________________
દેવપ્રાસાદ
વિતાનના અનેક ભેદ
ચિત્ર વિચિત્ર અનેક પ્રકારના વિતાન થાય છે. તેમાં ક્ષિોત્ક્ષિપ્તાદિ મુખ્ય ત્રણ ભેદ છે. તેમજ વિતાનના બીજા પણ ચાર (૧) પદ્મક (૨) નાભિચ્છ ંદ (૩) સભામાગ અને (૪) મંદારક એ ભેદ છે અને તેમના પણ શુદ્ધ, સંઘાટ (છંદ સંઘાટ), ભિન્ન અને ઉદ્ભિન્ન એમ ભેદ પડે છે. એટલે નાના-મોટા ભેદ ગણતાં જુદા જુદા છંદના (પ્રકારના) ૧૧૧૩ ભેદ થાય છે અને તે અનેક પ્રકારના ભૂમાવાળા બને છે. વળો (૧) શુદ્ધસંઘાટ=સમતલ છતવાળા (૨) મિશ્રસ'ઘાટ=ઊંચાનીચા થરવાળા. (૩) ક્ષિપ્ત-લટકતા થાવાળા અને (૪) ઉત્ક્ષિપ્ત=ઊંચા થાવાળા એમ ચાર પ્રકારનાં વતાને થાય છે.
વિતાન ( કરેાટક )ના ૧૧૧૩ ભેદી (સંખ્યા)
જાતિ
નાભિચ્છ દ સભામા
કુમ
لی
૧
૧૮
શુદ્ધ
સોંઘાટ
ભિન્ન
૪ ઉદ્ભભિન્ન
જ
3
પદ્મક
૬૪
૩
૨૦૦
૨૪
૨૦૦
૪૦
૧૦૦
૧૩૬
૫૦૦ + 300 +
૧૬
૩૬
ફર
૧૦૦
૨૦૦
સદારક
૧૦
૧૫
Xo
૧૩૩
૪૮
+
૧૧૩
= કુલ ભેદ ૧૧૧૩
શુદ્ધ અને સ ંઘાદિ ભેદ એ રીતે છે કે એક જાતિની આકૃતિવાળા શુદ્ધ, એ જાતિની મિશ્ર આકૃતિવાળા સોંઘાટ, ત્રણ જાતિની આકૃતિવાળા ભિન્ન અને ચાર જાતની આકૃતિવાળા ઉભિન્ન કહેવાય છે.
પદ્મનાભ, સભાપક્ષ, સભામદારક અને કમલેદ્ધવ એ ચાર મિશ્ર જાતિના વિતાન છે. પદ્મનાભાદ્વિ મિશ્ર વિતાનેાની સમજુતિ નીચે પ્રમાણે છે. પદ્મનાભ :-નીચે પદ્મકના છંદ અને ઉપર નાભિચ્છદ આવે તે પદ્મનાભ, સભાપી :–નીચે સભામાગ અને ઉપર પદ્મમ્બંદ આવે તે સભાપદ્મ.
સભામંદારક :–નીચે સભામા`ચ્છંદ અને ઉપર મંદારક આવે તે સભામદારક. કમલેાદ્ભવ -પદ્મકચ્છ દમાં ઊર્ધ્વ ભાગમાં પદ્માકૃતિ (જેને પદ્મશિલા કહે છે તે ) જેમાં હાય તે કમલે દૂભવ.
