________________
લેખકે “પલ્ટીમ્સ પ્રોગ્રેસ (Pilgrim's progress) પુસ્તક લખ્યું છે. કેટલેક અંશે ઉપમિતિ સાથે તુલના કરી શકાય તેવો આ ગ્રંથ છે. પરંતુ, આ ગ્રંથમાં માત્ર એક આસ્તિક શ્રદ્ધાલુની જ વાત છે. જ્યારે ઉપમિતિમાં સમગ્ર સંસારની વાત બતાવવામાં આવી છે. આમ, અનેક રીતે આ ગ્રંથ અધિક મૂલ્ય ધરાવે છે.
જૈનેતર સાહિત્યની દૃષ્ટિએ અવલોકન કરીએ તો વ્યાસ ભગવાન પ્રણીત શ્રીમદ્ભાગવતના ચોથા સ્કંધમાં પુરંજન આખ્યાન આવે છે. તેમાં રૂપકકથાના થોડાંક અંશો જોવા મળે છે.
આમ, સર્વ દૃષ્ટિએ તપાસતાં જણાય છે કે આટલા સૈકાઓ પછી પણ આના જેવો રૂપકગ્રંથ ક્યાંય જોવા મળતો નથી, તેમાં સંદેહ નથી.
આ સમગ્ર ગ્રંથ કથારૂપે છે, માટે કથાગ્રંથ કહેવાય છે. પરંતુ, સાથે સાથે અન્ય અનુયોગો-દ્રવ્યાનુયોગ, ગણિતાનુયોગ, ચરણકરણાનુયોગ પણ સાંકળી લીધા છે, અર્થાત્ ચારે અનુયોગો આ ગ્રંથમાં ઠેર ઠેર જોવા મળે છે. આમાં ચોથો કથાનુયોગ છે, તેના ૪ પ્રકાર છે.
અર્થકથાનુયોગ - ધન કેમ મેળવવું, ધાતુવાદ - વિગેરે વાતો આમાં આવે છે.
કામકથાનુયોગ - વિષય તેમજ કામભોગની જ વાતો આમાં આવે છે.
ધર્મકથાનુયોગ – ક્ષમા, સત્ય, સંયમ, વિગેરે ધર્મના ભેદો સાથે તેનાથી મળતા લાભોની વાતો આમાં આવે છે.
સંકીર્ણકથાનુયોગ - આ લોક તેમજ પરલોકની વાતો આવે. સાથે, અન્ય ત્રણે કથાનુયોગનો આમાં સમાવેશ થતો હોય છે.
