________________
ઉપમિતિ’ કથાને સંકીર્ણકથા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
આપણે ત્યાં લોકકથા, દેશકથા, સ્ત્રીકથા, ભક્તકથા, પ્રવાસવર્ણન કથા, સાહસકથા, નવલકથા, લઘુકથા, ટુકથા, ચરિત્રો વિગેરે અનેક કથાઓ લખાય છે. તેમાં એક પ્રકાર છે - રૂપકકથા. આ રૂપકકથા બધી કથાથી જુદી પડે છે. જેમાં આખો ગ્રંથ કથારૂપે આલેખાયેલ હોવા છતાં તેમાં ચોક્કસ હેતુ તેમજ હૈયાના ઊંડા આશયો ગૂંથી લેવામાં આવે છે. તદુપરાંત વાક્ય વાક્ય માર્મિક રહસ્ય પ્રગટ થતું હોય છે – આનું નામ છે રૂપકકથા.
ભાઈ, નવલકથા, ચરિત્ર, વર્ણન - ઈત્યાદિ લખવું બહુ સરલ છે, પણ રૂપકકથા લખવી અતિ, અતિ કઠિન છે. પોતાની લેખનશક્તિ પર જબરજસ્ત પ્રભુત્વ હોય, પોતાના વિષય ઉપર અસાધારણ કાબુ હોય તે જ આવી રૂપકકથા લખી શકવાને સમર્થ બની શકે છે. આજે નવલકથા વિગેરે લાખોની સંખ્યામાં લખાય છે, પણ રૂપકકથા કેટલી?
સિદ્ધર્ષિ મહારાજાની બનાવેલી આ રૂપકકથાને કાવ્ય તરીકે પણ ઓળખી શકાય તેમ છે. કારણ કે કાવ્યમાં ૨ વાત મુખ્ય જોઈએ - મૌલિકતા અને કલ્પનાવૈભવ. આ બંને વાત ગ્રંથમાં સર્વત્ર ઉપલબ્ધ થાય છે. આ ગુરુભગવંતની સૌથી મોટી વિશેષતા એ છે આ ગ્રંથ મૌલિક બનાવવા છતાં ક્યાંય જિનશાસનની પરંપરાને હાનિ પહોંચે કે પછી સર્વજ્ઞપ્રરૂપિત ભાવોને બાધા પહોંચે તેવી કોઈ જ વાત નથી કરી. સિદ્ધર્ષિ ગુરુભગવંતના કલ્પનાવૈભવની તો વાત જ શું કરવી ! ગ્રંથમાં આવતાં નામો, નગરનાં નામો, વિવિધ યુદ્ધની કલ્પના, ક્ષમા, મૃદુતા વિગેરે દશ કન્યા તેમજ અન્ય લગ્નોની કલ્પના, સદાગમ, સમ્યગદર્શન વગેરેની જે ભવ્ય કલ્પના કરવામાં આવી છે તે તો ખરેખર દાદ માંગી લે તેવી છે. આ વિષે
