Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 5

SR No.: 008414
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 326
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 9 MB

Page 130

श्रीसिद्धहेमचन्द्रशम्दानुशाषने पञ्चमोऽध्यायः ।
[पा० २, सू० ७. ]
-
अमुत्रावासमिति । राज्यन्त्ययामे तु मुहूर्तमपि स्वापे । स चेदित्यादिना कृतस्य नियमस्य फलमाह-रात्र्यन्त्यहास्तन्येव---अमुत्रायसमिति ॥६॥
___ यामे तु मुहूर्तमपि स्वापे शस्तन्येव-अमुत्रावस
..-...--- मिति तथा सत्यनद्यतननिमित्ता हस्तन्येव परत्वादिति श० म० न्यासानुसन्धानम् - रात्रौ० । रात्री भावः ।। ५. २. ६. ॥ भूतेऽर्थे इति--रात्रिगते भूतकालिकेऽभिधेये इति भावः । हस्तन्यपवादोऽद्यतनीति–अतीताया रात्र पूर्वार्धस्य अनद्यतने हास्तनी। ५. २. ७. ।। मतान्तरेण प्रहरत्रयस्य वाऽनद्यतनत्वेन तत्र हस्तन्याः
त० प्र०-आ न्याय्यादुत्थानावा न्याय्याच संवेशप्राप्तरिति येन नाप्राप्ते यो विधिरारभ्यते स तस्य
नावहरुमयतः सार्धरात्रं वा-अद्यतनः कालः, तस्मिन्नसलि बाधको भवति इति न्यायेनास्य तदपवादत्वस्यौचित्या
भूतेऽर्थे वर्तमानाद् धातोयस्तनी विभक्तिर्भवति । अक. दिति भावः । अन्त्ययामास्वप्तरीति पदं व्याचष्टे
रोत् , अहरत् । अनद्यतन इति किम् ? अकार्षीत् ॥७॥ 45 10स चेदर्थो यस्यां रात्राविति स रात्रिगतो भूतार्थः, रात्ररन्त्ययामास्वप्तरीति-अन्त्ययामसम्बन्धिकालस्य कस्मि
श० म० न्यासानुसन्धानम्-अनद्य० । अनद्यश्चिदंशे चेत् स न सुप्तस्तादृशे कर्तरि, ताशक/श्रितो
तनशब्दस्याद्यतनभिन्नार्थकत्वादद्यतनशब्दार्थमाह --- आ वर्तत इति भावः । 'अद्य' इत्यस्यार्थमाह - तेनैवान्त्य
न्याय्यादुत्थानादा न्यायाच संवेशनादिति-त्याय्य यामेनावच्छिन्नेऽद्यतने इति- यस्मिन्नन्त्ययामे तस्या- उत्थानसमयो राश्चतुर्थयाम उक्त: पूर्वसूत्र मनुवाक्य15 स्वापोऽभिमतस्तेनैवान्त्ययामेन सोऽद्य तनश्चेत् अवच्छिन्नः निदर्शनेन, तमारभ्य, यः प्रत्युत्थानसमयो रात्रेश्चतुर्थया-50 -पृथक कृतो भवति, नाद्यतनान्तरे इति–'अष्टभिहित
मस्ततः पूर्वतन रात्रः पूर्व यामत्रयं तदभिव्याप्येत्यर्थः,
पर्न यामैरद्यतनः कालोऽवच्छिद्यते, अतीताया रात्रेरन्त्ययामा
एतदवच्छिन्न महोऽद्य तन इत्येकं मतम् । मतान्तरेणाह - दारभ्यागामिन्या रात्रेनिभिराद्यैर्या मः, तत्र सर्व प्रहरा-उभयतः सार्धरात्रं वेति—अतीतरावेरन्त्ययामद्वयं,
स्तदवयवा अद्यतनस्यावच्छेदकत्वादद्यतना एवेति पूर्वो-: वर्तमानदिनस्य यामचतुष्टयम्, आगामित्या रात्रर्यामद्वय20 तान्त्ययामातिरिक्तोऽद्य तनः कालवेत् प्रयोगाधिकरणं माद्यमद्यतन इति मतान्तरमिति भावः । तस्मिन्नसति 55
न भवेदित्याशयः । प्रयोगमाह-न्याय्ये प्रत्युत्थाने अद्यतने काले, भूतेऽर्थे, यो भूतोऽर्थोऽद्यतने काले न स्यात् प्रत्युत्थितं कश्चित् कंचिदाहेति---न्याय्ये--धर्मशास्त्रा- : तत्रेत्यर्थः । एवं च 'अद्य ह्यो वाऽभुक्ष्महि' इति प्रयोगे न दिभिरुक्ते, प्रत्युत्थाने-प्रत्युत्थानसमये, स च समयः | शस्तन्याः प्राप्तिरिति तदर्थं व्यामिश्रेऽद्यतनीविधानं पूर्व
"ब्राह्म मुहत्तं बुध्येत धमार्थो चानुचिन्तयेत्' इत्यादि-सत्रोक्तं नावश्यकमिति परास्तम, तस्यार्थस्याद्यतन्यामपि 25 प्रकारैर्मन्वादिभिरुतो रात्रेश्चतुर्थ एव यामः, तस्मिन् । सन्दिग्धत्वात् । हस्तनी विभक्तिरिति-शस्तनीति 60
काले, प्रत्युत्थित-..-प्रबुद्धं प्रति कश्चिदाहेति सम्बन्धः। तस्या नाम, न तावता ह्यस्तनकालवृत्तावर्थे तस्या किमाहेत्याह क्व भवान उषितः? इति, तथा चानेन विधानमिति मन्तव्यम्, अद्यतनभित्रार्थत्वात् तस्याः । सामान्यतो भूतार्थ विषयः प्रयोगः कृत इति प्रश्न नद्यतन- उदाहरति-अकरोदिति–एककर्तृकाद्यतनभिन्न भूतार्थ
त्वाविवक्षेति हृदयम्, तदनुसारमेवानद्यतनेऽपि विषये-' विषयक उत्पत्त्यनुकूलो व्यापार इति क्रमेणार्थः। "कंग 30 ऽद्यतनीं प्रयुञान: प्रत्युत्तरयति-अमुत्रावात्समिति । करणे" अतो ह्यस्तन्या दिवि "कृन्-तनादेरुः" [३. ४. 65
अद्य यद्यप्य नद्यतनत्वं वासक्रियायां स्पष्टं तथापि विशेष- ८३. ] इत्युविकरणे धातोर्गुणे विकरणस्य "उ-श्रोः" विहितत्वादनद्यतननिमित्तां शस्तनी प्रवाध्याद्यतनी [ ४. ३. २.] इति गुणेऽडागमे च--अकरोत। "हंग विधीयतेऽनेनेति भावः । “वसं निवासे' अतोऽद्यतनी- ' हरणे" अतो दिवि शवि गुणेऽडागमे च-अहरत् ।
तृतीयत्रिककवचनेऽमि सिचि "व्यक्ष नामनिटि" [ ४. पदकृत्यं पृच्छति-अनद्यतन इति किमिति, उत्तरयति35३. ४५. ] इत्युपान्त्यवृद्धौ "सस्तः सि" [४. ३. १२.] अकार्षीदिति–नावानद्यतनविवक्षेत्यस्याप्रवृत्त्या "अद्य-70
इति धातुसकारस्य तेऽडागमे च–अवात्समिति भवति। तनी" [५. २.४.] इत्यद्य तन्येव भवति ।।५. २. ७.।।