________________
૧૫૬
વાસ્તુનિલ ટુ
કેટલુ કહે છે. તે ઉપર ઘંટાની નીચે ગ્રીવાને એકી કહે છે. ફૅાસનાના સવ” થરાને (શિખરના ઉદય ભાગની જેમ) ગડી કહે છે. આ શબ્દો ઉડિયા શિલ્પીએની પ્રાંતિક ભાષાના છે.
વરાટ રાલી
(૬) વરાટઃ-જે ભૂમિજ પ્રાસાદો જઘા ર્હુિત, શૃંગ સ્થાને શૃંગવાળા, અનેક શૃંગ સુક્ત, કણ, પ્રતિરથ, ભદ્ર, પ્રતિભદ્ર મદાર પુષ્પ અને ઘટાયુક્ત હોય તે વરાટરશૈલીના પ્રાસાદ ગણાય છે. અપરાજિતકારે રાષ્ટ્ર જાતિના પાંચ પ્રકાર કહ્યા છે. (૧) વરાટ (૨) પુષ્પક (૩) શ્રીપુંજ (૪) સતેભદ્ર (૫) સિંહ, આ પાંચના ૧૨૦૨ ભેદ કહ્યા છે.
વિમાન રશૈલી
(૭) વિમાન: ચતુરજી તલદર્શન રથ, ઉપરથ અને ભદ્રવાળા ભૂમિજ પ્રાસાદે વિમાન શૈલીના કહેવાય છે. વિમાન છાના પાંચ પ્રકાર (૧) વિમાન (૨) ગરુડ (૩) વજ (૪) વિજય (૧) ગંધમાદન એ દરેક પુષ્પમાલા આકારના લત્તા શુંગવાળા થાય છે. તે બધાના નામાતુર્કમથી ભેદ કહ્યા છે. ૩૦૦-૪૦૦-૫૦૦-૬૦૦-૭૦૦ આ રીતે કુલ ૨૫૦૦ કહ્યાં છે.
મિશ્રક શૈલી
(૮) મિશ્રક નાગરશૈલીના પ્રાસાદો જ્યારે અનેક તિલકાયુક્ત કરવામાં આવે ત્યારે તેમને મિશ્રક શૈલીના પ્રાસાદ ગણવામાં આવે છે. અપરાજિતકારે આના ૧૮૦૦ ભેદ કહ્યા છે.
સાંધાર શૈલી
(૯) સાંધારઃ-બીજા અંગોથી પરિપૂર્ણ અને ગર્ભગૃહની ફરતે પ્રદક્ષિણા માગ રાખવામાં આવ્યું હોય તેવા નાગર શૈલીના પ્રાસાદે સાંધાર શૈલીના કહેવાય છે. અને જેમાં પ્રકૃક્ષિણા મા ન રાખવામાં આવ્યે હોય તેને નિરધાર પ્રાસાદ કહેવામાં આવે છે સોંધર જાતિના પ્રાસાદા ગુજરાત--સૌરાટ્-૨જસ્થાન અને મેવાડમાં છે. મધ્યપ્રદેશના ખજુરાહે માં પણ છે. સેમનાથના મહુાપ્રાસાદ સાંધાર જાતિના છે. સાંધારના (૧) કેસરી (૨) નંદન (૩) મન્નુર (૪) શ્રીતરું (૫) ઈન્દ્રનીલ (૬) રત્નકુટ (૭) ગરુડ આ સાતના અનુક્રમે (૨ + ૩ + ૧ + ૬ + ૩ + $ + ૩ ) એમ મળીને કુલ ૨૫ ભેદ કહ્યા છે.
વિમાન નાગર રશૈલી
(૧૦) વિમાન નાગર-નાગર શૈલીના પ્રાસાદમાં ઊધ્વ ભાગે લતા અને શૃંગે બતાવવામાં આવે છે અને વિમાન શૈલીનું મિશ્રણ કરવામાં આવે છે ત્યારે વિમાન નાગર શૈલી ગુણવમાં આવે છે. આવા પ્રાસાદે તેજસ્વી લાગતા હેાય છે.
