Page Text
________________
કેમ યાદ
૧૪૯
માતાની જાતિ (શૈલી) પ્રાસાદના મુખ્ય ભેદ (જાતિ) પાંચ છે. જેમકે (૧) વૈરાજ (૨) પુપક (૩) કૈલાસ (૪) મણિક (મણિપુષ્પક) અને (૫) ત્રિવિષ્ટ૫. આ પાંચ ભેદમાં વૈરાજ મુખ્ય છે. તેનાજ ભેદ બીજા પુષ્પક આદિ છે. અપરાજિત પૃચ્છા કહે છે કે -
प्रासादास्तु समस्ता वै सन्ति वैराजसम्मवाः । સમસ્ત પ્રાસાદ વૈરાજમાંથી ઉત્પન્ન થયા છે.
પ્રાસાદ માટે વપરાતાં દ્રવ્યના આધારે પણ તેના ભેદ પાડેલા છે. જેમકે સોનું, ચાંદી, મણિ, માણેક આદિ દ્રવ્યોથી બનાવેલા પ્રાસાદ દેવતાઓએ નિર્માણ કરેલા હેય છે. પિશાચ, નાગ અને રાક્ષસે અસુરોએ પિત્તળ, તાંબું અને કાંસાના પ્રાસાદ નિર્માણ કરેલા હોય છે. આ બધા દેવલોકના પ્રાસાદ ગણાય અને તે દેવલોકમાં સુખ આપનારા થાય, મનુષ્યમાં ઈંટ, પત્થર અને લાકડાથી બનાવેલા પ્રાસાદ હોય છે અને તે મનુષ્યલકને સુખકારક ગણાય છે. પાતાલ લેકમાં પાષાણ અને સફટિકના પ્રાસાદ હોય છે અને તે તેમને (પાતાલવાસી નાગલોકોને) સુખકારક બને છે.
એક ઉક્તિ એવી છે કે એક વખત હિમાલયના દારૂવનમાં ચૌદભુવન પૃથ્વી સૂર્લોક (પૃથ્વીથી લઈ સત્ય લેક સુધીના સાત ઉપરની અને અતલ આદિ સાત પાતાલ)ના નિવાસીઓ ભેગા મળી શિવજીની પૂજા કરી અને પુષ્પાદિ સામગ્રી પિતાની રુચિ પ્રમાણે ચઢાવી શિવલિંગ ઉપર જુદી જુદી આકૃતિઓ સર્જી. આથી તે પ્રમાણે શિખરાદિની રચના કરવાની કલ્પના ઉદ્ભવી અને શિખરાદિની રચનાના ભેદથી ચૌદ જાતિ નક્કી કરવામાં આવી જેમકે – (૧) નાગર (૨) દ્રવિડ (૩) લતિન (૪) ભૂમિજ (૧) વિરાટ (૬) વિમાન (૭) મિશ્રક (૮) સાંધાર (૯) વિમાનનાગર (૧૦) વિમાન પુષ્પક (૧૧) વલભી (૧૨) ફાસના (૧૩) સિંહાલેક અને (૧૪) રાહ
આમાં વલભી સ્ત્રી જાતિ પ્રાસાદ છે. ફાસના નપુંસક છે અને બાકીના બાર પુરુષ જાતિના છે.
વૈરાજ આદિ પાંચ પ્રાસાના ભિન્ન ભિન્ન ભેદ થતાં કુલ ૧૮૮૮ પ્રાસાદના ભેદ થાય છે. આમાં વૈરાજના પ૮૮, પુષ્પકના ૩૦૦, કૈલાસના પ૦૦, મણિ પુષ્પકના ૧૫૦ અને ત્રિવિષ્ટપના ૩૫૦ (૫૮૮ + ૩૦૦ + ૫૦૦ + રપ૦ + ૩૫૦ = ૧૮૮૮) વૈરાજ આદિ ભેદ પ્રસાદના તલના ચોરસ આદિ આકૃતિ ભેદથી ગણાય છે. ચોરસે તલવાળા વૈરાજ, લંબચોરસ તલવાળા પુષક, ગેળ તળવાળા કૈલાસ, દીર્ઘત્તાવાળા મણિપુષ્પક અને અષ્ટાસ્ત્ર તલવાળા ત્રિવિષ્ટપ ગણાય છે.
નાગરાદિ પ્રાસાદ લક્ષણ (૧) નાગર – ચેસ તલ દર્શન ઉપર વકરેખા યુક્ત અનેક અંડકવાળું શિખર, આમલસારે અને કળશ (આમલસારામાં કળશ બેસાડેલે હોય તેવા ક્ષકાર)વાળા,
| SR No. | 008458 |
| Book Title | Vastunighantu |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Prabhashankar Oghadbhai Sompura |
| Publisher | Prabhashankar Oghadbhai Sompura Palitana |
| Publication Year | |
| Total Pages | 302 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati, Art, & Culture |
| File Size | 7 MB |