Page Text
________________
૨૦
વાસ્તુનિવ’ટુ
છત્રવૃત્તછત્રવટામાં પ્રભુના ઉપર ગાળ છત્ર, લામસા જેવું હોય તે. મણિબધ=૧. છત્રની નીચે ઝાલર. ૨. હાથ અને કાંડા વચ્ચેના ભાગ પાવરી=પટ્ટી પાટલી.
આશ્ચરી=ઝાલર-છત્રવટાની નીચે થાય તે મણિમધ જેવુ',
ડમરુ=ઢાલવાજીત્ર
કેવળજ્ઞાન મૂર્તિ=ઉગ્ર તપશ્ર્ચર્યોને અંતે જ્ઞાન પ્રાપ્તિ થાય તે અવસ્થા. શિકા=છત્રપટની, છત્રવટા ઉપર પડેલી રૂપની ગ ંધ પંક્તિ, બીજી હંસ પક્તિ, અને ત્રીજી અશેક પત્રના પાંદડાની પતિ એમ રથિકા થાય છે. આહિકા–વાહિકા.
પરિકરની એ બાજુના ભાગ જેમાં મધ્યમાં કાઉસગ્ગ કે ઈન્દ્રની મૂર્તિ ઉભી થાય તેના છેડા પર ગજ, સિંહ, વિાલિકા, ચામર, કળશધારી નાંનાં સ્વરૂપ થાય તે.
ઢકધારા=ઢાંકણીની આકૃતિનું છત્ર. ગલતીના આકારના ઉપરા ઉપરી ત્રણ છત્ર થાય. દેવાનુચર-અસુરાદિનાં એકવીશ સ્ત્રરૂપા :
દેવાનુચર જુદા જુદા પ્રકારના છે. દેવકેટ, ઋષિકોટિ અને ક્ષેત્રપાલ કક્ષાના હોય છે. અનુચર કક્ષાનાં પાંચ (હનુમત, યક્ષ યક્ષિણી, પિતૃ અને વૈતાલાનું ઉત્તર પૂજન થાય છે. તે પછીના ચાર ઉત્તરાનુંચર, વિદ્યાધર, કિન્નર, ગંધવ, અપ્સરા, દેવાંગના એ મધ્ય કાટિના મનાય છે. દેવતાઓમાં ત્રણ પ્રતિસ્પર્ધી, દાનવ, અસુર અને રાક્ષસ એ અધમ કેટિનાં ગણાય છે. ભૂત, પ્રેત પિશાચ, શાકિની એ ચારે પ્રેત ચેાનિમાં ભટકતા અને લુપ્ત થતાં નીચ યાનિનાં જીવ છે. આ સત્રનુ વર્ચુન શિગ્રંથામાં કહ્યુ' છે.
દેવાનાં અનુચર યક્ષ, યક્ષણી, નાગ, હનુમંત અને વૈતાલની પ્રતિમા, ભાવિક્લેક ફળની આકાંક્ષાએ મંદિર ખાંધી પૂજન કરે છે. ચેાસઠ ચેગિનીએ અને ખાવન વીર, વૈતાલનાં મંદિરા બાંધેલાં જોવામાં આવે છે, વૈતાલનું એક મદિર ઉત્તર ગુજરાત ઊંઝા ગામે એકાંડિક શિખરવાળુ વમાનમાં વિદ્યમાન છે. આવાં મંદિરની બાહ્ય ભીંત પર દાનવ, અસુર, રાક્ષસ, ભૂત-પ્રેતની પ્રતિમાંએ ઉત્કો' હાય છે. પરતુ આવાં મર્દ બહુ જ અલ્પ મળે છે, એવા પ્રકારની મૂર્તિ ખનતી હતી તેના અનેક પ્રમાણે શિલ્પશાસ્રોમાં
મળે છે. તેવાં ચિત્રકમની રચનાના આદેશ શિલ્પ ગ્રન્થામાં મળે છે.
જૈન સપ્રદાયમાં આગમ ગ્રન્થામાં દેવવાદના ચાર પ્રધાન વર્ગ કહ્યા છે. ૧. ખ્યાતિષી (સૂર્ય નવપ્રાદ) ર. વૈમાનિક (ઇન્દ્રાદિ દ્વેષ ) ૩. ભુવનતિ (અસુર અને નાગ એમ વ) અને ૪. વ્યંતર (જેમાં યક્ષ, યક્ષણી, ગાંધવ, વિધાધર, રાક્ષસ, પિશાચ અને ભૂતાદિ આવે છે.)
| SR No. | 008458 |
| Book Title | Vastunighantu |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Prabhashankar Oghadbhai Sompura |
| Publisher | Prabhashankar Oghadbhai Sompura Palitana |
| Publication Year | |
| Total Pages | 302 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati, Art, & Culture |
| File Size | 7 MB |