dhane , Ale Avele Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ) pratipadana AmAM , 170 214 315 315 361 382 431 432 458 465 5 1 9 10 3 1 7 7 4 3 ave AvyA che. leDhAnA meTI vAkya pratipAdana AtmA Ave AvyA che. leDhAnA jATI vikriya 486 507 mekSa jJAtAputra jJAta putra zaMkatu zaMkAnuM hoya che. mekSa zastroe zAstroe niradya niravadya tava che. tene badale vAsu deva samajanA uDe abhyAsa karyo kevala jJAnathI 526 mAtra pa27 518 666 jA 572 virodhanA jaLarakSaNa jaLa rAkSasa khuzAmata 658 anumadana sAmarepama khuzAmata amadama sAgaropamAM 655