________________
વિચારીએ ત્યારે સિદ્ધર્ષિ મહારાજાની બૌદ્ધિક પ્રતિભા, તીક્ષ્ણ મેધાશક્તિ, ઊંડી અને દીર્ઘ કલ્પનાશક્તિનું સૂક્ષ્મ દર્શન થાય છે. તેમજ આ ગ્રંથમાં વીર, રૌદ્ર, હાસ્ય દૃશાર, કરુણ, બીભત્સ વિગેરે નવે નવ રસ વિધવિધસ્થાને અનુભવવા મળે છે. માટે, આ કથાગ્રંથને કાવ્ય તરીકે ઉલ્લેખ કરવામાં અતિશયોક્તિ નહી ગણાય.
જૈન કથાગ્રંથો વિષે વિચારીએ તો અદ્યાવધિ અનેક અનેક કથાઓ લખાઈ ચૂકી છે. પરંતુ, તે કોઈક ચોક્કસ હેતુ-આશયને જ સિદ્ધ કરતી હોય છે. જેમ કે - સ્થૂલિભદ્રની કથા બ્રહ્મચર્યગુણને, ગજસુકુમાલમુનિની કથા ક્ષમાગુણને, મૃગાપુત્રની કથા કર્મવિપાકને, શ્રીપાલ-મયણાસુંદરીની કથા સિદ્ધચક્રના મહિમાને પ્રગટ કરે છે. આમ, દરેક કથા કોઈક વિશિષ્ટ સત્યની સ્થાપના કરે છે. જ્યારે, આ રૂપકકથા ગ્રંથમાં ચારે અનુયોગની સાથે નીતિ, વ્યવહાર, પ્રામાણિકતા વિગેરે અનેક સગુણોનો ઉઘાડ ઠેર ઠેર જોવા મળે છે.
આ ગ્રંથમાં વિશેષે કર્યસાહિત્યની વિભાવના પ્રગટ થાય છે, સાથે વિપુલ પ્રમાણમાં તત્ત્વજ્ઞાનની પણ પ્રાપ્તિ થાય છે. આજે આપણા સમાજમાં આચારમાં શૂન્ય હોવા છતાં તત્ત્વની મોટી મોટી વાતો કરનારો એક વર્ગ ઊભો થયો છે. આત્મા, નવ તત્ત્વો, અનુષ્ઠાન - ઇત્યાદિ ઊંચી ઊંચી વાતો જ સાંભળવી ગમે, બાકી, ગુરુભગવંતોના વ્યાખ્યાનમાં જવું ન ગમે, કારણ, તત્ત્વ નથી મળતું. મારે તમને પૂછવું છે તત્ત્વ એટલે શું? શું નવતત્ત્વની કે આત્માની વાતો તે જ તત્ત્વ? ના. તત્ત્વ તો એ કે જેમાં જીવન ઉત્થાનની વાતો આવતી હોય. આ ગ્રંથમાં બતાવ્યું કે સંસારી જીવ અસંવ્યવહાર રાશિમાંથી નીકળી સંવ્યવહાર રાશિમાં આવે. પછી એકેન્દ્રિયાદિ ગતિમાં જઈ પંચેન્દ્રિય મનુષ્ય
