________________
વાસ્તુનિઘંટું (બ) અતદ્વપ દુર્ગ – જેની બે બાજુ સરિતા હોય અગર અગરની વચ્ચે હોય
તે દા. ત. બેટ (૨) શભ દુર્ગ-જે ભૂમિ ઉંચા સ્થળ પર હોય અને જેની ચારે તરફ પાણી હોય તે ૩. મરુદુર્ગ (ધાવન) જેની ફરતું ચારે તરફ રેતીનું રહ્યું હોય અને પાંચ એજન
સુધીના વિસ્તારમાં જળ ન મળતું હોયને મરુ દુર્ગ ૪. વન દુર્ગ–જેની ચારે તરફ એક એજના સુધી ગાઢ જંગલ હોય તેના બે ભેદ છે.
(બ) ખનિજ ચારે તરફ નાના ઝાડ અને તે કાંટાવાળા હોય અને જળ ન મળે તે
(૨) રતઓ (ગહન) ઘણું ઉંચા વૃક્ષોની ઘેરી ઝાડી અને પાણીને અભાવ હોય. ૫. મહિ દુર્ગ–તેના ત્રણ પ્રકાર છે. () પારિઘન -કિલે શિલાઓ કે ઈટને હોય, ભીતે પહોળી અને બમણી
ઉંચી હોય. () પંક:-નામ પ્રમાણે એવી ભૂમિ પ્રદેશથી રક્ષિત હોય કે તે પકીલ (કાદવવાળી)
ક્ષારીય અને રેતી વાળી હોય.
# ગૃદુદુર્ગ મટીને ભારે પહોળો કિલે. ૬ મૃદુર્ગા સૈન્યદુર્ગ બહુમુખી સેનાદ્વારા દુગની બહાર કે અંદર સદેવ સૈનિકે રાખી રક્ષા થાય તે
૨ સહાયદુર્ગ–મિત્રદુર્ગ-મિત્રરાજાની દુષ્કર કાળમાં રક્ષા, સહાયના ૭. મિશ્રદુર્ગ–
નગર દુર્ગ અને વનદુર્ગ એ બેઉ મિશ્રિત રક્ષા. ૮. દેવદુર્ગ દિવ્ય દુ
જે નગરના પ્રવેશ દ્વારની રક્ષા દે દાન વૈતાલ, ભૂત પ્રેતે સદાય કરતા હોય સાગર તે દેવાદિ દ્વારા પાષાણ કે ઘનઘોર જળવૃષ્ટિ કે મહા આંધી તેફાના આદિથી શત્રુ ત્રાસી ને નાસે. ૯. શિવિર-રાજાની છાવણી સેના સ્થાન તેમ સૈન્ય યુહની યુક્તિથી રક્ષા
વિશ્વકમ પ્રકાશક્ત અનુસાર આઠ પ્રકારના દુર્ગ (૧) મૂ મયદુર્ગ (૨) જળદુર્ગ (૩) ગ્રામકેટ (૪) ગિરિગરહાર (૫) પર્વતા ઘરે (૬) કેટ ડામર (૭) વજીભૂમિ (૮) વિષ ભારવ્ય દુર્ગના પ્રવેશ ભાગ પર પાંચ, સાત અથવા
