________________
૪૭
મોક્ષમાળા-વિવેચન જીવે અઘેર = અતિ ઘેર = ભયંકર નરકમાં પાપનું ફળ ભેગવવા જાય છે. ત્યાં લેશ પણ શરીર સંબંધી શાતા નથી, દુઃખમાં વિસામે નથી કે સુખની સામગ્રી નથી. નારકને આકાર માણસ જેવું હોય છે પણ બિહામણે હોય અને અન્ય બિહામણારૂપે પણ વિકિયા કરી શકે. છરપલાની ધાર = છરી જેવાં મેજવાળું, જીભ કાપી નાખે તેવું. સાંકડ = થોડી જગ્યામાં ઘણુંને એકઠા કરે. નરકની જમીને ઊંચી નીચી ખાડાવાળી હેવાથી ખસીને ખાડામાં ભેગા પડે. અશાતાથી બીજા વિલાપ કરે તે સાંભળવું પડે. ત્યાં આંખ મીંચીને ઉઘાડીએ એટલી વાર પણ સુખ નથી. તીર્થંકર જન્મે ત્યારે નરકે પણ જરા વાર શાતા થાય. સંસારમાં જીવે દુઃખ ઘણું ભેગવ્યું છે. સુખ તે કઈ વાર મળે. એ પરથી વિચારે તે જીવ મેક્ષ માટે પુરુષાર્થ કરે, પ્રમાદ ન કરે.
(૨) તિર્યંચગતિ - સિંહ, વાઘ, સર્પ, જલચર વગેરે મરીને પાછા પ્રાયે નરકે જાય. તિર્યંચગતિમાં વિવેક હેય નહીં, તેથી ગમે તેમ કરીને ઇંદ્રિયને પિષવા પાપ કર્યા કરે. પંચેન્દ્રિય પશુ કે મનુષ્યમાંથી જ નારકી કે દેવ થાય છે. તિર્યંચગતિમાં જીવ ન સહન થાય એવા ભાર વહે ને ઉપરથી માર પડે ઈત્યાદિના દુઃખ સહન કરે છે.
(૩) મનુષ્યગતિ - તેમાં પણ અનાર્ય મનુષ્યની સંખ્યા ઘણી વધારે છે. પશુને જેમ ખાદ્ય-અખાદ્યને વિવેક નથી તેમ કેટલાક અનાર્ય જાતિના મનુષ્યો પણ વિવેકરહિત પશુ જેવા છે. તેઓ પાંચ ઇન્દ્રિયને વશ હાય છે તેથી ગમે તે રીતે વર્તે છે. આર્યદેશમાં પણ મતિહીન,
