________________
શણિકનો બોધ અને નિત્યનો અનુભવ
૪૩
- announconooooooAnnતતતતતતતતત
દ્રષ્ટિનો વિષય
વ્યવહારનયથી આત્મા દેહમાં રહે છે તથા આત્મામાં રાગ-દ્વેષ રહે છે. જે શરીરમાં આત્મા રહે છે તે શરીરથી આત્મા જુદો છે તથા આત્મામાં જે રાગ-દ્વેષ રહે છે તે રાગ-દ્વેષથી પણ આત્મા જુદો છે. આત્મા જે શરીરમાં રહે છે તે શરીર પરદ્રવ્ય છે, સંયોગ છે તથા આત્મામાં જે રાગ-દ્વેષ રહે છે તે પરભાવ છે, સંયોગીભાવ છે. નિશ્ચયનયથી આત્મા, આત્મામાં જ રહે છે. આત્મા, આત્મા જ છે.
જેના લક્ષ્ય કાર્ય થયુ હોય તે કાર્યને તેનું કહેવામાં આવે છે. જેમ દરજીનું કાર્ય કપડાં સીવવાનું હોવા છતા કપડાં સીવવાને ગ્રાહકનું કાર્ય કહે છે કારણ કે ગ્રાહકના લક્ષ્ય દરજી દ્વારા કપડાં સીવવામાં આવે છે તે જ પ્રમાણે પુગલના લક્ષ્ય આત્મામાં રાગ થતો હોવા છતા રાગને પુદગલ કહ્યો છે પરંતુ રાગને સર્વથા પુદગલ માનવાથી ચેતનની એક સમયની પર્યાય અર્થાત્ ચેતનના અંશને પુદગલ જ માની લેવાથી સર્વથા એકાંતનો પ્રસંગ આવશે. જેણે રાગનો વર્તમાન પર્યાયમાં સ્વીકાર કર્યો હશે તેને જ વીતરાગતા પ્રગટ થયા બાદ આનંદ આવશે. જો રાગને સર્વથા પર માનવામાં આવે તો રાગના અભાવથી પ્રગટ થતી વીતરાગતાનો પણ સર્વથા અભાવ માનવો પડશે.
નિશ્ચય દ્રષ્ટિએ વિચાર કરતા એમ પ્રતીત થાય છે કે જેમ પ્રત્યેક માણસ પોતાના પિતા તથા પોતાના પુત્રથી જુદો છે, તેમ આત્મા પણ શરીર તથા રાગ-દ્વેષથી જુદો છે, તેમાં પણ પિતાને છોડવા જેટલું સહેલું છે, પુત્રને છોડવા એટલું સહેલું નથી, એ જ રીતે શરીરનું એકત્વ છોડવું જેટલું સહેલું છે, રાગ-દ્વેષનું એકત્વ છોડવું એટલું સહેલું નથી.
અજ્ઞાનીને રાગ-દ્વેષ શીખવવા પડતા નથી, તેને અનાદિકાળથી રાગાદિ ભાવનું પોષણ કરવાનો અભ્યાસ છે. વીતરાગ ભાવનો અભ્યાસ ન
